BÚ T PHÁ P NGHỆ THUẬ T CỦ A NGUYỄ N DU

QUA ĐOẠ N TRÍCH "CẢ NH NGÀ Y XUÂ N"

Tá c phẩ m " Đoạ n trườ ng tâ n thanh"( Tiếng kêu đứ t ruộ t mớ i) tên thườ ng gọ i
là " Truyện Kiều" củ a đạ i thi hà o Nguyễn Du là mộ t đỉnh cao sá ng chó i trong
nền vă n họ c cổ điển Việt Nam. Tá c phẩ m đã đượ c xếp và o mộ t trong nhữ ng
kiệt tá c bấ t hủ củ a vă n họ c thế giớ i. Chính vì vậ y từ xưa đến nay đã có rấ t
nhiều nhữ ng cô ng trình nghiên cứ u phê bình về giá trị nộ i dung và giá trị nghệ
thuậ t củ a tá c phẩ m.
Về nộ i dung, Truyện Kiều có nguồ n gố c cố t truyện từ mộ t tá c phẩ m vă n họ c
Trung Quố c, nhưng phầ n sá ng tạ o củ a Nguyễn Du là hết sứ c lớ n, mang ý nghĩa
quyết định đến thà nh cô ng củ a tá c phẩ m. Về nghệ thuậ t, Truyện Kiều là mộ t
bứ c tranh đa diện, nhiều mà u sắ c lung linh. Nghệ thuậ t tả cả nh, tả ngườ i hay
miêu tả tâ m lí nhâ n vậ t đều đạ t tớ i đỉnh cao mà đến nay chưa có tá c phẩ m nà o
vượ t qua đượ c. Trong đó bú t phá p tả cả nh củ a Nguyễn Du có thể nó i là tuyệt
diệu. Đoạ n trích" Cả nh ngà y xuâ n" là mộ t minh chứ ng
Như chú ng ta đã biết, miêu tả là bú t phá p quen thuộ c đố i vớ i tấ t cả cá c nhà
vă n, nhà thơ trên thế giớ i. Nhờ bú t phá p nà y mà cả nh vậ t, nhâ n vậ t, sự việc
đượ c tá i hiện mộ t cách cụ thể, là m cho cả nh vậ t, nhâ n vậ t, hiện lên rõ nét, sinh
độ ng, hấ p dẫ n và gợ i cả m.
Bố n câ u thơ đầ u đoạ n trích là khung cả nh thiên nhiên mù a xuâ n:
"Ngà y xuâ n con én đưa thoi
Thiều quang chín chụ c đã ngoà i sá u mươi.
Cỏ non xanh tậ n châ n trờ i,
Cà nh lê trắ ng điểm mộ t vài bô ng hoa".
Hai câ u thơ đầ u vừ a nó i tớ i thờ i gian vừ a gợ i khô ng gian. Ngà y xuâ n thấ m
thoắ t trô i mau, tiết trờ i đã sang thá ng ba. Trong thá ng cuố i cù ng củ a mù a
xuâ n, nhữ ng cá nh én vẫ n rộ n rà ng bay lượ n như thoi giữ a bầ u trờ i trong sá ng
Nếu hai câ u thơ trên là thờ i gian, là khô ng gian xuâ n thoá ng đạ t, thì hai câ u
dướ i là bứ c hoạ tuyệt đẹp về mù a xuâ n.
"Cỏ non xanh tậ n châ n trờ i,
Cà nh lê trắ ng điểm mộ t vài bô ng hoa"
Hai câ u thơ nà y cụ Tố Như đã mượ n ý hai câ u cổ thi Trung Hoa: "Phương thả o
liên thiên bích - lê chi sổ điểm hoa", có nghĩa là : "Cỏ thơm liền vớ i trờ i xanh-
Trên cà nh lê có mấ y bô ng hoa". Nhưng Nguyễn Du đã thậ t tà i hoa khi sá ng tạ o
thêm hai chữ "trắ ng điểm". Có thể nó i hai chữ nà y là nhã n tự " bở i chữ ' điểm "
là m cho cả nh vậ t sinh độ ng có hồ n chứ khô ng tĩnh tạ i," trắ ng điểm" cà ng là m
nổ i bậ t vẻ thanh xuâ n trinh trắ ng củ a thiên nhiên cỏ hoa. Đó chính là cách
miêu tả chấ m phá điểm xuyết củ a thi phá p cổ . Bú t phá p nà y đã tạ o nên sự phố i
sắ c tà i tình: Thả m cỏ xanh non trả i rộ ng tớ i châ n trờ i là gam mà u nền cho bứ c
tranh xuâ n. Trên nền mà u xanh non ấy điểm xuyết mộ t và i bô ng hoa lê trắ ng.
Mà u sắ c có sự hà i hoà đến tuyệt diệu. Tấ t cả đều gợ i lên vẻ đẹp riêng củ a mù a
xuâ n: mớ i mẻ, tinh khô i, nhẹ nhà ng, thanh khiết và đầ y sứ c số ng. Như vậ y,
bằ ng và i nét chấ m phá , miêu tả bậ c thầ y "Cả nh ngà y xuâ n" trở thà nh bứ c tranh
xuâ n hoa lệ, là vầ n thơ tuyệt bú t mà Nguyễn Du trao tặ ng cho đờ i, điểm tô cho
cuộ c số ng.
Bú t phá p tả cả nh cò n đượ c thể hiện trong 8 câ u thơ tiếp theo củ a đoạ n trích
miêu tả cả nh lễ hộ i trong tiết thanh minh. Bú t phá p chủ yếu ở đâ y là miêu tả cụ
thể, chi tiết qua việc sử dụ ng nhiều từ ghép, từ lá y như gầ n xa, nô nứ c, yến anh,
dậ p dìu...để vẽ lên mộ t lễ hộ i rộ n rà ng, tưng bừ ng, ná o nứ c
Sá u câ u cuố i đoạ n trích tả cả nh chị em Kiều du xuâ n trở về nhưng ta cũ ng thấ y
thấ p thoá n 2000 g tâ m trạ ng con ngườ i:
"Tà tà bó ng ngả về tâ y,
Chị em thơ thẩ n dan tay về.
Bướ c dầ n theo ngọ n tiểu khê,
Lầ n xem phong cả nh có bề thanh thanh.
Nao nao dò ng nướ c uố n quanh,
Dịp cầ u nho nhỏ cuố i ghềnh bắ c ngang."
Nguyễn Du thậ t khéo khi miêu tả thiên nhiên, vẫ n là câ y cầ u nhỏ , khe nướ c
nhỏ , vẫ n là cá i thanh, cá i dịu củ a mù a xuâ n, nhưng đượ c tả dướ i cá i nhìn củ a
nhâ n vậ t, trong thờ i điểm chiều tà , ngà y vui đã hết, nên cả nh và tình thậ t giao
hoà đồ ng điệu
Nguyễn Du dù ng hà ng loạ t từ lá y tà tà , thơ thẩ n, thanh thanh, nao nao, nho
nhỏ để biểu đạ t sắ c thá i cả nh vậ t và tâ m trạ ng củ a con ngườ i. Ta như thấ y
đượ c cả m giá c bâ ng khuâ ng, xao xuyến pha chú t buồ n man má c, có chú t gì
nuố i tiếc ngà y vui củ a chị em Thú y Kiều khi du xuâ n trở về . Trong cá i "nao
nao" củ a dò ng nướ c như có cả cá i nao nao củ a lò ng Kiều vì sự linh cả m mộ t
điều gì đó sắ p xả y ra. Cả nh ở đây khô ng đơn thuầ n là bứ c tranh thiên nhiên
nữ a mà là bứ c tranh tâ m trạ ng. Đó chính là nghệ thuậ t tả cả nh ngụ tình quen
thuộ c trong vă n họ c cổ . Tuy tính chấ t ngụ tình trong ở phầ n cuố i đoạ n nhẹ
nhà ng, man má c nhưng cũ ng đủ để ta cả m nhậ n đượ c trá i tim đa sâ ù , đa cả m
củ a nà ng Kiều và sự tinh tế củ a ngò i bú t Nguyễn Du
Như vậ y, chỉ vớ i mộ t đoạ n trích ta đã hiểu vì sao thế hệ hậ u sinh tô n Nguyễn
Du là bậ c thầ y tả cả nh. Bú t phá p nghệ thuậ t củ a thi hà o đã trở thà nh mẫ u mự c,
để bâ y giờ nhắ c đến mù a xuâ n là bấ t cứ ai yêu mến vă n chương cũ ng có thể
ngâ m nga:
"Ngà y xuâ n con én đưa thoi
Thiều quang chín chụ c đã ngoà i sá u mươi.
Cỏ non xanh tậ n châ n trờ i,
Cà nh lê trắ ng điểm mộ t vài bô ng hoa"....