ĐÂY THÔN VĨ DẠ - HÀN MẶC TỬ

Thi ca là mộ t minh chứ ng rõ rà ng cho sứ c số ng, sự đồ ng cảm và tiếng lò ng củ a nhà thơ

hướ ng tớ i cuộ c đờ i vượ t thờ i gian. Dẫ u cho ta có số ng ở thờ i đạ i nà o, dẫ u cho có biết bao nhiêu sự
xoay chuyển trong cuộ c đờ i, thì ngà y hô m nay thi ca vẫ n đi và o lò ng ngườ i như tiếng lò ng thi nhâ n
vọ ng từ quá khứ . Thơ Mớ i là mộ t ví dụ như vậ y. Đã có biết bao nhiêu hồ n thơ làm nên "mộ t thờ i đạ i
trong thi ca" ấ y. Nhà phê bình Hoà i Thanh đã từ ng viết rằ ng: "Đờ i chú ng ta nằ m trong vò ng chữ Tô i.
Mấ t bề rộ ng, ta đi tìm bề sâu, cà ng đi sâ u, cà ng thấ y lạ nh. Ta thoá t lên tiên cù ng Thế Lữ , ta say trong
trườ ng tình cũ ng Lưu Trọ ng Lư, ta điên cù ng Hà n Mặc Tử , ta say trong trườ ng tình cù ng Lưu Trọ ng
Lư, ta đắm say cù ng Xuâ n Diệu…". Khô ng bộ c bạch khá t vọ ng yêu đương mã nh liệt như Xuâ n Diệu,
khô ng mộ c mạ c châ n quê như Nguyễn Bính, khô ng mang mộ t nỗ i dầ u man mác như Huy Cậ n, Hà n
Mặc Tử bộ c bạch vớ i đờ i vớ i ngườ i bằ ng mộ t tiếng thơ đầ y điên loạ n, thế nhưng đó là tiếng lò ng củ a
mộ t con ngườ i yêu cuộ c số ng và gử i tớ i đờ i mộ t tình yêu đầ y da diết và đau đớ n. Đâ y thô n Vĩ Dạ là
mộ t trong số nhữ ng bà i thơ như vậ y. Sứ c số ng củ a nhữ ng vầ n thơ ấ y dườ ng như vẫ n như vẫ n làm
bao thế hệ độ c giả thổ n thứ c bở i mộ t tiếng thơ đã vượ t lên ngà n nỗ i đau mà hướ ng về cuộ c đờ i bằ ng
mộ t tình yêu mã nh liệt củ a Hà n Mặc Tử .
"Sao anh khô ng về chơi thô n Vĩ
Nhìn nắ ng hà ng cau , nắ ng mớ i lên
Vườ n ai mướ t quá xanh như ngọ c
Lá trú c che ngang mặ t chữ điền"
Xoay quanh vấ n đề hoà n cả nh ra đờ i củ a bà i thơ nà y , có mộ t số ý kiến đã cho rằ ng, Hà n Mặc
Tử viết bà i thơ nà y để tặ ng Hoà ng Cú c, bài thơ có liên quan đến mộ t kỉ niệm riêng tư, mố i tình đầu
đơn phương thầm kín củ a nhà thơ vớ i mộ t ngườ i con gá i xứ Huế -Hoà ng Cú c. Khi nghe tin thi sĩ mắ c
bệnh hiểm nghèo, Hoà ng Cú c có gử i Hà n Mặc Tử mộ t bứ c tranh sô ng nướ c kèm theo đô i lờ i hỏ i
thăm chú c nhà thơ sớ m bình phụ c. Từ sự xú c độ ng đó , thi sĩ đã sá ng tác riêng bà i thơ nà y để tặ ng
riêng cho ngườ i con gá i ấ y. Và cũ ng chính bở i lí do đó mà có nhiều ý kiến tranh luậ n về chủ đề củ a
bà i thơ nà y là viết về tình yêu hay tình quê? Thự c chấ t Đâ y thô n Vĩ Dạ là sự đan cài củ a hai tình cảm
lớ n, mộ t tình yêu đầ y đau đớ n và mộ t tình yêu vớ i cuộ c đờ i và cá i đích đến cuố i cù ng củ a nó vẫ n là
cuộ c đờ i tươi đẹp.
Thô n Vĩ hay chính là khao khá t hướ ng về cuộ c đờ i dẫ u lượ ng thờ i gian ở lạ i nơi đâ y đang
dầ n trô i đi:
"Sao anh khô ng về chơi thô n Vĩ"
Chủ thể trong câ u hỏ i nà y chình là tiếng lò ng củ a nhà thơ, vừ a hỏ i vừ a nhắ c nhở rồ i lạ i như mộ t lờ i
mờ i mọ c. Nhữ ng sắc thá i ấ y quyện và o nhau mang đến cho câu thơ mộ t giọ ng điệu khác thườ ng khó
tả . Đó là câ u hỏ i mà thi sĩ tự vấ n lò ng mình. Bở i lẽ thô n Vĩ khô ng chỉ đẹp mà nơi ấ y cò n có ngườ i con
gá i ô ng yêu và cũ ng bở i vì khi viết bà i thơ nà y Hà n Mặ c Tử đã phá t bênh, ô ng số ng cá ch li vớ i mọ i
ngườ i trong tâ m trạ ng mặ c cả m đau đớ n. Và sự tự vấ n ấ y tự a như sự phâ n thâ n để bộ c lộ cảm xú c
xó t xa, mộ t tình yêu lớ n hướ ng đến cuộ c đờ i.
Trong tình yêu và sự trâ n trọ ng mà nhà thơ dà nh cho cuộ c số ng , Hà n Mặ c Tử đã khắc họ a
lên bứ c tranh thô n Vĩ đẹp mộ c mạ c, dung dị và rấ t nên thơ:
"Nhìn nắ ng hà ng cau , nắ ng mớ i lên
Vườ n ai mướ t quá xanh như ngọ c
Lá trú c che ngang mặ t chữ điền"
Thi sĩ khô ng phả i tả hà ng cau mà tả nắ ng, mượ n cau để tả nắ ng nhưng khô ng tả sắ c màu củ a nắ ng
mà chỉ gợ i , chỉ phá c họ a. Â ý vậ y mà ngườ i đọ c vẫ n có thể cảm nhậ n đượ c mà u sắ c củ a á nh nắ ng nơi
thô n Vĩ . " Nắ ng hà ng cau" là nắ ng từ trên cao , lấ p lá nh, ló e sá ng trên nhữ ng tàu cau đẫm sương
đêm. Lá câ y như đượ c hồ i sinh trong thứ nắ ng tinh khiết ấ y. "Nắ ng mớ i lên" là thứ nắ ng ban mai
trong treo và ấm á p. Chỉ mộ t nét vẽ đơn giả n , vậ y mà Hà n Mặ c Tử đã làm sá ng bừ ng mộ t khu vườ n
thô n Vĩ Dạ vớ i sắ c nắ ng tinh khô i và trong là nh.
Và khu vườ n ấ y khô ng chỉ có sắc nắ ng thanh khiết nó cò n có sắc xanh mơn mở n đầ y nhự a số ng.
Tiếng "quá " vang lên tự a như mộ t lờ i tá n dương reo hò trướ c khung cả nh đẹp thô n quê ấ y. Từ
"mướ t" gợ i lên mộ t cá i gì đó đầ y tươi trẻ, ó ng à và đầ y sứ c số ng. Và chỉ vớ i mộ t phép so sá nh " như
ngọ c" khu vườ n nơi thô n Vĩ lạ i cà ng tỏ a sá ng hơn nữ a, mộ t khu vườ n có màu sắ c, và có cả á nh sá ng
lấ p lá nh. Diện mạ o củ a khu vườ n Thô n Vĩ Dạ khô ng chỉ đẹp bở i sắc nắ ng, củ a lá câ y tươi xanh mà
cò n có thấ p thoá ng bó ng ngườ i. Thấ p thoá ng sau lá trú c mả nh mai thon thả là mộ t khuô n mặ t chữ
điền. Khuô n mặ t ấ y khô ng lộ ra mà đượ c che ngang sau lá trú c, đầ y kín đạ o. Sự xuấ t hiện củ a khuô n
mặ t làm cho thiên nhiên nơi đâ y cà ng thêm sinh độ ng.
Khô ng gian củ a bà i thơ lại tiếp tụ c chuyển sang cả nh mâ y trờ i sô ng nướ c nơi có mộ t bến
sô ng quê êm đềm:
"Gió theo lố i gió , mâ y đườ ng mâ y
Dò ng nướ c buồ n thiu hoa bắ p lay
Thuyền ai đậ u bến sô ng tră ng đó
Có chở tră ng về kịp tố i nay"
Sự chuyển cả nh trong khô ng gian cảm xú c củ a nhà thơ hoà n toà n có thể lí giả i đượ c vì nó i đến Vĩ Dạ
là nó i đến dò ng sô ng Hương chả y qua thô n Vĩ, dò ng sô ng đó cũ ng là mộ t vẻ đẹp nơi miền quê Vĩ Dạ .
Hai câu thơ đầ u gợ i lên mộ t khung cả nh thậ t khá c thườ ng. Theo lẽ thườ ng tình, vố n dĩ gió mâ y
chung hướ ng nhưng ở đâ y gió cuộ n mình theo gió , mâ y cuộ n mình trong mâ y, mỗ i mộ t sự vậ t chia
lìa mộ t hướ ng. Điệp từ "gió ", "mâ y" khô ng nhấ n mạ nh cườ ng độ củ a gió mà chính gợ i lên mộ t sự
chia lìa, phải chă ng mặc cảm sự chia lìa khiến thi sĩ nhìn thấ y sự chia lìa ở nhữ ng sự vậ t tưở ng như
khô ng thể chia lìa. Từ gió mâ y cho đến dò ng nướ c đều mang nhữ ng nét buồ n. Hình ả nh dò ng nướ c
"buồ n thiu" diễn tả sự lặ ng lờ củ a dò ng nướ c, nó mang mộ t nỗ i buồ n khô ng thể buồ n hơn đượ c nữ a.
Song hà nh vớ i đó là hình ả nh hoa bắ p khẽ lay ven sô ng. Từ "lay" là mộ t sự thể hiện đầ y tinh tế củ a
nhà thơ, nó thể hiện mộ t chuyển độ ng khẽ, gợ i gió nhẹ mà buồ n hắ t hiu. Tấ t cả nhữ ng hình ả nh hiện
lên trong bứ c tranh sô ng nướ c nà y đều gợ i lên mộ t sự chia lìa phiêu tá n, ấ y vậ y mà cũ ng thậ t đẹp
bở i nó mang cả mộ t phầ n sắc nướ c và hương trờ i củ a xứ Huế mộ ng mơ trong đó .
Nếu như hai câ u thơ đầ u củ a khổ thứ hai mang nét buồ n mênh mang củ a khung cả nh thiên nhiên thì
đến hai câ u thơ sau ta thấ y sá ng lên nhữ ng niềm hi vọ ng khắ c khoải củ a thi sĩ. Trong hai câu thơ nà y
xuấ t hiện mộ t hình ả nh tuyệt vờ i độ c đá o, mộ t sá ng tạ o đầ y tài hoa củ a Hà n Mặ c Tử đó là hình ả nh
con thuyền chở tră ng đậ u trên bến sô ng tră ng – mộ t hình ả nh đầ y lung linh hư ả o. Nhưng điều quan
trọ ng là con thuyền chở trang ấ y nó mang chở nhữ ng nỗ i niềm, nhưng thấ p thỏ m chờ đợ i củ a thi
nhâ n "Có chở tră ng về kịp tố i nay"- mộ t câ u hỏ i đầ y lo â u khắc khoả i và rõ rà ng ngườ i hỏ i đang khắc
khoải ngó ng trô ng chờ đợ i mộ t điều gì đó khẩ n thiết lắm. Phải chă ng con thuyền ấ y là hình ả nh để
thi sĩ gử i gắm tình yêu, nỗ i ngó ng trô ng chờ đợ i mộ t tình yêu. Qủ a thự c đâ y là mộ t ý thơ kín đá o mà
rấ t đỗ i tà i hoa củ a thi nhâ n bở i ẩ n sau vẻ hư ả o củ a câ u chữ là mộ t dư âm tình yêu xa xăm vô vọ ng.
Khổ thơ đã diễn tả mộ t tâm hồ n ngườ i nghệ sĩ hướ ng về vẻ đẹp cuộ c đờ i dù xa xô i hư ả o.
Khá t khao hướ ng tớ i vẻ đẹp cuộ c đờ i nhưng cuố i cù ng niềm mơ tưở ng da diết, khắ c khoải nhấ t vẫ n
là hướ ng tớ i con ngườ i, về ngườ i yêu. Bở i lẽ nếu có phả i chia lìa cuộ c đờ i thì niềm đau thương lớ n
nhấ t là chia lìa vớ i ngườ i mình yêu.
Khép lại bài thơ là hình ả nh con ngườ i vớ i nỗ i bă n khoă n nhứ c nhố i:
"Mơ khá ch đườ ng xa, khá ch đườ ng xa
Á o em trắ ng quá nhậ n khô ng ra
Ở đâ y sương khó i mờ nhâ n ả nh
Ai biết tình ai có đậ m đà "
Hình ả nh khách đườ ng xa hiện lên trong giấ c mơ củ a thi sĩ dườ ng như cứ mãi xa vờ i. Điệp từ "khách
đườ ng xa" khô ng là m rõ hình ả nh con ngườ i mà ngượ c lại cà ng nhấ n mạ nh sự xa dầ n ngoà i tầ m vớ i,
ý thơ như diễn tả sự theo dõ i đến khắc khoả i mộ t hình ả nh cứ chậ p chờ n trong mộ ng tưở ng, ngỡ ở
gầ n mà hó a ra lại xa vờ i. Và rồ i em xuấ t hiện vớ i sắc á o trắ ng. Sắc trắ ng tinh khiết trở thà nh chó i ló i,
rự c rỡ , khô ng nhậ n ra đượ c nữ a. Câ u thơ diễn tả sự nhứ c nhố i củ a mộ t tâm hồ n, bở i anh khô ng thể
nhậ n ra em đượ c nữ a – tứ c là dấ u hiệu thâ n quen nay đã trở thà nh xa lạ . Hình ả nh em cứ chậ p chồ n
trong mộ ng tưở ng , trong ả o giá c , gầ n đấ y mà khô ng sao nắm bắ t đượ c. Và rồ i từ nhữ ng ả o vọ ng thi
sĩ lạ i trở về vớ i thự c tạ i đầ y da diết bă n khoă n, trong mộ t thế giớ i mơ hồ bả ng lả ng sương khó i. Cụ m
từ "ở đâ y" thậ t khó để xá c định mộ t nơi chố n cụ thể nhưng có mộ t điều ta có thể cả m nhậ n rõ nét
đượ c đó là mà n sương khó i đã ngă n cách con ngườ i mộ t khoả ng cách rõ nét. Ý thơ như ngầ m bộ c lộ
mộ t tâm tư rằ ng vẻ đẹp cuộ c đờ i vừ a mớ i đâ y thô i mà như cách xa chẳ ng cò n thấ y gì ngoà i khó i
sương… để đến khi khép lạ i bà i thơ thi sĩ vẫ n đau đá u mộ t nỗ i niềm:
"Ai biết tình ai có đậ m đà "
Sắc thá i câ u thơ khô ng chỉ là câ u hỏ i mà như bâ ng khuâ ng khắ c khoả i trong cõ i lò ng. Câu thơ thể
hiện sự ngưỡ ng vọ ng củ a nhà thơ vớ i vẻ đẹp con ngườ i, cuộ c đờ i dù xa xô i mờ ả o.
Đến vớ i thơ và đờ i bằ ng mộ t thứ tình yêu mã nh liệt , tha thiết và cũ ng đầ y đau đớ n, Hà n Mặ c
Tử đã làm cho tiếng thơ củ a ô ng số ng mãi trong lò ng ngườ i và thờ i gian. Đâ y thô n Vĩ Dạ là mộ t trong
số nhữ ng minh chứ ng cho sứ c số ng củ a thơ Hà n Mặc Tử . Phải yêu đờ i da diết đến mứ c nà o ngườ i thi
sĩ mớ i có thể là m nên đượ c nhữ ng vầ n thơ ấ y và sứ c rung cả m củ a bà i thơ phải mã nh liệt đến mứ c
nà o mà ngà y hô m nay khi đọ c nhữ ng vầ n thơ ấ y lên ngườ i ta vẫ n khô ng khỏ i ngậ m ngù i tiếc thương
và trâ n trọ ng cho mộ t tấ m lò ng ngườ i nghệ sĩ, mộ t Hà n Mặ c Tử đã số ng hết mình vớ i thi ca, vớ i cuộ c
đờ i bằ ng sự thă ng hoa củ a niềm đau và niềm thương.