ĐỀ: Cả m nhậ n về bà i thơ “Chiều tố i (Mộ )” (Hồ Chí Minh)

DÀN Ý
I. Mở bài
- Giớ i thiệu về tá c giả Hồ Chí Minh, bà i thơ “Chiều tố i (Mộ )”.
- Cả m nhậ n chung về bà i thơ “Chiều tố i (Mộ )”.
Ví dụ : Hồ Chí Minh là nhà cá ch mạ ng vĩ đạ i đồ ng thờ i là nhà thơ lớ n củ a dâ n tộ c. Ngụ c trung nhậ t kí (Nhậ t
kí trong tù ) là tá c phẩ m tiêu biểu, đượ c Bá c viết trong thờ i gian bị chính quyền Tưở ng Giớ i Thạ ch bắ t tạ i
Quả ng Tâ y (Trung Quố c), từ mù a thu nă m 1942 đến mù a thu 1943. Mộ (Chiều tố i) là bà i thơ có giá trị nộ i
dung và nghệ thuậ t độ c đá o: Điều khá c lạ là bà i thơ đượ c viết trong hoà n cả nh ngườ i bị giả i đi trên đườ ng,
vớ i gô ng cù m xiềng xích, nhưng khô ng phả i là mộ t lờ i than vã n xó t xa. Trá i lạ i, đó là mộ t nét hoan ca về
cuộ c số ng, về con ngườ i, biểu hiện tâ m hồ n hết sứ c đẹp đẽ, nhâ n cá ch lớ n lao củ a Hồ Chí Minh.
II. Thân bài
1. HAI CÂU ĐẦU/ Cảnh thiên nhiên núi rừng lúc chiều tối
Phiên â m:
Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ
Cô vân mạn mạn độ thiên không
Dịch thơ:
Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữ tầng không
- Khung cả nh chiều tố i đượ c mở ra vớ i hình ả nh tả thự c đầ y chấ t thơ: hình ả nh cá nh chim mả i miết
bay về rừ ng tìm nơi trú ngụ ; nhữ ng đá m mâ y lờ lữ ng bả ng lả ng trô i về cuố i trờ i.
- Mộ t khô ng gian mênh mô ng, rộ ng lớ n nhưng lạ i thơ mộ ng, yên bình
- Gợ i mộ t buổ i chiều tà hiu hắ t, á nh nắ ng chỉ cò n le ló i phía châ n trờ i.
- Khô ng gian thiên nhiên chính là tấ m gương soi phả n chiếu nộ i tâ m con ngườ i:
- Cá nh chim vộ i vã mang dá ng vẻ sự mệt mỏ i, nhọ c nhằ n sau ngà y thá ng rong ruổ i
- Á ng mâ y lữ ng lờ trô i, cô đơn, lẻ loi trên nền trờ i mênh mô ng, rộ ng lớ n.
- Bầ u trờ i như đượ c đẩ y lên cao hơn xa hơn nỗ i lò ng con ngườ i vì thế cũ ng như trả i dà i ra ngú t
ngà n. Đứ ng trướ c thờ i khắ c cuố i ngà y, lò ng ngườ i bỗ ng thấ y cô đơn, trố ng trả i; thấ y mỏ i mệt, bâ ng
khuâ ng. Và cá nh chim sau nhữ ng phú t giâ y mỏ i mệt vẫ n đượ c nghỉ ngơi nơi tổ ấ m cò n ngườ i sau
nhữ ng giâ y phú t gô ng cù m, đọ a đà y lạ i phả i chịu cả nh ngụ c tù tă m tố i.
- Thế nhưng ngườ i ấ y lạ i chẳ ng mộ t câ u than vã n, oá n trá ch mà lạ i thả hồ n và o thiên nhiên cả nh vậ t
để cả m nhậ n và chấ m phá nên nhữ ng nét tuyệt mĩ nhấ t củ a bứ c tranh cuố i ngà y.
- Thể hiện tình yêu thiên nhiên rạ o rự c trong trá i tim ngườ i chiến sĩ cá ch mạ ng
- Trong tâ m tưở ng ngườ i chiến sĩ lú c nà o cũ ng thườ ng trự c nỗ i nhớ về quê hương, đấ t nướ c.
- Ý chí sắ t đá , nghị lự c phi thườ ng, phong thá i ung dung và niềm lạ c quan cá ch mạ ng củ a Hồ Chủ
tịch. (cá nh chim biểu tượ ng cho cuộ c số ng tự do)
 Hai câu đầu vẽ nên một bức tranh nên thơ, yên bình của cuộc sống, chim bay về rừng tìm chốn
trú ngụ, đám mây trôi lững lờ trên bầu trời chiều, chỉ vài nét chấm phá, những bức họa (trong
bài thơ có họa) của thơ xưa. Song, phong vị cổ thi ấy do gần gũi về bút pháp. Còn thực ra, đây
vẫn là buổi chiều nay, với cảnh thật và người thật (người tù - nhà thơ) đang tận mắt nhìn ngắm.
 Hai câu thơ vừa mang nét cổ điển, hiện đại với những hình ảnh thơ quen thuộc, bút pháp ước
lệ tượng trưng, chấm phá điểm xuyết, không nói về cảnh trời chiều nhưng người đọc vẫn có
thể cảm và hình dung ra không gian và nỗi lòng mà câu thơ muốn gửi gắm.
 - Bứ c tranh phong cả nh kia tuy đẹp và nên thơ nhưng vẫ n có nét buồ n. Quyện nghĩa là mỏ i, chá n,
mỏ i mệt. Tầ m là tìm kiếm. Cá nh chim sau ngà y rong ruổ i, trong cá i giờ khắ c củ a ngà y tà n, mỏ i mệt,
phả i trở về rừ ng đặ ng tìm kiếm chỗ trú . Cô là lẻ loi, mộ t mình. Mạ n mạ n là dà i và rộ ng, khô ng là
trên bầ u trờ i dà i, rộ ng mênh mô ng. Bả n thâ n bầ u trờ i vẫ n dà i rộ ng như là triệu nă m qua, nhưng
đá m mâ y đơn lẻ kia đã khiến nó cà ng trở nên mênh mang hơn. Hai câ u thơ, theo đú ng nghĩa đen
cũ ng chỉ ra mộ t cả nh buồ n. Vớ i ngườ i bình thườ ng, thậ m chí đang vui, trướ c cả nh ấ y, lò ng hẳ n
khô ng sao trá nh mộ t cả m xú c man má c, bâ ng khuâ ng. Câ u thơ khiến ngườ i ta liên tưở ng đến mộ t
buổ i chiều khá c, trong thơ cổ :
Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn
Gác mái ngư ông về viễn phố
Gõ sừng mục tử lại cô thôn
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi
Dặm liễu sương sa khách bước dồn
Kẻ chốn Chương Đài người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn
(Cả nh chiều hô m - Bà Huyện Thanh Quan)
- Buổ i chiều xưa khô ng vắ ng lặ ng, nhưng lò ng ngườ i đã tím ngá t nỗ i buồ n. Cò n cả nh ở đâ y, vố n là
đơn chiếc. Cả nh ấ y nó i hộ lò ng ngườ i, hẳ n đang buồ n. Đú ng thô i, ngay đến cá nh chim kia, khi chiều
tắ t đã vộ i trở về. Thế mà , giờ nà y, ngườ i tù mắ t mờ , châ n yếu, lạ i bị gô ng cù m, vẫ n đang lê bướ c
trên đườ ng dà i. Ngườ i đó khô ng than vã n, do nhâ n cá ch vĩ đạ i, song ai khô ng cả m đượ c nỗ i đau rấ t
thậ t từ cả nh tình ấ y?
2. HAI CÂU CUỐI/ Tình yêu cuộc sống của Bác trước cảnh sinh hoạt nơi núi rừng
Phiên â m:
Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc
Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng
Dịch thơ:
Cô em xóm núi xay ngô tối
Xay hết, lò than đã rực hồng
Bứ c tranh sinh hoạ t củ a con ngườ i nơi xó m nú i:
- Bó ng tố i buô ng xuố ng phủ lấ p khô ng gian
- Hình ả nh cô thô n nữ miền sơn cướ c hă ng say, uyển chuyển vớ i cô ng việc thườ ng nhậ t: say ngô =>
vẻ đẹp khỏ e khoắ n, trẻ trung, trà n đầ y sứ c số ng
- Hình ả nh lò than rự c hồ ng: bừ ng lên á nh sá ng, xua tan bó ng tố i, sưở i ấ m khô ng gian hiu quạ nh,
lạ nh lẽo, vắ ng vẻ ở ý thơ trên.
- Hình tượ ng thơ gầ n gũ i, mộ c mạ c diễn tả châ n thự c nhịp số ng cuố i ngà y tạ i miền sơn cướ c. Qua đó
thể hiện tình yêu thương, trâ n trọ ng vô bờ củ a Bá c đố i vớ i ngườ i lao độ ng.
- Hình tượ ng thơ mang tính chấ t củ a sự vậ n độ ng:
- Thờ i gian từ chiều tố i cho đến tố i hẳ n
- Cá nh chim bay, chò m mâ y trô i để rồ i cũ ng quy tụ về phía tương lai về á nh sá ng.
- Lò ng ngườ i đi từ chỗ lạ nh giá , cô quạ nh đến mứ c ấ m nó ng, say mê, rạ o rự c, vui tươi, hồ hở i.
- Nhã n tự “hồ ng” khép lạ i bà i thơ có sứ c lay độ ng, lan tỏ a đến toà n bộ ý thơ:
 - Ngọ n lử a hồ ng lan tỏ a, lấ n á t bó ng đêm; xua đi khoả nh khắ c lạ nh lẽo buố t giá trong cõ i lò ng con
ngườ i. Ngọ n lử a ấ y thổ i bù ng lên bao khá t vọ ng, ý chí và quyết tâ m ngườ i chiến sĩ cá ch mạ ng giữ a
cả nh ngụ c tù đọ a đầ y.
 Hai câu kết chuyển hướng vận động của hình tượng thơ. Ở trên, cảnh vật mênh mông, vắng
lặng, ánh nắng ngày đang dần tắt, nhường chỗ cho bóng đêm ập xuống. Còn ở đây, dù không tả
nhưng ai cũng biết, đất trời đã vào đêm, bóng tối len dày muôn nơi. Vậy, điều gì khiến người ta
cảm nhận được từng bước đi của thời gian, cảm nhận thấy được ánh sáng và bóng tối? Đó là
cánh chim đơn lẻ bay về chốn cũ. Đặc biệt, đó là ánh rực hồng của lò than nơi xóm núi. Đây
cũng là lối chấm phá, lấy ánh sáng tả bóng tối.
- Nhưng sự chuyển hướ ng đích thự c củ a hình tượ ng thơ khô ng chỉ có vậ y. Nếu cả nh ở trên mang nét
buồ n củ a sự lẻ loi, hoang vắ ng, thì cả nh ở đâ y, dù là đêm tố i nhưng ấ m á p, già u sứ c số ng. Đô i mắ t
củ a ngườ i nghệ sĩ ở cả nh trướ c khi phó ng nhìn ra xa và lên cao, cà ng nhìn cà ng mấ t hú t và trố ng
trả i. Khi đô i mắ t ấ y nhìn gầ n, đã bắ t gặ p hình ả nh khô ng ngờ :
Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc
- Vó c dá ng ngườ i thô n nữ cù ng vớ i cô ng việc lao độ ng dườ ng như là thườ ng ngà y ấ y đã xua đi sự cô
quạ nh giữ a miền sơn cướ c. Và , đến lú c cô ng việc đã xong, thì á nh sá ng trà n ngậ p.
Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng.
- Trong bó ng đêm, á nh sá ng ấ y cà ng có sứ c lan tỏ a. Lò ng ngườ i từ ng man má c buồ n đã ấ m lạ i cù ng
vớ i á nh lử a kia. Đến đâ y thì sự vậ n độ ng củ a hình tượ ng thơ đượ c trọ n vẹn.
 Hai câu thơ đã tô vẽ dáng dấp con người. Con người hiện lên kì vĩ, làm chủ không gian, thời
gian, xua đi sự cô đơn, vắng vẻ của thiên nhiên. Bên cạnh đó, ýthơ còn thể hiện sức sống mãnh
liệt và khát khao lớn lao của người thi nhân.
III. Kết bài:
- Khái quát đặc sắc nghệ thuật: sử dụ ng từ há n ngữ ; bú t phá p ướ c lệ tượ ng trưng: lấ y mâ y điểm
tră ng; lấ y độ ng tả tĩnh, lấ y cả nh vậ t để khắ c tạ c thờ i gian, nhấ n nhá nỗ i niềm con ngườ i; nét cổ điển
xen lẫ n hiện đạ i...
- Khái quát giá trị nội dung: Bứ c tranh thiên nhiên bao la, rộ ng lớ n nhưng vắ ng vẻ, cô quạ nh. Hình
tượ ng con ngườ i vớ i sứ c số ng mã nh liệt, ung dung, tự tạ i giữ a gô ng cù m, xiềng xích.
- "Mộ " là bà i thơ rấ t tiêu biểu cho phong cá ch nghệ thuậ t thơ Hồ Chí Minh Khi sử dụ ng thể thơ luậ t
Đườ ng, tá c giả đã vậ n dụ ng khá nhuầ n nhuyễn bú t phá p chấ m phá để tả cả nh, lấ y độ ng tả tĩnh, đặ c
biệt là lấ y cả nh tả tình. Trong bà i thơ, khô ng có từ hay chi tiết nó i về chủ thể trữ tình, nhưng ngườ i
đọ c vẫ n nhậ n ra đô i mắ t, tấ m lò ng củ a con ngườ i ấ y. Tuy nhiên, dù mang phong vị cổ điển, đâ y vẫ n
là bà i thơ hiện đạ i. Chấ t hiện đạ i bộ c lộ ở sự vậ n độ ng hình tượ ng thơ, nhấ t là ở tấ m lò ng và tư
tưở ng củ a thi nhâ n. Dù bị gô ng cù m, xiềng xích, con ngườ i đó vẫ n hết sứ c ung dung tự tạ i, luô n
quên mình để nhìn ngắ m cuộ c số ng và rung độ ng vớ i từ ng biểu hiện, dù chỉ nhỏ nhoi, tinh tế.