NỘI NHA LÂM SÀNG

Người chia sẻ:Bàn Chải Đánh Răng

Tác giả:Bùi Quế Dương
https://www.facebook.com/groups/thuvienrhm/

Phaàn 7.
TRAÙM BÍT OÁNG TUÛY
NHÖÕNG PHÖÔNG PHAÙP VAØ VAÄT LIEÄU

Bôûi söï ña daïng cuûa nhieàu phöông phaùp traùm bít oáng tuûy neân chuùng
ta caàn phaûi ñaùnh giaù nhöõng vaät lieäu thöôøng söû duïng maø chuùng coù maët
trong nhöõng raêng cuûa beänh nhaân ñieàu trò N.N.
Coân baïc
Ñaùnh giaù vieäc duøng coân baïc ñeå traùm bít oáng tuûy.
Thaønh coâng trong vieäc duøng coân baïc trong N.N ñoøi hoûi taïo daïng
oáng tuûy troøn ñeå ñaûm baûo söï kín chaët hoaøn haûo cuûa coân baïc ñoái vôùi thaønh
oáng tuûy. Nhöõng phöông phaùp ñöôïc moå taû bôûi nhöõng ngöôøi tieân phong
trong vieäc duøng coân baïc ñoøi hoûi : thôøi gian cuõng nhö söï chính xaùc. Tuy
nhieân, chaát löôïng luoân khoâng bieát roõ khi nhöõng nha só khoâng ñuû kinh
nghieäm ñaët vaøo oáng tuûy nhöõng caây coân nhoû hôn trong nhöõng oáng tuûy
chöa ñöôïc laøm saïch, söûa soaïn moät caùch toái thieåu neân ñeå laïi nhieàu moâ tuûy
hoaïi thö, chaát caën baõ v.v...
Vieäc noåi baät treân phim tia X laø coân baïc caûn quang, töôûng laø kín chaët
nhöng thöïc chaát bò hôû troáng treân laâm saøng. Vôùi beà maët raén chaéc cuûa coân
baïc khoâng theå naøo kín chaët thaønh oáng tuûy. Tuy nhieân söï kín chaët naøy coøn
tuøy thuoäc vaøo xi maêng traùm bít cuõng nhö ñoä beàn ñoái vôùi söï hoøa tan vaø
tieâu ngoùt.
Nhöõng nghieân cöùu vaøo ñaàu thaäp nieân 1960 trong vieäc aùp duïng coân
baïc traùm bít oáng tuûy – Bhaskar (1972) cho thaáy vieäc traùm dö (# 2mm)
treân raêng choù gaây tieâu chaân raêng vaø taïo sang thöông, maûnh coân di
chuyeån vaøo xöông cuõng nhö moâ quanh choùp.
Seltzer vaø cs chöùng minh cho thaáy coân baïc bò aên moøn trong nhöõng
raêng ñieàu trò N.N bò thaát baïi cuõng nhö thaønh coâng. Vaø gaây ñoäc cho moâ
khi ñem caáy, ñoäc chaát nhö sulfat baïc vaø sulfit baïc.
Vóeäc duøng coân baïc traùm bít oáng tuûy trong quaù trình 30 – 40 naêm
khoâng coù söï xeùt nghieäm khoa hoïc maø hoaøn toaøn döïa treân thöïc teá kinh
nghieäm laâm saøng vì deã thöïc hieän vaø ñoøi hoûi ít thôøi gian.
 Ña soá trong chuùng ta nhaän thaáy nhieàu tröôøng hôïp thaønh coâng treân
laâm saøng ñeàu bò nhieãm truøng. Ñeán khi phaùt hieän, xi maêng traùm bít bò tan
raõ, bieán maát vaø coân baïc bò aên moøn, troâi noåi trong dòch oáng tuûy vaø moâ
hoaïi töû.
Ñaùnh giaù nhöõng loaïi xi maêng daïng kem
1986 coù nhieàu loaïi xi maêng daïng boät – nöôùc hoaëc troän saün ôû daïng
kem ñeå bôm vaøo oáng tuûy khi traùm bít. Nhöõng daïng vaät lieäu naøy coù saün
treân thò tröôøng ñi cuøng nhöõng duïng cuï thaønh moät heä thoáng vôùi muïc tieâu
laøm giaûn ñôn vieäc ñieàu trò N.N nhö xi maêng N2 cuøng phöông phaùp aùp
duïng laø ñeà taøi tranh caõi soâi noåi hoài ñoù (1970). Bôûi söï hieän dieän cuûa chaát
paraformaldehyde, chì oxide cuøng moät vaøi loaïi thuoác, phaàn lôùn N2 hay
RC2B cho thaáy coù tính kích thích vaø ñoäc haïi. Nhöõng nghieân cöùu veà ñoäc
haïi teá baøo treân ngöôøi cuõng nhö treân moâ ñoäng vaät trong thôøi gian 10 naêm
trôû laïi ñaõ chöùng toû cho thaáy ñoäc haïi, teá baøo khoâng oån ñònh cuõng nhö haáp
thuï trieät ñeå chaát formadehyde vaø chì vaøo maùu (Laband (1978),
Spangberg (1974) England vaø West (1980)).
Moät loaïi xi maêng daïng kem khaùc ñöôïc chuù yù nöõa laø Hydron (1980)
daïng gel, ñoù laø Poly 2 hydroethyle methacrylate loaïi gel aùi thuûy vôùi
barium sulfate (1978). Ngay töø ñaàu, hydron laø moät vaät lieäu maø ngöôøi ta
coâng nhaän laø moät khaùm phaù quan troïng bôûi tính chaûy cuûa noù vaø giöõ theo
daïng oáng tuûy sau khi traùm bít.
Ricing vaø Goldman (1975) cho bieát hydron coù tính töông hôïp sinh
hoïc thöïc hieän trong vieäc ñieàu trò noäi nha ñôn giaûn vaø traùm bít oáng tuûy
trong voøng 30 giaây.
Langland vaø cs (1981) cho thaáy hydron laø chaát khoâng beàn vöõng nhö
acrylic (ôû nhieät ñoä 800C trong voøng 20 phuùt), loaïi xi maêng traùm bít khoâng
ñoàng nhaát vaø thöôøng vöôït qua khoûi choùp, caûn quang vaø khi ñoâng cöùng
khoù laáy ñi tröôøng hôïp phaûi ñieàu trò laïi.
Veà phöông dieän sinh hoïc, hydron ñöôïc di chuyeån vaøo maùu bôûi ñaïi
thöïc baøo vaø gaây phaûn öùng cuûa cô theå (söï hieän dieän cuûa vaät laï).
Tanzilli vaø cs (1981) ñem so saùnh hydron vôùi Gutta Percha vaø cho
thaáy hydron khoâng chaáp nhaän ñöôïc vì söï hieän dieän cuûa vieâm ñaõ quan saùt
thaáy sau khi traùm bít oáng tuûy (6 thaùng).
 Xi maêng oxyde keõm – Engenol
Oxyde keõm maïnh hay hydroxyd calci daïng kem coù tính caûn quang
vaø chaáp nhaän ñöôïc. Tuy nhieân, phaàn nhieàu daïng kem thöôøng tieâu ngoùt
vaø ñöôïc mang ñi bôûi ñaïi thöïc baøo, ñöa tôùi vieäc traùm roãng, hoång taïi 1/3
choùp. Taát caû nhöõng xi maêng traùm bít daïng kem thöôøng traùm thieáu, hoång
bôûi lyù do khoâng theå nhoài ñöôïc. Neân ngöôøi ta phaûi duøng nhöõng caây
lentulo ñeå ñöa xi maêng vaøo oáng tuûy. Treân phim tia X, hình aûnh caûn
quang roõ reät cuûa xi maêng khieán ta laàm töôûng laø kín, chaët nhöng thöïc teá
laâm saøng khoâng phaûi vaäy maø thöôøng laø bò hoång, thieáu... vì söï hieän dieän
cuûa nhöõng boït khí. Vieäc kieåm soaùt ñöôïc cuõng nhö traùm dö thöôøng quan
saùt thaáy trong nhöõng phöông phaùp naøy. Vaø ñöa tôùi nhöõng haäu quaû vieâm
quanh choùp, tieâu ngoùt chaân raêng, xöông oå cuõng nhö ñau maõn tính. Khi
cöùng raát khoù laáy ñi tröôøng hôïp ñieàu trò laïi. Vì nhöõng nguyeân nhaân treân, xi
maêng traùm bít daïng kem ñeàu khoâng söû duïng trong ñieàu trò N.N, cuõng nhö
khoâng ñöôïc noùi tôùi trong caùc tröôøng nha khoa taïi Hoa Kyø. Coøn ôû Vieät
Nam chuùng ta vaãn coøn söû duïng phoå bieán vì ñieàu kieän kinh teá. Tuy nhieân
chuùng ta cuõng coù theå tieáp tuïc söû duïng loaïi xi maêng oxyde keõm engenol
naøy vôùi ñieàu kieän vaät lieäu coát loõi trong vieäc traùm bít oáng tuûy laø Gutta
percha.
Ñaùnh giaù vaät lieäu Gutta Percha (GP)
Gutta percha ñöôïc bieát ñeán khoaûng treân 150 naêm. Vaät lieäu Gutta
percha laø vaät lieäu ñöôïc choïn söû duïng trong vieäc traùm bít oáng tuûy. G.P ôû
traïng thaùi thieân nhieân laø loaïi cao su (nhöïa, muû, hydrocarbon, C5H8) laáy
töø nhöïa cuûa caây sapotecae. Trong ñoù chöùa G.P (78%), alban (16%) vaø
Fluavil (6%). G.P trong nha khoa chöùa # 17% G.P, 79% keõm vaø 4% keõm
– silicate.
Döôùi aùp löïc, trôû neân meàm vaø theo daïng, hình cuûa vaät chöùa ñöïng noù.
Bôûi tính chòu neùn, neân G.P coù theå nhoài saùt vaøo vaùch thaønh tuûy vaø giöõ
nguyeân hình oáng tuûy khi traùm bít. Noù trôû neân meàm bôûi nhieät ñoä vaø dung
moâi. G.P khoâng hoøa tan trong nöôùc vaø gaây ñoäc haïi bôûi acid yeáu hay vaät
lieäu alcalin. Vôùi söï thay ñoåi nhieät ñoä, G.P hôi daõn nôû vaø co laïi, khoâng
daãn ñieän.
G.P daõn nôû nhieàu trong chloroform (300%). Khi chloroform bay hôi,
G.P coøn laïi 1/3 theå tích ban ñaàu ôû traïng thaùi deûo. Bôûi tính thay ñoåi theå
tích nhieàu neân khoâng theå öùng duïng ñöôïc baát cöù phöông phaùp traùm bít
naøo maø chloro percha laø vaät lieäu traùm bít. Tuy nhieân, vieäc söû duïng moät
löôïng nhoû chloroform duøng laøm meàm hoaëc ngaâm phía ñaàu caây coân chính
ñeå taïo daïng phía ñaàu caây coân theo daïng choùp raêng, chuùng ta coù theå aùp
duïng ñöôïc. Cuõng bôûi lyù do co ruùt naøy neân vieäc traùm bít deã gaây hôû vaø
dòch moâ quanh choùp deã xaâm nhaäp.
Tính dính ñöôïc gia taêng roõ reät cuûa G.P neáu söû duïng vaät lieäu xi
maêng traùm bít. G.P khoâng neân ñeå ngoaøi trôøi vaø aùnh saùng bôûi tính haáp thuï
oxy. G.P deã laáy ñi khi caàn ñieàu trò laïi. Veà sinh hoïc, G.P khoâng coù tính
gaây ñoäc haïi cho moâ, teá baøo. Vaø G.P cuõng khoâng nhaû ra loaïi hoùa chaát naøo
ñeå gaây haïi cho moâ, teá baøo.
Spangberg (1969) xeáp G.P vaøo loaïi 3 sau baïc vaø xi maêng phosphat,
noù ít ñoäc haïi nhaát cho teá baøo ngöôøi qua nhöõng nghieân cöùu G.P ñöôïc laøm
tan trong dung moâi. G.P caáy gheùp treân moâ heo (lôïn) gaây raát ít kích thích,
gaàn vôùi coân baïc. Nghieân cöùu cuõng cho thaáy G.P laø vaät lieäu coù tính töông
hôïp sinh hoïc laâu daøi.
Bhaskar vaø Rappaport (1971) keát luaän cho thaáy G.P traùm dö thöôøng
gaây tieâu chaân raêng vaø xöông hôn laø traùm huït, thieáu.
Toùm laïi, neân traùm bít G.P khu truù trong oáng tuûy laø vieäc toái öu ñeå
traùnh taùc haïi gaây phaûn öùng sinh hoïc cuûa cô theå.
Vieäc söû duïng G.P ñoøi hoûi vieäc môû roäng, söûa soaïn oáng tuûy ñuû roäng
ñeå taïo deã daøng cho vieäc traùm bít. Söï ñoøi hoûi naøy ñoàng tình vôùi muïc tieâu
traùm ñaày sinh hoïc treân nhöõng oáng tuûy ñaõ ñöôïc loaïi boû saïch nhöõng moâ
caën baõ ñöôïc coi laø ñieàu kieän tieân quyeát cho vieäc ñieàu trò vuøng quanh
choùp. Tröôøng hôïp oáng tuûy nhoû heïp vaø cong môû roäng khoâng tôùi soá 25, 30,
vieäc traùm bít khoâng hieäu quaû cuõng nhö vieäc leøn nhoài neùn coân G.P seõ bò
keït khoâng ñaït ñuû chieàu daøi, keå caû caây leøn ngang cuõng khoâng tôùi ñöôïc 1/3
choùp. Töø nhöõng naêm tröôùc thaäp nieân 1960, G.P ñöôïc duøng roäng raõi trong
ñieàu trò N.N. Haàu heát caùc tröôøng nha taïi Hoa Kyø ñöôïc giaûng daïy caùch söû
duïng G.P trong vieäc traùm bít oáng tuûy moät caùch phoå bieán.
MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP TRAÙM BÍT
Sau khi taïo hình oáng tuûy vaø bôm röûa ñaõ hoaøn taát, thôøi ñieåm thuaän
lôïi cho vieäc taïo hình heä thoáng oáng tuûy ñöôïc ñeà caäp khi hoäi ñuû caùc ñieàu
kieän :
1- Raêng khoâng coù trieäu chöùng, khoâng ñau, ñuïng khoâng ñau hay
vuøng quanh choùp khoâng ñau vaø raêng trong tình traïng oån ñònh.
 2- OÁng tuûy khoâ, saïch, khoâng coù tieát dòch hay ræ doø. Söï doø ræ nhieàu
hay tieát dòch xaûy ra khi oáng tuûy ñeå troáng, thöôøng xaûy ra trong tröôøng hôïp
coù söï hieän dieän cuûa nang. Grossman ñeà nghò traùm baèng keõm lodide vaø
dung dòch lodine trong 24 giôø, söï doø ræ seõ giaûm hoaëc baêng thuoác baèng
hydroxyd Ca cuõng ñöôïc vaø thöïc duïng.
3- Khoâng coù loã doø, neáu coù hieän dieän loã doø, loã doø ñaõ heát.
4- Khoâng coù muøi hoâi, tröôøng hôïp coù muøi hoâi coù theå do oáng tuûy chöa
saïch hoaëc bò hôû khi baêng thuoác.
5- Mieáng traùm taïm coøn nguyeân. Neáu bò beå hoaëc hôû laø nguyeân nhaân
söï laây nhieãm trôû laïi trong oáng tuûy. Mieáng traùm taïm phaûi kín vaø chòu ñöôïc
söùc nhai. ZnOE chòu noåi ôû mieáng traùm taïm bôø beân khi khoâng coù ñieåm
chaïm luùc aên nhai. Cavit hay IRM laø ZnO resin duøng ñeå traùm taïm.
Söûa soaïn xi maêng traùm bít
Ñeå söûa soaïn phaàn xi maêng traùm, ngöôøi ta duøng moät taám kieáng vaø
moät caây troän ñaõ khöû truøng, khoâng neân duøng quaù 3 gioït nöôùc cho moãi laàn
traùm. Coù 2 test ñeå thöû ñoä quaùnh ñaëc cuûa xi maêng :
1- Test chaûy xuoáng (droptest) : gom xi maêng treân caây troän vaø nhaác
leân, xi maêng khoâng ñöôïc chaûy trong voøng 10 ñeán 12 giaây. Coù theå duøng
phía ñaàu traâm soá 25 nhích moät löôïng nhoû xi maêng vaø doác thaúng ñöùng, xi
maêng khoâng ñöôïc chaûy trong voøng 5 ñeán 10 giaây.
2. Test keùo daøi (String out test) : gom xi maêng treân caây troän vaø nhaác
nghieâng leân töø töø, xi maêng seõ chaûy daøi ít nhaát 1 inch maø khoâng bò ñöùt.
- Chloropercha vaø eucapercha : ñöôïc taïo bôûi GP tan trong dung moâi
chloroform hay eucalyptol duøng ñeå traùm bít oáng tuûy cong khoâng bình
thöôøng hay tröôøng hôïp luûng hoaëc coù khaác trong oáng tuûy.

Test chaûy xuoáng Test keùo daøi

 Haàu nhö taát caû caùc nha só ñeàu coâng nhaän G.P laø vaät lieäu ñöôïc choïn
loïc trong ñieàu trò N.N. Vaøi caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø söû duïng nhö theá naøo.
Hieän nay, ngöôøi ta söû duïng G.P theo moät trong 3 phöông phaùp sau
ñaây :
- Phöông phaùp leøn doïc vôùi G.P ñöôïc laøm noùng.
- Phöông phaùp leøn ngang vôùi nhieàu caây G.P.
- Phöông phaùp chloropercha
1- Phöông phaùp leøn doïc vôùi G.P ñöôïc laøm noùng.
1a- GP daïng caây coân khoâng chuaån vôùi boä nhoài doïc.
Duïng cuï :
- Boä leøn doïc khoaûng töø 7 - 9 caây ñöôøng kính töông öùng töø loã tuûy ñeán
1/3 choùp.
- Maùy laøm noùng, ñoàng thôøi coù theå laøm nguoäi ngay töùc thì hoaëc caây
duïng cuï ñöôïc hô noùng (Head instrument).

Boä leøn doïc

Coân GP khoâng chuaån bieåu Boä coân GP khoâng chuaån (traùi)

hieän baèng chöõ F, FM, M... töông öùng vôùi boä coân chuaån (phaûi) .

Moâ taû :
- Choïn caây coân chính : caây coân chính thöôøng khoâng chuaån vaø khoâng
soá vaø ñöôïc bieåu hieän baèng chöõ FM ñi heát chieàu daøi laøm vieäc,
ngöng taïi ñieåm chaën choùp.
 - Giai ñoaïn 1 : Traùm bít 1/3 choùp : caét phaàn GP dö taïi loã tuûy baèng
duïng cuï hô noùng, nhoài GP veà phía choùp, tieáp tuïc laøm meàm GP ñoàng thôøi
nhích bôùt moät löôïng nhoû GP vaø tieáp tuïc nhoài ... cho tôùi khi 1/3 choùp kín
chaët.
- Giai ñoaïn 2 : Tieáp tuïc traùm 1/3 trung roài 1/3 coå theo höôùng ngöôïc
laïi giai ñoaïn 1. Baèng caùch ñaët töøng khuùc G.P vaøo oáng tuûy (töø phaàn dö
caây coân chính luùc ñaàu, caét töøng khuùc töø 2 – 3 mm), ñöôïc laøm meàm vaø
nhoài töø 1/3 choùp tôùi loã tuûy.
Trong phöông phaùp naøy khoâng caàn duøng xi maêng traùm bít vì G.P
ñöôïc laøm meàm vaø nhoài, G.P seõ laép heát caùc khe hôû nôi vaùch tuûy vaø caû
nhöõng oáng tuûy beân vaø oáng tuûy phuï qua löïc nhoài neùn. Phöông phaùp naøy
ñöôïc aùp duïng phoå bieán cuõng nhö giaûng daïy taïi caùc ñaïi hoïc Hoa Kyø.

Thöïc haønh caùc böôùc trong phöông phaùp leøn doïc

(A) (B) (C) (D) (E)

(A) Caây nhoài doïc vôùi kích thöôùc töông ñöông nôi 1/3 coå raêng.
(B) Caây nhoài doïc vôùi kích thöôùc töông ñöông nôi 1/3 trung.
(C) Caây nhoài doïc vôùi kích thöôùc töông ñöông nôi 1/3 choùp.
(D) Caây coân chính, loaïi khoâng chuaån ñöôïc choïn vöøa khít nôi 1/3 choùp vaø
ngöng taïi nuùt chaën choùp, loûng nôi 1/3 trung cuõng nhö 1/3 coå raêng.
(E) Caét boû phaàn dö cuûa caây coân chính taïi giao ñieåm xeâmaêng – men raêng
(muõi teân) baèng caây noùng vaø ñeå phaàn dö sang moät beân.
 (F) (G) (H) (I) (J)
(F) Duøng caây nhoài (1/3 coå), nhoài GP veà phía choùp cuõng nhö caùc oáng tuûy
beân.
(G) Tieáp tuïc duøng caây noùng laøm meàm GP nôi 1/3 coå (# 3 tôùi 4mm).
(H) Caây noùng ñöôïc laøm nguoäi töùc thì ñeå coù theå nhích laáy ñi moät löôïng GP
nhoû.
(I) Duøng caây nhoài (1/3 trung) tieáp tuïc nhoài.
(J) Tieáp tuïc duøng caây noùng laøm meàm GP.

(K) (L) (M) (N) (O)

(K) Caây noùng ñöôïc laøm nguoäi töùc thì ñeå coù theå laáy ñi moät löôïng nhoû GP.
(L) Tieáp tuïc duøng caây nhoài (taïi 1/3 choùp) nhoài GP kín chaët nôi 1/3 choùp
cuûa heä thoáng oáng tuûy.
(M) Phaàn coøn laïi cuûa caây coân chính luùc ñaàu ñöôïc caét thaønh töøng khuùc 2 –
3mm. Ñaët khuùc GP vaøo oáng tuûy.
(N) Tieáp tuïc laøm meàm vaø nhoài nhö treân cho tôùi khi laép ñaày tôùi loã tuûy.
(O) Coâng vieäc traùm bít oáng tuûy ñaõ hoaøn taát.
 1b- Phöông phaùp nhieät cô hoïc (Thermomechanical tech)
GP daïng khoâng chuaån – caây nhoài laø caây traâm quay.
Phöông phaùp naøy duøng caây nhoài Mc Spadden, caây nhoài coù daïng
thuoân, bôø caét 900 höôùng veà phía ñaàu traâm (ngöôïc chieàu vôùi caây traâm H).
Khi traâm quay (# 15.000 voøng/phuùt) taïo söùc noùng do ma saùt vôùi coân G.P,
G.P meàm chaûy. Bôûi ñoäng taùc cheâm vaø vaën vít cuûa traâm ñaåy G.P veà phía
choùp, cuøng hai phía beân (Harris 1982). Phöông phaùp naøy thieáu nhöõng taøi
lieäu khoa hoïc, phaàn höôùng daãn laâm saøng luoân thay ñoåi ñeå xaùc ñònh
nhöõng keát quaû trong lónh vöïc laøm thöû nghieäm cuõng nhö nhöõng yù kieán
phaûn hoài töø nhöõng ngöôøi aùp duïng veà vieäc thay ñoåi daïng duïng cuï cho
thích hôïp.
Cô baûn laø phöông phaùp naøy khoâng khuyeán khích duøng xi maêng traùm
bít. Theo Harris vaø cs (1982) duøng phim töï ñoäng cho thaáy traùm hôû neáu
khoâng duøng xi maêng traùm bít. Ngoaøi ra oâng coøn cho thaáy thöôøng traùm dö
vaø caây nhoài deã bò gaõy vaø laøm noùng chaân raêng.
O’Neill vaø cs (1983) so saùnh vôùi caùc phöông phaùp khaùc, phöông
phaùp naøy chaáp nhaän ñöôïc neáu duøng xi maêng traùm bít tröôøng hôïp oáng tuûy
thaúng. Duø sao, cuõng coøn nhieàu vaán ñeà nhö gaõy doïc chaân raêng, caét ngaø vaø
gaõy caây nhoài trong luùc traùm bít.
1c- Phöông phaùp bôm G.P daïng noùng chaûy.
Phöông phaùp naøy laøm G.P noùng chaûy, ñöôïc bôm vaøo oáng tuûy do
Yee vaø cs (1977) vaø Marlin (1981). Phöông phaùp naøy döïa treân söï noùng
chaûy G.P ñöïng trong nhöõng capsule vaø duøng syring (hoaëc caây suùng) ñeå
bôm G.P vaøo oáng tuûy. Nhöõng keát quaû khôûi ñaàu trong labo cho thaáy hieäu
quaû cuûa phöông phaùp naøy chaáp nhaän ñöôïc trong giôùi haïn cuûa giaûi phaãu
oáng tuûy, ñoâng ñaëc, vaø söï hôû toái thieåu (Yee (1977), Torabijsad (1978)).
Tuy nhieân, coù nhieàu trôû ngaïi treân laâm saøng :
- Thieáu söï kieåm soaùt, höôùng daãn cuûa vaät lieäu G.P vaø xi maêng traùm
dö khoûi choùp.
- Caàn môû roäng lôùn oáng tuûy vì kim bôm phaûi ñaët trong oáng tuûy.
- Thieáu söï höôùng daãn, ño löôøng ñeå theo doõi tieán trình traùm bít. G.P
coù theå ñoâng cöùng tröôùc khi ñöôïc nhoài, bò hôû vaø ñoøi hoûi phaûi traùm laïi.
- Vaán ñeà trang thieát bò : nhö kim bôm bò gaõy, G.P ñoâng cöùng trong
kim, G.P bò hôû v.v...
 - Vieäc nhoài deã bò thieáu nôi 1/3 choùp, tröôøng hôïp oáng tuûy coù daïng
thanh nhoû, tröôøng hôïp nuùt chaën choùp khoâng chaéc chaén nhö luûng, tieâu
ngoùt, deã ñöa tôùi G.P ra khoûi choùp. G.P seõ chaûy vaøo moâ hay vaøo caùc caáu
truùc giaûi phaãu quan troïng nhö xoang haøm, xoang muõi, oáng raêng
döôùi.v.v... Nhö ñaõ bieát G.P khoâng tieâu ngoùt maëc duø coù tính töông hôïp
sinh hoïc vaø quan troïng laø G.P chæ neân giôùi haïn trong xoang tuûy maø thoâi.
Moät soá baát lôïi laø giôùi haïn vieäc söû duïng G.P bôm coù hieäu quaû tröôøng
hôïp nhöõng oáng tuûy töông ñoái roäng vaø thaúng ñeå caùc nhaø laâm saøng coù theå
chuû ñoäng ñöôïc khi traùm bít.

(A) (B)
(A) Maùy Obtua II vôùi caây suùng laøm meàm G.P vaø G.P seõ ñöôïc bôm vaøo oáng
tuûy qua caây kim. (B) Töøng khuùc G.P ñöôïc caét saün naïp vaøo suùng roài ñöôïc laøm
meàm.

(A) (B) (C)

(A) R11 chöa tröôûng thaønh, oáng tuûy vaø choùp môû roäng vôùi sang thöông
choùp. (B) Traùm bít baèng phöông phaùp bôm G.P meàm vôùi kích thöôùc kim bôm lôùn,
cuõng nhö caây nhoài lôùn vaø ñöôïc kieåm soaùt baèng nhöõng phim tia X trong luùc traùm
bít. (C) Sau 2 naêm raêng oån ñònh, xöông phaùt trieån bình thöôøng.
 1d- Phöông phaùp nhoài doïc G.P daïng ñaëc ñöôïc laøm noùng
Phöông phaùp naøy ñöôïc moâ taû bôûi Schilder (1967) – G.P ñieàu cheá
döôùi daïng ñaëc, kích thöôùc oån ñònh duøng traùm bít oáng tuûy theo 3 chieàu.
Vaät lieäu G.P daïng ñaëc traùm bít caû nhöõng oáng tuûy beân ñöôïc bieåu
hieän roõ raøng treân phim Xquang vaø ñoâi khi coù theâm xi maêng traùm bít.
Tuy nhieân, treân laâm saøng phöông phaùp naøy chæ laø moät phöông phaùp
traùm bít baèng G.P. Theo Brothman (1981), phöông phaùp leøn doïc taïo
nhöõng mieáng traùm daøy ñaëc hôn vaø traùm bít nhöõng oáng tuûy beân nhieàu hôn.
Tuy nhieân, veà moâ hoïc nhöõng oáng tuûy phuï naøy raát ít khi ñöôïc traùm bít bôûi
GP. Thöôøng ngöôøi ta thaáy xi maêng vaø chaát caën baõ. Taïi 1/3 choùp thöôøng
chæ coù moät caây coân bao boïc lôùp xi maêng traùm bít.
Tuy nhieân, treân phim tia X cho thaáy nhöõng oáng tuûy beân ñöôïc traùm
bít nhieàu hôn trong phöông phaùp leøn doïc, treân thieát dieän caét ngang cho
thaáy taïi 1/3 choùp ñöôïc traùm bít toát hôn vôùi phöông phaùp leøn ngang so vôùi
phöông phaùp leøn doïc.
Veà maët laâm saøng cho thaáy oáng tuûy beân vaø oáng tuûy phuï bieåu hieän roõ
neùt treân phim tia X. Ña soá beänh lyù vuøng quanh choùp thöôøng khôûi ñaàu töø
choùp raêng. Sang thöông nôi oáng tuûy beân thöôøng hieám ít vaø töï laønh khoûi
khi oáng tuûy chính ñöôïc ñieàu trò. Theo De Deus (1975) xaùc ñònh cho thaáy
oáng tuûy beân thöôøng tìm thaáy nôi 1/3 trung 10,4% vaø 16,4% nôi 1/3 choùp.
So saùnh nhöõng nghieân cöùu phöông phaùp leøn doïc vaø leøn ngang thöôøng nhö
nhau vaø khoâng khaùc bieät (Messing, 1970).
Lader (1976) cho thaáy thöôøng traùm dö vôùi phöông phaùp leøn doïc vaø
thaáy ñöôøng noái hieän dieän trong khoái G.P khi ñoâng cöùng, ñieàu naøy chöùng
toû cho thaáy söï meàm deûo khoâng ñoàng ñeàu cuûa G.P trong khi traùm bít.
Caùc nhaø laâm saøng khoâng theå kieåm soaùt G.P ra khoûi choùp laø giôùi haïn
quan troïng nhaát cuûa phöông phaùp naøy. Vieäc traùm dö laø nguyeân nhaân
chung khi choùp bò aûnh höôûng bôûi ñieàu trò hay do beänh lyù. Caùc nhaø
nghieân cöùu vaø nhaø laâm saøng ñeàu ñoàng yù raèng söï ñaåy vaät lieäu ra khoûi
choùp ñeàu coi laø traùm dö. Cho neân ñieåm giôùi haïn khi söûa soaïn oáng tuûy
ñeàu ngöng taïi nuùt chaën töø 0,5 – 1mm ngaén hôn ñieåm ñaàu traâm ño treân
phim tia X.
 Toùm laïi, phöông phaùp leøn doïc ñoøi hoûi oáng tuûy ñöôïc môû roäng lôùn ñuû
ñaùp öùng cho vieäc nhoài doïc tröïc tieáp G.P ñöôïc laøm meàm.
Nhaø laâm saøng neân löôïng giaù caùc chæ ñònh cuûa baát cöù moät phöông
phaùp naøo nhöõng ñoøi hoûi treân cuõng nhö trong moãi tröôøng hôïp ñeå aùp duïng
ñöôïc hieäu quaû.
2. Phöông phaùp Chloropercha
G.P ñöôïc laøm meàm boåi dung moâi
Ñöôïc phoå bieán 1920 bôûi Johnson – G.P ñöôïc söû duïng döôùi daïng
meàm, hoøa tan bôûi dung moâi nhö chloroform (chloropercha) hay
eucalyptol (eucha percha) baèng caùch nhuùng caây coân G.P (caây coân chính)
trong dung moâi vaø ñöôïc nhoài vaøo oáng tuûy.
Mc Elroy (1965) ñaõ chöùng minh cho thaáy chloropercha, chloro-resin
hay Eucapercha kích thöôùc khoâng oån ñònh khi dung moâi bay hôi vaø phaàn
coøn laïi G.P seõ coøn laïi 1/3 theå tích ban ñaàu.
Moät thuaän lôïi duy nhaát laø chloropercha giöõ ñöôïc nguyeân hình giaûi
phaãu oáng tuûy. Nhöng ñieåm thuaän lôïi naøy bò loaïi tröø ngay bôûi söï thay ñoåi
theå tích.
Wong (1982) cho thaáy chloropercha traùm bít, theå tích giaûm 4,86%,
chloropercha 12,42% vaø nhuùng ñaàu coân GP vaøo choloroform laø 1,4%.
Keane vaø Harrington (1984) cho thaáy söï hôû nôi choùp raêng, caây coân
ñaàu tieân nhuùng trong chloroform trong 1 phuùt duø coù duøng xi maêng traùm
bít hay khoâng. Bôûi vaäy, phöông phaùp naøy khoâng yeâu caàu söû duïng trong
ñieàu trò N.N.
Tuy nhieân, tröôøng hôïp oáng tuûy to roäng coù choùp môû roäng ôû nhöõng
raêng coù sang thöông choùp, raêng bò ngoaïi tieâu .v.v... chuùng ta coù theå aùp
duïng phöông phaùp naøy baèng caùch taïo caây coân ñaàu tieân khít chaët taïi 1/3
choùp vôùi söï can thieäp cuûa dung moâi chloroform :
1). Choïn caây coân GP ñaàu tieân vaø ñöa vaøo oáng tuûy tôùi caùch choùp # 2
– 3mm.
2). Ñaùnh daáu chieàu daøi laøm vieäc treân hai caây coân (ñaàu keïp eùp chaët
taïi vò trí treân).
 3). Nhuùng ñaàu coân vaøo dung dòch chloroform vaøi giaây ñeán khi coù
veát boät tan cuûa caây GP baèng caùch gaïc nheï ñaàu coân vaøo mieäng cheùn.
4). Ñöa coân vaøo oáng tuûy vöøa chaët, ruùt coân ra moät chuùt khoaûng 1 –
2mm vaø ñöa tieáp coân vaøo laïi saâu hôn cho tôùi khi ñuû chieàu daøi laøm vieäc.
5). Ñeå coân taïi vò trí trong moät vaøi giaây roài môùi ruùt coân ra, ñaàu coân
luùc naøy coù in daáu cuûa 1/3 choùp.
Löu yù : Trong khi thao taùc, oáng tuûy luoân aåm öôùt ñeå coân khoâng dính
vaøo thaønh oáng tuûy.

Taïo caây coân ñaàu tieân tröôøng hôïp oáng tuûy lôùn vaø choùp môû roäng

(A) (B) (C)

(A) Caây coân ñaàu tieân ñaët trong oáng tuûy ngaén hôn chieàu daøi laøm vieäc töø 2 –
3mm.
(B) Ngaâm caây coân vaøo dung moâi trong vaøi giaây vaø ñöa laïi vaøo oáng tuûy
(baèng caùch tôùi lui) tôùi ñuû chieàu daøi laøm vieäc.
(C) Caây coân ñaàu tieân (traùi) vaø caây coân sau khi nhuùng vaøo dung moâi (phaûi)
coù daáu cuûa 1/3 choùp.

3. Phöông phaùp leøn ngang

Seltzer (1971) keát luaän laø khoâng coù söï hieän dieän cuûa sang thöông
choùp trong phöông phaùp leøn ngang hay phöông phaùp duøng moät caây coân,
hieäu quaû cuûa 2 phöông phaùp treân ñeàu nhö nhau. Tuy nhieân, 6 thaùng sau
phöông phaùp leøn ngang hieäu quaû hôn phöông phaùp 1 caây coân. Vôùi sang
thöông quanh choùp, noùi moät caùch khaùc, phöông phaùp leøn ngang hieäu quaû
cao hôn phöông phaùp 1 caây coân töø 6 thaùng tôùi 2 naêm sau ñieàu trò.
ÔÛ Hoa Kyø, phöông phaùp leøn ngang vôùi nhieàu caây G.P vaø xi maêng
traùm bít ñöôïc noùi tôùi nhieàu trong chöông trình giaûng daïy vaø ñöôïc thöïc
duïng trong moân N.N. Noù vöøa ñôn giaûn, cuõng nhö vieäc tieân löôïng vaø kieåm
soaùt ñöôïc.

(A) (B) (C) (D)

Phöông phaùp thöû caây coân chính.
(A) Caây coân chính ngöng taïi nuùt chaën choùp vaø kín, khít nôi 1/3 choùp,
vaø ñöôïc ñaùnh daáu chieàu daøi baèng ñaàu caây keïp (taïo veát loõm treân caây GP).
(B) Caây coân chính bò vöôùng keït taïi 1/3 coå (muõi teân).
(C) Caây coân chính ñi qua choùp.
(D) Caét bôùt phaàn dö töøng mm.

Phöông phaùp giuùp cho nhaø laâm saøng choïn löïa caây G.P baèng caùch
thöû vaø ño chieàu daøi nhieàu laàn. Neáu trong nhöõng laàn ño thöû vaãn giöõ ñuùng
möùc (chieàu daøi), keát quaû haàu nhö chaéc chaén. Hieäu quaû phöông phaùp naøy
phuï thuoäc vaøo vieäc taïo daïng vaø söï ñoàng nhaát trong vieäc söûa soaïn oáng
tuûy.
 Allison (1979) chöùng minh cho thaáy vieäc taïo daïng thuoân vaø caây leøn
ngang # D11 coù theå tôùi ñöôïc nuùt chaën choùp seõ mang laïi hieäu quaû vaø ít keõ
hôû. Maëc duø taïi 1/3 choùp caây coân G.P coù phuû moät lôùp xi maêng traùm bít.
Brothman (1981) cho thaáy veà moâ hoïc phöông phaùp leøn ngang toát
hôn laø leøn doïc taïi 1/3 choùp. Leøn doïc keát quaû 1/3 coå toát hôn vaø hai phöông
phaùp treân ñeàu cho keát quaû ngang nhau taïi 1/3 trung (oáng tuûy daïng daûi toát
cho leøn ngang, oáng tuûy daïng “hoäi tuï” toát cho vieäc leøn doïc).
Vôùi phöông phaùp leøn ngang, nhaø laâm saøng coù theå theo doõi suoát tieán
trình traùm bít cuõng nhö ñieàu chænh caùc thieáu soùt. Hôn nöõa, phöông phaùp
leøn ngang deã höôùng daãn vaø deã hoïc.
Tuy nhieân, moät soá chæ trích hay nhöõng baùo caùo cho thaáy nhöõng giôùi
haïn cuûa phöông phaùp leøn ngang bôûi nhöõng söï laïm duïng sai hay thieáu soùt
söï chuaån möïc. Nhö caùc nha só duøng nhöõng caây leøn roäng (lôùn) tröôøng hôïp
oáng tuûy heïp, duøng löïc nhieàu seõ gaây nhieàu nguy cô nöùt, beå chaân raêng.
Maët khaùc, söûa soaïn oáng tuûy khoâng ñuû thoaùt neân khoù cho vieäc leøn. Neáu
söûa soaïn nôi choùp daïng thaét nhoû caây leøn khoâng theå tôùi nuùt chaën choùp
ñöôïc.
Nhö vieäc chæ trích veà khaû naêng laøm beå, nöùt chaân raêng. Pitts (1982)
thöû nghieäm laøm nöùt, beå chaân raêng cöûa giöõa treân raêng khoâ vôùi söùc 7,2kg,
ñieàu naøy khoâng thöïc teá trong laâm saøng.
Harvey vaø cs (1981) cho thaáy oáng tuûy söûa soaïn khoâng thuoân, ñaàu
caây leøn seõ ñuïc, khoeùt thaønh oáng tuûy vaø taïo söï taäp trung stress. Taïo daïng
thuoân ñaùp öùng toát cho vieäc phaân phoái ñeàu stress suoát doïc thaønh tuûy. Söï
khueách taùn ñeàu stress coù theå ñöôïc thu huùt bôûi raêng vaø caáu truùc cuûa noù.
Vôùi phöông phaùp leøn ngang chuùng ta caàn phaûi duøng xi maêng traùm
bít, vì neáu chæ duøng nhöõng caây G.P leøn ñaày trong oáng tuûy, chuùng khoâng
ñuû kín vaø khoâng ñaït moät baûn sao G.P oáng tuûy ñaõ söûa soaïn. Bôûi vieäc leøn
nguoäi neân nhieät ñoä trong xoang tuûy khoâng ñuû neùn G.P dính vôùi nhau. Bôûi
vaäy, vieäc söû duïng xi maêng traùm bít laø raát caàn thieát, taïo söï dính chaët giöõa
nhöõng caây coân G.P vôùi nhau vaø vôùi thaønh tuûy.
 (A) (B) (C)
(A) Maùy laøm noùng söû duïng trong phöông phaùp leøn ngang hay trong phöông
phaùp leøn doïc : nhieät ñoä coù theå ñieàu chænh vaø oån ñònh ôû nhieät ñoä leøn ngang laø 420.
Khi leøn doïc thì ôû nhieät ñoä 590 vaø phoøng ngöøa nhieät ñoä cao hôn deã gaây nguy cô
phaân hoùa G.P khi nhieät ñoä treân 590.
(B) Phöông phaùp leøn ngang noùng, khoâng duøng xi maêng traùm bít vôùi thieát
dieän caét ngang cho thaáy khoái G.P ñoàng nhaát.
(C) Phöông phaùp leøn ngang nguoäi (laïnh) khoâng duøng xi maêng traùm bít
vôùi thieát dieän caét ngang cho thaáy nhöõng khoaûng troáng giöõa nhöõng caây G.P vaø
thaønh tuûy.

Tieán trình phöông phaùp leøn ngang

OÁng tuûy ñaõ saün saøng traùm bít baèng G.P khi ñaùp öùng caùc ñieàu kieän
sau :
1- Ñuû roäng, vöøa vôùi caây coân G.P coù kích thöôùc cuûa traâm sau cuøng
söûa soaïn oáng tuûy. Caây coân ñöa vaøo oáng tuûy ñuû chieàu daøi vöøa chaët moät
caùch thoaûi maùi vaø ngöng taïi nuùt chaën choùp.
2- Choïn 1 trong soá 4 caây leøn (A, B, C, D “Dentsply”) ñöa vaøo theo
suoát chieàu daøi caây coân cho tôùi khi chaët (taïi 1/3 choùp).
3- Beänh nhaân khoâng ñau caáp hay söng, raêng khoâng ñau.
4- Xi maêng traùm taïm coøn nguyeân, baêng thuoác khoâ, saïch.
Duïng cuï vaø vaät lieäu :
- Khay boä ñoà khaùm : traâm, keïp, göông
- Coân giaáy
- Syring – kim – thuoác teâ
- Coân G.P coù soá (chuaån)
- Coân G.P khoâng soá (khoâng chuaån hay boä coân phuï A, B, C, D)
- Boä leøn A, B, C, D “Dentsply”
- Xi maêng traùm bít – kieáng troän – caây troän xi maêng
- Syring bôm röûa
- Gaïc 2 x 2 taåm alcool.

Boä duïng cuï vaø vaät lieäu trong phöông phaùp leøn ngang

(A) (B)
(A) Hoäp coân phuï ABCD vaø hoäp boä caây leøn ABCD.
(B) Nhöõng caây leøn ABCD

Caây naïo ngaø söû duïng ñeå caét GP khi ñöôïc hô noùng.

Boä caây nhoài GP.

 Dieãn tieán
Choïn caây coân chính (coù soá baèng soá traâm cuoái cuøng söûa soaïn oáng
tuûy), ñöa coân vaøo oáng tuûy ñuû chieàu daøi vaø ngöng vöøa chaët taïi nuùt chaën
choùp. Ñaùnh daáu baèng caùch boùp chaët ñaàu caây keïp, ñeå laïi veát treân caây coân
(töông öùng treân maët nhai hay bôø caén).
Choïn caây leøn ngang (A, B, C, D “Dentsply”) ñöa vaøo oáng tuûy doïc
theo chieàu daøi caây coân chính vaø toát nhaát laø ngöng taïi nuùt chaën choùp
(ngaén hôn 1mm hoaëc > 1mm coù theå chaáp nhaän ñöôïc). Nuùt chaën cao su
hoaëc silicon ñaët taïi chieàu daøi töông öùng.
Löu yù : Luùc thöû coân, oáng tuûy luoân öôùt, ñeå coân khoâng bò gaáp, keït
trong oáng tuûy.
Neáu nhöõng böôùc treân khoâng ñaït ta phaûi coi laïi, söûa soaïn laïi neáu
caàn.
Thaám khoâ buoàng tuûy baèng goøn, laøm khoâ oáng tuûy, ñaàu tieân baèng
caùch duøng syring bôm röûa, ñöa kim vaøo oáng tuûy huùt bôùt nöôùc vaø sau ñoù
môùi thaám baèng coân giaáy.
Tröôøng hôïp chaûy maùu trong khi laøm khoâ oáng tuûy, coù theå coân giaáy
ñöa ra khoûi choùp. Trong luùc laøm khoâ oáng tuûy baèng caùc caây coân giaáy,
chuùng ta coù theå xaùc ñònh laïi chieàu daøi laøm vieäc laàn nöõa tröôùc khi traùm
bít.
- Troän xi maêng traùm bít
- Duøng caây traâm sau cuøng söûa soaïn oáng tuûy ñaõ ñaùnh daáu, nhích moät
löôïng nhoû xi maêng phía ñaàu vaø ñöa vaøo oáng tuûy tôùi ñuû chieàu daøi vaø xoay
ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà ñeå laïi phaàn xi maêng dính ñeàu treân thaønh tuûy
nôi 1/3 choùp.
- Caây coân chính ñöôïc nhích 1 gioït xi maêng phía ñaàu coân, ñöa coân
vaøo töø töø theo vaùch tuûy vöøa ñuû chieàu daøi.
- Ñöa caây leøn ngang (ñaõ choïn) vôùi ñoäng taùc laùch xoay qua laïi doïc
theo phía beân caây coân chính vôùi moät löïc nheï ñeå taïo moät khoaûng troáng
hôû. Giöõ caây leøn taïi choã # 10 – 15 giaây ñeå G.P coù thôøi gian neùn laïi, töø töø
ñöa caây leøn ra vôùi ñoäng taùc ngöôïc laïi.
 - Choïn caây coân phuï töông öùng, nhích moät gioït xi maêng phía ñaàu coân
vaø ñöa vaøo oáng tuûy vöøa chaët.
- Sau moãi laàn leøn neân lau chuøi saïch xi maêng dính treân caây leøn baèng
gaïc. Nhöõng caây coân phuï luoân phaûi ñaït tôùi phaàn 1/3 choùp hoaëc ít nhaát qua
giôùi haïn cuûa 1/3 trung.
- Chuïp phim kieåm soaùt vaø neáu thieáu soùt ñieàu chænh vaø traùm bít laïi
neáu caàn.
Vieäc traùm bít ñaït hieäu quaû khi ta duøng nhöõng duïng cuï caét (caây naïo
ngaø ñöôïc hô noùng) vaø caét ngang G.P dö ngay taïi loã tuûy. Duøng caây nhoài
doïc nhoài phaàn G.P coøn laïi cho tôùi khi kín chaët (leøn doïc taïi 1/3 coå).
Toùm laïi, vôùi phöông phaùp naøy 1/3 trung vaø 1/3 choùp ñöôïc kín chaët
bôûi phöông phaùp leøn ngang nguoäi. 1/3 coå ñöôïc leøn doïc bôûi caùch laøm
meàm Gutta sau khi caét boû phaàn dö bôûi duïng cuï hô noùng.

Sô ñoà phöông phaùp leøn ngang vaø leøn doïc

Leøn ngang :

(A) (B) (C) (D) (E)

(A) Thöû caây leøn ngang vaøo trong oáng tuûy, tôùi ñuû chieàu daøi.
(B) Pheát moät lôùp xi maêng phía ñaàu caây traâm sau cuøng söûa soaïn oáng tuûy,
ñöa vaøo oáng tuûy ñuû chieàu daøi, xoay ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà ñeå ximaêng dính
vaøo thaønh oáng tuûy nôi 1/3 choùp ñoàng thôøi ruùt traâm ra.
(C) Pheát moät lôùp xi maêng phía ñaàu caây coân chính.
(D) Ñöa coân vaøo oáng tuûy ñeán heát chieàu daøi laøm vieäc (ñieåm chaën cuûa keïp
tieáp xuùc bôø caén).
(E) Laùch caây leøn ngang beân hoâng caây coân chính, taïo choã cho caây coân phuï.
 (F) (G) (H)
(F) Ñöa caây coân phuï vaøo vò trí caây leøn ngang vöøa ruùt ra.
(G) Tieáp tuïc leøn ngang vôùi vaøi caây coân phuï cho tôùi kín chaët oáng tuûy.
(H) Coâng vieäc leøn ngang ñaõ hoaøn taát.

Leøn doïc phía 1/3 coå raêng :

(I) (J) (K) (L)

(I) Phaàn GP dö cuûa caùc caây coân treân ñöôïc caét boû baèng duïng cuï hô noùng
(caây naïo ngaø, bay traùm ...).
(J) Tieáp tuïc caét boû phaàn GP trong xoang tuûy baèng caây naïo ngaø hô noùng.
(K) Duøng caây nhoài, nhoài phaàn GP veà phía loã tuûy.
(L) Coâng vieäc traùm bít oáng tuûy ñaõ hoaøn taát.
 Hai cas laâm saøng traùm bít oáng tuûy baèng phöông phaùp leøn ngang

R46 hai chaân gaàn taùch rôøi nôi R46 hai chaân gaàn truøng laáp.
1/3 choùp. GP traùm bít hoaøn taát, Traùm keát thuùc baèng composite
GP luoân naèm ngay taïi loã tuûy. tröôøng hôïp raêng bò beå nhieàu.
Phaàn 8.
LIEÂN HEÄ GIÖÕA NOÄI NHA VAØ NHA CHU

Söï töông quan cuûa tuûy vaø vuøng nha chu luoân luoân ôû traïng thaùi
chuyeån ñoäng. Moät nhaø laâm saøng kinh nghieäm phaûi bieát laø sang thöông
noäi nha vaø quanh choùp thöôøng xuaát hieän sau giai ñoaïn vieâm vaø thoaùi hoùa
cuûa caû hai moâ treân.
Chöùc naêng cuûa raêng tuøy thuoäc vaøo söùc khoûe vaø söùc soáng cuûa vuøng
nha chu chöù khoâng phaûi döïa vaøo tình traïng cuûa tuûy. Do ñoù raêng vaø cô caáu
naâng ñôõ noù hôïp thaønh moät boä sinh hoïc.
AÛnh höôûng beänh tuûy treân boä phaän baùm dính (Attachement
apparatus).
Beänh tuûy laø beänh do vi khuaån. Khi tieán trình beänh tuûy vöôït quaù
phaïm vi cuûa noù, vieâm xaâm laán tôùi moâ baùm dính. Moät soá loä trình xuaát
hieän trong vieäc xaâm laán cuûa beänh tuûy.
Foramen choùp raêng.
Nhöõng teá baøo vieâm vaø nhöõng saûn phaåm cuûa vieâm tuûy seõ theá choã
cho caùc daây chaèng nha chu cuõng nhö vuøng xöông quanh choùp. Haäu quaû
cuûa söï maát xöông töø nhieãm truøng tuûy luoân xuaát hieän taïi foramen choùp
raêng khi tieán trình nhieãm truøng vaãn toàn taïi. Söï vieâm tieâu ngoùt cuoái cuøng
coù theå laøm thay ñoåi hình theå vaø vò trí cuûa foramen ôû raêng bò vieâm nhieãm.
Nhöõng oáng tuûy beân
Vôùi cuøng söï ñaùp öùng thaáy ñöôïc taïi foramen cuõng xaûy ra taïi caùc oáng
tuûy beân vaø oáng tuûy phuï cuûa moâ tuûy. Vieâm nhieãm keát hôïp vôùi nhöõng oáng
tuûy beân coù theå thaáy ñöôïc treân phim tia X, phía beân cuûa beà maët chaân raêng
(trong phaàn naøy ngoaøi oáng tuûy chính ra taùc giaû coøn söû duïng töø oáng tuûy
beân vaø oáng tuûy phuï thay ñoåi cho nhau ñeå chæ söï tuaàn hoaøn tuûy vaø nha
chu. Moät nghieân cöùu lôùn treân 7275 raêng, tyû leä lôùn nhaát cuûa oáng tuûy beân
thöôøng xuaát hieän taïi 1/3 trung cuûa chaân raêng vaø raêng cöûa giöõa treân laø
raêng thöôøng bò nhieãm truøng nhieàu (11,9%).
 (A) (B)
(C) Quan saùt qua kính hieån vi ñieän töû queùt.
(A) Vôùi ñoä phoùng nhoû taïi choùp Foramen vaø maïch maùu nhoû trong oáng tuûy
beân.
(B) Vôùi ñoä phoùng lôùn vôùi hai maïch maùu nhoû cuûa oáng tuûy beân.
(C) Thieát dieän moâ hoïc cuûa raêng cöûa beân, tuûy hoaïi töû vaø oáng tuûy beân vôùi
vieâm ñaùp öùng nôi daây chaèng nha chu. Ghi nhaän bieåu moâ taêng sinh.

(A) (B) (C)

(A) Thieát dieän moâ hoïc raêng coái nhoû döôùi, ñöôïc laøm saïch, loaïi boû calci cho
thaáy hai oáng tuûy beân.
(B) Traùm bít R21 vôùi hai oáng tuûy beân môû ra taïi vò trí sang thöông beân.
(C) Moät naêm sau laønh thöông.
 Tyû leä cuûa oáng tuûy beân taïi vuøng cheõ chaân raêng : 46% treân raêng coái
lôùn thöù nhaát vaø 50% tôùi 60% taïi baát cöù caùc raêng nhieàu chaân. Moät nghieân
cöùu khaùc cho thaáy caû hai raêng coái lôùn treân vaø döôùi coù ít nhaát laø 2
foramen nôi vuøng cheõ chaân raêng.
Môùi ñaây söï ñaùnh giaù veà moâ hoïc tröôøng hôïp boå ñoâi raêng vaø caét boû
chaân raêng coøn toàn taïi beänh nha chu vaø beänh tuûy cho thaáy nhöõng oáng tuûy
beân khoâng ñöôïc ñieàu trò coù chöùa ñöïng moâ tuûy, vi khuaån vaø caùc chaát caën
baõ hoaïi töû. Vaø ñöa ñeán keát luaän nhöõng chaát caën baõ cuûa moâ tuûy ôû nhöõng
oáng tuûy khoâng ñöôïc ñieàu trò coù theå daãn tôùi beänh lyù vuøng quanh choùp.
Nhöõng oáng ngaø
Ngoaøi ra nhöõng oáng ngaø laø ñöôøng moøn coù khaû naêng trong vieäc vaän
chuyeån giöõa tuûy vaø vuøng quanh choùp. Naêm 1963, döïa treân thuyeát veà thuûy
löïc hoïc ñöa ra ñeå giaûi thích cô cheá cuûa söï nhaäy caûm cuûa ngaø. Caùc chuyeân
gia, hoï tin raèng söï di chuyeån cuûa dòch oáng ngaø laø nguyeân nhaân cuûa söï
kích thích nhöõng sôïi thaàn kinh cuûa moâ tuûy. Tieáp ñeán, khi nhöõng maët chaân
raêng ñöôïc ñieàu trò laøm loä nhöõng oáng ngaø, maø nôi ñoù coù söï di chuyeån dòch
vaø haäu quaû gaây nhaäy caûm cuûa tuûy. Khi tuûy cheát, duø coù söï thoaùi hoùa teá
baøo taïo ngaø vaø sôïi collagen xaûy ra, nhöng vaãn tieáp tuïc laøm gia taêng ñoä
ngaám cuûa nhöõng oáng ngaø vaø mang theo nhöõng ñoäc toá töø tuûy tôùi moâ baùm
dính.

Quan saùt döôùi kính hieån vi

ñieän töû queùt cho thaáy nhöõng oáng
ngaø troáng roãng, khoâng coù teá baøo
taïo ngaø.

Xeâ maêng chaân raêng ñöôïc laáy ñi hay vieäc xöû lyù ngaø baèng acid trong
thuû thuaät nha chu cuõng laøm gia taêng khaû naêng cuûa vi khuaån vaø nhöõng saûn
phaåm cuûa beänh tuûy hay vieâm nha chu xaâm nhaäp vaøo nhöõng oáng ngaø.
Bôûi vaäy, haäu quaû cuûa beänh tuûy leân moâ nha chu laø ñöôøng vieâm tröïc
tieáp.
 AÛnh höôûng cuûa vieäc ñieàu trò tuûy leân moâ nha chu
Tieán trình cuûa vieâm tuûy daãn ñeán vieäc thay theá nhöõng sôïi daây chaèng
nha chu baèng moâ vieâm, keøm theo söï tieâu ngoùt xöông oå, xeâ maêng chaân
raêng, vaø ñoâi khi caû ngaø raêng. Bôûi vaäy, vieâm moâ nha chu do nguyeân nhaân
tuûy raêng coù theå laønh thöông theo sau vieäc ñieàu trò tuûy hoaøn haûo.
Nhöõng nghieân cöùu môùi ñaây cho thaáy söï ñaùp öùng cuûa moâ nha chu
ñoái vôùi nhieàu loaïi hình thöùc ñieàu trò tuûy, bao goàm caû tröôøng hôïp tuûy vieâm
nhieãm laâu daøi. Khoâng nhöõng vieâm nhieãm tuûy thuùc ñaåy söï phaù huyû vaø
laøm gia taêng nhöõng sang thöông nha chu. Ngoaøi ra, caùc chaát nhö
hydroxyd calci vaø corticoid, khaùng sinh coù tyû leä cao cuõng coù theå gaây kích
thích boä phaän baùm dính.
Theo Prichard, cuoán “Advanced Periodontal Disease” gôïi yù cho
raèng nhöõng raêng ñieàu trò tuûy coù theå khoâng ñaùp öùng toát nhö nhöõng raêng
bình thöôøng ñoái vôùi vieäc ñieàu trò nha chu. Ñeå hoã trôï cho giaû thuyeát treân,
caùc nhaø nghieân cöùu nhaän thaáy sau thuû thuaät taïo xöông 60% tröôøng hôïp
nhöõng raêng khoâng ñieàu trò tuûy laønh thöông nhöng tyû leä 33% (5/15) ñoái
vôùi nhöõng raêng ñöôïc traùm bít oáng tuûy maø thoâi. Caùc taùc giaû keát luaän cho
raèng nhöõng raêng traùm bít oáng tuûy coù theå aûnh höôûng ngöôïc laïi tôùi keát quaû
sau cuøng ñoái vôùi nhöõng thuû thuaät taïo xöông. Taïi thôøi ñieåm naøy, vaán ñeà
cuõng chöa ñöôïc saùng toû khoâng bieát do nhöõng vaät lieäu traùm bít, duïng cuï
khoâng thích hôïp hay vieäc traùm bít oáng tuûy, hay nhöõng yeáu toá khaùc laø
nguyeân nhaân cuûa söï thaát baïi nhö trong thuû thuaät nha chu.
Vieäc ñieàu trò tuûy ñuùng caùch treân raêng coù beänh nha chu do nguyeân
nhaân tuûy seõ cho keát quaû toát. Tröôøng hôïp coù söï hieän dieän cuøng moät luùc
beänh nha chu rieâng bieät ñoái vôùi beänh tuûy. Prichard ñeà nghò hoaõn ñieàu trò
noäi nha tôùi khi ñieàu trò phaãu thuaät nha chu.
AÛnh höôûng cuûa beänh nha chu treân tuûy raêng
Coù nhieàu tranh caõi ñaùng quan taâm quanh vaán ñeà naøy. Beänh nha chu
coù theå lan roäng tôùi tuûy raêng qua caùc oáng tuûy phuï, choùp raêng vaø nhöõng
oáng ngaø môû.
Naêm 1963, Selzer vaø coäng söï ñaùnh giaù tình traïng tuûy treân 85 raêng
maéc beänh nha chu. 37% maéc beänh nha chu lieân quan ñeán nhöõng raêng
khoâng coù saâu raêng cuõng nhö khoâng coù nhöõng mieáng traùm maø tuûy bò vieâm
hoaëc tuûy hoaïi töû. Nhöõng nghieân cöùu khaùc cho thaáy phaàn lôùn raêng tuûy bò
teo vaø vieâm tuûy thay ñoåi nhieàu xaûy ra tröôøng hôïp nhöõng raêng coù nhieàu
oáng tuûy phuï. Ngoaøi ra coøn nhieàu nghieân cöùu khaùc keát luaän cho raèng söï
tích tuï nhieàu aûnh höôûng töø beänh nha chu gaây nguy cô nhieàu tôùi tuûy raêng
nhö söï hieän dieän calci hoùa, vieâm hay tieâu ngoùt nhöng toång soá tuûy bò tan
raõ chæ chaéc chaén khi choùp foramen bò vieâm nhieãm.
Ngöôïc laïi vôùi nhöõng nghieân cöùu khaùc, hoï cho bieát khoâng coù söï thay
ñoåi cuûa tuûy ôû nhöõng chaân raêng bò nha chu. Mazur vaø Massler so saùnh nhoå
raêng laønh maïnh bò nha chu treân cuøng moät mieäng ôû 30 beänh nhaân vaø nhaän
thaáy khoâng theå coù söï lieân heä naøo giöõa söï lan roäng cuûa beänh nha chu vaø
tình traïng moâ hoïc cuûa tuûy.
Nhöõng nghieân cöùu tröôùc ñoù cho raèng tình traïng tuûy thay ñoåi do beänh
lyù laø do thuû thuaät nhuoäm maøu moâ hoïc khoâng ñuùng, ngoaøi ra coù möùc ñoä
khaùc nhau tröôøng hôïp raêng coù tuûy bình thöôøng giöõa nhöõng tuûy raêng treû
vaø raêng giaø. Xa hôn nöõa, ngöôøi ta cho raèng moät trong soá nhöõng raêng bò
hoaïi töû tuûy laø do saâu raêng lan roäng hay coù mieáng traùm lôùn. Vaø sau cuøng,
nghieân cöùu cho thaáy 34 raêng bò nha chu maø khoâng coù trieäu chöùng tuûy, chæ
coù 6 raêng bò beänh tuûy maø thoâi.
AÛnh höôûng cuûa vieäc ñieàu trò nha chu treân tuûy
Taát caû nhöõng phöông phaùp ñieàu trò beänh nha chu chaéc chaén ñeàu aûnh
höôûng xaáu ñoái vôùi tuûy. Gia taêng nhaäy caûm laø moät haäu quaû chung cuûa
nhöõng thuû thuaät khoâng phaãu thuaät hoaëc phaãu thuaät nha chu. Söï nhaäy caûm
naøy nguyeân nhaân bôûi söï laáy ñi toaøn boä xeâ maêng chaân raêng vaø tieáp theo
laø laøm loä caùc oáng ngaø vôùi moâi tröôøng mieäng. Vì vaäy, oáng ngaø trôû thaønh
ñaïi loä noái lieàn moâi tröôøng mieäng vaø tuûy raêng daãn tôùi vieâm tuûy.
Nhaïy caûm ngaø toàn taïi tôùi khi buøn ngaø ñöôïc taïo thaønh, hay tôùi khi
caùc oáng ngaø bít laïi bình thöôøng, nhöõng nghieân cöùu cho thaáy khi coù yù ñònh
taïo thaønh buøn ngaø hay söû duïng dung dòch pH thaáp nhö chlorid Na hay
oxalate kali môùi coù theå laøm giaûm taïm thôøi côn ñau cho beänh nhaân sau
ñieàu trò.
Thuû thuaät taùi taïo laïi phaàn moâ meàm baùm dính ngöôøi ta thöôøng söû
duïng acid citric. Vieäc söû duïng hôïp lyù chaát maát khoaùng trong vieäc loaïi boû
noäi ñoäc toá vi khuaån. Veà lyù thuyeát acid citric coù 2 chöùc naêng :
1- Loaïi boû chaát noäi ñoäc toá vi khuaån vaø vi khuaån kî khí.
2- Laøm loä caùc boù collagen trong vieäc taïo khung cho caùc moâ baùm
dính vôùi xeâ maêng chaân raêng.
 Duø sao, lôïi ích trong vieäc söû duïng acid citric ñeå ñieàu trò nha chu raát
roõ raøng, nhöng acid citric coù taùc duïng loaïi boû buøn ngaø, vaán ñeà quan troïng
trong vieäc baûo veä tuûy.
Hieäu quaû cuûa acid citric treân tuûy raêng ñaõ ñöôïc nghieân cöùu nhieàu.
Thôøi gian acid citric tieáp xuùc treân maët chaân raêng vaø thôøi gian tröôùc khi
phaân tích moâ hoïc laø nguyeân nhaân cuûa nhöõng keát quaû traùi ngöôïc nhau
ñöôïc baùo caùo trong baøi naøy.
Nghieân cöùu treân 3 con choù ñaõ cho thaáy roõ laø sau khi söû duïng acid
citric thì hieän töôïng tuûy vieâm khoâng xaûy ra nhöng vaãn coù thay ñoåi xung
quanh oáng ngaø vaø caáu truùc oáng ngaø vaãn coù söï bieán ñoåi.
Caùc thuû thuaät treân beà maët chaân raêng laøm gia taêng söï hình thaønh cuûa
ngaø thöù caáp, bôûi vaäy ñaõ gaây söï ngaïc nhieân khi söû duïng acid citric maø
khoâng laøm xaáu ñi tình traïng cuûa tuûy.
Trong moät nghieân cöùu khaùc, taùc giaû ñaõ keát luaän laø caùc thuû thuaät
treân tuûy laø nguyeân nhaân chính gaây ra nhöõng bieán ñoåi cuûa tuûy nhieàu hôn
laø vì söû duïng acid citric trong 3 phuùt.
Trong moät nghieân cöùu treân nhöõng con meøo, caùc thuû thuaät chuaån ñeå
boâi acid citric cho thaáy khoâng coù söï bieán ñoåi cuûa tuûy 3 ngaøy sau khi ñieàu
trò. Tuy nhieân nghieân cöùu treân ngöôøi cho thaáy laø chaát laøm saïch coù chöùa
acid citric khi ñöôïc boâi leân beà maët ngaø raêng môùi ñöôïc maøi xong thôøi coù
khaû naêng gaây nguy haïi cho tuûy.

Ñònh beänh :
Phaàn nhieàu caùc nha só goïi beänh tuûy laø “beänh tuûy vaø nha chu phoái
hôïp” khi phim Xquang cho thaáy coù söï tieâu xöông roõ reät ôû vuøng cheõ chaân
raêng hay vuøng ñænh xöông oå.
Theâm moät sai laàn nöõa, ñeå goïi tieán trình beänh naøy laø “beänh phoái
hôïp” khi söï tieâu xöông lan roäng tôùi choùp cuûa raêng bò nhieãm beänh. Söï
ñònh beänh sai bieät cuûa beänh nha chu / hay beänh tuûy ñoøi hoûi söï hieåu bieát
caën keõ veà beänh lyù cuõng nhö phöông phaùp nghieân cöùu.
Ñeå coù ñöôïc moät chaån ñoaùn ñuùng, chuùng ta caàn phaûi söû duïng ñaày ñuû
nhöõng thöû nghieäm veà tuûy cuõng nhö nha chu. Khi vieäc chaån ñoaùn sai bieät
khoâng ñöôïc roõ raøng, moät soá yeáu toá caàn quan taâm laø xaùc ñònh nguyeân
nhaân beänh.
 Qua beänh söû cuûa ngöôøi beänh, phaûi bieát ñöôïc nhöõng daáu chöùng vaø
trieäu chöùng cuûa tuûy vaø nha chu tröôùc ñoù. Beänh nhaân coù theå cho bieát quaù
trình cuûa söï chaán thöông hay vieäc ñieàu trò raêng môùi ñaây. Ñaëc tính cuûa
côn ñau coù theå giuùp cho vieäc ñònh beänh. Côn ñau döõ doäi chính laø ñau tuûy.
Chuïp moät phim tia X, giuùp cho vieäc ñaùnh giaù söï tieâu xöông töø baát
cöù nguyeân nhaân naøo. Tuy nhieân, khi coù söï tieâu xöông töø vuøng tieáp giaùp
men – xeâmaêng tôùi choùp neáu chæ döïa treân moät phim, chöa ñuû giuùp cho
vieäc ñònh beänh. Neân thöïc hieän theâm moät phim nöõa khi gaëp khoù khaên
trong chaån ñoaùn, coù moät ñieåm thay ñoåi nhoû treân moät goùc ñoä naøo ñoù coù
theå cho ta bieát söï nöùt, gaõy hay beänh nha chu taïi vuøng cheõ. Hình thaùi baát
thöôøng nhö söï phaùt trieån khe, raõnh hay raêng trong raêng coù theå laø nguyeân
nhaân cuûa moät sai soùt naøo ñoù, ñaëc bieät treân moät raêng coøn nguyeân veïn.

(A) (B)
(A) Raêng cöûa beân (R22) vôùi nöôùu söng taïi vuøng coå raêng. (B) Phim tia X
thaáu quang nôi choùp goác maø khoâng coù nguyeân nhaân gaây beänh.

Töø hình theå, vò trí vaø söï lan roäng cuûa moät sang thöông cuõng trôï giuùp
cho vieäc chaån ñoaùn. Tröôøng hôïp bôø cuûa sang thöông khoâng roõ raøng, chæ
caàn moät phim caùnh caén hay moät phim toaøn caûnh giuùp thaáy roõ hôn. Döïa
treân nhieàu phim seõ phaùt hieän toång theå cuûa beänh nha chu, nhöng beänh
nhaân laïi cho bieát chæ moät vò trí laø thaáy khoù chòu, chuùng ta neân thöû nghieäm
tình traïng tuûy cuûa nhöõng raêng naøy ñeå phaùt hieän nhöõng sang thöông tuûy.
Cuøng vôùi nhöõng thöû nghieäm khaùc nhö goõ, sôø naén cuõng nhö söï di chuyeån,
lung lay cuûa raêng vaø khôùp caén cuûa beänh nhaân.
 Ñeå thöïc hieän vieäc chaån ñoaùn cho noäi nha vaø nhöõng sang thöông nha
chu coù theå khoù khaên, nhöng vieäc thaønh laäp moät chaån ñoaùn ñuùng laø raát
caàn thieát cho vieäc taïo ra ñöôïc moät keá hoaïch ñieàu trò chính xaùc vaø töø ñoù
môùi coù ñöôïc moät tieân löôïng toát.
Xeáp loaïi beänh tuûy vaø beänh nha chu
Ñeå laøm roõ söï lieân quan beänh tuûy vaø beänh nha chu, heä thoáng xeáp
loaïi ñaõ ñöôïc ñeà caäp töø 1972. Ñeà muïc naøy ñöôïc trình baøy coù khaû thi vaø
ñöôïc döïa treân “ñöôøng moøn” taïo thaønh sang thöông theo lyù thuyeát.

Sang thöông noäi nha

(A) Ñöôøng moøn cuûa loã doø qua vuøng daây chaèng nha chu quanh raêng töø choùp
hay nhöõng oáng tuûy beân.
(B) Loã doø töø choùp hay oáng tuûy beân cuõng laø nguyeân nhaân gaây ra taïi vuøng
cheõ treân raêng.
(C) Tieáp theo laø beänh nha chu, vôùi quaù trình thôøi gian coù maûng baùm vaø voâi
ñöôïc taïo thaønh khôûi ñaàu taïi vuøng coå raêng.

Sang thöông nha chu

(D) Tieán trình beänh nha chu veà phía choùp raêng. Löu yù tuûy raêng coøn soáng.
(E) Beänh tuûy tieáp theo. Khôûi ñaàu beänh nha chu töø vuøng coå raêng vaø gaây cho
tuûy raêng hoaïi töû khi maø oáng tuûy beân môû loä ñoái vôùi moâi tröôøng mieäng (hình).
(F) Moät söï keát hôïp roõ raøng thaønh moät khoái.
 Khôûi ñaàu cuûa sang thöông tuûy
Ñöôøng doø (sinus tract) ñöôïc taïo thaønh qua phaàn daây chaèng nha chu
ñaõ cho thaáy moät phaàn cuûa beänh söû töï nhieân cuûa beänh tuûy. Ñöôøng doø
nguoàn goác töø choùp raêng hay oáng tuûy beân ñöôïc taïo thaønh doïc theo beà maët
cuûa chaân raêng vaø thoaùt ra taïi raõnh nöôùu.

(A) (B)

(C) (D)
Beänh tuûy khôûi ñaàu
(A) Hình aûnh ban ñaàu vôùi sang thöông choùp ôû vuøng cheû thaáu quang.
(B) caây thaêm doø tuùi nöôùu vôùi aùp xe nha chu nôi coå raêng.
(C) Ñieàu trò noäi nha, sau 6 thaùng coù söï laønh thöông.
(D) Sang thöông nha chu laønh vôùi caây thaêm doø

Ñaây khoâng phaûi thöïc söï laø tuùi nha chu maø ñoù laø moät loã doø, thay vì
thoaùt ra taïi maët moâi hay maët löôõi, maø doïc theo nhöõng sôïi daây chaèng nha
chu ñeå ra khe nöôùu. Söï daãn chaûy ra qua khe nöôùu luoân cho thaáy thaáu
quang doïc theo phía gaàn hay phía xa maët goác raêng hay vuøng cheõ.
 (A) (B)
Beänh tuûy khôûi ñaàu
(A) Phim tia X ban ñaàu vôùi hình aûnh thaáu quang toaøn boä quanh chaân
gaàn, cho raèng bieåu hieän cuûa beänh nha chu.
(B) Ñieàu trò noäi nha, sau 9 thaùng xöông oå nôi chaân gaàn coù söï boài ñaép
trôû laïi bình thöôøng.

(A) (B)
(A) Phim tia X R45 vôùi tuûy hoaïi töû. Sang thöông choùp vaø phía gaàn
doïc theo chaân raêng. Caây coân G.P ñöa theo raõnh nöôùu phía gaàn tôùi choùp.
(B) Ñieàu trò noäi nha, sau 6 thaùng laønh thöông xöông ñöôïc boài ñaép trôû
laïi.

Treân laâm saøng, söï thoaùt ra coù theå hieån nhieân taïi vuøng khe nöôùu vaø
coù theå coù taáy söng, ñaëc bieät taïi vuøng cheõ, gioáng nhö moät aùp xe nha chu.
Vaø chæ vuøng cheõ naøy môùi xuaát hieän hình thaùi beänh nha chu nhö vaäy.
Ñöôøng doø coù theå thaêm khaùm baèng caùch duøng caây coân Gutta Percha ñeå doø
tôùi goác cuûa söï kích thích, thöôøng taïi choùp raêng hay caùc oáng tuûy beân.
Ñöôøng doø naøy thöôøng coù hình oáng vaø moûng hôn tuùi nha chu döôùi xöông.
Thöôøng beänh nhaân khoâng ñau, tuy nhieân coù theå gaây caûm giaùc khoù chòu.
Thöû nghieäm tuûy seõ phaùt hieän tuûy hoaïi töû hay tröôøng hôïp raêng nhieàu
chaân, ít nhaát coù söï ñaùp öùng thoaùi hoùa, chöùng toû ít nhaát 1 chaân hoaïi töû tuûy.
Bôûi vì sang thöông loaïi naøy laø vaán ñeà cuûa tuûy maø thöôøng chæ coù loã doø qua
ñöôøng daây chaèng vaø giaûi quyeát toaøn boä thöôøng ñöôïc thöïc hieän sau khi ñaõ
ñöôïc ñieàu trò noäi nha thoâng thöôøng.
Khôûi ñaàu sang thöông tuûy vôùi beänh nha chu keá tieáp
Theå loaïi naøy xaûy ra khi beänh tuûy keùo daøi vaø ñöôøng doø quanh choùp
trôû thaønh maïn tính. Cuõng nhö ñöôøng doø toàn taïi qua raõnh nöôùu, coù maûng
baùm che phuû vaø voâi ñoùng trong tuùi nöôùu, hình thaønh tuùi nha chu vôùi söï di
chuyeån cuûa boä phaän baùm dính veà phía choùp. Treân phim tia X cho thaáy
beänh nha chu toaøn dieän vôùi goùc ñoä khuyeát taät nôi raêng bò beänh tuûy ban
ñaàu.
Ñeå giaûi quyeát theå loaïi sang thöông tuûy khôûi ñaàu vôùi beänh nha chu
keá tieáp lieân quan ñeán vieäc ñieàu trò caû hai. Khi coù theå chôø ñôïi söï laønh
thöông cuûa söï maát xöông do beänh tuûy neáu chuùng ta ñieàu trò tuûy ñuùng
caùch, coøn vaán ñeà maát xöông tuøy thuoäc vaøo hieäu quaû cuûa vieäc ñieàu trò nha
chu.
Khôûi ñaàu sang thöông nha chu
Tình traïng tuûy nhöõng raêng bò beänh nha chu töø trung bình tôùi nghieâm
troïng vaø khoâng aûnh höôûng tôùi tuûy qua nhöõng thöû nghieäm bình thöôøng,
khaùm laâm saøng baèng caây ño tuùi nöôùu, phaùt hieän tuùi ñöôïc taïo thaønh coù
ñaùy roäng vaø laø nguyeân nhaân cuûa chaûy maùu. Quan saùt coù theå cho thaáy
maûng baùm, voâi vaø moâ meàm bò vieâm cuøng vôùi muû thoaùt ra. Chaán thöông
khôùp caén coù theå laø nguyeân nhaân cuûa beänh nha chu ñôn laäp.
Coâng vieäc ñieàu trò tuøy thuoäc vaøo ñoä lan roäng cuûa beänh nha chu vaø
söï chaáp nhaän cuûa beänh nhaân trong vieäc ñieàu trò laâu daøi.
Khôûi ñaàu sang thöông nha chu vôùi söï tham gia cuûa noäi nha keá
tieáp
Khôûi ñaàu cuõng nhö hieäu quaû sang thöông naøy khaùc vôùi sang thöông
noäi nha khôûi ñaàu vôùi söï tham gia cuûa sang thöông nha chu tieáp theo laø
bôûi töøng giai ñoaïn cuûa tieán trình beänh.
Raêng bò nha chu ñaàu tieân vôùi beänh tuûy tieáp theo thöôøng coù tuùi saâu
vaø tieåu söû beänh nha chu lan roäng vaø coù theå chöõa trò. Khi tuûy bò nhieãm,
beänh nhaân khai ñau gia taêng vaø coù bieåu hieän caùc daáu chöùng laâm saøng
cuûa beänh tuûy. Thöû nghieäm tuûy, xaùc ñònh vieâm tuûy khoâng hoài phuïc hoaëc
tuûy hoaïi töû. Tình huoáng naøy xuaát hieän khi tieán trình cuûa beänh nha chu
tieán saâu tôùi vuøng choùp ñuû ñeå môû thoâng vaø laøm loä tuûy trong moâi tröôøng
mieäng qua oáng tuûy beân hay oáng ngaø.
Vieäc tieân löôïng phuï thuoäc vieäc tieáp tuïc ñieàu trò nha chu, tieáp theo
vieäc ñieàu trò tuûy. Ñieàu quan troïng laø ñaùnh giaù söï toàn taïi cuûa raêng tröôùc
khi khôûi ñoäng ñieàu trò tuûy vaø nha chu.

A B
(A) Hình aûnh ban ñaàu vôùi beänh
nha chu.
(B) Sau ñieàu trò noäi nha, oáng tuûy
môû trong moâi tröôøng mieäng (muõi
teân)

(A) (B) (C)

(A) R6 haøm döôùi vuøng cheõ bò tieâu xöông vaø doïc theo phía xa chaân
gaàn cho tôùi choùp.
(B) Traâm thaêm doø theo raõnh nöôùu maët moâi tôùi choùp.
(C) Traâm ño chieàu daøi laøm vieäc, chaân gaàn cong.
 (D) (E)

(D) Sau ñieàu trò, vaät lieäu traùm bít chaân gaàn ñi thaúng vaø khoâng ñi theo
ñöôøng cong nhö traâm ño chieàu daøi taïi hình C cho thaáy oáng tuûy
chaân gaàn bò luûng.
(E) Sau 2 naêm laønh thöông. Nhöng vaán ñeà nha chu taïi vuøng cheõ vaø
vuøng quanh choùp raêng. Ñieàu naøy cho thaáy vaán ñeà noäi nha (beänh tuûy) ñeán
keá tieáp.

(A) (B)

(A) Raêng coái döôùi bieåu hieän cho thaáy sang thöông nha chu. Thöû
nghieäm tuûy cho giôùi haïn bình thöôøng vaø traâm thaêm doø coù theå ñöa vaøo phía
xa. Beänh nha chu chaéc chaén laø do sang thöông tuûy vaø caàn ñieàu trò noäi
nha..
(B) Sau ñieàu trò tuûy.
 (C) (D)

(C) Quan saùt tuûy soáng ñöôïc laáy ñi vôùi ñoä phoùng nhoû.
(D) Quan saùt moâ tuûy soáng vôùi ñoä phoùng lôùn thaáy coù söï canxi hoùa.
Chaån ñoaùn cuoái cuøng cho thaáy tuûy bình thöôøng vaø keát luaän sang thöông
nôi choùp laø sang thöông nha chu (hình A).

Phoái hôïp cuøng luùc sang thöông Noäi nha vaø Nha chu
Nhöõng raêng xeáp trong loaïi naøy bò beänh tuûy vaø nha chu cuõng xuaát
hieän rieâng bieät ñoäc laäp ñeå phoái hôïp taïo moät sang thöông chung. Thöû
nghieäm tuûy hoaïi töû vaø nha chu phaùt hieän tuùi nöôùu saâu. Ñaëc tröng
cuûa sang thöông phoái hôïp coù theå gioáng heät nhö sang thöông coù nguoàn goác
noäi nha hay theo hình chuïp, (A) nhöõng sang thöông naøy coù daïng gioáng
nhö moät veát nöùt doïc vôùi daïng tieâu xöông cuûa gioït nöôùc maét (B).
Töø môùi naøy ñöôïc ñaët trong tröôøng hôïp nhöõng raêng ñeàu cuøng coù caû
hai tieán trình beänh xaûy ra trong cuøng moät thôøi ñieåm nhöng khoâng coù moät
söï lieân heä vôùi nhau. Nhöõng sang thöông noäi nha vaø nha chu ñaëc tröng
naøy ñeàu ñoøi hoûi vieäc ñieàu trò caû noäi nha laãn nha chu. Chuùng hoaøn toaøn laø
hai thöïc theå rieâng bieät.
Cuõng nhö nhöõng sang thöông phoái hôïp khaùc veà phöông dieän noäi
nha, raêng seõ laønh thöông sau ñieàu trò hoaøn haûo vaø tieân löôïng sau cuøng
tuøy thuoäc söï thaønh coâng cuûa ñieàu trò nha chu.
 (A) (B)
(A) R11 ñoåi maøu, tuït nöôùu, loä coå raêng.
(B) Hình aûnh tia X coù thaáu quang quanh choùp vaø tieâu xöông. Tuûy raêng
hoaïi töû. Ñieàu naøy cho thaáy söï taïo thaønh roõ raøng töø nhöõng sang thöông rieâng
bieät, noäi nha vaø nha chu.

(A) (B) (C)

(A) Hình chuïp raêng cöûa giöõa haøm döôùi ñoåi maøu vôùi voâi raêng baùm treân beà
maët chaân raêng.
(B) Phim tia X cho thaáy tuûy hoaïi töû.
(C) Voâi ñöôïc caïo saïch vaø raêng suùt ra khoûi xöông oå ñeå loä phaàn choùp goùc
cho thaáy söï phoái hôïp nghieâm troïng giöõa noäi nha vaø nha chu.
 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

Cuoán Noäi nha laâm saøng döïa treân 3 cuoán saùch :

- Preparation and fill the root canal – Abou Rass.
- Path way of the pulp – Stephen Cohen – Richard Burns.
- Problem solving in Enolodontics – James L. Gutmann, Thom
C. Dumsha, Paul E. Lovdahl.
1. Eversole LR : Clinical outline of oral pathology : diagnosis and
treatment, Philadelphia, 1978. Lea & Febiger.
2. Littner MM, Tamse A. and Kaffe I : A new technique of selective
anestheia for diagnosing acute pulpitis in the mandible, J Endod, 9 :
116, 1983.
3. Rose LF, and Kaye D : Internal medicine for dentistry, St Louis,
1983, Times Mirror/Mosby College Publishing.
4. Schweitzer JL, Gutmann JL, and Bliss RW : Odontiatrogenic tooth
fracture. Inter Endo & Jour 22 : 64, 1989.
5. Stewart GG : The detection and treatment of vertical root fractures,
Jour Endod 14 : 47, 1988.
6. Cunningham CJ, and Senia ES : A three dimensional study of canal
curvatures in the mesial roots of mandibular molars, J Endod 18 : 294,
1992.
7. Grossman LI : Endodontic practice, ed 10, Philadelphia, 1981, Lea &
Febiger.
8. Hess W, and Zurcher E : The anatomy of the root canals of the teeth
of the permanent and deciduous dentitions, New York, 1925, William
Wood & Co.
9. Kulild JC, and Peters DD : Incidence and configuration of canal
systems in the mesiobuccal root of maxillary first and second molars,
J Endod 16 : 311, 1990.
10. Melton DC, Krell KV, and Fuller MW : Anatomical and histological
features of C-shaped canals in mandibular second molars, J Endod
1991.
11. Fen Bing, The anatomy of C-shaped canal system in mandibular
second molars, Comtemporary Endo, 2005.
12. Al-Zayer MA et al : Indirect pulp treatment of primary posterior
teeth: a retrospective study, Pediatr Dent 25 : 29 – 36, 2003.
13. Andelin WE et al : Identification of hard tissue after experimental
pulp capping using dentin sialoprotein (DSP) as a marker, J Endod 29:
646-650, 2003.
14. Falster CA et al : Indirect pulp treatment : in vivo outcomes of an
adhesive resin system vs calcium hydroxide for protection of the
dentin-pulp complex, Pediatr Den 24 : 241-248, 2002.
15. Guiliani V et al : The use of MTA in teeth with necrotic pulps and
open apices, Dent Traumatol 18 : 217 – 221, 2002.
16. Katebzadeh N, Dalton BC, Trope M : Strengthening immature teeth
during and after apexification, J Endod 24 : 256-259, 1998.
17. Shabahang S, Torabinejad M : Treatment of teeth with open apices
using mineral trioxide aggregate, Pract Proced Aesthet Dent 12 : 315-
320, 322, 2000.
18. Cvek M : A clinical report on partial pulpotomy and capping with
calcium hydroxide in permanent incisors with complicated crown
fractures, J Endod 4 : 232, 1978.
19. Cevk M and Lundberg M : Histological appearance of pulps after
exposure by a crown fracture. Partial pulpotomy, and clinical
diagnosis of healing, J Endod 9:8, 1983.
20. Hawes RR, Diamaggio JJ and Sayegh F : Evaluation of direct and
indirect pulp capping, J Dent Res 43 : 808, 1964 (abstract).
21. Heys DR et al : Histological considerations of direct pulp capping
agents, J Dent Res 60 : 1371, 1981.
22. Langeland K : Management of the inflamed pulp associated with
deep carious lesion. J Endod 7 : 169, 1981.
23. Stanley HR and Lundy T : Dycal therapy for pulp exposures, Oral
Surg 34 : 818, 1972.
24. Williams JL : The non-removal of softened dentine before filling, Int
Dent J 20 : 210, 1989.
25. Abou-Rass M and Piccinino MU : The effectiveness of four clinical
irrigation methods on the removal of tooth canal debris, Oral Surg 54 :
323, 1982.
26. Baumgartner JC and Mader CL : A scanning electron microscopic –
evaluation of four root canal irrigation regim~ns. J Endod 13 : 147,
1987.
27. Buchanan LS : Management of the curved root canal : predictably
treating the most common endodontic complexity. J Calif Dent As-soc
17: 40, 1989.
28. Cameron JA : The use of ultrasonics in the removal of smear laver: a
scanning electron microscope study. J Endod 9 : 289, 1983.
29. Cunningham W and Joseph S : Effect of temperature on the
bacteriocidal action of sodium hypochlorite endodontic irrigant. Oral
Surg 505-69, 1980.
30. Cunningham W et al : A comparison of antibacterial effectiveness of
endosonic and hand root canal therapy. Oral Surg 54 : 238, 1982.
31. Hand RE. Smith ML. and Harrison JW : Analysis of the effect of
dilution on the necrotic tissue dissolution property of sodium
hypochlorite. J Endod 4: 60, 1978.
32. Hasselgren G, Olsson B. and Cvek M : Effects of calcium hydroxide
and sodium hypochloride on the dissolution of necrotic porcine
muscle tissue. J Endod 14 : 125, 1988.
33. Kaufman AY : Facial emphysema caused by hydrogen peroxide
irrigation : report of case. J Endod 9 : 439, 1983.
34. Krell KV. Johnson RJ, and Madison S : Irrigation patterns during
ultrasonic canal intrumentation. I. K-type files. J Endod 14 : 65.
35. Martin H : Ultrasonic disinfection of the rrot canal. Oral Surg 42 : 92,
1976.
36. Pineda F and Kuttler Y : Mesiodistal and buccolingual
roentgenographic investigation of 7275 root canals. Oral Surg 33 :
101, 1972.
37. Schilder H : Filling the root canal in three dimensions, Dent Clin N
Am November, 1967.
38. Schilder H : Cleaning and shapping the root canal, Dent Clin North.
Am 18 : 269, 1974.
39. Barkhordar RA and Nguyen NT : Paresthesia of the mental nerve
after overextension with AH-26 and guttapercha : Report of case, J
Am Dent Assoc 110 : 202, 1985.
40. Ingle JI and Zeldow BJ : An evaluation of mechanical instrumentation
and negative culture in endodontic therapy, J Am Dent Assoc 57: 471,
1958.
41. Keane K and Harrington GW : The use of a chloroform-softened
gutta-percha master cone and its effect on the apical seal, J Endod 10:
57, 1984.
42. O’Neil KJ, Pitts DS, and Harrington GW : Evaluation of the apical
seal produced by the McSpadden Compactor and by lateral
condensation with a chloroform-soffened primary cone, J Endod 9 :
190, 1983.
43. Russin TP et al : Apical seals obtained with laterally condensed,
chloroform soltened gutta percha and Grossman’s sealer, J Endod 6 :
678, 1980.
44. Spanberg L : Biolo~ic effect of root canal filling materials, Odontol
Tdskr 77 : 502, 1969.
45. Blomlof L et al : Endodontic infection and calcium hydroxide
treatment. Effects on periodontal healing in mature and immature
replanted monkey teeth. J Clin Periodontol 19 : 652, 1992.
46. Blomlof L, Linskog S. and Hammarstrom K : Influence of pulpal
treatments on cell and tissue reactions in the marginal periodontium, J
Periodontol 59 : 577, 1988.
47. Burch JG, and Hulen S : A study of the presence of accessory
foramina and the topography of molar furcations. Oral Surg 37 : 451,
1974.
48. Cuenin MF, et al : An in vivo study of dentin sensitivity : the relation
of dentin sensitivity and the patency of dentin tubules. J Periodontol
62 : 668, 1991.
49. Dongari a, and Lambrianidas T : Periodontally derived pulpal lesions.
J Endod Dent Traumatol 4: 49, 1988.
50. Kitchings SK, et al : The pulpal response to topically applied citric
acid. Oral Surg 58 : 199, 1984.
51. Lowman JV, Burke RS, and Pellen GB : Patent accessory canals
incidence in molar furcation region, Oral Surg 36 : 580, 1973.
52. Michelich VJ, Schuster GS, and Pashley DH : Bacterial penetration of
human dentin in vitro. J Dent Res 59 : 1393, 1980.
53. Pashley DH, Michelich VJ and Kehl T : Dentine permeability :
effects of smear layer removal, J Prost Dent 46 : 531, 1981.
54. Prichard JF : Advanced periodontal disease, ed 2. Philadelphia, 1972.
WB Saunders Co.
55. Rubach WC, and Mitchell DF : Periodontal disease, associated with a
devitalizing mandibular first mola, Oral Surg 69:95, 1990.
56. Rubach WC, and Mitchell DF : Periodontal disease, accessory canals
and pulpal pathosis, H Periodontol 36 : 34, 1965.
57. Vertucci FJ, and Williams RG : Furcation canals in the human
mandibular first molar, Oral Surg 38 : 3087, 1974.
58. Wong R, Hirsch RS and Clarke NG : Endodontic effects of root
planing in humans. Endod Dent Traumatol 5: 193, 1989.
59. Abou Rass M. and S.W. Pglesby. The effects of temperatur,
concentration and tissue type on the Solvent Ability of Sodium
Hypochlorite. Journal of Endodontics 7, No. 8, 8/1981.
60. A.L.frank, and D.H. Glick. The Anti-curvature Filing Method to
prepare the cured root canal. JADA 101, 11/1981.
61. The Influence of Master Cone Adaptation on the Quality of the
Apical Seal. Journal of Endodontics 17, No. 2, 2/1981.
62. Blank, L. W., J.I. Tenca, and G.M. Pellea. Reliability of electronic
measuring devices in Endodontic therapy. Journal of endodontics 1
(1975) : 4, 141.
63. De Deus, Q.D. Frequency, location and direction of the Lateral,
Secondary and Accessory canals, 11 (1975).
64. Grossman, L.I, Irrigation of Root Canals. JADA 30 (1943) : 1915.
65. Harris, G et al. Apical Seal : McSpadden vs. Lateral Condensation.
Journal of Endodontics 8, No. 6, 6/1983 : 273-76.
66. Harvey, T.E et al. Lateral Condensation stress in root canals. Journal
of Endodontics 7, No. 4, 4/1981.
67. Langeland K et al. Biological evaluation of Hydron. Journ. Of Endod.
7, 5/1981.
68. Martin, H. Ultrasonic Disinfection of the Root Canal. Oral Surg 92,
7/1976.
69. Schilder H. Filling Root Canals in Three Dimensions. Dental Clinics
of North America, 4/1974 : 269-96.
70. Spanberg L. Biologic Effects of Root Canal Filling Materials : The
effect on Bone Tissue of two Formaldehyde-containing root canal
filling Pastes. N2 and Reibler’s paste. Oral Surg 38, No. 6 (12/1974).
71. Tanzilli, J.P et al. A histologic study comparing hydron and Gutta
Percha as Root Canal Filling Materials in Monkeys. Journal of
Endodontics 7, No. 9 (9/1981).
72. Torabijsad M et al. Scanning Electron Microscopic study of Root
Canal Obturation Using Thermoplasticized Gutta Percha. Journal of
Endodontics 4, No. 8 (8/1978), 245-50.