CHƯƠNG I

NHỮNG KHÁI NIỆM CHUNG

VỀ NHÀ NƯỚC

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
 NỘI DUNG BÀI HỌC

01 NGUỒN GỐC, KHÁI NIỆM VÀ

ĐẶC TRƯNG CỦA NHÀ NƯỚC
02
CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC

03 HÌNH THỨC VÀ BỘ MÁY NHÀ

NƯỚC
04 BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 2
 NGUỒN GỐC CỦA NHÀ
NƯỚC

HỌC THUYẾT PHI QUAN ĐIỂM CỦA

MÁC- XIT CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN

Thuyết
Thuyết Thuyết khế Thuyết
Thần Gia ước xã bạo lực
quyền trưởng hội

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 3

 1 Thuyết Thần quyền
• Thượng đế sáng tạo ra Nhà Nước để bảo vệ trật tự chung.
2 Thuyết Gia trưởng
• Nhà Nước là sự phát triển từ quan hệ gia đình.

3 Thuyết Khế ước xã hội (J.J. Rousseau)

• Nhà Nước được hình thành là do bản hợp đồng được ký kết giữa
những thành viên trong xã hội.
4 Thuyết bạo lực
• Nhà nước là kết quả chiến tranh giữa các thị tộc - bộ lạc
và vũ lực là cơ sở của sự thống trị
Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 4
Đánh giá các học thuyết phi Mác-xít

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin
về nguồn gốc của Nhà nước

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 6

 a. Chế độ Công xã nguyên thủy -
tổ chức thị tộc – bộ lạc

Cơ sở kinh tế

Cơ sở xã hội

Tổ chức quyền lực

NATIONAL UNIVERSITY OF HO CHI MINH CITY

UNIVERSITY OF TECHNOLOGY
 b. Sự tan rã của tổ chức thị tộc – bộ lạc và sự
xuất hiện của nhà nước

Cơ sở
kinh tế
Chế độ CXNT
tan rã

Cơ sở Xuất hiện Có Đấu tranh

xã hội giai cấp
tư hữu và mâu thuẫn giai cấp
giai cấp
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
 QUAN ĐIỂM CỦA MÁC-LÊNIN
- Nhà nước là một hiện tượng lịch sử mang tính khách quan,
không tồn tại vĩnh viễn và chỉ xuất hiện khi có đủ những điều
kiện khách quan và sẽ chấm dứt khi điều kiện đó không còn.
- Nhà nước chỉ xuất hiện khi xã hội loài người phát triển đến
một giai đoạn nhất định, với các tiền đề về kinh tế (tư hữu xuất
hiện), tiền đề về xã hội (xã hội phân chia thành các giai cấp, các
tầng lớp xã hội khác nhau; mâu thuẫn về lợi ích không thể điều
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Cao KHOA
Hồng Quân - Lý luận Chính trị
hoà được; đấu tranh giai cấp).
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH
 Thảo luận
1.Chế độ công xã nguyên thủy không có Nhà nước và pháp
luật. Nhận định trên đúng/sai? Tại sao?

2. Nguyên nhân nào dẫn đến sự tan rã của tổ chức thị tộc -
bộ lạc theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác- Lê Nin?
A. Chiến tranh giữa các thị tộc – bộ lạc
B. Điều kiện tự nhiên tác động và sự tồn vong con người
C. Ba lần phân công lao động xã hội
D. Sự vận động và phát triển của kinh tế-xã hội
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
 Thảo luận

3. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-

Lênin, Nhà nước tồn tại trong mọi chế độ xã
hội và tồn tại mãi mãi. Nhận định đúng hay
sai? Vì sao?
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC TRƯNG CỦA NHÀ NƯỚC

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 12

 1.1 Khái niệm nhà nước

Nhà nước là một tổ chức có quyền lực chính trị đặc biệt, có
quyền quyết định cao nhất trong phạm vi lãnh thổ, thực
hiện quản lý xã hội bằng pháp luật và bộ máy được duy trì
bằng nguồn lực thuế đóng góp từ xã hội.

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 13

BẢN CHẤT CỦA NHÀ NƯỚC

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
1.2 Đặc trưng của nhà nước
Phân chia dân cư thành các
1 đơn vị hành chính lãnh thổ và quản lý

Thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt tách rời
2 khỏi xã hội và áp đặt lên toàn xã hội

3 Có chủ quyền quốc gia

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
1.2 Đặc trưng của nhà nước

4 Quy định và thu thuế một cách bắt buộc

Ban hành pháp luật và xác lập

5 trật tự pháp luật đối với toàn xã hội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
2. CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 17

 2.1 Khái niệm chức năng nhà nước

Chức năng nhà nước là phương diện hoạt động cơ bản,

có tính định hướng lâu dài, trong nội bộ quốc gia và
trong quan hệ quốc tế, thể hiện vai trò của nhà nước,
nhằm thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước nhà
nước.

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 18

2.1 Khái niệm chức năng nhà nước

là phương diện hoạt động cơ

1 bản

2 có tính định hướng lâu dài

trong nội bộ quốc gia và trong

3
quan hệ quốc tế

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 19

2.1 Khái niệm chức năng nhà nước

4 thể hiện vai trò của nhà nước

nhằm thực hiện những nhiệm

5 vụ đặt ra trước nhà nước

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 20

 2.2 Phân loại chức năng nhà nước
a. Căn cứ vào tính pháp lý của việc thực hiện quyền lực
nhà nước

Lập
Gồm ba pháp
lĩnh vực:
Hành Tư
pháp pháp
Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 21
 2.2 Phân loại chức năng nhà nước
b. Căn cứ vào tính hệ thống và chủ thể thực hiện
chức năng

Chức năng của toàn thể bộ máy nhà nước

Chức năng của cơ quan nhà nước

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 22

 2.2 Phân loại chức năng nhà nước
c. Căn cứ vào lĩnh vực hoạt động thực tế của nhà nước

Chức năng kinh tế

Chức năng xã hội

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 23

 2.2 Phân loại chức năng nhà nước
d. Căn cứ vào phạm vi lãnh thổ của sự tác động

Chức năng đối nội

Chức năng đối ngoại

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 24

3. HÌNH THỨC VÀ BỘ MÁY NHÀ NƯỚC

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 25

3.1 Hình thức nhà nước
Khái niệm hình thức nhà
nước:
Là những cách thức tổ chức
và phương pháp để thực hiện
quyền lực nhà nước.

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 26

 3.1 Hình thức nhà nước
Các vấn đề cơ bản về hình thức nhà
nước
tổ chức quyền lực tối cao ở trung
Cách thức tổ
ương (hình thức chính thể)
chức quyền
1 lực nhà
nước: tổ chức quyền lực theo đơn vị hành
chính - lãnh thổ (hình thức cấu trúc)
Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 27
 3.1 Hình thức nhà nước
Các vấn đề cơ bản về hình thức nhà
nước
Phương
pháp thực
2 hiện quyền chế độ chính trị
lực nhà
nước

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 28

 HÌNH Quân chủ
THỨC
CHÍNH
THỂ Cộng hòa

Nhà nước đơn nhất

HÌNH HÌNH
THỨC THỨC
NHÀ CẤU TRÚC Nhà nước liên bang
NƯỚC
Phương pháp dân chủ
CHẾ ĐỘ
CHÍNH TRỊ
Phương pháp không dân chủ
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
4. BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HOÀ XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Cao Hồng Quân - Lý luận Chính trị 30

 Bộ máy nhà nước
a. Khái niệm Bộ máy nhà nước
là hệ thống các cơ quan nhà nước từ
1 trung ương xuống địa phương

được tổ chức theo những nguyên tắc

2 chung thống nhất

tạo thành cơ chế đồng bộ để

3 thực hiện các nhiệm vụ và chức
năng của nhà nước 31
b. Cơ quan nhà nước - bộ phận cấu thành
của bộ máy nhà nước
1 là một tổ chức cấu thành bộ máy nhà nước

2
có tính chất, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn,
cơ cấu tổ chức và hình thức khác nhau

3
có thể phân biệt với các tổ chức khác

32
4.1 NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG
HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
a. Nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân

Nội dung nguyên tắc: Cơ sở hiến định của nguyên

tắc: Điều 2 Hiến pháp năm 2013.
Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về
1 Nhân dân

Quyền lực nhà nước do nhân dân, vì

2
Nhân dân
33
b. Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp

Nội dung nguyên tắc: Cơ sở hiến định của nguyên

tắc: Điều 2 Hiến pháp năm 2013.
Khẳng định QLNN là thống nhất, không có
1 sự phân chia, là Nhà nước của Nhân dân, do
Nhân dân và vì Nhân dân

Quyền lực phải được phân công cho các cơ

2
quan nhà nước thực hiện
34
b. Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp
Nội dung nguyên tắc:

Các cơ quan nhà nước phải phối hợp

3
với nhau trong việc thực hiện

4 Có cơ chế kiểm soát quyền lực

35
c. Nguyên tắc Đảng lãnh đạo

Cơ sở hiến định của

nguyên tắc:
Điều 4 Hiến pháp năm
2013.

36
c. Nguyên tắc Đảng lãnh đạo

Nội dung nguyên tắc:

Đảng vạch ra cương lĩnh, đường lối,

1
chủ trương, chính sách lớn

2
Đảng giới thiệu, đào tạo, bồi dưỡng
nhân sự có phẩm chất và năng lực
37
c. Nguyên tắc Đảng lãnh đạo
Nội dung nguyên tắc:

Đảng lãnh đạo nhà nước bằng công tác

3
kiểm tra, giám sát

4 Đảng lãnh đạo nhà nước bằng phương

pháp dân chủ, giáo dục, thuyết phục

38
d. Nhà nước được tổ chức, hoạt động và quản lý
xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật

Cơ sở hiến định của

nguyên tắc:

Điều 8 Hiến pháp 2013

39
d. Nhà nước được tổ chức, hoạt động và quản lý
xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật
Nội dung của nguyên tắc:

Pháp luật là chuẩn mực cao nhất trong tổ

1
chức và hoạt động của bộ máy nhà nước

Các nhà chức trách phải sử dụng pháp luật

2
để thực hiện hoạt động quản lý xã hội
40
e. Nguyên tắc tập trung dân chủ
Các cơ quan đại diện quyền lực nhà nước đều do nhân dân
1 trực tiếp bầu ra

Quyết định của các CQNN ở TW có tính bắt buộc với

2 CQNN ở địa phương; quyết định của các CQNN cấp trên
có tính bắt buộc với CQNN cấp dưới

CQNN làm việc theo chế độ tập thể thì tiểu số phục tùng đa
3 số; nếu chế độ thủ trưởng thì nhân viên phục tùng thủ
trưởng
41
4.2 Tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy Nhà
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Sơ đồ tổ chức bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam:

42
lp hin, lp pháp hanh phap tu phap
dung' daua' nha' nuoc'
hien phap
giám sát, a ra quyt nh doi noi, doi ngoai

43
4.2 Tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy
Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam

a. Quốc hội
Theo Điều 69 Hiến pháp 2013,
Quốc hội có hai tính chất sau:

§ Quốc hội là cơ quan đại biểu

cao nhất của Nhân dân.
§ Quốc hội là cơ quan quyền
lực nhà nước cao nhất.
44
a. Quốc hội
Quốc hội được trao ba chức năng sau:
1 Thực hiện quyền lập hiến, lập pháp

Giám sát tối cao đối với hoạt động

2
Nhà nước
Quyết định các vấn đề quan trọng
3
của đất nước
45
Cơ cấu tổ chức của Quốc hội:

46
 Thảo luận
1. Quốc hội có thẩm quyền bầu những chức danh nào?

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
Hội đồng Nhân dân
Theo Điều 113 Hiến pháp 2013, Hội đồng Nhân
dân:
1 là cơ quan quyền lực nhà nước ở
địa phương

2 đại diện cho ý chí, nguyện vọng

và quyền làm chủ của Nhân dân

48
Hội đồng Nhân dân
Theo Điều 113 Hiến pháp 2013, Hội đồng Nhân
dân:
3 do Nhân dân địa phương bầu ra

chịu trách nhiệm trước Nhân dân

4 địa phương và cơ quan nhà nước
cấp trên
49
 Thảo luận
1. Cơ quan lập pháp là cơ quan đại diện. Nhận định trên là Đúng/
Sai. Tại sao?

2. Cơ quan đại diện là cơ quan lập pháp. Nhận định trên là Đúng/
Sai. Tại sao?

3. Quốc hội có nhiệm kỳ mấy năm?

A. 6 năm
B. 5 năm
C. 4 năm
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
D. 3 năm TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
51
b. Chủ tịch nước
Theo Điều 86 Hiến pháp năm 2013, Chủ tịch nước:

1 là người đứng đầu Nhà nước

thay mặt nước Cộng hòa xã hội

2 chủ nghĩa Việt Nam về đối nội
và đối ngoại

52
c. Chính phủ
Theo Điều 94 Hiến pháp năm 2013, Chính phủ:
là cơ quan hành chính nhà nước cao
1 nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam

thực hiện quyền hành pháp, là

2
cơ quan chấp hành của Quốc
hội
53
c. Chính phủ
Chính phủ có chức năng sau:

tổ chức thi hành Hiến pháp và

1
pháp luật

hoạch định chính sách quốc gia,

2
trình dự án luật, pháp lệnh
54
Cơ cấu tổ chức của Chính phủ:

55
Ủy ban Nhân dân
Theo Điều 114 Hiến pháp 2013, Ủy ban Nhân dân:

là cơ quan chấp hành của Hội đồng

1
Nhân dân cùng cấp

là cơ quan hành chính nhà nước tại

2
địa phương
56
57
d. Toà án Nhân dân
Theo Điều 102 Hiến pháp 2013, Tòa án nhân dân là:

cơ quan xét xử của nước Cộng hòa

1 xã hội chủ nghĩa Việt Nam

2 thực hiện quyền tư pháp

58
Cơ cấu tổ chức của Tòa án Nhân dân:

59
e. Viện kiểm sát Nhân dân
Theo Điều 109 Hiến pháp 2013, Viện Kiểm sát
Nhân dân:
1 thực hành quyền công tố

2 kiểm sát hoạt động tư pháp

60
Cơ cấu tổ chức của Viện Kiểm sát Nhân dân:

61