BKEL 231 - Chương 1

CHƯƠNG I
NHỮNG KHÁI NIỆM CHUNG

VỀ NHÀ NƯỚC
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
NỘI DUNG BÀI HỌC
01 NGUỒN GỐC, KHÁI NIỆM VÀ

ĐẶC TRƯNG CỦA NHÀ NƯỚC
02
CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC
03 HÌNH THỨC VÀ BỘ MÁY NHÀ

NƯỚC
04 BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Bộ môn Lý luận Chính trị - Trường Đại học Bách khoa – ĐHQG TP.HCM 3
NGUỒN GỐC CỦA NHÀ
NƯỚC
HỌC THUYẾT PHI QUAN ĐIỂM CỦA

MÁC- XIT CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN
Thuyết
Thuyết Thuyết khế Thuyết
Thần Gia ước xã bạo lực
quyền trưởng hội
1 Thuyết Thần quyền
• Thượng đế sáng tạo ra Nhà Nước để bảo vệ trật tự chung.
2 Thuyết Gia trưởng
• Nhà Nước là sự phát triển từ quan hệ gia đình.
3 Thuyết Khế ước xã hội (Rút-Xô (J.J. Rousseau))

• Nhà Nước được hình thành là do bản hợp đồng được ký kết giữa
những thành viên trong xã hội.
4 Thuyết bạo lực
• Nhà nước là kết quả chiến tranh giữa các thị tộc - bộ lạc
và vũ lực là cơ sở của sự thống trị
Đánh giá các học thuyết phi Mác-xít

Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin
về nguồn gốc của Nhà nước
a. Chế độ Công xã nguyên thủy -
tổ chức thị tộc – bộ lạc
Cơ sở kinh tế
Cơ sở xã hội
Tổ chức quyền lực
NATIONAL UNIVERSITY OF HO CHI MINH CITY

UNIVERSITY OF TECHNOLOGY
b. Sự tan rã của tổ chức thị tộc –
Ba lần phân công
bộ lạc và sự xuất hiện của nhà nước
lao động xã hội
1 Lần 1: Chăn nuôi tách khỏi trồng trọt
Cơ sở 2 Lần 2: Thủ công nghiệp tách khỏi nông nghiệp

kinh tế
3 Lần 3: thương nghiệp ra đời
Xã hội có phân chia chia cấp => sự phân hoá giàu

Cơ sở
nghèo ngày càng rõ ràng => mâu thuẫn giữa chủ
xã hội ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
nô và nô lệ càng gay gắt => Đấu tranh giai cấp
b. Sự tan rã của tổ chức thị tộc – bộ lạc và sự
xuất hiện của nhà nước
Chế độ CXNT
tan rã
Có Đấu tranh
Xuất hiện giai cấp
tư hữu và mâu thuẫn giai cấp
giai cấp
QUAN ĐIỂM CỦA MÁC-LÊNIN
VỀ NGUỒN GỐC CỦA NHÀ NƯỚC
- Nhà nước là lực lượng nảy sinh từ xã hội và chỉ xuất hiện khi xã hội đã
phát triển đến một trình độ nhất định.
- Nhà nước là một phạm trù lịch sử, xuất hiện một cách khách quan nhưng
không phải là hiện tượng xã hội vĩnh cửu và bất biến.
- Nhà nước chỉ xuất hiện khi xã hội loài người phát triển đến một giai đoạn
nhất định, với các tiền đề ...................................................... và tiền đề về
......................................................................
1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC TRƯNG CỦA NHÀ NƯỚC
1.1 Khái niệm nhà nước
Nhà nước là một tổ chức có quyền lực chính trị đặc

biệt, có quyền quyết định cao nhất trong phạm vi
lãnh thổ, thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật và
bộ máy được duy trì bằng nguồn lực thuế đóng góp
từ xã hội.
13
BẢN CHẤT CỦA NHÀ NƯỚC

1.2 Đặc trưng của nhà nước
Phân chia dân cư thành các
1 đơn vị hành chính lãnh thổ và quản lý
Thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt tách rời
2 khỏi xã hội và áp đặt lên toàn xã hội
3 Có chủ quyền quốc gia

1.2 Đặc trưng của nhà nước
4 Quy định và thu thuế một cách bắt buộc
Ban hành pháp luật và xác lập

5 trật tự pháp luật đối với toàn xã hội

QUYỀN LỰC CÔNG CỘNG ĐẶC BIỆT
(QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC)
2 yếu tố hình thức của quyền lực là chỉ huy

và phục tùng
Nội dung của QLNN gồm:
Hình thức tổ chức của QLNN gồm:
17
2. CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC
2.1 Khái niệm chức năng nhà nước
Chức năng nhà nước là phương diện hoạt động cơ bản,

có tính định hướng lâu dài, trong nội bộ quốc gia và
trong quan hệ quốc tế, thể hiện vai trò của nhà nước,
nhằm thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước nhà
nước.
19
là phương diện hoạt động cơ

1 bản
2 có tính định hướng lâu dài
trong nội bộ quốc gia và trong

3
quan hệ quốc tế
20
4 thể hiện vai trò của nhà nước
nhằm thực hiện những nhiệm

5 vụ đặt ra trước nhà nước
21
2.2 Phân loại chức năng nhà nước
a. Căn cứ vào tính pháp lý của việc thực hiện quyền lực
nhà nước
Lập
Gồm ba pháp
lĩnh vực:
Hành Tư
pháp pháp
22
b. Căn cứ vào tính hệ thống và chủ thể thực hiện
chức năng
Chức năng của toàn thể bộ máy nhà nước
Chức năng của cơ quan nhà nước
23
c. Căn cứ vào lĩnh vực hoạt động thực tế của nhà nước
Chức năng kinh tế
Chức năng xã hội
24
d. Căn cứ vào phạm vi lãnh thổ của sự tác động
Chức năng đối nội
Chức năng đối ngoại
25
3. HÌNH THỨC VÀ BỘ MÁY NHÀ NƯỚC
Bộ môn Lý luận Chính trị - Trường Đại học Bách khoa – ĐHQG TP.HCMs 26
3.1 Hình thức nhà nước
Khái niệm hình thức nhà
nước:
Là những cách thức tổ chức
và phương pháp để thực hiện
quyền lực nhà nước.
Các vấn đề cơ bản về hình thức nhà
nước
tổ chức quyền lực tối cao ở trung
Cách thức tổ
ương (hình thức chính thể)
chức quyền
1 lực nhà
nước: tổ chức quyền lực theo đơn vị hành
chính - lãnh thổ (hình thức cấu trúc)
Các vấn đề cơ bản về hình thức nhà
nước
Phương
pháp thực
2 hiện quyền chế độ chính trị
lực nhà
nước
HÌNH Quân chủ
THỨC
CHÍNH
THỂ Cộng hòa
Nhà nước đơn nhất

HÌNH HÌNH
THỨC THỨC
NHÀ CẤU TRÚC Nhà nước liên bang
NƯỚC
Phương pháp dân chủ
CHẾ ĐỘ
CHÍNH TRỊ
Phương pháp không dân chủ
Bộ môn Lý luận Chính trị - Trường Đại học Bách khoa – ĐHQG TP.HCM
4. BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HOÀ XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Bộ máy nhà nước
a. Khái niệm Bộ máy nhà nước
là hệ thống các cơ quan nhà nước từ
1 trung ương xuống địa phương
được tổ chức theo những nguyên tắc

2 chung thống nhất
tạo thành cơ chế đồng bộ để

3 thực hiện các nhiệm vụ và chức
năng của nhà nước 32
b. Cơ quan nhà nước - bộ phận cấu thành
của bộ máy nhà nước
1 là một tổ chức cấu thành bộ máy nhà nước
2
có tính chất, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn,
cơ cấu tổ chức và hình thức khác nhau
3
có thể phân biệt với các tổ chức khác
4.1 NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN CỦA BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG
HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
a. Nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân
Nội dung nguyên tắc: Cơ sở hiến định của nguyên

tắc: Điều 2 Hiến pháp năm 2013.
Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về
1 Nhân dân
Quyền lực nhà nước do nhân dân, vì

2
Nhân dân
b. Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp
Nội dung nguyên tắc: Cơ sở hiến định của nguyên

tắc: Điều 2 Hiến pháp năm 2013.
Khẳng định QLNN là thống nhất, không có
1 sự phân chia, là Nhà nước của Nhân dân, do
Nhân dân và vì Nhân dân
Quyền lực phải được phân công cho các cơ

2
quan nhà nước thực hiện
b. Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp
Nội dung nguyên tắc:
Các cơ quan nhà nước phải phối hợp

3
với nhau trong việc thực hiện
4 Có cơ chế kiểm soát quyền lực
c. Nguyên tắc Đảng lãnh đạo
Cơ sở hiến định của

nguyên tắc:
Điều 4 Hiến pháp năm
2013.
37
Bộ môn Lý luận Chính trị - Trường Đại học Bách khoa
•“Đảng Cộng sản Việt Nam - Đội tiên phong của giai cấp
công nhân, đồng thời là đội tiên phong của Nhân dân lao
động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích
của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân
tộc, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm
nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã
hội”.
Đảng vạch ra cương lĩnh, đường lối,

1
chủ trương, chính sách lớn
2
Đảng giới thiệu, đào tạo, bồi dưỡng
nhân sự có phẩm chất và năng lực
Đảng lãnh đạo nhà nước bằng công tác

3
kiểm tra, giám sát
4 Đảng lãnh đạo nhà nước bằng phương

pháp dân chủ, giáo dục, thuyết phục
d. Nhà nước được tổ chức, hoạt động và quản lý
xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật
Cơ sở hiến định của

nguyên tắc:
Điều 8 Hiến pháp 2013
41
“Nhà nước được tổ chức và hoạt

động theo Hiến pháp và pháp
luật, quản lý xã hội bằng Hiến
pháp và pháp luật, thực hiện
nguyên tắc tập trung dân chủ”.
Nội dung của nguyên tắc:
Pháp luật là chuẩn mực cao nhất trong tổ

1
chức và hoạt động của bộ máy nhà nước
Các nhà chức trách phải sử dụng pháp luật

2
để thực hiện hoạt động quản lý xã hội
e. Nguyên tắc tập trung dân chủ
Các cơ quan đại diện quyền lực nhà nước đều do nhân dân
1 trực tiếp bầu ra
Quyết định của các CQNN ở TW có tính bắt buộc với

2 CQNN ở địa phương; quyết định của các CQNN cấp trên
có tính bắt buộc với CQNN cấp dưới
CQNN làm việc theo chế độ tập thể thì tiểu số phục tùng đa
3 số; nếu chế độ thủ trưởng thì nhân viên phục tùng thủ
trưởng
4.2 Tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy Nhà
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Sơ đồ tổ chức bộ máy Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam:
46
HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ
Hệ thống chính trị là một cơ cấu bao gồm Nhà nước, các
Đảng phái, các Đoàn thể, các tổ chức chính trị-xã hội tồn tại và
hoạt động trong khuôn khổ pháp luật hiện hành, được chế định
theo tư tưởng giai cấp cầm quyền, nhằm tác động vào các quá
trình kinh tế-xã hội với mục đích duy trì và phát triển chế độ đó.
HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM
NHÀ NƯỚC CHXHCNVN
CÁC TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI
48
HỆ THỐNG CƠ QUAN
QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC
4.2 Tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy
Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
a. Quốc hội
Theo Điều 69 Hiến pháp 2013, Quốc
hội có hai tính chất sau:
§ Quốc hội là cơ quan đại biểu/đại
diện…?....của Nhân dân.
§ Quốc hội là cơ quan dân cử ở
cấp…?....
§ Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà
nước…?...
a. Quốc hội
Quốc hội được trao ba chức năng sau:
1 Thực hiện quyền lập hiến, lập pháp
Giám sát tối cao đối với hoạt động

2
Nhà nước
Quyết định các vấn đề quan trọng
3
của đất nước
Chức danh bầu Đại biểu QH Theo đề nghị
1. Chủ tịch QH, Phó Chủ tịch QH, Ủy viên
UBTVQH, Chủ tịch Hội đồng dân tộc, Chủ
Bắt buộc UBTVQH
nhiệm Ủy ban của QH
2. Chủ tịch nước

1. Phó Chủ tịch nước
Quốc hội Bắt buộc Chủ tịch nước
2. Thủ tướng Chính phủ
bầu 1. Chánh án TANDTC
Không bắt buộc Chủ tịch nước
2. Viện trưởng VKSNDTC
1. Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia
2. Tổng kiểm toán nhà nước Không bắt buộc UBTVQH

52
3. Tổng thư ký Quốc hội
Cơ cấu tổ chức của Quốc hội:
53
Hội đồng Nhân dân
Theo Điều 113 Hiến pháp 2013, Hội đồng Nhân
dân:
1 là cơ quan quyền lực nhà nước ở cấp
..........., là cơ quan dân cử ở cấp...........
2 Là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện

vọng và quyền làm chủ của Nhân dân
Hội đồng Nhân dân
Theo Điều 113 Hiến pháp 2013, Hội đồng Nhân
dân:
HĐND là cơ quan duy nhất ở............ do cử tri ở ...........
3 trực tiếp bầu ra; HĐND là đại diện tiêu biểu nhất cho tiếng
nói, ý chí của nhân dân ở ............
chịu trách nhiệm trước Nhân dân ở ...........và cơ

4 quan nhà nước cấp trên
Chức năng của Hội đồng Nhân dân
Thứ nhất, quyết định những vấn đề của địa phương do luật quy định
Thứ hai, Hội đồng Nhân dân giám sát việc tuân thủ hiến pháp và
pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của Hội đồng
Nhân dân
b. Chủ tịch nước
Theo Điều 86 Hiến pháp năm 2013, Chủ tịch nước:
1 là người đứng đầu Nhà nước
thay mặt nước Cộng hòa xã hội

2 chủ nghĩa Việt Nam về đối nội
và đối ngoại
HỆ THỐNG CƠ QUAN
QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC
c. Chính phủ
Theo Điều 94 Hiến pháp năm 2013, Chính phủ:
là cơ quan hành chính nhà nước
1 ….....của nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam
thực hiện quyền hành pháp, là

2
cơ quan chấp hành của ….….
c. Chính phủ
Chính phủ có chức năng sau:
tổ chức thi hành Hiến pháp và

1
pháp luật
hoạch định chính sách quốc gia,

2
trình dự án luật, pháp lệnh
Ủy ban Nhân dân
Theo Điều 114 Hiến pháp 2013, Ủy ban Nhân dân:
là cơ quan chấp hành của Hội đồng

1
Nhân dân cùng cấp
là cơ quan hành chính nhà nước tại

2
địa phương
d. Toà án Nhân dân
Theo Điều 102 Hiến pháp 2013, Tòa án nhân dân là:
cơ quan xét xử của nước Cộng hòa

1 xã hội chủ nghĩa Việt Nam
2 thực hiện quyền….?....
Cơ cấu tổ chức của Tòa án Nhân dân:
63
e. Viện kiểm sát Nhân dân
Theo Điều 109 Hiến pháp 2013, Viện Kiểm sát
Nhân dân:
1 thực hành quyền công tố
2 kiểm sát hoạt động tư pháp
Cơ cấu tổ chức của Viện Kiểm sát Nhân dân:
65

BKEL 231 - Chương 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BKEL 231 - Chương 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG I

NHỮNG KHÁI NIỆM CHUNG

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

01 NGUỒN GỐC, KHÁI NIỆM VÀ

03 HÌNH THỨC VÀ BỘ MÁY NHÀ

HỌC THUYẾT PHI QUAN ĐIỂM CỦA

3 Thuyết Khế ước xã hội (Rút-Xô (J.J. Rousseau))

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Tổ chức quyền lực

NATIONAL UNIVERSITY OF HO CHI MINH CITY

1 Lần 1: Chăn nuôi tách khỏi trồng trọt

Cơ sở 2 Lần 2: Thủ công nghiệp tách khỏi nông nghiệp

Xã hội có phân chia chia cấp => sự phân hoá giàu

Nhà nước là một tổ chức có quyền lực chính trị đặc

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

3 Có chủ quyền quốc gia

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

4 Quy định và thu thuế một cách bắt buộc

Ban hành pháp luật và xác lập

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

2 yếu tố hình thức của quyền lực là chỉ huy

Nội dung của QLNN gồm:

Hình thức tổ chức của QLNN gồm:

Chức năng nhà nước là phương diện hoạt động cơ bản,

là phương diện hoạt động cơ

2 có tính định hướng lâu dài

trong nội bộ quốc gia và trong

4 thể hiện vai trò của nhà nước

nhằm thực hiện những nhiệm

Chức năng của toàn thể bộ máy nhà nước

Chức năng của cơ quan nhà nước

Chức năng kinh tế

Chức năng xã hội

Chức năng đối nội

Chức năng đối ngoại

Nhà nước đơn nhất

được tổ chức theo những nguyên tắc

tạo thành cơ chế đồng bộ để

Nội dung nguyên tắc: Cơ sở hiến định của nguyên

Quyền lực nhà nước do nhân dân, vì

Nội dung nguyên tắc: Cơ sở hiến định của nguyên

Quyền lực phải được phân công cho các cơ

Các cơ quan nhà nước phải phối hợp

4 Có cơ chế kiểm soát quyền lực

Cơ sở hiến định của

Nội dung nguyên tắc:

Đảng vạch ra cương lĩnh, đường lối,

Đảng lãnh đạo nhà nước bằng công tác

4 Đảng lãnh đạo nhà nước bằng phương

Cơ sở hiến định của

Điều 8 Hiến pháp 2013

“Nhà nước được tổ chức và hoạt

Pháp luật là chuẩn mực cao nhất trong tổ

Các nhà chức trách phải sử dụng pháp luật

Quyết định của các CQNN ở TW có tính bắt buộc với

NHÀ NƯỚC CHXHCNVN

CÁC TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI

Giám sát tối cao đối với hoạt động

2. Chủ tịch nước

2. Tổng kiểm toán nhà nước Không bắt buộc UBTVQH

2 Là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện

chịu trách nhiệm trước Nhân dân ở ...........và cơ

1 là người đứng đầu Nhà nước