Chương 3:
KHÁI NIỆM, ĐẶC TRƯNG VÀ
NGUỒN CỦA PHÁP LUẬT
3.1 Các trường phái triết học Pháp Luật:
- Ở Phương Đông
+ Trường pháp Nho gia:
o Đại diện tiêu biểu: Khổng Tử
o Nhân trị, đức trị, lễ trị
o Tam cương, ngũ thường, tam tòng, tứ
đức
o Khổng Tử nói: “Lấy chính sự để dẫn dắt
dân, dùng hình phạt để thực hiện sự bình đẳng
thì dân sẽ tránh hình phạt nhưng không cảm
thấy xấu hổ. Lấy đức để dẫn dắt dân, lấy lễ để
thực hiện sự bình đẳng thì dân biết xấu hổ và
sẽ tốt.”
+ Trường phái Pháp gia: “Pháp luật
không hùa theo người sang.”
o Đại diện: Hàn Phi
o Tư tưởng cơ bản là dùng hình pháp để
trị nước
o Pháp trị là sự tổng hợp giữa “pháp” (quy
định, luật lệ), “thế” (thế lực), “thuật” (thủ thuật).
- Ở Phương Tây
+ Trường phái pháp luật tự nhiên
o Socrates, Plato và Aristotle, Ciceron,
John Locke
o Những chuẩn mực cơ bản của đạo đức
và chính trị được bắt nguồn từ bản chất của
các sự vật, bản chất của con người.
o Chúng mang tính phổ quát, áp dụng
cho tất cả mọi người vào mọi thời điểm.
o Chúng có thể được nhận thức bởi
những phương tiện hợp lí thông thường.
+ Trường phái pháp luật thực định
o Jeremy Bentham và John Austin
o Những quy tắc do Nhà Nước ban hành
và bảo đảm thực hiện để điều chỉnh các quan
hệ xã hội nhằm thiết lập trật tự xã hội.
- Trường phái Mác xit:
Nhà Nước – Pháp luật
+ Cùng xuất hiện, tồn tại, phát triển và
tiêu vong.
+ Là hiện tượng xã hội mang tính lịch sử.
+ Là sản phẩm của xã hội có giai cấp và
đấu tranh giai cấp.
+ Có cùng những tiền đề để hình thành:
sự tư hữu, giai cấp và đấu tranh giai cấp.
- Thời kỳ cộng sản nguyên thủy:
+ Chưa có Nhà Nước  chưa có pháp
luật.
+ Trật tự xã hội được duy trì bằng: phong
tục, tập quán, đạo đức, các tín hiệu tôn giáo,…
- Khi xã hội hình thành giai cấp:
+ Giai cấp sở hữu tài sản  giai cấp
thống trị.
+ Giai cấp thống trị: Nhà Nước + Pháp
luật
(chọn lọc những phong tục, tập quán, tín hiệu
tôn giáo có lợi cho mình và đề ra những quy
định mới)
- Những nguyên nhân làm xuất hiện Nhà Nước
cũng chính là những nguyên nhân dẫn đến sự
ra đời của Pháp luật
Nhà Nước Pháp luật
Xã hội
(tư hữu, giai cấp và đấu tranh giai cấp)
3.2 Khái niệm và đặc trưng cơ bản của pháp luật:
- Pháp luật là hệ thống những quy tắc xử sự
mang tính bắt buộc chung do Nhà Nước ban
hành hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện,
thể hiện ý chí của giai cấp thống trị và là nhân
tố điều chỉnh các quan hệ xã hội phát triển phù
hợp với lợi ích của giai cấp mình.
- Đặc trưng cơ bản của Pháp luật:
+ Tính quy phạm phổ biến (tính bắt
buộc chung)
o Pháp luật có khả năng đưa ra các mô
hình xử sự, mô hình hành vi khi con người tham
gia vào 1 quan hệ pháp luật nào đó và khả
năng phổ quát các quan hệ xã hội do Pháp
luật điều chỉnh.
o Pháp luật được áp dụng nhiều lần về
không gian và thời gian, đối với nhiều đối tượng
xã hội đặt trong những điều kiện hoàn cảnh mà
Pháp luật đã dự liệu trước.
+ Bảo đảm thực hiện bởi Nhà Nước
o Chỉ có Pháp luật mới có tính cưỡng chế
và được Nhà Nước bảo đảm thực hiện bằng
nhiều hình thức và biện pháp: tuyên truyền,
phổ biến, giáo dục Pháp luật.
+ Xác định về mặt hình thức
o Nội dung của Pháp luật được thể hiện
bằng những hình thức xác định.
o Nội dung quy phạm pháp luật được thể
hiện bằng ngôn ngữ pháp lý, cụ thể, chính xác,
rõ ràng, một nghĩa và có khả năng áp dụng
trực tiếp.
+ Có tính hệ thống
o Các quy định pháp luật có mối liên hệ,
thống nhất với nhau tạo nên một chỉnh thể
thống nhất của hệ thống Pháp luật quốc gia,
giữa Pháp luật quốc gia với các cam kết quốc
tế mà quốc gia tham gia.
o Văn bản quy phạm pháp luật của các
cơ quan Nhà Nước cấp dưới không được trái
văn bản quy phạm Pháp luật cấp trên khi điều
chỉnh cùng một nội dung.
3.3 Nguồn của Pháp luật
- Nguồn của Pháp luật chứa tất cả các yếu tố
chứa đựng hoặc căn cứ được các chủ thể có
thẩm quyền sử dụng làm cơ sở để xây dựng,
ban hành, giải thích pháp luật cũng như để áp
dụng vào việc giải quyết các vụ việc pháp lý
xảy ra trong thực tế.
+ Văn bản quy phạm pháp luật
o Là văn bản do các chủ thể có thẩm
quyền ban hành theo trình tự, thủ tục, hình thức
do pháp luật quy định, trong đó có chứa đựng
các quy phạm pháp luật, các quy tắc xử sự
chung để điều chỉnh các mối quan hệ xã hội.
o Là nguồn chính và là nguồn quan trọng
nhất của Pháp luật Việt Nam.
(Chính xác rõ ràng minh bạch, dễ thống nhất, đồng bộ
cả hệ thống pháp luật, dễ phổ biến và áp dụng cho tất
cả)
(gồm Văn bản luật (do Quốc hội ban hành: Hiến pháp,
Bộ luật, Luật, Nghị quyết), Văn bản dưới luật (do cơ quan
Nhà Nước khác ban hành: nghị định, lệnh,…))
(Văn bản áp dụng Pháp luật: quyết định, bản án, chánh
án,…, do cơ quan có thẩm quyền ban hành và được áp
dụng 1 lần trong cuộc sống)
+ Tập quán pháp
o Là hình thức Nhà Nước thừa nhận một số
tập quán đã lưu truyền trong xã hội.
o Phù hợp với lợi ích của giai cấp thống
trị, lợi ích của xã hội.
o Nâng lên thành những quy tắc xử sự
mang tính bắt buộc chung.
o Được Nhà Nước đảm bảo thực hiện.
o Là nguồn luật thứ yếu của Pháp luật Việt
Nam.
+ Tiền lệ pháp (án lệ)
o Là những bản án, quyết định của chủ
thể có thẩm quyền khi giải quyết các vụ việc
cụ thể, được nhà nước thừa nhận có chứa
đựng khuôn mẫu để giải quyết các vụ việc
khác tương tự.
o Là nguồn luật thứ yếu của Pháp luật Việt
Nam.
+ Các nguồn khác
o Các quan điểm về lẽ công bằng, chuẩn
mực đạo đức xã hội.
o Điều ước quốc tế.
o Các quan điểm, tư tưởng, học thuyết
của các nhà khoa học pháp lý.
o Hợp đồng.
o Pháp luật nước ngoài.
o Tín điều tôn giáo.
o Đường lối, chính sách của lực lượng cầm
quyền (Đảng)