გემის სტაბილურობის გაანგარიშება დახრილობის

დიდი კუთხით. გემის გვერდითი სტაბილურობა

§ 12. გემების საზღვაო ვარგისიანობა. Ნაწილი 1

როგორც სამოქალაქო გემებს, ასევე სამხედრო გემებს უნდა ჰქონდეთ

საზღვაოუნარიანობა.
ამ თვისებების შესწავლა მათემატიკური ანალიზის გამოყენებით ეწევა სპეციალურ
სამეცნიერო დისციპლინას - გემის თეორია.
თუ პრობლემის მათემატიკური გადაწყვეტა შეუძლებელია, მაშინ ისინი მიმართავენ
გამოცდილებას საჭირო დამოკიდებულების საპოვნელად და თეორიის დასკვნების
პრაქტიკაში შესამოწმებლად. მხოლოდ ყოვლისმომცველი შესწავლისა და გემის
ყველა საზღვაო უნარების გამოცდილებით გადამოწმების შემდეგ, ისინი იწყებენ მის
შექმნას.

საზღვაო ვარგისიანობა საგანში "გემის თეორია" შესწავლილია ორ

განყოფილებაში: გემის სტატიკა და დინამიკა... სტატიკა სწავლობს მცურავი
ჭურჭლის წონასწორობის კანონებს და მათთან დაკავშირებულ თვისებებს:
გამძლეობა, სტაბილურობა და ჩაძირვის უნარი. დინამიკა სწავლობს გემს
მოძრაობაში და იკვლევს მის თვისებებს, როგორიცაა მართვა, დაძაბვა და მოძრაობა.
მოდით გავეცნოთ გემის საზღვაო ვარგისიანობას.

ბორბლიანი გემიუწოდა მის უნარს დარჩეს წყალზე გარკვეული ნაკადი, გემის

დანიშნულების შესაბამისად ტვირთის გადაზიდვა.
მცურავ გემზე ყოველთვის მოქმედებს ორი ძალა: ა) ერთი მხრიდან, წონის
ძალებიტოლია თავად გემისა და მასზე არსებული მთელი ტვირთის ჯამის
(გამოითვლება ტონებში); წონაში ძალების შედეგი გამოიყენება გემის სიმძიმის
ცენტრი(CG) G წერტილში და ყოველთვის მიმართულია ვერტიკალურად ქვემოთ; ბ)
მეორეს მხრივ, მხარდამჭერი ძალები, ან გამაძლიერებელი ძალები(ტონებში
გამოხატული), ანუ წყლის წნევა კორპუსის ჩაძირულ ნაწილზე, რომელიც
განისაზღვრება ჭურვის ჩაძირული ნაწილის მოცულობის ნამრავლით წყლის
მოცულობითი წონის მიხედვით, რომელშიც გემი ცურავს. თუ ეს ძალები
გამოიხატება C წერტილში გემის წყალქვეშა მოცულობის სიმძიმის ცენტრში
გამოყენებული შედეგით, ე.წ. სიდიდის ცენტრი(CV), მაშინ ეს შედეგი მცურავი გემის
ყველა პოზიციისთვის ყოველთვის იქნება მიმართული ვერტიკალურად ზემოთ (ნახ.
10).
მოცულობითი გადაადგილებაარის კორპუსის ჩაძირული ნაწილის მოცულობა,
გამოხატული კუბურ მეტრებში. მოცულობითი გადაადგილება ემსახურება როგორც
აწევის ზომას და მის მიერ გადაადგილებული წყლის წონა ე.წ. წონის
გადაადგილებად) და გამოხატულია ტონებში.
არქიმედეს კანონის თანახმად, მცურავი სხეულის წონა უდრის ამ სხეულის მიერ
გადაადგილებული სითხის მოცულობის წონას.

სადაც y არის ზღვის წყლის მოცულობითი წონა, ტ/მ 3, აღებული გამოთვლებით

ტოლია 1000 მტკნარი წყლისთვის და 1.025 ზღვის წყლისთვის.

ბრინჯი. 10. მცურავ გემზე მოქმედი ძალები და ამ ძალების გამოყენების წერტილები.

ვინაიდან მცურავი ჭურჭლის წონა P ყოველთვის უდრის მის წონით გადაადგილებას

D, და მათი შედეგები მიმართულია ერთმანეთის საპირისპიროდ იმავე ვერტიკალის
გასწვრივ, და თუ გამოვყოფთ G და C წერტილების კოორდინატებს გემის სიგრძის
გასწვრივ, შესაბამისად. , xg და xc, სიგანეში yg და yc და სიმაღლეზე zg და zc, მაშინ
მცურავი გემის წონასწორობის პირობები შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგი
განტოლებით:
P = D; x გ = x გ.

ჭურჭლის სიმეტრიის გამო DP-სთან მიმართებაში, აშკარაა, რომ G და C წერტილები

უნდა იყოს ამ სიბრტყეში, მაშინ

Y g = y c = 0.

როგორც წესი, ზედაპირული გემების სიმძიმის ცენტრი G დევს C ცენტრის ზემოთ, ამ

შემთხვევაში

ზოგჯერ უფრო მოსახერხებელია კორპუსის წყალქვეშა ნაწილის მოცულობის

გამოხატვა ჭურჭლის ძირითადი ზომებისა და მთლიანი სისრულის კოეფიციენტის
მეშვეობით, ე.ი.

მაშინ წონის გადაადგილება შეიძლება წარმოდგენილი იყოს როგორც

თუ V n-ით აღვნიშნავთ კორპუსის მთლიან მოცულობას ზედა გემბანზე, იმ პირობით,

რომ ყველა გვერდითი ღიობი წყალგაუმტარია, მაშინ მივიღებთ

განსხვავება V n - V, რომელიც წარმოადგენს წყალგაუმტარი კორპუსის გარკვეულ

მოცულობას დატვირთვის წყალსადენის ზემოთ, ეწოდება ძაბვის რეზერვი. გემის
კორპუსში წყლის გადაუდებელი შეღწევის შემთხვევაში მისი ნაკადი გაიზრდება,
მაგრამ გემი მცურავი დარჩება ბორცვის რეზერვის გამო. ამდენად, buoyancy რეზერვი
იქნება უფრო დიდი, მეტი სიმაღლეშეუღწევადი დაფა. შესაბამისად, ძაბვის ზღვარი
ხომალდის მნიშვნელოვანი მახასიათებელია, რაც უზრუნველყოფს მის ჩაძირვას. იგი
გამოიხატება ნორმალური გადაადგილების პროცენტულად და აქვს შემდეგი
მინიმალური მნიშვნელობები: for მდინარის გემები 10-15%, ტანკერებისთვის 10-25%,
მშრალი სატვირთო გემებისთვის 30-50%, ყინულმჭრელებისთვის 80-90%, ხოლო
სამგზავრო გემებისთვის 80-100%.
ბრინჯი. 11. მებრძოლი ჩარჩოებზე

გემის წონა P (წონის დატვირთვა) და სიმძიმის ცენტრის კოორდინატები

განისაზღვრება გაანგარიშებით, რომელიც ითვალისწინებს კორპუსის თითოეული
ნაწილის წონას, მექანიზმებს, აღჭურვილობის ელემენტებს, მარაგს, მარაგს, ტვირთს,
ხალხს, მათი ბარგი და ყველაფერი გემზე. გამოთვლების გასამარტივებლად,
გათვალისწინებულია ცალკეული სახელების გაერთიანება სპეციალობის მიხედვით
სტატიებად, ქვეჯგუფებად, ჯგუფებად და დატვირთვის განყოფილებებად.
თითოეული მათგანისთვის გამოითვლება წონა და სტატიკური მომენტი.
იმის გათვალისწინებით, რომ შედეგი ძალის მომენტი უდრის შემადგენელი ძალების
მომენტების ჯამს იმავე სიბრტყესთან მიმართებაში, გემზე წონებისა და სტატიკური
მომენტების შეჯამების შემდეგ, გემის G სიმძიმის ცენტრის კოორდინატები. სიმაღლე
zc საწყისი ხაზიდან განისაზღვრება თეორიული ნახაზიდან ტრაპეციის მეთოდით
ტაბულური ფორმით.
ამავე მიზნით იყენებენ დამხმარე მოსახვევებს, ე.წ.

არსებობს ორი მოსახვევი: მსვლელობა ჩარჩოებზე და მსვლელობა წყლის ხაზებზე.

ბრძოლა ჩარჩოებზე(სურ. 11) ახასიათებს კორპუსის წყალქვეშა ნაწილის მოცულობის

განაწილებას გემის სიგრძეზე. იგი აგებულია შემდეგნაირად. სავარაუდო
გამოთვლების მეთოდის გამოყენებით, თეორიული ნახაზიდან განისაზღვრება
თითოეული ჩარჩოს (w) ჩაძირული ნაწილის ფართობი. აბსცისის ღერძზე ჭურჭლის
სიგრძე გამოსახულია შერჩეულ შკალაზე და მასზე ვრცელდება თეორიული ნახაზის
ჩარჩოების პოზიცია. ამ წერტილებიდან რეკონსტრუირებულ ორდინატებზე,
გამოთვლილი ჩარჩოების შესაბამისი უბნები გამოსახულია გარკვეული მასშტაბით.
ორდინატების ბოლოები დაკავშირებულია გლუვი მრუდით, რომელიც არის
ჩარჩოების გასწვრივ მსვლელი.

ბრინჯი. 12. წყალგამყოფი მებრძოლი.

მსვლელობა წყლის ხაზზე(სურ. 12) ახასიათებს კორპუსის წყალქვეშა ნაწილის

მოცულობის განაწილებას ხომალდის სიმაღლეზე. თეორიული ნახაზის მიხედვით
ასაგებად, გამოითვლება ყველა წყლის ხაზის ფართობი (5). ეს უბნები, შერჩეული
მასშტაბით, განლაგებულია გემის ნაკადის გასწვრივ მდებარე შესაბამისი
კონტურული ხაზების გასწვრივ, მოცემული წყლის ხაზის პოზიციის შესაბამისად.
მიღებული წერტილები დაკავშირებულია გლუვი მრუდით, რომელიც არის საბურღი
წყლის ხაზის გასწვრივ.
ბრინჯი. 13. დატვირთვის ზომის მრუდი.
ეს მრუდები ემსახურება შემდეგ მახასიათებლებს:
1) თითოეული მებრძოლის არეები გამოხატულია გემის მოცულობითი
გადაადგილების შესაბამისი მასშტაბით;

2) საბრძოლო უბნის სიმძიმის ცენტრის აბსციზა ჩარჩოების გასწვრივ, გაზომილი

გემის სიგრძის შკალაზე, უდრის გემის ზომის ცენტრის აბსცისა x c;

3) წყლის ხაზების გასწვრივ მცურავი არეალის სიმძიმის ცენტრის ორდინატი,

რომელიც იზომება ნაკადის მასშტაბით, უდრის გემის სიდიდის ცენტრის ორდინატას
z c. დატვირთვის ზომაარის მრუდი (ნახ. 13), რომელიც ახასიათებს V ჭურჭლის
მოცულობითი გადაადგილებას, მისი ნაკადი T-დან გამომდინარე. ეს მრუდი
შეიძლება გამოყენებულ იქნას ჭურჭლის გადაადგილების დასადგენად მისი
ნაკაწრიდან გამომდინარე ან შებრუნებული პრობლემის გადასაჭრელად.
ეს მრუდი გამოსახულია მართკუთხა კოორდინატულ სისტემაში, თეორიული
ნახაზის თითოეული წყლის ხაზისთვის ადრე გამოთვლილ მოცულობითი
გადაადგილების საფუძველზე. ორდინატთა ღერძზე, შერჩეულ შკალაზე, გემის
ნაკადი იკვეთება თითოეული წყლის ხაზის გასწვრივ და მათში იხატება კონტურები,
რომლებზეც, ასევე, გარკვეულ მასშტაბზე, გამოსახულია შესაბამისი წყლის
ხაზებისთვის მიღებული გადაადგილების მნიშვნელობა. მიღებული სეგმენტების
ბოლოები დაკავშირებულია გლუვი მრუდით, რომელსაც ტვირთის განზომილება
ეწოდება.

ტვირთის განზომილების გამოყენებით შესაძლებელია განისაზღვროს საშუალო

ნაკადის ცვლილება ტვირთის მიღებიდან ან მოხმარებიდან, ან მოცემული
გადაადგილების მიხედვით დადგინდეს გემის ნაკადი და ა.შ.

სტაბილურობაარის გემის უნარი გაუძლოს ძალებს, რამაც გამოიწვია მისი

დახრილობა და ამ ძალების მოქმედების შეწყვეტის შემდეგ დაუბრუნდეს საწყის
მდგომარეობას.
გემის დახრილობა შესაძლებელია სხვადასხვა მიზეზის გამო: შემხვედრი ტალღების
მოქმედებიდან, დარღვევის დროს კუპეების ასიმეტრიული დატბორვის გამო,
საქონლის მოძრაობისგან, ქარის წნევისგან, საქონლის მიღების ან მოხმარების გამო
და ა.შ.

ჭურჭლის დახრილობა განივი სიბრტყეში ე.წ რულეტი, ხოლო გრძივი სიბრტყეში -

დ განსხვავებული; ამ შემთხვევაში ჩამოყალიბებული კუთხეები აღნიშნავენ,
შესაბამისად, O და y,
განასხვავებენ საწყის სტაბილურობასსტაბილურობა დაბალ ქუსლზე კუთხით,
რომლითაც ზედა გემბანის კიდე იწყებს წყალში შესვლას (მაგრამ არაუმეტეს 15°
მაღალცალმხრივი ზედაპირული გემებისთვის), და სტაბილურობა მაღალ
დახრილობაზე .
წარმოვიდგინოთ, რომ გარე ძალების მოქმედებით ჭურჭელმა მიიღო რულონი 9-იანი
კუთხით (სურ. 14). შედეგად, გემის წყალქვეშა ნაწილის მოცულობამ შეინარჩუნა
ზომა, მაგრამ შეიცვალა ფორმა; მარჯვენა მხარეს წყალში დამატებითი მოცულობა
შევიდა, მარცხენა მხარეს კი წყლიდან თანაბარი მოცულობა გამოვიდა. სიდიდის
ცენტრი საწყისი პოზიციიდან C გადავიდა გემის გორგოლაჭის მხარეს, ახალი
მოცულობის სიმძიმის ცენტრში - წერტილი C 1. როდესაც გემი დახრილია,
გრავიტაცია P გამოიყენება G წერტილში და დამხმარე ძალა D გამოიყენება C
წერტილში, რომელიც რჩება პერპენდიკულარულად ახალ წყალსადენზე B 1 L 1
ქმნიან ძალების წყვილს GK მკლავით, რომელიც არის პერპენდიკულური, რომელიც
ჩამოვარდა G წერტილიდან. დამხმარე ძალების მიმართულება ...

თუ ჩვენ გავაგრძელებთ დამხმარე ძალის მიმართულებას C 1 წერტილიდან კვეთამდე

მისი თავდაპირველი მიმართულებით C წერტილიდან, მაშინ საწყისი მდგრადობის
პირობების შესაბამისი ქუსლის მცირე კუთხით ეს ორი მიმართულება გადაიკვეთება
M წერტილში, ე.წ. განივი მეტაცენტრი .
მანძილი მეტაცენტრსა და MC-ის ცენტრს შორის ეწოდება განივი მეტაცენტრული
რადიუსი, აღინიშნება p-ით და მანძილი M წერტილსა და გემის G სიმძიმის ცენტრს
შორის - განივი მეტაცენტრული სიმაღლე h 0... ნახ. 14 შეგიძლიათ შექმნათ პირადობა
H 0 = p + z c - z g.

მართკუთხა სამკუთხედში GMR, კუთხე M წვეროზე ტოლი იქნება კუთხის 0-ის. მისი
ჰიპოტენუზისა და საპირისპირო კუთხის მიხედვით შეიძლება განვსაზღვროთ ფეხი
GK, რომელიც არის მხრის მ წყვილი ჭურჭლის აღდგენა GK = h 0 sin 8, და აღდგენის
მომენტი ტოლი იქნება Мвосст = DGK. მხრის მნიშვნელობების ჩანაცვლებით, ჩვენ
ვიღებთ გამოხატვას
Мвост = Dh 0 * sin 0,
ბრინჯი. 14. მოქმედი ძალები გემის ქუსლიანობისას.

M და G წერტილების ფარდობითი პოზიცია საშუალებას გაძლევთ დაადგინოთ

გვერდითი სტაბილურობის დამახასიათებელი შემდეგი ნიშანი: თუ მეტაცენტრი
მდებარეობს სიმძიმის ცენტრის ზემოთ, მაშინ აღდგენის მომენტი დადებითია და
მიდრეკილია დააბრუნოს ხომალდი საწყის მდგომარეობაში, ე.ი. ქუსლზე, ჭურჭელი
იქნება სტაბილური, პირიქით, თუ წერტილი M არის G წერტილის ქვემოთ, მაშინ h 0
უარყოფითი მნიშვნელობით მომენტი უარყოფითია და მიდრეკილია გაზარდოს
როლი, ანუ ამ შემთხვევაში გემი არის არასტაბილური. შესაძლებელია შემთხვევა,
როდესაც M და G წერტილები ერთმანეთს ემთხვევა, ძალები P და D მოქმედებენ
ერთი ვერტიკალური ხაზის გასწვრივ, ძალების წყვილი არ წარმოიქმნება და
აღდგენის მომენტი ნულის ტოლია: მაშინ გემი უნდა ჩაითვალოს არასტაბილურად,
რადგან ის არ არის შეეცადოს დაუბრუნდეს საწყის წონასწორობას (ნახ. 15).
ტიპიური დატვირთვის შემთხვევებისთვის მეტაცენტრული სიმაღლე გამოითვლება
გემის დიზაინის დროს და ემსახურება სტაბილურობის საზომს. განივი
მეტაცენტრული სიმაღლის მნიშვნელობა გემების ძირითადი ტიპებისთვის
მდგომარეობს 0,5-1,2 მ დიაპაზონში, ხოლო მხოლოდ ყინულმჭრელებისთვის ის
აღწევს 4,0 მ.

გემის გვერდითი სტაბილურობის გასაზრდელად აუცილებელია მისი სიმძიმის

ცენტრის დაწევა. ეს უაღრესად მნიშვნელოვანი ფაქტორი ყოველთვის უნდა
ახსოვდეს, განსაკუთრებით გემის ექსპლუატაციის დროს, და შეინახოს მკაცრი
ჩანაწერები საწვავის და წყლის მოხმარების შესახებ, რომელიც ინახება ორმაგი
ფსკერის ავზებში.

გრძივი მეტაცენტრული სიმაღლე H 0გამოითვლება განივივით, მაგრამ რადგან მისი

მნიშვნელობა, გამოხატული ათეულობით ან თუნდაც ასობით მეტრით, ყოველთვის
ძალიან დიდია - გემის ერთიდან ერთნახევარ სიგრძემდე, მაშინ გადამოწმების
გაანგარიშების შემდეგ გემის გრძივი მდგრადობაა. პრაქტიკულად არ არის
გათვლილი, მისი ღირებულება საინტერესოა მხოლოდ გემის მშვილდის ან
საყრდენის დადგენის შემთხვევაში ტვირთის გრძივი გადაადგილებისას ან გემის
სიგრძეზე კუპეების დატბორვისას.
ბრინჯი. 15. გემის გვერდითი მდგრადობა ტვირთის ადგილმდებარეობის მიხედვით:
ა - დადებითი მდგრადობა; ბ - წონასწორობის პოზიცია - გემი არასტაბილურია; გ -
უარყოფითი სტაბილურობა.

გემის მდგრადობის საკითხებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება და ამიტომ,

როგორც წესი, ყველა თეორიული გამოთვლების გარდა, გემის აგების შემდეგ, მისი
სიმძიმის ცენტრის ნამდვილი პოზიცია მოწმდება ექსპერიმენტული დახრილობით,
ანუ გვერდითი გემის დახრილობა გარკვეული წონის ტვირთის გადაადგილებით,
ე.წ კრენბალასტი .
ადრე მიღებული ყველა დასკვნა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პრაქტიკულად
მართებულია საწყისი სტაბილურობისთვის, ანუ პატარა კუთხით რულონით.

ქუსლის დიდი კუთხით გვერდითი მდგრადობის გაანგარიშებისას (პრაქტიკაში

გრძივი მიდრეკილებები დიდი არ არის), განისაზღვრება სიდიდის ცენტრის,
მეტაცენტრის, განივი მეტაცენტრული რადიუსის და GK აღდგენის მომენტის
მკლავის ცვლადი პოზიციები გემის ქუსლის სხვადასხვა კუთხისთვის. . ასეთი
გამოთვლა კეთდება სწორი პოზიციიდან დაწყებული 5-10°-მდე ქუსლის კუთხამდე,
როცა აღმდგენი მკლავი ნულზე გადადის და ჭურჭელი იძენს უარყოფით
სტაბილურობას.

ამ გაანგარიშების მონაცემების მიხედვით, ჭურჭლის მდგრადობის ვიზუალური

წარმოდგენისთვის გორგოლაჭის დიდი კუთხით, ისინი აშენებენ სტატიკური
სტაბილურობის დიაგრამა(მას ასევე უწოდებენ რიდის დიაგრამას), რომელიც
გვიჩვენებს სტატიკური მდგრადობის მხრის (GK) დამოკიდებულებას ან აღდგენის
მომენტს Мвосст რულონის კუთხიდან 8 (ნახ. 16). ამ დიაგრამაში აბსცისა არის
გორგოლაჭის კუთხეები, ხოლო ორდინატი არის აღდგენის მომენტების მნიშვნელობა
ან აღდგენის წყვილის მხრები, ვინაიდან თანაბარი მოცულობის დახრილობების
დროს, რომლებზეც ჭურჭლის D გადაადგილება რჩება მუდმივი, აღდგენის
მომენტები სტაბილურობის მხრების პროპორციულია.

ბრინჯი. 16. სტატიკური მდგრადობის დიაგრამა.

სტატიკური სტაბილურობის დიაგრამა აგებულია გემის დატვირთვის თითოეული

დამახასიათებელი შემთხვევისთვის და იგი ახასიათებს გემის სტაბილურობას
შემდეგნაირად:
1) ყველა კუთხით, რომლებზეც მრუდი მდებარეობს აბსცისის ღერძის ზემოთ,
აღდგენის მკლავებს და მომენტებს აქვთ დადებითი მნიშვნელობა, ხოლო ჭურჭელს
აქვს დადებითი სტაბილურობა. იმ ქუსლის კუთხეებში, როდესაც მრუდი
მდებარეობს აბსცისის ქვეშ, გემი არასტაბილური იქნება;

2) დიაგრამის მაქსიმუმი განსაზღვრავს როლის შემზღუდველ კუთხეს 0 max და

ქუსლის შემზღუდველ მომენტს ჭურჭლის სტატიკური დახრილობისას;

3) კუთხე 8, რომელზეც მრუდის დაღმავალი ტოტი კვეთს აბსცისის ღერძს,

ეწოდება მზის ჩასვლის კუთხის სქემა... ამ ნაპირის კუთხით, აღმდგენი მხრის ტოლი
ხდება ნულის ტოლი;
4) თუ აბსცისის ღერძზე 1 რადიანის ტოლი (57,3 °) კუთხეა გამოსახული და ამ
წერტილიდან პერპენდიკულარი აღდგება კვეთაზე მრუდზე გამოყვანილი
ტანგენტით საწყისიდან, მაშინ ეს პერპენდიკულარი მასშტაბის მასშტაბით. დიაგრამა
ტოლი იქნება საწყისი მეტაცენტრული სიმაღლის h 0 ...

სტაბილურობაზე დიდ გავლენას ახდენს მოძრავი, ანუ დაუცველი, ასევე თხევადი და

ნაყარი ტვირთი თავისუფალი (ღია) ზედაპირით. როდესაც ჭურჭელი დახრილია, ეს
წონა იწყებს მოძრაობას რულონისკენ და, შედეგად, მთელი ხომალდის სიმძიმის
ცენტრი აღარ იქნება ფიქსირებულ G წერტილში, არამედ დაიწყებს მოძრაობას იმავე
მიმართულებით, რაც იწვევს გვერდითი მდგრადობის მკლავის შემცირება, რაც
უდრის მეტაცენტრული სიმაღლის შემცირებას ყველა შემდგომი შედეგით. ასეთი
შემთხვევების თავიდან ასაცილებლად, გემებზე ყველა ტვირთი დაცული უნდა იყოს,
ხოლო თხევადი ან ნაყარი ტვირთი უნდა ჩაეფლო კონტეინერებში, რომლებიც
გამორიცხავს ტვირთის გადადინებას ან გადატანას.

ძალების ნელი მოქმედებით, რომლებიც ქმნიან ქუსლის მომენტს, ჭურჭელი,

დახრილი, შეჩერდება, როდესაც ქუსლის და აღდგენის მომენტები თანაბარია. გარე
ძალების უეცარი მოქმედებით, როგორიცაა ქარის ნაკადი, ბუქსირის ბორტზე გაყვანა,
სროლა, იარაღიდან გვერდითი ზალვო და ა. ინერციით შემოტრიალდეს დამატებითი
კუთხისთვის, სანამ ჭურჭლის ბრუნვის მოძრაობის მთელი მისი კინეტიკური ენერგია
(ცოცხალი ძალა) არ მოიხმარება და მისი კუთხური სიჩქარე ნულამდე არ გახდება.
გემის ამ დახრილობას მოულოდნელად გამოყენებული ძალების მოქმედების ქვეშ
ე.წ დინამიური მიდრეკილება... თუ ქუსლის სტატიკური მომენტში ხომალდი
ცურავს, რომელსაც აქვს მხოლოდ გარკვეული ქუსლი 0 ST, მაშინ იმავე ქუსლის
მომენტის დინამიური მოქმედების შემთხვევაში მას შეუძლია გადატრიალდეს.
გემის თითოეული გადაადგილებისთვის დინამიური მდგრადობის გაანალიზებისას,
ააშენეთ დინამიური სტაბილურობის დიაგრამები, რომელთა ორდინატები
წარმოადგენენ, გარკვეული მასშტაბით, ქუსლის შესაბამისი კუთხისთვის სტატიკური
მდგრადობის მომენტების მრუდით წარმოქმნილ უბნებს, ანუ გამოხატავენ აღმდგენი
წყვილის მუშაობას, როცა ჭურჭელი დახრილია 0 კუთხით. , გამოხატული
რადიანებით. ბრუნვითი მოძრაობის დროს, როგორც მოგეხსენებათ, სამუშაო ტოლია
მომენტისა და ბრუნის კუთხის ნამრავლისა, გამოსახული რადიანებში.
T 1 = M kp 0.

ამ დიაგრამის მიხედვით, დინამიური მდგრადობის განსაზღვრასთან

დაკავშირებული ყველა კითხვა შეიძლება გადაწყდეს შემდეგნაირად (ნახ. 17).

გორგოლაჭის კუთხე დინამიურად გამოყენებული ქუსლის მომენტით შეიძლება

მოიძებნოს ქუსლის წყვილი იმავე მასშტაბის დიაგრამაზე გამოსახვით; ამ ორი
გრაფიკის გადაკვეთის წერტილის აბსციზა იძლევა სასურველ კუთხეს 0 DIN.

თუ კონკრეტულ შემთხვევაში დამაგრების მომენტს აქვს მუდმივი მნიშვნელობა, ანუ

M cr = const, მაშინ სამუშაო გამოისახება.

T 2 = M kp 0.

და გრაფიკი გამოიყურება როგორც სწორი ხაზი, რომელიც გადის საწყისზე.

დინამიური მდგრადობის დიაგრამაზე ამ სწორი ხაზის გამოსახატავად საჭიროა

აბსცისის ღერძის გასწვრივ რადიანის ტოლი კუთხე გამოვსახოთ და მიღებული
წერტილიდან გავავლოთ ორდინატი. მასზე ორდინატთა სკალაზე M cr-ის
მნიშვნელობა Nn სეგმენტის სახით (ნახ. 17), აუცილებელია ON-ის სწორი ხაზის
დახატვა, რომელიც არის ქუსლების წყვილის სასურველი გრაფიკი.
ბრინჯი. 17. გორგოლაჭის კუთხის განსაზღვრა და დინამიური დახრილობის
შეზღუდვა დინამიური მდგრადობის სქემიდან.

იგივე დიაგრამა აჩვენებს დინამიური დახრილობის კუთხეს 0 DIN, რომელიც

განისაზღვრება როგორც ორივე გრაფიკის გადაკვეთის წერტილის აბსციზა.
M cr მომენტის გაზრდით, სეკანტი ON-ს შეუძლია დაიკავოს შემზღუდველი
პოზიცია, რაც გულისხმობს გარე ტანგენტს OT, გამოყვანილი საწყისიდან დინამიური
სტაბილურობის დიაგრამამდე. ამრიგად, ტანგენციის წერტილის აბსციზა იქნება
დინამიური დახრილობების ხაზოვანი მაქსიმალური კუთხე 0 ამ ტანგენტის
ორდინატი, რომელიც შეესაბამება რადიანს, გამოხატავს ქუსლის შემზღუდველ
მომენტს დინამიურ დახრილობებზე M crmax.

ნაოსნობისას ხომალდი ხშირად ექვემდებარება გარე ძალების დინამიურ

ზემოქმედებას. ამიტომ, გემის სტაბილურობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას
დინამიური ქუსლის მომენტის განსაზღვრის შესაძლებლობას დიდი პრაქტიკული
მნიშვნელობა აქვს.

გემების დაღუპვის მიზეზების შესწავლა მივყავართ დასკვნამდე, რომ ძირითადად

გემები იღუპებიან სტაბილურობის დაკარგვის გამო. სტაბილურობის დაკარგვის
შესამცირებლად სხვადასხვა ნაოსნობის პირობების შესაბამისად, სსრკ-ს რეესტრმა
შეიმუშავა სტაბილურობის სტანდარტები სატრანსპორტო და სათევზაო ფლოტის
გემებისთვის. ამ სტანდარტებში მთავარი მაჩვენებელია გემის უნარი შეინარჩუნოს
პოზიტიური სტაბილურობა მასზე მოძრავი და ქარის ერთობლივი მოქმედებით. გემი
აკმაყოფილებს სტაბილურობის სტანდარტების ძირითად მოთხოვნას, თუ მისი М КР
ჩატვირთვის უარეს შემთხვევაში რჩება М ODP-ზე ნაკლები.

ამ შემთხვევაში, გემის მინიმალური გადაბრუნების მომენტი განისაზღვრება

სტატიკური ან დინამიური სტაბილურობის დიაგრამებიდან, თხევადი ტვირთის
თავისუფალი ზედაპირის გავლენის გათვალისწინებით, გორვა და გემის მცურავი
სიმძლავრის გამოთვლის ელემენტები სხვადასხვა შემთხვევისთვის. გემის
დატვირთვა.

სტანდარტები ითვალისწინებს სტაბილურობის მთელ რიგ მოთხოვნას, მაგალითად:

M КР

მეტაცენტრულ სიმაღლეს უნდა ჰქონდეს დადებითი მნიშვნელობა, სტატიკური

მდგრადობის დიაგრამის მზის ჩასვლის კუთხე უნდა იყოს მინიმუმ 60 °, ხოლო
ყინულის გათვალისწინებით, მინიმუმ 55 ° და ა.შ. ამ მოთხოვნების სავალდებულო
დაცვა დატვირთვის ყველა შემთხვევაში იძლევა უფლებას. გემის სტაბილურად
მიჩნევა.
ჩაძირული გემიმის უნარს, შეინარჩუნოს გამძლეობა და სტაბილურობა, ეწოდება
შიდა შენობის ნაწილის გვერდიდან მომდინარე წყლით დატბორვის შემდეგ.
გემის ჩაძირვადობა უზრუნველყოფილია ძაბვის ზღვარით და პოზიტიური
მდგრადობის შენარჩუნებით ნაწილობრივ დატბორილი შენობების შემთხვევაში.

თუ ჭურჭელს გარე კორპუსში გაუჩნდა ხვრელი, მაშინ მასში გამავალი Q წყლის

რაოდენობა ხასიათდება გამოხატვით

სადაც S არის ხვრელის ფართობი, m2;

G - 9,81 მ / წმ²

H - ხვრელის ცენტრის მანძილი წყალსადენიდან, მ.

მცირედი დარღვევის შემთხვევაშიც კი, გარსაცმის შიგნით შემავალი წყლის

რაოდენობა იმდენად დიდი იქნება, რომ ღვარცოფული ტუმბოები ვერ
უმკლავდებიან მას. აქედან გამომდინარე, სადრენაჟო აგენტები დამონტაჟებულია
გემზე მხოლოდ წყლის ამოღების გაანგარიშების საფუძველზე, რომელიც მოდის
ხვრელის შეკეთების შემდეგ ან სახსრებში გაჟონვის შედეგად.

ჭურჭლის გავლით ხვრელში ჩამავალი წყლის გავრცელების თავიდან ასაცილებლად,

გათვალისწინებულია კონსტრუქციული ღონისძიებები: კორპუსი დაყოფილია
ცალკეულ ნაწილებად. წყალგაუმტარი ნაყარი და გემბანები... ასეთი დაყოფით,
ხვრელის გაჩენის შემთხვევაში, დაიტბორება ერთი ან რამდენიმე შეზღუდული კუპე,
რაც გაზრდის ხომალდის ნაკადს და შესაბამისად, შეამცირებს ბორბალს და გემის
ბორბალს.
წინ
Სარჩევი
უკან

"... Ფრთხილად იყავი! ცალთვალა კაპიტანი შეჰკივლა. მაგრამ უკვე გვიანი იყო.
ძალიან ბევრი მოყვარული დაგროვდა ვასიუკინის დრედნოტის მარჯვენა მხარეს.
სიმძიმის ცენტრის შეცვლამ, ბარჟამ არ დააყოვნა და, ფიზიკის კანონების სრული
დაცვით, გადატრიალდა. ”

ეს ეპიზოდი კლასიკური ლიტერატურიდან შეიძლება გამოვიყენოთ როგორც

საილუსტრაციო მაგალითი. სტაბილურობის დაკარგვასიმძიმის ცენტრის
გადაადგილებისგან ერთ მხარეს მგზავრების დაგროვების გამო. სამწუხაროდ,
ბიზნესი ყოველთვის არ შემოიფარგლება მხოლოდ სახალისო ცურვით:
სტაბილურობის დაკარგვა ხშირად იწვევს გემის სიკვდილს და ხშირად ადამიანებს,
ზოგჯერ რამდენიმე ასეულ ადამიანს ერთდროულად (გაიხსენეთ ბოლო ტრაგედია -
საავტომობილო გემის სიკვდილი. ბულგარეთი" ... - რედ. .).
მსოფლიო გემთმშენებლობის ისტორიაში არაერთი შემთხვევა დაფიქსირდა, ისევე,
როგორც საუკუნის დასაწყისში მოხდა ამერიკულ მრავალ გემბანზე. მდინარის
ორთქლმავალი"გენერალი სლოკამი". მისმა დიზაინერებმა ყველაფერი
გათვალისწინეს მგზავრების მოხერხებულობისთვის, მაგრამ არ შეამოწმეს, როგორ
მოიქცევა გემი, თუ მისი 700-ვე მცხოვრები ერთდროულად ავა ზედა გასეირნების
გემბანზე და ამავდროულად გვერდით მოვა, რომ აღფრთოვანებული იყოს ხედით.. .
სტაბილურობის დაკარგვა მცირე ხელოსნობის ავარიების ერთ-ერთი ყველაზე
გავრცელებული მიზეზია. ამიტომ თითოეულ კაპიტანს, არ აქვს მნიშვნელობა როგორ
გამოიყურება მისი გემი - კაიაკი თუ, ვთქვათ, გადაადგილებული ნავი, თითოეულ
მათგანს, ვინც წყალზე ისვენებს, უნდა ჰქონდეს წარმოდგენა "ფიზიკის კანონებზე",
იგნორირებაზე. რაც ძვირად დაუჯდა ვასიუკინს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გემის
ზღვისუნარიანობის შესახებ, რომელსაც გემთმშენებლები სტაბილურობას უწოდებენ.

სტაბილურობაარის გემის უნარი გაუძლოს გარეგანი ძალების ქუსლქვეშ მოქმედებას

და ამ მოქმედების შეწყვეტის შემდეგ დაუბრუნდეს სწორ პოზიციას. ეს ტერმინი
ჩვენში მე-18 საუკუნეში გაჩნდა, როცა რუსეთი საზღვაო ძალა გახდა;
წარმომავლობითა და მნიშვნელობით იგი ჩვეულებრივი სიტყვის „მდგრადობის“
ვარიაციაა.
ჩვენ მუდმივად ვხვდებით წონასწორობის სტაბილურობას ყოველდღიურ
ცხოვრებაში. ჩვენთვის საიდუმლო არ არის, რომ სკამი უფრო იოლია, ვიდრე დივანი;
და ცარიელი კარადა უფრო მსუბუქია ვიდრე წიგნებით სავსე. მძიმე ყუთს კიდეზე
გადახვევით, ჯერ ვიყენებთ უდიდეს ძალისხმევას, შემდეგ ეს გაგვიადვილდება და
ბოლოს, როცა ყუთის სიმძიმის ცენტრიდან ვერტიკალურად გავლებული პირობითი
ხაზი კიდეზე გადადის, ყუთი უხვევს თავის თავზე. საკუთარი, ჩვენი მონაწილეობის
გარეშე. მას შემდეგ რაც დავრწმუნდით, რომ დაბალი ფართო ყუთის გადაბრუნება
უფრო რთულია ვიდრე მაღალი და ვიწრო, ხოლო მძიმე უფრო რთული ვიდრე
მსუბუქი, შეგვიძლია მივიდეთ დასკვნამდე, რომ სხეულის მდგრადობა მყარ
ზედაპირზე არის. განისაზღვრება მისი წონით და ჰორიზონტალური მანძილით
სიმძიმის ცენტრიდან საყრდენი სიბრტყის კიდემდე - მხრის ბერკეტი. რაც მეტი წონა
და მხრებია, მით უფრო სტაბილურია სხეული.

ეს მარტივი კანონი მოქმედებს მცურავ გემზეც, მაგრამ აქ საქმეს ისიც ართულებს, რომ
მყარი ზედაპირის ნაცვლად „გადაბრუნებული“ გემის საყრდენი წყალია. პრინციპში,
როგორც ახლახან აღწერილ შემთხვევაში, გემის სტაბილურობა განისაზღვრება მისი
წონით და მხრით - ორი ძალის გამოყენების წერტილების შედარებითი პოზიციით.

ერთ-ერთი მათგანია წონა, ანუ სიმძიმის ძალა, რომელიც გამოიყენება გემის სიმძიმის
ცენტრში (CG) და ყოველთვის მიმართულია ვერტიკალურად ქვემოთ.

მეორე არის აწევის ძალა ან ძალაუფლების შენარჩუნება... არქიმედეს კანონის

მიხედვით მცურავი გემისთვის, ეს ძალა სიდიდით უდრის მიზიდულობის ძალას,
მაგრამ მიმართულია ვერტიკალურად ზემოთ. შედეგად მიღებული საყრდენი
ძალების გამოყენების წერტილი ხომალდის საყრდენი წერტილია! ეს წერტილი
განლაგებულია წყალში ჩაძირული კორპუსის მოცულობის ცენტრში და ჰქვია ძაბვის
ცენტრს ან სიდიდის ცენტრი(CV).
როდესაც გემი თავისუფლად ცურავს ვერტიკალურ მდგომარეობაში, CW ყოველთვის
არის იმავე ვერტიკალურზე, როგორც CG და გემზე მოქმედი თანაბარი და
საპირისპირო ძალები დაბალანსებულია. მაგრამ აქ ქუსლების ძალებმა დაიწყეს გემზე
მოქმედება. ეს სულაც არ არის მგზავრების გადაადგილება; ეს შეიძლება იყოს ქარის
ნაკადი ან, თუ ვსაუბრობთ იახტაზე, მხოლოდ მისი ზეწოლა იალქნებზე, ციცაბო
ტალღა, ბუქსირების ბაგირი, ცენტრიდანული ძალა მკვეთრ ცირკულაციაზე,
გვერდიდან წყლიდან ამოღებული მბანავე. და ა.შ., და ა.შ.
ამ ქუსლის ძალის მომენტის მოქმედება, ე.ი. ქუსლის მომენტირჩევები - ქუსლები
გემს. ამავდროულად, გემის CG არ ცვლის სიტუაციას, თუ, რა თქმა უნდა, ეს იგივე
„ვასიუკინის“ შემთხვევაა და გემზე არ არის ისეთი ტვირთი, რომელსაც შეუძლია
გადაადგილება ფერდობისკენ. იმის გამო, რომ ხომალდი აგრძელებს ცურვას ქუსლის
დროსაც კი, ანუ არქიმედეს კანონი აგრძელებს მოქმედებას, ჩაძირული მოცულობის
ზრდა წყალში შესული დაფის მხრიდან შეესაბამება ჩაძირული მოცულობის თანაბარ
შემცირებას საპირისპირო დაფიდან. წყლიდან. არ დაგვავიწყდეს: გემის წონა არ
იცვლება ქუსლის მომენტის მოქმედების გამო; ამიტომ, მთლიანი ჩაძირული
მოცულობა ასევე უნდა დარჩეს უცვლელი!
წყალქვეშა მოცულობის ამ გადანაწილების გამო იცვლება CV-ის პოზიცია - ის
მოძრაობს გემის დახრილობისკენ; შედეგად, ჩნდება დამხმარე ძალების მომენტი,
რომელიც ცდილობს გემის პირდაპირი პოზიციის აღდგენას და ამიტომ ე.წ. აღდგენის
მომენტი.
სანამ ჭურჭელი ინარჩუნებს სტაბილურობას, აღდგენის მომენტი, რომელიც იზრდება
ნაპირის მატებასთან ერთად, უტოლდება ქუსლის მომენტს და, რადგან ის
მიმართულია საპირისპირო მიმართულებით, მთლიანად „პარალიზებს“ მის
მოქმედებას. ეს ნიშნავს, რომ თუ ქუსლის ძალების ღირებულება აღარ შეიცვლება,
გემი განაგრძობს მუდმივი ქუსლით ცურვას; თუ ქუსლის ძალები შეწყვეტს და არ
არის ქუსლის მომენტი, აღდგენის მომენტი დაუყოვნებლივ გაასწორებს გემს.

სქემა 2-ზე მითითებით, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ როლის დროს წარმოქმნილი

აღდგენის მომენტის მნიშვნელობა იქნება უფრო დიდი, უფრო დიდი მხრის -
ჰორიზონტალური მანძილი CV-ის ახალ პოზიციასა და CG-ის უცვლელ პოზიციას
შორის; ამიტომაც ჰქვია მხრის სტაბილურობა... სანამ არის ეს მხრები - მოქმედებს
აღდგენის მომენტი - ჭურჭელი ინარჩუნებს, მაგრამ როგორც კი რულონის შემდგომი
მატებასთან ერთად მხრის ქრება - CV იქნება იგივე ვერტიკალურად CG-სთან,
შემდგომი ძალისხმევა არ იქნება. საჭირო იქნება ჭურჭლის გადახვევა, ის დაკარგავს
სტაბილურობას - გადაიხრება.
რაც უფრო შორს შეიძლება წავიდეს სიდიდის ცენტრი დახრილობის მიმართულებით
- რაც უფრო დიდია მდგრადობის მკლავი, მით უფრო რთულია გემის გადაბრუნება,
ანუ მით უფრო სტაბილურია იგი. ამიტომ ფართო ჭურჭელი ყოველთვის შესამჩნევად
უფრო სტაბილური იქნება ვიდრე ვიწრო. ოთხ ნიჩბიან იალაზე, რომლის სიგანეა 1,6
მ, ნიჩბოსნებს შეუძლიათ ადგნენ და სიარული დიდი რისკის გარეშე, მაგრამ
აკადემიურ რვიანზე 0,7 მ სიგანეზე, საკმარისია ერთმა ნიჩბოსნმა უფრო ძლიერად
დაასვენოს ფეხი ან აწიოს ფეხი. ნიჩბი ოდნავ მაღლა, რათა შეიქმნას საფრთხის
შემცველი როლი!

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ჰქონდეს საკმარისი სიგანე ყველაზე პატარა

ნავებზე. მნიშვნელოვნად მოქმედებს მათ სტაბილურობაზე და წყლის ხაზის
სისრულეზე, ანუ ინდიკატორი იმისა, თუ რამდენი ოთხკუთხედი, რომლის
გვერდები შედგება მაქსიმალური სიგრძისა და სიგანისგან, უკავია მოქმედი
წყალსადენის ფართობს. ყველა სხვა თანაბარი მდგომარეობიდან გამომდინარე,
გემები, რომლებსაც აქვთ წყლის ხაზის მეტი სისრულე, ყოველთვის უფრო
სტაბილურია, ვიდრე მკვეთრი წყლის ხაზები მშვილდში და მშვილდში.

სტაბილურობა, განსაკუთრებით დახრილობის მცირე კუთხით, დიდწილად

დამოკიდებულია კორპუსის ფორმაზე - კორპუსის წყალქვეშა ნაწილის
მოცულობების განაწილებაზე. მართლაც, საბოლოო ანალიზში, სტაბილურობა
განისაზღვრება არა უბრალოდ მოქმედი წყლის ხაზის სიგანით, არამედ "საყრდენი
წერტილის" პოზიციით - რეალურად ჩაძირული მოცულობის ცენტრით.

მდგრადობის თვალსაზრისით ყველაზე ნაკლებად ხელსაყრელია ნახევარწრიული

სექციები, რომლებიც ხშირად გამოიყენება გადაადგილების ჭურჭლისათვის ამძრავის
თვალსაზრისით; ნახევარწრიულ კვეთასთან ახლოს არის აკადემიური ნიჩბოსნური
ნავების კორპუსი, ასევე შედარებით ვიწრო და გრძელი ნავები, რომლებიც არ არის
განკუთვნილი დასაგეგმად. მართკუთხა მონაკვეთს მეტი აქვს მაღალი დონის
შესრულებასაწყისი სტაბილურობა; ასეთი მონაკვეთი კეთდება მინიმალური სიგრძის
ნავებზე - ტუზიკებზე და შატლ-პუნტებზე. თუ წყალქვეშა მოცულობებს გვერდებზე
გადავიტანთ შუა ნაწილში ნაკადის (და მოცულობის) შემცირებით, სტაბილურობა
კიდევ უფრო მეტ სარგებელს მოუტანს: ისეთი უახლესი უნივერსალური პატარა
კატარღების კორპუსები, როგორიცაა, მაგალითად, "სპორტიაკი" და "დელფინი". აქვს
მსგავსი ფორმა.
იმავე გზის გავლისას, თქვენ შეგიძლიათ კიდევ უფრო გაზარდოთ სტაბილურობა
სხეულის გასწვრივ - DP-ის გასწვრივ - და ვიწრო ნახევრების დაყენებით გარკვეულ
სიგანეზე. ასე რომ, ჩვენ მივედით ორსართულიანი გემის იდეამდე, რომელიც
განსახიერებულია როგორც დაბალსიჩქარიანი მცურავი დაჩის, ისე გასაბერი ჯოხების
დიზაინში, ასევე რეკორდული სიჩქარისთვის განკუთვნილი სარბოლო ძრავით ან
მცურავი კატამარანის დიზაინში.

დახრილობის კუთხეების მატებასთან ერთად სულ უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი

ხდება კორპუსის წყალზედა ნაწილის ფორმა იმ არეში, რომელიც წყალში შედის
გორგოლაჭის დროს. ნათელი მაგალითია მდგრადობის ნაკლებობა ლოგინში
წრიული განივი კვეთით: მისი ნებისმიერი "როლისთვის" - ღერძის გარშემო
ბრუნვისთვის - წყალში დამატებითი მოცულობა არ შედის, ჩაძირული ნაწილის
ფორმა და CV-ის პოზიცია. არ შეიცვალოს, აღდგენის მომენტი არ წარმოიქმნება.

ამავე მიზეზით, ოდესღაც მოდური გვერდების ბლოკირება მოტორულ ნავებზეც

საზიანოა. ეს გასაგებია: ნაპირის მატებასთან ერთად წყლის ხაზის სიგანე არათუ არ
იზრდება, არამედ ზოგჯერ პირიქით მცირდება! ამიტომ მკვეთრ მოხვევებზე ძველი
„კაზანკა“ ხშირად ტრიალებდა, რომელსაც ისედაც საკმაოდ ვიწრო უკანა ნაწილში
ჰქონდა გვერდების ბლოკირება შიგნით.
და პირიქით: ზომები, რომლებიც ზრდის მდგრადობას, არის გვერდების ნგრევა და
დამატებითი ბუასტური ელემენტების დამაგრება მათი ზედა კიდეების გასწვრივ.
ახსნა მარტივია: ქუსლების დადგომისას მოცულობები წყალში სწორედ იქ ხვდება,
სადაც ყველაზე მეტად საჭიროა საყრდენი - სადაც აძლევენ დიდ მხარს. პრინციპში,
ზედაპირზე ჩარჩოების ჩამონგრევის მქონე გემი და შედარებით ვიწრო წყლის ხაზით
აერთიანებს კარგი სიჩქარის თვისებებს მაღალ სტაბილურობასთან. მაგალითად,
უძველეს გალერეებს ისეთი კორპუსის ფორმა ჰქონდათ, სადაც, მოგეხსენებათ,
„ძრავის“ სიმძლავრე შეზღუდული იყო, სისწრაფესა და საზღვაო უნარზე
მოთხოვნები საკმაოდ მაღალი იყო. ამავე მიზნით, მსუბუქი კაზაკთა „თოლიების“
გვერდებზე წყალზე მშრალი ლერწმის შეკვრა იყო მიბმული.

ფაქტობრივად, ჩვენი მცურავი ტურისტები იყენებენ იმავე ტექნიკას, ამაგრებენ

გასაბერ ბუშტებს კაიაკების გვერდებზე. კაიაკების სტაბილურობის გაზრდის კიდევ
უფრო ეფექტური საშუალება ნაოსნობისას არის ბორტზე მოძრავი ბორცვები. თანაბარ
კილზე ისინი ადიან წყლის ზემოთ და არ ანელებენ მოძრაობას. როდესაც იალქანზე
ქარის ზეწოლა ტრიმარან კაიაკს ატრიალებს, მოქანცული ცურავი წყალში შედის და
ემსახურება დამატებით საყრდენს, რომელიც მდებარეობს ძალიან ხელსაყრელად -
DP-დან შორს.

ანალოგიურ მიზანს ემსახურება სხვადასხვა გვერდითი მოპირკეთება საავტომობილო

ნავების დასაგეგმად - ბულები და სპონსონები: ისინი აუმჯობესებენ ნავის ან
მოტორიანი ნავის სტაბილურობას, როგორც დასვენების დროს, ასევე მოძრაობისას.
იგივე "კაზანკა" უფრო უსაფრთხო ხდება "Whirlwind"-თან მუშაობის დროსაც კი,
დამატებითი მოცულობების დამონტაჟების გამო - მკაცრი ბუჩქები წყალში
შესვლისას, როდესაც ღერი აშკარად გადატვირთულია ან პარკინგის დროს
ქუსლდება. პირდაპირ წინ გადაადგილებისას ბულების ქვედა სამუშაო ზედაპირი
დგას გამდინარე წყალსადენზე, ხოლო კაზანკასთვის სახიფათო მკვეთრი
შემობრუნების დროს ეს ზედაპირი იწყებს „მუშაობას“: დაგეგმვისას მასზე
წარმოქმნილი ჰიდროდინამიკური ამწე ხელს უშლის ცირკულაციისას ბორბლის
გაზრდას. .

მოქმედი წყალსადენის სიგრძე, მიუხედავად იმისა, რომ სიგანეზე ნაკლები ზომით,

ასევე მნიშვნელოვნად მოქმედებს ყველაზე პატარა გემების სტაბილურობაზე. აქ არის
საილუსტრაციო შემთხვევა. სექციური ტურისტული კაიაკი ერთხელ გამოსცადეს.
ერთი სამსექციური ვერსიით, ნავი ძალიან "სპორტული" აღმოჩნდა: მათ, ვისაც არ
ჰქონდა "აკადემიურ ქალებზე" ნიჩბოსნობის გამოცდილება, უცვლელად
ამოტრიალდა ნაპირზე. თუმცა, საკმარისი იყო კიდევ 0,8 მ სიგრძის შუა მონაკვეთის
დამატება და იგივე ნავი "მშვიდი" ტურისტული გემი გახდა.

სტაბილურობა ძალიან მჭიდრო კავშირშია გემის სხვა საზღვაო ვარგისიანობასთან -

ჩაძირვასთან. ჩვენ ხაზს ვუსვამთ: ორივე ეს თვისება და დიდწილად განისაზღვრება
ფაქტობრივით ფრიბორდი... თუ დაფა დაბალია, მაშინ ქუსლების მცირე კუთხითაც
კი გემბანი შევა წყალში, აქტიური წყლის ხაზის სიგანე დაიწყებს კლებას და ამ
მომენტიდან დაიწყება სტაბილურობის მხრის და აღდგენის მომენტის დაცემა. ღია -
უგემბანო ნავებს, გვერდის ზედა კიდის წყალში შესვლის შემდეგ, მაშინვე ასხამენ და
ატრიალებენ (სწორედ ასე განიცადეს გემის თეორიაში გამოუცდელი ვასიუკინები!).
ნათელია, რომ რაც უფრო მაღალია დაფა, მით მეტია დასაშვები ნაპირის კუთხე,
რომლის კრიტიკულ მნიშვნელობას ჩამოსხმის კუთხე ეწოდება.
გორგოლაჭის სახიფათო მატების და დატბორვის კუთხით მიახლოების ყველაზე
აშკარა მაჩვენებელია ნავის გორგოლაჭის მხარეს დაფის დაქვეითება. ზედმეტია იმის
თქმა, რომ რაც უფრო პატარაა ნავი, მით უფრო სახიფათოა ნებისმიერი სია, მით
უფრო მნიშვნელოვანია დაფის ყოველი ინჩი! აბსოლუტურად მიუღებელია
მწარმოებლის მიერ მითითებული ნავის ტარების სიმძლავრის გადაჭარბება
(გადატვირთვა)! არსებობს ტვირთების ისეთი მოწყობის საშიშროება, რომლითაც ნავს
აქვს ქუსლი უკვე სანაპიროდან გამგზავრების მომენტში: ყოველივე ამის შემდეგ, ეს
დაუყოვნებლივ ამცირებს მხარის რეალურ სიმაღლეს და თქვენი ნავის
სტაბილურობის ზღვარს!

შემთხვევითი არ არის, რომ ჩვენ ვსაუბრობთ ბუდის ფაქტობრივ სიმაღლეზე. "დიდი"

გემთმშენებლობის ისტორიამ იცის მრავალი შემთხვევა, როდესაც უსაფრთხო და
ჯანსაღმა გემებმა დაკარგეს სტაბილურობა მხოლოდ იმის გამო, რომ წყლის
ზედაპირთან ქუსლების დაჭერისას, გვერდზე რაიმე ღია ხვრელი შემთხვევით
გაჩნდა.

აკადემიკოსი A.P. კრილოვი საინტერესო ისტორიას ყვება. სანამ 84-იარაღიანი

ხომალდი „კინგ ჯორჯ“ პირველ მოგზაურობაში გაემგზავრებოდა (ეს მოხდა 1782
წელს პორტსმუთში), იგი სპეციალურად იყო დახრილი, რათა გამოესწორებინა
კინგსტოუნსის რაიმე სახის გაუმართაობა. ღია იარაღის პორტების ქვედა რიგის
კიდეები წყლის ზედაპირიდან მხოლოდ 5-8 სმ-ით იყო. უფროსმა ოფიცერმა, ვერ
გააცნობიერა გემის სახიფათო პოზიცია, როდესაც ზუსტად ეს 5-8 სმ და არა
ჩვეულებრივი 8 მ იყო რეალური მხარე, უბრძანა ბრძანება გამოეძახებინათ თოფები
დროშის ასამაღლებლად. ცხადია, მეზღვაურები ნაპირის გასწვრივ დარბოდნენ და
ქუსლის ოდნავ მატება საკმარისი იყო იმისთვის, რომ გემი ჩასულიყო და 800-ზე მეტი
ადამიანი ფსკერზე გადაეყვანა...

ასე რომ, გემის მდგრადობის აუცილებელი პირობაა მისი საკმარისი სიგანე და

სიღრმე. ახლა გავაკეთოთ განმარტება. ფაქტია, რომ სტაბილურობა ჩვეულებრივ
იყოფა საწყისად (როლის კუთხით 10-20 °-მდე) და სტაბილურობად. მაღალ
მიდრეკილებებზე... მცირე ნავებისთვის მნიშვნელოვანია საწყისი მდგრადობის
სიგანე და მახასიათებლები, უპირველეს ყოვლისა: ქუსლის დიდ კუთხეებში
სტაბილურობა ყველაზე ხშირად "არ აღწევს", რადგან ჩამოსხმის კუთხე ჩვეულებრივ
საწყის მდგრადობაშია. უფრო დიდი საზღვაო და დახურული გემებისთვის, ბორდი
უფრო მნიშვნელოვანია, რაც უზრუნველყოფს სტაბილურობას მაღალ დახრილობაზე.
ახლა აღვნიშნოთ კიდევ ერთი აბსოლუტურად აშკარა და პრაქტიკულად ძალიან
მნიშვნელოვანი პირობა: გემი უფრო სტაბილურია, რაც უფრო დაბალია მისი
სიმძიმის ცენტრი... ყველამ იცის, რისი დამსახურებაა ეტლებისა და თაიგულების
მაღალი „სტაბილურობა“ მათ მაღალ „სტაბილურობას“! ავტორი ჩემი საკუთარი
გამოცდილებაყველამ იცის, როგორ იწყებს ნებისმიერი პატარა ნავი რხევას, როდესაც
ადამიანები დგანან სრულ სიმაღლეზე და ცდილობენ ერთი ქილადან მეორეზე
გადასვლას: CG (მხრის) სიმაღლის მატებასთან ერთად, ქუსლის მომენტი
მნიშვნელოვნად იზრდება, თუმცა ადამიანის წონა. თვითონ არ იცვლება...
ამიტომაც იმავე კაიაკებზე, რომელთა სიგანე, როგორც წესი, სახიფათო მინიმალურ
ზღვარზეა, თითქმის პირდაპირ ფსკერზე უნდა იჯდეს. Სხვა მაგალითი. იახტებზე
ანძის დადებისას ჩნდება იალქნებზე ქარის წნევის ძალა, რომელიც გამოიყენება
გარკვეულ სიმაღლეზე; შედეგად მიღებული მნიშვნელოვანი ქუსლის მომენტის
კომპენსაციისთვის, აუცილებელია სტაბილურობის გაზრდა იმავე გზით - მთელი
გუნდი გადავიდეს ქილადან ძირამდე.

და მესამე მაგალითი. კოლექციის რედაქტორებმა გაიცნეს საკმაოდ ვიწრო

ორადგილიანი ნავი (იხ. ფოტო), რომელიც შექმნილია გრძელი ნიჩბებით
ნიჩბოსნობის მოლოდინით. მართვის შესრულებანავები შესანიშნავი აღმოჩნდა,
მაგრამ იყო ერთი "მაგრამ": სანამ პროექტის ავტორი ნავს საცდელ ადგილზე
მიჰყავდა, მას უკვე ჰქონდა გადაბრუნების შანსი! რედაქტორებიც, რომლებმაც ნავი
სცადეს, წყალში აღმოჩნდნენ. თუმცა საკმარისი იყო ქილების სიმაღლის 150 მმ-ით
დაწევა - სიტუაცია შეიცვალა.
წონის დაზოგვის მკაცრი რეჟიმის მიუხედავად, იმ გემებს, რომლებსაც აქვთ
სტაბილურობის განსაკუთრებით მკაცრი მოთხოვნები, უნდა აიღონ "მკვდარი წონა" -
ბალასტი სპეციალურად CG-ის შესამცირებლად. ჩვეულებრივ, საკრუიზო იახტებსა
და სამაშველო ნავებს ატარებენ მუდმივი მყარი ბალასტი, რომელიც დამაგრებულია
ისე დაბლა, რამდენადაც გემის დიზაინი იძლევა საშუალებას. (რაც უფრო დაბალია
ბალასტის განთავსება, მით ნაკლები იქნება საჭირო მთელი გემისთვის გარკვეული
CG სიმაღლის უზრუნველსაყოფად!) ასეთ გემებზე ისინი ცდილობენ CG-ს CW-ის
ქვეშ მოათავსონ. მაშინ მდგრადობის მკლავის მაქსიმალური მნიშვნელობა მიიღწევა
ძალიან დიდი ქუსლით - 90"-მდე. შედარებისთვის საკმარისია იმის თქმა, რომ
ჩვეულებრივი საზღვაო ნავების უმეტესობა 60-75 ° ქუსლზე იხრება.

ზოგჯერ იღებენ დროებით თხევად ბალასტს. ასე რომ, საზღვაო მოტორიან

კატარღებზე და ნავებზე კეკლიანი ფსკერის კონტურებით, დაბალი საწყისი
მდგრადობა ავტოსადგომზე (შეშუპება) ხშირად უნდა ანაზღაურდეს წყლის
სპეციალურ ბალასტურ ავზებში ბოლოში შეყვანით, რომლებიც გადაადგილებისას
ავტომატურად იცლება.

ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ქუსლიანი გემის CG დარჩეს ადგილზე: შემთხვევითი

არ არის, რომ იალქნიანზე ყველა მძიმე ობიექტი საიმედოდ არის დამაგრებული,
რათა არ მოხდეს მათი გადაადგილება. თუმცა არის ტვირთები, რომლებიც საშიშად
ითვლება, რადგან მათ შეუძლიათ სტაბილურობის დაკარგვა გამოიწვიოს. ეს არის
ყველა სახის ნაყარი ტვირთი - მარცვლეულიდან და მარილიდან ახალ თევზებამდე,
შემთხვევით ჩამოსხმული გემის დახრის მიმართულებით. (ეს იყო ნაყარი ტვირთის -
მარცვლეულის გადაადგილებიდან ქარიშხლის დროს, რომ უზარმაზარი ოთხანძიანი
ბარქი„პამირი“ არის ბოლო დიდი სატვირთო მცურავი გემი, რომლის წონაა 4500
ტონა!) თხევადი ტვირთი განსაკუთრებულ საფრთხეს წარმოადგენს. ჩვენ არ შევალთ
გემის თეორიის სიღრმეებში, მაგრამ ხაზს ვუსვამთ, რომ ამ შემთხვევაში
სტაბილურობა მცირდება არა იმდენად გადატვირთული თხევადი ტვირთის წონით,
არამედ მისი თავისუფალი ზედაპირის ფართობი.
მკითხველი იკითხავს, როგორ ცურავდნენ ტანკერები, რომლებიც ამ სახიფათო
თხევადი ტვირთს ატარებენ ზღვებსა და ოკეანეებში? პირველ რიგში, ტანკერის
კორპუსი განივი და გრძივი შეუღწევადი საყრდენებით იყოფა ცალკეულ კუპეებად -
ტანკებად, ხოლო მათ ზედა ნაწილში მოთავსებულია ე.წ. სტაბილურობა 4-ჯერ).
მეორეც, ტანკები მთლიანად დატბორილია.

იმავე მიზეზების გამო, ნავზე უმჯობესია გქონდეთ ორი ვიწრო საწვავის ავზი, ვიდრე
ერთი ფართო. ყველა სათადარიგო ტანკი ქარიშხლის გადაკვეთამდე უნდა იყოს სავსე
(როგორც მეზღვაურები ამბობენ - დააჭირე). სითხე რიგრიგობით უნდა მოიხმაროს -
ჯერ ერთი ავზიდან ბოლომდე, შემდეგ მეორედან, ისე რომ დონე თავისუფალი იყოს
მხოლოდ ერთში.

პატარა გემების საშინელი მტერი არის წყალი საყრდენში, თუნდაც მისი საერთო წონა
მცირეა. ერთხელ ახალი სამუშაო ნავი გამოვიდა შესამოწმებლად. პირველივე
შემობრუნებისას შეამჩნიეს, რომ მიმოქცევის დროს ნავი უჩვეულოდ დიდ ქუსლს
იღებს და მისგან გამოსვლას ძალიან „უხალისოს“. მათ გახსნეს უკანა ლუქი - და
დაინახეს, რომ წყალი მიდიოდა შემდეგ მწვერვალზე, რომელიც იქ მოვიდა ნაკერის
ძლივს შესამჩნევი ნაპრალის მეშვეობით.

ძალიან მნიშვნელოვანია მცირე ზომის გემების კორპუსის დროული გადინება,

ზომების მიღება, რათა სუფთა ამინდში წყალი არ მოხვდეს შიგნით სხვადასხვა
ღიობებისა და გაჟონვის გზით.

მოუწესრიგებელი მგზავრების საშიშროებით დავიწყეთ ეს საუბარი სტაბილურობაზე.

ახლა, როდესაც ჩვენ შეიარაღებულნი ვართ რაიმე ძირითადი თეორიით, ჩვენ კიდევ
ერთხელ ხაზს ვუსვამთ, რომ საჭიროა მკაცრად დავიცვათ ქცევის დადგენილი წესები
ნებისმიერ მცირე ხელნაკეთობაზე. მართლაც, ზედამხედველობით, მსუბუქ
მოტორიან ნავზე მყოფი მგზავრი არის უზარმაზარი ქუსლის ძალა, რომელიც
შეადგენს გემის გადაადგილების თითქმის 1/5-ს! და ორმა მგზავრმა, რომლებმაც
გადაწყვიტეს ერთდროულად გაევლოთ Progress-4 ბორტზე ბორბლით - ეს არის გემის
გადაბრუნების რეალური საფრთხე (გასულ ზაფხულს კალინინში ტრაგიკული
შედეგით ორი ასეთი შემთხვევა მოხდა).
თქვენს „კრეისერში“ სტუმრების მოწვევისას თავაზიანად, მაგრამ გადამწყვეტად
დაავალეთ ისინი, გააცანი უსაფრთხოების არსებული წესები. ყველაზე პატარა
გემებზე ხანდახან შეუძლებელია სრულ სიმაღლეზე ასვლა და ადგილიდან სხვა
ადგილზე შეცვლა და ადამიანებმა შეიძლება ეს არ იცოდნენ!

აქამდე ამბობდნენ, რომ კოდექსის პოზიცია არ უნდა შეიცვალოს. თუმცა, არსებობს

სპორტული გემების დიდი კლასი, რომლისთვისაც CG-ის ყოველმხრივი მოძრაობა
როლის მოპირდაპირე მხარეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი პირობა მაღალი
შედეგების მისაღწევად. საუბარია მსუბუქი სარბოლო დინებისა და კატამარანების,
ზოგჯერ კრეისერ-რბოლის იახტების გახსნაზე. ტრაპეციის დახმარებით ბორტზე
ჩამოკიდებული სპორტსმენი თავისი წონით უბიძგებს CG-ს და ზრდის მდგრადობის
მხრს, რაც საშუალებას იძლევა შეამციროს გორგოლაჭები და თავიდან აიცილოს
გადაბრუნებაც კი...

და ბოლოს, გასათვალისწინებელია, რომ ზოგიერთ პირობებში სტაბილური

ხომალდიც კი შეიძლება არ იყოს საკმარისად სტაბილური სხვა პირობებში.
სტაბილურობა შეიძლება განსხვავდებოდეს, განსაკუთრებით სტაციონარული და
მართვის დროს. ამიტომ, ჩვენც უნდა გავითვალისწინოთ გაშვებული სტაბილურობა...
მაგალითად, გადაადგილებული ნავი, რომელიც არც კი რეაგირებს ნავის გვერდით
მჯდომ მგზავრზე, ტალღებზე ცურვისას, მოულოდნელად იწყებს მისკენ ტრიალს.
ირკვევა, რომ ნავი "კიდია", როგორც იქნა, უკანა მხარეს ეყრდნობა და მშვილდია ორი
მიმდებარე ტალღის მწვერვალზე და იმის გამო, რომ მისი მთელი შუა ნაწილი,
ყველაზე განიერი, ტალღის დეპრესიაში აღმოჩნდება, წყალსადენის უკვე ცნობილი
სისრულე შემცირდა და მდგრადობა მაშინვე შემცირდა...
მოტორიანი ნავების დაგეგმვისას, როგორც წესი, იზრდება მოძრაობის დროს
წარმოქმნილი სტაბილურობის შენარჩუნების მნიშვნელოვანი ჰიდროდინამიკური
ძალები. თუმცა, მათ შეუძლიათ გადატრიალებაც გამოიწვიონ: მაგალითად, ძალიან
მკვეთრი შემობრუნებისას, პროპელერის გაჩერების მიმართულების ცვლილება და
გარე ლოყის ძვალზე წნევის მკვეთრი მატება (დრიფტის გამო) ქმნის ძალების საშიშ
წყვილს, რაც ხშირად აბრუნებს ნავს გარე მხარეს დასაბრუნებლად.

დაბოლოს, გემთმშენებლები ცალკე აანალიზებენ ქუსლის ძალების დინამიური

გამოყენების შემთხვევებს (ასევე არსებობს სპეციალური კონცეფცია - დინამიური
სტაბილურობა): დიდი გარე დატვირთვის უეცარი და მოკლევადიანი გამოყენებისას
გემის ქცევა შეიძლება სრულიად განსხვავებული იყოს. კლასიკური
სქემებისტატიკური სტაბილურობა. სწორედ ამიტომ, ქარიშხლის პირობებში, ჭექა-
ქუხილის და შოკის არახელსაყრელი დინამიური ეფექტით, ტალღები ატრიალებენ
ერთი შეხედვით აბსოლუტურად სტაბილურ იახტებს, რომლებიც სპეციალურად
შექმნილია ოკეანის უმძიმეს პირობებში ნაოსნობისთვის. (ჩიჩესტერის, ბარანოვსკის,
ლუისისა და სხვა მარტოხელა გაბედულების იახტები გადატრიალდა! დახვეწილობა
ის არის, რომ გემთმშენებლებმაც ეს წინასწარ განჭვრიტეს: იახტები მაშინვე დადგნენ
თანაბარ კიბეზე და ისევ სტაბილური გახდნენ).
რა თქმა უნდა, ინჟინრები არ არიან კმაყოფილი ისეთი შეფასებებით, როგორიცაა "ეს
გემი სტაბილურია, მაგრამ ეს არც ისე ძალიან"; გემთმშენებლები ახასიათებენ
სტაბილურობას ზუსტი მნიშვნელობებით, რაც მომდევნო სტატიაში იქნება
განხილული.

ნებისმიერი გემის დაპროექტებისას, იქნება ეს სუპერტანკერი თუ ნიჩბოსნური ნავი,

დიზაინერები აკეთებენ სტაბილურობის სპეციალურ გამოთვლებს, ხოლო გემის
ტესტირებისას, პირველი რაც უნდა შემოწმდეს არის ფაქტობრივი სტაბილურობის
შესაბამისობა პროექტთან. იმისათვის, რომ გარანტირებული გქონდეთ, რომ
ნებისმიერი ახალი გემის სტაბილურობა ნორმალურ კომპეტენტურ ექსპლუატაციაში
იმ პირობებში, რომლებისთვისაც იგი შექმნილია, საკმარისია, ზედამხედველობის
ორგანიზაციები, როგორიცაა სსრკ-ს რეესტრი, სპეციალურად
ათავისუფლებენ. სტაბილურობის სტანდარტები, შემდეგ კი აკონტროლეთ მათი
დაცვა. დიზაინერები, რომლებიც ქმნიან გემის პროექტს, ასრულებენ ყველა
გამოთვლას, ხელმძღვანელობენ ამ სტაბილურობის სტანდარტებით, ამოწმებენ თუ
არა მომავალი გემი ტალღების და ქარის გავლენის ქვეშ. ბუნებრივია, გარკვეული
ტიპის გემებზე დაწესებულია დამატებითი მოთხოვნები. ასე რომ, სამგზავრო გემები
ახლა მოწმდება ყველა მგზავრის დაგროვების შემთხვევებზე ერთ მხარეს, და მაშინაც
კი, როდესაც ქუსლები მოძრაობენ ცირკულაციაზე (მაშინ როდესაც რულონის კუთხე
არ უნდა აღემატებოდეს იმ კუთხეს, რომლითაც გემბანი შედის წყალში, და
მნიშვნელობა 12 °). ბუქსირებიშეამოწმეთ ბუქსირების კაბელის და მდინარის
ბუქსირების აჩქარება - და ბუქსირების კაბელის სტატიკური ეფექტი.
გამოთვლების შედეგები, გემის კაპიტნის მითითებასთან ერთად, შედგენილია გემის
ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან დოკუმენტში, სახელწოდებით "ინფორმაცია გემის
სტაბილურობის შესახებ".

მცირე გემებისთვის, მდინარის რეესტრი ასევე ცნობს წამყვანი გემის

სრულმასშტაბიან ტესტებს, რომლებიც ხორციელდება სპეციალური პროგრამის
მიხედვით. ამ ტესტებს შეუძლიათ, საეჭვო შემთხვევებში, შეცვალონ შესაბამისი
გამოთვლები.

მცირე რეკრეაციულ ფლოტს, რომელსაც აკონტროლებს სანავიგაციო და ტექნიკური

ინსპექტირება, ჯერ არ გააჩნია საკმარისად მკაფიო და მარტივი სტაბილურობის
სტანდარტები. ასეთი გემების საზღვაო ვარგისიანობა ძირითადად რეგულირდება
მინიმალური დაფის დაწესებით და სიგრძისა და სიგანის თანაფარდობით (2,3-დან 1-
მდე). დაფის სიმაღლიდან გამომდინარე, HTI (ახლანდელი GIMS) ყოფს პატარა ნავებს
სამ კლასად: პირველი - მინიმუმ 250 მმ-იანი დაფის მქონე; მეორე - არანაკლებ 350 მმ;
მესამე - მინიმუმ 500 მმ.
ინდუსტრიის მიერ წარმოებული მცირე ხელნაკეთობების თანმხლები ინსტრუქციები
ჩვეულებრივ იძლევა სტაბილურობის ძირითად მითითებებს. თითოეული
მოყვარული გემის მეთაური ეცნობა უსაფრთხოების წესებს ნავზე ნავიგაციის
უფლების მოწმობის გაცემამდე.

მოროზოვი, "KiYa", 1978 წ

გემის მდგრადობას უწოდებენ მის თვისებას, რის გამოც გემი არ ტრიალდება გარე
ფაქტორების (ქარი, ტალღები და ა.შ.) და შიდა პროცესების (ტვირთის
გადაადგილება, სითხის მარაგების მოძრაობა, თავისუფალი ზედაპირების არსებობა)
ზემოქმედებისას. სითხე კუპეებში და ა.შ.). გემის მდგრადობის ყველაზე ტევადი
განმარტება შეიძლება იყოს შემდეგი: გემის უნარი არ გადატრიალდეს, როდესაც
ექვემდებარება ზღვის ბუნებრივ ფაქტორებს (ქარი, ტალღები, ყინვა) მისთვის
მინიჭებულ სანავიგაციო არეალში, ასევე კომბინაციაში ". ეკიპაჟის მოქმედებით
გამოწვეული შიდა“ მიზეზები

ეს მახასიათებელი დაფუძნებულია წყლის ზედაპირზე მცურავი ობიექტის ბუნებრივ

თვისებებზე - ის ცდილობს დაუბრუნდეს პირვანდელ მდგომარეობას ამ
ზემოქმედების შეწყვეტის შემდეგ. ამრიგად, სტაბილურობა, ერთის მხრივ,
ბუნებრივია და, მეორე მხრივ, მოითხოვს რეგულირებულ კონტროლს მის დიზაინსა
და ექსპლუატაციაში მონაწილე პირის მიერ.

სტაბილურობა დამოკიდებულია კორპუსის ფორმაზე და გემის CG-ის პოზიციაზე,

შესაბამისად, დიზაინში კორპუსის სწორი ფორმის არჩევით და გემზე ტვირთის
სწორი განლაგებით ექსპლუატაციის დროს, შეიძლება უზრუნველყოფილი იყოს
საკმარისი სტაბილურობა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ გემი არ არის გადახრილი
ყველა ნაოსნობის პირობებში.

გემის დახრილობა შესაძლებელია სხვადასხვა მიზეზის გამო: ინციდენტის ტალღების

მოქმედებიდან, დარღვევის დროს კუპეების ასიმეტრიული დატბორვის გამო,
საქონლის მოძრაობისგან, ქარის წნევისგან, საქონლის მიღების ან მოხმარების გამო
და ა.შ. არსებობს სტაბილურობის ორი ტიპი: განივი და გრძივი. უსაფრთხო
ნავიგაციის თვალსაზრისით (განსაკუთრებით ქარიშხლიან ამინდში), ყველაზე
საშიშია გვერდითი დახრილობები. ლატერალური მდგრადობა ვლინდება მაშინ,
როცა გემი ქუსლდება, ე.ი. ბორტზე დაყრდნობისას. თუ ჭურჭლის დახრილობის
გამომწვევი ძალები ნელა მოქმედებენ, მაშინ სტაბილურობას ეწოდება სტატიკური,
ხოლო თუ სწრაფი, მაშინ დინამიური. ჭურჭლის დახრილობას განივი სიბრტყეში
ეწოდება რულონი, ხოლო გრძივი სიბრტყეში - მორთვა; ამ შემთხვევაში
ჩამოყალიბებული კუთხეები აღნიშნავენ, შესაბამისად, O და y. სტაბილურობას
დახრილობის მცირე კუთხით (10 - 12 °) ეწოდება საწყისი სტაბილურობა.

(ნახ. 2)
 წარმოვიდგინოთ, რომ გარე ძალების მოქმედებით ჭურჭელმა მიიღო რულონი 9-იანი
კუთხით (ნახ. 2). შედეგად, გემის წყალქვეშა ნაწილის მოცულობამ შეინარჩუნა ზომა,
მაგრამ შეიცვალა ფორმა; მარჯვენა მხარეს წყალში დამატებითი მოცულობა შევიდა,
მარცხენა მხარეს კი წყლიდან თანაბარი მოცულობა გამოვიდა. სიდიდის ცენტრი
საწყისი პოზიციიდან C გადავიდა გემის გორგოლაჭის მხარეს, ახალი მოცულობის
სიმძიმის ცენტრში - წერტილი C1. როდესაც გემი დახრილია, გრავიტაცია P
გამოიყენება G წერტილში და დამხმარე ძალა D გამოიყენება C წერტილში, ხოლო
ახალი წყლის ხაზის V1L1 პერპენდიკულარულად დარჩენის დროს წარმოქმნის
ძალების წყვილს GK მკლავით, რომელიც არის პერპენდიკულარული
დაქვეითებული G წერტილიდან G წერტილიდან. დამხმარე ძალების მიმართულება.

თუ ჩვენ გავაგრძელებთ დამხმარე ძალის მიმართულებას C1 წერტილიდან კვეთამდე

მის თავდაპირველ მიმართულებასთან C წერტილიდან, მაშინ მცირე ქუსლის
კუთხით, რომელიც შეესაბამება საწყისი მდგრადობის პირობებს, ეს ორი
მიმართულება გადაიკვეთება M წერტილში, რომელსაც ეწოდება განივი მეტაცენტრი.

M და G წერტილების შედარებითი პოზიცია საშუალებას გაძლევთ დაადგინოთ

გვერდითი სტაბილურობის დამახასიათებელი შემდეგი მახასიათებელი: (ნახ. 3)

 ა) თუ მეტაცენტრი მდებარეობს სიმძიმის ცენტრის ზემოთ, მაშინ აღდგენის მომენტი

დადებითია და მიდრეკილია დააბრუნოს გემი პირვანდელ მდგომარეობაში, ანუ
ქუსლების დადგომისას გემი სტაბილური იქნება.
 ბ) თუ წერტილი M არის G წერტილის ქვემოთ, მაშინ h0 უარყოფითი მნიშვნელობით,
მომენტი უარყოფითია და მიდრეკილია გაზარდოს როლი, ანუ, ამ შემთხვევაში,
ჭურჭელი არასტაბილურია.
 გ) როდესაც M და G წერტილები ერთმანეთს ემთხვევა, P და D ძალები მოქმედებენ
ერთი ვერტიკალური ხაზის გასწვრივ, ძალების წყვილი არ წარმოიქმნება და
აღდგენის მომენტი ნულის ტოლია: მაშინ გემი უნდა ჩაითვალოს არასტაბილურად,
რადგან ის არ ცდილობს. დაუბრუნდეს საწყის წონასწორობას (ნახ. 3).
 სურ. 3
გემის უარყოფითი საწყისი სტაბილურობის გარეგანი ნიშნებია:

 - გემის ქუსლით ცურვა ქუსლის მომენტების არარსებობის შემთხვევაში;

 - გემის გასწორებისას მოპირდაპირე მხარეს გადახვევის სურვილი;
 - გადაზიდვა გვერდიდან გვერდზე მიმოქცევის დროს, ხოლო რულონი რჩება მაშინაც
კი, როდესაც გემი პირდაპირ კურსზე შედის;
 - დიდი რაოდენობით წყალი საყრდენებში, პლატფორმებსა და გემბანებში.
სტაბილურობა, რომელიც ვლინდება ჭურჭლის გრძივი დახრილობით, ე.ი.
დიფერენციალთან ერთად მას გრძივი ეწოდება.
 ჭურჭლის გრძივი დახრილობით განივი ღერძის გარშემო w კუთხით ც.ვ. გადავა C
წერტილიდან C1 წერტილამდე და დამხმარე ძალა, რომლის მიმართულება
ნორმალურია მიმდინარე წყლის ხაზის მიმართ, იმოქმედებს საწყისი
მიმართულებით w კუთხით. დამხმარე ძალების თავდაპირველი და ახალი
მიმართულებების მოქმედების ხაზები იკვეთება წერტილში. გადაკვეთის წერტილს,
დამხმარე ძალების მოქმედების ხაზს გრძივი სიბრტყეზე უსასრულოდ მცირე
დახრილობაზე, ეწოდება გრძივი მეტაცენტრი M.

IF წყალსადენის ზონის ინერციის გრძივი მომენტი მნიშვნელოვნად აღემატება IX

ინერციის განივი მომენტს. მაშასადამე, გრძივი მეტაცენტრული რადიუსი R
ყოველთვის გაცილებით დიდია ვიდრე განივი r. უხეშად, გრძივი მეტაცენტრული
რადიუსი R ითვლება გემის სიგრძის დაახლოებით ტოლად. ვინაიდან გრძივი
მეტაცენტრული რადიუსის R-ის მნიშვნელობა მრავალჯერ აღემატება განივი r-ს,
ნებისმიერი ჭურჭლის გრძივი მეტაცენტრული სიმაღლე H მრავალჯერ მეტია განივი
h-ზე. შესაბამისად, თუ ჭურჭლის გვერდითი სტაბილურობა უზრუნველყოფილია,
მაშინ გრძივი მდგრადობა უზრუნველყოფილია მიზანმიმართულად.

გემის სტაბილურობაზე მოქმედი ფაქტორები, რომლებიც ძლიერ გავლენას ახდენენ

გემის სტაბილურობაზე.

ასეთი ფაქტორები, რომლებიც მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული მცირე გემის

ექსპლუატაციის დროს, მოიცავს:

 1. ჭურჭლის სტაბილურობაზე ყველაზე შესამჩნევად მოქმედებს მისი სიგანე: რაც

უფრო დიდია იგი სიგრძესთან, გვერდითა სიღრმესთან და ნაკადთან მიმართებაში,
მით უფრო მაღალია სტაბილურობა. განიერ ჭურჭელს უფრო აღდგენითი ბრუნვის
უნარი აქვს.
 2. მცირე ზომის ხელოსნის სტაბილურობა იზრდება თუ კორპუსის ჩაძირული
ნაწილის ფორმა იცვლება ქუსლის დიდი კუთხით. ეს განცხადება, მაგალითად,
საფუძვლად უდევს გვერდითი ბუჩქების და ქაფიანი ფარფლების მოქმედების
საფუძველს, რომლებიც წყალში ჩაძირვისას ქმნის დამატებით აღდგენის მომენტს.
 3. სტაბილურობას არღვევს გემზე სარკისებური საწვავის ავზების არსებობა, ამიტომ
ამ ავზებს უნდა ჰქონდეთ გემის ცენტრალური ხაზის პარალელურად ბაფლები, ან
შეკუმშული იყოს მათ თავზე.
 4. სტაბილურობაზე ყველაზე დიდ გავლენას ახდენს გემზე მგზავრების და ტვირთის
განთავსება, ისინი უნდა განთავსდეს რაც შეიძლება დაბლა. აკრძალულია ბორტზე
მყოფი ადამიანების დაშვება და მათი თვითნებური გადაადგილება მცირე ზომის
გემზე მისი გადაადგილებისას. წონა უნდა იყოს საიმედოდ დამაგრებული, რათა
თავიდან აიცილოს მათი მოულოდნელი გადაადგილება ჩვეულებრივი
ადგილებიდან.
 5. ძლიერი ქარისა და ტალღების დროს ქუსლის მომენტის მოქმედება
(განსაკუთრებით დინამიური) ძალზე საშიშია ხომალდისთვის, შესაბამისად,
გაფუჭებით. ამინდის პირობებიაუცილებელია გემი თავშესაფარში წაიყვანოთ და
დაელოდოთ უამინდობას. თუ ეს ვერ მოხერხდა სანაპირომდე დიდი მანძილის გამო,
მაშინ ქარიშხლიან პირობებში უნდა შეეცადოთ გემი შეინარჩუნოთ "ქარისკენ
მშვილდით", ამოაგდოთ მცურავი წამყვანმა და ამუშავოთ ძრავა დაბალი სიჩქარით.
გადაჭარბებული სტაბილურობა გამოიწვევს სწრაფ გადახვევას და გაზრდის
რეზონანსის რისკს. შესაბამისად, რეესტრმა დააწესა შეზღუდვები არა მხოლოდ
სტაბილურობის ქვედა, არამედ ზედა ზღვარზეც.

გემის მდგრადობის გასაზრდელად (აღდგენის მომენტის გაზრდა გორგოლაჭის

კუთხის ერთეულზე), საჭიროა გაიზარდოს მეტაცენტრული სიმაღლე h გემზე
ტვირთისა და საწყობების სათანადო განთავსებით (უფრო მძიმე წონა ქვედა ნაწილში
და მსუბუქი წონა ზევით. ). ამავე მიზნით (განსაკუთრებით ბალასტში ცურვისას -
ტვირთის გარეშე) მიმართავენ ბალასტური ავზების წყლით შევსებას.

გემის შესრულება
ყველაზე ტიპიურია პატარა გემისთვის შესრულებაარის: სამგზავრო
ტევადობა,აწევის სიმძლავრე, გადაადგილება და სიჩქარე.
სამგზავრო ტევადობა არის ინდიკატორი, რომელიც უდრის გემზე ხალხის
განსათავსებლად აღჭურვილი ადგილების რაოდენობას. მგზავრების ტევადობა
დამოკიდებულია ტარების მოცულობაზე:

NS = გ / 100, ხალხი (ბარგით), ან  NS = G / 75, ხალხი (ბარგის გარეშე)

ამ შემთხვევაში, შედეგი მრგვალდება უმცირეს რიცხვამდე. მცირე გემზე აღჭურვილი
დასაჯდომი ადგილების არსებობა უნდა შეესაბამებოდეს ამ გემისთვის დადგენილ
სამგზავრო ტევადობას.

მგზავრების მოცულობა შეიძლება უხეშად გამოითვალოს ფორმულის გამოყენებით:

N = Lnb Bnb / K, ხალხი,

სადაც TO -ემპირიული კოეფიციენტი, აღებული თანაბარი: საავტომობილო და
ნიჩბიანი კატარღებისთვის - 1,60; ნავებისთვის - 2.15.
ტარების უნარი- გემის ტვირთამწეობა, რომელიც მოიცავს ხალხის მასას და ბარგს
სამგზავრო ტევადობის მიხედვით. განასხვავეთ მკვდარი წონა და წმინდა ტარების
მოცულობა.
მკვდარი წონა -ეს არის განსხვავება გადაადგილებებს შორის სრული დატვირთვით
და დატვირთულით.
წმინდა ამწევი სიმძლავრე -ეს არის მხოლოდ ტვირთის მასა, რომელიც გემს შეუძლია.
დიდი გემებისთვის ტევადობის შეცვლის ერთეული არის ტონა, მცირე გემებისთვის -
კგ. ტარების მოცულობა C შეიძლება გამოითვალოს ფორმულების გამოყენებით, ან
შეიძლება განისაზღვროს ემპირიულად. ამისათვის ტვირთი თანმიმდევრულად
განთავსდება გემზე დაცარიელებული გადაადგილებით, მაგრამ მარაგით და
საწვავით, სანამ გემი არ მიაღწევს წყალსადენს, რომელიც შეესაბამება მინიმალურ
ბორტზე. დატვირთული ტვირთის წონა შეესაბამება გემის ტარების მოცულობას.

გადაადგილება . არსებობს ორი სახის გადაადგილება - მასობრივი (წონა) და

მოცულობითი.
მასის (წონის) გადაადგილება - ეს არის გემის მასა, რომელიც ტოლია გემის მიერ
გადაადგილებული წყლის მასის. საზომი ერთეული არის ტონა.
მოცულობითი გადაადგილება ვ - არის ჭურჭლის წყალქვეშა ნაწილის მოცულობა m3-
ში. გაანგარიშება ხდება ძირითადი გაზომვებით:
ვ = SL VT,
სადაც S არის სრული გადაადგილების კოეფიციენტი, რომელიც უდრის 0,35 - 0,6
პატარა გემებს, ხოლო კოეფიციენტის უფრო დაბალი მნიშვნელობა თანდაყოლილია
მკვეთრი კონტურების მქონე პატარა გემებში. გადაადგილების ნავებისთვის S = 0.4 -
0.55, საგეგმავი ნავებისთვის S = 0.45 - 0.6, საავტომობილო კატარღებისთვის 5 - 0.35 -
0.5, ამისთვის მცურავი გემებიეს კოეფიციენტი 0.15-დან 0.4-მდე მერყეობს.
სიჩქარე.
სიჩქარე არის გემის მიერ გავლილი მანძილი დროის ერთეულზე. გემებზე სიჩქარე
იზომება კვანძებში (მილი საათში) და გემებზე შიდა ცურვა- კილომეტრებში საათში
(კმ/სთ). რეკომენდებულია პატარა ხომალდის ნავიგატორს იცოდეს სამი სიჩქარე:
უმაღლესი (მაქსიმალური) სიჩქარე, რომელსაც ხომალდი ავითარებს ძრავის
მაქსიმალური სიმძლავრით; ყველაზე პატარა (მინიმუმი), რომლის დროსაც გემი
საჭეს ემორჩილება; საშუალო - ყველაზე ეკონომიური შედარებით დიდი
გადაკვეთებით. სიჩქარე დამოკიდებულია ძრავის სიმძლავრეზე, კორპუსის ზომასა
და ფორმაზე, გემის დატვირთვაზე და სხვადასხვა გარე ფაქტორებზე: ტალღები, ქარი,
დენი და ა.შ.
გემის საზღვაო ვარგისიანობა
გემის უნარი, დარჩეს წყალში, წყალთან ურთიერთქმედდეს, არ გადატრიალდეს და
არ ჩავიდეს ფსკერზე დატბორვისას, ხასიათდება მისი ზღვისუნარიანობით. ესენია:
გამძლეობა, სტაბილურობა და ჩაძირვის უნარი.

ბუანიზმი. Buoyancy არის გემის უნარი დარჩეს წყლის ზედაპირზე მოცემული

ნაკაწრით. რაც უფრო მეტ ტვირთს დადებთ გემზე, მით უფრო ღრმად ჩაიძირება
წყალში, მაგრამ არ დაკარგავს ელასტიურობას, სანამ წყალი არ დაიწყებს გარსს.
კორპუსში ან ხვრელში გაჟონვის, აგრეთვე ქარიშხლიანი ამინდის დროს გემში წყლის
შეღწევის შემთხვევაში მისი მასა იზრდება. მაშასადამე, ჭურჭელს უნდა ჰქონდეს
ბორბლის ზღვარი.

გამაძლიერებელი რეზერვი -ეს არის გემის კორპუსის წყალგაუმტარი მოცულობა

ტვირთის წყლის ხაზსა და ზედა მხარეს შორის. ძაბვის არარსებობის შემთხვევაში,
ჭურჭელი ჩაიძირება, თუ თუნდაც მცირე რაოდენობით წყალი მოხვდება კორპუსში.
გემის უსაფრთხო ნავიგაციისთვის აუცილებელი ბორბლის ზღვარი
უზრუნველყოფილია გემისთვის საკმარისი ბორცვის მინიჭებით, აგრეთვე
წყალგაუმტარი დახურვისა და საყრდენების არსებობით კუპეებსა და ბუასილის
ბლოკებს შორის - სტრუქტურული ელემენტებიპატარა ხელნაკეთობის კორპუსის
შიგნით, მასალის მყარი ბლოკის სახით (მაგალითად, ქაფი), რომელსაც აქვს ერთზე
ნაკლები სიმკვრივე. ასეთი საყრდენების და ბუასილის ბლოკების არარსებობის
შემთხვევაში, კორპუსის წყალქვეშა ნაწილში ნებისმიერი დარღვევა იწვევს ბორბლის
სრულ დაკარგვას და გემის სიკვდილს.
ბუანობა დამოკიდებულია დაფაზე - რაც უფრო მაღალია დაფა, მით უფრო დიდია
ბორბალი. ეს ზღვარი სტანდარტიზებულია მინიმალური ბორტზე, იმისდა
მიხედვით, თუ რა მნიშვნელობისაა უსაფრთხო ნაოსნობის არეალი და სანაპიროდან
დასაშვები მანძილი კონკრეტული პატარა გემისთვის. თუმცა, დაფის სიმაღლის
ბოროტად გამოყენება შეუძლებელია, რადგან ეს გავლენას ახდენს სხვა თანაბრად
მნიშვნელოვან ხარისხზე - სტაბილურობაზე

სტაბილურობა.სტაბილურობა არის გემის უნარი გაუძლოს მის დახრილობის

გამომწვევ ძალებს და ამ ძალების მოქმედების შეწყვეტის შემდეგ (ქარი, ტალღა,
მგზავრების მოძრაობა და ა.შ.) დაუბრუნდეს საწყის წონასწორობას. ერთსა და იმავე
გემს შეიძლება ჰქონდეს კარგი სტაბილურობა, როდესაც ტვირთი მდებარეობს მასში
ფსკერთან ახლოს და შეიძლება ნაწილობრივ ან მთლიანად დაკარგოს სტაბილურობა,
თუ ტვირთი ან ხალხი მოთავსებულია ოდნავ მაღლა.
არსებობს სტაბილურობის ორი ტიპი: განივი და გრძივი. ლატერალური მდგრადობა
ვლინდება მაშინ, როცა გემი ქუსლდება, ე.ი. ბორტზე დაყრდნობისას. ნაოსნობის
დროს გემზე მოქმედებს ორი ძალა: გრავიტაცია და საყრდენი. გემის დაღმავალი
სიმძიმის შედეგი D (ნახ. 1, ა) პირობითად იქნება გამოყენებული G წერტილში,
რომელსაც უწოდებენ სიმძიმის ცენტრს (CG), ხოლო საყრდენი ძალების შედეგი A,
მიმართული ზემოთ, პირობითად იქნება. წყალქვეშა ნაწილის C სიმძიმის ცენტრში
მიმართა გემს, რომელსაც სიდიდის ცენტრს (CV) უწოდებენ. როდესაც ნავი არ არის
მორთული და ქუსლი, CG და CO განთავსდება გემის ცენტრალურ სიბრტყეში (DP).

ნახაზი 1 მიზიდულობის და საყრდენი ძალების განლაგება ერთმანეთთან

შედარებით გემის სხვადასხვა პოზიციებზე
ho მნიშვნელობა ახასიათებს გემის მდგრადობას დაბალ დახრილობაზე. M წერტილის
პოზიცია ამ პირობებში თითქმის დამოუკიდებელია როლის კუთხის φ.

ძალა D და თანაბარი დამხმარე ძალა A ქმნიან ძალების წყვილს მხრით /, რომელიც

ქმნის აღდგენის მომენტს MB = Dl. ეს მომენტი ცდილობს დააბრუნოს გემი
პირვანდელ მდგომარეობაში. გაითვალისწინეთ, რომ CG ამ შემთხვევაში არის M
წერტილის ქვემოთ.
ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ დამატებითი ტვირთი იდება იმავე გემის გემბანზე (სურ.
1, გ). შედეგად, CG განთავსდება ბევრად უფრო მაღლა, ხოლო როლის დროს M
წერტილი მასზე დაბალი იქნება. შედეგად მიღებული ძალების წყვილი აღარ შექმნის
მოპრის აღდგენის, არამედ გადაბრუნების მომენტს. შესაბამისად, გემი იქნება
არასტაბილური და ჩაძირული.

გემის გვერდითი მდგრადობაზე დიდ გავლენას ახდენს კორპუსის სიგანე: რაც უფრო
ფართოა კორპუსი, მით უფრო სტაბილურია ხომალდი და, პირიქით, რაც უფრო
ვიწრო და მაღალია კორპუსი, მით უფრო უარესი იქნება სტაბილურობა.

მცირე ზომის მაღალსიჩქარიანი გემებისთვის (განსაკუთრებით ტალღების დროს

მაღალი სიჩქარით მოძრაობისას), გრძივი მდგრადობის შენარჩუნება შორს არის
ყოველთვის მოგვარებული პრობლემისგან.

კელის მცირე ზომის გემებისთვის საწყისი მეტაცენტრული სიმაღლეა, როგორც წესი,

0,3 - 0,6 მ. გემის სტაბილურობა დამოკიდებულია გემის დატვირთვაზე, ტვირთის
მოძრაობაზე, მგზავრებზე და სხვა მიზეზებზე. რაც უფრო დიდია მეტაცენტრული
სიმაღლე, მით მეტია აღდგენის მომენტი და მით უფრო სტაბილურია ჭურჭელი,
თუმცა, მაღალი მდგრადობის შემთხვევაში, გემს აქვს მკვეთრი დახრილობა.
აუმჯობესებს სტაბილურობას ძრავის დაბალი პოზიციით, საწვავის ავზი, სკამები და
საქონლისა და ხალხის სათანადო განლაგება.
ქარიშხალი, ტალღის ძლიერი ზემოქმედება გვერდით და ზოგიერთ სხვა
შემთხვევაში, გემის ბრუნვა სწრაფად იზრდება და ჩნდება დინამიური ქუსლის
მომენტი. ამ შემთხვევაში ჭურჭლის სია გაიზრდება ქუსლის და აღდგენის
მომენტების თანასწორობის მიღწევის შემდეგაც. ეს გამოწვეულია ინერციული ძალის
მოქმედებით. როგორც წესი, ეს რულონი ორჯერ აღემატება იმავე ქუსლის მომენტის
სტატიკური მოქმედებისგან. ამიტომ, ქარიშხლიან ამინდში ნაოსნობა,
განსაკუთრებით პატარა ნავებით, ძალიან საშიშია.

გრძივი სტაბილურობამოქმედებს მაშინ, როდესაც ჭურჭელი იხრება მშვილდისკენ ან

მშვილდისკენ, ე.ი. როდესაც pitching. ეს მდგრადობა მხედველობაში უნდა იქონიოს
გემის მეთაურმა ზღვის ღელვის დროს მაღალი სიჩქარით მოძრაობისას, რადგან
ცხვირ წყალში ჩამარხული ნავი ან მოტორიანი ნავი შეიძლება ვერ აღადგინოს
თავდაპირველი მდგომარეობა და ჩაიძიროს, ზოგჯერ კი ჩაიძიროს.
გემის სტაბილურობაზე მოქმედი ფაქტორები:
ა) გემის მდგრადობაზე ყველაზე შესამჩნევად მოქმედებს მისი სიგანე: რაც უფრო
დიდია იგი სიგრძესთან, სიღრმესთან და ნაკადთან მიმართებაში, მით უფრო
მაღალია სტაბილურობა.

ბ) პატარა ჭურჭლის მდგრადობა იზრდება, თუ კორპუსის ჩაძირული ნაწილის ფორმა

იცვლება ქუსლის დიდი კუთხით. ეს განცხადება, მაგალითად, საფუძვლად უდევს
გვერდითი ბუჩქების და ქაფიანი ფარფლების მოქმედებას, რომლებიც წყალში
ჩაძირვისას ქმნის დამატებით - აღდგენის მომენტს.

გ) სტაბილურობა უარესდება, თუ ბორტზე არის საწვავის ავზები სარკის ზედაპირით

გვერდიდან გვერდზე, ამიტომ ამ ავზებს უნდა ჰქონდეთ შიდა ბაფლები.

დ) სტაბილურობაზე ყველაზე დიდ გავლენას ახდენს გემზე მგზავრებისა და

ტვირთის განთავსება, ისინი უნდა განთავსდეს რაც შეიძლება დაბლა. აკრძალულია
ბორტზე მყოფი ადამიანების დაშვება და მათი თვითნებური გადაადგილება მცირე
ზომის გემზე მისი გადაადგილებისას. ტვირთები უსაფრთხოდ უნდა იყოს
დამაგრებული, რათა თავიდან იქნას აცილებული მათი მოულოდნელი
გადაადგილება შესანახი ადგილებიდან ე) ძლიერი ქარისა და ტალღების
შემთხვევაში, ქუსლის მომენტი ძალიან საშიშია გემისთვის, ამიტომ ამინდის
პირობების გაუარესების შემთხვევაში აუცილებელია გემის მიყვანა. თავშესაფარი და
დაელოდე ცუდ ამინდს. თუ ეს შეუძლებელია სანაპირომდე მნიშვნელოვანი
მანძილის გამო, მაშინ ქარიშხლის პირობებში უნდა შეეცადოთ შეინარჩუნოთ გემი
"ქარის მშვილდით", ამოაგდოთ მცურავი წამყვანი და ძრავა დაბალი სიჩქარით
ამუშავოთ.

ჩაძირული.ჩაძირვის უნარი არის გემის უნარი, დარჩეს გამძლე გემის ნაწილის

დატბორვის შემდეგ.
ჩაძირვა უზრუნველყოფილია კონსტრუქციულად - კორპუსის წყალგაუმტარ
ნაწილებად დაყოფით, ჭურჭლის აღჭურვით ბუანტური ბლოკებით და სადრენაჟო
საშუალებებით.

სხეულის გაუცხელებელი მოცულობა ყველაზე ხშირად დამზადებულია ქაფის

ბლოკებისგან. საჭირო რაოდენობა და მდებარეობა გამოითვლება იმისთვის, რომ
უზრუნველყოს გადაუდებელი ტენიანობა და შეინარჩუნოს დაზიანებული ჭურჭელი
"თანაბარ კიელზე" პოზიციაზე.

რა თქმა უნდა, ზღვის ძლიერი ტალღების პირობებში, ყველა მოტორიანი ნავი და

ნავი, რომელმაც ხვრელი მიიღო, არ უზრუნველყოფს ამ მოთხოვნების შესრულებას.

მცირე გემის მანევრირება

გემის ძირითადი მანევრირებაა: მართვა, ცირკულაცია, ძრავა და ინერცია.

კონტროლირებადი.კონტროლირებადი არის გემის უნარი, შეინარჩუნოს

გზაზე მოცემული მიმართულებამოძრაობა საჭის მუდმივი პოზიციით
(სტაბილურობა კურსზე) და მისი მოძრაობის მიმართულების შეცვლა საჭის
გავლენით მოძრაობაზე (მობრუნება).
სტაბილურობა კურსზეხომალდის თვისებაა შეინარჩუნოს მოძრაობის სწორი
მიმართულება. თუ გემი გადახრის კურსს სწორი საჭით, მაშინ ამ ფენომენს, როგორც
წესი, გემის დახრილობას უწოდებენ.
თუ გემი გადახრის კურსს სწორი საჭით, მაშინ ამ ფენომენს, როგორც წესი, გემის
დახრილობას უწოდებენ.

ხახუნის მიზეზები შეიძლება იყოს მუდმივი ან დროებითი. მუდმივი მიზეზები

მოიცავს გემის დიზაინის მახასიათებლებთან დაკავშირებულ მიზეზებს: ბლაგვი
მშვილდის კორპუსის კონტურები, შეუსაბამობა გემის სიგრძესა და სიგანეს შორის,
საჭის არასაკმარისი არე, პროპელერის ბრუნვის გავლენა.

დროებითი ყიჟინა შეიძლება გამოწვეული იყოს ნავის არასწორი დატვირთვით,

ქარით, ზედაპირული წყლით, უხეში დენით და ა.შ.

ცნებები "სტაბილურობა კურსზე" და "სისწრაფე" ურთიერთგამომრიცხავია, თუმცა

ეს თვისებები თანდაყოლილია თითქმის ყველა გემში და ახასიათებს მათ
კონტროლირებას.

მართვაზე გავლენას ახდენს მრავალი ფაქტორი და მიზეზი, რომელთაგან მთავარია

საჭის მოქმედება, პროპელერის მუშაობა და მათი ურთიერთქმედება.

სისწრაფე- გემის თვისება, შეცვალოს მოძრაობის მიმართულება საჭის მოქმედებით.

ეს ხარისხი, უპირველეს ყოვლისა, დამოკიდებულია სხეულის სიგრძისა და სიგანის
სწორ თანაფარდობაზე, მისი კონტურების ფორმაზე, აგრეთვე საჭის პირის
ფართობზე.
გემის მართვის მახასიათებლები წინიდან უკუზე გადასვლის დროს
ნავმისადგომის ოპერაციების განხორციელებისას ან გემის სასწრაფო გაჩერების
აუცილებლობისას (შეჯახების საშიშროება, დამიწების თავიდან აცილება, კაცის
დახმარება გემზე და ა.შ.), თქვენ უნდა გადახვიდეთ წინიდან უკუზე. ამ
შემთხვევებში ნავიგატორმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ პირველ წამებში, როდესაც
მარჯვენა ბრუნვის პროპელერი წინიდან უკან გადადის, ღერო სწრაფად
შემოტრიალდება მარცხნივ, მარცხენა ბრუნვის პროპელერი - მარჯვნივ.

მიზეზები, რომლებიც გავლენას ახდენს მართვაზე

საჭის და მბრუნავი პროპელერის გარდა, სხვა მიზეზები ასევე გავლენას ახდენს გემის
სტაბილურობაზე და სისწრაფეზე, ისევე როგორც გემის დიზაინის მთელ რიგ
მახასიათებლებზე: ძირითადი ზომების თანაფარდობა, კორპუსის კონტურების
ფორმა, პარამეტრები. საჭის და პროპელერის. კონტროლირებადობა ასევე
დამოკიდებულია ნაოსნობის პირობებზე: გემის დატვირთვის ბუნებაზე,
ჰიდრომეტეოროლოგიურ ფაქტორებზე.
ცირკულაციათუ ჭურჭლის მოძრაობისას საჭე გადაიტანეთ ერთ მხარეს, ჭურჭელი
დაიწყებს შემობრუნებას და აღწერს მრუდი ხაზს წყალზე. ამ მრუდს, რომელსაც
აღწერს გემის სიმძიმის ცენტრი რევოლუციის დროს, ეწოდება ცირკულაციის ხაზი
(ნახ. 2) და მანძილი გემის ცენტრალურ ხაზსა და მის ცენტრალურ ხაზს შორის
საპირისპირო მიმართულებით მობრუნების შემდეგ. კურსს (180) ეწოდება
ცირკულაციის ტაქტიკურ დიამეტრს. რაც უფრო მცირეა ტაქტიკური ცირკულაციის
დიამეტრი, მით უკეთესია გემის შემობრუნება. ეს მრუდი ახლოს არის წრესთან და
მისი დიამეტრი გემის მობრუნების საზომს წარმოადგენს.
ცირკულაციის დიამეტრი იზომება,
ჩვეულებრივ, მეტრებში. მცირე
მოტორიზებული გემებისთვის
ტაქტიკური ცირკულაციის დიამეტრის
ზომა უმეტეს შემთხვევაში უდრის 2-3
გემის სიგრძეს. ყველა მძღოლმა უნდა
იცოდეს გემის მიმოქცევის დიამეტრი,
რომელიც მან უნდა გააკონტროლოს,
რადგან სწორი და უსაფრთხო
მანევრირება დიდწილად ამაზეა
დამოკიდებული. გემის ბრუნვის სიჩქარე
მცირდება 30%-მდე. არასოდეს უნდა
დაგვავიწყდეს, რომ მრუდის გასწვრივ
მოძრაობისას ჭურჭელზე მოქმედებს
ცენტრიდანული ძალა (ნახ. 3), რომელიც
მიმართულია გამრუდების ცენტრიდან
გარეკენ და მიმართულია გემის სიმძიმის
ცენტრზე.

ცენტრიდანული ძალისგან წარმოქმნილი

ნახ 2 ცირკულაცია
/ - ცირკულაციის ხაზი, 2 - ტაქტიკური
ცირკულაციის დიამეტრი, 3 - დადგენილი
ცირკულაციის დიამეტრი
ჭურჭლის დრიფტს აფერხებს წყლის
წინააღმდეგობის ძალა - გვერდითი
წინააღმდეგობა, რომლის გამოყენების
წერტილი მდებარეობს სიმძიმის
ცენტრის ქვემოთ. შედეგად,
წარმოიქმნება ძალების წყვილი,
რომელიც ქმნის როლს ბრუნვის
მიმართულების საპირისპირო მხარეს.
ქუსლი იზრდება გემის სიმძიმის
ცენტრის გვერდითი წინააღმდეგობის
ცენტრის ზემოთ და მეტაცენტრული
სიმაღლის შემცირებით.
შემობრუნების სიჩქარის გაზრდა და ცირკულაციის დიამეტრის შემცირება
საგრძნობლად აძლიერებს ბორბალს, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ნავის გადახვევა.
ამიტომ, არასოდეს გააკეთოთ მკვეთრი შემობრუნება, როცა ნავი დიდი სიჩქარით
მოძრაობს.

ჩვეულებრივი გადაადგილების ჭურჭლისგან განსხვავებით, მიმოქცევაში დაგეგმილი

კონტურის მქონე ჭურჭელი ღებულობს როლს შიდა მხარეს (ნახ. 4). ეს გამოწვეულია
დამატებითი აწევით, რომელიც წარმოიქმნება სხეულზე გვერდითი გადაადგილების
დროს დაგეგმვის კონტურების გამო. ამავდროულად, ცენტრიდანული ძალის
მოქმედების ქვეშ ჩნდება სრიალი გარედან, რის გამოც საგეგმავი გემების
ცირკულაცია გარკვეულწილად უფრო მაღალია, ვიდრე გადაადგილების გემების.

მიმოქცევის დიამეტრის გარდა, მისი დროც უნდა იცოდე, ე.ი. დრო სჭირდება ნავს
360 °-იანი შემობრუნებისთვის.

დასახელებული ცირკულაციის ელემენტები დამოკიდებულია გემის

გადაადგილებაზე და ტვირთის განლაგების ბუნებაზე მის სიგრძეზე, ასევე
სიჩქარეზე. დაბალი სიჩქარით, ცირკულაციის დიამეტრი უფრო მცირეა.

სიარულის სიჩქარე.სიჩქარე არის გემის უნარი გადაადგილდეს გარკვეული სიჩქარით

ძრავის მოცემული სიმძლავრისთვის, მოძრაობის წინააღმდეგობის ძალების
გადალახვისას.
ჭურჭლის მოძრაობა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს
გარკვეული ძალა, რომელსაც შეუძლია გადალახოს წყლის წინააღმდეგობა - აქცენტი.
მუდმივი სიჩქარით გაჩერების მნიშვნელობა უდრის წყლის წინააღმდეგობის
მნიშვნელობას. გემის სიჩქარე და გაჩერება დაკავშირებულია შემდეგი
ურთიერთობით:

რ. V = ჰო- ნ.სადაც:ვ - გემის სიჩქარე; K - წყლის წინააღმდეგობა; N - ძრავის

სიმძლავრე;ჰო -ეფექტურობა = 0.5.
ეს განტოლება აჩვენებს, რომ სიჩქარის ზრდასთან ერთად იზრდება წყლის
წინააღმდეგობაც. თუმცა, ამ დამოკიდებულებას აქვს განსხვავებული ფიზიკური
მნიშვნელობა და ხასიათი გემების გადაადგილებისა და დაგეგმვისთვის.

მაგალითად, როდესაც გადაადგილების ჭურჭლის სიჩქარე ტოლია V = 2 ÖL, კმ/სთ (L

არის ხომალდის სიგრძე, m), წყლის წინააღმდეგობა K არის წყლის ხახუნის
წინააღმდეგობის ჯამი. კორპუსის კანის წინააღმდეგ და ფორმის წინააღმდეგობა,
რომელიც იქმნება წყლის მორევებით. როდესაც ამ ხომალდის სიჩქარე აღემატება
მითითებულ მნიშვნელობას, იწყება ტალღების ფორმირება და მესამე - ტალღის
წინააღმდეგობა ემატება ორ წინააღმდეგობას. წინაღობა მკვეთრად იზრდება
სიჩქარის მატებასთან ერთად.
გემების დასაგეგმად, წყლის წინააღმდეგობის ბუნება იგივეა, რაც გადაადგილების
გემებისთვის და სიჩქარე V = 8 ÖL კმ / სთ. თუმცა, სიჩქარის შემდგომი მატებასთან
ერთად, ხომალდი ღებულობს მკვეთრ სარტყელს და მისი მშვილდი იზრდება.
მოძრაობის ამ რეჟიმს ეწოდება გარდამავალი (გადაადგილებიდან დაგეგმვამდე).
დაგეგმვის დაწყების დამახასიათებელი ნიშანი არის გემის სიჩქარის სპონტანური
ზრდა. ეს ფენომენი გამოწვეულია იმით, რომ მშვილდის აწევის შემდეგ მცირდება
წყლის მთლიანი წინააღმდეგობა ჭურჭლის მიმართ, ის ერთგვარად „ცურავს“ და
მუდმივი სიმძლავრით ზრდის სიჩქარეს.

სრიალის დროს წარმოიქმნება წყლის წინააღმდეგობის კიდევ ერთი ტიპი - შხეფება,

ხოლო ტალღის წინააღმდეგობა და ფორმის წინააღმდეგობა მკვეთრად მცირდება და
მათი მნიშვნელობები პრაქტიკულად ნულამდე მცირდება.

ამრიგად, წინააღმდეგობის ოთხი ტიპი გავლენას ახდენს გემის ნაოსნობის

შესრულებაზე:

ხახუნის წინააღმდეგობა- დამოკიდებულია ჭურჭლის დასველებული ზედაპირის

ფართობზე, მისი დამუშავების ხარისხზე და დაბინძურების ხარისხზე
(წყალმცენარეები, მოლუსკები და ა.შ.);
წინააღმდეგობის ფორმა- დამოკიდებულია გემის კორპუსის გამარტივებაზე, რაც,
თავის მხრივ, მით უკეთესია, რაც უფრო მკვეთრი იქნება წინა მხარე და უფრო დიდია
გემის სიგრძე სიგანესთან შედარებით;
ტალღის წინაღობა- დამოკიდებულია მშვილდის ფორმაზე და ჭურჭლის სიგრძეზე,
რაც უფრო გრძელია ჭურჭელი, მით ნაკლებია ტალღის წარმოქმნა;
გაწურვის წინააღმდეგობა- დამოკიდებულია სხეულის სიგანის თანაფარდობაზე მის
სიგრძეზე.
დასკვნა: 1. ყველაზე ნაკლებ წყალგამძლეობას განიცდიან გადაადგილებული
ჭურჭელი ვიწრო კორპუსით, მრგვალი ნალის კონტურებით და წვეტიანი
მშვილდითა და ღეროვანი კიდურებით.

2. ჭურჭლის დასაგეგმად, ტალღების არარსებობის შემთხვევაში, ფართო

ბრტყელძირიანი კორპუსი ტრანსმის წინამხარით უზრუნველყოფს ყველაზე ნაკლებ
წყალგამძლეობას უმაღლესი ჰიდროდინამიკური ამწევი ძალის დროს.

უფრო საზღვაო დასაგეგმი ხომალდები კეკლიანი ან ნახევრად კილეიანი

კორპუსებით. ამ გემების სიჩქარის მატება მიიღწევა გრძივი საფეხურებითა და
ნაღვლიანი დამცავებით.

ინერცია.გემის ძალიან მნიშვნელოვანი მანევრირებადი ხარისხი მისი ინერციაა.

ჩვეულებრივ მიღებულია მისი შეფასება დამუხრუჭების მანძილის სიგრძით,
ამოწურვისა და აჩქარების მანძილით, ასევე მათი ხანგრძლივობით. მანძილს,
რომელსაც ნავი გადის დროის განმავლობაში, მომენტიდან ძრავის სრული
სიჩქარიდან წინ გადასვლის მომენტიდან, სანამ ნავი საბოლოოდ გაჩერდება, ეწოდება
გაჩერების მანძილი. ეს მანძილი ჩვეულებრივ გამოიხატება მეტრებში, ნაკლებად
ხშირად გემის სიგრძეში. გემის მიერ გავლილ მანძილს ძრავის გაჩერების
მომენტიდან, რომელიც წინ მოძრაობს, გემის სრულ გაჩერებამდე წყლის
წინააღმდეგობის ძალის ზემოქმედების ქვეშ მყოფი პერიოდის განმავლობაში,
ეწოდება სანაპირო. მანძილს, რომელსაც ნავი გადის ძრავის წინ ჩართვის
მომენტიდან, სანამ ძრავის მოცემულ რეჟიმში მუშაობისას სრულ სიჩქარეს
მოიპოვებს, აჩქარების გზა ეწოდება. მძღოლის ზუსტი ცოდნა მისი გემის
ზემოაღნიშნული თვისებების შესახებ დიდწილად უზრუნველყოფს მანევრირების
უსაფრთხოებას ვიწრო ადგილებში და გზის სავალი ნაწილის მკაცრი მცურავი
პირობებით. გახსოვდეს! მოტორიან ნავებს არ აქვთ მუხრუჭები, ამიტომ მათ ხშირად
გაცილებით მეტი მანძილი და დრო სჭირდებათ ინერციის შთანთქმას, ვიდრე,
ვთქვათ, მანქანას.
გვერდითი მდგრადობის თეორიაში განიხილება გემის დახრილობა, რომელიც ხდება
გემის შუა სიბრტყეში და გარე მომენტი, რომელსაც ეწოდება ქუსლის მომენტი, ასევე
მოქმედებს შუა გემის სიბრტყეში.

ჭურჭლის მცირე დახრილობით შეზღუდვის გარეშე (ისინი განიხილება, როგორც

განსაკუთრებული შემთხვევა განყოფილებაში „საწყისი სტაბილურობა“),
განვიხილოთ გემის ქუსლების ზოგადი შემთხვევა გარე ქუსლის მომენტის მუდმივის
მოქმედების გამო. დრო. პრაქტიკაში, ასეთი ქუსლის მომენტი შეიძლება წარმოიშვას,
მაგალითად, მუდმივი ქარის ძალის მოქმედებისგან, რომლის მიმართულება
ემთხვევა გემის განივი სიბრტყეს - შუა გემის თვითმფრინავს. ამ ქუსლის მომენტის
გავლენით გემს აქვს მუდმივი ქუსლი მოპირდაპირე მხარეს, რომლის სიდიდე
განისაზღვრება ქარის ძალით და ჭურჭლის მხრიდან აღდგენის მომენტით.

გემის თეორიის ლიტერატურაში, ჩვეულებრივ, ფიგურაში გემის ორი პოზიციის

ერთდროულად გაერთიანება - სწორი და რულონით. დახრილი პოზიცია შეესაბამება
წყლის ხაზის ახალ პოზიციას გემთან მიმართებაში, რომელიც შეესაბამება მუდმივ
წყალქვეშა მოცულობას, თუმცა, ქუსლიანი გემის წყალქვეშა ნაწილის ფორმას აღარ
გააჩნია სიმეტრია: მარჯვენა მხარე უფრო მეტად არის ჩაძირული, ვიდრე მარცხენა.
მხარე (ნახ. 1).

ყველა წყლის ხაზი, რომელიც შეესაბამება გემის გადაადგილების ერთ მნიშვნელობას

(გემის მუდმივი წონის დროს) ჩვეულებრივ ე.წ. თანაბარი მოცულობა.
ზუსტი წარმოდგენა ყველა თანაბარი მოცულობის წყლის ხაზის ფიგურაში სავსეა
დიზაინის დიდი სირთულეებით. გემის თეორიაში, არსებობს რამდენიმე ტექნიკა
თანაბარი მოცულობის წყლის ხაზების გრაფიკისთვის. ქუსლის ძალიან მცირე
კუთხით (უსასრულოდ მცირე თანაბარი მოცულობის დახრილობით) შეიძლება
გამოვიყენოთ ლ. ეილერის თეორემის დასკვნა, რომლის მიხედვითაც ორი თანაბარი
მოცულობის წყლის ხაზი, რომლებიც განსხვავდება უსასრულოდ მცირე ნაპირის
კუთხით, იკვეთება სწორ ხაზში, რომელიც გადის მათზე. ტერიტორიის საერთო
სიმძიმის ცენტრი (სასრული მიდრეკილებით, ეს განცხადება კარგავს მოქმედების
ძალას, რადგან თითოეულ წყალსადენს აქვს ტერიტორიის საკუთარი სიმძიმის
ცენტრი).

თუ აბსტრაციას შევუდგებით გემის წონისა და ჰიდროსტატიკური წნევის ძალების

რეალური განაწილებიდან, მათი მოქმედების ჩანაცვლება ერთიანი შედეგიანებით,
მაშინ მივალთ სქემამდე (ნახ. 1). გემის სიმძიმის ცენტრში გამოიყენება წონის ძალა,
რომელიც მიმართულია წყლის ხაზის პერპენდიკულარულ ყველა შემთხვევაში. მის
პარალელურად მოქმედებს ბორცვის ძალა, რომელიც გამოიყენება გემის წყალქვეშა
მოცულობის ცენტრში - ე.წ. სიდიდის ცენტრი(პუნქტი თან).
გამომდინარე იქიდან, რომ ამ ძალების ქცევა (და წარმოშობა) ერთმანეთზე არ არის
დამოკიდებული, ისინი აღარ მოქმედებენ ერთი ხაზის გასწვრივ, არამედ ქმნიან
ძალების წყვილს მოქმედი წყლის ხაზის პარალელურად და
პერპენდიკულარულად. B 1 L 1... რაც შეეხება წონის სიძლიერეს რშეგვიძლია
ვთქვათ, რომ ის რჩება ვერტიკალური და წყლის ზედაპირის პერპენდიკულარულად,
ხოლო ქუსლიანი ჭურჭელი გადახრის ვერტიკალს და მხოლოდ ფიგურის
პირობითობა მოითხოვს წონის ძალის ვექტორის გადახრობას ცენტრის სიბრტყიდან.
ამ მიდგომის სპეციფიკის გაგება ადვილია, თუ წარმოგიდგენიათ სიტუაცია გემზე
დამაგრებული ვიდეოკამერით, რომელიც ასახავს ზღვის ზედაპირს ეკრანზე
დახრილი კუთხით, რომელიც ტოლია გემის გორგოლაჭის კუთხით.
შედეგად მიღებული ძალების წყვილი ქმნის მომენტს, რომელსაც ჩვეულებრივ
უწოდებენ აღდგენის მომენტი... ეს მომენტი ეწინააღმდეგება ქუსლის გარეგნულ
მომენტს და არის სტაბილურობის თეორიის მთავარი აქცენტი.
აღდგენის მომენტის სიდიდე შეიძლება გამოითვალოს ფორმულით (როგორც
ძალების ნებისმიერი წყვილისთვის), როგორც ერთი (ორივე) ძალის ნამრავლი მათ
შორის მანძილით, ე.წ. მხრის სტატიკური სტაბილურობა:

ფორმულა (1) მიუთითებს, რომ მხრებიც და თავად მომენტიც დამოკიდებულია

ჭურჭლის როლის კუთხეზე, ე.ი. არის ცვლადი (როლის გაგებით) სიდიდეები.

თუმცა, არა ყველა შემთხვევაში აღდგენის ბრუნვის მიმართულება შეესაბამება

სურათს 1-ში.

თუ სიმძიმის ცენტრი (გემის სიმაღლის გასწვრივ ტვირთის განლაგების

თავისებურებების შედეგად, მაგალითად, გემბანზე ტვირთის ჭარბი რაოდენობით)
საკმაოდ მაღალია, მაშინ შეიძლება შეიქმნას სიტუაცია, როდესაც წონის ძალა იქნება.
იყოს დამხმარე ძალის მოქმედების ხაზის მარჯვნივ. შემდეგ მათი მომენტი
იმოქმედებს საპირისპირო მიმართულებით და ხელს შეუწყობს გემის დახრილობას.
გარეგანი ქუსლების მომენტთან ერთად ისინი გადააბრუნებენ ხომალდს, რადგან
უკვე აღარ არის დაპირისპირებული მომენტები.

ცხადია, რომ ამ შემთხვევაში ეს სიტუაცია მიუღებლად უნდა შეფასდეს, ვინაიდან

გემს არ გააჩნია სტაბილურობა. შესაბამისად, სიმძიმის ცენტრის მაღალი პოზიციით
გემს შეუძლია დაკარგოს ეს მნიშვნელოვანი საზღვაო ძალა - სტაბილურობა.

ოფშორულ გადაადგილებულ გემებზე გემის სტაბილურობაზე გავლენის მოხდენის,

მისი „კონტროლის“ უნარი, კაპიტანს ეძლევა მხოლოდ ტვირთის რაციონალური
განლაგებით და გემის სიმაღლის გასწვრივ შესანახად, რაც განსაზღვრავს სიმძიმის
ცენტრის პოზიციას. გემის. როგორც არ უნდა იყოს, ეკიპაჟის წევრების გავლენა
სიდიდის ცენტრის პოზიციაზე გამორიცხულია, რადგან ეს ასოცირდება კორპუსის
წყალქვეშა ნაწილის ფორმასთან, რომელიც (გემის მუდმივი გადაადგილება და აწევა)
უცვლელია და გემის ქუსლის არსებობისას ის იცვლება ადამიანის ჩარევის გარეშე და
დამოკიდებულია მხოლოდ ნაკაწრზე. ადამიანის გავლენა კორპუსის ფორმაზე
მთავრდება გემის დიზაინის ეტაპზე.

ამრიგად, სიმძიმის ცენტრის პოზიცია სიმაღლეში, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია გემის

უსაფრთხოებისთვის, ეკიპაჟის „გავლენის სფეროშია“ და საჭიროებს მუდმივ
მონიტორინგს სპეციალური გამოთვლების საშუალებით.

გემის "პოზიტიური" სტაბილურობის არსებობის დიზაინის კონტროლისთვის

გამოიყენება მეტაცენტრისა და საწყისი მეტაცენტრული სიმაღლის კონცეფცია.

განივი მეტაცენტრიარის წერტილი, რომელიც წარმოადგენს ტრაექტორიის

გამრუდების ცენტრს, რომლის გასწვრივ მოძრაობს სიდიდის ცენტრი გემის
ქუსლების დადგომისას.
შესაბამისად, მეტაცენტრი (ისევე როგორც სიდიდის ცენტრი) არის სპეციფიკური
წერტილი, რომლის ქცევა ექსკლუზიურად განისაზღვრება მხოლოდ გემის ფორმის
გეომეტრიით წყალქვეშა ნაწილში და მისი ნაკადი.

მეტაცენტრის პოზიციას, რომელიც შეესაბამება გემის ქუსლის გარეშე დაშვებას,

ჩვეულებრივ უწოდებენ საწყისი განივი მეტაცენტრი.
მანძილი გემის სიმძიმის ცენტრსა და საწყის მეტაცენტრს შორის დატვირთვის
სპეციფიკურ ვარიანტში, რომელიც იზომება ცენტრალურ სიბრტყეში (DP),
ე.წ. საწყისი განივი მეტაცენტრული სიმაღლე.
ნახაზი გვიჩვენებს, რომ რაც უფრო დაბალია სიმძიმის ცენტრი მუდმივ (მოცემული
ნაკაწრისთვის) საწყისი მეტაცენტრის მიმართ, მით უფრო მაღალია გემის
მეტაცენტრული სიმაღლე, ე.ი. რაც უფრო დიდია აღდგენის მომენტისა და თავად
მომენტის მხარი.
ამრიგად, მეტაცენტრული სიმაღლე მნიშვნელოვანი მახასიათებელია გემის
სტაბილურობის კონტროლისთვის. და რაც უფრო დიდია მისი მნიშვნელობა, მით
უფრო დიდი იქნება იმავე რგოლების კუთხით აღდგენის მომენტის მნიშვნელობა, ე.ი.
გემის ქუსლზე დაპირისპირება.

გემის პატარა ქუსლებით, მეტაცენტრი არის დაახლოებით საწყისი მეტაცენტრის

ადგილზე, რადგან სიდიდის ცენტრის ტრაექტორია (პუნქტები თან) ახლოს არის
წრესთან და მისი რადიუსი მუდმივია. სასარგებლო ფორმულა გამომდინარეობს
სამკუთხედიდან, რომელსაც აქვს მწვერვალი მეტაცენტრში, რომელიც მოქმედებს
დაბალი ნაპირის კუთხით ( θ <10 0 ÷12 0):
სად არის როლის კუთხე θ უნდა იქნას გამოყენებული რადიანებში.
გამონათქვამებიდან (1) და (2) ადვილია გამოთქმის მიღება:

რაც გვიჩვენებს, რომ სტატიკური მდგრადობის მხრები და მეტაცენტრული სიმაღლე

არ არის დამოკიდებული ჭურჭლის წონაზე და მის გადაადგილებაზე, არამედ
წარმოადგენს სტაბილურობის უნივერსალურ მახასიათებლებს, რომელთანაც
შესაძლებელია სხვადასხვა ტიპის და ზომის გემების მდგრადობის შედარება.
ასე რომ, გემებისთვის, რომლებსაც აქვთ სიმძიმის ცენტრის მაღალი პოზიცია (ხის
სატვირთო მანქანები), საწყისი მეტაცენტრული სიმაღლე იღებს მნიშვნელობებს. სთ
0≈ 0 - 0.30 მ, მშრალი სატვირთო გემებისთვის სთ 0≈ 0 - 1.20 მ, ნაყარი
გადამზიდავებისთვის, ყინულმჭრელი, ბუქსირებისთვის სთ 0> 1,5 ÷ 4,0 მ.
თუმცა, მეტაცენტრულმა სიმაღლემ არ უნდა მიიღოს უარყოფითი მნიშვნელობები.
ფორმულა (1) საშუალებას გვაძლევს გამოვიტანოთ სხვა მნიშვნელოვანი დასკვნები:
ვინაიდან აღდგენის მომენტის სიდიდის რიგი განისაზღვრება ძირითადად გემის
გადაადგილების მნიშვნელობით. რ, მაშინ სტატიკური მდგრადობის მხრი არის
„საკონტროლო ცვლადი“, რომელიც გავლენას ახდენს ბრუნვის ცვლილების
დიაპაზონზე მ ინმოცემულ გადაადგილებაზე. და ოდნავი ცვლილებისგან ლ (θ)მის
გამოთვლაში უზუსტობის ან საწყისი ინფორმაციის უზუსტობის გამო (გემის
ნახაზებიდან აღებული მონაცემები ან გემზე გაზომილი პარამეტრები), მომენტის
სიდიდე მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული. მ ინ, რომელიც განსაზღვრავს
ჭურჭლის უნარს გაუძლოს მიდრეკილებებს, ე.ი. მისი სტაბილურობის განსაზღვრა.
ამრიგად, საწყისი მეტაცენტრული სიმაღლე უნივერსალური სტაბილურობის
მახასიათებლის როლს ასრულებს, რაც შესაძლებელს ხდის ვიმსჯელოთ მისი
არსებობისა და ზომის შესახებ, ჭურჭლის ზომის მიუხედავად.
თუ ჩვენ მივყვებით სტაბილურობის მექანიზმს გორგოლაჭის დიდი კუთხით, მაშინ
გამოჩნდება აღდგენის მომენტის ახალი მახასიათებლები.

გემის თვითნებური განივი დახრილობების დროს, სიდიდის ცენტრის ტრაექტორიის

გამრუდება თანცვლილებები. ეს ტრაექტორია აღარ არის წრე მუდმივი მრუდის
რადიუსით, არამედ არის ერთგვარი სიბრტყე მრუდი, რომელსაც აქვს ყოველ
წერტილში გამრუდების სხვადასხვა მნიშვნელობები და გამრუდების რადიუსი.
როგორც წესი, ეს რადიუსი მატულობს გემის გორვაში და განივი მეტაცენტრი
(როგორც ამ რადიუსის დასაწყისი) ტოვებს ცენტრალურ სიბრტყეს და მოძრაობს მისი
ტრაექტორიის გასწვრივ, გემის წყალქვეშა ნაწილში სიდიდის ცენტრის
გადაადგილების შემდეგ. . ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, მეტაცენტრული სიმაღლის
კონცეფცია გამოუსადეგარი ხდება და მხოლოდ აღდგენის მომენტი (და მისი
მხრები) ლ(θ)) რჩება გემის სტაბილურობის ერთადერთ მახასიათებლებად მაღალ
დახრილობაზე.
ამასთან, ამ შემთხვევაში, საწყისი მეტაცენტრული სიმაღლე არ კარგავს თავის როლს,
როგორც მთლიანი გემის სტაბილურობის ფუნდამენტური საწყისი მახასიათებელი,
რადგან აღდგენის მომენტის სიდიდის რიგი დამოკიდებულია მის მნიშვნელობაზე,
როგორც გარკვეულ " მასშტაბის ფაქტორი”, ე.ი რჩება მისი არაპირდაპირი გავლენა
გემის სტაბილურობაზე მაღალი ქუსლის კუთხით.

ასე რომ, ჭურჭლის სტაბილურობის გასაკონტროლებლად, ჩატვირთვამდე,

აუცილებელია პირველ ეტაპზე შეფასდეს საწყისი განივი მეტაცენტრული სიმაღლის
მნიშვნელობა. სთ 0გამოთქმის გამოყენებით:
სადაც z G და z M 0 არის სიმძიმის ცენტრის და საწყისი განივი მეტაცენტრის
აპლიკაციები, შესაბამისად, გაზომილი მთავარი სიბრტყიდან, რომელშიც
მდებარეობს გემთან დაკავშირებული OXYZ კოორდინატთა სისტემის საწყისი (ნახ.
3).

გამოთქმა (4) ერთდროულად ასახავს გემის მეთაურის მონაწილეობის ხარისხს

სტაბილურობის უზრუნველყოფაში. გემის სიმძიმის ცენტრის სიმაღლის პოზიციის
არჩევით და კონტროლით, ეკიპაჟი უზრუნველყოფს გემის სტაბილურობას და
ყველა გეომეტრიული მახასიათებლები, კერძოდ, Z M 0, დიზაინერმა უნდა
უზრუნველყოს გრაფიკების სახით მონახაზიდან დ, ე.წ თეორიული ნახაზის
ელემენტების მრუდები.
გემის მდგრადობის შემდგომი კონტროლი ხორციელდება გადაზიდვების საზღვაო
რეესტრის (RS) მეთოდის ან საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციის (IMO) მეთოდის
მიხედვით.
აღდგენის მომენტი მხრის ლდა თავად მომენტი მ ინაქვს გეომეტრიული
ინტერპრეტაცია სტატიკური სტაბილურობის დიაგრამის (SDD) სახით (ნახ. 4). DSO
არის აღდგენის ბრუნვის მხრის გრაფიკული დამოკიდებულება ლ(θ) ან თავად
მომენტიმ ინ (θ) ბანკის კუთხიდან θ .
 ეს გრაფიკი, როგორც წესი, გამოსახულია გემის ქუსლზე მხოლოდ მარცხნივ, რადგან
სიმეტრიული ხომალდისთვის პორტის მხარეს დახრისას მთელი სურათი
განსხვავდება მხოლოდ მომენტის ნიშნით. მ ინ (θ).
DSO-ს მნიშვნელობა სტაბილურობის თეორიაში ძალიან დიდია: ეს არ არის მხოლოდ
გრაფიკული დამოკიდებულება მ ინ(θ); DSO შეიცავს ამომწურავ ინფორმაციას გემის
დატვირთვის მდგომარეობის შესახებ სტაბილურობის თვალსაზრისით. გემის DSO
საშუალებას იძლევა გადაჭრას მრავალი პრაქტიკული პრობლემა მოცემულ
მოგზაურობაზე და წარმოადგენს საანგარიშო დოკუმენტს გემის დატვირთვის
დაწყების და მოგზაურობაზე გაგზავნის შესაძლებლობის შესახებ.
DSO-ს თვისებებად შეიძლება აღინიშნოს შემდეგი:
 კონკრეტული ხომალდის DSO დამოკიდებულია მხოლოდ გემის სიმძიმის ცენტრის
შედარებით პოზიციაზე გდა საწყისი განივი მეტაცენტრი მ(ან მეტაცენტრული
სიმაღლის მნიშვნელობა სთ 0) და გადაადგილება რ(ან ნალექი დ ოთხ) და
ითვალისწინებს თხევადი ტვირთის და მარაგების არსებობას სპეციალური
კორექტირების გამოყენებით,
 კონკრეტული ხომალდის კორპუსის ფორმა ჩნდება DSO-ში მხარზე ლ (θ), მკაცრად
დაკავშირებულია კორპუსის ხაზების ფორმასთან , რომელიც ასახავს სიდიდის
ცენტრის გადაადგილებას თანწყალში შემავალი მხარის მიმართულებით, როცა
ჭურჭელი ქუსლდება.
 მეტაცენტრული სიმაღლე სთ 0, გამოითვლება თხევადი ტვირთისა და მარაგების
გავლენის გათვალისწინებით (იხ. ქვემოთ), ჩნდება DSO-ზე, როგორც ტანგენსის
დახრილობის კუთხის ტანგენსი DSO-ზე წერტილში. θ = 0, ანუ:

DSO-ს კონსტრუქციის სისწორის დასადასტურებლად მასზე კეთდება კონსტრუქცია:

დაყენებულია კუთხე θ = 1 რადი (57.3 0) და ააგეთ სამკუთხედი ჰიპოტენუზაზე
ტანგენტით DSO-ზე θ = 0 და ჰორიზონტალური ფეხი θ = 57.3 0... ვერტიკალური
(დაპირისპირებული) ფეხი უნდა იყოს მეტაცენტრული სიმაღლის ტოლი სთ 0ღერძის
მასშტაბი ლ(მ).
 არცერთ ქმედებას არ შეუძლია შეცვალოს DSO ტიპის, გარდა საწყისი პარამეტრების
მნიშვნელობების შეცვლისა სთ 0და რ, რადგან DSO ასახავს, გარკვეული გაგებით,
გემის კორპუსის უცვლელ ფორმას ღირებულების საშუალებით ლ (θ);
 მეტაცენტრული სიმაღლე სთ 0რეალურად განსაზღვრავს DSO-ს ტიპს და სიგრძეს.
Roll კუთხე θ = θ 3, რომლის დროსაც DSO გრაფიკი კვეთს აბსცისის ღერძს, ეწოდება
DSO მზის ჩასვლის კუთხე. მზის ჩასვლის კუთხე θ 3განსაზღვრავს მხოლოდ როლის
კუთხის მნიშვნელობას, რომლის დროსაც წონის ძალა და წევის ძალა იმოქმედებს
ერთი სწორი ხაზის გასწვრივ და ლ(θ 3) = 0. ჭურჭლის გადახვევის შესახებ მსჯელობა
ქუსლის დადგომისას
θ = θ 3არ იქნება სწორი, რადგან გემის დაბრუნება იწყება გაცილებით ადრე - DSO-ს
მაქსიმალური წერტილის გავლის შემდეგ მალე. DSO-ს მაქსიმალური წერტილი
( ლ = ლ m (θ m)) მიუთითებს მხოლოდ წონის ძალის მაქსიმალურ მანძილს საყრდენი
ძალისგან. თუმცა, მაქსიმალური ბერკეტი მე ვარდა მაქსიმალური კუთხე θ
მმნიშვნელოვანი რაოდენობაა სტაბილურობის კონტროლში და უნდა შემოწმდეს
შესაბამის რეგულაციებთან შესაბამისობაში.
DSO საშუალებას გაძლევთ გადაჭრათ გემის სტატიკის მრავალი პრობლემა,
მაგალითად, დაადგინოთ გემის სტატიკური კუთხე, როდესაც მასზე მოქმედებს
მუდმივი (გემის გორიდან დამოუკიდებლად) ქუსლის მომენტი. მ კრ= კონსტ. ეს
როლი კუთხე შეიძლება განისაზღვროს ქუსლისა და აღდგენის მომენტების თანაბარი
მდგომარეობიდან M in (θ) = მ კრ... პრაქტიკაში ეს პრობლემა მოგვარებულია როგორც
ორივე მომენტის გრაფიკის გადაკვეთის წერტილის აბსცისის პოვნის პრობლემა.
სტატიკური სტაბილურობის დიაგრამა ასახავს გემის უნარს შექმნას აღდგენის
მომენტი, როდესაც გემი დახრილია. მის ფორმას აქვს მკაცრად სპეციფიკური
ხასიათი, რომელიც შეესაბამება გემის დატვირთვის პარამეტრებს მხოლოდ ამ
მოგზაურობაზე ( რ = რმე , თ 0 = თ 0 მე). ნავიგატორი, რომელიც ჩართულია გემზე
დატვირთვის მოგზაურობის დაგეგმვაში და სტაბილურობის გამოთვლებში,
ვალდებულია ააგოს კონკრეტული DSO გემის ორი მდგომარეობისთვის მომავალ
მოგზაურობაში: ტვირთის უცვლელი საწყისი მდებარეობით და 100%-ით. და გემის
მაღაზიების 10%.
იმისათვის, რომ შეძლოს სტატიკური სტაბილურობის დიაგრამების აგება
გადაადგილებისა და მეტაცენტრული სიმაღლის სხვადასხვა კომბინაციებზე, ის
იყენებს დამხმარე გრაფიკულ მასალებს, რომლებიც ხელმისაწვდომია გემის
დოკუმენტაციაში ამ გემის პროექტისთვის, მაგალითად, პანტოკარენსი, ან
სტატიკური სტაბილურობის უნივერსალური დიაგრამა.

პანტოკარენს გემს აწვდის დიზაინერი, როგორც კაპიტნის სტაბილურობისა და

სიძლიერის ინფორმაციის ნაწილი. არის მოცემული გემის უნივერსალური
გრაფიკები, რომლებიც ასახავს მისი კორპუსის ფორმას მდგრადობის
თვალსაზრისით.
პანტოკარენები (ნახ. 6) ნაჩვენებია გრაფიკების სერიის სახით (ქუსლის სხვადასხვა
კუთხით (θ = 10.20.30, ... ფორმები - ლვ(რ, θ ).
ფორმის მხრის მანძილი არის მანძილი, რომლითაც ამოძრავებს ბუასილის ძალა
საწყისი სიდიდის ცენტრთან შედარებით. C ოროცა გემი ქუსლდება (სურ. 7). ცხადია,
რომ სიდიდის ცენტრის ეს გადაადგილება დაკავშირებულია მხოლოდ სხეულის
ფორმასთან და არ არის დამოკიდებული სიმძიმის ცენტრის სიმაღლეზე.
მნიშვნელობების ნაკრები მხრის ფორმისთვის ქუსლის სხვადასხვა კუთხით
(ჭურჭლის სპეციფიკური წონისთვის P = Pმე) ამოღებულია პანტოკარენის
სქემებიდან (სურ. 6).
მხრების სტაბილურობის დასადგენად ლ(θ) და მომავალ მოგზაურობაში სტატიკური
სტაბილურობის დიაგრამის ასაგებად, აუცილებელია ფორმის მხრების დამატება -
წონის მხრები. მე შიგნითრომელთა გამოთვლა მარტივია:
შემდეგ მომავალი DSO-ს ორდინატები მიიღება გამონათქვამით:
ორი დატვირთვის მდგომარეობის გამოთვლების შესრულების შემდეგ ( რ ზაპ.= 100%
და 10%), ააგეთ ორი DSO ცარიელ ბლანკზე, რაც ახასიათებს გემის სტაბილურობას ამ
მოგზაურობაზე. რჩება სტაბილურობის პარამეტრების შემოწმება საზღვაო გემების
სტაბილურობის ეროვნულ ან საერთაშორისო სტანდარტებთან მათი
შესაბამისობისთვის.
არსებობს DSO-ს აგების მეორე გზა, მოცემული გემის უნივერსალური DSO-ის
გამოყენებით (დამოკიდებულია გემზე კონკრეტული დამხმარე მასალების
ხელმისაწვდომობაზე).

უნივერსალური DSO(ნახ. 6a) აერთიანებს ტრანსფორმირებულ პანტოკარენებს, რათა

დადგინდეს ლვდა მხრის წონის დიაგრამები ლვ(θ). გრაფიკული
დამოკიდებულებების ხედვის გასამარტივებლად ლვ(θ) (იხ. ფორმულა (6)) საჭირო
იყო ცვლადის შეცვლა ქ = ცოდვა θ , შედეგად მიღებული სინუსოიდური
მრუდები ლვ(θ) გარდაიქმნება სწორ ხაზებად ლვ (ქ(θ)). მაგრამ ამისათვის საჭირო
იყო აბსცისის გასწვრივ არათანაბარი (სინუსოიდური) მასშტაბის მიღება. θ .
გემის დიზაინერის მიერ წარმოდგენილ უნივერსალურ DSO-ზე, არსებობს ორივე
ტიპის გრაფიკული დამოკიდებულებები - ლ ვ (P, θ) და მე შიგნით (z G, θ). აბსცისის
ღერძის ცვლილების გამო ყალიბდება მხრის გრაფიკები ლ ვაღარ ჰგვანან
პანტოკარენებს, თუმცა სხეულის ფორმის შესახებ იმავე რაოდენობის ინფორმაციას
შეიცავს, როგორც პანტოკარენებს.
უნივერსალური DSO-ს გამოსაყენებლად აუცილებელია მრიცხველის გამოყენება
დიაგრამიდან მრუდს შორის ვერტიკალური მანძილის მოსაშორებლად. ლ ვ (θ, P
*)და მრუდი მე შიგნით (θ, z G *)გემის ბრუნვის კუთხის რამდენიმე
მნიშვნელობისთვის θ = 10, 20, 30, 40 ... 70 0, რაც შეესაბამება ფორმულის გამოყენებას
(6a). და შემდეგ, ცარიელ DSO ცარიელზე, ააგეთ ეს მნიშვნელობები, როგორც
მომავალი DSO-ს ორდინატები და დააკავშირეთ წერტილები გლუვი ხაზით (DSO-ზე
რულონის ღერძი ახლა აღებულია ერთიანი მასშტაბით).
ორივე შემთხვევაში, პანტოკარენის გამოყენებისას და უნივერსალური DSO-ს
გამოყენებისას, საბოლოო DSO უნდა იყოს იგივე.

უნივერსალურ DSO-ზე ზოგჯერ არის მეტაცენტრული სიმაღლის დამხმარე ღერძი

(მარჯვნივ), რაც ხელს უწყობს კონკრეტული სწორი ხაზის აგებას მნიშვნელობით. z G
*:მეტაცენტრული სიმაღლის გარკვეული მნიშვნელობის შესაბამისი სთ 0 *,იმდენად,
რამდენადაც
ახლა მივმართოთ გემის სიმძიმის ცენტრის კოორდინატების განსაზღვრის მეთოდს X
გდა ზ გ... გემის სტაბილურობის შესახებ ინფორმაციაში ყოველთვის შეგიძლიათ
იპოვოთ ცარიელი ჭურჭლის სიმძიმის ცენტრის, აბსცისის კოორდინატები. x G 0და
ორდინატი z G 0.
გემის წონის პროდუქტებს სიმძიმის ცენტრის შესაბამისი კოორდინატები ეწოდება
გემის გადაადგილების სტატიკური მომენტები.შუა გემის თვითმფრინავთან
შედარებით ( M x) და მთავარი თვითმფრინავი ( მზ); ცარიელი გემისთვის გვაქვს:
დატვირთული გემისთვის, ეს მნიშვნელობები შეიძლება გამოითვალოს შესაბამისი
სტატიკური მომენტების შეჯამებით ყველა ტვირთისთვის, სატანკო საწყობებისთვის,
ბალასტური ტანკის ბალასტისთვის და ცარიელი გემისთვის:

სტატიკური მომენტისთვის მზაუცილებელია სპეციალური დადებითი შესწორების

დამატება, გემის ტანკების ცხრილებში არსებული თხევადი ტვირთის, მაღაზიებისა
და ბალასტის თავისუფალი ზედაპირების სახიფათო ეფექტის
გათვალისწინებით, ∆Mჟ:
ეს კორექტირება ხელოვნურად ზრდის სტატიკური მომენტის მნიშვნელობას ისე,
რომ მიიღება მეტაცენტრული სიმაღლის ყველაზე ცუდი მნიშვნელობები, რითაც
გაანგარიშება ხორციელდება ზღვარით უსაფრთხო მიმართულებით.

ახლა სტატიკური მომენტების გაყოფა M Xდა M Z შესწორებულიაამ მოგზაურობაში

გემის მთლიანი წონისთვის, ჩვენ ვიღებთ გემის სიმძიმის ცენტრის კოორდინატებს
სიგრძის გასწვრივ ( X გ) და გამოსწორდა ( Z G rev), რომელიც შემდეგ გამოიყენება
შესწორებული მეტაცენტრული სიმაღლის გამოსათვლელად h 0 rev:
და შემდეგ - დსო-ს ასაშენებლად. Z mo (d)-ის მნიშვნელობა აღებულია თეორიული
ნახაზის ელემენტების მრუდებიდან კონკრეტული საშუალო მონახაზისთვის.