You are on page 1of 16

केन्द्रीय विद्यालय संगठनम् /KENDRIYA VIDYALAYA SANGATHAN

गुिाहाटी संभाग /:GUWAHATI REGION

अध्ययन सामग्री / STUDY MATERIAL

(2022-23)
कक्षा- षष्ठी: / CLASS-VI विषय:-संस्कृतम्/ SANSKRIT

सामान्य निर्देशा:
1. प्रश्नािाां निर्देशााः ध्यािेि ाऄवश्यां पठिीयााः ।
2. ाऄनममि् प्रश्नपत्रे चत्वाराः खणडााः सनन्ि ।
3. सवेषाां प्रश्नािाम् उत्तरानि सांमकृ िेि लेखिीयानि ।
1. अभ्यास प्रश्ना:
खणड क - ाऄपठठि ाऄवबोधिम्–
प्रश्न :1.ाऄधोनलनखिम् ाऄपठठि-ाऄिुच्छे र्दां पठठत्वा प्रश्नाि् उत्तरि -
एकां उद्यािां ाऄनमि। उद्यािे ाऄिेके वृक्ााः पार्दपााः च सनन्ि । पार्दपेषु सुन्र्दरानि पुष्पानि नवकसनन्ि । बालकााः बानलकााः च
ाअिन्र्देि क्रीडनन्ि । उद्यािे एकाः िडागाः ाऄनप ाऄनमि । िडागे मीिााः ,कच्छपााः, मकरााःच िरनन्ि । िडागमय जले कमलानि सनन्ि ।
उद्यािे पविाः शिाः शिाः वहनि । जिााः सुखेि भ्रमनन्ि ।
एकपर्देिउत्तरि्।
1. वृक्ााः पार्दपााः च कु त्र सनन्ि ? उत्तर- उद्यािे
2. उद्यािे काः शिाः शिाः वहनि ? उत्तर- पविाः
पूिव
ण ाक्येिउत्तरि्.
1. िडागे के -के िरनन्ि ?
उत्तर- िडागे मीिााः ,कच्छपााः, मकरााःच िरनन्ि ।
भानषक प्रश्ना:.

2. ’पार्दपेषु’ ाआनि पर्दे का नवभनि ? उत्तर- सप्तमी


(क) पञ्चमी (ख) षष्टी (ग) सप्तमी
3. ‘जिााः सुखेि भ्रमनन्ि | ’ ाऄत्र क्रक्रया पर्दां कक ? उत्तर- भ्रमनन्ि
(क) भ्रमनन्ि (ख) जिा: (ग) सुखेि

खणड – ख -ाऄिुप्रयुि-व्याकरिम्
प्रश्न :2 .नचत्रानि र्दृष््वा सांमकृ ि पर्दानि नलखि- (नचत्रों को र्देखकर सांमकृ ि पर्द नलनखए-)

मांजूषा छात्रााः, विमय, मनहला, रोपयनन्ि, पवणिााः, पार्दपाि्, मेघााः, ।

1. ाआर्दां नचत्रां …………… ाऄनमि । उत्तर- विमय


2. ाऄनममि् नचत्रे …..…… ाऄनमि । उत्तर- मनहला
3. ाऄनममि् नचत्रे …..…… सनन्ि । उत्तर- छात्रााः

प्रश्न :3. नचत्रानि र्दृष््वा सांखयाां नलखि-

1.-------------- कन्र्दुकानि। 2.-------------- चटकााः । 3.-------------- पुमिकम्।

उत्तर- अष्ट उत्तर- ततस्त्र: उत्तर- एकम ्

खणड - ग ाऄिुप्रयुि-व्याकरिम्
प्रश्न :4. कोष्ठकान्िगणिेषु शब्र्देषु िृिीया-नवभक्ति योजनयत्वा ठरिमथािानि पूरयि-

यथा- िभाः चन्रेि शोभिे। (चन्र)

(क) सा ................... जलेि मुखां प्रक्ालयनि। (नवमल) उत्तर- नवमले


(ख) राघवाः .................... नवहरनि। (नवमाियाि) उत्तर- नवमाियािेि
(ग) कणठाः ...................... शोभिे। (मौनिकहार) उत्तर- मौनिकहारे ि
प्रश्न :5. कोष्ठकाि् उनचिां शब्र्दां नचत्वा ठरिमथािानि पूरयि-

(1) ................................पठानम। ( वयम् / ाऄहम् ) उत्तर- ाऄहम्


(2) ............................... गच्छथ: । ( युवाम् / यूयम् ) उत्तर- युवाम्
(3) ............................... पुमिकम् । ( माम् / मम ) उत्तर- मम
प्रश्न :6. निर्देशािुसारां पठरविणिां कु रुि

यथा- ाऄहां क्रीडानम। - (बहुवचिे) - वयां क्रीडामाः।

(क) ाऄहां िृत्यानम। - (बहुवचिे) - ------------ उत्तर- वमं नत्ृ माभ्


(ख) त्वां पठनस। - (बहुवचिे) - ------------ उत्तर- मम
ू भ ् ऩठथ
(ग) युवाां गच्छथाः। - (एकवचिे) - ------------ उत्तर- त्वं गच्छसस
प्रश्न :7. मञ्जूषािाः शब्र्दाि् नचत्वा ठरिमथािानि पूरयि

मञ्जूषा- र्दृष््वा, गृहीत्वा, िीत्वाण

(क) िे बालकााः -------------- िद्यााः उत्तीिाणाः। उत्तर- िीत्वाण


(ख) पनथक: बालकाि् र्दुाःनखिाि् -------------- ाऄपृच्छि्। उत्तर- र्दृष््वा
(ग) पुमिकानि -------------- नवद्यालयां गच्छ। उत्तर- गृहीत्वा
प्रश्न :8. शुद्ध कथिािाां समक्म् (ाअम्) ाआनि ाऄशुद्ध कथिािाां समक्ां (ि) कु रुि

(क) काक: कृ ष्ि: ि भवनि । [...................] उत्तर- न


(ख) ाऄममानभ नप्रयां ि विव्यां । [...................] उत्तर- न
(ग) वसांि समये नपककाकयो: भेर्द: भवनि । [...................] उत्तर- आभ ्
प्रश्न :9. समुनचिाः पर्दाः ठरिमथिानि पूरयि

नवभनिाः एकवचिम् निवचिम् बहुवचिम्

प्रथमा भािुाः भािू -------- उत्तर- बानव:


नििीया गुरुम् -------- गुरूि् उत्तर- गरू

िृिीया -------- पशुभ्याम् पशुनभ: उत्तर- ऩशन
ु ा
प्रश्न :10. नभन्नवगणमय पर्दां नचिुि

यथा- सूयाःण , चन्राः, ाऄम्बुर्दाः, शुक्राः ाऄम्बुर्दाः

(क) पत्रानि, पुष्पानि, फलानि, नमत्रानि। --------- उत्तर- नमत्रानि


(ख) गावाः, क्तसहााः, कच्छपााः, गजााः। --------- उत्तर- गावाः
(ग) मयूरााः, चटकााः, शुकााः, मणडू कााः। --------- उत्तर- मणडू कााः
प्रश्न :11. मञ्जूषािाः उनचिम् ाऄव्ययपर्दां नचत्वा ठरिमथिानि पूरयि -

मञ्जूषा- ाआव, एव, च, उच्ाः

(क) बालकााः बानलकााः ------------ क्रीडाक्ेत्रे क्रीडनन्ि। उत्तर- च


(ख) मेघााः ------------ गजणनन्ि। उत्तर- उच्ाः
(ग) बकाः हांसाः------------श्वेिाः भवनि। उत्तर- ाआव
(घ) सत्यम्------------जयिे। उत्तर- एव
(ख) पर्दािाां विणनवच्छे र्दां प्रर्दशणयि-
यथा- कोक्रकले = क् + ओ + क् + ाआ + ल् + ए

(क) चटके = उत्तर- च ् + अ + ट् + अ + क् + ए


(ख) धानवकााः = उत्तर- ध + आ + व ् + इ + क् + आ्
(ग) छु ठरका = उत्तर- छ् + उ + य् + इ + क् + आ
प्रश्न :12. श्लोकाांशाि् योजयि-

(क) (ख)
उत्तर-

(i) िममाि् नप्रयां नह विव्यां (क) वचिे का र्दठररिा।


(ii) गच्छि् नपपीलको यानि (ख) योजिािाां शिान्यनप।
(iii) नप्रयवाक्यप्रर्दािेि (ग) सवे िुष्यनन्ि जन्िवाः।
(iv) कक भवेि् िेि पाठे ि (घ) जीविे यो ि साथणकाः।
प्रश्न :13. ाऄधोनलनखिानि वाक्यानि घटिाक्रमािुसारां नलखि-
(क) मनक्के मवानमिां र्दशिाः। उत्तर-1. (घ) ाऄजीजाः सरलाः पठरश्रमी च ाअसीि्।

(ख) ाऄजीजाः पेठटकाम् ाअियनि। उत्तर-2. (ग) एकर्दा साः गृहां गन्िुम् ाऄवकाशां वाञ्छनि।

(ग) एकर्दा साः गृहां गन्िुम् ाऄवकाशां वाञ्छनि। उत्तर-3. (ख) ाऄजीजाः पेठटकाम् ाअियनि।

(घ) ाऄजीजाः सरलाः पठरश्रमी च ाअसीि्। उत्तर-4. (क) मनक्के मवानमिां र्दशिाः।

******************************************************

2 अभ्यास प्रश्ना:

खण्ड क - अऩठित अवबोधनम ्

प्रश्न :1.अधोलऱखखतम ् अऩठित-अनुच्छे दं ऩठित्वा प्रश्नान ् उत्तरत -


दे वारमस्म ऩरयसये एक: सयोवय् अस्स्त। सयोवये कभर ऩष्ु ऩाणण ववकसस्तत। सयोवयस्म तटे अनेके ऩादऩा् सस्तत। सयोवयस्म
जरे सयु म्मा वततका: तयस्तत । सयोवयं ऩरयत् स्स्थता: फारका् वततका् ऩश्मस्तत प्रसतना् च बवस्तत। सयोवयं उबमत् अनेके वऺ
ृ ा्
सस्तत। वऺ
ृ ेषु फहव् वानया् ननवसस्तत । वानया् वऺ
ृ ाणां परानन खादस्तत। वऺ
ृ ेषु खगानां नीडा् सस्तत। तेषु नीडेषु खगा: ननवसस्तत ।
एकऩदे न उत्तरत ्- (एक ऩद में उत्तर दीजिए)
1. सयोवय् कुत्र अस्स्त?
उत्तर- दे वाऱयस्त्य ऩररसरे
2. वानया् केषाभ ् परानन खादस्तत?
उत्तर- वऺ
ृ ाणां

ऩूणव
ण ाक्येन उत्तरत.्
सयोवये कानन ववकसस्तत?
उत्तर- सरोवरे कमऱ ऩुष्ऩाखण ववकसजतत।
भावषक प्रश्ना:.
1.’सयोवये ’ इनत ऩदे का ववबस्तत ?
(क) ऩञ्चभी (ख) षष्टी (ग) सप्तभी
उत्तर- (ग) सप्तमी
2."भेधावी छात्र्" अनमो् ऩदमो् ककभ ववशेषणऩदं ?
(क) छात्र् (ख) भेधावी (ग) सख
ु ेन
उत्तर-(ख) मेधावी

खण्ड – ख -अनुप्रयुक्त-व्याकरणम ्

प्रश्न :2 .चिराखण दृष््वा संस्त्कृत ऩदातन लऱखत- (चिरों को दे खकर संस्त्कृत ऩद लऱखखए-)

मंिूषा- कऺामा:, अध्मावऩका, छात्रा्, श्माभऩट्ट्, ऩस्


ु तकानन

1. इदं चचत्रं कऺाया: अस्स्त ।


2. अस्स्भन ् चचत्रे छारा् सस्तत ।
3. अस्स्भन ् चचत्रे श्यामऩट्ट् अस्स्त ।

प्रश्न :3. चिराखण दृष््वा संखयां लऱखत-

1) षट तारा्। 2) दश ऩत्राणण। 3) ऩञ्ि कऩोता्।

खण्ड - ग अनुप्रयुक्त-व्याकरणम ्

प्रश्न4 :. मञ्िूषात् उचितम ् अव्ययऩदं चित्वा ररक्तस्त्थनातन ऩूरयत-

इव एव च उच्चच्

(क) फारका् फासरका् इव क्रीडाऺेत्रे क्रीडस्तत।

(ख) भेघा् उच्िच् गजतस्तत।

(ग) फक् हं स् ि श्वेत् बवनत।


(घ) सत्मभ ् एव जमते।

प्रश्न :5. कोष्िकात ् उचितं शब्दं चित्वा ररक्तस्त्थानातन ऩूरयत-


(1) अहम ् ऩठासभ। ( वमभ ् / अहभ ् )
(2) यव
ु ाम ् गच्छथ: । ( मव
ु ाभ ् / मम
ू भ् )
(3) मम ऩस्
ु तकभ ् । ( भाभ ् / भभ )

प्रश्न :6 तनदे शानुसारं ऱकारऩररवतणनं कुरुत-

यथा-अिीि् ऩररश्रमी आसीत ्। (ऱ्ऱकारे ) अिीि् ऩचश्रमी अजस्त्त।

(क) अहं सशऺकाम धनं ददासभ। (रट्


ृ रकाये ) अहं लशऺकाय धनं दास्त्यालम।
(ख) ऩरयश्रभी जन् धनं प्राप्स्मनत। (रट्रकाये ) ऩररश्रमी िन् धनं प्राप्यतत।
(ग) स्वाभी उच्चच् वदनत। (रङ्रकाये ) स्त्वामी उच्िच अवदत ्।
प्रश्न :7 मञ्िूषात् ववऱोम ऩदातन चित्वा लऱखत-
मंिूषा- धननकभ ् द:ु खभ ् ऩाश्वे

3. सख
ु भ् द:ु खम ्
4. दयू े ऩाश्वे
5. ननधतनभ ् धतनकम ्
प्रश्न :8. शुद्धकथनानां समऺम ् (आम ्) इतत अशुद्धकथनानां समऺं (न) कुरुत-
(क) दशफारका् स्नानाम अगच्छन ्। [आम ् ]
(ख) सवे वाटटकामाभ ् अभ्रभन ्। [न ]
(ग) ते वस्तत
ु ् नव फारका् एव आसन ्। [न ]

प्रश्न :9. समुनचिाः पर्दाः ठरिमथिानि पूरयि -


एकविनम ् द्ववविनम ् बहुविनम ्

तत
ृ ीमा ऩशन
ु ा ऩशभ्
ु माभ ् ऩशसु ब्
चतथ
ु ी साधवे साधुभ्याम ् साधुभ्म्
ऩञ्चभी वटो् वटुभ्माभ ् वटुभ्य:

प्रश्न :10. लभतन वगणस्त्य ऩदं चिनुत-


यथा- सूय्ण , ितर्, अम्बुद्, शुक्र् अम्बुद्

(क) रेखनी, ऩस्ु स्तका, अध्मावऩका, अजा। अिा


(ख) भमयू ा:, चटका:, शक
ु ा:, भणडूका:। मणडूका:
(ग) ऩस्
ु तकारम:, श्माभऩट्ट:, प्राचामत:, सौचचक:। सौचिक:

प्रश्न11:. ऩयाणय-ऩदातन योियत-


क) गगने उत्तर- आकाशे
ख) ववभरे उत्तर- ननभतरे
ग) चतर् उत्तर- ननशाकय्

खण्ड - घ ऩठित-अवबोधनम ्
प्रश्न :12. तनम्नलऱखखतं ऩठित गद्यांशं ऩठित्वा-प्रश्नान ् उत्तरत -
“ तत्र क्रीडास्ऩधात: सस्तत । वमभ ् अवऩ खेसरष्माभ: । फासरका: अवऩ खेसरष्मस्तत । इतराम चरचचत्रं योचते । स: तत्र दशतक
रूऩेण स्थास्मनत । ऩयू ण: कस्माभवऩ स्ऩधातमां प्रनतबागी नाऽस्स्त । ककभ ् त्वं न क्रीडसस ? तव बचगनी तु भभ ऩऺे क्रीडनत
। नटह भह्मभ चरचचत्रभ ् योचते । ऩयभ अत्र अहं दशतक रूऩेण स्थास्मासभ ।
एकऩदे न उत्तरत-
1. तत्र का: सस्तत? उत्तर- क्रीडास्ऩधात:
2. क: चरचचत्रं योचते ? उत्तर- इतराम
ऩूणव
ण ाक्येन उत्तरत-
क: स्ऩधातमां प्रनतबागी नाऽस्स्त ?
उत्तर- ऩरू ण: कस्त्यामवऩ स्त्ऩधाणयां प्रततभागी नाऽजस्त्त ।
यथातनदे शम ् उत्तरत-
1. ' प्रनतमोचगता ' – अथतस्म उचचतं ऩदं ककभ ्? उत्तर- (ii) स्ऩधात
(i) दशतक: (ii) स्ऩधात (iii) अवऩ
2. ‘ खेसरष्माभ:’- अत्र क: वचनभ ् ? उत्तर- (iii) फहुवचनभ ्
(i) एकवचनभ ् (ii) द्वववचनभ ् (iii) फहुवचनभ ्
प्रश्न :13. ऩद्यांशम ् ऩठित्वा तनदे शनुसारं उत्तरत लऱखत-
सम
ू स्
त तऩतु भेघा् वा वषतततु ववऩर
ु ं जरभ ् ।
कृवषका कृवषको ननत्मं शीतकारेऽवऩ कभतठौ ।।
एकऩदे न उत्तरत –
1 ) क् तऩतु ? उत्तर- सम
ू :त
2 ) के वषतततु ? उत्तर- भेघा्
ऩूणव
ण ाक्येन उत्तरत –.
क) कौ सदा कभतठौ कुरुत्?
उत्तर- कृवषका कृवषको ननत्मं शीतकारेऽवऩ कभतठौ ।

तनदे शानुसारं समुचितम ् उत्तरं चित्वा लऱखत –


क ) ‘वषततत’ु इनत कक्रमा ऩदस्म कतऩ
तृ दं ककभ ् ? उत्तर- ( ii ) भेघा्
( i ) सम
ू ्त ( ii ) भेघा् ( iii ) कृवषका्
ख ) ‘अरसौ’ इनत ऩदस्म ववरोभऩदं चचत्वा सरखत – उत्तर- ( iii ) कभतठौ
( i ) शीतकारौ ( ii ) कृवषकौ ( iii ) कभतठौ
प्रश्न :14 .वणाणनाम ् संयोिनम - ववच्छे दनम ् ि लऱखत-
(क) वणण संयोिनेन ऩदं लऱखत-
यथा- ि ् + अ + ष ् + अ + क् + ए = िषके
(क) स ् + औ + च ् + इ + क् + अ् = उत्तर- सौचिक:
(ख) श ् + उ + न ् + अ + क् + औ = उत्तर- शुनकौ
(ग) ध ् + आ + व ् + अ + त ् + अ् = उत्तर- धावत:
(ख) ऩदानां वणणववच्छे दं प्रदशणयत-
यथा- कोककऱे = क् + ओ + क् + इ + ऱ ् + ए
(क) वणात् - उत्तर- व ् + अ + य् + ण ् + आ्
(ख) भमयू ा् - उत्तर- भ ् + अ + म ् + ऊ + य् + आ्
(ग) फारक: - उत्तर- फ ् + आ + र ् + क् + अ्

प्रश्न :15. श्ऱोकांशान ् योियत-


(क) (ख)
क) गह
ृ ं जीणं न वषातसु उत्तय- वस्ृ ष्टं वायनमतुं ऺभभ ्।
ख) हरेन च कुदारेन उत्तर- तौ तु ऺेत्राणण कषतत्।
ग) ऩादमोन ऩदत्राणे उत्तर- शयीये वसनानन नो।
घ) तमो् श्रभेण ऺेत्राणण उत्तर- सस्मऩण
ू ातनन सवतदा।

प्रश्न :16. ाऄधोनलनखिानि वाक्यानि घटिाक्रमािुसारां नलखि-


(क) अजीज् ऩेटटकाभ ् आनमनत।
(ख) अजीज् सयर् ऩरयश्रभी च आसीत ्।
(ग) ऩीतडत् स्वाभी अत्मच्
ु चच् चीत्कयोनत।
(घ) भक्षऺके स्वासभनं दशत्।
उत्तर-
(ख) आसीत ्। अजीज् सयर् ऩरयश्रभी च
(क) अजीज् ऩेटटकाभ ् आनमनत।
(घ) भक्षऺके स्वासभनं दशत्।
(ग) ऩीतडत् स्वाभी अत्मच्
ु चच् चीत्कयोनत।

3 अभ्यास प्रश्ना:
प्रश्न:

ऩुँजु लऱङ्गे स्त्रीलऱङ्गे नऩस


ुं कलऱङ्गे
एक् एका एकभ ्
द्वौ द्वे द्वे
रय् नतस्त्र् त्रीणण
ित्वार् चतस्त्र् चत्वारय
ऩञ्ि ऩञ्च ऩञ्च
ष् षट् षट्
सप्त सप्त सप्त
अष्ट अष्ट अष्ट
नव नव नव
दश दश दश

प्रश्न :भञ्जष
ू ात् शब्दान ् चचत्वा रयततस्थानानन ऩूयमत-

गणनमत्वा श्रत्ृ वा दृष्ट्वा कृत्वा गह


ृ ीत्वा तीत्वात

(क) ते फारका् ............. नद्मा् उत्तीणत्।

(ख) ऩचथक् फारकान ् द्ु णखतान ् ............. अऩच्


ृ छत ्।

(ग) ऩस्
ु तकानन ............. ववद्मारमं गच्छ।

(घ) ऩचथकस्म वचनं ............. सवे प्रभटु दता् गह


ृ भ ् अगच्छन ्।

(ङ) ऩचथक् फारकान ् ............. अकथमत ् दशभ् त्वभ ् असस।

(च) भोहन् कामं ................... गह


ृ ं गच्छनत।

उत्तर-
(क) ते फारका् तीत्वात नद्मा् उत्तीणत्।

(ख) ऩचथक् फारकान ् द्ु णखतान ् दृष्ट्वा अऩच्


ृ छत ्।

(ग) ऩस्
ु तकानन गह
ृ ीत्वा ववद्मारमं गच्छ।

(घ) ऩचथकस्म वचनं श्रत्ृ वा सवे प्रभटु दता् गह


ृ भ ् अगच्छन ्।

(ङ) ऩचथक् फारकान ् गणनमत्वा अकथमत ् दशभ् त्वभ ् असस।

(च) भोहन् कामं कृत्वा गह


ृ ं गच्छनत।
प्रश्न: कोष्ठकाततगततेषु शब्दे षु तत
ृ ीमा-ववबस्ततं मोजनमत्वा रयततस्थानानन ऩूयमत–
मथा– नब: चतरे ण शोबते। (चतर)
(क) सा ....................... जरेन भुखं प्रऺारमनत। (ववभर)
(ख) याघव: ....................... वहयनत। (ववभानमान)
(ग) कण्ठ: ....................... शोबते। (भौस्ततकहाय)
(घ) नब: ....................... प्रकाशते। (सूम)त
(ङ) ऩवततसशखयभ ् ....................... आकषतकं दृश्मते। (अम्फुदभारा)

उत्तर-
क. सा ववभरेन जरेन भख
ु ं प्रऺारमनत।

ख. याघव् ववभानमानेन ववहयनत।

ग. कण्ठ् भौस्ततकहाये ण शोबते।

घ. नब् सूमेण प्रकाशते।

ङ. ऩवततसशखयभ ् अम्फुदभारमा आकषतकं दृश्मते।

प्रश्न:
लभतनवगणस्त्य ऩदं चिनुत– लभतनवगण:
यथा – सूम:त , चतर:, अम्फुद:, शुक्र:। अम्फुद:
(क) ऩत्राणण, ऩुष्ऩाणण, परानन, सभत्राणण। .........................
(ख) जरचय:, खेचय:, बूचय:, ननशाचय:। .........................
(ग) गाव:, ससंहा:, कच्छऩा:, गजा:। .........................
(घ) भमूया:, चटका:, शुका:, भणडूका:। .........................
(ङ) ऩुस्तकारम:, श्माभऩट्ट:, प्राचामत:,
.........................
सौचचक:।
(च) रेखनी, ऩुस्स्तका, अध्मावऩका, अजा। .........................
उत्तर-

क. सभत्राणण

ख. ननशाचय्

ग. कच्छऩा्

घ. भण्डूका्

ङ. सौचचक्

च. अजा

ववभजक्त: एकविनम ् द्ववविनम ् बहुविनम ्


प्रश्न: प्रथभा बान:ु बानू .................... समचु ितच: ऩदच :
द्ववतीमा .................... .................... गरु
ु न् ररक्तस्त्थनातन ऩूरयत–
तत
ृ ीमा .................... ऩशभ्
ु माभ ् ....................
चतथ
ु ी साधवे .................... ....................
ऩच्चभी वटो: .................... ....................
षष्ठी गयु ो: .................... ....................
सप्तभी सशशौ .................... ....................
सम्फोधन हे ववष्णो! .................... ....................

उत्तर-
ववभजक्त् एकविनम ् द्ववविनम ् बहुविनम ्
प्रथभा बान्ु बानू बानव्
द्ववतीमा गरु
ु ् गरू
ु गरू
ु न्
तत
ृ ीमा ऩशन
ु ा ऩशभ्
ु माभ ् ऩशसु ब्
चतथ
ु ी साधवे साधुभ्याम ् साधुभ्म्
ऩञ्चभी वटो् वटुभ्माभ ् वटुभ्म्
षष्ठी गयु ो् गम
ु य् गरू
ु णाभ ्
सप्तभी सशशौ सशश्वो् सशशष
ु ु
सम्फोधन हे ववष्णो हे ववष्णू हे ववष्णव्

प्रश्न: ऩमातम–ऩदानन मोजमत–

गगने जरद:
ववभरे ननशाकय:
चतर: आकाशे
सम
ू :त ननभतरे
अम्फद
ु : टदवाकय:
उत्तर-
गगने – आकाशे

ववभरे – ननभतरे

चतर् – ननशाकय्
सूम्त – टदवाकय्

अम्फुद् - जरद्

प्रश्न: भञ्जूषात् ऩमातमवाचचऩदानन चचत्वा सरखत-

यवव् वस्त्राणण जजतयभ ् अचधकभ ् ऩथ्


ृ वी वऩऩासा

वसनानन ...........................
सूमत ...........................
तष
ृ ा ...........................
ववऩुरभ ् ...........................
जीणतभ ् ...........................
धरयत्री ...........................
उत्तर-
वसनानन वस्त्राणण
सूमत यवव्
तष
ृ ा वऩऩासा
ववऩुरभ ् अचधकभ ्
जीणतभ ् जजतयभ ्
धरयत्री ऩथ्
ृ वी

प्रश्न: भञ्जूषात् ववरोभऩदानन चचत्वा सरखत-

धननकभ ् नीयसा अऺभभ ् द्ु खभ ् शीते ऩाश्वे

सख
ु भ् ...........................
दयू े ...........................
ननधतनभ ् ...........................
ऺभभ ् ...........................
ग्रीष्भे ...........................
सयसा ...........................

ANSWER:

सख
ु भ् द्ु खभ ्
दयू े ऩाश्वे
ननधतनभ ् धननकभ ्
ऺभभ ् अऺभभ ्
ग्रीष्भे शीते
सयसा नीयसा

प्रश्न: भञ्जष
ू ात् उचचतभ ् अव्ममऩदं चचत्वा रयततस्थनानन ऩूयमत-

इव अवऩ एव च उच्चच्

(क) फारका् फासरका् ................... क्रीडाऺेत्रे क्रीडस्तत।

(ख) भेघा् .................... गजतस्तत।

(ग) फक् हं स् .................... श्वेत् बवनत।

(घ) सत्मभ ् .................... जमते।

(ङ) अहं ऩठासभ, त्वभ ् .................... ऩठ।

उत्तर-
(क) फारका् फासरका् च क्रीडाऺेत्रे क्रीडस्तत।

(ख) भेघा् उच्चच गजतस्तत।

(ग) फक् हं स् इव श्वेत् बवनत।

(घ) सत्मभ ् एव जमते।

(ङ) अहं ऩठासभ, त्वभ ् अवऩ ऩठ।

प्रश्न: ननदे शानुसायं रकायऩरयवततनं कुरुत-

मथा- अजीज् ऩरयश्रभी आसीत ्। (रट्रकाये ) अजीज् ऩचश्रभी अस्स्त।


(क) अहं सशऺकाम धनं ददासभ। (रट्
ृ रकाये ) ...................................
(ख) ऩरयश्रभी जन् धनं प्राप्स्मनत। (रट्रकाये ) ...................................
(ग) स्वाभी उच्चच् वदनत। (रङ्
ृ रकाये ) ...................................
(घ) अजीज् ऩेटटकां गह्
ृ णानत। (रट्
ृ रकाये ) ...................................
(ङ) त्वभ ् उच्चच् ऩठसस। (रोट्रकाये ) ...................................

उत्तर-
मथा- अजीज् ऩरयश्रभी आसीत ्। (रट्रकाये ) अजीज् ऩचश्रभी अस्स्त।
(क) अहं सशऺकाम धनं ददासभ। (रट्
ृ रकाये ) अहं सशऺकाम धनं दास्मासभ।
(ख) ऩरयश्रभी जन् धनं प्राप्स्मनत। (रट्रकाये ) ऩरयश्रभी जन् धनं प्राप्मनत।
(ग) स्वाभी उच्चच् वदनत। (रङ्
ृ रकाये ) स्वाभी उच्चच अवदत ्।
(घ) अजीज् ऩेटटकां गह्
ृ णानत। (रट्
ृ रकाये ) अजीज् ऩेटटकां गह
ृ श्मनत।
(ङ) त्वभ ् उच्चच् ऩठसस। (रोट्रकाये ) त्वभ ् उच्चच ऩठ।

प्रश्न: उचचतऩदच ् वातमननभातणं कुरुत-

भभ तव आवमो् मव
ु मो् अस्भाकभ ् मष्ु भाकभ ्

मथा- एषा मम ऩस्


ु तका।

(क) एतत ् ......................... गह


ृ भ्

(ख) ......................... भचत्री दृढा

(ग) एष् ..................... ववद्मारम्।

(घ) एषा ............................. अध्मावऩका।

(ङ) बायतभ ् ............................. दे श्।

(च) एतानन .............................. ऩस्


ु तकानन।

उत्तर-

(क) एतत ् भभ गह
ृ भ् ।
(ख) आवमो्. भचत्री दृढा ।
(ग) एष् तव ववद्मारम्।
(घ) एषा मव
ु मो् अध्मावऩका ।
(ङ) बायतभ ् अस्भाकभ ् दे श् ।
(च) एतानन मष्ु भाकभ ् ऩस्
ु तकानन ।

प्रश्न: उचचतकथनानां सभऺभ ् 'आभ ्' अनचु चतकथनानां सभऺं- 'न' इनत सरखत-

(क) काक् कृष्ण् न बवनत।

(ख) अस्भासब् वप्रमं वततव्मभ ्।

(ग) वसततसभमे वऩककाकमो् बेद् बवनत।


(घ) वचनतेम् ऩश्ु अस्स्त।

(ङ) वचने दरयरता कत्ततव्मा।

उत्तर-

(क) काक् कृष्ण् न बवनत। न

(ख) अस्भासब् वप्रमं वततव्मभ ्। आभ ्

(ग) वसततसभमे वऩककाकमो् बेद् बवनत। आभ ्

(घ) वचनतेम् ऩश्ु अस्स्त। न

(ङ) वचने दरयरता कत्ततव्मा। आभ ्

चिरवणणन-

मंिूषा- छारा्, भवनम ्, मेघा्, हसजतत, घठटका् ।

1. इदं चचत्रं …………… अस्स्त ।

इदं चचत्रं ववद्मारमस्म अस्स्त ।

2. अस्स्भन ् चचत्रे …..…… अस्स्त/ सस्तत ।

अस्स्भन ् चचत्रे छात्रा् सस्तत ।

3. अस्स्भन ् चचत्रे …..…… अस्स्त/ सस्तत ।


अस्स्भन ् चचत्रे बवनभ ् अस्स्त ।

4. अस्स्भन ् चचत्रे …..…… अस्स्त/ सस्तत ।

अस्स्भन ् चचत्रे सम
ू ्त अस्स्त ।

5. अस्स्भन ् चचत्रे …..…… अस्स्त/ सस्तत ।

अस्स्भन ् चचत्रे घटटका अस्स्त।

प्रश्न : नगयस्म ऩूवब


त ागे एकभ ् उद्मानभ ् अस्स्त। उद्माने ववववधा् वऺ
ृ ा्, ऩादऩा्, रता् च सस्तत। वऺ
ृ ा् भधयु ाणण
परानन मच्छस्तत। इभे आम्रवऺ
ृ ा् सस्तत। आम्रवऺ
ृ े वऩक् नतष्ठनत। वऩक् भधयु ं गामनत। ऩादऩेषु रतासु च
ऩष्ु ऩाणण ववकसस्तत। ऩष्ु ऩेषु सग
ु स्तध् बवनत। अत् ऩष्ु ऩेषु भ्रभया् नतष्ठस्तत, ऩष्ु ऩाणां यसं वऩफस्तत, भधयु े ण स्वये ण
च गुञ्जस्तत।

प्रश्न 1.
नगयस्मऩूवत बागे ककभ ् अस्स्त? (नगय के ऩूवब
त ाग भें तमा हैं?)
उत्तय:
उद्मानभ ् (फाग)।

प्रश्न 3.
सुगस्तध् केषु बवनत? (सुगतध ककनभें होती हच ?)
उत्तय:
ऩुष्ऩेषु (पूरों भें )।

प्रश्न 4.
वऩक् कुत्र नतष्ठनत? (कोमर कहााँ फचठती हच ?)
उत्तय:
आम्रवऺ
ृ े (आभ के ऩेड ऩय)।

You might also like