Professional Documents
Culture Documents
6th SKT Study Material 2022-23
6th SKT Study Material 2022-23
(2022-23)
कक्षा- षष्ठी: / CLASS-VI विषय:-संस्कृतम्/ SANSKRIT
सामान्य निर्देशा:
1. प्रश्नािाां निर्देशााः ध्यािेि ाऄवश्यां पठिीयााः ।
2. ाऄनममि् प्रश्नपत्रे चत्वाराः खणडााः सनन्ि ।
3. सवेषाां प्रश्नािाम् उत्तरानि सांमकृ िेि लेखिीयानि ।
1. अभ्यास प्रश्ना:
खणड क - ाऄपठठि ाऄवबोधिम्–
प्रश्न :1.ाऄधोनलनखिम् ाऄपठठि-ाऄिुच्छे र्दां पठठत्वा प्रश्नाि् उत्तरि -
एकां उद्यािां ाऄनमि। उद्यािे ाऄिेके वृक्ााः पार्दपााः च सनन्ि । पार्दपेषु सुन्र्दरानि पुष्पानि नवकसनन्ि । बालकााः बानलकााः च
ाअिन्र्देि क्रीडनन्ि । उद्यािे एकाः िडागाः ाऄनप ाऄनमि । िडागे मीिााः ,कच्छपााः, मकरााःच िरनन्ि । िडागमय जले कमलानि सनन्ि ।
उद्यािे पविाः शिाः शिाः वहनि । जिााः सुखेि भ्रमनन्ि ।
एकपर्देिउत्तरि्।
1. वृक्ााः पार्दपााः च कु त्र सनन्ि ? उत्तर- उद्यािे
2. उद्यािे काः शिाः शिाः वहनि ? उत्तर- पविाः
पूिव
ण ाक्येिउत्तरि्.
1. िडागे के -के िरनन्ि ?
उत्तर- िडागे मीिााः ,कच्छपााः, मकरााःच िरनन्ि ।
भानषक प्रश्ना:.
खणड – ख -ाऄिुप्रयुि-व्याकरिम्
प्रश्न :2 .नचत्रानि र्दृष््वा सांमकृ ि पर्दानि नलखि- (नचत्रों को र्देखकर सांमकृ ि पर्द नलनखए-)
खणड - ग ाऄिुप्रयुि-व्याकरिम्
प्रश्न :4. कोष्ठकान्िगणिेषु शब्र्देषु िृिीया-नवभक्ति योजनयत्वा ठरिमथािानि पूरयि-
(क) (ख)
उत्तर-
(ख) ाऄजीजाः पेठटकाम् ाअियनि। उत्तर-2. (ग) एकर्दा साः गृहां गन्िुम् ाऄवकाशां वाञ्छनि।
(ग) एकर्दा साः गृहां गन्िुम् ाऄवकाशां वाञ्छनि। उत्तर-3. (ख) ाऄजीजाः पेठटकाम् ाअियनि।
(घ) ाऄजीजाः सरलाः पठरश्रमी च ाअसीि्। उत्तर-4. (क) मनक्के मवानमिां र्दशिाः।
******************************************************
2 अभ्यास प्रश्ना:
ऩूणव
ण ाक्येन उत्तरत.्
सयोवये कानन ववकसस्तत?
उत्तर- सरोवरे कमऱ ऩुष्ऩाखण ववकसजतत।
भावषक प्रश्ना:.
1.’सयोवये ’ इनत ऩदे का ववबस्तत ?
(क) ऩञ्चभी (ख) षष्टी (ग) सप्तभी
उत्तर- (ग) सप्तमी
2."भेधावी छात्र्" अनमो् ऩदमो् ककभ ववशेषणऩदं ?
(क) छात्र् (ख) भेधावी (ग) सख
ु ेन
उत्तर-(ख) मेधावी
खण्ड – ख -अनुप्रयुक्त-व्याकरणम ्
प्रश्न :2 .चिराखण दृष््वा संस्त्कृत ऩदातन लऱखत- (चिरों को दे खकर संस्त्कृत ऩद लऱखखए-)
खण्ड - ग अनुप्रयुक्त-व्याकरणम ्
इव एव च उच्चच्
3. सख
ु भ् द:ु खम ्
4. दयू े ऩाश्वे
5. ननधतनभ ् धतनकम ्
प्रश्न :8. शुद्धकथनानां समऺम ् (आम ्) इतत अशुद्धकथनानां समऺं (न) कुरुत-
(क) दशफारका् स्नानाम अगच्छन ्। [आम ् ]
(ख) सवे वाटटकामाभ ् अभ्रभन ्। [न ]
(ग) ते वस्तत
ु ् नव फारका् एव आसन ्। [न ]
तत
ृ ीमा ऩशन
ु ा ऩशभ्
ु माभ ् ऩशसु ब्
चतथ
ु ी साधवे साधुभ्याम ् साधुभ्म्
ऩञ्चभी वटो् वटुभ्माभ ् वटुभ्य:
खण्ड - घ ऩठित-अवबोधनम ्
प्रश्न :12. तनम्नलऱखखतं ऩठित गद्यांशं ऩठित्वा-प्रश्नान ् उत्तरत -
“ तत्र क्रीडास्ऩधात: सस्तत । वमभ ् अवऩ खेसरष्माभ: । फासरका: अवऩ खेसरष्मस्तत । इतराम चरचचत्रं योचते । स: तत्र दशतक
रूऩेण स्थास्मनत । ऩयू ण: कस्माभवऩ स्ऩधातमां प्रनतबागी नाऽस्स्त । ककभ ् त्वं न क्रीडसस ? तव बचगनी तु भभ ऩऺे क्रीडनत
। नटह भह्मभ चरचचत्रभ ् योचते । ऩयभ अत्र अहं दशतक रूऩेण स्थास्मासभ ।
एकऩदे न उत्तरत-
1. तत्र का: सस्तत? उत्तर- क्रीडास्ऩधात:
2. क: चरचचत्रं योचते ? उत्तर- इतराम
ऩूणव
ण ाक्येन उत्तरत-
क: स्ऩधातमां प्रनतबागी नाऽस्स्त ?
उत्तर- ऩरू ण: कस्त्यामवऩ स्त्ऩधाणयां प्रततभागी नाऽजस्त्त ।
यथातनदे शम ् उत्तरत-
1. ' प्रनतमोचगता ' – अथतस्म उचचतं ऩदं ककभ ्? उत्तर- (ii) स्ऩधात
(i) दशतक: (ii) स्ऩधात (iii) अवऩ
2. ‘ खेसरष्माभ:’- अत्र क: वचनभ ् ? उत्तर- (iii) फहुवचनभ ्
(i) एकवचनभ ् (ii) द्वववचनभ ् (iii) फहुवचनभ ्
प्रश्न :13. ऩद्यांशम ् ऩठित्वा तनदे शनुसारं उत्तरत लऱखत-
सम
ू स्
त तऩतु भेघा् वा वषतततु ववऩर
ु ं जरभ ् ।
कृवषका कृवषको ननत्मं शीतकारेऽवऩ कभतठौ ।।
एकऩदे न उत्तरत –
1 ) क् तऩतु ? उत्तर- सम
ू :त
2 ) के वषतततु ? उत्तर- भेघा्
ऩूणव
ण ाक्येन उत्तरत –.
क) कौ सदा कभतठौ कुरुत्?
उत्तर- कृवषका कृवषको ननत्मं शीतकारेऽवऩ कभतठौ ।
3 अभ्यास प्रश्ना:
प्रश्न:
प्रश्न :भञ्जष
ू ात् शब्दान ् चचत्वा रयततस्थानानन ऩूयमत-
(ग) ऩस्
ु तकानन ............. ववद्मारमं गच्छ।
उत्तर-
(क) ते फारका् तीत्वात नद्मा् उत्तीणत्।
(ग) ऩस्
ु तकानन गह
ृ ीत्वा ववद्मारमं गच्छ।
उत्तर-
क. सा ववभरेन जरेन भख
ु ं प्रऺारमनत।
प्रश्न:
लभतनवगणस्त्य ऩदं चिनुत– लभतनवगण:
यथा – सूम:त , चतर:, अम्फुद:, शुक्र:। अम्फुद:
(क) ऩत्राणण, ऩुष्ऩाणण, परानन, सभत्राणण। .........................
(ख) जरचय:, खेचय:, बूचय:, ननशाचय:। .........................
(ग) गाव:, ससंहा:, कच्छऩा:, गजा:। .........................
(घ) भमूया:, चटका:, शुका:, भणडूका:। .........................
(ङ) ऩुस्तकारम:, श्माभऩट्ट:, प्राचामत:,
.........................
सौचचक:।
(च) रेखनी, ऩुस्स्तका, अध्मावऩका, अजा। .........................
उत्तर-
क. सभत्राणण
ख. ननशाचय्
ग. कच्छऩा्
घ. भण्डूका्
ङ. सौचचक्
च. अजा
उत्तर-
ववभजक्त् एकविनम ् द्ववविनम ् बहुविनम ्
प्रथभा बान्ु बानू बानव्
द्ववतीमा गरु
ु ् गरू
ु गरू
ु न्
तत
ृ ीमा ऩशन
ु ा ऩशभ्
ु माभ ् ऩशसु ब्
चतथ
ु ी साधवे साधुभ्याम ् साधुभ्म्
ऩञ्चभी वटो् वटुभ्माभ ् वटुभ्म्
षष्ठी गयु ो् गम
ु य् गरू
ु णाभ ्
सप्तभी सशशौ सशश्वो् सशशष
ु ु
सम्फोधन हे ववष्णो हे ववष्णू हे ववष्णव्
गगने जरद:
ववभरे ननशाकय:
चतर: आकाशे
सम
ू :त ननभतरे
अम्फद
ु : टदवाकय:
उत्तर-
गगने – आकाशे
ववभरे – ननभतरे
चतर् – ननशाकय्
सूम्त – टदवाकय्
अम्फुद् - जरद्
वसनानन ...........................
सूमत ...........................
तष
ृ ा ...........................
ववऩुरभ ् ...........................
जीणतभ ् ...........................
धरयत्री ...........................
उत्तर-
वसनानन वस्त्राणण
सूमत यवव्
तष
ृ ा वऩऩासा
ववऩुरभ ् अचधकभ ्
जीणतभ ् जजतयभ ्
धरयत्री ऩथ्
ृ वी
सख
ु भ् ...........................
दयू े ...........................
ननधतनभ ् ...........................
ऺभभ ् ...........................
ग्रीष्भे ...........................
सयसा ...........................
ANSWER:
सख
ु भ् द्ु खभ ्
दयू े ऩाश्वे
ननधतनभ ् धननकभ ्
ऺभभ ् अऺभभ ्
ग्रीष्भे शीते
सयसा नीयसा
प्रश्न: भञ्जष
ू ात् उचचतभ ् अव्ममऩदं चचत्वा रयततस्थनानन ऩूयमत-
इव अवऩ एव च उच्चच्
उत्तर-
(क) फारका् फासरका् च क्रीडाऺेत्रे क्रीडस्तत।
उत्तर-
मथा- अजीज् ऩरयश्रभी आसीत ्। (रट्रकाये ) अजीज् ऩचश्रभी अस्स्त।
(क) अहं सशऺकाम धनं ददासभ। (रट्
ृ रकाये ) अहं सशऺकाम धनं दास्मासभ।
(ख) ऩरयश्रभी जन् धनं प्राप्स्मनत। (रट्रकाये ) ऩरयश्रभी जन् धनं प्राप्मनत।
(ग) स्वाभी उच्चच् वदनत। (रङ्
ृ रकाये ) स्वाभी उच्चच अवदत ्।
(घ) अजीज् ऩेटटकां गह्
ृ णानत। (रट्
ृ रकाये ) अजीज् ऩेटटकां गह
ृ श्मनत।
(ङ) त्वभ ् उच्चच् ऩठसस। (रोट्रकाये ) त्वभ ् उच्चच ऩठ।
भभ तव आवमो् मव
ु मो् अस्भाकभ ् मष्ु भाकभ ्
उत्तर-
(क) एतत ् भभ गह
ृ भ् ।
(ख) आवमो्. भचत्री दृढा ।
(ग) एष् तव ववद्मारम्।
(घ) एषा मव
ु मो् अध्मावऩका ।
(ङ) बायतभ ् अस्भाकभ ् दे श् ।
(च) एतानन मष्ु भाकभ ् ऩस्
ु तकानन ।
प्रश्न: उचचतकथनानां सभऺभ ् 'आभ ्' अनचु चतकथनानां सभऺं- 'न' इनत सरखत-
उत्तर-
चिरवणणन-
अस्स्भन ् चचत्रे सम
ू ्त अस्स्त ।
प्रश्न 1.
नगयस्मऩूवत बागे ककभ ् अस्स्त? (नगय के ऩूवब
त ाग भें तमा हैं?)
उत्तय:
उद्मानभ ् (फाग)।
प्रश्न 3.
सुगस्तध् केषु बवनत? (सुगतध ककनभें होती हच ?)
उत्तय:
ऩुष्ऩेषु (पूरों भें )।
प्रश्न 4.
वऩक् कुत्र नतष्ठनत? (कोमर कहााँ फचठती हच ?)
उत्तय:
आम्रवऺ
ृ े (आभ के ऩेड ऩय)।