8

Araling Panlipunan
Unang Markahan – Modyul 3:
Ang Sinaunang Tao
Araling Panlipunan– Ikawalong Baitang
Alternative Delivery Mode Unang Markahan – Ang Sinaunang Tao

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyulna ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala
at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito
ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Arlene T. Laude, LPT
Tagasuri: Carolina G. Carumba, Gerson G. Abelgas
Tagaguhit: Ellen Mae Bayalas, Abbygaile Casurra, Christel Ongio, John Richard
Agustin, Princess Kiara Lagon
Tagapamahala: SDS Reynaldo M. Guillena, CESO V
ASDS Basilio P. Mana-ay Jr., CESE
ASDS Emma A. Camporedondo CESE
CID Chief Alma C. Citra, EdD
LRMS EPS Aris B. Juanillo, PhD
AP EPS Amelia S. Lacerna

Inilimbag sa Pilipinas ng

Department of Education – Region Xi Davao City Division

Elpidio Quirino Avenue, Davao City, Philippines
Telephone: (082) 2240100/ 2283970
Email Address: info@deped-davaocity.p/lrmds.davaocity@deped.gov.ph
 8

Araling Panlipunan
Unang Markahan – Modyul 3:
Ang Sinaunang Tao
Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:

Malugod na pagtanggap sa asignaturang Araling Panlipunan 8 ng Alternative

Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling Ang Sinaunang Tao.
Ang modyul na ito ay pinagtulungang dinisenyo, nilinang at sinuri ng mga
edukador mula sa pambuliko at pampribadong institusyon upang gabayan ka, ang
gurong tagapagdaloy upang matulungang makamit ng mag-aaral ang pamantayang
itinakda ng Kurikulum ng K to12 habang kanilang pinanagumpayan ang pansarili,
panlipunan at pang-ekonomikong hamon sa pag-aaral.
Ang tulong-aral na ito ay umaasang makauugnay ang mag-aaral sa mapatnubay at
malayang pagkatuto na mga gawain ayon sa kanilang kakayahan, bilis at oras.
Naglalayon din itong matulungan ang mag-aaral upang makamit ang mga
kasanayang pan-21 siglo habang isinasaalang-alang ang kanilang mga
pangangailangan at kalagayan.

Bilang karagdagan sa materyal ng pangunahing teksto, makikita ninyo ang kahong

ito sa pinakakatawan ng modyul:

Mga Tala para sa Guro

Ang Alternative Delivery Mode (ADM) Module na ito ay
naglalaman ng pagpapaliwanag tungkol sa nilalaman ng paksang aralin.
May mga pinadaling gawain na ibinatay sa mga layunin upag makamit
ang pagkatuto ng mga mag-aaral. Ang stratehiyang ginamit dito ay
angkop sa antas ng kaalaman ng mag-aaral. Ang iyong paggabay sa
mag-aaral ay kinakailangan upang mapagtagumpayan sa kabuuan ang
aralin.

Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang mag-

aaral kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding subaybayan at
itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan ang kanilang
sariling pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang hikayatin at
gabayan ang mag-aaral habang isinasagawa ang mga gawaing nakapaloob sa
modyul.

Para sa mag-aaral:

ii
Malugod na pagtanggap sa Araling Panlipunan 8 ng Alternative Delivery Mode
(ADM) Modyul ukol sa Ang Sinaunang Tao.

Ang kamay ay madalas gamiting simbolo ng kakayahan, aksyon at layunin. Sa

pamamagitan ng ating mga kamay tayo ay maaaring matuto, lumikha, at
magsakatuparan ng gawain. Ang kamay sa tulong-aral na ito ay sumisimbolo na
ikaw, bilang isang mag-aaral, ay may angking kakayahang matutuhan ang mga
kaugnay na kompetensi at kasanayan. Ang iyong pang-akademikong tagumpay ay
nakasalalay sa iyong sarili o sa iyong mga kamay.

Ang modyul na ito ay ginawabilang tugon sa iyong pangangailangan. Layunin

nitong matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng silid-aralan.
Hangad din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang oportunidad sa
pagkatuto.

Ang modyul na ito ay may mga bahagi at icon na dapat mong maunawaan.

Alamin Sa bahaging ito, malalaman mo ang mga

dapat mong matutuhan sa modyul.

Subukin Sa pagsusulit na ito, makikita natin kung

ano na ang kaalaman mo sa aralin ng
modyul. Kung nakuha mo ang lahat ng
tamang sagot (100%), maaari mong
laktawan ang bahaging ito ng modyul.

Balikan Ito ay maikling pagsasanay o balik-aral

upang matulungan kang maiugnay ang
kasalukuyang aralin sa naunang leksyon.

Tuklasin Sa bahaging ito, ang bagong aralin ay

ipakikilala sa iyo sa maraming paraan tulad
ng isang kuwento, awitin, tula, pambukas
na suliranin, gawain o isang sitwasyon.

Suriin Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling

pagtalakay sa aralin. Layunin nitong
matulungan kang maunawaan ang bagong
konsepto at mga kasanayan.

Pagyamanin Binubuo ito ng mga gawaing para sa

malayang pagsasanay upang mapagtibay
ang iyong pang-unawa at mga kasanayan sa
paksa. Maaari mong iwasto ang mga sagot
mo sa pagsasanay gamit ang susi sa
pagwawasto sa huling bahagi ng modyul.

Isaisip Naglalaman ito ng mga katanungan o

pupunan ang patlang ng pangungusap o

iii
 talata upang maproseso kung anong
natutuhan mo mula sa aralin.

Isagawa Ito ay naglalaman ng gawaing makatutulong

sa iyo upang maisalin ang bagong kaalaman
o kasanayan sa tunay na sitwasyon o
realidad ng buhay.

Tayahin Ito ay gawain na naglalayong matasa o

masukat ang antas ng pagkatuto sa
pagkamit ng natutuhang kompetensi.
Karagdagang Sa bahaging ito, may ibibigay sa iyong
Gawain panibagong gawain upang pagyamanin ang
iyong kaalaman o kasanayan sa natutuhang
aralin.

Susi sa Pagwawasto Naglalaman ito ng mga tamang sagot sa

lahat ng mga gawain sa modyul.

Sa katapusan ng modyul na ito, makikita mo rin ang:

Ito ang talaan ng lahat ng pinagkuhanan sa

Sanggunian
paglikha o paglinang ng modyul na ito.

Ang sumusunod ay mahahalagang paalala sa paggamit ng modyul na ito:

1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag lalagyan ng anumang
marka o sulat ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit ng hiwalay na
papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.
2. Huwag kalimutang sagutin ang Subukin bago lumipat sa iba pang gawaing
napapaloob sa modyul.
3. Basahing mabuti ang mga panuto bago gawin ang bawat pagsasanay.
4. Obserbahan ang katapatan at integridad sa pagsasagawa ng mga gawain at
sa pagwawasto ng mga kasagutan.
5. Tapusin ang kasalukuyang gawain bago pumunta sa iba pang pagsasanay.
6. Pakibalik ang modyul na ito sa iyong guro o tagapagdaloy kung tapos nang
sagutin lahat ng pagsasanay.
Kung sakaling ikaw ay mahirapang sagutin ang mga gawain sa modyul na ito,
huwag mag-aalinlangang konsultahin ang inyong guro o tagapagdaloy. Maaari ka
rin humingi ng tulong sa iyong mga magulang, sa nakatatanda mong kapatid o
sino man sa iyong mga kasama sa bahay na mas nakatatanda sa iyo. Laging
itanim sa iyong isipang hindi ka nag-iisa.

Umaasa kami, sa pamamagitan ng modyul na ito, makararanas ka ng

makahulugang pagkatuto at makakakuha ka ng malalim na pang-unawa sa
kaugnay na mga kompetensi. Kaya mo ito!

iv
 Alamin

Magandang araw mag- aaral! Sa nakaraang aralin napag-usapan natin ang

tungkol sa heograpiyang pantao na tumatalakay sa mga saklaw nito tungkol sa pag-
aaral ng wika, relihiyon, lahi at pangkat-etniko. Nalaman mo ang kahalagahan ng
wika bilang kaluluwa ng isang kultura at nagbibigay ito ng pagkakakilanlan o
identidad ng tao sa isang pangkat. Naging makabuluhan rin ang talakayan tungkol
sa relihiyon sapagkat sa kabila ng iba’t-ibang pananampalataya sa buong mundo
nanatili ang paggalang sa bawat relihiyon. Hinangaan mo ang kultura, anyo at
pisikal na katangian ng mga tao sa bawat pangkat - etniko sa buong daigdig
sapagkat sila ang naging pinagmulan ng ating lahi. Sa araling ito, ipapaliwanag ang
ang mga teorya ng pinagmulan ng tao sa daigdig. Maiintindihan mo ang mga
pagbabagong kultural na nangyari sa buhay ng mga sinaunang tao ng sinaunang
tao. Ang araling ito ay nakabatay sa Most Essential Learning Competency para sa
Baitang 8 na: Nasusuri ang Yugto ng Pag-unlad ng Kultura sa Panahong
Prehistoriko

Mula sa nabanggit na kasanayan ay pag-aaralin mo ang sumusunod na paksa:

Aralin1: Teorya ng Pinagmulan ng Tao
Aralin 2: Mga Yugto ng Pag-unlad ng Kultura ng mga Unang Tao

Pagkatapos mong pag-aralan ang mga nabanggit na aralin, ikaw ay inaasahang:

1. Naipapaliwanag ang pinagmulan ng tao sa daigdig.
2. Naiisa-isa ang mga pagbabagong kultural na naganap sa buhay ng tao.
3. Napapahalagahan ang buhay ng bawat nilalang.

1
 Subukin
Handa ka na ba? sa bahaging ito subukin ng buong tiyaga na sagutin ang
sumusunod na mga katanungan. Ang mga katanungang ito ay susubok sa lawak ng
iyong paunang kaalaman tungkol sa ating paksa na sinaunang tao.

Panuto: Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa
mga pagpipilian. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

1. Nagdulot ng malaking pagbabago sa buhay ng tao ang pagkadiskobre ng apoy sa

Panahong Paleolitiko. Alin sa sumusunod na pahayag ang HIGIT na maglalarawan
dito?
A. Ginagamit ang apoy bilang pantaboy sa masamang ispiritu.
B. Nakakagawa ng maraming bagay ang tao dahil maliwanag kung gabi.
C. Dahil sa apoy naging madali ang pagsusunog ng mga gubat upang gawing
sakahan.
D. Dahil sa apoy naging madali ang paghahanda ng pagkain at hindi na
kumakain ng hilaw na pagkain ang tao

2. Ang hayop noong unang panahon ay tinitingnang isa sa maaaring magdulot ng

kapahamakan sa tao. Paano binago ng panahon ang ugnayan ng tao at hayop?
A. Naging katuwang ng tao ang hayop sa paghahanapbuhay at kalaunan naging
kaibigan at kasama sa bahay.
C. Naging pahirap sa tao ang hayop dahil sa pag-aalaga nito sa kanya.
D. Naging salot sa tao ang hayop dahil nangangagat ito.
D. Nagbibigay saya ang hayop sa mga tao.

3. Alin sa sumusunod na pahayag ang naglalarawan sa panahanan ng mga tao sa

Panahong Neolitiko?
A. May mansyon na tinitirhan ng hari.
B. Maraming pamilya sa isang bahay.
C. Gawa sa mamahaling kagamitan ang mga bahay.
D. Ang mga tao ay nakatira sa permanente at matibay na tirahan.

4. Ang sumusunod ay ginagawa ng mga sinaunang tao noong Panahon ng Neolitiko

MALIBAN sa isa:
A. Pangangaso B. Pagsasaka C. Pangangalakal D. Pagtatanim

5. Umunlad ang buhay ng tao sa panahong Neolitiko. Alin sa sumusunod na

katangian ng mga sinaunang tao ang HINDI kabilang sa susi ng kanilang pag-
unlad?
A. Naghahanap ng paraan kung paano uunlad ang hanapbuhay.
B. Tinitiis ang hirap sa paghahanapbuhay upang kumita ng pera.
C. Umaasa sa swerte at bigay na tulong mula sa kaibigan at kakilala
D. Lumilikha ng bagong bagay na makakatulong upang mapadali ang mga
gawain

2
6. Ang agrikultura ang pinakamahalagang tuklas sa panahong Neolitiko. Aling
pahayag ang nagpapatunay dito?
A. Walang katiyakan ang panustos ng pagkain ang gawaing pangangaso,
natutunan ng tao ang pagsasaka at pagtatanim.
B. Lumikha sila ng kagamitan gaya ng tela at luwad na kapakipakinabang sa
kanilang hanapbuhay.
C. Nagbigay daan ang agrikultura sa pagkatatag ng maunlad na pamayanan.
D. Umunlad ang buhay ng tao dahil umaasa sila sa yaman sa kapaligiran.

7. Ang sumusunod ay mga katangian ng pamayanan sa Panahon ng Neolitiko

MALIBAN sa isa.
A. pag-alaga ng hayop
B. paggamit ng tinapyas na bato
C. pagkaroon ng permanenteng tirahan
D. pagkaroon ng maunlad na pamumuhay

8. Paano napapakinabangan sa kasalukuyang panahon ang sistemang agrikultura

na sinimulan ng mga sinaunang tao noong Panahong Neolitiko?
A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.
B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon tayo ng sapat
na pagkain.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong tao na
magpaamo ng hayop.
D. Isa ang agrikultura sa pangunahing kabuhayan at pinagkukunan ng pagkain
ng mga tao sa kasalukuyan.

9. Paano ipinapakita ng kasalukuyang panahon ang kahalagahan ng mga pamana

ng mga sinaunang tao?
A. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang mga
pamanang ito.
B. Tinitingnan na walang kakayahan na mapaunlad ng sinaunang tao ang
kanilang buhay.
C. Hinayaan ang nagawa ng mga sinaunang tao dahil kaunti lamang ang
kanilang mga ambag.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang makagawa
ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.

10. Isa sa pamana ng mga sinaunang tao ay ang pakikipagkalakal, paano ito
napakikinabangan sa kasalukuyan panahon?
A. Nakatutulong ito sa pag-unlad ng agrikultura.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.
D. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.

3
11. Aling pahayag ang naglalarawan sa pagbabagong naganap sa pamumuhay ng
tao sa panahon ng metal na may kontribusyon sa mga yugto ng pag-unlad ng
tao?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong Panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa Panahong Paleolitiko.
C. Ang sistema ng agrikultura ang naging paraan upang matustusan ang
kanilang pangangailangan.
D. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao dahil gumamit na sila ng
matitibay na kasangkapan.

12. Alin sa sumusunod ang naging unang pamumuhay ng sinaunang tao sa

Panahong Prehistorya?
A. pananahi ng mga kasuotan
B. pagtatanim ng palay at barley
C. pangangalakal sa ibang lugar
D. paglilibot sa kahit saang lugar upang mangaso at makahanap ng pagkain

13. Alin sa sumusunod ang HINDI kabilang sa mga ginawang hakbang ng mga
magsasakang naninirahan malapit sa Fertile Crescent upang mapabuti ang
kanilang pagsasaka at pagtatanim?
A. paggamit ng tabletang luwad
B. pagpapalakas ng irigasyon
C. pagpapatibay sa mga dike
D. paggawa ng kanal

14. Alin sa sumusunod na pamumuhay ng tao noong Panahong Prehistorya ang

naghudyat sa pagkakatatag ng sibilisasyon o pagsisimula ng kasaysayan?
A. Noong natutunan nila ang pagpipinta
B. Noong unang ginamit ng mga sinaunang tao ang apoy
C. Noong nagsimulang lumikha ng mga kasangkapan ang mga sinaunang tao
D. Noong natutunan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim at pag-aalaga ng
hayop

15. Sa panahon ng Lumang Bato ang mga sinaunang tao ay unang tumira sa itaas
ng puno habang ang mga mababangis na hayop ay nasa kuweba. Ano ang
ipinahiwatig ng pahayag na ito?
A. Mas matalino ang mga hayop
B. Mas pinili ng tao na tumira sa itaas ng puno
C. Walang kakayahan ang tao na magpaamo ng hayop
D. Walang kakayahan ang tao na ipagtanggol ang kanyang sarili

4
Aralin

1 Ang Sinaunang Tao

Magaling! nasagutan mo ng may kahusayan ang mga tanong sa naunang

pahina. Ngayon naman, ihanda mo ang iyong sarili para sa panibagong aralin na
ating tutuklasin. Tatalakayin natin ang sinaunang buhay at kultura ng sinaunang
tao. Maraming mga haka-haka ang ipinahayag upang mapatunayan ang
pinagmulan ng tao. Bawat katanungan ay may kaakibat na siyentipikong
paliwanang. Tinawag na teorya ang mga haka-haka o hulang ito. Maaaring
naitanong mo kung sino ang ating mga ninuno? Mga katanungang paulit-ulit na
binibigkas at humihingi ng katugunan. Kung ang lahat ng mga bagay ay may
pinagmulan, nararapat lamang na malaman natin ang pinagmulan ng tao.
Sa patuloy na pagdami ng tao, patuloy din ang isinagawang pagtuklas ng
mga siyentista tungkol sa kasaysayan ng pagsisimula nito. Maraming katanungan
ang lumabas tungkol sa pagkakaiba-iba ng pisikal na anyo at gawi ng tao. Ang
hinuhang ang lahat ng nabubuhay sa daigdig ay nilikhang magkakahiwalay ay
patuloy na hinamon dahil sa magkakaibang paliwanag ng iba’t ibang teorya.
Nararapat na maintindihan ang kabuuan ng pinagmulan ng tao upang mas lalong
mauunawaan ang bawat katangian nito.

Mag-aaral, sa pamamagitan ng pagtatalakay sa mga konsepto tungkol sa

sinaunang tao, makakaasa kang madaragdagan ang iyong kaalaman. May mga
gawain na inihanda para subukin ang iyong natutunan. Sikaping sagutan ang mga
gawain upang lubos na makamit ang pagkatutong inaasahan. Basahin at unawain
mong mabuti ang mga detalye tungkol sa Sinaunang Tao.

5
 Balikan

Mag-aaral, noong nakaraang linggo napag-aralan natin ang tungkol sa

heograpiyang pantao. Tinalakay natin ang mahahalagang konsepto tungkol sa wika,
relihiyon, lahi at pangkat-etniko. Sa gawaing ito, ating babalikan ang iyong
kaalaman tungkol sa nakaraang aralin.

Panuto: Basahin at unawain ang mga katanungan. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.

1. Ang wika ay kaluluwa ng isang bansa. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag na ito?
A. May sariling wika ang bawat bansa na nagsisilbing pagkakakilanlan nito.
B. Maraming mamamayan ang hindi magkakaunawaan.
C.Tayo ay walang pagkakakilanlan dahil patay na ito.
D.Maraming magaganap na sigalot sa ating bansa.

2. Bawat tao ay may iba’t ibang pinaniniwalaang relihiyon. Paano mo maipapakita

ang mabuting pakikitungo sa ibang tao na may ibang relihiyon?
A. Makisalamuha lamang sa may kaparehong relihiyon
B. Huwag nalang pansinin ang ibang relihiyon
C. Punahin ang ibang relihiyon.
D. Panatilihin ang respeto.

3. Ang mga maiitim na tao noon ay binibigyan ng maruruming trabaho,

samantalang ang mapuputi ay itinuturing na mataas na uri sa lipunan. Ano ang
tawag sa pagtingin na ito?
A. Diskriminasyon C. Oportunidad
B. Pagkakataon D. Pagkakakilanlan

4. Ang wikang Filipino ay kabilang sa pamilya ng wika na kinabibilangan ng anong

lahi?
A. Austronesian C. Afro-Asiatic
B. Indo- European D. Sino-Tibetan

5. Maraming magaganap na sigalot sa ating bansa kung wala tayong pambansang

wika, ano ang ipinahihiwatig ng pahayag na ito?
A. Ang wika ang susi sa pagakakaintindihan kung wala tayo nito maraming
mamamayan ang hindi magkakaunawaan.
B. Ang wika ay naghahatid ng pag-unlad sa bawat tao.
C. Nakakatulong ang wika sa pag-unlad ng bansa.
D. Makikilala tayo sa ibang bansa.

6
 Tuklasin

Gawain 1:
Tumbasan mo

Mahusay! Nasagutan mo nang maayos ang mga katanungan. Ngayon naman,

subukin nating maiugnay ang mga nalalaman mo sa ating aralin upang matiyak ang
iyong kahandaan tungo sa panibagong aralin. Suriin ang sumusunod na larawan,
ang mga kagamitang ito ay kasalukuyang ginagamit ng mga tao sa araw-araw na
gawain.
Panuto: Gumuhit ng larawan na katumbas ng mga kagamitang ito noong
unang panahon. Halimbawa: Palakol para sa matulis na bato.

NGAYON NOON

1.

2.

3.
Rubrik sa Pagmamarka (Tumbasan mo!)
5 Krayteria
4 3 2 1
Nilalaman Naipaliwanag ng Naipaliwanag Naipaliwana Naipaliwa Hindi
may ng may g ng may nag ng naipaliwanag
kaangkupan, kaangkupan, kaangkupan may ang tanong
kritikal, makabuluha ang opinyon saysay subalit nagbigay
makabuluhan n ang hinggil sa ang kaunti ng
ang opinyon opinyon tanong opinyon opinyon ukol sa
hinggil sa tanong hinggil sa hinggil sa tanong
tanong tanong
Organisasyo Nailahad nang Nailahad Nailahad Nailahad Hindi gaanong
n ng Ideya buong husay ang nang maayos nang ang ideya nailahad ang
ideya hinggil sa ang ideya makabuluha hinggil sa ideya hinggil sa
tanong at hinggil sa n ang ideya tanong at tanong at
nagsasaad ng tanong at hinggil sa nagsasaad nagsasaad ng
kaugnayan at nagsasaad ng tanong at ng kaugnayan at
implikasyon sa kaugnayan at nagsasaad kaugnaya implikasyon sa
realidad ng implikasyon ng n at realidad ng
buhay sa realidad kaugnayan implikasyo buhay
ng buhay at n sa
implikasyon realidad
7 sa realidad ng buhay
ng buhay
 Suriin

Binabati Kita! sa puntong ito ay magbabasa ka tungkol sa ating paksa. Ang

unang pagtatalakay sa aralin ay pagpapaliwanag sa pinagmulan ng tao. Mahalagang
maunawaan ang pagpapaliwanag tungkol sa pinagmulan ng tao upang maliwanagan sa
kahalagahan nito. Ang pangalawang talakayan ay maglalahad tungkol sa mga
pagbabagong naganap sa buhay ng tao maging ito man ay sa kanyang pisikal na anyo o
sa mga pagbabagong naganap bunga ng imahinasyon at sipag at gawi ng tao. Subuking
basahin at unawaing mabuti ang pagbabasa nito. Simulan mo na!

MGA TEORYA SA PINAGMULAN NG TAO

Maraming mga haka-haka ang nabuo upang mapatunayan ang pinagmulan ng

tao. Bawat isa ay may kaniya-kaniyang paliwanag. Ang iba ay makaagham, ang iba
naman ay batay sa paniniwala sa Bibliya. Dahil sa wala namang kasaysayang
nakasulat noong prehistoric, kailangang pagsama-samahin at pagdugtung-dugtungin
ng mga siyentista ang anumang artifact o bagay na kanilang nakalap o nasiyasat upang
mabigyang linaw ang mga katanungang kailan at kung paano nagsimula ang tao.

Nang sinimulang bigyan ng mga biyologo ng pangalan ang mga bagay na

may buhay sa daigdig, ang tao ay tinawag nilang Homo Sapiens. Ang homo ay
salitang Latin na nangangahulugang tao, at matalino naman ang kahulugan ng
sapiens. Tinatawag nilang sapiens ang tao bunga ng taglay nitong higit na malaking
utak kaysa ibang may buhay sa daigdig.

Sa patuloy na pagdami ng tao, patuloy din ang isinasagawang pagtuklas ng

mga siyentista tungkol sa kasaysayan ng pagsisimula nito. Maraming katanungan ang
lumabas tungkol sa pagkakaiba-iba ng pisikal na anyo at gawi ng tao. Ang hinuhang
ang lahat ng nabubuhay sa daigdig ay nilikhang magkakahiwalay ay patuloy na
hinamon dahil sa magkakaibang paliwanag ng ibat ibang teorya, hanggang sa
magpahiwatig ng kaniyang teorya si Charles Darwin.Siya ay ang kilalang Ingles na
unang humamon sa unang palagay tungkol sa pinagmulan ng tao. Sa kaniyang aklat
na “On the Origin of the Species of Man” na inilathala noong 1859, ipinaliwanag niya na
ang tao at iba pang species o uri ng nabubuhay na organismo sa daigdig ay hindi
bunga ng isang paglikha. Idinagdag niya, ang mga tao ay nagmula sa napakahabang
proseso ng ebolusyon, at ang lahat ng specie na ito ay magkakaugnay na nalinang sa
loob ng mahabang panahon. At ayon pa rin sa kaniya, ang mga pagbabagong ito ay
naganap sa paraang mutation, natural selection, isolation at adaptation.

Mutation

Ang mutation ay tumutukoy sa kaganapan ng ilang pagbabago sa specie bunga ng

pagbabago sa istruktura ng gene, ang nagtatalaga ng pisikal na kaanyuan ng isang
organismo. Sa pamamagitan ng prosesong mutation, ang supling ay magtataglay ng
mga katangiang naiiba sa kanyang pinagmulang magulang. Halimbawa, maaaring
ipanganak ang isang batang may maitim na balat ng mga magulang na nagtataglay ng
maputing balat.

8
 Natural Selection

Sabi ni Darwin, may kaugnayan ang kapaligiran sa prosesong natural

selection. Dahil dito, natural lamang na magbunga ng mga taong may maitim na
balat ang kapaligirang mayroong mainit na klimang tropical, at mga taong may
mapuputing balat naman ang kapaligirang nakararanas ng klimang temperate. Ito ang
dahilan ng pagkakaroon ng iba’t ibang uri ng lahi.

Isolation at Adaptation

Ayon kay Darwin, sa haba ng panahon ng pamumuhay ang mga tao na magkalayo,
malinaw na naiakma nila ang sarili sa kanilang kapaligiran na maaaring
nakapagpabago sa kanilang pisikal na kaanyuan.

Ang Ebolusyon ng Tao

Muling ginulat ni Darwin ang daigdig sa kanyang aklat na pinamagatang “The

Descent of Man”, kung saan ipinahayag niya na ang tao at ang pinakamataas na uri ng
unggoy ay nagmula sa iisang ninuno lamang.

Nakaraang 40 milyong taon Ito ang isang unggoy na pinaniniwalaang

Dryopithecus
pinagmulan ng tao dahil sa hugis ng ngipin nito
na nakakahawig sa tao. Ito ay natuklasan may 14
na milyon hanggang 20 milyong taon ang
nakaraan.

Nakaraang 14 na milyong Higit na maunlad naman ang unggoy na

taon
natuklasan sa Siwalik Hillsing India; ito ay
Ramapithecus
nakatitindig nang tuwid kung kaya nakakagawa
na ito ng mga simpleng gawain.

Nakaraang 5 milyong taon Ito ay natagpuan sa Taung South Africa. Ito ay

Australopithecus
ang unang pangkat ng Homo. Ang utak nito ay
Africanus
sinlaki ng modernong tao. Ito ay nakakalakad na
gamit ang kanyang dalawang paa at may taas na
4-5 talampakan. Ang kanyang mga kagamitan ay
gawa sa matutulis na bato.

Nakaraang 2 ½ milyong taon Ito ay natuklasan sa Olduvai Gorge sa Silangang

Homo Habilis Africa. Ang utak nito ay may sukat na 750 cubic

9
 centimeter (cc), at may mga ngiping higit na tulad
ng sa tao. Ito ang karaniwang tinatawag na “Man
of Skill” at “Handy Man”. Ang kanilang mga
kagamitan ay karaniwang mga batong lava na
gamit sa paghiwa ng karne.

Nakaraang 500,000 taon Ito ang tinaguriang Upright Man na may utak na
Homo Erectus 1,200 cc. Ito ay may higit na maayos na panga at
mukha. May taas itong 157 cm. Ang taong Java o
Pithecanthropus erectus, ay unang Natuklasan ni
Eugene Dubois noong 1892; ang taong Pekeng o
Sinantropus Pekinensis naman ay natuklasan
noong 1926.
Nakaraang 250, 000 taon Ito ay natagpuan sa Europe, Africa, at Kanlurang
Homo Sapiens
Asia; ang bungo nito ay tulad na ng sa modernong
tao. Higit na maayos ang kanyang kagamitan na
lapad at may pinong tagiliran. Gumagamit na rin
ito ng sibat bilang sandata.

Nakaraang 70, 000 taon Ito ang uri ng Homo Sapiens na natuklasan sa
Taong Neanderthal
Europe, Africa, at Asia. Ito ay pinaniniwalaang
lumitaw sa daigdig noong panahon ng yelo sa
Europe.

Nakaraang 35, 000 Ito ay ganap na nadebelop sa Homo Sapiens sa

taon
Europe, Asia, at Afria. Sa panahong ito
Homo Sapiens Sapiens
gumagamit na ang tao ng mga buto ng hayop,
kahoy, at mga bagay na pangkiskis ng mga
kagamitang mayroong magkabilang talim.

10
 PALIWANAG NG TEORYA NG ESPESYAL NA PAGLALANG
Gawain Paliwanag
Paglalang ng - Pagpapakilala sa sansinukob sa
daigdig at pamamagitan ng enerhiya.
Unang Araw

liwanag - Simula ng pag-ikot ng daigdig sa

kanyang axis.

Paghihiwalay Maaaring magpaliwanag sa tagal

Ikalawang araw

ng tubig sa ng buhay ng tao at bagay bago

kaitaasan at nagkaroon ng malawakang
sa ibaba at pagbaha.
pagkakaroon (Panahon ni Noah)
ng kalawakan

Paglalang ng Nagpapabulaan sa ebolusyon at

Ikatlong araw

mga buhay paliwanag ni Charles Darwin na

halaman nagmula sa karagatan ang unang
buhay.

Upang magkaroon ng araw at gabi

Ikaapat na araw

Paglalang ng kung saan magkakapuwang ang

araw, buwan, pagpapahinga ng tao.
at bituin

Paglalang ng Upang maging sa katubigan ay

Ikalimang araw

mga isda at magkaroon ng buhay na

mga fowl pakikinabangan ng tao.

11
 Ika-anim na araw
Paglalang sa Upang magkaroon ng nilalang na
mga hayop sa mangangalaga sa lahat ng bagay
lupa at sa tao sa mundo.

Hangganan Tumigil ang Diyos sa paglalang

ng paglalang upang magpahinga.
Ikapitong araw

ANG YUGTO NG PAG-UNLAD NG KULTURA

SA PANAHON NG PREHISTORIKO

Nakuha ang mga impormasyon tungkol sa pamumuhay ng mga unang tao sa

pamamagitan ng kanilang mga labi tulad ng mga bungo, buto at mga kasangkapang
kanilang naiwan. Malalaman ang kanilang mga gawain sa pamamagitan ng pagbibigay
ng pansin sa mg bagay na nakapaligid sa kanilang mga labi. Tinatayang 500 000 taon
na ang nakaraan ng unang gumamit ng mga bagay-bagay ang tao sa kanyang
pagsusumikap na mabuhay. Habang lumilipas ang panahon, natutuhan ng unang tao
na paghusayin ang kanyang mga kagamitan upang lalo itong maging epektibo sa araw-
araw na pakikipagsapalaran.
Pinangkat ang mga yugto ng panahon ng mga unang tao ayon sa kanilang
kagamitan: Ang Panahon ng Bato at Panahon ng Metal. Basahin at unawaing mabuti
ang sumusunod na pagpapaliwanag tungkol dito.

MGA YUGTO SA PAG-UNLAD NG KULTURA NG MGA UNANG TAO

Panahon Katangian ng Pag-unlad

Panahon ng Bato • Pagala-gala ang mga tao sa paghahanap ng

pagkain at walang permanenting tirahan. Sa
(PALEOLITIKO) yungib sila nakatira upang maging ligtas sa
Ang terminong ito ay mula lamig ng panahon.
sa katagang Greek na • Pangangaso at pangingisda ang ikinabubuhay
paleos o “matanda” at lithos ng mga tao, gamit ang kanilang mga kamay.
o “bato”. Ito ang • Gumagamit sila ng mga tapyas na bato bilang
pinakamaagang bahagi ng sandata at kasangkapan sa pangangaso at
Panahong Bato (Stone Age) pangisngisda.
at pinakamahabang yugto • Natuklasan ang paggamit ng apoy bilang
sa kasaysayan ng pampainit ng katawan, panakot sa mabangis na
sangkatauhan.Sa panahong hayop at pagluto ng pagkain.
ito nabuhay ang Proconsul, • May konsepto ng sining batay sa mga ipininta
Australopithecus, Homo ng mga tao sa loob ng mga yungib ng France at
Habilis, Homo Erectus, at Spain. Mga hayop na kanilang kinakain ang

12
Homo Sapiens. tema ng ipinipinta gayundin ang mga pagbabago
sa kalikasan.
• Gumagamit nang matulis na bato at kulay sa
pagpipinta.
• Nagsimula sa panahong ito ang relihiyon at
pagsamba sa inaakalang higit na
makapangyarihan sa kanila.

Mga kagamitang bato

( MESOLITIKO) • Suliranin ang panustos na pagkain dulot ng

Ang terminong ito ay mula
sa katagang Greek na meso
o “gitna” at lithos o “bato”
na
nangangahulugang gitnang
panahon ng bato. Ito ay
panahon ng pagpoprodyus.
Paragos
mga pagbabago sa klima. Nakaranas ang Africa
ng tagtuyot dahil sa matinding init ng panahon.
• Nagsimulang mag-alaga ng hayop tulad ng aso.
• Natutong gumawa at gumamit ng mga
kasangkapang kahoy ang mga tao tulad ng
palakol, adze at gouge.
• Nalinang ang pagkakarpintero at pag-iimbento
ng mga bagay na gawa sa kahoy tulad ng
paragos(sleigh), ang kauna-unahang sasakyan
na naimbento ng tao.
• Nalinang sa Spain, Africa at Asia ang tradisyong
microlithic o ang paggawa ng mga sandata tulad
ng busog mula sa maliit na bato.
• Nagsimulang manirahan ang mga tao sa maliit
na pangkat na may paniniwalang mayroon
silang ugnayan sa dugo. Nagdaraos sila ng mga
ritwal bago maging kasapi ng isang angkan.
• Nagsimulang magkaroon ng alitan o digmaan sa
kapwa tao tungkol sa teritoryo o karapatan sa
paggamit ng mga ilog, dagat at mga damuhan

Microlith para sa hayop.

• Nagsimulang magtanim at magsaka ang mga

(NEOLITIKO) tao. Bunga nito, naging permanente ang
Ang terminong ito ay mula paninirahan nila sa isang lugar.
sa katagang Greek na neos • Nagsimula ang pagpapalayok. Natutuhan ang
o “bago” at lithos o “bato”. paggawa ng mga bagay na gawa sa putik tulad
Ang huling bahagi ng ng bricks na ginagamit sa paggawa ng bahay.

13
Panahong Bato ay tinatawag • Natutuhang pakinisin ang mga magaspang na
na Panahong Neolitiko bato at ginawang iba’t-ibang hugis at laki ayon
( Neolithic o New Stone Age). sa kanilang gamit.
• Natutuhang gamitin ang inaalagaang hayop
tulad ng kabayo, baka at asno bilang sasakyan o
tagahila ng paragos at karwahe.
• Nag-iimbak ng maraming bagay hindi lamang
para sa sariling gamit kundi upang
makipagpalitan ng produkto. Dito nagsimula
ang sistemang barter o ang pagpapalitan ng
produkto ng mga pangkat ng tao.
• Nagsimula ang konsepto ng palengke kung saan
higit na maayos ang sistema ng palitan ng mga
produkto ng mga tao.
• Ginagamit sa Mesopotamia ang buto ng cacao
bilang pambayad o pamalit sa palengke.
• Tanso ang kauna-unahang natuklasang uri ng
(PANAHON NG METAL) metal na nakuhang nakahalo sa buhangin sa
Panahon ng Tanso gilid ng ilog ng Tigris.
• Higit na matigas ang tanso kaysa ginto at
nahuhulma sa iba’t ibang hugis na nais ng tao.
• Nalinang nang mabuti ang paggawa at
pagpapanday ng mga kagamitang gawa sa tanso.
• Unang ginamit sa mga lugar sa Asia, Europe at
Egypt.

(PANAHON NG BRONSE) • Natutuhan ng tao na paghaluin ang tanso at

Kagamitang Bronse lata(tin) upang makagawa ng higit na matigas na
bagay- ang bronse o ang pulang tanso. Ginamit
ito sa paggawa ng armas, espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo, pana at sibat.
• Natutong makipagkalakalan ang mga tao sa
karatig na pook.
• Umusbong ang mga bayan at lungsod bunsod
ng pag-unlad ng mga palengke at kalakalan.
• Nagkaroon ng mga samahan ng mga ekspertong
artisan na may kani-kanilang kaalaman. Ito ang
nagsisilbing tagasuri sa kalidad ng mga
produktong nagagawa ng mga kasapi.
(PANAHON NG BAKAL) • Natuklasan ng mga Hittite ang pagtunaw at
Kagamita pagpanday ng bakal. Inilihim nila ang kaalaman
sa pagtutunaw at pagpapanday ng bakal kung
kaya umunlad ang kanilang kabihasnan at
madalas ang pagwawagi sa digmaan.
• Lumaganap sa buong Africa, Asia at Europe ang
paggamit ng bakal.
• Sa panahong ng Rebolusyong Industriyal, higit
na napadali ang produksiyon ng tao dahil sa
mga makinang gawa sa bakal.
• Ang paggamit ng bakal ang naghatid sa
kabihasnan mula sa sinauna, gitna hanggang sa
ng bakal modernong panahon.

14
 Gawain 2: LOOP A
WORD

Nasiyahan ka ba sa mga impormasyong iyong nalaman? Umaasa akong

naintindihan mo ang iyong binasa na mga konteksto. Ngayon naman, balikan ang
impormasyong iyong natutunan at gamitin ang mga kaalamang ito upang masagot ang
gawain sa ibaba.
Panuto: Hanapin sa loob ng kahon ang wastong salita para mabuo ang
pangungusap sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

F N E O L I T I K O G N
N O G R S K U L T U R A
P A L E O L I T I K O M
A P N D A T I N G S O S
N X Y E B O L U S Y O N
D A R W I N P U T I K S
B U H A Y L A G A L A G
E H O M O E R E C T U S
A U S T R A L O P I T E
M E T A L Y A T A N S O

1. Ang __________________ ay panahon ng matandang bato. Sa panahong ito unang

nadiskobre ang apoy
2. Ang _________________ ay ang teorya na ang mga halaman at hayop ngayon ay
nahubog mula sa mga sinaunang porma nito. Ipinapaliwanag din dito kung
paano nabago ang pisikal na anyong mga bagay at tao.
3. Sa pamamagitan ng ___________________, naitatala ang edad o gulang ng
anumang bagay-tao, halaman, hayop at iba pa.
4. Ang __________________ ay Panahon ng Bagong Bato.Pagtatanim at pagsasaka
ang pangunahing ikinabubuhay ng mga tao dito.
5. Ang kaugalian, tradisyon, relihiyon, sining, musika, panitikan ng mga tao sa
isang panahon ay___________________. Kadalasan sa mga ito ay isinasabuhay
natin sa kasalukuyan.
6. Ang naturalist na humamon sa naunang hinuha o palagay tungkol sa
pinagmulan ng tao ay si____________________.
7. Ang tinaguriang “Upright Man” ay ang ____________________. Inilalarawan ang
mga taong ito na may maayos na panga at mukha at may matangos na ilong.
8. Ang tawag sa taong walang permanenting tirahan ay __________________. Ang
taong ito ay palipat-lipat ng tirahan kung saan makakakuha sila ng pagkain.
9. Ang pinakaunang natuklasang uri ng metal ay __________________. Higit na
matigas ito kaysa ginto.
10. Ang tawag sa pinaghalong tanso at lata upang makagawa ng higit na matigas na
bagay ay ________________. Ginagamit ito sa paggawa ng armas, espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo, pana at sibat.

15
 Gawain 3: TIMELINE -SURI

Mahusay! Nalampasan mo ang mga naunang gawain. Sa gawaing ito ating

susubukin ang iyong kaalaman tungkol sa konstekstong binasa.
Panuto: Surrin ang timeline ng ebolusyong kultural at sagutin ang gabay na
katanungan sa gawain. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

Timeline ng Ebolusyon ng Tao

Milyong Taon

Sagutan ang mga gabay na katanungan sa gawain.

1.Kailan pinaniniwalaang nagsimulang lumitaw ang unang pangkat Homo?
________________________________________________________
2. Sa anong specie tinatayang nagmula ang mga Homo erectus?
________________________________________________________
3.Kailan pinaniniwalaang lumitaw ang mga taong Neanderthal sa daigdig?
__________________________________________________________

4.Kailan pinaniniwalaang lumitawa ang ganap na debelop na Homo sapiens?

__________________________________________________________
5.Sa anong specie ng tao nagmula ang mga Homo sapiens sapiens
_______________________________________________

Batay sa timeline, suriin ang mga mahahalagang pagbabago

B. sa iba’t ibang yugto ng prehistorikong panahon sa
pamumuhay ng tao?

___________________________________________________________
___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

16
Rubrik sa Pagmamarka sa tanong sa letrang B

Krayteria 5 4 3 2 1
Nilalaman Naipaliwan Naipaliwan Naipaliwan Naipaliwan Hindi
ag ng may ag ng may ag ng may ag ng may naipaliwan
kaangkupa kaangkupa kaangkupa saysay ang ag ang
n, kritikal, n, n ang opinyon tanong
makabuluh makabuluh opinyon hinggil sa subalit
an ang an ang hinggil sa tanong nagbigay
opinyon opinyon tanong kaunti ng
hinggil sa hinggil sa opinyon
tanong tanong ukol sa
tanong

Organisasy Nailahad Nailahad Nailahad Nailahad Hindi

on ng Ideya nang buong nang nang ang ideya gaanong
husay ang maayos ang makabuluh hinggil sa nailahad
ideya ideya an ang tanong at ang ideya
hinggil sa hinggil sa ideya nagsasaad hinggil sa
tanong at tanong at hinggil sa ng tanong at
nagsasaad nagsasaad tanong at kaugnayan nagsasaad
ng ng nagsasaad at ng
kaugnayan kaugnayan ng implikasyo kaugnayan
at at kaugnayan n sa at
implikasyo implikasyo at realidad ng implikasyo
n sa n sa implikasyo buhay n sa
realidad ng realidad ng n sa realidad ng
buhay buhay realidad ng buhay
buhay

Mga Tala para sa Guro

Sa gawaing ito, inaasahan ang iba’t - ibang opinyon ng mga mag-aaral
sa pagsagot sa mga katanungan. Maaaring malawak ang perspektibo at
opinyon ng mag-aaral sa pagsagot tungkol sa katanungan. Upang mas
angkop ang pagbibigay ng puntos sa pagmamarka sa sagot ng mag-aaral
may nakahandang rubrik na maaari mong gamitin.

17
 Pagyamanin

Gawain 4:
Larawan – Suri

Mahusay! Nasagutan mo nang may pagtitiyaga ang gawain sa naunang

pahina. Ngayon naman, susubukin naman natin ang lawak ng iyong pagkakaintindi
sa iyong binasa tungkol sa ating aralin sinaunang tao. Sa gawaing ito ikaw ay
inaasahang makapaglahad ng ideya tungkol sa katanungan na may kaugnayan sa
paksang tinalakay.

Panuto: Sagutin ang sumusunod na katanungan. Isulat ang sagot sa

sagutang papel

1.Ano ang ipinahihiwatig ng larawang ito?

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

2.Ano-ano ang mga patunay sa pag-unlad ng kakayahan ng tao simula noong unang
panahon?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

18
3.Ano-ano ang mga pagbabago ng iyong naranasan dulot ng pag-unlad sa buhay
ng tao?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

4.Paano mo maipapakita ang pagpapahalaga sa mga bagay na iyong

natamasa dulot ng kagalingan at katalinuhan ng tao sa paggawa ng
mga bagay?

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________

Rubrik sa Pagmamarka LARAWAN- SURI

Krayteria 5 4 3 2 1
Nilalaman Naipaliwanag Naipaliwanag Naipaliwanag Naipaliwanag Hindi
ng may ng may ng may ng may naipaliwanag
kaangkupan, kaangkupan, kaangkupan saysay ang ang tanong
kritikal, makabuluhan ang opinyon opinyon subalit
makabuluhan ang opinyon hinggil sa hinggil sa nagbigay
ang opinyon hinggil sa tanong tanong kaunti ng
hinggil sa tanong opinyon ukol
tanong sa tanong

Organisasyon Nailahad nang Nailahad nang Nailahad nang Nailahad ang Hindi
ng Ideya buong husay maayos ang makabuluhan ideya hinggil gaanong
ang ideya ideya hinggil ang ideya sa tanong at nailahad ang
hinggil sa sa tanong at hinggil sa nagsasaad ng ideya hinggil
tanong at nagsasaad ng tanong at kaugnayan at sa tanong at
nagsasaad ng kaugnayan at nagsasaad ng implikasyon nagsasaad ng
kaugnayan at implikasyon kaugnayan at sa realidad ng kaugnayan at
implikasyon sa realidad ng implikasyon buhay implikasyon
sa realidad ng buhay sa realidad ng sa realidad
buhay buhay ng buhay

19
 Isaisip

Tandaan

Mga mag-aaral, natapos mo nang may pagtitiyaga at sipag ang mga gawain sa
araling ito. Higit kung inaasahan na marami kang natutunan tungkol sa
pagpapaliwanag tungkol sa pinagmulan ng tao at sa pagbabagong kultural na
naganap sa buhay ng tao. Sa pagtatapos ng araling ito tandaan ang sumusunod:

May dalawang pangunahing teorya tungkol sa pinagmulan ng tao; teoryang

makaagham at teoryang panrelihiyon o paglalang.
Mga ninuno ng tao ang Proconsul, Australopithecine, Homo habilis, Homo
erectus, Homo sapiens. Naniniwala ang mga ebolusyonista na malabakulaw
na tao o bakulaw na malatao ang ating ninuno.
Ayon kay Charles Darwin, ang tao at iba pang specie ng organism sa daigdig
ay bunga ng mahabang proseso ng ebolusyon.
Dumaan sa iba’t ibang yugto ng pag-unlad ang mga unang tao.
Ang prehistory ay yugto ng panahon kung saan wala pang sistematikong
pagsusulat at pagtatala ng mga kaganapan ng tao.
Sa pagtatakda ng mga petsa sa malayong nakaraan, ang mga dalubhasa ay
gumagamit ng makabagong teknolohiya upang matunton ang posibleng
pinagmulan ng isang bagay o matukoy ang panahon ng isang kaganapan.
Pangunahing katangian ng Panahong Paleolitiko ay ang paggamit ng mga
sinaunang tao ng mga kasangkapang gawa mula sa bato.
Ang apoy ang pinakamahalagang tuklas ng tao sa Panahong Paleolitiko.
Ang Panahong Neolitiko ay tumutukoy sa isang antas ng ebolusyong
pangkalinangan at pagbabago sa teknolohiya ng tao
Ang agrikultura naman ang pinakamahalagang tuklas ng tao sa Panahong
Neolitiko.
Ang mga tuklas sa Panahong Neolitiko ang naging batayan ng makabagong
panahon.

20
 Isagawa

Gawain 5: Ebolusyong
Kultural Tsart

Mag-aaral isang masayang pagbati, sapagkat naisagawa mo ang mga

gawain sa araling ito. Upang lalo pang masubukan ang iyong kagalingan, ikaw ay
inaasahang makabuo ng mga konsepto sa pamamagitan ng pagguhit upang
maipakita ang pag-unlad sa kultura ng prehistorikong panahon.
Panuto: Buuin ang ebolusyong kultural tsart sa pamamagitan ng pagguhit
ng mga larawan na magpapakita ng pag-unlad sa aspetong hanapbuhay, panirahan
at mga bagay na ginagamit sa prehistorikong panahon. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.

Prehistorikong Hanapbuhay Panirahan Kagamitan

Panahon

Panahong Paleolitiko

Panahong Neolitiko

Panahong Metal

21
 Tayahin

Mag-aaral, sa pagtatapos ng ating gawain nais kong subuking muli ang iyong
natutunan tungkol sa ating paksang tinalakay. Sa gawaing ito malalaman natin
kung hanggang saan ang lawak ng iyong natutunan tungkol sa paksang ang
sinaunang tao.

Panuto: Basahin at unawain ang mga katanungan. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.

1.Isa sa mahahalagang bagay ang natuklasan noong sinaunang panahon ay ang

apoy. Alin sa mga pahayag ang nagpapatunay ng kahalagahan nito?
A. Gamit sa pagluto ng pagkain
B. Pantaboy ng mababangis na hayop
C. Proteksiyon sa malamig na panahon
D. Lahat ng nabanggit ay tamang sagot

2. Alin sa sumusunod na pangungusap ang HINDI nagpapakita ng pagbabago sa

pisikal at kultural na pag-unlad sa panahong prehistoriko?
A. Pakikipagpalitan o barter ng produkto sa ibang mangangalakal
B. Paaggamit ng mga pinakinis na bato bilang kasangkapan
C. Paggamit ng mga kagamitang gawa sa metal
D. Pagkadiskobre ng paggamit ng apoy.

3. Alin sa sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng prosesong

naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong Prehistorya?
I. agrikultura III. labis na pagkain
II. kalakalan IV. pangangaso
A. IV, I, III, II C. IV, I, II, III
B. II, I, IV, III D. I, II, III, IV

4. Paano nagbago ang pamumuhay ng mga tao mula sa pangangaso patungo sa

agrikultura bilang paraan ng pagkuha ng pagkain noong Panahong Neolitiko?
A. Nagkaroon ng masaganang pagkain mula sa pagsasaka kaysa pangangaso.
B. Bumibili ng maraming pagkain upang magkaroon ng palagiang suplay nito.
C. Nagsimula ang tao na magtanim kaysa mangaso. D.
Mas madali ang mangaso kaysa magtanim.

5.Ang mga sinaunang tao ay walang permanenting tirahan, alin ang pahayag na
may kaugnayan dito?
A. Tanim dito, lipat doon.
B. Naku! Nakakatakot ang mga hayop.
C. Ay naku, ang layo ng sakahan sa aking tirahan.
D. Saan na naman kayo ngayon? Wala nang pagkain dito.

22
 6.Alin sa mga pahayag ang nagpapatunay tungkol sa mga bagay na naimbento ng
tao na may malaking tulong sa pang-araw-araw na buhay?
A. Natuklasan ng mga tao ang gamit ng apoy dahil sa matinding
pangangailangan na ipagtanggol ang sarili sa mababangis na hayop.
B. Umunlad ang kagamitan ng sinaunang tao at naging mabilis at madali ang
pang araw - araw na gawain at pamumuhay.
C. Natutunan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim at pag-aalaga ng hayop
dahil sapat ang ibinibigay na pagkain ng kapaligiran.
D. Lahat ng nabanggit.

7. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapahiwatig ng pakinabang sa

pinakaunang nadiskubre ng tao na may malaking impluwensiya sa kasalukuyang
panahon?
A. Natutunan ng mga tao ang magtanim at mag-alaga ng mga hayop.
B. Paggawa at paggamit ng mga kasangkapang gawa sa metal.
C. Pangingisda ang bagong ikinabubuhay ng mga tao.
D. Paggamit ng apoy sa pagluluto.

8. Bakit kailangang makiayon ang mga sinaunang tao sa mga pagbabagong naganap
sa kanilang kapaligiran?
A. Upang hindi mapag-iwanan ng panahon
B. Dahil sila ay walang alam at sunud-sunuran sa agos ng panahon
C. Dahil ito ang magdadala sa kanila sa panibagong yugto at pagbabago ng
kanilang buhay
D. Dahil sa mga pagbabagong naganap ay nadagdagan at napaunlad ang
kanilang kaalaman sa paghubog ng mas maayos at mas maunlad na
pamayanan

9. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapatunay ng Rebolusyong Agrikultura na

isa sa pagbabagong naganap sa pamumuhay ng mga sinaunang pamayanan?
A. Napatatag ang ispiritwal na buhay ng mga tao.
B. Pangangalap at pangangaso ang ikinabubuhay ng mga tao.
C. Nanatiling nomadiko ang mga tao ngunit nagtatanim at nagsasaka sa ilang
panig ng lugar.
D.Napaunlad ang ekonomiya ng lipunan dahil nagkaroon ng sapat na ani mula
sa pagtatanim at pagsasaka at naging daan upang masuplayan ng pagkain
ang kanilang maraming populasyon.

10. Alin sa mga pahayag ang naglalarawan sa sinaunang pamayanan at pamumuhay

ng mga sinaunang tao sa Panahong Paleolitko?
A. Nakadepende sa kapaligiran ang kabuhayan ng sinaunang pamayanan.
B. May pagbabago sa pamumuhay gaya ng pagtatanim at pagsasaka.
C. Ang paniniwala nila sa Diyos ang nagpapanatili sa pamayanan.
D. Nagkaroon ng pinuno sa kanilang sinaunang pamayanan.

11. Aling pahayag ang may MALING impormasyon tungkol sa mga yugto ng pag-unlad
ng tao?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong Panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa Panahong Paleolitiko.
C. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao nang gumamit na sila ng metal.
D.Ang sistema ng agrikultura ang naging paraan upang matustusan ang
kanilang pangangailangan.

23
12. Kung ikaw ay isa sa mga nabubuhay noong Panahong Prehistoriko, paano mo
haharapin ang hamon ng kapaligiran?
A. Makiayon sa kapaligiran ang pamumuhay at sabayan ng pagsisikap.
B. Aasa sa kapaligiran sa mga pangangailangan.
C. Magpatuloy sa pagiging lagalag.
D. Maghintay ng tulong.

13. Paano ipinagpatuloy ng tao sa kasalukuyang panahon ang pag-unlad sa

pangkabuhayan?
A. Mula sa pangangaso at pangangalap ng pagkain sa limitadong lugar, naging
pandaigdigan ang transaksyon sa pagkuha ng mga pangangailangan at sa
hanapbuhay.
B. Mula sa pagsasaka at pag-aalaga ng hayop nalibang ang tao.
C. Nakapagtatag ng mataas na antas ng kultura ang tao.
D. Nakapagtatag ng lungsod ang mga tao.

14. Nagbago ang pamumuhay ng sinaunang tao mula sa pangangaso patungo sa

pagsasaka at di naglaon nakikipagkalakalan na ito. Alin sa mga pahayag ang
nagpapakita ng malaking tulong ng pakikipagkalakalan?
A. Nakatulong ito sa pag-unlad ng agrikultura at ekonomiya ng bansa.
B. Nagkaroon ng kaayusan at katahimikan sa pamayanan.
C.Umaasa ang mga tao para sa pangangailangan nito.
D.Nakadepende ang tao sa negosyo.

15.Hindi naging madali ang pamumuhay ng tao noong unang panahon sapagkat
humarap ito sa hamong pangkapaligiran dahil dito naging madiskarte ito. Ano
ang ipinahihiwatig ng pangungusap?
A. Nagpatayo ng mga patubig at dike upang magkaroon ng masaganang ani.
B. Nagtulungan upang ipagtanggol ang bansa sa kalaban.
C. Lumipat sa mga lugar na maayos ang kapaligiran.
D. Hinayaan ang hari bilang pinuno.

24
 Karagdagang Gawain

Gawain 6: TAO NOON, ANO

KA NA NGAYON

Sa pagtatapos ng ating aralin batid kong nalaman mo ang mga mahahalagang

konsepto tungkol sa pagpapaliwanag sa pinagmulan ng tao kung saan may
dalawang pinagbabatayan dito, ang makaagham na pagpapaliwanag at ang
pagpapaliwanag batay sa paniniwala sa Bibliya. Ang dalawa ay may magkaibang
pananaw ngunit isa lamang ang nais nitong ipabatid ang maintindihan ang
pinagmulan ng tao.
Panuto: Sagutin ang mga katanungan sa ibaba. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

Gabay na tanong para sa gawain.

1. Paano nagkakaiba ang mga larawan batay sa sumusunod:

A. Tirahan
______________________________________________________________
______________________________________________________________
B. Pananamit
______________________________________________________________
______________________________________________________________
C. Kagamitan
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________

25
 D. kabuhayan
______________________________________________________________

______________________________________________________________

Rubrik sa Pagmamarka TAO NOON, ANO KA NGAYON

Krayteria 5 4 3 2 1
Nilalaman Naipaliwana Naipaliwana Naipaliwana Naipaliwan Hindi
g ng may g ng may g ng may ag ng may naipaliwan
kaangkupan kaangkupan kaangkupan saysay ang ag ang
, kritikal, , ang opinyon opinyon tanong
makabuluha makabuluha hinggil sa hinggil sa subalit
n ang n ang tanong tanong nagbigay
opinyon opinyon kaunti ng
hinggil sa hinggil sa opinyon
tanong tanong ukol sa
tanong

Organisasyo Nailahad Nailahad Nailahad Nailahad Hindi

n ng Ideya nang buong nang nang ang ideya gaanong
husay ang maayos ang makabuluha hinggil sa nailahad
ideya hinggil ideya hinggil n ang ideya tanong at ang ideya
sa tanong at sa tanong at hinggil sa nagsasaad hinggil sa
nagsasaad nagsasaad tanong at ng tanong at
ng ng nagsasaad kaugnayan nagsasaad
kaugnayan kaugnayan ng at ng
at at kaugnayan implikasyon kaugnayan
implikasyon implikasyon at sa realidad at
sa realidad sa realidad implikasyon ng buhay implikasyo
ng buhay ng buhay sa realidad n sa
ng buhay realidad ng
buhay

Mga Tala para sa Guro

Sa gawaing ito, inaasahan ang iba’t - ibang opinyon ng mga mag-aaral sa
pagsagot sa mga katanungan. Maaaring malawak ang perspektibo at opinyon
ng mag-aaral sa pagsagot tungkol sa katanungan. Upang mas angkop ang
pagbibigay ng puntos sa pagmamarka sa sagot ng mag-aaral may
nakahandang rubrik na maaari mong gamitin.

26
 27
PAGYAMANIN
GAWAIN 4: TAO NOON, ANO NA NGAYON
(Refer to rubric for rating)
1.Ang ipinahihiwatig ng larawan ay pagdaan ng maraming taon maraming mga pagbabago ang
naganap sa buhay ng tao. Masasabing sa pisikal na anyo ng tao ay mapapansin ang pagbabagong
ito. Maging sa mga bagay na ginamit ng tao ay may pag-unlad din gaya ng nasa larawan
makikitang gumagamit ang tao ng kompyuter bilang makabagong teknolohiya na gawa ng tao. Sa
pamamagitan ng mga kagamitang ito naging madali ang pakikipag kumunikasyon ng tao.
2. Ang patunay ng mga pag-unlad ng kakayahan ng tao simula noong unang panahon ay gaya ng
mga imbensiyon ng tao halimbawa, telepono, sasakyan, kagamitan sa bahay, transportasyon,
komunikasyon at pagkain.
3. Ang pagbabago na naranasan dulot ng pag-unlad sa buhay ng tao ay mas madali sa tulong ng
makabagong teknolohiya, tulad ng komunikasyon at transportasyon
Gawain 3: TIMELINE-SURI GAWAIN 2: LOOP A WORD
(Refer to rubric for rating) 1. PALEOLITIKO
2. EBOLUSYON
1. 2.5 milyong taon 3. DATING
2. Homo Sapiens 4. NEOLITIKO
3. 500 milyong taon 5. KULTURA
4. 100 milyong taon 6. DARWIN
5. Homo Sapiens 7. HOMO ERECTUS
B. Maraming mga pagbabagong naganap sa buhay ng tao 8. LAGALAG
pagdaan ng maraming tanong gaya ng pagkakaroon ng 9. TANSO
makabagong kagamitan sa hanapbuhay gaya ng traktura 10. TIN
para sa pagsasaka, makabagong kagamitan sa bahay,
magagarang sasakyan, pagkakaroon ng makabagong
teknolohiya at iba pa.
TUKLASIN BALIKAN SUBUKIN
Gawain 1: TUMBASAN MO 1. A 1. D 9. A
2. D
(Refer to rubric for rating) 3. A 2. A 10. A
4. A
Mga maaaring iguhit: 5. A 3. D 11. D
1. Matulis na bato o kahoy 4. A 12. D
2. Dagta ng kahoy/ balahibo
5. C 13. A
ng manok
3. Kuweba/punongkahoy 6. A 14. D
7. B 15. C
8. D
Susi sa Pagwawasto
 28
TAYAHIN Tao ngayon KARAGDAGANG GAWAIN
1. D Tahanan- matitibay na bahay, Gawain 6: TAO NOON, ANO
2. A gawa sa bakal at semento, NA NGAYON
3. A bahay na gawa sa kahoy
4. A (Refer to rubric for rating)
5. A Pananamit- gawa sa tela
6. D Tao Noon
7. D Kagamitan. LPG, itak,
appliances, gadgets Tahana-Nakatira sa itaas ng
8. D
9. D punong kahoy at kuweba
10. A Hanapbuhay- nagtatrabho sa
industriya, opisina, at Pananamit- damit na gawa sa
11. B
komersiyo balat ng hayop at dahoon
12. A
13. A Kagamitan- kahoy, bato
14. A
15. A Hanapbuhay- pangangaso,
pangingisfa, pagtatanim,
pagsasaka,
Prehistorikong Hanapbuhay Panirahan Kagamitan ISAGAWA
Panahon
Gawain 5: Ebolusyong
Panahong Pangangaso at Kuweba, Magaspang Kultural tsart
Paleolitiko pangangalap itaas ng mga na Bato,
Ang sumusunod na sagot ay
ng pagkain punongkahoy Matulis na
ang mga maaring isagot ng
kahoy
mga bata sa tsart. Gamitin
Panahong Pagsasaka at Bahay na Makikinis ang rubrik sa pagmamarka ng
Neolitiko pagtatanim, maaaring na bato, gawain
pag-aalaga ng gawa sa Matulis na
hayop, kahoy kahoy
pangangalakal
Panahong Pagtatanim, Magarang Mga
Metal pagsasaka, bahay, kagamitang
paghahabi, konkretong gawa sa
pangangalakal, bahay metal
paggawa ng
muwebles
Sanggunian
Department of Education. (2014). Ang Lipunan kasaysayan ng Daigdig

Mateo,G.E. C., Boncan, C. P., Balonso, C. E., Tadena, R. C., Jose, MD. dl., Ponsaran,
J. N., &Ong, J. A. (2010). Kabihasnang Daigdig kasaysayan at kultura1253
Gregorio Araneta Avenue, Quezon City, VibalPublishing House, Inc.

Samson, MC. B., Antonio, E. D., Dallo, E. M., Imperial, C., & Soriano, C. D.
(2010). Kayamanan: Kasaysayan ng Asya, 856 Nicanor Reyes, Sr.,Sampaloc,
Manila. Rex Bookstore.

Vibar, T.L., Discipulo, N. J., Rillo, P. H.,&De Leon, Z. M., (2000). Kasaysayan ng
Daigdig, G. Araneta Avenue, cor. Ma. Clara St. 1107 Quezon, SD Publication, Inc.

29
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education – Region XI Davao City Division

ElpidioQuirino Avenue, Davao City, Davao del Sur, Philippines

Telephone: (082) 224 0100/ 228 3970

Email Address: info@deped-davaocity.ph/lrmds.davaocity@deped.gov.ph