სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა, მათემატიკის,

ტექნოლოგიებისა და ფარმაციის ფაკულტეტი

ქრისტინე ლობჯანიძე

საბაკალავრო ნაშრომი

არაკონდენსირებული ექვსწევრიანი აზოტოვანი ციკლის შემცველი ალკალოიდები

ნაშრომი შესრულებულია ქიმიის ბაკალავრის

აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად

ხელმძღვანელი: ასოცირებული პროფესორი, ტაბატაძე ლალი

თბილისი
2023 წელი
 ანოტაცია

ნაშრომი შესრულებულია ქიმიის ბაკალავრის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად.

ნაშრომი შედგება სამი ძირითადი თავისაგან, სადაც განხილულია არაკონდენსირებული

ექვსწევრიანი აზოტოვანი ციკლის შემცველი ალკალოიდი-ნიკოტინი, იგი შედის თმბაქოს
ფოთლების შემადგენლობაში, სუფთა სახით ნიკოტინი გამოყოფილი იქნა 1828 წელს, მას
გააჩნია ნარკოტიკული თვისებები და წარმოადგენს შხამიან ნივთიერებას. ადვილად ხდება
ადამიანი მასზე დამოკიდებული, ამიტომ მისმა ხშირმა და ინტენსიურმა გამოყენება
შესაძლებელია ადამიანის ჯანმრთებობა რისკის ქვეშ დააყენოს.

პირველ თავში განხილულია ნიკოტინი, მისი ფიზიკურ-ქიმიური თვისებები, აგრეთვე

მისი სინთეზის სხვადასხვა გზა.

მეორე თავში წარმოდგენილია, ნიკოტინის გამოყენების სხვადასხვა დარგი, ასევე რა

უკუჩვენებები და რისკები ახლავს მის ხშირ მოხმარებას,თამბაქოში შამავალი
ნიკოტინი, როგორ იქნა აღმოჩენილი და
 სარჩევი

შესავალი----------------------------------------------

I თავი
ნიკოტინი ---------------------------------------------------

ნიკოტინის ქიმიურ- ფიზიკური თვისებები------------

ნიკოტინის სინთეზი---------------------------------------
ფარმაკოლოგია---------------------------------------------

II თავი
გამოყენება------------------------------------------
რისკები---------------------------------------------
თამბაქო---------------------------------------------

III თვი
ნიკოტინის მიღება, თვისებები, აღმოჩენა-----------------

ექსპერიმენტის მსვლელობა---------------------------------

დასკვნა------------------------------------------------
გამოყენებული ლიტერატურა----------------------

შესავალი
 თამბაქოს და თამბაქოსთან დაკავშირებულ პროდუქტებს დიდი ისტორია აქვთ,
რომელიც ძვ.წ. 6000 წლით თარიღდება. მცენარე, რომელიც დღეს ცნობილია როგორც
თამბაქო, ან Nicotiana tabacum, არის nicotiana გვარის წარმომადგენელი - ახლო
ნათესავი შხამიანი ღამისთევასთან და ადრე მხოლოდ ამერიკაში იყო ნაპოვნი.
ნიკოტინი თავდაპირველად იზოლირებული იქნა თამბაქოს ქარხნიდან 1828 წელს
ქიმიკოსების ვილჰელმ ჰაინრიხ პოსელტის და კარლ ლუდვიგ რეიმანის მიერ
გერმანიიდან , რომლებიც თვლიდნენ, რომ ეს იყო შხამი. მისი ქიმიური ემპირიული
ფორმულა აღწერა მელსენსმა 1843 წელს, მისი სტრუქტურა აღმოაჩინეს ადოლფ
პინერმა და რიჩარდ ვოლფენშტეინმა 1893 წელს, საჭიროებს დაზუსტებას და ის
პირველად იყო. სინთეზირებულია Amé Pictet-ისა და A. Rotschy-ის მიერ 1904 წელს.
ნიკოტინს ეწოდა თამბაქოს ქარხნის სახელი Nicotiana tabacum , რომელიც თავის
მხრივ დასახელდა საფრანგეთის ელჩის პორტუგალიაში ჟან ნიკო დე ვილმენის
პატივსაცემად , რომელმაც პარიზში თამბაქო და თესლი გაგზავნა 1560 წელს,
წარუდგინა საფრანგეთის მეფეს, რომელმაც ხელი შეუწყო მათ. სამკურნალო
გამოყენება. ითვლებოდა, რომ მოწევა იცავს დაავადებისგან, განსაკუთრებით
ჭირისგან. თამბაქო ევროპაში 1559 წელს შემოიტანეს და მე-17 საუკუნის ბოლოს მას
იყენებდნენ არა მხოლოდ მოწევისთვის, არამედ როგორც ინსექტიციდი. მეორე
მსოფლიო ომის შემდეგ მთელ მსოფლიოში 2500 ტონაზე მეტი ნიკოტინის
ინსექტიციდი იქნა გამოყენებული, მაგრამ 1980-იანი წლებისთვის ნიკოტინის
ინსექტიციდის გამოყენება 200 ტონამდე შემცირდა. ეს გამოწვეული იყო სხვა
ინსექტიციდების ხელმისაწვდომობით, რომლებიც უფრო იაფი და ნაკლებად
საზიანოა ძუძუმწოვრებისთვის . პოპულარულ ამერიკული ბრენდის სიგარეტებში
ნიკოტინის შემცველობა დროთა განმავლობაში გაიზარდა და ერთმა კვლევამ აჩვენა,
რომ 1998 წლიდან 2005 წლამდე იყო საშუალოდ 1,78%-იანი ზრდა წელიწადში.
მიუხედავად იმისა, რომ სინთეზური ნიკოტინის წარმოების მეთოდები არსებობდა
ათწლეულების განმავლობაში ითვლებოდა, რომ ლაბორატორიული სინთეზით
ნიკოტინის დამზადების ღირებულება თამბაქოსგან ნიკოტინის მოპოვებასთან
შედარებით აკრძალული იყო. თუმცა, ახლახან სინთეტიკური ნიკოტინის აღმოჩენა
დაიწყო სხვადასხვა ბრენდის ელექტრო სიგარეტებსა და ორალურ ჩანთებში და
ბაზარზე „თამბაქოს გარეშე“.

აშშ FDA-ს ევალება გადახედოს თამბაქოს პროდუქტებს, როგორიცაა

ელექტრონული სიგარეტი და განსაზღვროს, თუ რომელი შეიძლება იყოს გასაყიდად
ნებადართული. იმის საპასუხოდ, რომ FDA არ დაუშვებდა ბევრი ელექტრონული
სიგარეტის გაყიდვას, ელექტრონული სიგარეტის კომპანიებმა დაიწყეს ისეთი
პროდუქტების მარკეტინგი, რომლებიც აცხადებდნენ, რომ შეიცავდა ნიკოტინს,
რომელიც არ იყო დამზადებული ან მომდინარეობდა თამბაქოსგან, მაგრამ შეიცავდა
სინთეტიკურ ნიკოტინს. იყავით FDA-ს თამბაქოს მარეგულირებელი ორგანოს მიღმა.
ანალოგიურად, ასევე დაინერგა ნიკოტინის ჩანთები, რომლებიც აცხადებდნენ, რომ
შეიცავს არათამბაქოს (სინთეზურ) ნიკოტინს. სინთეზური ნიკოტინის ღირებულება
შემცირდა პროდუქტის ბაზრის ზრდასთან ერთად. 2022 წლის მარტში აშშ-ს
კონგრესმა მიიღო კანონი ( კონსოლიდირებული ასიგნებების აქტი, 2022 წ.)
გააფართოვა FDA-ს თამბაქოს მარეგულირებელი უფლებამოსილება, რათა
მოიცავდეს ნიკოტინის შემცველ თამბაქოს პროდუქტებს ნებისმიერი წყაროდან,
რითაც მოიცავს სინთეზური ნიკოტინით დამზადებულ პროდუქტებს. შეერთებულ
შტატებში, ნიკოტინის პროდუქტები და ნიკოტინის შემცვლელი თერაპიის
პროდუქტები, როგორიცაა Nicotrol, ხელმისაწვდომია მხოლოდ 21 წლის და ზემოთ
პირებისთვის; საჭიროა ასაკის დამადასტურებელი საბუთი არ იყიდება ავტომატებში
ან ნებისმიერი წყაროდან, სადაც ასაკის დადასტურება შეუძლებელია. 2019 წლის
მონაცემებით, აშშ-ში თამბაქოს მოხმარების მინიმალური ასაკი ფედერალურ დონეზე
21 წელია. ევროკავშირში ნიკოტინის პროდუქტების შეძენის მინიმალური ასაკი 18
წელია. თუმცა, თამბაქოს ან ნიკოტინის პროდუქტების გამოყენების მინიმალური
ასაკობრივი მოთხოვნა არ არსებობს. აშინ როცა ნიკოტინის მწვავე/საწყისი მიღება
იწვევს ნეირონული ნიკოტინის რეცეპტორების გააქტიურებას, ნიკოტინის
ქრონიკული დაბალი დოზების გამოყენება იწვევს ამ რეცეპტორების
დესენსიბილიზაციას (ტოლერანტობის განვითარების გამო) და იწვევს
ანტიდეპრესანტულ ეფექტს, ადრეული კვლევებით, რომლებიც აჩვენებენ ნიკოტინის
დაბალი დოზების ლაქებს. ძირითადი დეპრესიული აშლილობის ეფექტური
მკურნალობა არამწეველებში. მიუხედავად იმისა, რომ თამბაქოს მოწევა
დაკავშირებულია ალცჰეიმერის დაავადების გაზრდილ რისკთან, არსებობს
მტკიცებულება, რომ ნიკოტინს თავად აქვს ალცჰეიმერის დაავადების პრევენციისა
და მკურნალობის პოტენციალი. მოწევა დაკავშირებულია პარკინსონის დაავადების
რისკის შემცირებასთანთუმცა, უცნობია ეს გამოწვეულია თუ არა იმით, რომ
ადამიანები, რომლებსაც აქვთ ტვინის უფრო ჯანსაღი დოფამინერგული ჯილდოს
ცენტრები (თავის ტვინის ზონა, რომელსაც აზიანებს პარკინსონი), უფრო მეტად
სარგებლობენ მოწევით და ამით აითვისებენ ჩვევას, ნიკოტინს, რომელიც პირდაპირ
მოქმედებს როგორც ნეიროპროტექტორული აგენტი, ან სხვა. სიგარეტის კვამლში
შემავალი ნაერთები, რომლებიც მოქმედებენ როგორც ნეიროპროტექტორული
აგენტები.

I თავი
 ნიკოტინი

პირიდინული ალკალოიდებიდან ყველაზე ცნობილია 3-(N-მეთილპიროლიდინ

2)პირიდინი - ნიკოტინი. იგი შედის მცენარე თამბაქოს ("Nikotiana tabakum")
ფოთლებში. თამბაქოდან სუფთა სახით ნიკოტინი ჯერ კიდევ 1828 წელს გმოყვეს
პოსელტმა და რეიმანმა, მაგარამ მისი აღნაგობა დაუდგენელი იყო, ხოლო 1893 წელს
პინერმა მრავალჯერადი ექსპერიმენტების შედეგად საბოლოოდ დადგინა მისი
ქიმიური სტრუქქტურა:

ნიკოტინს გააჩნია ნარკოტიკული თვისებები. იგი იწვევს შეჩვევას. ნიკოტინი

მასტიმულირებელი საშუალებაა. მცირე დოზებით ააქტიურებს თავის ტვინის
უჯრედებს და მსუბუქ ეიფორიას იწვევს. ნიკოტინს გააჩნია ნარკოტიკული
თვისებები. იგი იწვევს შეჩვევას. ნიკოტინი ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი შხამია
ცნობილ შხამებს შორის. ფრინველები იხოცებიან მაშინაც კი, თუ ნისკარტთან
მივუტანთ ნიკოტინში დასველებულ მინის წკირს. ნიკოტინი მასტიმულირებელი
საშუალებაა. მცირე დოზებით ააქტიურებს თავის ტვინის უჯრედებს და მსუბუქ
ეიფორიას იწვევს. დიდი დოზებით ნიკოტინი იწვევს ცენტრალური ნერვული
სისტემის დათრგუნვას და დამბლას. იკოტინი - C10H14N2. ლიმონ- და ვაშლმჟავების
მარილების სახით გვხვდება თამბაქოს ფოთლებში, საიდანაც იგი პირველად
გამოყოფილ იქნა 1828 წელს. მისი აგებულება დადგენილ იქნა 1893 წელს. ნიკოტინის
პირველი სინთეზი განხორციელებულ იქნა ა. პიქტეს მიერ 1904 წელს. თამბაქოს
ფოთლებსა და თესლებში რამდენიმე მონათესავე ალკალოიდია ნაპოვნი,
რომელთაგანაც მთავარია ნიკოტინი. მისი შემცველობა თამბაქოში შეადგენს 2-12%-ს.

ნიკოტინის ქიმიურ-ფიზიკური თვისებები

 ნიკოტინი თავისუფალი სახით წარმოადგენს უფერო ზეთისებრი სითხეს,
რომელიც კარგად იხსენბა ორგანულ გამხსნელებში, აგრეთვე 600 ქვევით და 2100 -ზე
ზევით ნებისმიერი თნაფარდობით იხსნება წყალში. აღნიშნულ ტემპერატურას
შორის მისი ხსნადობა შეზღუდულია. მისი ხსნადლობა ნაჯერ წყლიან
მარილხსნარებშ ეცემა. ნიკოტინი ზეთისებრი სითხეა, დუღილის ტემპერატურაა 247
0C, კუთრი წონა 1,014. აქვს თამბაქოს სუნი, იხსნება წყალში და ორგანულ
გამხსნელებში. ნიკოტინი შხამიანი ალკალოიდია, მცირე დოზებში იწვევს
ცენტრალური ნერვული სისტემის დაქვეითებას, სუნთქვის შეჩერებას და
გულისმოქმედების დამბლას. ნიკოტინი სასიკვდილოდ მოქმედებსმწერებზე, ამიტომ
თამბაქოს ხსნარს, რომელიც 5-8% ნიკოტინს შეიცავს, იყენებენ სოფლის მეურნეობაში
მავნებლებთან საბრძოლველად. ნიკოტინი წარმოადგენს პირიდინისა და N-მეთილ-
პიროლიდინის წარმოებულს.

ნიკოტინის სტრუქტურა დადგენილ იქნა მისი გახლეჩის საფუძველზე. მაგ.:

ნიკოტინის ქრომმჟავათი დაჟანგვით, ერთის მხრივ, იხლიჩება პიროლიდინის
ბირთვი და მიიღება ნიკოტინმჟავა, მეორეს მხრივ, მეთილიოდიდის, სისხლის
წითელი მარილისა და ტუტის მოქმედებით იჟანგება ნიკოტინის პირიდინის
ბირთვის -მეთილენი კარბონილამდე, რომლის ქრომმჟავათი დაჟანგვით მიიღება L-
გიგრინმჟავა. ნიკოტინის თვისებას წარმოადგენს აორთქლება წყლის ორთქლთან
ერთად, რაც დაედო საფუძვლად თამბაქოს ნიკოტინის რაოდენობის განსაზღვრის
მეთოდს, ნიკოტინის გადადენისას მხედველობაშ მიიღება მისი თავისუფალი ფორმა,
ხოლო ბმული ფორმის უკეთ გადასადენად კოლბაში უმატებენ თუთიას. საკვები
მარილის დამატება ზრდის ნიკოტინის გადადენის სიჩქარეს, თამბაქოში არსებული
ნიკოტინის pH- ყოველთვის შვიდზე დაბალია.

ქიმიური თვისებები. ეს რეაქციები ადასტურებს, რომ ნიკოტინში პირიდინის

ბირთვის -ნახშირბადი პიროლიდინის -ნახშირბადთანაა დაკავშირებული:

ნიკოტინის წყალხსნარებს მკვეთრი ტუტე რეაქცია გააჩნიათ, რაც იმაზე

მიუთითებს, რომ იგი არის ძლიერი ორგანული ფუძე. მისი ფუძე თვისებები
განპირობებულია მისი მოლეკულის შედგენილობაში პირიდინსა დ პიროლიდინის
რკალების არსებობით. ნიკოტინი როგორც ფუძე ნივთიერება მჟავებთან მარილებს
წარმოქმნის, რომელთა უმეტესობა წყალშ კარგად იხსნება. ნიკოტინის ფორმულიდან
გამომდინარე ის ორ მჟავურ ფუძეს უნდა წამოადგენდეს, მაგრამ მჟავებთან
ურთიერთქმედების დროს ის ავლენს ერთმჟურ ფუძე თვისებებს, ეს შეიძლება
აიხსნას შემდეგნაირად, წყალხსნარში ნიკოტინს დისოციაციის ორი კონსტანტა
გააჩნია. ახალგადადენილი ნიკოტინი ჰაერზე შენახვისას სწრაფათ იჟანგება, ის ჯერ
მოყვითალო, ხოლო შემდეგ მუქი ფერი ხდება. შედეგად მიიღება ფისისებრი
სასიამოვნო არომატის მქონე მასა. ნიკოტინის ჟანგვის პროდუქტების ღმოჩენილი
იქნა მისი სხვადასხვა წარმოებული, აგრეთვე ამინები და ნიკოტინის მჟავა. ასევე
ადვილად იჟანგება თვისუფალი ნიკოტინი, ხოლო მისი მარილები საერთოდ არ
იჟნგება ჰაერზე ხანგრძლივი შენახვის დროსაც. ფრანკერბურგის მიერ
შემოთავაზებული იქნა ნიკოტინის ჟანგვის მექანიზმის სქემა:
 ნიკოტინზე სუსტი მჟავების მოქმედებისას (AgO) პიროლიდინის ჯგუფი კარგავს
ოთხ ატომს წყალბადს, რის შედეგადაც წარმოიქმნება ნიკოტინი. ნიკოტინი ფართოდ
გამოიყენება სხვადასხვა სახის სინთეზის ჩასატარებლად, გამომუსავებული იქნა
ნიკოტინამიდისაგან ნიკოტინის მჟავის მიღების მეთოდი. შუალედ ეტაპს
წარმოადგენს ალკალოიდის ნიკოტინის მჟავამდე დაჟანგვა ძლიერი მჟანგველების
HNO3, KMnO4 და სხვა. გამოყენებულ ნიკოტინს ეხლიჩება პიროლიდინის რგოლი და
წარმოიქმნება ნიკოტინის მჟავა:

ნიკოტინისგან შესაძლებელია მიღებული იქნას შემდეგი პროდუქტები:

 ალკალოიდებს მათ შორის ნიკოტინსაც ახასიათებს სპეციფიკური ფერადი
რეაქციები. N- დიმეთილამიბენზალდეჰიდით ნიკოტინით, რომელიც შემდეგ
იისფერში გადადის. რეაქციას ანხორციელებენ კონცენტრირებული მარილმჟავას
თანაობისას. წითელი შეფერილობა წამოიქმნება ნიკოტინის ეპიქლორჰიდრატთან
გაცხელებისას. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ბრომციანთან რეაქციას.
 არომატული ამინის სახით შეიძლება გამოყენებული იქნას, სულფანილის მჟავა და
სხვა ნივთიერებები. რეაქციის შედეგად წარმოიქმნება ყვითლად და სხვადასხვა
ფრადდ შეღებილი ნივთიერებები. ფერის ინტენსივობის მიხედვით შეესაძლოა
განსაზღვრული იქნას ნიკოტინი. ნიკოტინისა და სხვა ალკალოიდებისათვის
დამახასიათებელია დალექვის რეაქციები, რის შედეგადაც წარმოიქმნება გარკვეული
შედგენილობის ნალექი.
 სინთეზი

1904 წელს ა. პიქტეს მიერ განხორციელებულ იქნა ნიკოტინის პირველი სინთეზი.

ნიკოტინის მჟავას ეთილის ეთერის კონდენსაციით N-მეთილპიროლიდინთან და
კონდენსაციის პროდუქტის მარილმჟავასთან გაცხელებით მან მიიღო -მეთილ-
ამინპროპილ--პირიდილკეტონი:

ნიკოტინის მიღება ლაბორატორიულ პირობებში შესაძლებელია. პირველად ეს

პიქტემ განახორციელა ამასთანავე დაადგინა მისი სტრუქტურული ფორმულა.
პიქტეს მიხედვით ნიკოტინის სინთეზის სქემა შემდეგნაირია:
 კეტონის აღდგენით მიღებულ კარბონილზე იოდის მოქმედებით ხება
ჰიდროქსილის ჯგუფის ჩანაცვლება იოდით. წარმოქმნილი იოდიდი ადვილად
იკვრება ნიკოტინად:
 ნიკოტინის პერმანგანატით დაჟანგვით მიიღება ნიკოტინის (-პირიდინკარბონის)
მჟავა. თუთიის მტვერთან ნიკოტინის გამოხდით პიროლიდინის რგოლიდან
მოწყდება წყალბადი და მიიღება ნიკოტირინი - C 10H10N2, რომელიც ნიკოტეინთან -
C10H13N2 და ნიკოტელინთან - C10H8N2 ერთად მცირე რაოდენობით შედის თამბაქოში.
 ფარმაკოლოგია

ნიკოტინი არის მესამეული ამინი, რომელიც შედგება პირიდინისა და

პიროლიდინის რგოლისგან. (S)-ნიკოტინი, რომელიც გვხვდება თამბაქოში,
სტერეოსელექტურად უკავშირდება ნიკოტინის ქოლინერგულ რეცეპტორებს
(nAChRs). (R)-ნიკოტინი, რომელიც მცირე რაოდენობით გვხვდება სიგარეტის
კვამლში პიროლიზის პროცესის დროს რაცემიზაციის გამო, არის სუსტი აგონისტი
nAChR-ებში. როდესაც ადამიანი სიგარეტის კვამლს ისუნთქავს, ნიკოტინი
გამოიხდის თამბაქოსგან და კვამლის ნაწილაკებით გადადის ფილტვებში, სადაც ის
სწრაფად შეიწოვება ფილტვის ვენურ მიმოქცევაში. შემდეგ ის შედის არტერიულ
მიმოქცევაში და სწრაფად გადადის თავის ტვინში. ნიკოტინი არის სუსტი ბაზა (p K
a= 8.0). ლორწოვანი გარსების შეწოვა დამოკიდებულია pH-ზე. საღეჭი თამბაქო,
სნაფი და ნიკოტინის რეზინი ბუფერირებულია ტუტე pH-ით, რათა ხელი შეუწყოს
აბსორბციას ლორწოვანი გარსის მეშვეობით. მოწევა არის წამლის შეყვანის უაღრესად
ეფექტური ფორმა, რადგან პრეპარატი სწრაფად ხვდება მიმოქცევაში ფილტვებში და
გადადის ტვინში წამებში. ინჰალაციური პრეპარატები გაურბიან ნაწლავებისა და
ღვიძლის მეტაბოლიზმს. რაც უფრო სწრაფია წამლის შეწოვა და ტვინში შეყვანა, მით
უფრო დიდია ჩქარობა და მით უფრო აძლიერებს წამალი. მოწევა წარმოქმნის წამლის
მაღალ კონცენტრაციას თავის ტვინში, რომელიც შედარებულია ინტრავენური
შეყვანის შემდეგ. ნიკოტინი სწრაფად და ფართოდ მეტაბოლიზდება ღვიძლში,
უპირველეს ყოვლისა, ღვიძლის ფერმენტის CYP2A6 (და ნაკლებად CYP2B6 და
CYP2E1) მიერ კოტინინამდე. მეტაბოლიტი კოტინინი ფართოდ გამოიყენება,
როგორც რაოდენობრივი მარკერი ნიკოტინის ზემოქმედებისთვის და სასარგებლოა
როგორც დიაგნოსტიკური ტესტი თამბაქოს მოხმარებისთვის და როგორც მოწევის
შეწყვეტის მკურნალობასთან შესაბამისობის საზომი. ნიკოტინის ნახევარგამოყოფის
პერიოდი საშუალოდ შეადგენს ~2 სთ-ს, ნიკოტინი ასევე მეტაბოლიზდება
გლუკურონიდაციით, უპირველეს ყოვლისა, ფიქრობენ, რომ UGT 1A4, 1A9 და 2B10
( 34 ) მეშვეობით. მიუხედავად იმისა, რომ გლუკურონიდაცია ჩვეულებრივ
ნიკოტინის მეტაბოლიზმის უმნიშვნელო გზაა, ადამიანებში, რომლებსაც აქვთ
დაბალი CYP2A6 აქტივობა, გლუკურონიდაცია შეიძლება იყოს ნიკოტინის
კლირენსის მთავარი განმსაზღვრელი. მნიშვნელოვანი გენეტიკური პოლიმორფიზმი
CYP2A6 და UGT აქტივობაში ასოცირდება ფართო ინდივიდუალურ
ცვალებადობასთან და რასობრივ განსხვავებებთან ნიკოტინის მეტაბოლიზმის
სიჩქარეში. აზიელები და აფროამერიკელები ნიკოტინის მეტაბოლიზებას საშუალოდ
უფრო ნელა ახდენენ, ვიდრე კავკასიელები ან ესპანელები. სქესის ჰორმონები ასევე
არსებითად მოქმედებს CYP2A6 აქტივობაზე. ნიკოტინის მეტაბოლიზმის სიჩქარე
ქალებში უფრო სწრაფია, ვიდრე მამაკაცებში. ქალებში, ნიკოტინის მეტაბოლიზმი
უფრო სწრაფია ქალებში, რომლებიც იღებენ ესტროგენის შემცველ ორალურ
კონტრაცეპტივებს და უფრო სწრაფია ორსულობის დროს, სხვა ქალებთან
შედარებით. სიგარეტიდან სიგარეტამდე სისხლის დონის მნიშვნელოვანი რხევაა.
თუმცა, ორი საათის ნახევარგამოყოფის პერიოდის შესაბამისად, ნიკოტინი გროვდება
ორგანიზმში რეგულარული მოწევის ექვსიდან ცხრა საათამდე. ამრიგად, მოწევა
იწვევს არა ნიკოტინის წყვეტილ და გარდამავალ ზემოქმედებას, არამედ
ზემოქმედებას, რომელიც გრძელდება დღეში 24 საათის განმავლობაში. არტერიო-
ვენური განსხვავებები ნიკოტინის კონცენტრაციაში სიგარეტის მოწევის დროს
არსებითია, არტერიული დონეები აჭარბებს ვენურ დონეს ათჯერ. ტვინში
ნიკოტინის მდგრადობა დღის და ღამის განმავლობაში იწვევს ნიკოტინის
რეცეპტორების სტრუქტურასა და ფუნქციის ცვლილებას და ნეიროადაპტაციის
უჯრედშიდა პროცესებში, როგორც ზემოთ აღინიშნა.
 II თავი
გამოყენება
ნიკოტინის პირველადი თერაპიული გამოყენება არის ნიკოტინზე
დამოკიდებულების მკურნალობა მოწევისა და ჯანმრთელობისთვის ზიანის
აღმოსაფხვრელად. ნიკოტინის კონტროლირებადი დონეები ეძლევა პაციენტებს
ღრძილების, კანის ლაქების, პასტილების, ინჰალატორების ან ცხვირის სპრეის
საშუალებით, რათა თავი დააღწიონ მათ დამოკიდებულებას. 2018 წლის Cochrane
Collaboration-ის მიმოხილვამ აღმოაჩინა მაღალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ
ნიკოტინის შემცვლელი თერაპიის ყველა მიმდინარე ფორმა (ღრძილები, პაჩები,
პასტილები, ინჰალატორი და ცხვირის სპრეი) თერაპია ზრდის მოწევის წარმატებით
შეწყვეტის შანსებს 50-60%-ით, განურჩევლად პარამეტრისა.
ნიკოტინი, როგორც ინსექტიციდი, სულ მცირე 1960-იანი წლებიდან
გამოიყენებოდა თამბაქოს ექსტრაქტების სახით (თუმცა თამბაქოს სხვა კომპონენტებს
ასევე აქვთ პესტიციდური ეფექტი). ნიკოტინის პესტიციდები არ არის კომერციულად
ხელმისაწვდომი აშშ-ში 2014 წლიდან და ხელნაკეთი პესტიციდები აკრძალულია
ორგანულ კულტურებზე და სიფრთხილეა რეკომენდებული მცირე
მებოსტნეებისთვის. ნიკოტინის პესტიციდები აკრძალულია ევროკავშირში 2009
წლიდან. საკვები იმპორტირებულია ქვეყნებიდან, სადაც ნიკოტინის პესტიციდები
ნებადართულია, როგორიცაა ჩინეთი, მაგრამ საკვები არ შეიძლება აღემატებოდეს
ნიკოტინის მაქსიმალურ დონეს.
 ნიკოტინის შემცველი პროდუქტები ზოგჯერ გამოიყენება შემეცნებაზე ნიკოტინის
მუშაობის გამაძლიერებელი ეფექტისთვის. 2010 წლის, კონტროლირებადი კვლევის
მეტა-ანალიზმა დაასკვნა, რომ ნიკოტინს ან მოწევას მნიშვნელოვანი დადებითი
გავლენა ჰქონდა მშვენიერი მოტორული შესაძლებლობების ასპექტებზე,
ყურადღების გაფრთხილებაზე და ორიენტირებაზე, ეპიზოდურ და სამუშაო
მეხსიერებაზე.
 რისკები
თამბაქოს შეწყვეტისთვის ნიკოტინის გამოყენებას რამდენიმე უკუჩვენება აქვს.
არ არის ცნობილი ნიკოტინის შემცვლელი თერაპია ეფექტურია თუ არა მოწევის
შეწყვეტისთვის მოზარდებში, 2014 წლის მდგომარეობით. ამიტომ არ არის
რეკომენდებული მოზარდებისთვის. არ არის უსაფრთხო ნიკოტინის გამოყენება
ორსულობის ან ძუძუთი კვების დროს, თუმცა ის უფრო უსაფრთხოა ვიდრე მოწევა;
ამიტომ ორსულობის დროს NRT-ის გამოყენების მიზანშეწონილობა განიხილება.
ნიკოტინის შემცვლელი თერაპიის რანდომიზებული კვლევები და დაკვირვებითი
კვლევები გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე პაციენტებში არ აჩვენებს
არასასურველი გულ-სისხლძარღვთა მოვლენების ზრდას პლაცებოთი
ნამკურნალებებთან შედარებით. ნიკოტინის პროდუქტების გამოყენება კიბოს
მკურნალობის დროს უკუნაჩვენებია, რადგან ნიკოტინი ხელს უწყობს სიმსივნის
ზრდას, მაგრამ NRT-ების დროებითი გამოყენება მოწევაზე თავის დანებებისთვის
შეიძლება რეკომენდებული იყოს ზიანის შესამცირებლად.

ნიკოტინის რეზინი უკუნაჩვენებია დროებით-ქვედა სახსრის დაავადების მქონე

პირებში . ცხვირის ქრონიკული აშლილობისა და სასუნთქი გზების მძიმე
რეაქტიული დაავადების მქონე ადამიანებს ესაჭიროებათ დამატებითი სიფრთხილის
ზომები ნიკოტინის ცხვირის სპრეების გამოყენებისას. ნიკოტინი ნებისმიერი
ფორმით უკუნაჩვენებია ნიკოტინის მიმართ ცნობილი ჰიპერმგრძნობელობის მქონე
პირებში . ნიკოტინი ამცირებს თვალის სწრაფი მოძრაობის (REM) ძილს, ნელი
ტალღის ძილს (SWS) და ძილის მთლიან დროს ჯანმრთელ არამწეველებში,
რომლებსაც ნიკოტინი აძლევენ ტრანსდერმალური პაჩის საშუალებით , და
შემცირება დამოკიდებულია დოზაზე . აღმოჩნდა, რომ მწვავე ნიკოტინის
ინტოქსიკაცია მნიშვნელოვნად ამცირებს ძილის მთლიან დროს და ზრდის REM
ლატენტურობას, ძილის დაწყების ლატენტურობას და თვალის არასწრაფი
მოძრაობის (NREM) სტადიის 2 ძილის დრო. მიუხედავად იმისა, რომ ნიკოტინი
თავისთავად არ იწვევს კიბოს ადამიანებში, გაურკვეველია ფუნქციონირებს თუ არა
ის როგორც სიმსივნის პრომოტორს 2012 წლიდან . აშშ-ს მეცნიერებათა, ინჟინერიისა
და მედიცინის ეროვნული აკადემიების 2018 წლის მოხსენება ასკვნის: „მიუხედავად
იმისა, რომ ბიოლოგიურად სარწმუნოა, რომ ნიკოტინს შეუძლია სიმსივნის
პრომოტორად იმოქმედოს, არსებული მტკიცებულებები მიუთითებს, რომ ეს
ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ითარგმნოს გაიზარდა ადამიანის კიბოს რისკი. ”

ნიკოტინის დაბალი დონე ასტიმულირებს უჯრედების პროლიფერაციას,

ხოლო მაღალი დონე ციტოტოქსიურია. ნიკოტინი ზრდის ქოლინერგულ სიგნალს და
ადრენერგულ სიგნალიზაციას მსხვილი ნაწლავის კიბოს უჯრედებში, რითაც
აფერხებს აპოპტოზს ( უჯრედების დაპროგრამებული სიკვდილი ), ხელს უწყობს
სიმსივნის ზრდას და ააქტიურებს ზრდის ფაქტორებს და უჯრედულ მიტოგენურ
ფაქტორებს, როგორიცაა 5-ლიპოქსიგენაზა (5-LOX). და ეპიდერმული ზრდის
ფაქტორი (EGF). ნიკოტინი ასევე ხელს უწყობს კიბოს ზრდას ანგიოგენეზისა და
ნეოვასკულარიზაციის სტიმულირებით. ნიკოტინი ხელს უწყობს ფილტვის კიბოს
განვითარებას და აჩქარებს მის პროლიფერაციას, ანგიოგენეზს, მიგრაციას, ინვაზიას
და ეპითელურ-მეზენქიმურ გადასვლას (EMT), nAChRs რეცეპტორებზე მისი
გავლენით, რომელთა არსებობა დადასტურებულია ფილტვის კიბოს უჯრედებში.
კიბოს უჯრედებში ნიკოტინი ხელს უწყობს ეპითელურ-მეზენქიმურ გადასვლას ,
რაც კიბოს უჯრედებს უფრო მდგრადს ხდის კიბოს სამკურნალო წამლების მიმართ.
 თამბაქო

თამბაქოს და თამბაქოსთან დაკავშირებულ პროდუქტებს დიდი ისტორია აქვთ,

რომელიც ძვ.წ. 6000 წლით თარიღდება. მცენარე, რომელიც დღეს ცნობილია როგორც
თამბაქო, ან Nicotiana tabacum, არის nicotiana გვარის წარმომადგენელი - ახლო
ნათესავი შხამიანი ღამისთევასთან და ადრე მხოლოდ ამერიკაში იყო ნაპოვნი. 1492
წელს კოლუმბს თბილად მიესალმა ინდიელი ამერიკელი ტომები, რომლებსაც ის
შეხვდა, როდესაც პირველად დადგა ფეხი ახალ კონტინენტზე. მათ მიიტანეს
საჩუქრები ხილი, საკვები, შუბები და სხვა და მათ შორის იყო თამბაქოს მცენარის
გამხმარი ფოთლები. იმის გამო, რომ ისინი არ იყვნენ საკვებად და ჰქონდათ მკაფიო
სუნი, ის ფოთლები, რომლებსაც ძირძველი ამერიკელები 2 ათასწლეულზე მეტია
ეწეოდნენ სამკურნალო და რელიგიური მიზნებისთვის, გადაყარეს ზღვაში. თუმცა,
კოლუმბმა მალევე გააცნობიერა, რომ თამბაქოს გამხმარი ფოთლები ადგილობრივებს
შორის ძვირფასი საკუთრებაა, რადგან ისინი მათთან ვაჭრობდნენ და ხშირად
აძლევდნენ მათ საჩუქრად. როდრიგო დე ხერესი და ლუის დე ტორესი პირველი
ევროპელები არიან, ვინც მოწევას აკვირდება. ეს იყო კუბაზე და ხერესი ხდება
მტკიცე მწეველი და ეს ჩვევა ესპანეთში დააბრუნა.
ნიკოტინი შედის მცენარე თამბაქოს ("Nikotiana tabakum") ფოთლებში, მოწევის დროს
თამბაქოში არსებული ნიკოტინი და სხვა ალკალოიდები გადადიან ნიტროზამინში,
რომელიც წარმოადგენს ორგანოსპეციფიკურ კანცეროგენს.
 ნიკოტინის შესაბამისი ნიტროზამინის წარმოქმნა ხდება მისი ერთდროული
დაჟანგვისა და ნიტროზირების შედეგად. ამ დროს მანიტროზირებელ აგენტს
წარმოადგრნს NO. იგი წარმოიქმნება ნიადაგიდან შეწოვილი ნიტრატების
გარდაქმნის შედეგად. ეს პროცესი მიმდინარეობს თამბაქოს დამუშავების (მზეზე
გაშრობის) და მოწევის დროს.

სიგარეტის ერთი ღერი შეიცავს მავნე ნივთიერებებს: კანცეროგენებს,

რადიაქტიულ ელემენტებს. ეს ნივთიერებები კვამლთან ერთად ხვდებიან
ფილტვებში, შემდეგ კი, სისხლის საშუალებით მთელ ორგანიზმში და იწვევენ
ინტოქსიკაციას. ორგანიზმზე ზემოქმედების მიხედვით თამბაქოში შემავალი მავნე
ნივთიერებები შეიძლება დაიყოს ოთხ ძირითად ჯგუფად:

 კანცეროგენული
 გამაღიზიანებელი
 მომწამლავი აირები
 მომწამლავი ალკალოიდები

კანცეროგენული ნივთიერებები. ეს არის სხვადასხვა მრავალბირთვიანი არომატული

ნახშირწყალბადები. განსაკუთრებით საშიშია ბენზპირენი.
 კანცეროგენული მოქმედება აქვთ კვამლში შემავალ ფენოლებსა და
პიროკატეხინსაც. ქვემოთ განხილული იქნება თამბაქოს მოწევის დროს წარმოქმნილი
კანცეროგენული ნივთიერება ნიკოტინის ნიტროზოამინი. თამბაქოს ფოთლების
არასრული წვის გამო ხდება რთული ორგანული ნივთიერებების დაჟანგვა.
ცელულოზის, ალიფატური, არომატული და ჰეტეროციკლური ნაერთების დაჟანგვის
შედეგად წარმოიქმნება უფრო მარტივი ნივთიერებები. ისინი წვის ტემპერატურაზე
რად მდგომარეობაში იმყოფებიან, მაგრამ კვამლის თანდათან გაცივების შედეგად
მათი ნაწილი კონდენსირდება კუპრის სახით. თამბაქოს კვამლის აირად ფრაქციაში
შედის მაღალი ქიმიური და ბიოლოგიური აქტიურობის ნივთიერებები. მაგ.:
ნახშირჟანგი, გოგირდწყალბადი, ციანწყალბადი. აირად მდგომარეობაში არის
აგრეთვე დარიშხანის ნაერთები. მათთან ერთად კვამლში არის აირები, რომლებიც
მავნე ზემოქმედებას არ ახდენენ ორგანიზმზე. მაგ.: ნახშირორჟანგი, ჟანგბადი.
მომწამლავი აირების უმეტესი წილი მოდის ნახშირჟანგზე. ამოსუნთქვისას ის
თხევადდება. ამიტომ ფილტვებში მისი საშუალო კონცენტრაცია არის 4%. მწეველის
სისხლში ნახშირჟანგის რაოდენობა მერყეობს 2-15% ფარგლებში.
გოგირდწყალბადისა და ციანწყალბადმჟავას კონცენტრაცია უფრო დაბალია, მაგრამ
მაღალია მათი ტოქსიურობა. ეს აირები უერთდებიან ჰემოგლობინს და თრგუნავენ
მის მიერ ჟანგბადის გადატანის უნარს. ამის გამო პირველ რიგში ზიანდება გულის
კუნთი, ყველა ორგანო და სისტემა განიცდის ჟანგბადოვან შიმშილს. თამბაქოს
მოხმარების სამედიცინო შედეგები. ადამიანი, რომელიც დღეში ერთ კოლოფ
სიგარეტს ეწევა სიცოცხლის ხანგრძლივობას იმოკლებს დაახლოებით 5 წლით.
ფილტვის ავთვისებიანი სიმსივნის განვითარების 90% დაკავშირებულია თამბაქოს
მოხმარებასთან. მწეველებში გაცილებით უფრო დიდია პირის ღრუს, ხახის,
საყლაპავი მილის, შარდის ბუშტის სიმსივნის განვითარების ალბათობა, ვიდრე
არამწეველებში. ორჯერ უფრო მეტია მწეველებში მიოკარდიუმის ინფარქტისა და
ინსულტის შემთხვევები. მწეველი დედიდან შვილი ჩანასახშივე ავადდება, ხდება
ნიკოტინზე დამოკიდებული, რაც ბავშვის ნერვიულ სისტემას ანადგურებს.

სიგარეტისა და თამბაქოს კვამლის ქიმიური შემადგენლობის შესწავლა:

 ნიკოტინი - ზომიერი დოზებით, არატოქსიკური ალკალოიდი, ორგანიზმში

გამომუშავებული აცეტილქოლინის ალტერნატივა, მისი საშიშროებაა ის, რომ
იწვევს მწვავე დამოკიდებულებას, რომლის წინააღმდეგ ბრძოლაც რთულია
 მეტოპრენი – ინსექტიციდი, ქალებისთვის ყველაზე საშიში ნივთიერება,
რადგან ის პირდაპირ მოქმედებს ნაყოფის განვითარებაზე;
 დარიშხანი - ეს ნამდვილი "შხამების მეფე" ასევე გვხვდება ჩვეულებრივ
სიგარეტში, ასეთი ნივთიერების საშიშროება ძნელად შეიძლება
გადაჭარბებული იყოს;
 ფორმალდეჰიდი - დადასტურებული კანცეროგენი, ორგანიზმის ხანგრძლივი
მიღება იწვევს კიბოს უჯრედების წარმოქმნას

მწეველს აქვს გულის დაავადების, გულის უკმარისობის, ემფიზემისა და

ქრონიკული ბრონქიტის და რამდენიმე კიბოს რისკი. მოწევა იწვევს ადამიანის
გულის შეტევის შანსს სამოცდაათ პროცენტიან ზრდას. გულის დაავადებებისა და
გულის შეტევების დაახლოებით ოცდაოთხი პროცენტი გამოწვეულია პაციენტის
მოწევის ისტორიით. მწეველთა 80 პროცენტს აღენიშნება რესპირატორული
დაავადებები, როგორიცაა ემფიზემა და ბრონქიტი, და გულის დაავადება.
მწეველებში ინსულტის რისკი იზრდება ორ-ოთხჯერ, ვიდრე არამწეველებში.
 III თავი

ნიკოტინის მიღება, თვისებები, აღმოჩენა

საჭირო რეაქტივები: თამბაქო, 0.5%–იანი გოგირდმჟავას ხსნარი, ნიკოტინის

განზავებული ხსნარი, იოდის (10%–იანი) სპირტიანი ხსნარი, სინჯარები, წყლის
აბაზანა, სპირტქურა, ფილტრის ქაღალდები, ბიუხნერის ძაბრი, ბიუნზენის ძაბრი,
ლუგოლის ხსნარი, ნიკოტინის ხსნარი, გოგირდმჟავას 0.5%–იანი ხსნარი, საზომი
ცილინდრები, პიპეტები, საათის მინა.

ცდის მსვლელობა:

ა. ნიკოტინის მიღება. სინჯარაში ათავსებენ თამბაქოს (ნებისმიერი სიგარეტიდან) და

ასხამენ 0.5%–იან გოგირდმჟავას ხსნარს. სარეაქციო ნარევს ტოვებენ 24 საათის
განმავლობაში. შემდეგ სინჯარას აცხელებენ მდუღარე წყლის აბაზანაზე 20–25 წუთის
განმავლობაში და ისევ ტოვებენ 24 საათით. შემდეგ სინჯარას ისევ აცხელებენ
სპირტქურის ალზე და მიღებულ მასას ცხლად ჩაფილტრავენ. ფილტრატის
მოცულობა შეადგენს 1 მლ.

ბ. ნიკოტინის დალექვა ლუგოლის ხსნარით. საათის მინაზე აწვეთებენ ნიკოტინის

ხსნარის 1 წვეთს და უმატებენ ლუგოლის ხსნარის 1 წვეთს. წარმოიქმნება ნალექი,
ხსნარში ნიკოტინის არსებობის მაჩვენებელია. ნიკოტინი სხვა ალკალოიდების
მსგავსად, ფუძე თვისებების მატარებელია და ე.წ. ალკალოიდების რეაქტივებთან,
როგორიცაა ლუგოლის რეაქტივი, პიკრინის მჟავა, სულემა, ტანინი,
ფოსფორმოლიბდენის მჟავა, შედის რეაქციაში და წარმოქმნის უხსნად ნაერთებს. 40
მგ ნიკოტინი ადამიანისათვის სასიკვდილოა.
გ. ნიკოტინის აღმოჩენა. სინჯარაში ასხამენ 0.5 მლ ნიკოტინის ხსნარს და უმატებენ
იოდის ხსნარის რამდენიმე წვეთს, წარმოიქმნება მურა–წითელი ნალექი.

დასკვნა
 არაკონდენსირებული ექვსწევრიანი აზოტოვანი ციკლის შემცველი
ალკალოიდებიდან ნიკოტინი, წარმოადგენს შხამიან ნივთიერებას, რომელიც სუფთა
სახით აღმოჩენილი იყო 1828 წელს, ხოლო 1893 წელს იქნა დადგენილი მისი ქიმიური
სტრუქტურა, იგი თავისუფალი სახით ზეთისებრ სითხეს წარმოადგენს,

ლიტერატურა
1. ლალი ტაბატაძე, აკაკი გახოკიძე, ბიოორგანული ქიმია,
სუ-ს გამომცემლიბა 2010, გვ. 361
2. . კუბლაშვილი, დ. წაქაძე, შ. სამსონია. ლაბორატორიული
პრაქტიკუმი ბუნებრივ ნაერთთა ქიმიაში. თსუ-98, გვ.75
3. ალა ფრუიძე. თამბაქოს ქიმია. სახელმძღვანელო უმაღლესი
სკოლის სასურსათო ტექნოლოგიის სტუდენტებისათვის.
ქუთაისი, 2009. გვ.6 .
4. Асмаев П. Г. Сортоведение и ферментация табака – М.:
Пищепромиздат. 1956. -395с.
5. Татарченко И. И. Сертификация табака, чая и кофе. –
Краснодар. ВНИИ.
6. . David J. Newman, Gordon M. Cragg, Paul Grothaus; Chemical
Biology of Natural Products, Published October 3, 2017 by
CRC Press, P. 640
7. W. D. Ollis; Chemistry of Natural Phenolic Compounds;
Department of Organic Chemistry University of Bristol, 1961, p.
237.
8.