1

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

ქიმიური ტექნოლოგიისა და მეტალურგიის ფაკულტეტი
ფარმაციის დეპარტამენტი

საგანი: ბიოლოგიურად აქტიური ნაერთების ქიმია და ექსპერტიზა

საკურსო თემა: ცხიმები
კურსი: IV
ჯგუფი: 4835
სტუდენტი: მეგი მუმლაძე
ხელმძღვანელი: მარიამ ნიშნიანიძე
 2

სარჩევი

შესავალი-------------------------------------------------------------3-6
ნაჯერი და უჯერი ცხიმოვანი მჟავები---------------------------6-8
ტრანს ცხიმები------------------------------------------------------8-9
ომეგა ცხიმებოვანი მჟავები--------------------------------------9-10
ცხიმების ფუნქცია----------------------------------------------10-11
სტრუქტურა--------------------------------------------------------11
მახასიათებლები---------------------------------------------------12
ბიოსინთეზი--------------------------------------------------------12
ცხიმოვანი მჟავების თვისებები-----------------------------------13
ნომენკლატურა------------------------------------------------------14
ცხიმები და ზეთები-------------------------------------------------15-17
 3

შესავალი
ზოგჯერ ცხიმებს მოვიხსენიებთ „ბოროტ" ნივთიერებებად, რომლებიც ჩვენს
განადგურებას საკვების გზით ცდილობენ. რეალურად, ცხიმები მცირე ზომის,
ელეგანტური მოლეკულებია, რომლებიც შედგება პატარა, „საკიდისებრი"
გლიცეროლის მოლეკულისა და მასთან დაკავშედგებული სამი, გრძელი
ნახშირწყალბადური კუდისგან. ისევე, როგორც სხვა დიდი ბიოლოგიური
მოლეკულები, ისინიც განსაკუთრებულ როლს თამაშობენ ადამიანებისა და სხვა
ორგანიზმების ბიოლოგიაში (საკვები რაციონის ბევრი ახალი კვლევის მიხედვით,
შაქარი ბევრად მეტ ჯანმრთელობის პრობლემას იწვევს, ვიდრე ცხიმი!).

ცხიმები ლიპიდებს მიეკუთვნება, მოლეკულების ჯგუფს, რომლებსაც წყალში ცუდად

ხსნადობა აერთიანებს. ლიპიდები ჰიდროფობური, არაპოლარულია და ძირითადად
ნახშირწყალბადური ჯაჭვებითაა აგებული, თუმცა, არის გამონაკლისებიც,
რომლებსაც ქვემოთ განვიხილავთ. ლიპიდების სხვადასხვა სახეს განსხვავებული
აგებულება აქვს და, შესაბამისად, განსხვავებული ფუნქციაც ორგანიზმში.
მაგალითად, ლიპიდები ინახავენ სამარაგო ენერგიას, უზრუნველყოფენ იზოლაციას
(განმხოლოებას), ქმნიან უჯრედულ მემბრანებს, წყლის უკუმგდებ ფენას ფოთლებზე
და წარმოადგენენ ჰორმონების, მაგალითად, ტესტოსტერონის, საშენ მასალასაც.
 4

ცხიმის მოლეკულა ორი ნაწილისგან შედგება: გლიცერინის ჩონჩხისა და სამი

ცხიმოვანი მჟავის კუდისგან. გლიცერინი პატარა ორგანული მოლეკულაა სამი
ჰიდროქსილის (OH) ჯგუფით, ცხიმოვანი მჟავა კი გრძელი ნახშირწყალბადური
ჯაჭვისგან შედგება, რომელიც კარბოქსილის ჯგუფთანაა დაკავშირებული.
ჩვეულებრივი ცხიმოვანი მჟავა 12-19 ნახშირბადს შეიცავს, თუმცა ზოგს სულ 4
შეიძლება ჰქონდეს, ზოგს კი - 36.

ცხიმის მოლეკულის წარმოსაქმნელად გლიცერინის ჩონჩხზე არსებული

ჰიდროქსილის ჯგუფები რეაგირებენ ცხიმოვანი მჟავების კარბოქსილის ჯგუფებთან
დეჰიდრატაციული სინთეზის რეაქციაში. შედეგად ვიღებთ ცხიმის მოლეკულას,
რომელშიც გლიცერინის ჩონჩხს სამი ცხიმოვანი მჟავას კუდი უკავშირდება
ესტერული ბმებით (ბმები, რომელშიც ჟანგბადის მოლეკულაა კარბონილის, ანუ C=O
ჯგუფის გვერდითაა). ტრიგლიცერიდს შეიძლება, სამი ერთნაირი ან განსხვავებული
(სიგრძით ან ორმაგი ბმების თავისებურებებით) ცხიმოვანი მჟავას კუდი ჰქონდეს.
5
 6

ცხიმის მოლეკულებს ასევე ტრიაცილგლიცეროლებს ან, თქვენი ექიმის დანიშნულ

სისხლის ანალიზში, ტრიგლიცერიდებს უწოდებენ. ადამიანის ორგანიზმში
ტრიგლიცერიდები ძირითადად სპეციალიზებულ ცხიმოვან უჯრედებში,
ადიპოციტებში, ინახება, რომლებიც ცხიმოვან ქსოვილს ქმნიან. ცხიმოვანი მჟავების
უმრავლესობა ცხიმის მოლეკულების შემადგენლობაში შედის, მაგრამ მათი ნაწილი
თავისუფალ მდგომარეობაშიც არსებობს ორგანიზმში და ისინი ლიპიდების ცალკე
სახეობად ითვლება.

ნაჯერი და უჯერი ცხიმოვანი მჟავები

როგორც ზემოთ მოყვანილ მაგალითში ჩანს, აუცილებელი არ არის, ცხიმოვანი
მჟავების სამივე კუდი ერთნაირი იყოს ტრიგლიცერიდში. ცხიმოვანი მჟავების
ჯაჭვები შეიძლება, სიგრძით ან უჯერობის ხარისხით განსხვავდებოდეს.

თუ ნახშირწყალბადურ ჯაჭვში მეზობელ ნახშირბადებს შორის მხოლოდ ერთმაგი

ბმებია, ცხიმოვანი მჟავა ნაჯერია (ეს ნიშნავს, რომ ცხიმოვანი მჟავა წყალბადითაა
გაჯერებული; ნაჯერ ცხიმში ნახშირბადის ჩონჩხს წყალბადების მაქსიმალური
შესაძლებელი რაოდენობა უკავშირდება).

როცა ნახშირწყალბადურ ჯაჭვში ორმაგი ბმაც გვხვდება, ცხიმოვან მჟავას უჯერი

ეწოდება, რადგან ამ შემთხვევაში მას ნაკლები წყალბადის ატომი აქვს. თუ ცხიმოვან
მჟავაში მხოლოდ ერთი ორმაგი ბმაა, მას მონოუჯერი ეწოდება, მრავალი ორმაგი ბმის
შემთხვევაში კი — პოლიუჯერი.

უჯერი ცხიმოვანი მჟავების ორმაგი ბმები, სხვა მოლეკულების ორმაგი ბმების

მსგავსად, ცის ან ტრანს კონფიგურაციით შეიძლება არსებობდეს. ცის
კონფიგურაციაში ორმაგ ბმასთან მდებარე ორივე წყალბადი ერთ მხარესაა, ტრანს
კონფიგურაციაში კი — ერთმანეთის საპირისპიროდ (იხ. ქვემოთ). ცის ორმაგი ბმის
ადგილას ჯაჭვი იღუნება, იხრება. ეს თავისებურება ცხიმების თვისებებზე
მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს.
7
 8

ნაჯერი ცხიმოვანი მჟავები სწორხაზოვანია, ამიტომ ნაჯერი კუდების მქონე ცხიმის

მოლეკულები მჭიდროდ განლაგდება ერთმანეთთან. ამის გამოა, რომ ეს ცხიმები
ოთახის ტემპერატურაზე მყარია (შედარებით მაღალი დნობის ტემპერატურა აქვთ).
მაგალითად, კარაქში არსებული ცხიმის უდიდესი ნაწილი ნაჯერია.

ამის საპირისპიროდ, ცის-უჯერი ცხიმოვანი მჟავები ცის ორმაგი ბმის გამო

მოხრილია. შესაბამისად, ერთი ან მეტი ცის-უჯერი კუდის მქონე ცხიმის
მოლეკულებს ერთად მჭიდროდ ჩალაგება უჭირთ. ამის გამო უჯერი კუდების მქონე
ცხიმები ოთახის ტემპერატურაზე თხევადია (შედარებით დაბალი დნობის
ტემპერატურა აქვთ) და მათ ჩვენ ზეთებს ვეძახით. მაგალითად, ზეთისხილის ზეთი
ძირითადად უჯერი ცხიმებისგან შედგება.

ტრანს-ცხიმები
შესაძლოა, უკვე შეამჩნიეთ, რომ რაღაც გამომრჩა: არაფერი მითქვამს ცხიმებზე,
რომელთაც ტრანს ორმაგი ბმები აქვთ ცხიმოვანი მჟავას კუდებში — ანუ, ტრანს-
ცხიმებზე. ტრანს ცხიმები იშვიათად გვხვდება ბუნებაში, მაგრამ დიდი რაოდენობით
წარმოიქმნება ინდუსტრიაში, ნაწილობრივი ჰიდროგენიზაციის პროცესში.

ამ პროცესში ზეთში (რომელსაც ძირითადად ცის-უჯერი ბმები აქვს) წყალბადის აირს

ატარებენ, რაც ორმაგი ბმების ნაწილს — და არა ყველას — ერთმაგად გარდაქმნის.
ნაწილობრივი ჰიდროგენიზაციის მიზანია ზეთებს ნაჯერი ცხიმების ზოგიერთი,
სასურველი თვისება მიენიჭოს, მაგალითად, სიმყარე ოთახის ტემპერატურაზე. ამ
პროცესს კიდევ ერთი უნებლიე შედეგი მოაქვს, ზოგი ცის ორმაგი ბმა კონფიგურაციას
იცვლის და ტრანს ორმაგი ბმა ხდება.

ტრანს-უჯერი ცხიმები უფრო მჭიდროდ ლაგდება ერთმანეთთან და ოთახის

ტემპერატურაზე უფრო მყარია. მაგალითად, საკონდიტრო ცხიმის ზოგი სახეობა
დიდი რაოდენობით ტრანს-ცხიმებს შეიცავს.

აწილობრივი ჰიდროგენიზაცია და ტრანს ცხიმები, ერთი შეხედვით, საკმაოდ კარგი

საშუალებაა იმისთვის, რომ კარაქისმაგვარი ნივთიერებები ზეთის ფასი ღირდეს.
სამწუხაროდ, აღმოჩნდა, რომ ტრანს-ცხიმები ძალიან ცუდად მოქმედებს ადამიანის
ჯანმრთელობაზე. ტრანს-ცხიმებსა და გულის გვირგვინოვანი არტერიების
დაავადებას შორის არსებული ძლიერი კავშირის გამო ამერიკის საკვებისა და
მედიკამენტების უსაფრთხოების ადმინისტრაციამ (FDA) ცოტა ხნის წინ აკრძალა
 9

ტრანს-ცხიმების გამოყენება საკვებში და კომპანიებს 3-წლიანი ვადა მისცა ტრანს-

ცხიმების პროდუქციიდან ამოსაღებად.

ომეგა ცხიმოვანი მჟავები

ცხიმოვანი მჟავების კიდევ ერთი საყურადღებო ჯგუფია ომეგა-3 და ომეგა-6
ცხიმოვანი მჟავები. მათი სხვადასხვა სახე არსებობს, მაგრამ ყველა მათგანი ორი
ძირითადი, წინამორბედი ფორმისგან წარმოიქმნება: ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავები
ალფა-ლინოლენის მჟავასგან (ალმ), ომეგა-6 კი - ლინოლეის მჟავასგან (ლმ).

ადამიანის ორგანიზმს სჭირდება ეს მოლეკულები (და მათგან მიღებული ნაერთები),

მაგრამ იგი თავად ვერც ალმ-ს წარმოქმნის და ვერც ლმ-ს.

შესაბამისად, ამ ორ ნივთიერებას ესენციურ ცხიმოვან მჟავებს უწოდებენ, რადგან

ისინი აუცილებლად საკვებით უნდა მიიღოს ადამიანმა. ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავების
კარგი წყაროა ზოგი თევზი, მაგალითად, ორაგული, და ზოგი მარცვლოვანი მცენარე,
მაგალითად, ჩია და სელი.

ომეგა-3 და ომეგა-6 ცხიმოვან მჟავებს, სულ მცირე, ორი ცის-უჯერი ბმა აქვთ, რაც მათ
მოხრილ ფორმას ანიჭებს. ალმ, როგორც ქვედა სურათზე ჩანს, საკმაოდ მოხრილია,
მაგრამ არა ისე, როგორც ამის უკიდურესი მაგალითი — დჰმ (დოკოზაჰექსანოის
მჟავა). იგი ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავაა, რომელიც ალმ-დან წარმოიქმნება დამატებითი
ორმაგი ბმების ფორმირების გზით. მას ექვსი ცის-უჯერი ბმა აქვს და ისეა მოხრილი,
რომ თითქმის წრეს ქმნის.
 10

ომეგა-3 და ომეგა-6 ცხიმოვანი მჟავები რამდენიმე მნიშვნელოვან ფუნქციას

ასრულებენ ორგანიზმში. ისინი მრავალი მნიშვნელოვანი სასიგნალო მოლეკულის,
მათ შორის ანთებისა და განწყობის მარეგულირებლის, წინამორბედი ნივთიერებებია
(საწყისი მასალა მათი სინთეზისთვის). კერძოდ, ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავები,
შესაძლოა, ამცირებდეს გულის შეტევით უეცარი სიკვდილის რისკს,
ტრიგლიცერიდების შემცველობას სისხლში, არტერიულ წნევას და სისხლის
თრომბების წარმოქმნის საშიშროებას.

ცხიმების ფუნქცია
ცხიმებს საკმაოდ ცუდი სახელი აქვთ ხალხში და ისიც მართალია, რომ დიდი
რაოდენობით შემწვარი და სხვა „ცხიმიანი" საკვების მიღება წონაში მატებასა და
ჯანმრთელობის პრობლემას იწვევს. მიუხედავად ამისა, ცხიმები აუცილებელია
ორგანიზმისთვის და მათ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფუნქცია აქვთ.

მაგალითად, მრავალი ვიტამინი ცხიმში ხსნადია, ანუ, იმისთვის, რომ მათი შეწოვა
მოახერხოს ორგანიზმმა, ისინი ჯერ ცხიმოვან მოლეკულებს უნდა დაუკავშირდეს.
 11

ცხიმები ენერგიის ხანგრძლივად შენახვის კარგი საშუალებაცაა, რადგან ერთ გრამ

ცხიმში ორჯერ უფრო მეტი ენერგია ინახება, ვიდრე ნახშირწყალში და, ამასთანავე,
ცხიმებს სხეულის თერმოიზოლაციის ფუნქციაც ეკისრებათ.

ყველა სხვა დიდი ბიოლოგიური მოლეკულის მსგავსად, ცხიმები, განსაზღვრული

რაოდენობით, საჭიროა თქვენი სხეულის (და სხვა ორგანიზმების სხეულების)
ნორმალურად ფუნქციონირებისთვის.

სტრუქტურა
ცხიმოვანი მჟავები ამფიპატური მოლეკულებია, ანუ მათ აქვთ ორი ქიმიურად
განსაზღვრული რეგიონი: ჰიდროფილური პოლარული რეგიონი და ჰიდროფობიური
აპოლარული რეგიონი.

ჰიდროფობიური რეგიონი შედგება ნახშირწყალბადების გრძელი ჯაჭვისგან,

რომელიც, ქიმიური თვალსაზრისით, არ არის ძალიან რეაქტიული. ჰიდროფილური
რეგიონი შედგება ტერმინალური კარბოქსილის ჯგუფისაგან (-COOH), რომელიც
იქცევა როგორც მჟავა.

ეს ტერმინალური კარბოქსილის ჯგუფი ან კარბოქსილის მჟავა იონიზირდება

ხსნარში, არის ძალიან რეაქტიული (ქიმიურად რომ ვთქვათ) და ძალიან
ჰიდროფილურია, რაც წარმოადგენს ცხიმოვან მჟავას და სხვა მოლეკულებს შორის
კოვალენტური შეერთების ადგილს.

ცხიმოვანი მჟავების ნახშირწყალბადების ჯაჭვების სიგრძეს, როგორც წესი,

ნახშირბადის ატომებიც კი აქვს და ეს მჭიდრო კავშირშია მათ წარმოქმნის
ბიოსინთეზურ პროცესთან, ვინაიდან მათი ზრდა ხდება ნახშირბადების წყვილად.
ყველაზე გავრცელებულ ცხიმოვან მჟავებს აქვთ 16 და 18 ნახშირბადის ატომების
ჯაჭვები და ცხოველებში, ეს ჯაჭვები არ არის განშტოებული.

მახასიათებლები
ცხიმოვან მჟავებს მრავალჯერადი ფუნქციები აქვთ ცოცხალ ორგანიზმებში და,
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მათი ერთ-ერთი აუცილებელი ფუნქციაა ლიპიდების
 12

აუცილებელი ნაწილი, რომლებიც ბიოლოგიური მემბრანის ძირითადი

კომპონენტებია და ორგანიზმში ყველაზე მეტად სამი ბიომოლეკულაა. ცოცხალია
ცილებთან და ნახშირწყლებთან ერთად.

ისინი ასევე შესანიშნავი ენერგეტიკული სუბსტრატები არიან, რომელთა წყალობითაც

დიდი რაოდენობით ენერგია მიიღება ატფ და სხვა შუალედური მეტაბოლიტების
სახით.

იმის გათვალისწინებით, რომ, მაგალითად, ცხოველებს არ აქვთ ნახშირწყლების

შენახვა, ცხიმოვანი მჟავები წარმოადგენენ ენერგიის შენახვის მთავარ წყაროს,
რომელიც მოდის ზედმეტად მოხმარებული შაქრის დაჟანგვის შედეგად.

მსხვილი ნაწლავის მოკლე ჯაჭვით გაჯერებული ცხიმოვანი მჟავები მონაწილეობენ

წყლის და ნატრიუმის, ქლორიდის და ბიკარბონატის იონების შეწოვის
სტიმულირებაში; გარდა ამისა, მათ აქვთ ფუნქციები ლორწოს წარმოქმნაში,
კოლონოციტების (მსხვილი ნაწლავის უჯრედები) გამრავლებაში და ა.შ.

უჯერი ცხიმოვანი მჟავები განსაკუთრებით მრავლადაა მცენარეული წარმოშობის

საკვებ ზეთებში, რომლებიც მნიშვნელოვანია ყველა ადამიანის კვების რაციონში.

ბიოსინთეზი
ცხიმოვანი მჟავების დეგრადაცია ცნობილია როგორც β- დაჟანგვა და ხდება
ეუკარიოტული უჯრედების მიტოქონდრიებში. პირიქით, ბიოსინთეზი ხდება
ცხოველური უჯრედების ციტოზოლში და მცენარეული უჯრედების
ქლოროპლასტებში (ფოტოსინთეზური ორგანელები).

ეს არის აცეტილ- CoA, მალონილ-CoA და NADPH- ზე დამოკიდებული პროცესი, იგი

გვხვდება ყველა ცოცხალ ორგანიზმში და "მაღალ" ცხოველებში, მაგალითად
ძუძუმწოვრებში. მაგალითად, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია ღვიძლისა და ცხიმოვან
ქსოვილებში, ასევე სარძევე ჯირკვლებში.

NADPH, რომელიც გამოიყენება ამ მარშრუტისთვის, ძირითადად წარმოადგენს

პენტოზფოსფატის მარშრუტის NADP- ზე დაჟანგვის რეაქციების პროდუქტს, ხოლო
აცეტილ- CoA შეიძლება წარმოიშვას სხვადასხვა წყაროდან, მაგალითად, პიროვატის
ჟანგვითი დეკარბოქსილაციიდან, კრებსის ციკლი და ცხიმოვანი მჟავების β- დაჟანგვა.
 13

ბიოსინთეზის გზა, ისევე როგორც β- დაჟანგვის გზა, ძალიან რეგულირდება ყველა

უჯრედში ალოსტერიული მოქმედებით და ფერმენტების კოვალენტური
მოდიფიკაციით, რომლებიც მონაწილეობენ რეგულირებაში.

ცხიმოვანი მჟავების თვისებები

ცხიმოვანი მჟავების მრავალი თვისება დამოკიდებულია მათი ჯაჭვის სიგრძეზე და
გაჯერების არსებობაზე და რაოდენობაზე:

უჯერი ცხიმოვანი მჟავების დნობის დაბალი წერტილები აქვთ, ვიდრე იმავე სიგრძის
გაჯერებული ცხიმოვანი მჟავები.

ცხიმოვანი მჟავების სიგრძე (ნახშირბადის ატომების რაოდენობა)

უკუპროპორციულია მოლეკულის სითხის ან მოქნილობის, ანუ, ”მოკლე”
მოლეკულები უფრო სითხეა და პირიქით.

ზოგადად, თხევადი ცხიმოვანი ნივთიერებები შედგება მოკლე ჯაჭვის ცხიმოვანი

მჟავებისგან, უჯერიანობის არსებობით.

მცენარეებს აქვთ უხვად უჯერი ცხიმოვანი მჟავები, ისევე როგორც ცხოველები,

რომლებიც ძალიან დაბალ ტემპერატურაზე ცხოვრობენ, რადგან ეს, როგორც
უჯრედულ მემბრანაში არსებული ლიპიდების კომპონენტები, მათ მეტ სითხეობას
ანიჭებს ამ პირობებში.

ფიზიოლოგიურ პირობებში, ცხიმოვანი მჟავის ნახშირწყალბადთა ჯაჭვში ორმაგი

კავშირის არსებობა იწვევს მრუდეს დაახლოებით 30 °, რაც იწვევს ამ მოლეკულების
უფრო დიდ ადგილს და ამცირებს მათი ვან დერ ვაალის ურთიერთქმედების
სიძლიერეს.

ორმაგი ბმების არსებობა ცხიმოვან მჟავებში, რომლებიც ასოცირდება ლიპიდურ

მოლეკულებთან, პირდაპირ გავლენას ახდენს ”შეფუთვის” ხარისხზე, რაც მათ
შეიძლება ჰქონდეთ იმ მემბრანაში, რომელსაც მიეკუთვნებიან და, ამრიგად, გავლენას
ახდენს მემბრანის ცილებზეცხიმოვანი მჟავების ხსნადობა მცირდება მათი ჯაჭვის
სიგრძის ზრდასთან ერთად, ამიტომ ისინი უკუპროპორციულია. წყალში და
ლიპიდურ ნარევებში ცხიმოვანი მჟავები ასოცირდება სტრუქტურაში, რომელიც
ცნობილია როგორც მიცელები.
 14

მიცელი არის სტრუქტურა, რომელშიც ცხიმოვანი მჟავების ალიფატური ჯაჭვები

"იკეტება", რითაც "გამოიდევნება" წყლის ყველა მოლეკულა და რომელთა
ზედაპირზე არის კარბოქსილის ჯგუფები.

ნომენკლატურა
ცხიმოვანი მჟავების ნომენკლატურა შეიძლება გარკვეულწილად რთული იყოს,
განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ისინი გულისხმობენ მათ მიერ მიღებულ
საერთო სახელებს, რომლებიც ხშირად უკავშირდება ფიზიკურ-ქიმიურ თვისებებს,
მათი ადგილის ან სხვა მახასიათებლების შესახებ.

მრავალი ავტორი მიიჩნევს, რომ ტერმინალური კარბოქსილის ჯგუფის წყალობით, ეს

მოლეკულები იონიზირებულია ფიზიოლოგიურ pH– ზე, მათ უნდა ვუწოდოთ
"კარბოქსილატები" შეწყვეტის გამოყენებით "ატო ".

IUPAC სისტემის თანახმად, ცხიმოვანი მჟავის ნახშირბადის ატომების ჩამოთვლა

ხდება კარბოქსილის ჯგუფიდან მოლეკულის პოლარული ბოლოს და ამ ჯგუფს
ერთვის პირველი ორი ნახშირბადის ატომი, α და β. . ჯაჭვის ტერმინალური მეთილი
შეიცავს ნახშირბადის ატომს ω.

ზოგადად, სისტემურ ნომენკლატურაში მათ ენიჭება "მშობელი" ნახშირწყალბადის

სახელი (ნახშირწყალბადის იგივე რაოდენობის ნახშირბადის ატომები) და მისი
დაბოლოება "ან"ავტორი "ოიკო", თუ ეს არის უჯერი ცხიმოვანი მჟავა, დაამატეთ
დაბოლოება "Enoic".

მაგალითად, განვიხილოთ ცხიმოვანი მჟავის C18 (C18) შემთხვევა:

მას შემდეგ, რაც ნახშირწყალბადს იგივე რაოდენობის ნახშირბადის ატომი ცნობილია,

როგორც ოქტადეკანი, გაჯერებულ მჟავას ეწოდება "ოქტადეკანოს მჟავა"ო
კარგად"ოქტადეკანოატი”და მისი საერთო სახელწოდებაა სტეარინის მჟავა.

თუ მას სტრუქტურაში ორმაგი კავშირი აქვს ნახშირბადის ატომებს შორის, იგი

ცნობილია როგორც „ოქტადეცენური მჟავა”

თუ მას აქვს ორი ორმაგი ბმა c - c, მაშინ მას უწოდებენ "ოქტადეკადიენოის მჟავა" და
თუ სამი გყავს "ოქტადეკატრიენოვან მჟავას”.
 15

ცხიმები და ზეთები
თანამედროვე სამყაროში, ისევე როგორც ყველა საკვები პროდუქტი, ცხიმებიც დიდი
სიფრთხილით და დაკვირვებით უნდა შევარჩიოთ. აუცილებელია მივიღოთ
მხოლოდ ნატურალური, ჯანსაღი და სასარგებლო ცხიმები. ვინაიდან ძნელია ასეთი
ცხიმების შერჩევა, რამდენიმე გამორჩეული ცხიმის შესახებ ამ სტატიაში
გესაუბრებით.

მაკადამის თხილის ზეთი, ამარანტის ზეთი, სელისა და კანაფის ზეთები, ნამდვილად

წარმოადენენ ჯანსაღი და სასარგებლო ცხიმების შეუდარებელ წყაროს. ისინი
გამოირჩევიან ვიტამინების, მინერალები, ანტიოქსიდანტების და ცხიმოვანი მჟავების
მდიდარი შემადგენლობით. ეს ზეთები არამარტო ამარაგებენ ორგანიზმს
აუცილებელი ცხიმებით, არამედ ხელს უწყობენ წონის კლებას, აძლიერებენ
იმუნიტეტს, გულ-სისხლძარღვთა სისტემას, კანის ელასტიურობას და სხვადასხვა
ორგანოს ჯანმრთელობას. ყველა ეს ზეთი არის არარაფინირებული და
არადეზოოდორირებული ექსტრა ვირჯინი, რომელიც დამზადებულია მექანიკური,
ცივი დაწნეხვის მეთოდით და შენარჩუნებული აქვს ყველა სასარგებლო თვისება.

მაკადამის თხილის ზეთი. მაკადამის თხილი ძირითადად მოიპოვება ავსტრალიაში

და მისგან მიღებულ ზეთს აქვს სასიამოვნო, ნიგვზის არომატი და დელიკატური,
მოტკბო გემო.

აღსანიშნავია, რომ მაკადამის თხილის ზეთი არის იმ იშვიათ პროდუქტთაგანი,

რომელიც უძლებს მაღალ ტემპერატურაზე თერმულ დამუშავებას (400-450 C) და მისი
გამოყენება შეგიძლიათ პროდუქტების შეწვისას.

ზეთს გააჩნია უნიკალური ვიტამინებისა და მინერალების შემადგენლობა:

ვიტამინები (E, A, F, B1, B2, B5, ნიაცინი, ფოლატი, PP), სელენი, კალიუმი, თუთია,
სპილენძი, ფოსფორი, კალციუმი, ნატრიუმი და სხვა მიკროელემენტები. ასევე
პოლიუჯერი და ერთუჯერი ცხიმოვანი მჟავები.

აუცილებლად უნდა ავღნიშნოთ ის ფაქტი, რომ მაკადამის ზეთი არ იწვევს

სისხლძარღვების გაცხიმიანებას და შესაბამისად მისი გამოყენება შესძლებელია
დიეტისა და სწორი კვების დროს.

ამარანტის ზეთი. ეს ზეთი მზადდება ამარანტის თესლისაგან და მასში ბევრად უფრო

მაღალია ცილის შემადგენლობა ვიდრე სოიოსა და ხორბლის მარცვალში. ზეთს
გააჩნია უნიკალური შემადგენლობა. იგი შეიცავს პოლიუჯერ ცხიმოვან მჟავებს: ომეგა
-3, ომეგა -6, ომეგა -9, ვიტამინებს: B1, B2, B3, B4, B5, PP, E, P, D, მაკრო და
მიკროელემენტებს: კალციუმი, კალიუმი, რკინა, ნატრიუმი, მაგნიუმი, თუთია,
 16

სპილენძი, ფოსფორი, ამინომჟავებს: არგინინი, ვალინი, ალანინი, გლუტამინის მჟავა,

ჰისტამინი, ჰისტიდინი, იზოლეიცინი, ლეციტინი, ლეცინი, ლიზინი, მეთიონინი,
პროლინი , ტრიპტოფანი, ტრეონინი, ტიროზინი, ფენილალანინი, სეროტონინი,
ფოსფოლიპიდები, კაროტინოიდები, სკუალინი, ფიტოსტეროლები, კვერცეტინი და
ქლოროფილი.

ამარანტის ზეთის კიდევ ერთი უპირატესობა არის, მისი უძლიერესი

ანტიოქსიდანტური შემადგენლობა: E ვიტამინი და სქუალენი. სქუალენი არის
ორგანული ნაერთი, რომელიც ძირითადად მიიღება ზვიგენის ღვიძლის ზეთისაგან.
იგი განსაკუთრებულად აქტიურად გამოიყენება სიმსივნის საწინააღმდეგოდ. ასევე არ
შეიძლება არ აღინიშნოს მისი კანის გამაჯანსაღებელი, დამარბილებელი და
დამატენიანებელი მოქმედება, რაც განაპირობებს მის აქტიურ გამოყენებას
კოსმეტიკურ დერმატოლოგიაში.

ამარანტის თესლის ზეთის შემადგენლობაში დიდი რაოდენობით გვხვდება თუთია,

რომელიც ხდის მას შეუცვლელ პროდუქტს ჩვენი იმუნური სისტემის
გასაძლიერებლად.

გარდა ამისა, პროდუქტის გამოყენებისას ორგანიზმში კვდება პათოგენური

მიკროფლორა, უმჯობესდება ღვიძლისა და თირკმელების მუშაობა, ნორმალიზდება
შარდისა და სისხლის ხარისხის მაჩვენებლები, სეკრეციული ჯირკვლების მუშაობა
და სისხლის მიმოქცევის სისტემა.

სელის ზეთი. სელის თესლის ზეთს შეუძლია სამუდამოდ დამკვიდრდეს თქვენს

მაცივარში, ჩაანაცვლოს უამრავი წამალი და კოსმეტიკური საშუალება. ხალხურ
მედიცინაში სელის ზეთი ითვლება სამკურნალო, ადვილად ასათვისებელ და
უნივერსალურ საშუალებად, თითქმის ყველა დაავადების წინააღმდეგ ბრძოლაში.

სელის ზეთში გვხვდება უჯერი ცხიმოვანი მჟავების ორჯერ უფრო ძლიერი

შემადგენლობა, ვიდრე თევზის ქონშია: ლფა-ლინოლის მჟავა (ომეგა -3) – 55%,
ლინოლეინის მჟავა (ომეგა -6) – 15-20%, ოლეინის მჟავა (ომეგა -9) – 10- 20%. იგი ასევე
შეიცავს ვიტამინებს: A, B1, B2, B3, B4, B6, B9, E, K, F. მიკრო და მაკრო ელემენტებს:
კალიუმი, ფოსფორი, მაგნიუმი, რკინა, თუთია და სხვა.

სელის ზეთის მრავალი დადებითი თვისებიდან გამოირჩევა მისი ონკოლოგიური და

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების წინააღმდეგ მიმართული მოქმედება. ასევე იგი
აქტიურად გამოიყენება ქალებში ორსულობის პერიოდში. სელის ზეთი
მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ნაყოფის ტვინის სრულფასოვან განვითარებაში.
 17

პროდუქტის გამოყენება შესაძლებელია, სალათებში, სოუსებში, ბურღულეულში და

სხვა ცივ კერძებში. სელის ზეთის მიღება ქათმის ან ინდაურის ხორცთან, თევზთან და
ჭვავის პურთან ერთად ხელს უწყობს “ბედნიერების ჰორმონის”, სეროტონინის
გამომუშავებას.

კანაფის ზეთი. კანაფის თესლის ზეთში შედის ორი უმნიშვნელოვანესი ცხიმოვანი

მჟავა – ლინოლის და ალფა ლინოლის მჟავა. ისინი გადამწყვეტ როლს თამაშობენ
ჩვენი უჯრედის მემბრანის ზრდასა და გაძლიერებაში.

ზეთი ასევე დიდი რაოდენობით შეიცავს ვიტამინებს: A, B1, B2, B4, B6, C, D, E, K,
პიტოსტეროლებს, ქლოროფილებს, კაროტენოიდებს, მიკრო და მაკრო მოლეკულებს:
რკინა, კალიუმი, კალციუმი, ნატრიუმი, მაგნიუმი, თუთია, ფოსფორი და სხვა.

აუცილებლად უნდა ავღნიშნოთ, რომ კანაფის ზეთი მნიშვნელოვნად აძლიერებს

ჩვენს იმუნიტეტს. იგი შეიცავს ნივთიერება კანაბიდიოლს, რომელსაც არ აქვს გავლენა
ფსიქიკაზე, თუმცა პირდაპირ მოქმედებს ანანდამიდების სისტემაზე- სისტემაზე,
რომელიც პასუხს აგებს იმუნიტეტის გამართულ ფუნქციონირებაზე.

კანაფის ზეთის კულინარიაში გამოყენება შესაძლებელია როგორც ცივ კერძებში, ასევე

უძლებს თერმო დამუშავებასაც. იგი ხშირად გამოიყენება კერძებში როგორც ტაფაზე,
ასევე გრილზე შეწვისას