TRIẾT HỌC @

1.
Quá trình ra đời và phát triển của triết học Mác – Lênin bao gồm mấy giai đoạn lớn?
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5
Muốn thực sự hiểu được sự vật, cần phải nhìn bao quát và nghiên cứu tất cả các mặt, tất cả các
mối liên hệ và “quan hệ gián tiếp” của sự vật đó
2. Triết học Mác – Lênin nghiên cứu thế giới như thế nào?
A. Như một đối tượng vật chất cụ thể
B. Như một hệ đối tượng vật chất nhất định
C. Như một chỉnh thể thống nhất
D. Như một hệ thống các đối tượng
3. Nội dung mặt thứ nhất của vấn đề cơ bản của triết học là:
A. Quan hệ giữa vật chất với ý thức
B. Quan hệ giữa ý thức với giới tự nhiên
C. Thể hiện khả năng của con người chinh phục giới tự nhiên
D. Bản chất của thế giới là vật chất hay ý thức
4. Mặt thứ hai của vấn đề cơ bản của triết học là:
A. Bản thể luận
B. Nhận thức luận
C. Ý thức của con người biểu hiện bằng hành vi
D. Bản chất của thế giới là nhận thức
5. Quan điểm của trường phái triết học nào cho rằng: Con người không thể nhận thức được thế
giới?
A. Duy vật
B. Duy tâm
C. Có thể là duy vật hoặc duy tâm tuỳ từng thời kỳ lịch sử
D. Không phải duy vật cũng không phải duy tâm
6. Hình thức đầu tiên của chủ nghĩa duy vật là:
A. Chủ nghĩa duy vật siêu hình
B. Chủ nghĩa duy vật mông muội
C. Chủ nghĩa duy vật chất phác
D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng
7. Hình thức thứ ba của chủ nghĩa duy vật là:
8. Trong lịch sử, chủ nghĩa duy vật đã trải qua mấy hình thức phát triển?
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
9. Quan điểm của các nhà triết học duy vật thời Cổ đại là:
A. Đồng nhất vật chất với ý thức
B. Đồng nhất vật chất với tự nhiên
C. Trong thế giới chỉ có vật chất tồn tại
D. Đồng nhất vật chất với các vật thể cụ thể
10. Trong lịch sử có mấy lập trường triết học cơ bản?
A. Một
B. Hai
C. Ba
D. Bốn
11. Trong lịch sử triết học, các nhà triết học đã sử dụng bao nhiêu phương pháp nhận thức thế
giới?
A. Một
B. Hai
C. Ba
D. Bốn
12. Phương pháp luận biện chứng đã trải qua mấy giai đoạn phát triển?
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
13. Phương pháp luận biện chứng thứ hai trong lịch sử triết học là:
A. Biện chứng tự phát
B. Biện chứng duy tâm
C. Biện chứng duy vật
D. Biện chứng siêu hình
14. Triết học Mác – Lênin sử dụng phương pháp luận biện chứng nào?
15. Triết học ra đời vào khoảng thời gian nào?
A. Khoảng thế kỷ VI đến thế kỷ V tr,CN
B. Khoảng thế kỷ VII đến thế kỷ V tr,CN
C. Khoảng thế kỷ VIII đến thế kỷ VI tr,CN
D. Khoảng thế kỷ IV đến thế kỷ VI tr,CN
16. Loại hình nhận thức có trình độ trừu tượng hóa và khái quát hóa tồn tại với tính cách là một
hình thái ý thức xã hội được gọi là:
A. Triết lý
B. Triết học
C. Lý luận nhận thức
D. Ý thức luận nhân sinh
17. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin đối tượng nghiên cứu của triết học là:
A. Các quan hệ phổ biến và các quy luật chung nhất của xã hội loài người
B. Các quan hệ phổ biến và các quy luật chung nhất của toàn bộ tự nhiên, xã hội và tư duy
C. Các quan hệ phổ biến của toàn bộ tự nhiên, xã hội và tư duy
D. Các quy luật chung nhất của toàn bộ tự nhiên, xã hội và tư duy
18. Quan niệm “triết học là khoa học của mọi khoa học” được nảy sinh trong thời kỳ lịch sử nào?
A. Thế kỷ XV – XVI
B. Thế kỷ XV – XVII
C. Thế kỷ XVI – XVII
D. Thế kỷ XVI – XVIII
19. Lịch sử phát triển của tư duy đã xuất hiện mấy hình thức thế giới quan chủ yếu?
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
20. Đỉnh cao của các loại thế giới quan đã từng có trong lịch sử là:
A. Siêu hình
B. Duy tâm
C. Duy vật, biện chứng
D. Triết học
21. Nguồn gốc lý luận ảnh hưởng trực tiếp đến sự ra đời của triết học Mác là
A. Triết học Hegel và Feuerbach
B. Triết học chính trị Đức
C. Triết học cổ điển Anh
D. Triết học tự nhiên
22. Trào lưu tư tưởng nào luôn nghi ngờ việc đánh giá tri thức đã đạt được và cho rằng con
người không thể đạt đến chân lý khách quan?
A. Duy tâm
B. Hoài nghi luận
C. Bất khả tri luận
D. Khả tri luận
23. Phép biện chứng thời kỳ Cổ đại là:
A. Duy tâm
B. Ngây thơ, chất phác
C. Duy vật, khoa học

D. Chủ quan
24. Thế giới quan triết học Mác - Lênin là:
A. Thế giới quan duy tâm
B. Thế giới quan duy vật, khoa học
C. Thế giới quan duy vật
D. Thế giới quan Phương Tây
25. Phép biện chứng nào đã đẩy lùi được phép biện chứng Cổ đại, nhưng rồi chính nó lại bị phủ
định bới phép biện chứng Mác xít?
A. Duy tâm
B. Siêu hình
C. Siêu hình, thần thoại
D. Biện chứng duy vật
26. Giai đoạn C.Mác và Ph.Ăngghen tiếp tục bổ sung và phát triển toàn diện lí luận triết học của
mình trong sự gắn bó mật thiết với thực tiễn cách mạng của giai cấp công nhân, đưa phong trào
công nhân từ tự phát thành phong trào tự giác?
A. 1844 – 1848
B. 1840 - 1844
C. 1848 - 1895
D. 1844 - 1895
26. Thứ tự bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác – Lênin là:
A. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế học chính trị Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học
B. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học
C. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế học chính trị Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội
D. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế học Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học
27. Triết học nào quan niệm sự vật là phức hợp của những cảm giác?
A. Triết học duy vật siêu hình
B. Triết học duy vật biện chứng
C. Triết học duy tâm chủ quan
D. Triết học duy tâm khách quan
28. Hệ thống triết học nào coi cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan?
29. Quan điểm của các nhà triết học duy vật khi giải quyết vấn đề cơ bản của triết học là:
A. Vật chất có trước, ý thức có sau và vật chất quyết định ý thức
B. Ý thức có trước, ý thức quyết định vật chất
C. Vật chất có trước, ý thức có sau cho dù con người có nhận thức được thế giới hay không
D. Vật chất có trước, ý thức có sau và ý thức quyết định vật chất
30. Quan điểm của các nhà triết học duy tâm khi giải quyết vấn đề cơ bản của triết học là:
A. Vật chất có trước, ý thức có sau và ý thức là quà tặng của thượng đế
B. Con người có thể nhận thức hoặc không nhận thức được về thế giới nhưng nhất định ý
thức có trước, ý thức quyết định vật chất
C. Ý thức của con người là hình ảnh chủ quan về thế giới khách quan
31. Trình độ phát triển của thế giới quan trong lịch sử triết học là:
A. Thế giới quan tôn giáo – Thế giới quan huyền thoại – Thế giới quan triết học
B. Thế giới quan huyền thoại – Thế giới quan triết học - Thế giới quan tôn giáo
C. Thế giới quan tôn giáo – Thế giới quan triết học - Thế giới quan huyền thoại
D. Thế giới quan huyền thoại – Thế giới quan tôn giáo - Thế giới quan triết học
32. Học thuyết triết học nào cho rằng: Ý thức của con người luôn phù hợp với bản thân sự vật,
khẳng định con người về nguyên tắc có thể hiểu được bản chất của sự vật?
A. Bất khả tri luận
B. Khả tri luận
C. Phương pháp luận
D. Nhận thức luận
33. Khái niệm nào dùng để chỉ những người nghiên cứu về bản chất của sự vật, hiện tượng trong
thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó?
A. Trí thức
B. Triết học
C. Triết gia
D. Triết lý
34. Những tư tưởng thể hiện sự hiểu biết sâu sắc của con người về toàn bộ thế giới thiên - địa -
nhân và định hướng nhân sinh quan cho con người, được gọi là:
A. Triết lý nhân sinh
B. Triết học
C. Nhận thức luận
D. Quan điểm nhân sinh
35. Khái niệm nào dùng để chỉ triết học phương Tây thế kỷ XV – XVII?
A. Triết học của tự nhiên
B. Triết học tự nhiên
C. Triết học, khoa học tự nhiên
D. Triết học duy tâm
36. Nhà triết học nào thế kỷ XVII – XVIII tự coi triết học của mình là một hệ thống nhận thức
phổ biến, trong đó những ngành khoa học riêng biệt chỉ là những mắt khâu phụ thuộc vào triết
học?
A. Cantơ
B. Feuerbach
C. Hegel
D. Spinoza
37. Hoàn cảnh kinh tế - xã hội và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học vào đầu thế kỷ XIX đã
dẫn đến sự ra đời của:
A. Triết học Mác

B. Triết học Hegel
C. Triết học tự nhiên
D. Triết học logic
38. Quan niệm về đời sống với các nguyên tắc, thái độ và định hướng giá trị trong hoạt động của
con người, được gọi là:
A. Nhận thức luận
B. Phương pháp luận
C. Nhân sinh quan
D. Vũ trụ quan
39. Hạt nhân lý luận của thế giới quan là:
A. Triết học
B. Triết học duy vật
C. Triết học Mác
40. Thế giới quan nào phủ nhận tính khách quan của tri thức khoa học nhưng lại thích hợp khi
giải thích những thất bại của con người và xã hội loài người?
A. Duy vật
B. Duy tâm
C. Tôn giáo
D. Siêu hình
41. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin vấn đề cơ bản của triết học có bao nhiêu mặt, bao
nhiêu câu hỏi lớn?
A. Một mặt, một câu hỏi
B. Một mặt, hai câu hỏi
C. Hai mặt, hai câu hỏi
D. Ba mặt, hai câu hỏi
42. Điều kiện lịch sử nào là cơ sở chủ yếu nhất cho sự ra đời triết học Mác?
A. Những thất bại của giai cấp vô sản Pháp
B. Thực tiễn cách mạng của giai cấp vô sản
C. Phong trào rầm rộ của giai cấp vô sản thế giới
D. Do sự phát triển mạnh mẽ của chủ nghĩa tư bản
43. Nguồn gốc ra đời của triết học duy tâm là:
A. Do nhận thức của con người về thế giới còn hạn chế
B. Do sự phân chía giai cấp và sự tách rời giữa lao động trí óc và lao động chân tay trong xã hội
có giai cấp đối kháng
C. Do sự phân chia giai cấp, do sự tách rời giữa lao động trí óc và lao động chân tay trong
xã hội có giai cấp đối kháng và nhận thức của con người về thế giới còn hạn chế
D. Do nhận thức của con người về thế giới còn hạn chế và sự mong mỏi hạnh phúc đủ đầy của
con người
44. Trong xã hội có giai cấp triết học học ra đời và phát có mang tính giai cấp không?
A. Không đại diện cho giai cấp nào
B. Mang tính giai cấp

C. Mang tính giai cấp nếu đó là triết học Phương tây
D. Mang tính giai cấp nếu nhà triết học thuộc giai cấp khác nhau
45. Phép biện chứng trong triết học của Hegel là:
A. Duy tâm chủ quan
B. Duy vật hiện đại
C. Ngây thơ, chất phác
D. Duy tâm khách quan
46. Phép biện chứng nào mang tính khoa học và cách mạng?
A. Duy vật
B. Duy vật, khách quan
C. Mác - Lênin
D. Khách quan
47. Thế giới quan triết học Mác – Lênin có ý nghĩa trên những phương diện nào?
A. Lý luận
B. Thực tiễn
C. Cả lý luận và thực tiễn
D. Cả thực tiễn và phương pháp luận chứng minh
48. C.Mác và Ph.Ăngghen đã làm nên bước ngoặt cách mạng trong triết học nhờ hội tụ đầy đủ:
A. Nhân tố chủ quan và nhân tố khách quan

B. Bộ óc thiên tài của C.Mác, Ph.Ăng ghen và những điều kiện khách quan
C. Bộ óc thiên tài của C.Mác, Ph.Ăng ghen và những điều kiện lịch sử
D. Nhân tố khách quan và thời thế lịch sử
49. Thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa duy tâm và dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa duy vật và chủ
nghĩa cộng sản của triết học Mác là:
A. 1820 - 1895
B. 1841 – 1844
C. 1818 – 1883
D. 1818 - 1841
50. Bước ngoặt cách mạng trong triết học của C.Mác và Ph. Ăngghen là nội dung:
A. Vận dụng quan điểm duy vật vào nghiên cứu lịch sử
B. Sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng
C. Sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử
D. Sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử
51. Triết học của C.Mác và Ph.Ăngghen là chân chính khoa học vì:
A. Có sự thống nhất giữa lí luận và thực tiễn
B. Có sự thống nhất giữa tính đảng và phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân
C. Có sự thống nhất giữa tính chân thực và tính khách quan
D. Có sự thống nhất giữa tính cách mạng và tính kế thừa

52. Nguyên nhân cơ bản nhất dẫn đến sự khủng hoảng và sụp đổ của một số mô hình cụ thể của
chủ nghĩa xã hội trên thế giới giữa thế kỷ XX là:
A. Sự yếu kém về năng lực lãnh đạo
B. Sự lạc hậu về lý luận
C. Sự chậm đổi mới về quản lý kinh tế
D. Sự suy đồi về đạo đức và văn hoá
53. Triết học Mác - Lênin cùng thực hiện hai chức năng cơ bản là “chức năng phương pháp luận”
và chức năng:
A. Nhận thức
B. Chứng minh thực tiễn
C. Đấu tranh với giai cấp phản cách mạng
D. Thế giới quan
54. Trong thế kỷ XXI, thế giới đang tồn tại mâu thuẫn giữa lợi ích của giai cấp tư sản với mục
tiêu của tuyệt đại đa số loài người đang hướng đến là:
A. Hoà bình trên toàn thế giới
B. Hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội
C. Phát triển kinh tế của các quốc gia phe chủ nghĩa xã hội
D. Xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới
55. Việt Nam đã thông qua yếu tố nào để bổ sung, phát triển tư duy lý luận về chủ nghĩa xã hội?
A. Đổi mới kinh tế
B. Đổi mới tư duy văn hoá

C. Đổi mới tư duy chính trị
D. Thực tiễn
56. Thời kỳ V.I.Lênin bảo vệ và phát triển triết học Mác nhằm thành lập đảng Mác - xít ở Nga và
chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tư sản lần thứ nhất là:
A. 1893 – 1907
B. 1893 – 1908
C. 1908 – 1917
D. 1917 – 1924
57. Thời kỳ V.I.Lênin tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng, bổ sung, hoàn thiện triết học
Mác, gắn liền với việc nghiên cứu các vấn đề xây dựng chủ nghĩa xã hội là:
A. 1917 - 1924
B. 1907 – 1917
C. 1907 - 1925
D. 1925 – 1930
58. Việt Nam sử dụng thuật ngữ nào để mô tả giai đoạn sửa sai để vận dụng sáng tạo chủ nghĩa
Mác – Lênin vào thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội trong điều kiện và hoàn cảnh mới?
A. Cải cách
B. Cải tổ
C. Đổi mới
D. Cách mạng
59. Chọn số thích hợp điền vào dấu (…): Đại hội của Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ … đánh
dấu bước chuyển cơ bản về tư duy lý luận, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào thực
tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam?
A. IV
B. V
C. VI
D. VII
60. Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam đánh dấu bước chuyển cơ bản về tư duy lý luận và vận
dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam diễn
ra vào năm nào?
A. 1984
B. 1985
C. 1986
D. 1987
61. Trong các hình thức đấu tranh giai cấp của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, hình thức nào
là cơ bản nhất?
A. Kinh tế
B. Chính trị
C. Văn hoá tư tưởng
D. Quân sự
62. Muốn cách mạng xã hội nổ ra và giành thắng lợi, ngoài tình thế cách mạng thì cần phải có:
A. Nhân tố chủ quan

B. Sự chín muồi của nhân tố chủ quan và sự kết hợp đúng đắn nhân tố chủ quan và điều
kiện khách quan
C. Tính tích cực và sự giác ngộ của quần chúng
D. Sự khủng hoảng xã hội
63. Quan điểm của triết học Mác - Lênin về bạo lực cách mạng là:
A. Cái sản sinh ra xã hội mới
B. Công cụ phương tiện để cho xã hội mới ra đời
C. Cái tàn phá xã hội
D. Là cái tạo ra con người mới và nền văn hoá mới
64. Triết học Cổ đại ra đời ở cả Phương Đông và Phương Tây trong khoảng thời gian nào?
A. Từ thế kỷ VII đến thế kỷ V tr.CN
B. Từ thế kỷ VII đến thế kỷ VI tr.CN
C. Từ thế kỷ VIII đến thế kỷ V tr.CN
D. Từ thế kỷ VIII đến thế kỷ VI tr.CN
65. Triết học ra đời trong thời kỳ nào?
A. Cổ đại
B. Trung đại
C. Cận đại
D. Hiện đại
66. Loại hình triết lý đầu tiên mà con người dùng để giải thích thế giới bí ẩn xung quanh là:
A. Tư duy huyền thoại và tín ngưỡng nguyên thủy
B. Tư duy huyền thoại và thần thoại
B. Tư duy tín ngưỡng và nguyên thuỷ
D. Tư duy tín ngưỡng và thần thoại
67. Kho tàng những câu chuyện tôn giáo sơ khai như Tô tem giáo, Bái vật giáo, Saman giáo là
đỉnh cao của loại tư duy:
A. Huyền thoại và tín ngưỡng nguyên thủy
B. Huyền thoại và thần thoại
C. Tín ngưỡng và nguyên thuỷ
D. Tín ngưỡng và thần thoại
68. Triết học ra đời cũng là thời kỳ suy giảm và thu hẹp phạm vi của các loại hình:
C. Tư duy tín ngưỡng và nguyên thuỷ
69. Triết học xuất hiện với tư cách là một loại hình tư duy lý luận đã làm nảy sinh cuộc đấu tranh
với:
A. Giáo lý
B. Các câu chuyện huyền thoại
C. Tư duy của các giáo lý tôn giáo và triết lý huyền thoại

D. Tôn giáo
70. Triết học thời kỳ cổ đại đóng vai trò là dạng nhận thức lý luận tổng hợp, giải quyết các vấn
đề về:
A. Lý luận chung về tự nhiên
B. Lý luận chung xã hội và tư duy
C. Lý luận chung về tự nhiên, xã hội
D. Lý luận chung về tự nhiên, xã hội và tư duy
71. Chủ nghĩa duy vật trong lịch sử đã trải qua những hình thức phát triển nào?
A. Chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật
B. Chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật Phơ Bách, chủ nghĩa duy vật biện chứng
C. Chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện
chứng
D. Chủ nghĩa duy vật Trung Quốc, chủ nghĩa duy vật Ấn Độ và chủ nghĩa duy vật Mác - Lênin
72. Học thuyết triết học nào cho rằng: kết quả nhận thức mà loài người có được, chỉ là hình thức
bề ngoài, hạn hẹp và cắt xén về đối tượng?
B. Khả tri luận
C. Phương pháp luận duy tâm
73. Phép biện chứng đã tuần tự trải qua những giai đoạn phát triển nào?
A. Phép biện chứng tự phát, phép biện chứng duy tâm và phép biện chứng duy vật
B. Phép biện chứng duy tâm, phép biện chứng tự phát và phép biện chứng duy vật
C. Phép biện chứng duy tâm, phép biện chứng duy vật và phép biện chứng tự phát
D. Phép biện chứng duy vật, phép biện chứng tự phát và phép biện chứng duy tâm
74.Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Triết học Mác - Lênin coi (...) là hệ thống quan
điểm lý luận chung nhất về thế giới và vị trí con người trong thế giới đó, là khoa học về những
quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
A. Logic học
B. Pháp luật học
C. Triết học
D. Tâm lý học
75. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Trong thời đại ngày nay (…) là một trong những
thành tựu vĩ đại nhất của tư tưởng triết học nhân loại đang là hình thức phát triển cao nhất của
các hình thức triết học trong lịch sử.
A. Triết học Mác – Lênin
C. Triết học Feuerbach
D. Triết học Phương Tây
76. Triết học Mác - Lênin xác định đối tượng nghiên cứu là những quy luật vận động, phát triển
chung nhất của:
A. Tự nhiên
B. Xã hội
C. Tư duy
D. Tự nhiên, xã hội và tư duy
77.Triết học Mác - Lênin đồng thời giải quyết đúng đắn:
A. Biện chứng chủ quan
B. Biện chứng khách quan
C. Mối quan hệ giữa biện chứng duy vật và biện chứng duy tâm
D. Mối quan hệ giữa biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan
78. Theo quan điểm triết học Mác - Lênin thì quan hệ giữa quy luật của triết học và quy luật của
khoa học cụ thể là:
A. Quan hệ giữa cái chung và cái riêng
B. Quan hệ giữa cái tất nhiên và cái ngẫu nhiên
C. Quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả
D. Quan hệ giữa cái trừu tượng và cái cụ thể
79. Triết học Mác – Lênin ra đời có sự kế thừa trực tiếp từ thế giới quan duy vật của Feuerbach
và:
A. Phép biện chứng của Hegel
B. Phép biện chứng duy tâm
C. Phép biện chứng duy vật
D. Phép biện chứng trước Mác
80. Triết học Mác – Lênin ra đời có sự kế thừa trực tiếp từ phép biện chứng của Hegel và:
A. Thế giới quan duy vật của Feuerbach

B. Thế giới quan duy vật Cổ đại
C. Thế giới quan duy vật thời kỳ Trung đại
D. Thế giới quan duy vật trước Mác
81. Quan điểm của triết học Mác - Lênin về tác động của khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX
đối với phương pháp tư duy siêu hình là:
A. Phù hợp với phương pháp tư duy siêu hình
B. Làm bộc lộ tính hạn chế và sự bất lực của phương pháp tư duy siêu hình trong việc nhận
thức thế giới
C. Khẳng định vai trò tích cực của phương pháp tư duy siêu hình
D. Chứng minh phương pháp tư duy siêu hình
82. Ai quan niệm “siêu hình” để chỉ triết học với tính cách là khoa học siêu cảm tính, phi thực
nghiệm?
A. Arixtốt
B. Xôcrát
C. Cantơ
D. Spinoza
83. Quan điểm chiếm địa vị thống trị trong lịch sử triết học, là:
A. Nhất nguyên luận
B. Nhị nguyên luận
C. Tam nguyên luận
D. Tứ nguyên luận
84. Trường phái triết học thừa nhận tính thứ nhất của ý thức nhưng coi đó là là thứ tinh thần
khách quan có trước và tồn tại độc lập với con người là:
A. Duy vật siêu hình
B. Duy tâm chủ quan
C. Duy tâm khách quan
D. Duy vật biện chứng
85. Triết học nào được sử dụng làm cơ sở lý luận, luận chứng cho các quan điểm tôn giáo?
B. Triết học duy tâm
C. Triết học Phật giáo
D. Triết học Mác – Lênin
86. Đại biểu điển hình cho những nhà triết học bất khả tri là:
A. Can tơ và Hegel
B. Hegel và Feuerbach
C. Hium và Cantơ
D. Hium và Hêghen
87. Đại biểu điển hình cho những nhà triết học trước Mác có quan niệm duy vật về thế giới quan
và siêu hình về phương pháp luận là:
A. Cantơ
B. Hegel
C. Phoiơbắc
D. Ph.Ăngghen
88. Nhà triết học nào luôn tuyệt đối hóa sự bí ẩn của thế giới khách quan và cho rằng nhận thức
của con người luôn bất lực trước thế giới thực tại?
A. Hium
B. Hegel
C. Cantơ
D. Ph.Ăngghen
89. Nhà triết học nào thể hiện tham vọng “khoa học của các khoa học” trong học thuyết của mình
là:
A. Spinoza
B. Hốpxơ
C. Điđơrô
D. Hegel
90. Tác phẩm nào thể hiện tập trung và đầy đủ nhất các nội dung lý luận về kinh tế chính trị học
của chủ nghĩa Mác?
A. “Phê phán cương lĩnh Gô ta”
B. “Làm gì”
C. “Tư bản”
D. “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”
91. Ai là tác giả của bộ “Tư bản”?

A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hegel
92. Ai đã xuất bản tập II và III của bộ “Tư bản” sau khi C.Mác mất?
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hegel
93. V.I.Lênin đã kế thừa và phát triển quan niệm của chủ nghĩa Mác về vật chất trong tác phẩm
nào?
A. “Làm gì”
B. “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán
C. “Bút ký triết học”
D. “Ba nguồn gốc và ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác”
94. Lập trường triết học nào quan niệm: Nhân tố kinh tế là nhân tố quyết định duy nhất trong lịch
sử
A. Duy vật biện chứng
D. Duy vật tầm thường

95. Tác phẩm nào Ph.Ăngghen đã chỉ trích nghiêm khắc những quan niệm thần bí, phản động
của Sêlinh?
A. “Gia đình thần thánh”
B. “Sêlinh và việc chúa truyền”
C. “Phác thảo góp phần phê phán kinh tế chính trị học”
D. “Quá khứ và hiện tại”
96. C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ ra những khuyết điểm, sai lầm chủ yếu của các học thuyết duy
vật trước Mác là do:
A. Duy tâm trong thế giới quan
B. Thiếu tính triệt để, duy vật về tư nhiên, duy tâm về lịch sử xã hội
C. Không đánh giá đúng sức mạnh của con người trong đấu tranh cách mạng
D. Con người không thể nhận thức được về thế giới vật chất
97. Triết học Mác ra đời đã xác lập đúng đắn mối quan hệ giữa triết học với khoa học cụ thể và
chấm dứt tham vọng muốn biến triết học thành:
A. Khoa học của mọi khoa học
B. Khoa học của thời đại
C. Khoa học của các mạng
D. Khoa học của giai cấp cầm quyền
98. Tác phẩm nào của V.I.Lênin đã phát triển học thuyết của Mác về cách mạng xã hội chủ nghĩa
và những đặc điểm, động lực, triển vọng của cách mạng dân chủ tư sản thời đại đế quốc chủ
nghĩa?
A. “Những người bạn dân”
B. “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”
C. “Làm gì”
D. “Hai sách lược của Đảng dân chủ-xã hội trong cách mạng dân chủ”
99. Ai cho rằng khả năng thắng lợi của cách mạng vô sản ở khâu yếu nhất của hệ thống tư bản
chủ nghĩa thế giới?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hồ Chí Minh
100. Để hiểu về điều kiện, tiền đề ra đời của triết học cần căn cứ vào:
A. Nguồn gốc nhận thức và nguồn gốc xã hội
B. Nguồn gốc nhận thức
C. Nguồn gốc xã hội
D. Nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội
101. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): (…) xuất hiện không ngẫu nhiên, mà có nguồn
gốc thực tế từ tồn tại xã hội với một trình độ nhất định của sự phát triển văn minh, văn hóa và
khoa học.
A. Ý thức triết học
B. Ý thức xã hội
C, Ý thức cá nhân
D. Ý thức dân tộc
102. Sau hình thức tư duy huyền thoại và tôn giáo là hình thức tư duy nào?
A. Triết học
B. Thần học
C. Xã hội học
D. Thiên văn học
103. Nhà triết học nào đã sáng lập ra Triết học cổ điển Đức?
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. Cantơ
D. Feuerbach
104. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): (…) không treo lơ lửng bên ngoài thế giới, cũng
như bộ óc không tồn tại bên ngoài con người”. (C.Mác)
A. Triết học
B. Thần học
C. Tâm lý học
105. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): (…) công cụ trấn áp và điều hòa lợi ích giai cấp
đủ trưởng thành, “từ chỗ là tôi tớ của xã hội biến thành chủ nhân của xã hội”. (C.Mác)
A. Nhà nước
B. Pháp luật
C. Giai cấp
D. Hiến pháp
106. Triết học Hy Lạp cổ đại sử dụng thuật ngữ nào để mô tả sự truy tìm bản chất của con người,
xã hội, vũ trụ và tư tưởng?
A. Philosophia
B. Trí
C. Thông thái
D. Dar'sana
107. Triết học Ấn Độ cổ đại dung thuật ngữ nào để chỉ: Tri thức dựa trên lý trí, là con đường suy
ngẫm để dẫn dắt con người đến với lẽ phải?
A. Philosophia
B. Trí
C. Thông thái
D. Dar'sana
108. “Nền triết học tự nhiên” là khái niệm chỉ triết học phương Tây giai đoạn nào?
A. Thế kỷ XV - XVI
B. Thế kỷ XV - XVII
C. Thế kỷ XVI – XVIII
D. Thế kỷ XVI – XIX

109. Những nhà triết học tiêu biểu cho triết học duy vật Hà Lan thế kỷ XVII - XVIII là:
A. Bêcơn
B. Henvêtiút
C. Điđơrô
D. Spinôda
110. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): Những nội dung nặng về tư biện của (…) chỉ tập
trung vào các chủ đề như niềm tin tôn giáo, thiên đường, địa ngục.
A. Triết học Kinh viện
C. Triết học Cổ đại
111. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): Triết gia Cantơ sử dụng (…) để chỉ thế giới quan
sát được với nghĩa là thế giới trong sự cảm nhận của con người.
A. Thế giới quan
B. Nhân sinh quan
C. Tôn giáo học
112. Năm 1842 bài báo nào đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời hoạt động cũng
như sự chuyển biến tư tưởng của C.Mác?
A. Nhận xét bản chỉ thị mới nhất về chế độ kiểm duyệt của Phổ
B. Tư liệu của chủ nghĩa vô thần

C. Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Hegel. Lời nói đầu
D. Sêlinh và việc chúa truyền
113. Luận điểm: "trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hoà những quan hệ xã
hội" được C.Mác viết trong tác phẩm nào?
A. Luận cương về Feuerbach
B. Hệ tư tưởng Đức
C. Sự khốn cùng của triết học
D. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản
114. Đảng ta khẳng định: Việt Nam làm "cách mạng tư sản dân quyền", từ một nước thuộc địa
nửa phong kiến tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa
được khẳng định trong:
A. Luận cương năm 1930
B. Đường kách mệnh
C. Bản yêu sách của nhân dân An Nam
115. Triết học Mác - Lênin khi giải quyết mặt thứ nhất của vấn đề cơ bản của triết học như thế
nào?
A. Vật chất là tính thứ nhất, ý thức là tính thứ hai, vật chất có trước và quyết định ý thức
B. Bản chất thế giới là vật chất, vật chất có trước và quyết định
C. Bản chất thế giới là ý thức, ý thức là tính thứ nhất, vật chất là tính thứ hai, ý thức quyết định
vật chất
D. Bản chất thế giới là ý thức, ý thức quyết định vật chất
116. Hệ thống những tri thức chung nhất về thế giới?
A. Tri thức tôn giáo
B. Tri thức xã hội
C. Tri thức triết học
D. Tri thức tự nhiên
117. Theo các nhà triết học duy vật: Nguyên nhân nào quyết định mọi sự vận động, phát triển
của sự vật, hiện tượng?
A. Nguyên nhân vật chất
B. Nguyên nhân tinh thần
C. Nguyên nhân tôn giáo
D. Nguyên nhân văn hoá
118. V.I.Lênin đã khẳng định sự kế thừa và phát triển những tư tưởng biện chứng trong triết học
của G.W.Ph.Hêghen (Hegel) qua tác phẩm nào?
A. “Làm gì”
119. Lập trường triết học nào cho rằng: Vận động của tự nhiên và lịch sử chỉ là sự tha hoá từ sự
vận động của ý niệm tuyệt đối?
A. Duy vật

D. Nhị nguyên duy tâm
120. Theo S.W.Hawking: Đại biểu nào là tiêu biểu coi “toàn bộ kiến thức của loài người trong
đó có khoa học tự nhiên là thuộc lĩnh vực của họ”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen
C. Cantơ
D. Feuerbach
121. Khẳng định nào sau đây là đúng?
A. Phép biện chứng của Hegel là phép biện chứng duy vật
B. Phép biện chứng của Hegel là phép biện chứng tự phát
C. Phép biện chứng của Hegel là phép biện chứng duy tâm khách quan
D. Phép biện chứng của Hegel là phép biện chứng tiên nghiệm chủ quan
122. Ai đã trình bày toàn bộ giới tự nhiên, lịch sử và tư duy trong sự vận động, biến đổi và phát
triển?
A. Đềcáctơ
B. Hegel
C. Cantơ
D. Feuerbach
123. Ai đưa ra luận điểm “Cái gì tồn tại thì hợp lý, cái gì hợp lý thì tồn tại”?
A. Arixtốt
B. Hegel
C. Cantơ
D. Feuerbach
124. Nguồn gốc về sự thống nhất của thế giới theo triết học duy tâm là:
A. Tính vật chất của thế giới
B. Ý niệm tuyệt đối, thượng đế hoặc ở ý thức con người
C. Sự vận động, chuyển hoá lẫn nhau của sự vật, hiện tượng
D. Tinh thần của các nhà triết học
125. Triết học nào cho rằng: Có thế giới thần linh tồn tại độc lập, song song với thế giới vật chất
là:
A. Triết học duy tâm
B. Triết học kinh viện
C. Triết học siêu hình
D. Triết học hiện sinh
126. Khi khoa học tự nhiên phát hiện ra hiện tượng phóng xạ và điện tử đã bác bỏ quan niệm:
A. Duy vật siêu hình về vật chất
B. Duy tâm về vật chất
C. Duy vật biện chứng về vật chất
D. Duy tâm chủ quan về vật chất

127. Đặc điểm chung của triết học duy vật thời Cổ đại là:
A. Đồng nhất vật chất nói chung với nguyên tử
B. Đồng nhất vật chất nói chung với một dạng cụ thể, hữu hình, cảm tính của vật chất
C. Đồng nhất vật chất nói chung với khối lượng vật thể
D. Đồng nhất vật chất nói chung với ý thức con người
Câu hỏi ngắn chương II
1. Chủ nghĩa duy vật nào do C.Mác và Ph.Ăngghen sáng lập, được V.I.Lênin bảo vệ và phát triển?
Chủ nghĩa duy vật biện chứng
2. Định nghĩa khoa học về phạm trù vật chất được ai đưa ra? V. I. Lênin
3. Ph.Ăngghen đã chia vận động thành mấy hình thức cơ bản? 5
4. Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, yếu tố nào giữ
vai trò quyết định? Vật chất
5. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc xã hội của ý thức gồm những yếu tố nào? Lao
động và ngôn ngữ
6. Hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy vật? Chủ nghĩa duy vật biện chứng
7. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, quá trình nhận thức có mấy giai đoạn cơ bản? 2
8. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc cơ bản, trực tiếp và quan trọng nhất quyết định
sự ra đời của ý thức là: Vật chất
9. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, trong các yếu tố cấu thành ý thức yếu tố nào quan trọng
nhất? Tri thức
10. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, yếu tố đầu tiên đảm bảo cho sự tồn tại của con người là:
Lao động
11. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, mâu thuẫn có mấy tính chất cơ bản? 3
12. Ai là người cho rằng: “Sự phát triển là một cuộc “đấu tranh” giữa các mặt đối lập”?
V. I. Lênin
13. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, hình thức thực tiễn có sớm nhất, cơ bản nhất, quan
trọng nhất? Hoạt động sản xuất vật chất
14. Ai là người cho rằng: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến
thực tiễn – đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý, của sự nhận thức hiện thực khách
quan? V. I. Lênin
15. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc sâu xa cho sự ra đời của ý thức?
Sự phát triển của giới tự nhiên
16. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc trực tiếp quyết định sự ra đời của ý thức?
Hoạt động thực tiễn
17. Phép biện chứng duy vật có mấy nguyên lý cơ bản? 2
18. Phép biện chứng duy vật có mấy cặp phạm trù cơ bản cơ bản? 6
19. Phép biện chứng duy vật có mấy quy luật cơ bản? 3
20. Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định bản chất của thế giới là gì? Vật chất
21. Ai là tác giả của học thuyết tiến hóa? Đácuyn
22. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, vận động là tuyệt đối còn đứng im là? Tương
đối tạm thời
23. Chủ nghĩa duy vật biện chứng, đã xem không gian và thời gian là hình thức tồn tại của:
Vật chất
24. Triết học nào cho rằng: Mọi bộ phận của thế giới có mối quan hệ vật chất thống nhất với nhau,
chúng đều là những dạng cụ thể của vật chất, là sản phẩm của vật chất, cùng chịu sự chi phối của
những quy luật khách quan, phổ biến của thế giới vật chất?
Triết học duy vật biện chứng
25. Triết học nào đã khẳng định: Thế giới vật chất không do ai sinh ra và cũng không tự mất đi, nó
tồn tại vĩnh viễn, vô hạn và vô tận? Triết học duy vật biện chứng
26. Ai là người đã kết luận: “Tính thống nhất thực sự của thế giới là tính vật chất của nó, và tính vật
chất này được chứng minh không phải bằng vài ba lời lẽ khéo léo của kẻ làm trò ảo thuật mà bằng sự
phát triển lâu dài và khó khăn của triết học và khoa học tự nhiên”?
Ph. Ăngghen
27. Hai phạm trù cơ bản nhất được các trường phái triết học quan tâm nghiên cứu? Vật chất và ý
thức
28. Ai là người chỉ rõ: “Trước hết là lao động; sau lao động và đồng thời với lao động là ngôn ngữ;
đó là hai sức kích thích chủ yếu đã ảnh hưởng đến bộ óc của con vượn, làm cho bộ óc đó dần dần
biến chuyển thành bộ óc con người”? Ph. Ăngghen
29. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, mối liên hệ phổ biến có mấy tính chất cơ bản? 3
30. Triết học nào cho rằng: Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, trong đó vật chất quyết
định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất? Triết học Mác - Lênin
31. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, sự thay đổi dần dần về lượng vượt quá giới hạn của độ sẽ
dẫn đến sự thay đổi căn bản về: Chất
32. Quan điểm triết học nào cho rằng: Chân lý là tri thức phù hợp với hiện thực khách quan mà con
người phản ánh và được thực tiễn kiểm nghiệm? Quan điểm triết học Mác - Lênin
33. Dạng tri thức lý luận xuất hiện sớm nhất trong lịch sử các loại hình lý luận của nhân loại là: Triết
học
34. Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin là cơ sở khoa học cho việc xác định vật chất trong lĩnh vực tự
nhiên và lĩnh vực nào? Xã hội
35. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính cố hữu của vật chất là: Vận động
36. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, điều kiện cần để ý thức hình thành, tồn tại và phát triển
là: Nguồn gốc tự nhiên
37. Điều kiện đủ để ý thức hình thành, tồn tại và phát triển là: Nguồn gốc xã hội
38. Nhân tố cơ bản, cốt lõi nhất trong các lớp cấu trúc của ý thức? Tri thức
39. Muốn vượt qua khó khăn để đạt tới mục đích, chủ thể nhận thức phải có: Ý chí, quyết tâm cao
40. Triết học nào công nhận cảm giác, tri giác, ý thức nói chung là hình ảnh chủ quan của thế giới
khách quan? Triết học duy vật biện chứng
41. Triết học nào lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm giác,
ý thức nói chung? Triết học duy vật biện chứng
42. Triết học nào thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan bên ngoài và độc lập với ý thức?
43. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính đặc trưng bản chất nhất của ý thức?
Sáng tạo
44. Dựa vào những thành tựu khoa học của thời đại mình Ph.Ăngghen đã chia vận động của vật chất
thành mấy hình thức cơ bản? 5
45. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính cố hữu và là phương thức tồn tại của vật chất
là gì? Vận động
46. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin: Trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức yếu tố nào
giữ vai trò quyết định? Vật chất
47. Khái niệm nào để chỉ quá trình vận động từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn,
từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn? Phát triển
48. Khái niệm nào dùng để chỉ một sự vật, một hiện tượng nhất đinh? Cái riêng
49. Triết học nào cho rằng: Thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan duy nhất để kiểm tra chân lý, bác bỏ
sai lầm? Triết học Mác - Lênin
50. Thuộc tính cơ bản nhất để phân biệt vật chất với ý thức? Thực tại khách quan
51. Phương tiện để phản ánh khái quát hiện thực khách quan và trao đổi tư tưởng giữa con người và
con người là: Ngôn ngữ
52. Theo cách phân chia các hình thức vận động của Ph.Ăngghen, hình thức vận động nào là thấp
nhất, đơn giản nhất? Cơ học
53. Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức có vai trò như thế nào? Ý thức tác động trở lại vật chất
thông qua hoạt động thực tiễn của con người
54. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, tiêu chuẩn duy nhất để kiểm tra tri thức là gì?
Thực tiễn
55. Phép biện chứng chất phác là hình thức phép biện chứng xuất hiện trong thời kỳ nào?
Thời Cổ đại
56. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, muốn thay đổi chất của sự vật, hiện tượng trước hết cần
thay đổi yếu tố nào? Lượng
57. Điểm xuất phát của nhận thức, là yếu tố đóng vai trò quyết định đối với sự hình thành và phát
triển của nhận thức mà còn là nơi nhận thức phải luôn luôn hướng tới để thử nghiệm tính đúng đắn
của mình là: Thực tiễn
58. Lý luận mà không có thực tiễn làm cơ sở và tiêu chuẩn để xác định tính chân lý của nó thì được
gọi là gì? Lý luận suông
59. Thực tiễn mà không có lý luận khoa học, cách mạng soi sáng thì nhất định sẽ biến thành:
Thực tiễn mù quáng
60. Hình thức đầu tiên của giai đoạn nhận thức cảm tính được gọi là gì? Cảm giác
61. Hình thức cao nhất trong giai đoạn nhận thức cảm tính? Biểu tượng
62. Điền cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Không gian và thời gian là những … tồn tại của vật
chất. Hình thức
63. Theo Ph. Ăngghen trong năm hình thức vận động của vật chất, hình thức nào cao nhất?
Xã hội
64. Phép biện chứng của Hêghen là phép biện chứng gì? Phép biện chứng duy tâm
65. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin mối liên hệ phổ biến có mấy tính chất cơ bản?
3
66. Phép biện chứng cổ điển Đức được hoàn thiện bởi nhà triết học nào? Hêghen
67. Khái niệm nào dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và vận động, phát triển theo
quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong tự nhiên, xã hội và tư duy?
Biện chứng
68. Phép biện chứng duy vật là hình thức phép biện chứng xuất hiện trong thời kỳ nào?
Thời hiện đại
68. Khái niệm nào dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những khuynh hướng vận động trái
ngược nhau nhưng đồng thời lại là điều kiện, tiền đề tồn tại của nhau? Mặt đối lập
69. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, mọi đối tượng đều là sự thống nhất của hai mặt đối lập
đó là: Mâu thuẫn biện chứng
70. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin trong mối quan hệ giữa chất và lượng yếu tố nào thường
xuyên biến đổi? Lượng
71. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin trong mối quan hệ giữa chất và lượng yếu tố nào tương
đối ổn định? Chất
72. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin khi sự vật biến đổi về lượng đạt đến điểm nút cần phải
làm gì để biến đổi chất của nó? Thực hiện bước nhảy
73. Học thuyết nào coi năm yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ là những yếu tố khởi nguyên cấu tạo
nên mọi vật? Ngũ hành – Trung Quốc
1. Định nghĩa khoa học về phạm trù vật chất được ai đưa ra?
A. V.I Lênin.
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
D. C.Mác và V.I.Lênin.
2. Ph.Ăngghen đã chia vận động thành những hình thức cơ bản nào?
A. Vận động cơ giới, vận động vật lý, vận động hóa học, vận động sinh vật, vận động xã
hội.
B. Vận động cơ giới, vận động vật lý, vận động toán học, vận động sinh vật, vận động xã hội.
C. Vận động toán, vận động vật lý, vận động hóa học, vận động sinh vật, vận động xã hội.
D. Vận động cơ giới, vận động vật lý, vận động thiên văn học, vận động sinh vật, vận động xã
hội.
3. Triết học nào cho rằng: Bản chất thế giới là ý thức. Ý thức là tính thứ nhất, vật chất là tính
thứ hai, ý thức quyết định vật chất.
A. Triết học duy vật
D. Triết học duy vật tầm thường.
4. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, nguồn gốc của ý thức gồm có:
A. Nguồn gốc tự nhiên
B. Nguồn gốc xã hội
C. Nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội.
D. Lao động và ngôn ngữ.
5. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, nguồn gốc tự nhiên của ý thức gồm những yếu tố
nào?
A. Bộ óc người, lao động và ngôn ngữ.
B. Lao động và ngôn ngữ.
C. Bộ óc người và lao động.
D. Bộ óc người và thế giới khách quan.

8. Các nhà triết học nào cho rằng: Vật chất là nguyên tử.
A. Lơxíp và Đêmôcrít
B. Anximenes và Thales
C. Hêraclít và Đêmôcrít
D. Lơxíp và Thales
9. Triết học ra đời trong khoảng thời gian nào?
A. Khoảng từ thế kỷ V đến thế kỷ VI tr.CN
B. Khoảng từ thế kỷ VI đến thế kỷ VI tr.CN
C. Khoảng từ thế kỷ VII đến thế kỷ VI tr.CN
D. Khoảng từ thế kỷ VIII đến thế kỷ VI tr.CN
10. Triết học nào xem vất chất, vận động, không gian, thời gian như những thực thể khác
nhau, không có mối liên hệ với nhau?
A. Duy vật cổ đại

B. Duy vật trung đại
C. Duy vật cận đại
D. Duy vật hiện đại
11. Nhà khoa học Rơnghen phát hiện ra tia X vào năm nào?
A. 1892
B. 1893
C. 1894
D. 1895
12. Tômxơn phát hiện ra điện tử vào năm nào?
A. 1896
B. 1897
C. 1898
D. 1899
13. Kaufman đã chứng minh được khối lượng của điện tử không phải là bất biến mà thay
đổi theo vận tốc vận động của nguyên tử vào năm nào?
A. 1901
B. 1902
C. 1903
D. 1904
14. Ngày nay khoa học tự nhiên, khoa học xã hội nhân văn ngày càng phát triển với những
khám phá mới mẻ có làm cho định nghĩa về vật chất của V.I.Lênin mất đi giá trị của nó
hay không?
A. Giữ nguyên giá trị

B. Không còn giá trị
C. Còn ít giá trị
D. Còn một số giá trị
15. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Vận động là một thuộc tính… và là …tồn tại
của vật chất.
A. Cơ bản, phương thức
B. Cố hữu, phương thức
C. Vĩnh viễn, phương thức
D. Phát triển, phương thức
16. Dựa vào cách phân chia các hình thức vận động cơ bản của vật chất mà Ph.Ăngghen đã
nêu ra. Hình thức vận động nào là cao nhất?
A. Hóa học
B. Cơ học
C. Xã hội
D. Sinh học
nêu ra. Hình thức vận động nào thấp nhất?
A. Hóa học
B. Cơ học
C. Xã hội
D. Sinh học
18. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác – Lênin:
… vừa là phương tiện giao tiếp, đồng thời vừa là công cụ tư duy.
A. Ngôn ngữ
B. Lao động
C. Ý thức
D. Nội dung
19. Điểm khác biệt cơ bản giữa hoạt động của “Người máy thông minh” và hoạt động ý
thức của con người là gì?
A. Phản ánh sáng tạo
B. Năng động
C.Vật chất
D. Vận động
20. Vấn đề cơ bản của mọi triết học đặc biệt là của triết học hiện đại là gì?
A. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
B. Mối quan hệ giữa lao động và ngôn ngữ

C. Mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội
D. Mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội
21. Triết học nào cho rằng: Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, trong đó vật chất
quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất.
A. Triết học Mác - Lênin
C. Triết học duy tâm
D. Triết học Hêghen
22. Theo quan niệm của triết học Mác – Lênin, trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức cái
nào có trước, cái nào là tính thứ nhất?
A. Ý thức
B. Vật chất
C. Vận động
D. Đứng im
23. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là một dạng vật chất có tổ chức cao nhất,
là cơ quan phản ánh để hình thành ý thức.
A. Vận động
B. Bộ óc người
C. Tình cảm
D. Con người
24. Trong đời sống xã hội, vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức được biểu hiện ở vai
trò nào sau đây?
A. Kinh tế đối với chính trị
B. Lao động đối với ngôn ngữ
C. Tăng trưởng và phát triển
D. Sản xuất và tiêu dùng
25. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin trong đời sống xã hội, vai trò quyết định của vật
chất đối với ý thức được biểu hiện ở yếu tố nào?
A. Đời sống vật chất đối với đời sống tinh thần
26. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, trong đời sống xã hội, vai trò quyết định của vật
chất đối với ý thức được biểu hiện ở vai trò nào?
A. Sản xuất và tiêu dùng
D. Tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội
27. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, vật chất
quyết định ý thức, ý thức có tính độc lập tương đối và … trở lại vật chất.
A. Phản ánh
B. Tác động
C. Chuyển hóa
D. Lệ thuộc
28. Khái niệm nào dưới đây dùng để chỉ sự quy định, sự tác động và chuyển hóa lẫn nhau giữa
các sự vật, hiện tượng, hay giữa các mặt, các yếu tố của mỗi sự vật, hiện tượng trong thế giới?
A. Nhân quả
B. Phép biện chứng
C. Biện chứng
D. Mối liên hệ
29. Khái niệm nào dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và vận động, phát
triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong tự nhiên, xã hội và tư duy?
A. Biện chứng khách quan
B. Biện chứng chủ quan
C. Biện chứng
D. Phép biện chứng
30. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, một nguyên nhân có thể sinh ra bao nhiêu kết
quả?
A. Một kết quả
B. Một hoặc nhiều kết quả
C. Nhiều kết quả
D. Từ hai kết quả trở lên
31. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin một kết quả có được do bao nhiêu nguyên nhân
tạo nên?
A. Một nguyên nhân
B. Một hoặc nhiều nguyên nhân
C. Nhiều nguyên nhân
D. Từ hai nguyên nhân trở lên
32. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Bản chất là cái tương đối …, hiện tượng là cái
thường xuyên ….
A. Biến đổi – ổn định
B. Biến đổi – biến đổi
C. Ổn định – biến đổi
D. Ổn định – ổn định
33. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Quy luật chuyển hóa từ những sự thay đổi về …
thành những sự thay đổi về … và ngược lại.
A. Lượng – chất
B. Lượng – lượng
C. Chất – lượng
D. Chất – chất
34. Khái niệm nào dùng để chỉ hình thức đặc biệt của hoạt động thực tiễn. Hoạt động này được
tiến hành trong những điều kiện do con người tạo ra, gần giống, giống hoặc lặp lại những trạng
thái của tự nhiên và xã hội nhằm xác định những quy luật biến đổi, phát triển của đối tượng
nghiên cứu?
A. Hoạt động sản xuất vật chất
B. Hoạt động thực nghiệm khoa học
C. Hoạt động chính trị - xã hội
D. Hoạt động nghiên cứu cây trồng, vật nuôi
35. Khái niệm nào dùng để chỉ những tri thức có nội dung phù hợp với thực tế khách quan; sự
phù hợp đó được kiểm tra và chứng minh bởi thực tiễn?
A. Chân lý
B. Tri thức
C. Chân lý tương đối
D. Chân lý tuyệt đối
36. Tính chất nào của chân lý chỉ ra tính độc lập về nội dung phản ánh của nó đối với ý chí
chủ quan của con người; nội dung của tri thức phải phù hợp với thực tế khách quan chứ không
phải ngược lại.
A. Tính tương đối
B. Tính tuyệt đối
C. Tính cụ thể
D. Tính khách quan
37. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, trong mối quan hệ giữa nội dung và hình thức
yếu tố nào giữ vai trò quyết định?
A. Nội dung
B. Hình thức
C. Cả nội dung và hình thức
D. Không yếu tố nào
38. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): .... là cái hiện chưa xẩy ra, nhưng nhất định
sẽ xẩy ra khi có điều kiện thích hợp.
A. Nguyên nhân
B. Kết quả
C. Khả năng
D. Hiện thực
39. Khái niệm nào dùng để chỉ mối liên hệ phổ biến, khách quan, bản chất, bền vững, tất yếu
giữa các đối tượng và nhất định tác động khi có các điều kiện phù hợp?
A. Quy luật
B. Tất nhiên
C. Nguyên lý
D. Phạm trù
40. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, đặc điểm cơ bản của lượng là gì?
A. Tính trừu tượng
B. Tính khách quan
C. Tính chủ quan
D. Tính cụ thể
41. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin. Sự thay đổi dần dần về lượng vượt quá giới
hạn của độ sẽ dẫn đến sự thay đổi căn bản về:
A. Kết quả
B. Chất
C. Điểm nút
D. Bản chất
42. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực
tiễn phải biết tích luỹ về...... để có biến đổi về.......; không được nôn nóng cũng như không được
bảo thủ.
A. Vật chất, ý thức
B. Kinh nghiệm, thực tiễn
C. Lượng, chất
D. Tri thức, tình cảm
43. Khái niệm nào sau đây dùng để chỉ sự liên hệ, tác động theo cách vừa thống nhất, vừa đấu
tranh; vừa đòi hỏi, vừa loại trừ, vừa chuyển hóa lẫn nhau giữa các mặt đối lập?
A. Mâu thuẫn biện chứng
B. Mặt trái ngược
C. Bước nhảy
D. Mặt đối lập
44. Ai là người cho rằng: "Sự phát triển là một cuộc "đấu tranh” giữa các mặt đối lập”?
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
45. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, hình thức tồn tại của vật chất là:
A.Vận động, phát triển
B. Vận động, không gian
C. Vận động, thời gian.
D. Không gian, thời gian.

46. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là quá trình vận động từ thấp đến cao, từ kém
hoàn thiện đến hoàn thiện hơn, từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn.
A. Phát triển
B. Gia tăng
C. Tăng trưởng
D. Vận động
47. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính chung nhất của vận động là gì?
A. Thay đổi vị trí trong không gian
B. Sự thay đổi về chất
C. Sự biến đổi nói chung
D. Sự thay đổi về lượng.
48. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, thế giới thống nhất ở:
A. Tính ý thức
B. Tính vật chất và ý thức.
C. Tính vật chất.
D. Tính ý thức và vật chất.
49. Mọi dạng cụ thể của vật chất đều tồn tại ở một vị trí nhất định, có một quảng tính với những
dạng vật chất khác. Những hình thức tồn tại như vậy được gọi là:
A. Vận động
B. Thời gian
C. Không gian
D. Vật chất.
50. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin nguồn gốc trực tiếp quyết định sự ra đời của ý thức
là:
A. Hoạt động thực tiễn
51. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin ý thức xét theo các lớp cấu trúc gồm có các yếu tố
nào?
A. Tri thức, ngôn ngữ và tình cảm…
B. Tri thức, tình cảm và lao động...
C. Tri thức, tình cảm, niềm tin, ý chí…
D. Tri thức, lao động và ngôn ngữ…
52. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin trong các lớp cấu trúc của ý thức, yếu tố cơ bản, cốt
lõi nhất?
A. Tình cảm.
B. Tri thức.
C. Ý chí.
D. Tri thức và ý chí.
53. Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, ý thức có vai trò như thế nào đối với vật chất?
A. Ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
B. Ý thức có tính độc lập tương đối với vật chất.
C. Ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động sản xuất vật chất.
D. Ý thức có tính độc lập tương đối vừa tác động trở lại với vật chất.
54. Ai là người cho rằng: Nước là thực thể đầu tiên của thế giới và đó là lập trường triết học
nào?
A. Thales, chủ nghĩa duy vật tự phát thời cổ đại.
B. Đêmôcrít chủ nghĩa duy tâm khách quan.
C. Arixtốt, chủ nghĩa duy vật tự phát.
D. Đêmôcrít, chủ nghĩa duy vật tự phát.
55. Ai là người đã cho rằng: Không khí là thực thể đầu tiên của thế giới và đó là lập trường triết
học nào?
A. Anaximenes, chủ nghĩa duy vật tự phát thời cổ đại.

56. Trường phái triết học nào cho rằng: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ là khởi nguyên của thế giới?
A. Ngũ đại của Ấn Độ
B. Ngũ hành của Trung Quốc
C. Ngũ tượng của Trung Quốc
D. Ngũ thư của Trung Quốc
57. Ai là người cho rằng: Cơ sở đầu tiên của mọi vật trong vũ trụ là một dạng vật chất đơn nhất,
vô định, vô hạn và tồn tại vĩnh viễn, đó là Apeirôn?
A. Anaximander
B. Anaximenes
C. Thales
D. Heraclitus
58. Theo quan của chủ nghĩa duy vật biện chứng thế giới vật chất, từ những thiên thể khổng lồ
đến những hạt cơ bản vô cùng nhỏ, từ giới vô cơ đến giới hữu cơ, từ hiện tượng tự nhiên đến
hiện tượng xã hội tất cả đều ở trong trạng thái như thế nào?
A. Không ngừng phát triển
B. Không ngừng di chuyển
C. Không ngừng vận động, biến đổi
D. Liên tục vận động, đứng im
59. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Vật chất chỉ có thể tồn tại bằng cách … và thông
qua … mà biểu hiện sự tồn tại của nó với các hình dạng phong phú, muôn vẻ, vô tận.
A. Phát triển, vận động
B. Vận đông, tiến lên
C. Vận động, vận động
D. Đứng in. đứng im
60. Các nhà triết học duy vật thế kỷ XVII và XVIII do quan niệm siêu hình đã quy mọi hình
thức vận động thành một hình thức duy nhất đó là:
A. Vận động cơ học
B. Vận động hóa học
C. Vận động lý học
D. Vận động sinh học
61. Chủ nghĩa nào đã quy các hình thức vận động phức tạp thành hình thức vận động giản
đơn?
A. Chủ nghĩa duy danh
B. Chủ nghĩa duy thực
C. Chủ nghĩa duy tâm
D. Chủ nghĩa cơ giới
62. Ai là tác giả của học thuyết tiến hóa?

A. Newtơn
B. Anhxtanh
C. Đácuyn
D. C. Mác
63. Chọm cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Sự vận động không ngừng của vật chất không
những không loại trừ mà trái lại còn bao hàm trong đó sự …
A. Đứng im tương đối
B. Đứng im tuyệt đối
C. Vận động không ngừng
D. Đứng im
64. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng vận động là tuyệt đối còn đứng im là:
A. Tuyệt đối
B. Tương đối tạm thời
C. Một xu thế
D. Một trạng thái
65. Chọm cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Vận động và đứng im tạo nên sự … biện chứng
của các mặt đối lập trong sự phát sinh, tồn tại và phát triển của mọi sự vật,hiện tượng, nhưng vận
động là tuyệt đối còn đứng im là tương đối.
A. Thống nhất
B. Chuyển hóa
C. Phát triển
D. Trao đổi
66. Từ quan điểm của phép biện chứng duy vật về vận động của vật chất, trong nhận và thực
tiễn chúng ta cần quán triệt quan điểm nào?
A. Toàn diện
B. Vận động
C. Lịch sử cụ thể
D. Phát triển
67. Khái niệm nào sau đây dùng để chỉ hình thức tồn tại của vật chất xét về mặt quảng tính?
A. Không gian
B. Thời gian
C. Vận động
D. Đứng im
68. Khái niệm nào dùng để chỉ hình thức tồn tại của vật chất vận động xét về mặt độ dài diễn
biến, sự kế tiếp của các quá trình?
A. Không gian
B. Thời gian
C. Vận động
D. Đứng im
69. Ai là người cho rằng: “Trong thế giới không có gì ngoài vật chất đang vận động và vật chất
đang vận động và vật chất đang vận động không thể vận động ở đâu ngoài không gian và thời
gian”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
70. Triết học nào cho rằng: Mọi bộ phận của thế giới có mối quan hệ vật chất thống nhất với
nhau, chúng đều là những dạng cụ thể của vật chất, là sản phẩm của vật chất, cùng chịu sự chi
phối của những quy luật khách quan, phổ biến của thế giới vật chất.
B. Duy vật siêu hình
C. Duy vật chất phác
D. Duy tâm biện chứng
71. Triết học nào đã khẳng định: Thế giới vật chất không do ai sinh ra và cũng không tự mất đi,
nó tồn tại vĩnh viễn, vô hạn và vô tận.
72. Ai là người đã kết luận: “Tính thống nhất thực sự của thế giới là tính vật chất của nó, và
tính vật chất này được chứng minh không phải bằng vài ba lời lẽ khéo léo của kẻ làm trò ảo
thuật mà bằng sự phát triển lâu dài và khó khăn của triết học và koa học tự nhiên”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
73. Trường phái triết học nào đã tuyệt đối hóa vai trò của cảm giác, coi cảm giác là tồn tại duy
nhất, “tiên thiên”, sản sinh ra thế giới vật chất?
A. Chủ nghĩa duy tâm khách quan
B. Chủ nghĩa duy tâm chủ quan
C. Chủ nghĩa duy vật biện chứng
D. Chủ nghĩa duy vật siêu hình
74. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Đề cập đến nguồn gốc của ý thức chủ nghĩa Mác –
Lênin cho rằng: Sự xuất hiện của con người và hình thành bộ óc của con người có năng lực phản
ánh hiện thực khách quan là nguồn gốc …của ý thức.
A. Xã hội
B. Tự nhiên
C. Khách quan
D. Chủ quan
75. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc sâu xa cho sự ra đời của ý thức là: (sự
phát triển của giới tự nhiên)
A. Nguồn gốc xã hội
B. Nguồn gốc tự nhiên
C. Nguồn gốc khách quan
D. Nguồn gốc chủ quan
76. Ai là người chỉ rõ: “Trước hết là lao động; sau lao động và đồng thời với lao động là ngôn
ngữ; đó là hai sức kích thích chủ yếu đã ảnh hưởng đến bộ óc của con vượn, làm cho bộ óc đó
dần dần biến chuyển thành bộ óc con người”.
A. C. Mác
B. Ph. Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
77. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác – Lênin: Ý
thức không chỉ là sự phản ánh tái tạo mà còn chủ yếu là sự phản ánh … hiện thực khách quan.
A. Chủ động
B. Chủ quan
C. Năng động
D. Sáng tạo
78. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác – Lênin:… là
hệ thống tín hiệu vật chất mang nội dung ý thức, là phương thức để ý thức tồn tại với tư cách
là sản phẩm xã hội – lịch sử.
A. Vật chất
B. Ý thức
C. Ngôn ngữ
D. Lao động
79. Phép biện chứng duy vật có mấy cặp phạm trù cơ bản cơ bản?
A. 3 cặp phạm trù
B. 4 cặp phạm trù
C. 5 cặp phạm trù
D. 6 cặp phạm trù
80. Phép biện chứng duy vật có mấy quy luật cơ bản?
A. 2 quy luật
B. 3 quy luật
C. 4 quy luật
D. 5 quy luật
81. Tính chất nào sau đây không phải tính chất của nguyên lý về mối liên hệ phổ biến?
A. Tính khách quan
B. Tính đa dạng phong phú
C. Tính phổ biến
D. Tính kế thừa
82. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Phát triển là quá trình vận động của sự vật, hiện tượng theo
khuynh hướng đi lên: Từ trình độ thấp đến trình độ cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện
hơn?
A. Quan điểm phát triển
B. Quan điểm duy vật
C. Quan điểm siêu hình
D. Quan điểm duy tâm
83. Quan điểm nào sau đây cho rằng: để nhận thức và giải quyết bất cứ vấn đề gì trong thực tiễn,
trước hết, cần phải đặt sự vật, hiện tượng theo khuynh hướng đi lên của nó?
A. Quan điểm duy tâm
C. Quan điểm phát triển
D. Quan điểm lịch sử - cụ thể
84. Ai là người cho rằng: “Biện chứng gọi là khách quan thì chỉ chi phối trong toàn bộ giới tự
nhiên, còn biện chứng gọi là chủ quan, tức là tư duy biện chứng, thì chỉ là phản ánh sự chi phối
trong toàn bộ giới tự nhiên”?
A. Ph.Ăngghen
B. C.Mác
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
85. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Phát triển ở đây chỉ là sự tăng lên hoặc giảm đi về mặt
lượng, chỉ là sự tuần hoàn, lặp đi, lặp lại mà không có sự thay đổi về chất, không có sự ra đời
của sự vật, hiện tượng mới và nguồn gốc của sự “phát triển” đó nằm ngoài chúng.
A. Quan điểm duy vật
B. Quan điểm duy tâm
C. Quan điểm siêu hình
D. Quan điểm biện chứng
86. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Phát triển là sự vận động đi lên, là quá trình tiến lên
thông qua bước nhảy; sự vật, hiện tượng cũ mất đi, sự vật, hiện tượng mới ra đời thay thế.
Nó chỉ ra nguồn gốc bên trong của sự vận động, phát triển là đấu tranh giữa các mặt đối lập
bên trong sự vật, hiện tượng.
87. Nguyên lý phát triển có mấy tính chất cơ bản?

A. 3
B. 4
C. 5
D. 6
88. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): ....là phạm trù triết học dùng để chỉ các mặt, các
đặc điểm chỉ có ở một sự vật, hiện tượng (một cái riêng) nào đó mà không lặp lại ở sự vật, hiện
tượng nào khác.
A. Cái chung
B. Cái riêng
C. Cái đơn nhất
D. Cái bộ phận
89. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): ..... là phạm trù triết học dùng để chỉ một sự vật,
một hiện tượng nhất định.
A. Cái chung
B. Cái riêng
C. Cái toàn thể
D. Cái bộ phận
90. Cặp phạm trù nào không thuộc các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật?
A. Bản chất và hiện tượng
B. Tự nhiên và xã hội
C. Nguyên nhân và kết quả
D. Khả năng và hiện thực
91. Phạm trù nào dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những yếu tố, những quan hệ lặp
lại phổ biến ở nhiều sự vật, hiện tượng?
A. Cái riêng
B. Nguyên nhân
C. Cái đơn nhất
D. Cái chung
92. Phạm trù nào dùng để chỉ những đặc tính, những tính chất chỉ tồn tại ở một sự vật, một hiện
tượng nào đó mà không lặp lại ở các sự vật, hiện tượng khác?
A. Cái riêng
B. Cái đơn nhất
C. Cái chung
D. Bản chất
93. Phạm trù nào dùng để chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động giữa các mặt, các yếu
tố trong một sự vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng?
A. Kết quả
B. Nguyên nhân
C. Bản chất
D. Nội dung
94. Phạm trù nào dùng để chỉ cái do những nguyên nhân cơ bản, bên trong của kết cấu vật chất
quyết định và trong những điều kiện nhất định, nó phải xảy ra như thế, không thể khác được?
A. Bản chất
B. Kết quả
C. Ngẫu nhiên
D. Tất nhiên
95. Phạm trù nào dùng để chỉ cái do các nguyên nhân bên ngoài, do sự ngẫu hợp của nhiều
hoàn cảnh bên ngoài quyết định, do đó nó có thể xuất hiện hoặc không xuất hiện, có thể xuất
hiện như thế này hoặc như thế khác?
A. Ngẫu nhiên
B. Kết quả
C. Tất nhiên
D. Khả năng
96. Phạm trù nào dùng để chỉ sự biểu hiện ra bên ngoài của những mặt, những mối liên hệ tất
nhiên, tương đối ổn định ở bên trong, quy định sự tồn tại, vận động, phát triển của sự vật,
hiện tượng đó?
A. Nội dung
B. Hình thức
C. Bản chất
D. Hiện tượng
97. Phạm trù nào dùng để chỉ những cái đang tồn tại trong thực tế và trong tư duy?
A. Khả năng
B. Nguyên nhân
C. Hiện thực
D. Nội dung
98. Phạm trù nào dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố, những quá trình
tạo nên sự vật, hiện tượng?
A. Hình thức
B. Nội dung
C. Cái chung
D. Cái riêng
99. Quy luật hoạt động của chính con người trong các quan hệ xã hội được gọi là:
A. Quy luật cơ bản
B. Quy luật chung
C. Quy luật xã hội
D. Quy luật phân hóa giàu – nghèo
100. Khái niệm nào dùng để chỉ sự vật, hiện tượng sinh ra, tồn tại, phát triển rồi mất đi, được
thay thế bằng sự vật, hiện tượng khác; thay thế hình thái tồn tại này bằng hình thái tồn tại khác
của cùng một sự vật, hiện tượng trong quá trình vận động, phát triển của nó?
A. Bước nhảy
B. Sự kế thừa
C. Sự phủ định
D. Sự phủ định biện chứng
101. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin đâu không phải là hình thức cơ bản của hoạt
động thực tiễn?
A. Hoạt động chính trị - xã hội
C. Hoạt động cách mạng
D. Hoạt động sản xuất vật chất
102. Triết học nào thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan bên ngoài và độc lập với ý
thức của con người?
C. Duy tâm chủ quan
103. Triết học nào công nhận cảm giác, tri giác, ý thức nói chung là hình ảnh chủ quan của
thế giới khách quan?
104. Triết học nào lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của
cảm giác, ý thức nói chung?
105. Triết học nào cho rằng: Nhận thức là quá trình biện chứng có vận động và phát triển?
106. Triết học nào cho rằng: Nhận thức là quá trình tác động biện chứng giữa chủ thể nhận
thức và khách thể nhận thức trên cơ sở hoạt động thực tiễn.
107. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là toàn bộ những hoạt động vật chất – cảm
tính, có tính lịch sử - xã hội của con người nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội phục vụ nhân loại
tiến bộ.
A. Thực tiễn
B. Vận động
C. Vật chất
D. Đứng im
108. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thực tiễn bao gồm những hình thức cơ bản:
A. Hoạt động sản xuất vật chất; Hoạt động chính trị - xã hội; Hoạt động thực nghiệm khoa
học
B. Hoạt động sản xuất vật chất; Hoạt động chính trị - xã hội; Hoạt động khai thác tài nguyên
C. Hoạt động tìm kiếm vật chất; Hoạt động chính trị - xã hội; Hoạt động thực nghiệm khoa học
D. Hoạt động sản xuất vật chất; Hoạt động văn hóa nghệ thuật; Hoạt động thực nghiệm khoa
học
109. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là hoạt động thực tiễn thể hiện tính tự giác
cao của con người nhằm biến đổi, cải tạo xã hội, phát triển các thiết chế xã hội, các quan hệ
xã hội.
A. Hoạt động sản xuất vật chất
B. Hoạt động chính trị - xã hội
C. Hoạt động thực nghiệm khoa học
D. Hoạt động văn hóa nghệ thuật
110. Hạn chế chung của quan niệm duy vật về vật chất ở thời kỳ cổ đại là:
A. Có tính chất duy tâm khách quan
B. Có tính duy vật máy móc siêu hình
C. Có tính duy vật tự phát, là những phỏng đoán dựa trên những tài liệu cảm tính là chủ
yếu, chưa có cơ sở khoa học.
D. Có tính duy vật, là những dự đoán dựa trên những tài liệu thực tiễn là chủ yếu, chưa có cơ sở
khoa học.
111. Đâu là mặt tích cực trong quan niệm duy vật về vật chất ở thời kỳ cổ đại?
A. Chống quan niệm máy móc siêu hình.
B. Chống quan niệm máy móc, siêu hình, thúc đẩy tư tưởng khoa học về thế giới.
C. Chống lại quan niệm duy vật biện chứng
D. Chống lại quan niệm máy móc siêu hình, duy vật biện chứng.
112. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (...): Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ ...
được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản
ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.
A. Thực tại khách quan
B. Thực tại chủ quan
C. Sự vật, hiện tượng
D. Các sự vật, hiện tượng
113. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin vận động là gì?
A. Là một phương thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất.
B. Là một phương thức tồn tại của vật chất.
C. Bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ.
D. Vận động là mọi biến đổi nói chung, chưa nói lên khuynh hướng cụ thể: đi lên hay đi
xuống, tiến bộ hay lạc hậu.
114. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin ý thức là gì?
A. Là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
B. Là sự phản ánh có tính chất năng động, sáng tạo của bộ óc con người về thế giới khách quan.
C. Là sự phản ánh có tính chất năng động, sáng tạo của bộ óc con người về thế giới khách
quan; là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
D. Là sự phản ánh có tính chất năng động, sáng tạo của bộ óc con người; là hình ảnh chủ quan
của thế giới khách quan.
115. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, vai trò của vật chất đối với ý thức là:
A. Vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau; vật chất quyết định ý thức; ý thức là sự
phản ánh đối với vật chất.
B. Vật chất là cái có trước; vật chất là nguồn gốc của ý thức; vật chất quyết định ý thức; ý thức
là sự phản ánh đối với vật chất.
C. Vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau; vật chất là nguồn gốc của ý thức; vật chất quyết
định ý thức; ý thức là sự phản ánh đối với vật chất.
D. Vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau; vật chất là nguồn gốc của ý thức; vật chất quyết
116. Đồng nhất vật chất nói chung với một vật thể hữu hình cảm tính đang tồn tại trong thế
giới bên ngoài là quan điểm của trường phái triết học nào?
A. Chủ nghĩa duy tâm
B. Chủ nghĩa duy vật tự phát
C. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thế kỷ XVII – XVIII
D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng.
117. Đồng nhất vật chất nói chung với nguyên tử - một phần tử vật chất nhỏ nhất, đó là quan
điểm của trường phái triết học nào?
B. Chủ nghĩa duy vật tự phát.
C. Chủ nghĩa duy vật biện chứng.
D. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thế kỷ XVII – XVIII

118. Dạng tri thức lý luận xuất hiện sớm nhất trong lịch sử các loại hình lý luận của nhân loại là:
A. Văn học
B. Triết học
C. Luật học
D. Chính trị học
119. Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin đã giải quyết hai mặt vấn đề cơ bản của triết học trên lập
trường nào?
B. Chủ nghĩa duy tâm khách quan
C. Chủ nghĩa duy tâm chủ quan
120. Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin là cơ sở khoa học cho việc xác định vật chất trong lĩnh
vực tự nhiên và lĩnh vực nào?
A. Xã hội
B. Toán học
C. Sinh học
D. Lý học
121. Ai là người cho rằng: “Vận động, hiểu theo nghĩa chung nhất- tức được hiểu là một phương
thức tồn tại của vật chất, là một thuộc tính cố hữu của vật chất – thì bao gồm tất cả mọi sự thay
đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy”.
A. C. Mác
B. Ph.Ănghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
122. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin thuộc tính cố hữu của vật chất là:
A. Vận động
B. Biến đổi
C. Bất biến
D. Vĩnh viễn
123. Triết học nào cho rằng: Chỉ một thế giới duy nhất và thống nhất là thế giới vật chất. Thế
giới vật chất tồn tại khách quan, có trước và độc lập với ý thức con người, được ý thức con
người phản ánh.
124. Triết học nào khi lý giải về nguồn gốc của ý thức đã cho rằng: Ý thức là nguyên thể đầu
tiên, tồn tại vĩnh viễn, là nguyên nhân sinh thành, chi phối sự tồn tại, biến đổi của toàn bộ thế
giới vật chất.
C. Triết học duy vật
D. Triết học duy vật biện chứng
125. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): …. là hai sức kích thích chủ yếu làm chuyển biến
dần bộ óc của loài vượn thành bộ óc con người và tâm lý động vật thành ý thức con người.
A. Lao động và ngôn ngữ
B. Vật chất và ý thức
C. Lao đông và vật chất

D. Lao động và ý thức
126. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là sự phản ánh hiện thực khách quan bởi bộ óc
con người.
A. Vật chất
B. Lao động
C. Ngôn ngữ
D. Ý thức
127. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, điều kiện cần để ý thức hình thành, tồn tại và phát
triển là:
B. Ngồn gốc tự nhiên
C. Nguồn gốc ngôn ngữ
D. Nguồn gốc vật chất
128. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): …. là hình ảnh phản ánh cao nhất riêng có của
óc người về hiện thực khách quan trên cơ sở thực tiễn xã hội – lịch sử.
A. Vật chất
B. Lao động
C. Ngôn ngữ
D. Ý thức
129. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, nhân tố cơ bản, cốt lõi nhất trong các lớp cấu
trúc của ý thức là:
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
130. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, nội dung và phương thức cơ bản của ý thức
là:
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
131. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Sự hòa quyện giữa tri thức với tình cảm và trải
nghiệm thực tiễn đã tạo nên tính bền vững của …. thôi thúc con người hoạt động vươn lên trọng
mọi hoàn cảnh.
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
132. Muốn vượt qua khó khăn để đạt tới mục đích, chủ thể nhận thức phải có yếu tố nào?
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí, quyết tâm cao
D. Tri thức
133. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): …. chính là những cố gắng, nỗ lực, khả năng huy
động mọi tiềm năng trong mỗi con người vào hoạt động để có thể vượt qua mọi trở ngại đạt mục
đích đề ra.
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
134. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): …. là ý thức hướng về nhận thức bản thân
mình trong mối quan hệ với ý thức về thế giới bên ngoài.
A. Tự ý thức
B. Tiềm thức
C. Vô thức
D. Tri thức
135. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): …. là những hiện tượng tâm lý không phải do lý
trí điều khiển, nằm ngoài phạm vi của lý trí mà ý thức không kiểm soát được trong một lúc
nào đó.
A. Tự ý thức
B. Tiềm thức
C. Vô thức
D. Tri thức
136. Ngày nay, khoa học và công nghệ hiện đại đã có những bước phát triển mạnh mẽ, sản xuất
ra nhiều loại máy móc không những có khả năng thay thế lao động có bắp, mà còn có thể thay
thế cho một phần lao động trí óc của con người. Điều này có nghĩa máy móc có ý thức như con
người không?
A. Có
B. Không
C. Vừa có vừa không
D. Có nhưng ít hơn con người
137. Trường phái triết học nào coi ý thức là tồn tại duy nhất, tuyệt đối, là tính thứ nhất từ đó
sinh ra tất cả; còn thế giới vật chất chỉ là bản sao, biểu hiện khác của ý thức tinh thần, là tính
thứ hai do ý thức tinh thần sinh ra.
A. Chủ nghĩa duy vật
B. Chủ nghĩa duy tâm
D. Chủ nghĩa duy tâm khách quan
138. Trường phái triết học nào tuyệt đối hoá yếu tố vật chất, chỉ nhấn mạnh một chiều vai trò
của vật chất sinh ra ý thức, quyết định ý thức, phủ nhận tính độc lập tương đối của ý thức,
không thấy được tính năng động, sáng tạo, vai trò to lớn của ý thức trong hoạt động thực tiễn
cải tạo hiện thực khách quan.
139. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức
được thể hiện trong mấy khía cạnh?
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
140. Từ mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong triết học Mác - Lênin, anh/chị rút ra nguyên
tắc phương pháp luận gì?
A. Tôn trọng tính khách quan kết hợp phát huy tính năng động chủ quan
B. Tôn trọng nguyên tắc phát triển
C. Tôn trọng nguyên tắc lịch sử cụ thể
C. Tôn trọng nguyên tắc phát triển kết hợp phát huy tính năng động chủ quan
141. Ai là người đưa ra định nghĩa: “phép biện chứng chẳng qua chỉ là môn khoa học về những
quy luật phổ biến của sự vận động và sự phát triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư
duy”?
A. C. Mác
B. Hê ghen
C. V.I.Lênin
D. Ph.Ăngghen
142. Triết học nào cho rằng các sự vật, hiện tượng của thế giới tồn tại trong mối liên hệ qua lại
với nhau, quy định lẫn nhau, thâm nhập, chuyển hóa lẫn nhau, chứ không hề tách biệt
nhau?
A. Duy tâm khách quan
C. Biện chứng duy vật
D. Biện chứng duy tâm
143. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Cơ sở của sự tồn tại đa dạng các mối liên hệ đó là
tính thống nhất ... của thế giới; theo đó, các sự vật, hiện tượng phong phú trong thế giới chỉ là
những dạng tồn tại khác nhau của một thế giới ... duy nhất.
A. Vận động, đứng im
B. Vật chất, vật chất
C. Phát triển, vận động
D. Duy vật, duy tâm
144. Quan điểm nào cho rằng: Sự phát triển chỉ là sự tăng, giảm thuần túy về lượng, không có
sự thay đổi về chất của sự vật, hiện tượng.
A. Quan điểm biện chứng
B. Quan điểm phát triển
D. Quan điểm duy vật
145. Quan điểm nào cho rằng: Sự phát triển là quá trình tiến lên liên tục, không trải qua
những bước quanh co phức tạp.
B. Quan điểm duy tâm
D. Quan điểm siêu hình
146. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin nguyên tắc phương pháp luận rút ra từ nguyên lý về
mối liên hệ phổ biến là gì?
A. Nguyên tắc toàn diện
B. Nguyên tắc phát triển
C. Nguyên tắc lịch sử, cụ thể
D. Nguyên tắc khách quan
147. Đỉnh cao của triết học duy tâm cổ điển Đức thể hiện thông qua nhà triết học nào?
A. Phíchtơ
B. Senling
C. Cantơ
D. Hêghen
148. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Muốn nắm được cái chung thì cần phải xuất phát
từ những … bởi cái chung không tồn tại trừu tượng ngoài những …
A. Cái đơn nhất
B. Hiện tượng
C. Cái riêng
D. Nguyên nhân
149. Khái niệm nào dùng để chỉ phương thức tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng đó,
là hệ thống các mối liên hệ tương đối bền vững giữa các yếu tố của nó?
A. Nội dung
B. Bản chất
C. Hình thức
D. Nguyên nhân
150. Ai là người cho rằng: “Tư tưởng của người ta đi sâu một cách vô hạn, từ hiện tượng đến
bản chất, từ bản chất cấp một… đến bản chất cấp hai…”?
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
151. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là những mối liên hệ khách quan, bản chất,
tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các mặt, các yếu tố, các thuộc tính bên trong mỗi một sự
vật, hiện tượng hay giữa các sự vật, hiện tượng với nhau.
A. Quy luật
B. Bản chất
C. Nguyên lý
D. Biện chứng
152. Những quy luật chỉ sự tác động trong phạm vi nhất định của các sự vật, hiện tượng cùng
loại được gọi là:
A. Những quy luật chung
B. Những quy luật riêng
C. Những quy luật cơ bản
D. Những quy luật không cơ bản
153. Những quy luật tác động trong tất cả các lĩnh vực từ tự nhiên, xã hội cho đến tư duy
được gọi là:
A. Quy luật chung
B. Quy luật cơ bản
C. Quy luật phổ biến
D. Quy luật tự nhiên- xã hội
154. Khái niệm nào dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật, hiện tượng về các
phương diện: số lượng các yếu tố cấu thành, quy mô của sự tồn tại, tốc độ, nhịp điệu của các
quá trình vận động, phát triển?
A. Chất
B. Bản chất
C. Lượng
D. Nội dung
155. Khái niệm nào dùng để chỉ tính quy định, mối liên hệ thống nhất giữa chất và lượng, là
khoảng giới hạn mà trong đó sự thay đổi về lượng chưa làm thay đổi căn bản về chất của sự
vật, hiện tượng?
A. Điểm nút
B. Độ
C. Bước nhảy
D. Giới hạn
156. Khái niệm nào dùng để chỉ mối liên hệ thống nhất, đấu tranh và chuyển hóa giữa các
mặt đối lập của mỗi sự vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau?
A. Mặt đối lập
B. Bước nhảy
C. Bước quá độ
D. Mâu thuẫn
157. Tính chất nào không có trong quy luật mâu thuẫn?
A. Tính kế thừa
B. Tính khách quan
D. Tính đa dạng, phong phú
158. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, những sự phủ định tạo ra điều kiện, tiền đề cho
quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng được gọi là:
A. Sự phủ định
B. Sự phủ định biện chứng
C. Bước nhảy
D. Sự kế thừa
159. Triết học nào cho rằng: Nhận thức là quá trình phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc
con người; là quá trình tạo thành tri thức về thế giới khách quan trong bộ óc con người?
160. Khái niệm nào dùng để chỉ quá trình phản ánh tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới
khách quan vào bộ óc con người trên cơ sở thực tiễn, nhằm sáng tạo ra những tri thức mới
về thế giới khách quan?
A. Nhận thức lý luận
B. Nhận thức
C. Nhận thức cảm tính
D. Nhận thức lý tính
161. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức đòi hỏi
chúng ta phải luôn luôn quán triệt …
B. Quan điểm toàn diện
C. Quan điểm thực tiễn
D. Quan điểm lịch sử- cụ thể
162. Quan điểm nào sau đây yêu cầu khi nhận thức phải xuất phát từ thực tiễn, dựa trên cơ sở
thực tiễn, đi sâu vào thực tiễn, phải coi trọng công tác tổng kết thực tiễn.
A. Quan điểm thực tiễn
B. Quan điểm biện chứng
C. Quan điểm toàn diện
163. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, giai đoạn mở đầu của quá trình nhận thức là:
A. Nhận thức cảm tính
B. Nhận thức
C. Nhận thức lý tính
D. Nhận thức hiện thực khách quan
164. Tính chất nào của chân lý chỉ ra tính phù hợp nhưng chưa hoàn toàn đầy đủ giữa nội dung
phản ánh của những tri thức đã đạt được với hiện thực khách quan mà nó phản ánh?
B. Tính cụ thể
C. Tính tuyệt đối
165. Khái niệm nào dùng để chỉ hình thức cơ bản của nhận thức lý tính, được hình thành
thông qua việc liên kết các khái niệm với nhau theo phương thức khẳng định hay phủ định một
đặc điểm, một thuộc tính nào đó của đối tượng nhận thức?
A. Phản ánh
B. Phán đoán
C. Suy luận
D. Suy lý
166. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin cùng một nội dung, trong quá trình phát triển, có
thể thể hiện dưới bao nhiêu hình thức?
A. Một hinh thức
B. Hai hình thức
C. Ba hình thức
D. Nhiều hình thức
A. Quy luật
B. Nguyên lý
C. Vật chất
D. Phát triển
168. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin: Quy luật nào chỉ ra cách thức chung nhất của sự
vận động và phát triển của sự vật?
A. Quy luật phủ định của phủ định
B. Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập
C. Quy luật từ những thay đổi về lượng dẫn đến những sự thay đổi về chất.
D. Quy luật phát triển.
169. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, quy luật nào thể hiện bản chất, là hạt nhân của
phép biện chứng duy vật?
170. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): … là khái niệm dùng để chỉ tính quy định khách
quan vốn có của sự vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ của các thuộc tính, yếu tố tạo
nên sự vật, hiện tượng là nó mà không phải là sự vật, hiện tượng khác.
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Độ
171. Điền cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, chất là
mặt tương đối…, lượng là mặt…
A. To, nhỏ
B. Ổn định, dễ biến đổi hơn
C. Vận động, đứng im
D. Biến đổi, ổn định
172. Khái niệm nào dùng để chỉ điểm giới hạn mà tại đó, sự thay đổi về lượng đạt tới chỗ phá
vỡ độ cũ, làm cho chất của sự vật, hiện tượng thay đổi, chuyển thành chất mới, thời điểm mà tại
đó bắt đầu xảy ra bước nhảy?
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Bước nhảy
173. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin muốn thay đổi chất của sự vật, hiện tượng trước hết
cần thay đổi yếu tố nào?
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Bước nhảy
174. Định nghĩa của V.I.Lênin về vật chất được nêu ra trong tác phẩm nào?
A. Chủ nghia duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán
B. Bút ký triết học
C. Hai sách lược của đảng dân chủ - xã hội trong cách mạng dân chủ
D. Chính sách kinh tế mới

175. Đâu là định nghĩa về vật chất của V.I.Lênin?
A. Vật chất là dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được
cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác.
B. Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho
con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và
không lệ thuộc vào cảm giác.
C. Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được cảm giác của chúng
ta chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác”.
D. Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con
người trong cảm giác, được chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác.
176. Thuộc tính cơ bản nhất để phân biệt vật chất với ý thức là:
B. Vận động
C. Không gian và thời gian
D. Đứng im
177. Các nhà triết học nào đã phủ nhận đặc tính tồn tại khách quan của vật chất?
A. Duy vật
B. Siêu hình
C. Duy tâm
D. Biện chứng
178. Trường phái triết học nào cho rằng: Đặc trưng cơ bản nhất của mọi sự vật hiện tượng, là
sự tồn tại lệ thuộc vào chủ quan. Do đó, con người hoăc là không thể, hoặc là chỉ nhận thức
được cái bóng, cái bề ngoài của sự vật, hiện tượng?
C. Duy vật siêu hình
179. Triết học duy vật thời kỳ nào thường đồng nhất vật chất với khối lượng, coi những định
luật cơ học như những chân lý không thể thêm bớt…xem vật chất, vận động, không gian, thời
gian như những thực thể khác nhau, không có mối liên hệ nội tại với nhau?
A. A. Cổ đại
B. Trung đại
180. Ai là người đã đưa ra dự đoán: “điện tử cũng vô cùng tận như nguyên tử, tự nhiên là
vô tận”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hồ Chí Minh
181. Ai là người đã phủ nhận sự tồn tại thực tế của nguyên tử và phân tử?
A. Ốtvan
B. V.I.Lênin
C. Béccơly
D. E. Makhơ
182. Ai là người đã định nghĩa: “Vật chất là cái phi vật chất đang vận động”?
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. Piếcsơn
D. E. Makhơ
183. Ai là người cho rằng: Các sự vật, hiện tượng của thế giới, dù rất phong phú, muôn vẻ nhưng
chúng vẫn có một đặc tính chung, thống nhất đó là tính vật chất – tính tồn tại, độc lập không lệ
thuộc vào ý thức?
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. C. Mác
D. Ph.Ănghen
184. Ai là người cho rằng: Vật chất thuộc loại khái niệm rộng nhất, rộng đến cùng cực, cho
nên không thể có khái niệm nào rộng hơn nữa?
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. C. Mác
D. Ph.Ănghen
185. Ai là người khẳng đinh: “Các hình thức và các dạng khác nhau của vật chất chỉ có thể
nhận thức được thông qua vận động; thuộc tính của vật thể chỉ bộc lộ ra qua vận động…”?
A. C. Mác
B. Hêghen
C. V.I.Lênin
D. Ph.Ăngghen
186. Trường phái triết học nào khi nói về vận động của vật chất. Họ cho rằng, có vận động mà
không có vật chất, tức là có lực lượng phi vật chất vận động bên ngoài thế giới vật chất.
A. Chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo
B. Chủ nghĩa duy vật biện chứng
C. Chủ nghĩa duy tâm khách quan
D. Chủ nghĩa duy vật và tôn giáo
187. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Quan niệm sai lầm của chủ nghĩa cơ giới là
nguyên nhân dẫn đến bế tắc trong việc lý giải những biến đổi của…
A. Thế giới sinh vật và xã hội
B. Thế giới khách quan
C. Thế giới chủ quan duy tâm
D. Thế giới muôn loài
188. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Không gian và thời gian là những … tồn tại của
vật chất vận động, được con người khái quát khi nhận thức thế giới.
A. Biểu hiện
B. Điều kiện
C. Hình thức
D. Môi trường
189. Trường phái triết học nào coi ý thức cũng là một dạng vật chất, hoặc coi ý thức chỉ là sự
phản ánh đơn giản thụ động thế giới vật chất, họ tách rời thực tiễn xã hội sinh động?
A. Chủ nghĩa duy vật biện chứng
C. Chủ nghĩa duy vật siêu hình
D. Chủ nghĩa duy tâm chủ quan
190. Trưởng phái triết học nào cho rằng: Ý thức là cái phản ánh thế giới khách quan, ý thức
không phải là sự vật, mà chỉ là “hình ảnh” của sự vật trong óc con người?
B. Duy tâm khách quan
D. Duy tâm chủ quan
191. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, đặc tính căn bản để phân biệt trình độ phản ánh ý
thức người với trình độ phản ánh tâm lý động vật là gì?
A. Năng động, tích cực
B. Năng động, sáng tạo
C. Tích cực, sáng tạo
D. Tích cực, năng động
192. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính đặc trưng bản chất nhất của ý thức là:
A. Năng động
B. Tích cực
C. Sáng tạo
D. Lịch sử
193. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, ý thức xem xet trên các yếu tố hợp thành gồm có:
A. Tri thức, tình cảm, niềm tin, ý chí…
B. Tự ý thức, tiềm thức, vô thức
C. Tri thức, niềm tin, ý chí
D. Tri thức, tiềm thức, vô thức
194. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Con người là một thực thể … có ý thức, chủ thể
sáng tạo ra mọi giá trị vật chất và tinh thần quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội.
A. Lao động, ngôn ngữ
B. Tự nhiên – xã hội
C. Năng động sáng tạo
D. Hiện thực khác quan
195. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): …. là khái niệm dùng để chỉ biện chứng của bản
thân thế giới tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người.
B. Biện chứng siêu hình
C. Biện chứng khách quan
196. Ai là người cho rằng: “Muốn thực sự hiểu được sự vật, cần phải nhìn bao quát và nghiên
cứu tất cả các mặt, tất cả các mối liên hệ và “quan hệ gián tiếp” của sự vật đó”?
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
197. Đâu không phải là hình thức cơ bản của phép biện chứng?
A. Phép biện chứng duy vật
B. Phép biện chứng tự nhiên
C. Phép biện chứng chất phác
D. Phép biện chứng duy tâm
198. Phép biện chứng duy tâm là hình thức phép biện chứng xuất hiện trong thời kỳ nào?
A. Thời cổ đại
B. Thời phục hưng
C. Thời cận đại
D. Thời hiện đại
200. Ai là người cho rằng: “Những nhà triết học Hy Lạp cổ đại đều là những nhà biện chứng
tự phát, bẩm sinh, và Arixtốt, bộ óc bách khoa nhất trong các nhà triết học ấy, cũng đã nghiên
cứu những hình thức căn bản nhất của tư duy biện chứng…”?
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
201. Phép biện chứng cổ điển Đức được hoàn thiện bởi nhà triết học nào?
A. Senling
B. Phíchtơ
C. Hêghen
D. Cantơ
202. Ai là người đã coi biện chứng là quá trình phát triển khởi đầu của “Ý niệm tuyệt đối”, coi
biện chứng chủ quan là cơ sở của biện chứng khách quan?
A. Platon
B. Phíchtơ
C. Senling
D. Hêghen
203. Ai là người đã coi “Ý niệm tuyệt đối” là điểm khởi đầu của tồn tại, tự “tha hóa” thành
giới tự nhiên và trở về với bản thân nó trong tồn tại tinh thần?
A. Hêghen
B. Phíchtơ
C. Cantơ
D. Senling
204. Nhà triết học nào đã xây dựng phép biện chứng duy tâm với hệ thống phạm trù, quy luật
chung, có logic chặt chẽ của ý thức, tinh thần?
A. Cantơ
B. Hêghen
C. Senling
D. Phíchtơ
205. Khái niệm nào dưới đây dùng để chỉ hình thức hoạt động trí óc phổ biến của con người, là
những mô hình tư tưởng phản ánh những thuộc tính và mối liên hệ vốn có ở tất cả các đối tượng
hiện thực?
A. Phạm trù triết học
B. Phạm trù toán học
C. Phạm trù lý học
D. Phạm trù sinh lý học
206. Chọn cụm từ thích hợp thay thế dấu (…): Trong sự vận động của thế giới vật chất, không
có nguyên nhân … và không có kết quả...
A. Đầu tiên – đầu tiên
B. Cuối cùng – đầu tiên
C. Đầu tiên – cuối cùng
D. Cuối cùng – cuối cùng
TRẮC NGHIỆM TRIẾT CHƯƠNG 1

1. Ai là người sáng lập ra triết học Mác? C.Mác và Ph.Ăngghen
2. Triết học Mác ra đời trong khoảng thời gian nào? Những năm 40 của thế kỷ XIX
3. Ai đã xem “tinh thần, tư tưởng, ý niệm là cái có trước, còn thế giới hiện thực chỉ là một bản
sao chép của ý niệm? Hêghen
4. Triết học Mác – Lênin ra đời một phần là sự kế thừa trực tiếp thế giới quan duy vật của Phơ-
bách và phép biện chứng của ai? Hêghen
5. Hêghen là nhà triết học thuộc trường phái triết học nào? Chủ nghĩa duy tâm khách quan
6. Quá trình ra đời và phát triển của triết học Mác – Lênin bao gồm mấy giai đoạn lớn? 2
7. Lập trường triết học nào cho rằng: Vận động của tự nhiên và lịch sử chỉ là sự tha hoá từ sự vận
động của ý niệm tuyệt đối? Chủ nghĩa duy tâm khách quan
8. Nhà triết học duy vật nào trong thời kỳ cổ đại đã coi nước là thực thể đầu tiên của thế giới?
Thales
9. Hệ thống triết học nào coi cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan? Triết học
duy tâm chủ quan
10. Mặt thứ hai của vấn đề cơ bản của triết học là: Con người có khả năng nhận thức thế giới
hay không? (hay nhận thức luận)
11. Bất khả tri luận là quan điểm của trường phái triết học nào? Triết học duy tâm
12. Hình thức thứ nhất của chủ nghĩa duy vật trong lịch sử là: Chủ nghĩa duy vật chất phát
13. Chủ nghĩa duy vật đã trải qua mấy hình thức phát triển? 3
14. Triết học nào nhìn thế giới như một cỗ máy khổng lồ mà mỗi bộ phận tạo nên thế giới về cơ
bản là ở trong trạng thái biệt lập và tĩnh tại? Triết học duy vật siêu hình
15. Các lực lượng tôn giáo thường sử dụng học thuyết nào làm cơ sở lý luận, luận chứng để nguỵ
biện cho quan điểm của mình? Triết học duy tâm
16. Thừa nhận chỉ một trong hai thực thể vật chất hoặc tinh thần là bản nguyên, quyết định sự
vận động của thế giới là quan điểm: Nhất nguyên luận
17. Xét đến cùng các quan điểm triết học chỉ thuộc về mấy lập trường cơ bản? 2
18. Trong các trường phái triết học duy vật và duy tâm, trường phái triết học nào thừa nhận khả
năng nhận thức được thế giới của con người? Triết học duy vật và duy tâm
19. Học thuyết triết học nào cho rằng ý thức của con người luôn phù hợp với bản thân sự vật,
khẳng định con người về nguyên tắc có thể hiểu được bản chất của sự vật? Thuyết khả tri
20. Trong lịch sử triết học, các nhà triết học đã sử dụng bao nhiêu phương pháp để nhận thức thế
giới? 2
21. Trong lịch sử triết học phương pháp biện chứng đã trải qua mấy giai đoạn phát triển: 3
22. Triết học ra đời có mấy nguồn gốc cơ bản? 2
23. Những người nghiên cứu triết học được gọi là: Triết gia
nhân và định hướng nhân sinh quan cho con người là: Triết học
25. Nhà triết học nào quan niệm “triết học là khoa học của mọi khoa học”? Hêghen
26. Nhà triết học nào tự coi triết học của mình là một hệ thống nhận thức phổ biến, trong đó
những ngành khoa học riêng biệt chỉ là những mắt khâu phụ thuộc vào triết học, là lôgíc học ứng
dụng? Hêghen
27. Khái niệm nào dùng để chỉ hệ thống các tri thức, quan điểm, tình cảm, niềm tin, lý tưởng xác
định về thế giới và về vị trí của con người trong thế giới đó? Thế giới quan
28. Khái niệm nào thể hiện quan niệm của con người về đời sống với các nguyên tắc, thái độ và
định hướng giá trị trong hoạt động của chính con người? Nhân sinh quan
29. Thế giới quan nào phủ nhận tính khách quan của tri thức khoa học nhưng lại rất thích hợp để
giải thích những thất bại và an ủi những nỗi đau của con người, của xã hội loài người? Thế giới
quan tôn giáo
người không thể đạt đến chân lý khách quan? Hoài nghi luận
31. Trong xã hội có giai cấp triết học có mang bản chất giai cấp không? Có
định bới phép biện chứng Mác xít? Phép biện chứng duy tâm
33. C.Mác và Ph.Ăngghen đã làm nên bước ngoặt cách mạng trong lí luận và xây dựng được một
triết học mới, khoa học nhờ hội tụ được hai nhân tố khách quan và: nhân tố chủ quan
triết học mới, khoa học nhờ hội tụ được hai nhân tố: chủ quan và: khách quan
35. Trước khi chuyển sang lập trường duy vật biện chứng C.Mác đứng trên trường triết học nào?
Triết học duy tâm của Hêghen
36. Bước ngoặt cách mạng trong triết học của C.Mác và Ph. Ăngghen là: Chủ nghĩa duy vật
biện chứng
37. Theo nhà triết học Hêghen khởi nguyên của thế giới là: Ý niệm tuyệt đối
38. Triết học cổ điển Đức bảo vệ về mặt tư tưởng chế độ nhà nước nào? Nhà nước chuyên chế
Phổ
39. Phoiơbắc là nhà triết học theo trường phái nào? Triết học duy vật siêu hình
40. Phát minh nào trong khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX đã chống lại quan điểm tôn giáo
và vạch ra nguồn gốc tự nhiên của con người? Thuyết tiến hóa
41. Phát minh nào trong khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX đã vạch ra sự thống nhất giữa thế
giới động vật và thực vật? Thuyết tế bào
42. Từ năm 1986, Việt Nam đã sử dụng thuật ngữ nào để mô tả giai đoạn sửa sai và vận dụng
sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trong điều kiện và hoàn
cảnh mới? Đổi mới
43. Đảng Cộng sản Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới từ Đại hội nào? VI
44. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thể hiện rõ nét nhất trong giai đoạn nào? Thế kỷ XVII,XVIII
45. Phương pháp luận biện chứng đầu tiên trong lịch sử triết học là gì? Phép biện chứng tự
phát
46. Triết học Mác – Lênin sử dụng phương pháp luận biện chứng nào? Phương pháp luận biện
chứng duy vật
hình thái ý thức xã hội được gọi là: Triết học
49. Giai đoạn C.Mác và Ph.Ăngghen bắt tay vào đề xuất, xây dựng những nguyên lý nền tảng
cho một triết học mới? Giai đoạn từ năm 1844-1848
50. Triết học nào nhìn thế giới như một cỗ máy khổng lồ, mỗi bộ phận tạo nên thế giới về cơ bản
ở trong trạng thái biệt lập và tĩnh tại? Triết học duy vật siêu hình
51. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): (…) công cụ trấn áp và điều hòa lợi ích giai cấp đủ
trưởng thành, “từ chỗ là tôi tớ của xã hội biến thành chủ nhân của xã hội”: Nhà nước
52. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): “(…) không treo lơ lửng bên ngoài thế giới, cũng
như bộ óc không tồn tại bên ngoài con người”: Triết học
của G.W.Ph.Hêghen (Hegel), qua tác phẩm: Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê
phán
1.Quá trình ra đời và phát triển của triết học Mác – Lênin bao gồm mấy giai đoạn lớn?
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5

giới?
A. Duy vật
B. Duy tâm

A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
A. Một
B. Hai
C. Ba
D. Bốn
giới?
A. Một
B. Hai
C. Ba
D. Bốn
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm

A. Triết lý
B. Triết học
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
A. Siêu hình
B. Duy tâm
D. Triết học
A. Duy tâm
D. Khả tri luận

A. Duy tâm
D. Chủ quan
A. Duy tâm
B. Siêu hình
A. 1844 – 1848
B. 1840 - 1844
C. 1848 - 1895
D. 1844 - 1895

B. Khả tri luận
A. Trí thức
B. Triết học
C. Triết gia
D. Triết lý
B. Triết học
học?
A. Cantơ
B. Feuerbach
C. Hegel
D. Spinoza
C. Nhân sinh quan
D. Vũ trụ quan
A. Triết học
A. Duy vật
B. Duy tâm
C. Tôn giáo
D. Siêu hình
con người
A. Duy vật
C. Mác - Lênin
D. Khách quan
A. Lý luận
B. Thực tiễn
A. 1820 - 1895
B. 1841 – 1844
C. 1818 – 1883
D. 1818 - 1841
và chức năng:
A. Nhận thức

D. Thực tiễn
A. 1893 – 1907
B. 1893 – 1908
C. 1908 – 1917
D. 1917 – 1924
A. 1917 - 1924
B. 1907 – 1917
C. 1907 - 1925
D. 1925 – 1930
A. Cải cách
B. Cải tổ
C. Đổi mới
D. Cách mạng
A. IV
B. V
C. VI
D. VII
ra vào năm nào?
A. 1984
B. 1985
C. 1986
D. 1987
A. Kinh tế
B. Chính trị
D. Quân sự
kiện khách quan

A. Cổ đại
B. Trung đại
C. Cận đại
D. Hiện đại

với:
A. Giáo lý
D. Tôn giáo
đề về:
chứng
B. Khả tri luận
A. Logic học
C. Triết học
D. Tâm lý học

chung nhất của:
A. Tự nhiên
B. Xã hội
C. Tư duy
và:
thức thế giới
nghiệm?
A. Arixtốt
B. Xôcrát
C. Cantơ
D. Spinoza
C. Hium và Cantơ
D. Hium và Hêghen
A. Cantơ
B. Hegel
C. Phoiơbắc
D. Ph.Ăngghen
A. Hium
B. Hegel
C. Cantơ
D. Ph.Ăngghen
là:
A. Spinoza
B. Hốpxơ
C. Điđơrô
D. Hegel
B. “Làm gì”
C. “Tư bản”
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hegel
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hegel
nào?
A. “Làm gì”

sử
của Sêlinh?

nghĩa?
C. “Làm gì”
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hồ Chí Minh

khoa học.
A. Triết học
B. Thần học
C. Xã hội học
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. Cantơ
D. Feuerbach
A. Triết học
B. Thần học
C. Tâm lý học
A. Nhà nước
B. Pháp luật
C. Giai cấp
D. Hiến pháp
A. Philosophia
B. Trí
C. Thông thái
D. Dar'sana
A. Philosophia
B. Trí
C. Thông thái
D. Dar'sana
A. Bêcơn
B. Henvêtiút
C. Điđơrô
D. Spinôda
B. Nhân sinh quan

C. Tôn giáo học

nào?
vật chất
A. “Làm gì”
A. Duy vật
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen
C. Cantơ
D. Feuerbach
triển?
A. Đềcáctơ
B. Hegel
C. Cantơ
D. Feuerbach
A. Arixtốt
B. Hegel
C. Cantơ
D. Feuerbach
là:

1. Chủ nghĩa duy vật nào do C.Mác và Ph.Ăngghen sáng lập, được V.I.Lênin bảo vệ và phát
triển? Chủ nghĩa duy vật biện chứng
4. Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, yếu tố nào
5. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc xã hội của ý thức gồm những yếu tố nào?
Lao động và ngôn ngữ
8. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc cơ bản, trực tiếp và quan trọng nhất quyết
định sự ra đời của ý thức là: Vật chất
9. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, trong các yếu tố cấu thành ý thức yếu tố nào quan
trọng nhất? Tri thức
10. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, yếu tố đầu tiên đảm bảo cho sự tồn tại của con
người là: Lao động
V. I. Lênin
14. Ai là người cho rằng: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng
đến thực tiễn – đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý, của sự nhận thức hiện
thực khách quan? V. I. Lênin
22. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, vận động là tuyệt đối còn đứng im là?
Tương đối tạm thời
Vật chất
phối của những quy luật khách quan, phổ biến của thế giới vật chất?
nó tồn tại vĩnh viễn, vô hạn và vô tận? Triết học duy vật biện chứng
26. Ai là người đã kết luận: “Tính thống nhất thực sự của thế giới là tính vật chất của nó, và tính
vật chất này được chứng minh không phải bằng vài ba lời lẽ khéo léo của kẻ làm trò ảo thuật mà
bằng sự phát triển lâu dài và khó khăn của triết học và khoa học tự nhiên”?
Ph. Ăngghen
27. Hai phạm trù cơ bản nhất được các trường phái triết học quan tâm nghiên cứu? Vật chất và
ý thức
dần dần biến chuyển thành bộ óc con người”? Ph. Ăngghen
quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất? Triết học Mác - Lênin
31. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, sự thay đổi dần dần về lượng vượt quá giới hạn của
độ sẽ dẫn đến sự thay đổi căn bản về: Chất
32. Quan điểm triết học nào cho rằng: Chân lý là tri thức phù hợp với hiện thực khách quan mà
con người phản ánh và được thực tiễn kiểm nghiệm? Quan điểm triết học Mác - Lênin
Triết học
vực tự nhiên và lĩnh vực nào? Xã hội
triển là: Nguồn gốc tự nhiên
39. Muốn vượt qua khó khăn để đạt tới mục đích, chủ thể nhận thức phải có: Ý chí, quyết tâm
cao
40. Triết học nào công nhận cảm giác, tri giác, ý thức nói chung là hình ảnh chủ quan của thế
giới khách quan? Triết học duy vật biện chứng
41. Triết học nào lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm
giác, ý thức nói chung? Triết học duy vật biện chứng
Sáng tạo
44. Dựa vào những thành tựu khoa học của thời đại mình Ph.Ăngghen đã chia vận động của vật
chất thành mấy hình thức cơ bản? 5
45. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính cố hữu và là phương thức tồn tại của vật
chất là gì? Vận động
46. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin: Trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức yếu tố
nào giữ vai trò quyết định? Vật chất
47. Khái niệm nào để chỉ quá trình vận động từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện
hơn, từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn? Phát triển
49. Triết học nào cho rằng: Thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan duy nhất để kiểm tra chân lý, bác
bỏ sai lầm? Triết học Mác - Lênin
51. Phương tiện để phản ánh khái quát hiện thực khách quan và trao đổi tư tưởng giữa con người
và con người là: Ngôn ngữ
52. Theo cách phân chia các hình thức vận động của Ph.Ăngghen, hình thức vận động nào là
thấp nhất, đơn giản nhất? Cơ học
53. Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức có vai trò như thế nào? Ý thức tác động trở lại vật
chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người
Thực tiễn
Thời Cổ đại
56. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, muốn thay đổi chất của sự vật, hiện tượng trước hết
cần thay đổi yếu tố nào? Lượng
57. Điểm xuất phát của nhận thức, là yếu tố đóng vai trò quyết định đối với sự hình thành và
phát triển của nhận thức mà còn là nơi nhận thức phải luôn luôn hướng tới để thử nghiệm tính
đúng đắn của mình là: Thực tiễn
58. Lý luận mà không có thực tiễn làm cơ sở và tiêu chuẩn để xác định tính chân lý của nó thì
được gọi là gì? Lý luận suông
Xã hội
67. Khái niệm nào dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và vận động, phát triển
theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong tự nhiên, xã hội và tư duy?
Biện chứng
69. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, mọi đối tượng đều là sự thống nhất của hai mặt đối
lập đó là: Mâu thuẫn biện chứng
70. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin trong mối quan hệ giữa chất và lượng yếu tố nào
thường xuyên biến đổi? Lượng
tương đối ổn định? Chất
72. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin khi sự vật biến đổi về lượng đạt đến điểm nút cần
phải làm gì để biến đổi chất của nó? Thực hiện bước nhảy
73. Học thuyết nào coi năm yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ là những yếu tố khởi nguyên cấu
tạo nên mọi vật? Ngũ hành – Trung Quốc
A. V.I Lênin.
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
hội.
hội.

nào?

A. 1892
B. 1893
C. 1894
D. 1895
A. 1896
B. 1897
C. 1898
D. 1899
A. 1901
B. 1902
C. 1903
D. 1904
hay không?
của vật chất.
A. Hóa học
B. Cơ học
C. Xã hội
D. Sinh học
A. Hóa học
B. Cơ học
C. Xã hội
D. Sinh học
A. Ngôn ngữ
B. Lao động
C. Ý thức
D. Nội dung
B. Năng động
C.Vật chất
D. Vận động
A. Ý thức
B. Vật chất
C. Vận động
D. Đứng im
A. Vận động
C. Tình cảm
D. Con người
A. Phản ánh
B. Tác động
C. Chuyển hóa
D. Lệ thuộc
A. Nhân quả
C. Biện chứng
C. Biện chứng
quả?
tạo nên?
nghiên cứu?
A. Chân lý
B. Tri thức
A. Nội dung
B. Hình thức
A. Nguyên nhân
B. Kết quả
C. Khả năng
D. Hiện thực
A. Quy luật
B. Tất nhiên
C. Nguyên lý
D. Phạm trù
C. Tính chủ quan
D. Tính cụ thể
A. Kết quả
B. Chất
C. Điểm nút
D. Bản chất
bảo thủ.
C. Lượng, chất
C. Bước nhảy
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
A. Phát triển
B. Gia tăng
C. Tăng trưởng
D. Vận động
A. Tính ý thức
A. Vận động
B. Thời gian
C. Không gian
D. Vật chất.
là:
nào?
lõi nhất?
A. Tình cảm.
B. Tri thức.
C. Ý chí.
nào?

học nào?
A. Anaximander
B. Anaximenes
C. Thales
D. Heraclitus
đơn?

A. Newtơn
B. Anhxtanh
C. Đácuyn
D. C. Mác
D. Đứng im
A. Tuyệt đối
C. Một xu
A. Thống nhất
B. Chuyển hóa
C. Phát triển
D. Trao đổi
A. Toàn diện
B. Vận động
D. Phát triển
A. Không gian
B. Thời gian
C. Vận động
D. Đứng im
A. Không gian
B. Thời gian
C. Vận động
D. Đứng im
gian”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
A. Xã hội
B. Tự nhiên
C. Khách quan
D. Chủ quan
A. C. Mác
B. Ph. Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
A. Chủ động
B. Chủ quan
C. Năng động
D. Sáng tạo
A. Vật chất
B. Ý thức
C. Ngôn ngữ
D. Lao động
A. 2 quy luật
B. 3 quy luật
C. 4 quy luật
D. 5 quy luật
hơn?
A. Ph.Ăngghen
B. C.Mác
C. V.I.Lênin
D. Hêghen

A. 3
B. 4
C. 5
D. 6
A. Cái chung
B. Cái riêng
D. Cái bộ phận
A. Cái chung
B. Cái riêng
C. Cái toàn thể
D. Cái bộ phận
A. Cái riêng
B. Nguyên nhân
D. Cái chung
A. Cái riêng
C. Cái chung
D. Bản chất
A. Kết quả
B. Nguyên nhân
C. Bản chất
D. Nội dung
A. Bản chất
B. Kết quả
C. Ngẫu nhiên
D. Tất nhiên
A. Ngẫu nhiên
B. Kết quả
C. Tất nhiên
D. Khả năng
A. Nội dung
B. Hình thức
C. Bản chất
A. Khả năng
B. Nguyên nhân
C. Hiện thực
D. Nội dung
A. Hình thức
B. Nội dung
C. Cái chung
D. Cái riêng
A. Bước nhảy
tiến bộ.
A. Thực tiễn
B. Vận động
C. Vật chất
D. Đứng im
học
học
xã hội.
khoa học.

A. Văn học
B. Triết học
C. Luật học
trường nào?
A. Xã hội
B. Toán học
C. Sinh học
D. Lý học
A. C. Mác
B. Ph.Ănghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
A. Vận động
B. Biến đổi
C. Bất biến
D. Vĩnh viễn
con người.
A. Vật chất
B. Lao động
C. Ngôn ngữ
D. Ý thức
triển là:
A. Vật chất
B. Lao động
C. Ngôn ngữ
D. Ý thức
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
là:
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
mọi hoàn cảnh.
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
A. Tình cảm
B. Niềm tin
D. Tri thức
đích đề ra.
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
A. Tự ý thức
B. Tiềm thức
C. Vô thức
D. Tri thức
nào đó.
A. Tự ý thức
B. Tiềm thức
C. Vô thức
D. Tri thức
người không?
A. Có
B. Không
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
duy”?
A. C. Mác
B. Hê ghen
C. V.I.Lênin
D. Ph.Ăngghen
nhau?
A. Phíchtơ
B. Senling
C. Cantơ
D. Hêghen
C. Cái riêng
D. Nguyên nhân
A. Nội dung
B. Bản chất
C. Hình thức
D. Nguyên nhân
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
A. Quy luật
B. Bản chất
C. Nguyên lý
D. Biện chứng
A. Chất
B. Bản chất
C. Lượng
D. Nội dung
A. Điểm nút
B. Độ
C. Bước nhảy
D. Giới hạn
B. Bước nhảy
D. Mâu thuẫn
C. Bước nhảy
B. Nhận thức
B. Nhận thức
A. Phản ánh
B. Phán đoán
C. Suy luận
D. Suy lý
B. Hai hình thức
C. Ba hình thức
A. Quy luật
B. Nguyên lý
C. Vật chất
D. Phát triển
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Độ
A. To, nhỏ
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Bước nhảy
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Bước nhảy
B. Vận động
D. Đứng im
A. Duy vật
B. Siêu hình
C. Duy tâm
D. Biện chứng
A. A. Cổ đại
B. Trung đại
vô tận”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hồ Chí Minh
A. Ốtvan
B. V.I.Lênin
C. Béccơly
D. E. Makhơ
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. Piếcsơn
D. E. Makhơ
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. C. Mác
D. Ph.Ănghen
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. C. Mác
D. Ph.Ănghen
A. C. Mác
B. Hêghen
C. V.I.Lênin
D. Ph.Ăngghen
A. Biểu hiện
B. Điều kiện
C. Hình thức
D. Môi trường
A. Năng động
B. Tích cực
C. Sáng tạo
D. Lịch sử
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
A. Senling
B. Phíchtơ
C. Hêghen
D. Cantơ
A. Platon
B. Phíchtơ
C. Senling
D. Hêghen
A. Hêghen
B. Phíchtơ
C. Cantơ
D. Senling
A. Cantơ
B. Hêghen
C. Senling
D. Phíchtơ
hiện thực?
BỘ CÂU HỎI MÔN TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN
CHƯƠNG 1
1. C.Mác và Ph.Ăngghen đã khắc phục tính chất trực quan, siêu hình của chủ nghĩa duy vật cũ,
tính thần bí của phép biện chứng duy tâm và sáng tạo ra học thuyết triết học:
A. Duy vật
B. Duy vật biện chứng
C. Duy vật tâm
D. Duy vật siêu hình
2. Triết học Mác-Lênin đã khẳng định như thế nào về vai trò của tri thức trong việc hình thành
thế giới quan của con người?
A. Quyết định thế giới quan của mỗi cá nhân

B. Là cơ sở gián tiếp hình thành nên thế giới quan
C. Là cơ sở trực tiếp hình thành nên thế giới quan
D. Có vai trò nhưng không quan trọng
3. Trường phái triết học nào thừa nhận tính thứ nhất của ý thức, nhưng không phải là ý thức cá
nhân, mà đó là tinh thần khách quan có trước, độc lập với con người, quyết định sự tồn tại của tự
nhiên, xã hội và tư duy?
4. Khái niệm nào dùng để chỉ hệ thống những quan điểm, quan niệm của con người về thế giới
và vị trí của con người trong thế giới, là khoa học về những quy luật vận động và phát triển
chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy?
A. Tôn giáo
B. Triết học
D. Phương pháp luận
định về thế giới và vị trí của con người trong thế giới đó?
A. Nhân sinh quan
B. Thế giới quan

A. Duy tâm
B. Siêu hình
C. Thần thoại
D. Duy vật
7. Những phát hiện mới của khoa học tự nhiên thế kỷ XIX, như: Tia X, hiện tượng phóng xạ,
điện tử… đã tác động đến nhận thức của con người như thế nào?
A. Vật chất không tồn tại thật sự
B. Vật chất đã tiêu tan
C. Phá bỏ những giới hạn hiểu biết trước đây của chúng ta về vật chất
D. Vật chất có tồn tại nhưng con người không thể nhận thức
8. Khái niệm được các nhà triết học thời kỳ cận – hiện đại mô tả chính xác hệ thống quan điểm,
tình cảm, niềm tin, lý tưởng của con người về thế giới và vị trí của con người trong thế giới, là:
A. Nhân sinh quan
B. Thế giới quan
C. Tri thức
D. Ý thức
9. Người Hy Lạp Cổ đại sử dụng thuật ngữ nào để phân biệt "triết gia" với những "kẻ ngụy biện"
chuyên thuyết giảng về triết lý, nghệ thuật hùng biện cho những người giàu với mục đích kiếm
tiền?
A. Tình yêu đối với sự thông thái
B. Tình yêu đối với hào quang và địa vị xã hội
C. Niềm yêu thích tự do cá nhân
D. Niềm yêu thích sự ung dung, tự tại
10. Chữ “Trí” trong triết học Cổ đại Phương Đông và “yêu mến sự thông thái” trong triết học
Phương Tây có chung hàm nghĩa gì với triết học Mác-Lênin?
A. Trí tuệ và sự hiểu biết sâu sắc của con người về thế giới thiên - địa - nhân
B. Trí tuệ, hiểu biết của con người về thế giới và vị trí của con người trong thế giới
C. Tri thức, suy ngẫm để dẫn dắt con người đến với lẽ phải
D. Sự giải thích vũ trụ, định hướng khát vọng tìm kiếm chân lý của con người
11. Nhà triết học Hêraclit đánh giá cao vai trò của yếu tố nào khi khẳng định: “tôi thích cái gì mà
có thể nhìn thấy được và nghe thấy được”?
A. Bộ não trong nhận thức
B. Đôi mắt trong nhận thức các sự vật đơn lẻ
C. Giác quan trong nhận thức các sự vật đơn lẻ
D. Trái tim trong nhận thức
12. Anh/chị hiểu như thế nào về quan điểm của chủ nghĩa Khắc kỷ: Đức hạnh được bao hàm
trong một ý chí hòa hợp với Tự nhiên… "ốm đau nhưng vẫn hạnh phúc, hiểm nguy nhưng vẫn
hạnh phúc, chết đi nhưng vẫn hạnh phúc, lưu đày nhưng vẫn hạnh phúc, sống ô nhục nhưng vẫn
hạnh phúc"?
A. Nhấn mạnh lối sống dĩ hòa vi quý
B. Nhấn mạnh ý chí tự chủ của mỗi cá nhân
C. Nhấn mạnh yếu tố con người là một thực thể tự nhiên
D. Nhấn mạnh yếu tố nhường nhịn để sống an toàn
13. Nội dung nào sau đây được phản ánh trong câu hát “Mẹ ru cái lẽ ở đời. Sữa nuôi phần xác,
hát nuôi phần hồn”?
A. Tinh thần
B. Vật chất, tinh thần
C. Vật chất
D. Ý thức, ý niệm
14. Quan niệm về xã hội của Cantơ là gì khi nhấn mạnh: “Trở về với quá khứ là không thể có,
đối với mục đích loài người, thì chỉ có một hướng là tiến lên”?
A. Lịch sử xã hội là một quá trình thống nhất, phát triển theo những quy luật nội tại và tất yếu
B. Lịch sử xã hội vận động theo quy luật mà chúa trời đã tạo ra
C. Lịch sử xã hội vận động tất yếu theo quy luật mà các đấng siêu nhiên đã vạch sẵn
D. Lịch sử xã hội là quá trình phát triển theo những quy luật nội tại của nó
15. Nội dung nào sau đây phản ánh sự khác biệt của triết học Phương Đông với triết học Phương
Tây?
A. Chỉ đề cập đến nhân sinh quan
B. Chỉ đề cập đến thế giới quan
C. Đi từ thế giới quan đến nhân sinh quan

D. Đi từ nhân sinh quan đến thế giới quan
16. Muốn biến tri thức thành hành động thực tiễn, anh/chị cần có:
A. Tri thức
B. Niềm tin
C. Lý tưởng
D. Tình cảm
17. Hiện tượng xem bói, xem tướng của một số người dân hiện nay phản ánh yếu tố nào sau đây?
A. Ý thức
B. Mê tín dị đoan
C. Siêu hình
D. Tâm lý
18. Vì sao con người lại tìm đến sự chở che của thần linh, thượng đế mỗi khi họ thất bại trong
nghề nghiệp và cuộc sống?
A. Muốn dựa vào sức mạnh siêu nhiên để thành công
B. Con người là do các đấng tạo hóa sinh ra và quyết định số phận
C. Muốn biết trước vận mệnh để thay đổi tương lai
D. Thiếu lý trí, thiếu niềm tin ở cuộc sống, muốn được an ủi bởi niềm tin hư ảo
19. Vì sao thế giới quan duy tâm không được ứng dụng trong nghiên cứu khoa học?
A. Phủ nhận tính khách quan của tri thức khoa học
B. Công nhận sức mạnh của thần linh
C. Không có tính biện chứng
D. Không có tính thực tiễn
20. Truyền thuyết Lạc Long Quân - Âu Cơ, truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh… của người
Việt Nam thuộc loại hình thế giới quan nào?
A. Duy tâm
B. Thần thoại
C. Duy vật
D. Siêu hình
21. Các cá nhân chỉ chú ý đến lợi ích của bản thân, đề cao vật chất, không quan tâm đến lợi ích
cộng đồng, là biểu hiện của:
A. Chủ nghĩa hiện sinh
C. Chủ nghĩa thực dụng
D. Chủ nghĩa thực chứng
22. Biểu hiện của chủ nghĩa cơ hội trong đời sống xã hội hiện nay là gì?
A. Sống và làm việc không theo định hướng, đường lối rõ rệt, không có chính kiến hẳn hoi, ngả
nghiêng nhằm mưu lợi trước mắt
B. Chỉ nghĩ đến lợi ích vật chất
C. Chỉ nghĩ đến bản thân và gia đình của mình không chú ý đến lợi ích của tập thể
D. Nhận thức đúng và làm theo yêu cầu thực tiễn

23. Sử dụng tính biện chứng duy vật để chỉ ra nguyên nhân chủ yếu, cơ bản của việc lựa chọn sai
chuyên ngành đào tạo của một bộ phận sinh viên hiện nay?
A. Cha, mẹ không định hướng nghề nghiệp cho con
B. Sự nhận thức và định hướng chưa đầy đủ
C. Sự thiếu ý chí vươn lên
D. Sự thiếu nghị lực, vượt khó
24. Trong thực tiễn, thế giới quan có đồng thời tác động đến các nhà khoa học và những người ít
học không? Vì sao?
A. Cùng tác động. Vì các cá nhân đều cùng sống trong thế giới
B. Cùng tác động. Vì ít nhiều các cá nhân phải xét đoán sự vật, hiện tượng, nhận thức thế giới và
chính bản thân mình để tồn tại và phát triển
C. Không cùng tác động. Vì không giúp con người cơ sở khoa học để nhận thức mục đích, ý
nghĩa của cuộc sống
D. Không cùng tác động. Vì họ có quan điểm sống khác nhau
25. Vì sao Ph.Ăng ghen viết: “Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là triết học hiện đại,
là vấn đề giữa tư duy và tồn tại”?
A. Vì đó là vấn đề có ý nghĩa nền tảng và là điểm xuất phát để giải quyết các vấn đề còn lại
B. Mọi hiện tượng trong thế giới này chỉ có thể là hiện tượng vật chất
C. Vật chất và tinh thần vốn tồn tại như là điều kiện, tiền đề của nhau
D. Vật chất và tinh thần là những vật thể phổ biến
26. Vì sao thế giới quan đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong cuộc sống của con người và xã
hội loài người?
A. Anh-chị vận dụng thế giới quan nào khi nghiên cứu khoa học chuyên ngành? Vì sao?
B. Thế giới quan là vấn đề đầu tiên của triết học
C. Vấn đề triết học đặt ra trước hết là vấn đề thực tiễn
D. Con người có thể xây dựng thế giới
27. Vì sao trình độ phát triển của thế giới quan là tiêu chí quan trọng đánh giá mức độ trưởng
thành của mỗi cá nhân trong nhận thức và cải tạo thế giới?
A. Vì nó sẽ quyết định mức độ hoàn thiện của phương thức tư duy, nhân sinh quan trong khám
phá và chinh phục thế giới
B. Vì nó sẽ quyết định trình độ của cá nhân trong quá trình nhận thức thế giới
C. Vì những vấn đề triết học đặt ra là vấn đề con người
D. Vì những vấn đề triết học đặt ra trước hết là vấn đề tư duy, ý thức
28. Anh/chị vận dụng thế giới quan nào khi nghiên cứu khoa học chuyên ngành? Vì sao?
A. Duy tâm. Vì nó là tiền đề để xác lập phương thức tư duy
B. Duy vật. Vì nó là tiền đề xác lập nhân sinh quan tích cực
C. Duy vật biện chứng. Vì nó là thế giới quan đúng đắn khoa học
D. Siêu hình. Vì nó là tiền đề để khám phá và chinh phục thế giới
29. Anh/chị vận dụng phương pháp luận nào khi nghiên cứu khoa học chuyên ngành? Vì sao?
A. Duy tâm khách quan. Vì chúng có giá trị định hướng cho con người trong quá trình cải tạo thế
giới
B. Duy vật siêu hình. Vì nó là thế giới quan đúng đắn khoa học
C. Duy vật biện chứng. Vì nó trang bị cho con người hệ thống những nguyên tắc phương pháp
luận chung nhất trong nhận thức và hoạt động thực tiễn
D. Duy tâm khách quan. Vì nó có giá trị định hướng con người nhận thức tự nhiên
30. Anh/chị vận dụng thế giới quan nào khi tham gia các hoạt động ngoại khóa, đội xung kích vì
cộng đồng? Vì sao?
A. Duy tâm khách quan. Vì nó là tiền đề để xác lập phương thức tư duy tích cực và cải tạo thế
giới
B. Duy vật. Vì nó là tiền đề xác lập nhân sinh quan tích cực và cải tạo thế giới
C. Duy vật biện chứng. Vì đó là tiền đề quan trọng để xác lập phương thức tư duy hợp lý và nhân
sinh quan tích cực trong khám phá và cải tạo thế giới
D. Duy vật siêu hình. Vì nó là tiền đề để khám phá và chinh phục thế giới
31. Câu tục ngữ: “Chớp đông nhay nháy, gà gáy thì mưa” phản ánh nội dung nào của triết học?
A. Tư duy phê phán
B. Tư duy kinh nghiệm
C. Tư duy khoa học
D. Tư duy siêu hình
32. Câu tục ngữ: “Tháng chạp là tháng trồng khoai, tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà”
phản ánh nội dung nào của triết học?
33. Nội dung: “Mưa axit cực kỳ độc hại vì được tạo ra bởi lượng khí thải SO2 và NO2 trong quá
trình sản xuất và sự hòa tan một số kim loại nguy hiểm trong không khí” phản ánh tư duy nào
của triết học?
34. Vì sao trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, Đảng ta khẳng định: Phải đổi mới tư
duy lý luận?
A. Đó là định hướng đúng đắn để giải quyết có hiệu quả các vấn đề lý luận đặt ra
B. Đó là định hướng đúng đắn để giải quyết có hiệu quả các vấn đề thực tiễn đặt ra
C. Đó là định hướng đúng đắn để giải quyết có hiệu quả các tồn tại của thời kỳ kinh tế bao cấp
trước đó
D. Đó là định hướng đúng đắn để giải quyết có hiệu quả các vấn đề do chiến tranh gây ra
35. Trong thời đại toàn cầu hóa, khoa học – kỹ thuật phát triển như vũ bão hiện nay thì thế giới
quan, phương pháp luận triết học Mác-Lênin có còn phù hợp không? Tại sao?
A. Không phù hợp vì triết học Mác-Lênin ra đời từ thế kỷ 19
B. Rất phù hợp để thúc đẩy các luồng tư duy
C. Rất phù hợp để giải quyết các mâu thuẫn chủ yếu đang tồn tại giữa các quốc gia, dân tộc
D. Rất phù hợp để phân tích các xu hướng vận động, phát triển của xã hội từ đó có giải pháp
thích hợp
36. Trong quá trình nhận thức và lao động nghề nghiệp, anh/chị thiếu tri thức, niềm tin hoặc lý
tưởng thì sẽ như thế nào?
A. Không nhận thức được thế giới
B. Nhận thức sai về thế giới

C. Không có phương hướng hành động
D. Không thể tư duy
37. Các cá nhân vừa thừa nhận thế giới vật chất vừa tin có lực lượng siêu nhiên chi phối cuộc
sống là biểu hiện của quan điểm nào?
B. Duy vật biện chứng
38. Vì sao tri thức có tính quyết định trong việc hình thành thế giới quan cá nhân?
A. Vì đó là yếu tố trực tiếp để cá nhân biến lý trí, niềm tin thành hiện thực
B. Vì đó là yếu tố quyết định để cá nhân biến lý tưởng, niềm tin thành hiện thực
C. Vì đó là điều kiện cơ bản để tình cảm, niềm tin thành hiện thực
D. Vì đó là điều kiện biến trí tuệ thông đạt thành thế giới quan
39. Vì sao khi thực hiện các dự án khởi nghiệp, anh/chị phải dự kiến những tình huống không
mong muốn có thể xảy ra?
A. Vì bên cạnh nội dung sẽ xuất hiện hiện tượng chi phối
B. Vì bên cạnh cái tất nhiên thường có cái ngẫu nhiên làm biến đổi kết quả
C. Vì bên cạnh kết quả sẽ xuất hiện những nguyên nhân trái chiều
D. Vì bên cạnh bản chất sẽ xuất hiện những hiện tượng không phù hợp
40. Vì sao các cá nhân có tri thức, có niềm tin nhưng thiếu ý chí thì khó thành công trong hoạt
động thực tiễn?
A. Vì cuộc sống không bằng phẳng, ý chí mạnh sẽ hạn chế tổn thương, đau đớn để thành công
B. Đó là yếu tố giúp chúng ta độc lập, tự chủ, phát huy sức mạnh vượt qua mọi trở ngại để thành
công
C. Vì đó là sức mạnh tinh thần, là tài sản lớn nhất của đời người giúp chúng ta thành công
D. Vì đó là sự kiên trì theo đuổi mục tiêu mà mình chọn để thành công
41. Trong học tập và hoạt động nghề nghiệp để đạt được thành công, anh chị cần vận dụng thế
giới quan nào?
A. Thế giới quan duy vật biện chứng. Vì đó là tiền đề quan trọng để khám phá và chinh phục thế
giới
B. Thế giới quan duy vật. Vì sẽ giúp chúng ta hiểu biết tường tận về thế giới và bản thân con
người
C. Thế giới quan. Vì sẽ giúp ta hiểu trật tự vật chất và tinh thần trong thế giới
D. Triết học. Vì phạm vi phản ánh rộng và bao quát
42. Khi tuyển dụng, các doanh nghiệp đưa ra các tiêu chí về kỹ năng nghề nghiệp, kỹ năng giao
tiếp, kỹ năng làm việc nhóm, ngoại ngữ…. Theo anh/chị, họ đã dựa trên phương pháp luận nào?
D. Chủ nghĩa thực dụng
43. Theo quan điểm của triết học duy vật thì nguyên nhân nào quyết định mọi sự vận động, phát
triển của sự vật, hiện tượng trong thế giới?
A. Vật chất
B. Tinh thần
C. Tôn giáo
D. Văn hoá
44. Anh/chị vận dụng phương pháp luận biện chứng trong cuộc sống như thế nào?
A. Trong mọi lĩnh vực, học hỏi, xem xét sự vật trong mối liên hệ, quan hệ của sự sinh tồn, phát
triển và tiêu vong.
B. Nâng cao lý tưởng cách mạng, truyền thống của dân tộc cho sinh viên
C. Đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động của Hội
D. Giao tiếp, ứng xử, giải trí lành mạnh, bày tỏ quan điểm, tâm tư nguyện vọng, hỗ trợ giải quyết
các vấn đề khó khăn, vướng mắc trong cuộc sống
45. Trong quá trình đánh giá sự trưởng thành, phát triển của mỗi cá nhân, của mỗi cộng đồng xã
hội thì tiêu chí nào sau đây là quan trọng nhất?
A. Trình độ học vấn
B. Trình độ phát triển của thế giới quan
C. Trình độ phát triển của nhân sinh quan
D. Sự đa dạng của các mối quan hệ cộng đồng
46. Anh/chị cho biết vì sao nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học thế kỷ 15 – 17 có
giá trị vượt thời đại, vượt ra khỏi khuôn phép tôn giáo?
A. Tín ngưỡng giúp họ trở nên sáng suốt để tiếp cận tri thức khoa học
B. Thế giới quan tôn giáo giúp họ giải thích hợp lý khi thất bại
C. Họ chứng minh, thuyết phục bằng sức mạnh tôn giáo
D. Họ chứng minh bằng khoa học thực nghiệm, vượt ra ngoài nguyên nhân tôn giáo
47. Vì sao thế giới quan duy vật biện chứng là thế giới quan khoa học và sáng tạo?
A. Vì thế giới quan đúng đắn là tiền đề quan trọng để xác lập phương thức tư duy hợp lý và nhân
sinh quan tích cực trong khám phá và chinh phục thế giới
B. Vì nó đòi hỏi con người xem xét thế giới phải dựa trên những khuôn mẫu lý tưởng để điều
chỉnh hành vi
C. Vì mọi hoạt động của con người phải từ thực tiễn
D. Vì đó là khuôn mẫu lý tưởng để có nhân sinh quan phù hợp
48. Vì sao trường phái nhị nguyên luận thừa nhận sự tồn tại độc lập của hai thực thể “vật chất”
và “ý thức”, nhưng cuối cùng lại rơi vào duy tâm?
A. Vì họ cho rằng ý thức sẽ quyết định vật chất
B. Vì họ khẳng định hai thực thể vật chất và tinh thần tồn tại song song
C. Vì họ khẳng định một trong hai hoặc cả hai thực thể vật chất và tinh thần do lực lượng siêu
nhiên quyết định
D. Vì họ khẳng định có lực lượng siêu nhiên
49. Vì sao trong quá trình nhận thức chúng ta luôn kết hợp giữa tri thức triết học, khoa học
chuyên ngành và tri thức kinh nghiệm?
A. Đó là tiền đề đảm bảo sự thành công trong hoạt động cụ thể của mọi lĩnh vực
B. Đó là tiền đề đảm bảo sự thành công trong công tác lý luận
C. Đó là tiền đề đảm bảo sự thành công trong kinh tế
D. Đó là tiền đề đảm bảo sự thành công trong văn hóa, xã hội
CHƯƠNG 2
50. Trong lịch sử tư tưởng nhân loại, xung quanh vấn đề này luôn diễn ra cuộc đấu tranh không
khoan nhượng giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Anh/chị hãy cho biết đó là vấn đề
gì?
A. Phạm trù ý thức
B. Phạm trù vật chất
C. Phạm trù chất
D. Phạm trù lượng
51. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, điểm chung, thống nhất của các sự vật, hiện tượng
trong thế giới là gì?
A. Tính khách quan - độc lập không lệ thuộc vào ý thức
B. Tính vận động – tính cố hữu, độc lập không lệ thuộc vào ý thức
C. Tính đứng im - độc lập không lệ thuộc vào ý thức
D. Tính vật chất - tính tồn tại, độc lập không lệ thuộc vào ý thức
52. Nội dung nào dưới đây nói về điểm đặc biệt và tính sáng tạo trong phương pháp định nghĩa
vật chất của Lênin ?
A. Định nghĩa vật chất thông qua ý thức
B. Định nghĩa vật chất thông qua vận động
C. Định nghĩa vật chất thông qua tồn tại
D. Định nghĩa vật chất thông qua khái niệm
53. Mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học là gì?
B. Mối quan hệ giữa vật chất và vận động

C. Mối quan hệ giữa vật chất và tinh thần
D. Mối quan hệ giữa vật chất và cảm giác
54. Triết học nào cho rằng: Chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất.
A. Triết học Phương Tây
B. Triết học Phương Đông
C. Triết học Mác-Lênin
D. Triết học Hy Lạp
55. Tính chất chung của thế giới vật chất, là gì?
A. Tính vận động, đứng im
B. Tính vận động, biến đổi
C. Tính phát triển, biến đổi
D. Tính liên hệ, biến đổi
56. Quy luật nào sao đây có thể chứng minh quan niệm của triết học Mác-Lênin: Vận động của
vật chất là không thể tạo ra và không bị tiêu diệt?
A. Quy luật bảo toàn và chuyển hoá năng lượng
B. Quy luật lượng đổi dẫn đến chất đổi
C. Quy luật tiến hóa của tự nhiên
D. Quy luật chọn lọc tự nhiên
57. Chủ nghĩa duy vật thời cổ đại có đặc điểm chung là gì?
A. Quy vật chất về một hay một vài dạng cụ thể và xem chúng là khởi nguyên của thế giới, tức
quy vật chất về những vật thể hữu hình, cảm tính đang tồn tại ở thế giới bên ngoài
B. Quy vật chất về một dạng tinh thần và xem chúng là khởi nguyên của thế giới, tức quy vật
chất về những hình ảnh, đấng quyền năng cảm tính đang tồn tại ở thế giới bên ngoài
C. Quy vật chất về một dạng thực tại khách quan, được con người chụp lại, chép lại, không phụ
thuộc vào cảm giác
D. Quy vật chất về một dạng cụ thể hữu hình, cảm tính đang tồn tại bên ngoài thế giới
58. Điểm khác biệt cơ bản của chủ nghĩa duy vật so với chủ nghĩa duy tâm trong việc giải quyết
vấn đề cơ bản của triết học là gì?
A. Chủ nghĩa duy vật cho rằng vật chất là cái có trước, là tính thứ nhất, là cội nguồn của cảm
giác; còn cảm giác (ý thức) là cái có sau, là tính thứ hai, là cái phụ thuộc vào vật chất
B. Chủ nghĩa duy vật cho rằng vật chất là cái có trước, là cái tồn tại khách quan. Vật chất sinh ra
ý thức. Chủ nghĩa duy tâm thì ngược lại
C. Chủ nghĩa duy vật cho rằng ý thức là cái có trước, vật chất là cái có sau. Ý thức quyết định vật
chất. Chủ nghĩa duy tâm thì ngược lại
D. Chủ nghĩa duy vật coi vật chất và ý thức cùng tồn tại và có vai trò như nhau
59. Điểm chung nhất quán của các nhà triết học duy vật từ thời cổ đại cho đến thời kỳ hiện đại
khi giải quyết vấn đề cơ bản của triết học là gì?
A. Đều thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới vật chất, lấy bản thân giới tự nhiên để giải
thích tự nhiên
B. Đều thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới tinh thần, lấy bản thân tinh thần để giải thích
tự nhiên
C. Đều thừa nhận sự tồn tại khách quan của vật chất và ý thức, lấy cả vật chất và ý thức để giải
thích giới tự nhiên
D. Đều thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới vật chất, lấy vật chất để giải thích vật chất
60. Anh/chị hiểu như thế nào về nội dung sau trong định nghĩa vất chất của Lênin: “vật chất là
cái mà khi tác động vào các giác quan con người thì đem lại cho con người cảm giác”?
A. Vật chất có mối quan hệ mật thiết với ý thức
B. Vật chất tồn tại bên ngoài ý thức
C. Vật chất luôn tồn tại khách quan không lệ thuộc vào ý thức
D. Vật chất có tính độc lập tương đối với ý thức
61. Từ nội dung Định nghĩa vật chất của Lênin đòi hỏi con người trong nhận thức và thực tiễn,
phải quán triệt nguyên tắc khách quan. Anh/chị hiểu yêu cầu này như thế nào?
A. Phải dựa vào hiện thực khách quan, vận dụng đúng quy luật khách quan
B. Phải luôn xuất phát từ hiện thực khách quan, tôn trọng khách quan, nhận thức và vận dụng
đúng đắn quy luật khách quan
C. Phải dựa vào hiện thực khách quan, tôn trọng khách quan, vận dụng khách quan trong nhận
thức và thực tiễn
D. Phải dựa vào khách quan và chủ quan trong nhận thức và hoạt động thực tiễn
62. Với tư cách là một khái niệm triết học, vận động theo nghĩa chung nhất là gì?
A. Mọi sự biến đổi nói chung.
B. Mọi sự vận động nói chung
C. Mọi sự thay đổi nói chung
D. Mọi sự dịch chuyển nói chung
63. Dựa trên cơ sở nào để triết học Mác – Lênin khẳng định rằng: Ý thức chỉ là thuộc tính của
vật chất; nhưng không phải của mọi dạng vật chất, mà là thuộc tính của một dạng vật chất sống
có tổ chức cao nhất là bộ óc người?
A. Lịch sử tư tưởng và thực tiễn của xã hội
B. Những thành tựu mới của khoa học tự nhiên và tư duy thiên tài của các nhà triết học Mác.
C. Những thành tựu mới của khoa học tự nhiên, nhất là sinh lý học - thần kinh hiện đại.
D. Quá trình phát triển của lịch sử xã hội loài người và khoa học tự nhiên hiện đại
64. Từ những sáng tạo trong tư duy để cho ra đời nhiều sản phẩm chưa có trong tự nhiên, xã hội
con người cần thông qua đâu để hiện thực hoá nó?
B. Hoạt động lao động
C. Hoạt động sáng tạo
D. Hoạt động sản xuất
65. Ngôn ngữ có vai trò như thế nào đối với quá trình hình thành, tồn tại và phát triển của ý
thức?
A. Giúp con người khái quát, trừu tượng hoá, suy nghĩ độc lập, tách khỏi sự vật cảm tính, giao
tiếp trao đổi tư tưởng, lưu giữ, kế thừa những tri thức, kinh nghiệm phong phú của xã hội đã tích
luỹ được qua các thế hệ, thời kỳ lịch sử
B. Giúp con giao tiếp, trao đổi tư tưởng, lưu giữ, kế thừa những tri thức, kinh nghiệm phong phú
của xã hội đã tích luỹ được qua các thế hệ, thời kỳ lịch sử
C. Giúp con người khái quát, trừu tượng hoá, suy nghĩ độc lập, lưu giữ, kế thừa những tri thức,
kinh nghiệm phong phú của xã hội đã tích luỹ được qua các thế hệ, thời kỳ lịch sử
D. Giúp con người trao đổi tư tưởng, lưu giữ, kế thừa những tri thức, kinh nghiệm phong phú của
xã hội đã tích luỹ được qua các thế hệ, thời kỳ lịch sử
66. Dựa trên cơ sở nào để triết học Mác – Lênin cho rằng: Vật chất và ý thức là hai hiện tượng
chung nhất của thế giới hiện thực, mặc dù khác nhau về bản chất, nhưng giữa chúng luôn có mối
liên hệ biện chứng?
A. Nhận thức đúng về nguồn gốc ra đời của ý thức
B. Nhận thức đúng về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

C. Nhận thức đúng về nguồn gốc ra đời của vật chất
D. Nhận thức đúng về vai trò của vật chất và ý thức
67. Muốn hiểu đúng bản chất của ý thức chúng ta cần xem xét nó trong mối quan hệ qua lại với
yếu tố nào?
A. Sáng tạo
B. Tinh thần
C. Vật chất
D. Bản chất
68. Dựa vào nội dung về bản chất của ý thức Anh/chị hãy cho biết đặc tính căn bản để phân biệt
trình độ phản ánh ý thức của con người với trình độ phản ánh tâm lý của động vật là gì?
A. Tính tích cực, sáng tạo
B. Tính tích cực, năng động
C. Tính tích cực chủ động
D. Tính chủ động, sáng tạo
69. Nguồn gốc trực tiếp quyết định sự ra đời của ý thức là gì?
C. Nguồn gốc lịch sử

70. Ý thức là một hiện tượng có tính xã hội, do đó nếu không có phương tiện trao đổi xã hội về
mặt ngôn ngữ thì ý thức sẽ như thế nào?
A. Không thể hình thành và vận động được
B. Không thể hình thành và phát triển được
C. Sẽ có những hình thức khác thay thế nó
D. Sẽ hình thành và phát triển theo sự phát triển của xã hội
71. Dựa trên đặc tính cơ bản nào để phân biệt được trình độ phản ánh của ý thức con người với
trình độ phản ánh tâm lý động vật?
A. Tính tích cực, sáng tạo gắn bó chặt chẽ với thực tiễn xã hội.
B. Tính năng động, sáng tạo gắn với thực tiễn xã hội
C. Tính sáng tạo không ngừng của con người trong xã hội
D. Tính sáng tạo lại hiện thực xã hội của con người
72. Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, là cái vật chất ở bên ngoài "di chuyển"
vào trong đầu óc của con người và được cải biến đi ở trong đó. Vậy kết quả phản ánh trên tuỳ
thuộc vào những yếu tố nào?
A. Kinh nghiệm, mối quan hệ, trình độ, nắng lực của mỗi người
B. Mối quan hệ, điều kiện lịch sử - xã hội, trình độ, kinh nghiệm sống của chủ thể phản ánh
C. Đối tượng phản ánh, điều kiện lịch sử - xã hội, phẩm chất, năng lực, kinh nghiệm sống của
mỗi người
D. Điều kiện lịch sử - xã hội, kinh nghiệm, trình độ của mỗi người
73. Luận điểm: “Điều kiên vật chất như thế nào ý thức sẽ như thế đó, khi điều kiện vật chất thay
đổi ý thức cũng sẽ thay đổi theo” phản ánh nội dung nào dưới đây?
A. Vai trò quyết định của đồng tiền trong xã hội

B. Vai trò của quyết định của ý thức đối với vật chất
C. Vai trò quyết định của vật chất trong xã hội
D. Vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức
74. Câu nói “Có thực mới vực được đạo” phản ánh nội dung nào dưới đây?
A. Vật chất quyết định ý thức
B. Ý thức quyết định vật chất
C. Vật chất và ý thức có mỗi quan hệ biện chứng với nhau
D. Vật chất quyết định sự sống
75. Hoạt động thực tiễn có vai trò như thế nào đối với nội dung của ý thức?
A. Quyết định hình thức của ý thức
B. Quyết định nội dung của ý thức
C. Chi phối nội dung của ý thức
D. Độc lập hình thức của ý thức
76. Luận điểm: “Trong hoạt động nhận thức và thực tiễn xã hội chúng ta cần chống lại tư tưởng,
thái độ thụ động, ỷ lại, ngồi chờ, bảo thủ, trì trệ, thiếu tính sáng tạo...” phản ánh nội dung nào sau
đây?
A. Phát huy tính quyết định của ý thức, phát huy vai trò nhân tố chủ thế con người
B. Phát huy tính năng động của ý thức, phát huy vai trò nhân tố con người trong xã hội
C. Phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức, phát huy vai trò nhân tố con người
D. Phát huy tính năng động sáng tạo của ý thức, phát huy vấn đề nhân tố con người
77. Nội dung nào sau đây là “linh hồn sống”, là “cái quyết định” của chủ nghĩa Mác?
A. Thế giới quan duy vật
D. Phép biện chứng chất phác
78. Nội dung nào sau đây trả lời cho các câu hỏi: Sự vật, hiện tượng quanh ta và cả bản thân ta
tồn tại trong trạng thái liên hệ qua lại, quy định, chuyển hóa lẫn nhau và luôn vận động, phát
triển hay trong trạng thái tách rời, cô lập nhau và đứng im, không vận động, phát triển?...
A. Ba nguyên lý, hai quy luật và sáu cặp phạm trù
B. Hai nguyên lý, ba quy luật và sáu cặp phạm trù
C. Hai nguyên lý, ba quy luật và năm cặp phạm trù
D. Bốn nguyên lý, ba quy luật và sáu cặp phạm trù
79. Nội dung nào sau đây phản ánh đúng về đặc điểm của phép biện chứng duy vật?
A. Mỗi nguyên lý, quy luật, phạm trù của phép biện chứng đều được luận giải trên cơ sở khoa
học và được chứng minh bằng toàn bộ sự phát triển của khoa học tự nhiên trước đó
B. Phép biện chứng đã tạo ra chức năng phương pháp luận chung nhất
C. Phép biện chứng duy vật là một hình thức tư duy hiệu quả quan trọng nhất đối với khoa học
D. Mỗi nguyên lý, quy luật, phạm trù của phép biện chứng đều được luận giải bằng toàn bộ sự
phát triển của khoa học tự nhiên trước đó
80. Nội dung nào sau đây phản ánh không đúng về mối quan hệ giữa cái chung và cái đơn nhất?
A. Cả cái chung lẫn cái đơn nhất đều không tồn tại độc lập, tự thân, chúng là thuộc tính nên phải
gắn với đối tượng xác định
B. Cái chung và cái đơn nhất tồn tại độc lập, tự thân trong những đối tượng khác nhau
C. Cái chung không tồn tại độc lập, mà là một mặt của cái riêng và liên hệ không tách rời với cái
đơn nhất
D. Bất cứ cái chung nào cũng chỉ bao quát một cách đại khái tất cả mọi vật riêng lẻ
81. Xác định quan điểm duy vật biện chứng trong một số luận điểm sau:
A. Thế giới thống nhất ở tính vật chất
B. Thế giới thống nhất ở tính tồn tại của nó
C. Thế giới thống nhất ở nguồn gốc tinh thần
D. Thế giới thống nhất ở tính ý thức của nó
82. Mệnh đề “Vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất, là phương thức tồn tại của vật chất”
được hiểu là gì?
A. Vận động của vật chất là quá trình đi từ thấp đến cao
B. Vật chất vô hạn và vô tận
C. Vật chất không vận động
D. Vật chất biểu hiện sự tồn tại của nó thông qua vận động
83. Trong thế giới vật chất, quá trình phát triển của các sự vật hiện tượng vận động theo xu
hướng nào?
A. Đi lên từ cái cũ sang cái mới
B. Tiến lên từ thấp đến cao
C. Từ thấp đến cao, từ đơn giản đến thẳng tắp (chú ý: câu này đề sai chính tả), phải là từ đơn
giản đến phức tạp
D. Theo đường thẳng

84. Về mặt nhận thức luận, chủ nghĩa duy tâm cho rằng con người hoặc là không thể, hoặc là chỉ
nhận thức được cái bóng, cái bề ngoài của sự vật, hiện tượng. Thậm chí quá trình nhận thức của
con người, theo họ, chẳng qua chỉ là quá trình ý thức đi “tìm lại” chính bản thân mình dưới hình
thức khác mà thôi. Về thực chất điều này có nghĩa là gì?
A. Các nhà triết học duy tâm đã phủ nhận đặc tính tồn tại khách quan của vật chất
B. Các nhà triết học duy tâm đã thừa nhận đặc tính tồn tại khách quan của vật chất
C. Các nhà triết học duy tâm đã cho rằng vật chât tồn tại khách quan
D. Các nhà triết học duy tâm cho rằng vật chất tồn tại chủ quan
85. Chủ nghĩa duy vật Thế kỷ XV- XVIII không đưa ra được những khái quát triết học đúng đắn
mà thường đồng nhất vật chất với khối lượng, coi những định luật cơ học như những chân lý
không thể thêm bớt và giải thích mọi hiện tượng của thế giới theo những chuẩn mực thuần tuý cơ
học; xem vật chất, vận động, không gian, thời gian như những thực thể khác nhau, không có mối
liên hệ nội tại với nhau..., vì:
A. Họ chưa thoát khỏi phương pháp tư duy siêu hình
B. Họ chưa thoát khỏi phương pháp tư duy biện chứng
C. Họ chưa thoát khỏi phương pháp tư duy logic
D. Họ chưa thoát khỏi phương pháp tư duy phản biện
86. Vì sao con người chỉ nhận thức được các sự vật, hiện tượng bằng cách xem xét chúng trong
quá trình vận động mà không phải đứng im?
A. Vì vật chất chỉ có thể tồn tại bằng cách vận động và thông qua vận động mà biểu hiện sự tồn
tại của nó với các hình dạng phong phú, muôn vẻ, vô tận
B. Vì vật chất luôn luôn vận động, thông qua vận động mà biểu hiện sự tồn tại của nó. Đứng im
chỉ là tạm thời
C. Vì vật chất không ngừng vận động và đứng im chỉ là tạm thời, tương đối
D. Vì vất chất luôn thể hiện sự tồn tại của nó qua vận động, nếu không có vận động sự vật sẽ tiêu
vong
87. Vận động của vật chất là tự thân vận động và mang tính phổ biến, vì:
A. Sự vật, hiện tượng nào cũng là một thể thống nhất có kết cấu nhất định. Trong hệ thống ấy,
chúng luôn tác động, ảnh hưởng lẫn nhau từ đó gây ra sự biến đổi nói chung, tức vận động
B. Sự vật, hiện tượng nào cũng cũng tồn tại trong thế giới khách quan và chúng luôn vận động
C. Mọi sự vật, hiện tượng đều là những biểu hiện cụ thể của vật chất, chúng chịu sự chi phối của
quy luật khách quan
D. Sự vật, hiện tượng nào cũng tồn tại độc lập với ý thức của con người và vận động theo quy
luật khách quan
88. Trong 5 hình thức vận động của vật chất mà Ăngghen đã phân chia, hình thức vận động nào
bao trùm nhất? Vì sao?
A. Vận động cơ học. Vì mọi sự vật, hiện tượng đều không ngừng dịch chuyển từ vị trí này sang
vị trí khác trong không gian
B. Vận động hóa học. Vì mọi sự vận, hiện tượng đều không ngừng biến đổi từ dạng này sang
dạng khác
C. Vận động lý học. Vì mọi sự vận, hiện tượng đều không ngừng biến đổi từ dạng này sang dạng
khác
D. Vận động xã hội. Vì xã hội là sản phẩm của con người, con người là biểu hiện của sự phát
triển cao nhất của tự nhiên
89. Câu nói “Câu nói học tập suốt đời” thể hiện nội dung quan điểm nào trong triết học Mác-
Lênin.
A. Vận động
B. Phát triển
C. Biện chứng
D. Lịch sử cụ thể
90. Tại sao triết học Mác – Lênin lại cho rằng: Vận động là phương thức tồn tại của vật chất?
A. Vì theo họ vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất. Không ở đâu và ở nơi nào lại có thể có
vật chất không vận động. Tất cả các vật thể trong thế giới vật chất, đều ở trạng thái không ngừng
vận động, biến đổi
B. Vì theo họ vận động là thuộc tính cố hữu của vật chất. Bên cạnh vận động có đứng im
C. Vì theo họ vận động làm cho vật chất biến đổi từ dạng này sang dạng khác
D. Vì theo họ vận động là thuộc tính của vật chất. Tất cả các vật thể trong thế giới vật chất muốn
tồn tại phải không ngừng vận động, biến đổi
91. Những phát hiện về tế bào, tiến hoá luận của S.Đácuyn cho đến lý thuyết về gen, về các phân
tử AND và ARN, trong khoa học tự nhiên đã chứng minh cho chúng ta biết điều gì?
A. Thế giới là một chỉnh thể thống nhất giữa chúng có mối liên hệ tất yếu với nhau, là điều kiện
tồn tại cho nhau, luôn được sinh ra, phát triển và mất đi theo một lôgíc nhất định, theo những quy
luật khách quan vốn có của thế giới vật chất
B. Thế giới là một chỉnh thể thống nhất là điều kiện tồn tại cho nhau, luôn được sinh ra, phát
triển theo những quy luật khách quan vốn có của thế giới vật chất
C. Thế giới luôn có mối liên hệ tất yếu với nhau, là điều kiện tồn tại cho nhau theo những quy
luật khách quan vốn có của thế giới vật chất
D. Thế giới là một chỉnh thể thống nhất theo những quy luật khách quan vốn có của thế giới vật
chất
92. Những thành tựu mới nhất về thiên văn học, cơ học lượng tử, thuyết tương đối cùng với sự
phát hiện ra hạt và trường, hạt và phản hạt, cũng như khoa học thực nghiệm đã tạo ra được các
phản nguyên tử, giải mã được bản đồ gen người. Điều đó làm rõ nội dung gì của triết học?
A. Không có thế giới phi vật chất, không có giới hạn cuối cùng của vật chất nói chung cả về quy
mô, tính chất, kết cấu và thuộc tính
B. Chỉ có một thế giới duy nhất là thế giới vật chất, chúng vô hạn và vô tận
C. Có thế giới phi vật chất, tồn tại song song với thế giới vật chất và không có giới hạn cuối cùng
về quy mô, tính chất, kết cấu và thuộc tính
D. Không có thế giới vật chất, không có giới hạn cuối cùng của vật chất nói chung cả về quy mô,
tính chất, kết cấu và thuộc tính
93. Dựa vào quan niệm vật chất và vận động trong triết học Mác – Lênin, hãy cho biết xã hội
loài người có được coi là một bộ phận của thế giới vật chất không? Tại sao?
A. Có, vì nó được xem là cấp độ đặc biệt của tổ chức vật chất và là cấp độ cao nhất của cấu trúc
vật chất. Trong xã hội đó, tuy nhân tố hoạt động là những con người có ý thức, song không làm
mất đi tính vật chất, khách quan của đời sống xã hội, của các quan hệ vật chất xã hội
B. Có, vì xã hội loài người suy cho cùng cũng là vật chất và là cấp độ cao nhất của cấu trúc vật
chất
C. Không, vì xã hội loài người thuộc về ý thức, với những hoạt động nhận thức và tư duy sâu
sắc, đặc trưng của con người
D. Không, vì xét đến cùng con người là sản phẩm phát triển cao nhất của tự nhiên nhờ vào tư
duy vượt trội của mình
94. Hoạt động thực tiễn là hoạt động chủ yếu, cơ bản dẫn đến sự ra đời của ý thức, vì:
A. Hoạt động thực tiễn là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động vào đối tượng
hiện thực buộc chúng phải bộc lộ thuộc tính, kết cấu, bản chất.. qua đó con người nhận biết nó
B. Hoạt động thực tiễn là hoạt động cơ bản của con người
C. Hoạt động thực tiễn là hoạt động giúp con người nhận thức và cải tạo thế giới từ
D. Hoạt động thực tiễn là quá trình con người cải tạo tự nhiên bắt chúng phải bộc lộ thuộc tính,
kết cấu, bản chất.. qua đó con người nhận biết nó
95. Dựa vào đâu để chúng ta thấy được, ý thức ra đời là kết quả của quá trình tiến hoá lâu dài của
giới tự nhiên, của lịch sử trái đất, đồng thời là kết quả trực tiếp của thực tiễn xã hội - lịch sử của
con người?
A. Nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội của ý thức

B. Nguồn gốc ra đời của xã hội loài người
C. Nguồn gốc ra đời của giới tự nhiên
D. Nguồn gốc xã hội của ý thức
96. Vì sao chủ nghĩa duy tâm lại cường điệu vai trò của ý thức một cách thái quá, trừu tượng tới
mức thoát ly đời sống hiện thực, biến nó thành một thực thể tồn tại độc lập, thực tại duy nhất và
nguồn gốc sinh ra thế giới vật chất?
A. Vì họ không hiểu được nguồn gốc ra đời của ý thức
B. Vì họ có quan điểm đối lập với chủ nghĩa duy vật
C. Vì họ cho rằng ý thức là cái có trước và giữ vai trò quyết định
D. Vì họ thuộc trường phái duy tâm
Note: Câu này nếu rơi vào chương 1 thì là đáp án C- nhưng ở chương 2 thì là đáp
án A
97. Sự xuất hiện con người và hình thành bộ óc của con người có năng lực phản ánh hiện thực
khách quan, đã đủ điều kiện để ý thức ra đời chưa? Vì sao?
A. Chưa. Vì sự ra đời của ý thức không phải chỉ có nguồn gốc tự nhiên mà còn có nguồn gốc xã
hội
B. Chưa. Vì sự ra đời của ý thức phải có thêm nguồn gốc tự nhiên
C. Rồi. Vì bộ não và thề giới khách quan là đủ để ý thức ra đời
D. Rồi. Vì sự xuất hiện con người và hình thành bộ óc của con người có năng lực phản ánh hiện
thực khách quan là đủ để ý thức ra đời
98. Vì sao hoạt động thực tiễn của loài người lại được coi là nguồn gốc trực tiếp quyết định sự ra
đời của ý thức?
A. Vì thông qua hoạt động lao động cải tạo thế giới khách quan con người từng bước nhận thức
được thế giới, có ý thức ngày càng sâu sắc về thế giới
B. Vì thông qua hoạt động lao động con người tạo ra của cái vật chất và nâng cao ý thức của
mình
C. Vì thông qua lao động cải tạo thế giới con người từng bước hiểu được thế giới, từ đó cải tạo
thế giới theo ý muốn chủ quan của mình
D. Vì thông qua lao động tạo ra của cải vật chất con người đồng thời học tập nâng cao trình độ
hiểu biết
99. Để phân biệt điểm khác nhau cơ bản giữa tâm lý động vật và hoạt động có ý thức của con
người, anh/chị sẽ dựa vào dấu hiện nào dưới đây?
A. Phản xạ không có điều kiện và có điều kiện
B. Phản ánh mang tính bản năng, tư duy
C. Phản ánh tích cực, sáng tạo hiện thực khách quan
D. Phản ánh thụ động thế giới hiện thực khách quan
100. Nếu có bộ óc của con người và có thế giới khách quan nhưng không có hoạt động thực tiễn
xã hội thì ý thức có ra đời không? Vì sao?
A. Không, vì hoạt động thực tiễn làm cho ý thức phát triển
B. Không, vì hoạt động thực tiễn xã hội là nguồn gốc trực tiếp của ý thức
C. Có, vì bộ não con người là quan trọng nhất
D. Có, vì bộ não và hiện thực khách quan là điều kiện cần để ý thức ra đời
101. Ngày nay, khoa học và công nghệ hiện đại phát triển mạnh mẽ, sản xuất ra nhiều loại máy
móc có thể thay thế cho một phần lao động trí óc của con người. Chẳng hạn máy tính điện tử,
"người máy thông minh", "trí tuệ nhân tạo". Điều đó có nghĩa là máy móc cũng có ý thức như
con người là đúng hay sai? Tại sao?
A. Sai, vì "Người máy thông minh" “trí tuệ nhân tạo”... thực ra chỉ là một quá trình tự động được
con người lập trình
B. Sai, vì "Người máy thông minh" “trí tuệ nhân tạo”... thực ra chỉ là một quá trình phát triển của
nhận thức, được con người lập trình
C. Sai, vì "Người máy thông minh" “trí tuệ nhân tạo”... thực ra chỉ là một quá trình vật lý được
con người lập trình
D. Đúng, vì "Người máy thông minh" “trí tuệ nhân tạo”... có thể làm nhiều việc và hiệu quả cao
hơn cả con người
102. Tại sao con người không ngừng học tập, nâng cao trình độ nhận thức của mình?
A. Vì không học tập và nâng cao trình độ sẽ không theo kịp sự phát triển của xã hội
B. Vì xã hội luôn phát triển đi từ thấp đến cao
C. Vì thế giới vật chất và xã hội loài người luôn phát triển đi từ thấp đến cao
D. Vì thế giới vật chất và thực tiễn xã hội không ngừng vận động biến đổi
103. Tại sao muốn hiểu đúng bản chất của ý thức cần xem xét nó trong mối quan hệ qua lại với
vật chất, mà chủ yếu là đời sống hiện thực có tính thực tiễn của con người?
A. Vì vật chất quyết định ý thức và ý thước có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất
B. Vì trong thế giới này chí có hai yếu tố vật chất và ý thức, mặc dù khác nhau về tính chất,
nhưng giữa chúng luôn có mối liên hệ biện chứng
C. Vì giữa vật chất và ý thức mặc dù khác nhau về bản chất, nhưng giữa chúng luôn có mối liên
hệ tác động qua lại lẫn nhau
D. Vì vật chất và ý thức là hai hiện tượng chung nhất của thế giới hiện thực, mặc dù khác nhau
về bản chất, nhưng giữa chúng luôn có mối liên hệ biện chứng
104. Trong đời sống xã hội, vai trò quyết định của vật chất đối với ý thức được biểu hiện ở đâu?
A. Tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội
B. Vai trò của chính trị đối với kinh tế

C. Lực lượng sản xuất đối với nền kinh tế xã hội
D. Kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng
105. Theo anh/chị, khi đời sống vật chất của xã hội thay đổi đời sống tinh thần sẽ như thế nào?
A. Thay đổi theo
B. Sớm muộn cũng thay đổi theo
C. Đời sống tinh thần thay đổi trước đời sống vật chất
D. Nhanh chóng thay đổi theo
106. Theo anh/chị, trong học tập và hoạt động thực hành nghề nghiệp, để các kế hoạch, mục tiêu
của mình thành công chúng ta cần phải xuất phát từ đâu?
A. Thực tế khách quan, từ những điều kiện, tiền đề vật chất hiện có
B. Thực tiễn, từ những kinh nghiệm của bản thân, học hỏi từ người khác
C. Thực tế khách quan, từ nỗ lực của bản thân, tiền đề vật chất hiện có
D. Thực tế xã hội, từ ý chí của bản thân, từ sự giúp đỡ của những người xung quanh
107. Vì sao chúng ta đang phải gánh chịu những hậu quả nặng nề do chính con người gây ra như:
Ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, bệnh tật...?
A. Vì con người không tôn trọng và hành động theo qui luật khách quan
B. Vì con người chạy theo lợi ích kinh tế
C. Vì con người không tôn trọng giới tự nhiên và không hành động bảo vệ tự nhiên
D. Vì con người chỉ biết thỏa mãn lợi ích trước mắc của mình
Note: Câu này A và C đều đúng, chỉ có điều phụ thuộc vào ý đồ người ra đề
108. Quan điểm cho rằng: «Để giải thích quá trình phát triển của xã hội, giải thích những mối
quan hệ chung, những bước quá độ từ lĩnh vực nghiên cứu này sang lĩnh vực khác cần sử dụng
phép biện chứng duy vật», là đúng hay sai? Vì sao?
A. Đúng. Vì phép biện chứng duy vật là hình thức phát triển cao nhất của triết học
B. Đúng. Vì phép biện chứng duy vật tạo ra chức năng phương pháp luận chung nhất, giúp định
hướng việc đề ra các nguyên tắc tương ứng trong hoạt động nhận thức và thực tiễn
C. Sai. Vì phép biện chứng là nội dung cơ bản của triết học chứ không phải của các lĩnh vực
khác
D. Sai. Vì phép biện chứng duy vật không thể giúp con người định hướng trong việc đề ra các
nguyên tắc tương ứng trong hoạt động nhận thức và thực tiễn
109. Vì sao con người không thể chống lại được quá trình Sinh-Lão-Bệnh-Tử?
A. Vì mối liên hệ đó mang tính khách quan, con người chỉ có thể nhận thức và vận dụng trong
thực tiễn
B. Vì nó là quy luật, con người không thể thay đổi nó
C. Vì đây là quy luật của tự nhiên, con người không thể chống lại nó
D. Vì đây là mối liên hệ tự nhiên, con người hiểu và tuân theo
110. Quan điểm của Đảng coi tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với bảo vệ môi trường sinh thái,
phản ánh nội dung nào sau đây?
A. Tính qua lại của mối liên hệ
B. Tính phát triển của mối liên hệ
C. Tính muôn vẻ của mối liên hệ
D. Tính tất yếu của mối liên hệ
111. Quan điểm của Đảng: Giáo dục là quốc sách hàng đầu, phản ánh nội dung nào sau đây?
A. Vai trò quan trọng hàng đầu của tri thức
B. Vai trò quan trọng hàng đầu của trí thức
C. Vai trò của lao động trí óc
D. Vai trò quan trọng của giáo dục đào tạo
112. Quá trình phát triển giới tự nhiên khác quá trình phát triển xã hội như thế nào?
A. Phát triển trong tự nhiên diễn ra một cách tự giác, còn phát triển trong xã hội diễn ra tự phát
thông qua hoạt động có ý thức của con người
B. Phát triển trong tự nhiên diễn ra một cách tự phát, còn phát triển trong xã hội diễn ra tự giác
C. Phát triển trong tự nhiên diễn ra một cách tự nhiên, còn phát triển trong xã hội diễn ra thông
qua hoạt động có ý thức của con người
D. Phát triển trong tự nhiên diễn ra một cách tự phát, còn phát triển trong xã hội diễn tuần tự
113. Có người nói rằng dân số Việt Nam đang phát triển rất nhanh năm 2020 là hơn 97 triệu dân
đến tháng 9/2021 hơn 98 triệu dân. Dưới góc nhìn triết học nói như vậy đúng hay sai? Tại sao?
A. Sai, vì nói đến phát triển là nói đến sự thay đổi về chất chứ không phải về lượng
B. Sai, vì nói đến phát triển là nói đến sự tăng trưởng về chất chứ không phải về lượng
C. Đúng vì dân số Việt Nam phát triển rất nhanh mỗi năm tăng khoảng 1 triệu dân
D. Đúng vì tỉ lệ sinh của Việt Nam vẫn đang ở mức cao
114. Mục đích của việc học tập nghiên cứu chủ nghĩa Mác-Lênin trong chương trình giáo dục đại
học của nước ta là gì?
A. Giúp sinh viên hiểu rõ về đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam
B. Giúp sinh viên hiểu rõ về chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
C. Xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học và giúp sinh viên hiểu rõ nền tảng tư
tưởng của Đảng cộng sản Việt Nam
D. Xây dựng niềm tin cách mạng và hiểu rõ về tư tưởng chính trị
115. Để nhận thức được cái chung phải bắt đầu từ nghiên cứu cái riêng, khái quát từ cái riêng, vì:
A. Cái riêng có quá trình phát triển và chuyển hóa thành cái chung
B. Mọi cái riêng đều gắn bó hữu cơ với cái chung
C. Biết rõ cái chung mới hiểu cái riêng
D. Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, như là các mặt của cái riêng
116. Trong các yếu tố cấu thành của ý thức như tri thức, tình cảm, ý chí...yếu tố nào quan trọng
nhất? Vì sao?
A. Ý chí. Vì khi có ý chí sẽ tạo ra sức mạnh phi thường giúp chúng ta thực hiện được các mục
tiêu của mình
B. Tri thức. Vì nó là yếu tố có trước chi phối những yếu tố còn lại
C. Tri thức. Vì muốn cải tạo được sự vật, trước hết con người phải có sự hiểu biết sâu sắc về sự
vật đó
D. Tình cảm. Vì muốn cải tạo được sự vật, trước hết con người phải có sự hiểu biết sâu sắc về sự
vật đó
117. Sự thay thế của các phương thức sản xuất trong quá trình phát triển của xã hội loài người,
phản ánh hình thức vận động nào sau đây?
A. Vận động xã hội
B. Vận động cơ học

118. Sự thay đổi của công cụ lao động từ thủ công thô sơ sang máy móc cơ khí là biểu hiện hình
thức vận động nào sau đây?
A. Xã hội
B. Hóa học
C. Sinh học
D. Cơ học
119. Sự hòa hợp và phân giải của các chất là biểu hiện của hình thức vận động nào sau đây?
A. Vận động sinh học
B. Vận động cơ học
C. Vận động vật lý
D. Vận động hóa học
120. Vì sao tri thức của con người ngày càng hoàn thiện?
A. Vì thế giới đang vận động bộc lộ càng nhiều tính quy định
B. Nhờ sự nỗ lực hoạt động thực tiễn của con người
C. Nhờ hệ thống tri thức trước đó làm tiền đề
D. Do khả năng tổng hợp của trí tuệ của con người trong thời đại mới
121. Nhận định nào sau đây không đúng với quan điểm về phát triển trong triết học?
A. Sự phát triển diễn ra quanh co, phức tạp, không dễ dàng
B. Cần xem xét và ủng hộ cái mới, cái tiến bộ
C. Cần giữ nguyên những đặc điểm của cái cũ

D. Cần tránh bảo thủ, thái độ thành kiến về cái mới
122. Đâu là mặt đối lập của mâu thuẫn theo cách hiểu của triết học?
A. Mặt đồng hóa và mặt dị hóa trong cơ thể động vật
B. Giai cấp thống trị trong xã hội chiếm hữu nô lệ và giai cấp bị trị trong xã hội phong kiến
C. Hoạt động dạy và hoạt động học của thầy và trò trong một tiết học
D. Điện tích âm và điện tích dương
123. Biểu hiện nào dưới đây lí giải đúng về nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật, hiện
tượng và xã hội?
A. Sự biến đổi về lượng và chất
B. Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập
C. Sự phủ định biện chứng
D. Sự chuyển hóa của các sự vật
124. Khẳng định nào dưới đây là đúng khi nói về khuynh hướng phát triển của sự vật, hiện tượng
và các hoạt động xã hội?
A. Cái mới sẽ bị cái mới hơn phủ định

B. Cái mới sẽ không bao giờ bị xóa bỏ
C. Cái mới không tồn tại được lâu
D. Cái mới không ra đời từ trong lòng cái cũ
125. Khi sinh viên không ngừng học tập, chiếm lĩnh tri thức, làm chủ khoa học công nghệ để
thay đổi hoàn cảnh, tương lai của mình… điều này phản ánh nội dung nào sau đây?
A. Vật chất là cái có trước và giữ vai trò quyết định

B. Vật chất quyết định ý thức
C. Vai trò ý thức tác động trở lại vật chất
D. Vai trò của vật chất tác động trở lại ý thức
126. Quá trình phát triển trong lĩnh vực xã hội và tư duy có phụ thuộc vào ý thức, ý muốn chủ
quan của con người không? Vì sao?
A. Không, vì phát triển quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy
B. Không, vì phát triển mang tính khách quan, nguồn gốc của nó nằm ngay trong chính bản thân
sự vật, hiện tượng
C. Có, vì xã hội và tư duy là của con người, do con người tác động
D. Có, vì xã hội và tư duy của con người luôn vận động, phát triển không ngừng
Note: Câu này là câu bẫy của GV vì đang học về quy luật, mà quy luật thì mang
tình khách quan, nên ta cư nhầm với C
127. Kim cương và than chì đều có cùng thành phần hóa học và do các nguyên tố các bon tạo
nên, vậy chất của chúng có giống nhau không? Tại sao?
A. Không, do phương thức liên kết giữa các nguyên tử các bon khác nhau
B. Không, do kim cương cứng, trong suốt còn than chỉ mềm, đen
C. Có, vì đều được được cấu tạo từ các bon
D. Có vì chúng có kết cấu nguyên tử các bon giống nhau
128. Nội dung nào thể hiện quan điểm của Đảng về tính kế thừa trong xây dựng và phát triển văn
hóa hiện nay của nước ta?
A. Quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam là xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đạm
đà bản sắc dân tộc phù hợp với định hướng xã hội chủ nghĩa
B. Quan điểm chung của Đảng ta hiện nay là xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đạm đà
bản sắc dân tộc
C. Phương hướng chung của sự nghiệp văn hóa nước ta là phát huy chủ nghĩa yêu nước và
truyền thống đại đoàn kết dân tộc, ý thức độc lập, tự chủ, tự cường... xây dựng và phát triển nền
văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc
D. Đảng ta luôn khẳng định phát triển kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa
129. Những hành động đẹp, cao cả cần được nhân rộng, những tư tưởng hẹp hỏi, ích kỷ cần được
lên án để loại bỏ. Quan điểm này thể hiện nội dung nào sau đây?
A. Mối quan hệ giữa cái bản chất và hiện tượng
B. Mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng
C. Mối quan hệ giữa cái đơn nhất và cái chung
D. Mối quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng
130. Những hành động đẹp, cao cả cần được nhân rộng, những tư tưởng hẹp hỏi, ích kỷ cần được
lên án để loại bỏ. Quan điểm này thể hiện nội dung nào sau đây?
A. Mối quan hệ giữa cái bản chất và hiện tượng
B. Mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng
C. Mối quan hệ giữa cái đơn nhất và cái chung
D. Mối quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng
131. Hiện nay các công ty, xí nghiệp đều yêu cầu người lao động phải trải qua thời gian thử việc.
Điều này thể hiện nội dung nào sau đây?
A. Thực tiễn là phép thử hiệu quả nhất
B. Thực tiễn là hoạt động cơ bản của con người
C. Thực tiễn là điều kiện của lao động
D. Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý

132. Theo anh/chị, khi chúng ta lấy tri thức để kiểm tra tri thức, lấy sự tán thành của số đông
hoặc có lợi để kiểm tra sự đúng sai của tri thức là đúng hay sai? Vì sao?
A. Sai, vì thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan của chân lý
B. Sai, vì có nhiều cách để kiểm tra tính đúng sai của tri thức
C. Đúng, vì chân lý thuộc về số đông
D. Đúng, vì tri thức và số đông là hai sự kiểm chứng đúng đắn nhất
133. Theo anh/chị, thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan duy nhất để kiểm tra chân lý, là đúng hay
sai? Vì sao?
A. Đúng, vì chỉ có thực tiễn mới kiểm chứng được tri thức của con người
B. Đúng, vì dựa vào thực tiễn, người ta có thể chứng minh, kiểm nghiệm chân lý
C. Sai, vì chỉ dựa vào thực tiễn chưa đủ để con người kiểm nghiệm, chứng minh chân lý
D. Sai, vì còn nhiều cách có thể kiểm tra chân lý
134. Kinh nghiệm sống được đút kết từ cha ông ta là “ Hết cơn bĩ cực đến miền thái lai”. Điều
này được biểu hiện ở quan niệm nào của triết học?
A. Mặt đối lập
B. Khả năng – hiện thực
C. Mối liên hệ phổ biến
D. Phủ định biện chứng
135. Biểu hiện nào dưới đây nói lên phủ định siêu hình?
A. Uống nước nhớ nguồn

B. Ăn cháo đá bát
C. Tức nước vỡ bờ
D. Sông lở cát bồi
136. Việc làm nào sau đây là biểu hiện của sự vận dụng không đúng quan điểm duy vật biện
chứng về nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng trong việc xây dựng nền văn
hóa ở nước ta hiện nay?
A. Cần phải phát huy những mỹ tục
B. Phát huy truyền thống văn hóa dân tộc
C. Tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới
D. Kế thừa tất cả những yếu tố của văn hóa dân tộc
137. “Từ một nước thiếu lương thực, hiện nay, Việt Nam là một trong 15 quốc gia xuất khẩu
nông nghiệp hàng đầu thế giới, có thể nói nông nghiệp đã thực sự trở thành trụ cột của nền kinh
tế đóng góp 20% GDP của Việt Nam. Mang lại ¼ doanh thu xuất khẩu Quốc gia và tạo việc làm
cho một nửa lực lượng lao đông nông thôn trong 10 năm qua” Khẳng định trên thể hiện nội dung
nào của triết học?
A. Phát triển
B. Vận động
C. Thay đổi
138. Quan niệm: “Góp gió thành bão”, thể hiện nội dung nào trong triết học?
A. Tích lũy về lượng để thay đổi về chất
B. Lượng của sự vật luôn thay đổi
C. Chất của sự vật luôn thay đổi

D. Nhiều cái nhỏ thành cái to
139. Thuộc tính nào sau đây của tam giác nói về chất?
A. Có hai góc đáy bằng nhau
B. Có đường cao vuông góc với cạnh đáy
C. Có hai đường cao chia đôi hai đáy
D. Có ba cạnh và ba góc
140. Theo anh/ chị, hai mặt sản xuất và tiêu dùng trong một nền kinh tế được gọi là:
A. Mặt đối lập của mâu thuẫn
B. Mặt tương hỗ của mâu thuẫn
C. Mặt hữu cơ của mâu thuẫn
D. Mặt cộng sinh của mâu thuẫn
141. Theo anh/chị, để các hoạt động thực tiễn trong đời sống xã hội tồn tại được thì cần phải có
điều kiện nào dưới đây?
A. Sự bao hàm nhau
B. Luôn luôn vận động
C. Luôn luôn thay đổi
D. Sự thay thế nhau
142. Khi sự biến đổi về lượng đạt đến một giới hạn nhất định, phá vỡ sự thống nhất giữa chất và
lượng thì điều gì sẽ xảy ra?
A. Sự vật thay đổi

B. Lượng mới hình thành
C. Chất mới ra đời
D. Sự vật phát triển
143. Trong đời sống xã hội, hiện tượng nào dưới đây thể hiện mặt lượng của sự vật?
A. Bộ phim mới ra mắt được nhiều người đón nhận
B. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam năm 2015 cao hơn năm 2014
C. Muối tồn tại ở dạng tinh thể màu trắng, vị mặn dễ hòa tan trong nước
D. Sinh viên là những người trẻ, thông minh, tích cực trong mọi hoạt động
144. Việc làm nào sau đây là không đúng theo quan điểm của triết học duy vật biện chứng về
nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng trong xây dựng nền văn hóa ở nước ta
hiện nay?
A. Tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới
B. Giữ gìn, tôn vinh tất cả văn hóa của dân tộc
C. Giữ gìn, phát huy những mỹ tục
D. Phát huy truyền thống văn hóa dân tộc
145. Theo anh/chị, tiếng nói và chữ viết có vai trò như thế nào đối với ý thức?
A. Vỏ vật chất bộc lộ ý thức
B. Giúp con người lưu giữ ý thức
C. Là phương tiện trao đổi xã hội về mặt ngôn ngữ
D. Giúp ý thức phân loại thông tin

146. Từ quan niệm vật chất, vận động của Lênin, theo anh/chị: Suy đến cùng và xét về thực chất
nhiệm vụ của khoa học chuyên ngành mà mình chọn là gì?
A. Nghiên cứu sự vận động của các sự vật, hiện tượng trong các phạm vi, lĩnh vực, trình độ, kết
cấu khác nhau
B. Nghiên cứu sự phát triển của các sự vật, hiện tượng trong các phạm vi, lĩnh vực, trình độ, kết
cấu khác nhau
C. Nghiên cứu sự đứng im của các sự vật, hiện tượng trong các phạm vi, lĩnh vực, trình độ, kết
cấu khác nhau
D. Nghiên cứu sự biện chứng của các sự vật, hiện tượng trong các phạm vi, lĩnh vực, trình độ,
kết cấu khác nhau
147. Nội dung nào dưới đây thể hiện hình thức vận động vật lý?
A. Sự vận động của các phân tử
B. Sự hóa hợp và phân giải các chất
C. Sự dịch chuyển vị trí trong không gian
D. Sự vận động của các cơ thể sống
148. Từ nghiên cứu định nghĩa về vật chất của Lênin, bản thân anh/chị sẽ quán triệt nguyên tắc
nào trong hoạt động nhận thức và thực tiễn?
A. Biện chứng
B. Chủ quan
C. Khách quan
D. Lịch sử cụ thể
149. Từ quan niệm của triết học Mác – Lênin về phương thức tồn tại của vật chất, bản thân muốn
nhận thức được các vấn đề của chuyên môn, nghề nghiệp anh/chị sẽ đặt nó trong trạng thái nào?
A. Biện chứng
B. Đứng im
C. Phát triển
D. Vận động
150. Từ quan niệm vật chất, vận động của Lênin, theo anh/chị về thực chất nhiệm vụ của khoa
học chuyên ngành mà bản thân chọn, suy đến cùng là gì?
A. Nghiên cứu sự vận động của các sự vật, hiện tượng thuộc chuyên ngành trong các phạm vi,
lĩnh vực, trình độ, kết cấu khác nhau
B. Nghiên cứu sự phát triển của các sự vật, hiện tượng thuộc chuyên ngành trong các phạm vi,
C. Nghiên cứu sự đứng im của các sự vật, hiện tượng thuộc chuyên ngành trong các phạm vi,
D. Nghiên cứu sự biện chứng của các sự vật, hiện tượng thuộc chuyên ngành trong các phạm vi,
151. Để thực hiện thành công các mục tiêu của bản thân, anh/ chị cần dựa trên cơ sở nào?
A. Dựa trên những tri thức, kinh nghiệm của người đi trước
B. Dựa trên sức mạnh của ý chí của bản thân
C. Dựa trên những tri thức về thế giới khách quan, hiểu biết những quy luật khách quan
D. Dựa trên những hiểu biết của con người về những quy luật khách quan và kinh nghiệm thực
tiễn
152. Trong thời đại khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ, máy móc dần thay thế con người ở
một số lĩnh vực nhất định, là một sinh viên anh/chị cần phải làm gì?
A. Vươn lên trong cuộc sống, làm chủ xã hội

B. Vươn lên chiếm lĩnh tri thức, làm chủ khoa học công nghệ
C. Chiếm lĩnh tri thức, không ngừng học tập
D. Không ngừng học tập để chiếm lĩnh tri thức
153. Sử dụng tư duy triết học, anh/chị hãy cho mình một lời động viên để cố gắng học tập, tích
lũy kiến thức bằng một câu tục ngữ của dân gian?
A. Có công mài sắt, có ngày nên kim
B. Gần mực thì đen, gần đền thì sáng
C. Học thầy không tày học bạn
D. Nước chảy, đá mòn
154. Nghiên cứu nguyên lý về mối liên hệ phổ biến, anh/ chị rút ra được bài học gì cho bản thân?
A. Khi xem xét một đối tượng cụ thể, cần đặt nó trong một chỉnh thể thống nhất
B. Khi xem xét một đối tượng cụ thể, cần đăt đối tượng vào sự vận động, phát hiện xu hướng
biến đổi của nó
C. Khi xem xét một đối tượng cụ thể cần hiểu được quy luật vận động của nó
D. Khi xem xét một đối tượng cần có quan điểm chủ quan
155. Nghiên cứu nguyên lý về sự phát triển, anh chị rút ra được bài học gì cho bản thân?
A. Khi xem xét một đối tượng cụ thể, cần đặt nó trong một chỉnh thể thống nhất
B. Khi xem xét một đối tượng cụ thể, cần đăt đối tượng vào sự vận động, phát hiện xu hướng
biến đổi của nó
C. Khi xem xét một đối tượng cụ thể cần hiểu được quy luật vận động của nó
D. Khi xem xét một đối tượng cần có quan điểm chủ quan
156. Anh/ chị chọn một châm ngôn hành động cho bản thân để phù hợp với nội dung qui luật
lượng – chất?
A. “Muốn thành công phải qua nhiều thất bại, ai nên khôn chẳng dại đôi lần”
B. Có công mài sắt, có ngày nên kim
C. Học một biết mười
D. Bứt dây, động rừng
157. Anh/ chị chọn một châm ngôn hành động cho bản thân để phù hợp với nội dung qui luật
phủ định của phủ định?
A. “Muốn thành công phải qua nhiều thất bại, ai nên khôn chẵng dại đôi lần”
B. Có công mài sắt, có ngày nên kim
C. Học một biết mười
D. Bứt dây, động rừng
158. Là sinh viên đang ngồi trên ghế giảng đường đại học, anh/chị đang tham gia chính yếu vào
hình thức nào trong ba hình thức cơ bản của hoạt động thực tiễn?
A. Hoạt đông thực nghiệm khoa học
B. Hoạt động sản xuất vật chất
C. Hoạt động chính trị - xã hội
D. Hoạt động học tập, thực hành
159. Là một sinh viên, anh/chị cần làm gì để góp phần xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ
nghĩa ngày càng phồn vinh, phát triển?
A. Có kiến thức, có tình cảm cách mạng trong sáng, ý chí vươn lên trong cuộc sống
B. Có kiến thức, nắm vững khoa học - công nghệ hiện đại, có tình cảm, ý chí vươn lên trong
cuộc sống
C. Có kiến thức, nắm vững khoa học - công nghệ hiện đại, có tình cảm cách mạng trong sáng, ý
chí vươn lên trong cuộc sống
D. Nắm vững khoa học - công nghệ hiện đại, có tình cảm cách mạng trong sáng, ý chí vươn lên
trong cuộc sống
160. Anh/chị vận dụng nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn trong cuộc sống như thế nào?
A. Khi có mâu thuẫn xảy ra tùy vào điều kiện đã đủ và chín muồi thì không “dĩ hòa vi quý”,
cũng không nóng vội, không bảo thủ khi giải quyết sự việc
B. Khi có mâu thuẫn xảy ra thì phải biết phân loại mâu thuẫn và giải quyết nó
C. Khi có mâu thuẫn xảy ra thì phải vạch ra phương pháp giải quyết nó
D. Khi có mâu thuẫn xảy ra phải tìm cách giải quyết mâu thuẩn
161. Anh/chị quán triệt nguyên tắc khách quan trong hoạt động nhận thức và thực tiễn như thế
nào?
A. Lạc quan, tin tưởng vào sự phát triển của sự vật, sự việc
B. Không lấy ý chí áp đặt cho thực tế
C. Luôn phát huy tính sáng tạo, đột phá
D. Khi xem xét, đánh giá sự vật, sự việc, phải có cái nhìn chung nhất
162. Anh/chị làm như thế nào để vươn lên chiếm lĩnh tri thức, làm chủ khoa học công nghệ?
A. Phấn đấu trở thành công dân số
B. Nghiên cứu, tạo ra nhiều sáng kiến, sản phẩm, đề tài sáng tạo, giải pháp kỹ thuật chất lượng
C. Ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động thực tiễn
D. Ứng dụng khoa học - công nghệ tiên tiến, hiện đại, nhất là công nghệ cao vào hoạt động thực
tiễn
163. Anh/chị vận dụng nguyên tắc toàn diện trong hoạt động thực tiễn như thế nào?
A. Khi nghiên cứu, xem xét một đối tượng cụ thể luôn đặt nó trong chỉnh thể thống nhất
B. Khi nghiên cứu, xem xét một đối tượng cụ thể cần tìm hình thức, phương pháp tác động phù
hợp để thúc đẩy sự phát triển của nó
C. Khi nghiên cứu, xem xét một đối tượng cụ thể luôn đặt nó trong sự vận động, phát hiện xu
hướng biến đổi của nó
D. Khi nghiên cứu, xem xét một đối tượng cụ thể luôn đặt nó vừa trong điều kiện, môi trường,
hoàn cảnh, trong từng giai đoạn, vừa trong cả quá trình
164. Trong cuộc sống anh/chị vận dụng quan điểm thực tiễn như thế nào?
A. Nhận thức và hoạt động phải gắn liền với thực tiễn
B. Nhận thức sự việc phải gắn với quá trình phát triển
C. Nhận thức sự việc phải gắn với môi trường, hoàn cảnh chung
D. Nhận thức sự việc phải gắn với từng giai đoạn
165. Trong cuộc sống anh/chị vận dụng quan điểm thực tiễn như thế nào?
A. Phải lấy thực tiễn làm cơ sở cho tư duy
B. Phải lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn kiểm tra sự đúng sai của kết quả nhận thức
C. Nhận thức sự việc phải gắn với môi trường, hoàn cảnh
D. Nhận thức sự việc phải gắn với từng giai đoạn
166. Anh/chị cần làm gì để tránh giáo điều, trì trệ bảo thủ trong hoạt động thực tiễn?
A. Nâng cao ý thức tự giác trong công việc

B. Luôn thực hiện phê và tự phê bình
C. Không ngừng học tập nâng cao trình độ mọi mặt
D. Luôn đổi mới tư duy cho phù hợp với điều kiện khách quan và xu thế phát triển hợp quy luật
167. Anh/chị rút ra được bài học gì cho bản thân sau khi nghiên cứu Nguyên lý về sự phát triển?
A. Luôn ủng hộ cái mới tích cực, tiến bộ
B. Luôn thực hiện phê và tự phê bình
D. Luôn vận dụng nguyên tắc lịch sử cụ thể trong mọi hoạt động thực tiễn
Note: Câu này cà A,B,C đề đúng cả- phụ thuộc vào ý đồ của người ra đề thôi
168. Vận dụng kiến thức triết học Mác – Lênin về của lý luận nhận thức, anh/chị hãy vạch ra
nguyên tắc cơ bản cho hoạt động nghiên cứu khoa học?
A. Điều tra, khảo sát thực tế
B. Tuân thủ quan điểm toàn diện và quan điểm lịch sử cụ thể
C. Lấy thực tiễn là tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm giác, ý thức
D. Đảm bảo thời gian, tiến độ theo kế hoạch
CHƯƠNG 3
169. Quá trình mà trong đó con người sử dụng công cụ lao động tác động trực tiếp hoặc gián tiếp
vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải xã hội nhằm thỏa mãn
nhu cầu tồn tại và phát triển của con người, được gọi là gì?
A. Phương thức sản xuất
B. Lực lượng sản xuất

C. Quan hệ sản xuất
D. Sản xuất vật chất
170. Cách thức con người thực hiện đồng thời sự tác động giữa con người với tự nhiên và sự tác
động giữa người với người để sáng tạo ra của cải vật chất phục vụ nhu cầu con người và xã hội ở
những giai đoạn lịch sử nhất định, được gọi là gì?
171. Nội dung nào dưới đây nói về lực lượng sản xuất?
A. Sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản xuất
B. Tồng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất
C. Toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã hội tương ứng
D. Toàn bộ những quan hệ sản xuất của một xã hội trong sự vận động hiện thực của chúng hợp
thành cơ cấu kinh tế của xã hội
A. Toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã hội tương ứng
B. Toàn bộ những quan hệ sản xuất của một xã hội trong sự vận động hiện thực của chúng hợp
C. Tồng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất
D. Một hệ thống gồm các yếu tố cùng mối quan hệ, tạo ra thuộc tính đặc biệt để cải biến giới tự
nhiên, sáng tạo ra của cải vật chất theo mục đích của con người
A. Tồng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất
B. Toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã hội tương ứng
C. Toàn bộ những năng lực thực tiễn dùng trong sản xuất của xã hội ở các thời kỳ nhất định
A. Tồng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất
B. Toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã hội tương ứng
C. Sự kết hợp giữa “lao động sống” với “lao động vật hóa” tạo ra sức sản xuất
175. Tổng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá trình sản xuất vật
chất, được gọi là gì?
176. Nội dung nào dưới đây nói về quan hệ sản xuất?
A. Toàn bộ những năng lực thực tiễn dùng trong sản xuất của xã hội ở các thời kỳ nhất định
B. Tổng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất
177. Nội dung nào dưới đây chỉ ra cấu trúc của quan hệ sản xuất?
A. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất, quan hệ
về phân phối sản phẩm lao động
B. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức sản xuất và quan hệ về quản
lý sản xuất
C. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động, quan hệ
trong phân chia phúc lợi xã hội
D. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất, quan hệ
trong phân chia phúc lợi xã hội
178. Nội dung nào dưới đây nói về cơ sở hạ tầng?
179. Nội dung nào dưới đây nói về cơ sở hạ tầng?
A. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất mầm mống
B. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất, quan hệ về
phân phối sản phẩm lao động
C. Người lao động, tư liệu sản xuất
D. Những quan điểm tư tưởng về chính trị, pháp quyền, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, triết
học...cùng những thiết chế xã hội tương ứng như nhà nước, đảng phái, giáo hội, các đoàn thể và
tổ chức xã hội khác
180. Nội dung nào dưới đây nói về kiến trúc thượng tầng?
181. Nội dung nào dưới đây nói về kiến trúc thượng tầng?
C. Người lao động, tư liệu sản xuất
182. Nội dung nào dưới đây nói về phạm trù hình thái kinh tế - xã hội?
A. Chỉ xã hội ở từng nấc thang lịch sừ nhất định với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã
hội đó, phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và một kiến trúc thượng tầng
tương ứng được xây dựng trên quan hệ sản xuất đặc trưng ấy
183. Nội dung nào dưới đây nói lên cấu trúc của một hình thái kinh tế - xã hội?
C. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất đặc trưng và kiến trúc thượng tầng
184. Chỉ ra yếu tố hàng đầu giữ vai trò quyết định trong lực lượng sản xuất?
A. Người lao động
B. Đối tượng lao động
C. Tư liệu lao động
D. Công cụ lao động
185. Yếu tố nào dưới đây là thước đo trình độ tác động, cải biến tự nhiên của con người và tiêu
chuẩn để phân biệt các thời đại kinh tế khác nhau?
A. Công cụ lao động
B. Tư liệu lao động
C. Người lao động
D. Đối tượng lao động
186. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử, bản chất con người là:
A. Tổng hòa các mối quan hệ chính trị
B. Tổng hòa các mối quan hệ kinh tế
C. Tổng hòa các mối quan hệ văn hóa
D. Tổng hòa các mối quan hệ xã hội
187. Tâm lý xã hội phản ánh như thế nào đối với tồn tại xã hội?
A. Trực tiếp và tự phát
B. Gián tiếp và tự giác
C. Bản chất bên trong
D. Sâu sắc, chính xác
188. Hiện tượng tha hóa con người chỉ diễn ra trong xã hội nào?
A. Chưa có sự phân chia giai cấp
B. Có đấu tranh giai cấp
C. Không có đấu tranh giai cấp
D. Có sự phân chia giai cấp
189. Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng có mối quan hệ với nhau như thế nào?
A. Phụ thuộc lẫn nhau
B. Đan xen lẫn nhau
C. Độc lập với nhau
D. Liên hệ và tác động qua lại lẫn nhau

190. Trong các hình thái ý thức xã hội dưới đây, những hình thái nào mang tính nhân loại?
A. Ý thức chính trị và ý thức pháp quyền
B. Ý thức tôn giáo và ý thức triết học
C. Ý thức đạo đức và ý thức nghệ thuật
D. Ý thức pháp quyền và ý thức đạo đức
191. Trong các nguyên nhân dưới đây, nguyên nhân nào gây nên hiện tượng tha hóa con người?
A. Giai cấp thống trị đàn áp giai cấp bị trị
B. Xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất
C. Sự bất công, bất bình đẳng trong xã hội
D. Pháp luật chưa nghiêm
192. Khi các quan hệ xã hội thay đổi thì bản chất của con người sẽ như thế nào?
A. Vẫn không thay đổi
B. Thay đổi đồng thời với sự thay đổi của các quan hệ xã hội
C. Ít hay nhiều, sớm hay muộn cũng thay đổi theo
D. Thay đổi rất chậm
193. Phạm trù nào dưới đây được vận dụng để giải quyết vấn đề cơ bản của triết học trong lĩnh
vực xã hội?
A. Ý thức văn hóa
C. Ý thức lý luận
D. Ý thức đạo đức

194. Loại ý thức nào phản ánh một cách sinh động và trực tiếp các mặt khác nhau trong cuộc
sống hằng ngày của con người?
A. Ý thức xã hội thông thường
B. Ý thức lý luận
C. Ý thức khoa học
D. Hệ tư tưởng
195. Loại ý thức nào có khả năng phản ánh hiện thực khách quan một cách sâu sắc, chính xác,
bao quát và vạch ra được những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu mang tính quy luật của
các sự vật và các quá trình xã hội?
A. Ý thức pháp quyền
B. Ý thức chính trị
C. Ý thức lý luận
D. Ý thức xã hội
196. Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội loài người, vì:
A. Nhờ sản xuất vật chất mà con người tách ra khỏi tự nhiên, hòa nhập với xã hội
B. Nhờ sản xuất vật chất mà con người trực tiếp tạo ra tư liệu sinh hoạt nhằm duy trì sự tồn tại và
phát triển của mình
C. Nhờ sản xuất vật chất mà con người hình thành ngôn ngữ
D. Nhờ sản xuất vật chất con người hình thành phẩm chất xã hội
197. Sản xuất vật chất là tiền đề cho mọi hoạt động lịch sử của con người, vì:
A. Nhờ sản xuất vật chất mà con người tách ra khỏi tự nhiên, hòa nhập với xã hội, sáng tạo ra
các giá trị vật chất, tinh thần
C. Hoạt động sản xuất vật chất là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với
người, từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác
D. Nhờ sản xuất vật chất con người hình thành phẩm chất xã hội
198. Vì sao sản xuất vật chất là điều kiện chủ yếu sáng tạo ra bản thân con người?
A. Nhờ sản xuất vật chất mà con người tách ra khỏi tự nhiên, hòa nhập với xã hội, sáng tạo ra
các giá trị vật chất, tinh thần
C. Hoạt động sản xuất vật chất là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với
người, từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác
D. Nhờ hoạt động sản xuất vật chất mà con người hình thành nên ngôn ngữ, nhận thức, tư duy,
tình cảm, đạo đức…
A. Nhờ đó, con người tách ra khỏi tự nhiên, hòa nhập với xã hội, sáng tạo ra các giá trị vật chất,
tinh thần
B. Nhờ đó, mà con người trực tiếp tạo ra tư liệu sinh hoạt nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển
của mình
C. Là điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển phẩm chất xã hội của
con người
D. Là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người, từ đó hình thành nên
các quan hệ xã hội khác
A. Nhờ đó, con người vừa tách ra khỏi tự nhiên, vừa hòa nhập với tự nhiên, cải tạo tự nhiên, sáng
tạo ra mọi giá trị vật chất và tinh thần, đồng thời sáng tạo ra chính bản thân con người
B. Nhờ đó, con người trực tiếp tạo ra tư liệu sinh hoạt nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển của
mình
C. Là cơ sở cho các hình thức sản xuất khác của con người
D. Là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người, từ đó hình thành nên
các quan hệ xã hội khác
201. Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội được xem là một nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy
vật lịch sử, vì:
A. Vạch ra những quy luật cơ bản của sự vận động phát triển xã hội, là phương pháp luận khoa
học để nhận thức, cải tạo xã hội
BVẫn giữ nguyên giá trị khoa học và giá trị thời đại
C. Là cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học chỉ đạo cho các chính đảng và nhà nước
xã hội chủ nghĩa vận dụng sáng tạo trong xác định cương lĩnh, đường lối, chủ trương, chính sách
xây dựng chủ nghĩa xã hội
D. Là cơ sở khoa học của việc xác định con đường phát triền quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua
chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
202. Trong thời đại ngày nay khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp của xã hội, vì:
A. Những sáng chế, phát minh trong khoa học được áp dụng một cách trực tiếp vào quá trình sản
xuất và trở thành một mắt khâu của quá trình sản xuất
B. Con người muốn tham gia lao động trong công xưởng phải được trang bị tri thức khoa học và
trực tiếp áp dụng thành tựu khoa học vào quá trình sản xuất
C. Trong mọi lĩnh vực lao động con người đều phải phải được trang bị tri thức khoa học và trực
tiếp áp dụng thành tựu khoa học vào quá trình lao động
D. Khoa học trở thành yếu tố quyết định cho sự phát triển của lực lượng sản xuất
203. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất ở Việt Nam hiện nay như thế nào?
A. Có sự tồn tại khách quan của các thành phần kinh tế và các loại hình sở hữu khác nhau
B. Sở hữu nhà nước và sở hữu tập thể giữ vị trí trung tâm, chi phối nền kinh tế quốc dân
C. Sở hữu nhà nước và sở hữu tập thể bao trùm các lĩnh vực kinh tế
D. Sở hữu nhà nước giữ vai trò quyết định và chi phối mọi thành phần kinh tế
204. Quan hệ sản xuất thể hiện về mặt phân phối ở Việt Nam hiện nay như thế nào?
A. Làm theo năng lực, hưởng theo lao động
B. Ai làm nhiều hưởng nhiều, làm ít hưởng ít, trừ người mất sức lao động
C. Ai làm nhiều hưởng nhiều, làm ít hưởng ít, trừ người già và trẻ em
D. Theo kết quả lao động, hiệu quả sản xuất và an sinh xã hội, phúc lợi xã hội
205. Sự vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất trong phát triển kinh tế ở Việt Nam hiện nay biểu hiện như thế nào?
A. Phát triển khoa học công nghệ
B. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
C. Nền kinh tế tri thức
D. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
206. Ở nước ta hiện nay để phát triển lực lượng sản xuất cần tập trung chú ý điều gì?
A. Đổi mới về tổ chức, quản lý lao động
B. Đổi mới về phân phối lao động
C. Đổi mới về quan hệ sở hữu
D. Xây dựng chiến lược con người

207. Nội dung nào sau đây là yếu tố quan trọng nhất của Kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam hiện
nay?
A. Tồn tại đan xen tư tưởng tiến bộ và lạc hậu
B. Thượng tôn pháp luật
C. Tuân thủ đường lối do Đảng đề ra
D. Lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam
cho hành động
Note: Câu 207 này cả B và C đều đúng vì nó đều là 2 yếu tố quan trọng trong KTTT
ở Vn, Nhưng B là chuẩn hơn vì ta đang xây dựng nhà nước pháp quyền và D là nhấn mạnh
về mặt tưởng.
208. Ở nước ta hiện nay, kiến trúc thượng tầng tác động đến cơ sở hạ tầng chủ yếu thông qua:
A. Truyền thông và dư luận xã hội
B. Thực hiện dân chủ ở cơ sở
C. Đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước
D. Phát huy vai trò của quần chúng nhân dân
209. Cơ sở hạ tầng của nước ta hiện nay, bao gồm yếu tố nào?
A. Hệ thống đường sá, trường học, bệnh viện

B. Hệ thống đường sá, trường học, bệnh viện và các công trình công cộng
C. Hệ thống các công trình kỹ thuật phục vụ cộng đồng
D. Các thành phần kinh tế hợp pháp
210. Nội dung nào sau đây nằm trong cơ sở hạ tầng của nước ta hiện nay?
A. Hệ thống các khu công nghiệp

C. Hệ thống các công trình sản xuất ra của cải vật chất phục vụ nhu cầu xã hội
D. Thành phần kinh tế tập thể
211. Nội dung nào sau đây nằm trong cơ sở hạ tầng của nước ta hiện nay?
A. Hệ thống các khu công nghiệp

C. Thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài
D. Hệ thống các công trình sản xuất ra của cải vật chất phục vụ nhu cầu xã hội
212. Yếu tố nào sau đây nằm trong bộ phận cấu thành kiến trúc thượng tầng của nước ta hiện
nay?
A. Các thành phần kinh tế hợp pháp

B. Quân đội nhân dân Việt Nam
C. Hệ thống các công trình kỹ thuật phục vụ cộng đồng
D. Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
213. Theo anh/chị, ở nước ta hiện nay bộ phận nào có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc
thượng tầng của xã hội?
A. Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh
B. Nhà nước
C. Pháp luật
D. Hệ tư tưởng
214. Những thiết chế xã hội ở nước ta hiện nay như: Nhà nước, Đảng cộng sản Việt Nam, Mặt
trận tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể…, nằm trong phạm trù nào của chủ nghĩa duy vật lịch sử?
A. Hệ thống chính trị
B. Bộ máy chính trị
C. Tồn tại xã hội
D. Kiến trúc thượng tầng
215. Những tư tưởng như: chủ nghĩa Mác – lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, pháp luật, triết học,
đạo đức của nước ta hiện nay…, nằm trong phạm trù nào của chủ nghĩa duy vật lịch sử?
A. Ý thức
B. Nhận thức
C. Kiến trúc thượng tầng
D. Quan điểm tư tưởng
216. Để chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh sớm trở thành nền tảng tư tưởng của
xã hội ta hiện nay thì cần chú ý đến vấn đề nào sau đây?
A. Củng cố các thành phần kinh tế
B. Phát triển kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa
C. Thay đổi quan hệ sản xuất
D. Hoàn thiện và phát triển Kinh tế nhà nước
217. Ở nước ta hiện nay, bộ phận nào sau đây có quan hệ gián tiếp với cơ sở hạ tầng?
A. Chính trị
B. Triết học, nghệ thuật
C. Pháp luật
D. Hệ thống điện, đường, trường, trạm
218. Yếu tố nào là tiền đề để anh/chị có thể thực hiện các hoạt động học tập, nghiên cứu, sáng
tạo và hoạt động cộng đồng?
A. Sản xuất vật chất
B. Sản xuất tinh thần
C. Tái sản xuất
D. Sản xuất vật chất và Sản xuất tinh thần
219. Theo anh/chị, trong các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay thì bộ phận nào là quan hệ
sản xuất đặc trưng cho cơ sở hạ tầng của chủ nghĩa xã hội?
A. Kinh tế nhà nước
B. Kinh tế tư nhân
C. Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài

D. Kinh tế hộ gia đình
220. Theo anh/chị, mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị ở nước ta hiện nay được thể hiện như
thế nào?
A. Kinh tế quyết định chính trị
B. Kinh tế chỉ đạo chính trị
C. Kinh tế phụ thuộc chính trị
D. Chính trị quyết định kinh tế
221. Yếu tố nào sau đây là tiêu chuẩn quan trọng nhất để phân biệt bản chất các chế độ xã hội
khác nhau?
A. Quan hệ sản xuất
C. Cơ sở hạ tầng
222. Ở nước ta hiện nay yếu tố nào xét đến cùng quyết định sự vận động, phát triển đất nước?
A. Quan hệ sản xuất
223. Con đường phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt
Nam có đúng với tiến trình lịch sử tự nhiên hay không? Vì sao?
A. Có, vì nó phù hợp với quy luật phát triển rút ngắn trong lịch sử loài người
B. Có, vì đó là sự lựa chọn đúng đắn của Đảng và nhân dân
C. Không, vì sự phát triển đó không đúng trình tự của lịch sử
D. Không, vì nó không phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
224. Việt Nam phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa có nghĩa
là:
A. Không kế thừa hệ tư tưởng của chủ nghĩa tư bản
B. Không xác lập kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa
C. Không xây dựng nhà nước của chủ nghĩa tư bản
D. Xóa bỏ quan hệ sản xuất của chủ nghĩa tư bản
225. Nguyên nhân nào là chủ yếu khiến cho các tập tục lạc hậu tập trung nhiều ở các vùng núi,
vùng đồng bào dân tộc thiểu số?
A. Đời sống vật chất còn nhiều khó khăn
B. Điều kiện giáo dục thấp
C. Điều kiện giao thông còn nhiều khó khăn
D. Điều kiện tự nhiên không thuận lợi
226. Hệ tư tưởng chính trị có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của xã hội, vì:
A. Tác động mạnh mẽ đến sự phát triển các mặt của đời sống xã hội
B. Thể hiện trực tiếp và rõ nhất lợi ích của các giai cấp
C. Phản ánh các mối quan hệ kinh tế của xã hội cũng như mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân
tộc, các quốc gia
D. Thể hiện rõ nhất ý chí của các giai cấp trong xã hội
227. Tình yêu quê hương, đất nước, gia đình; ghét sự giả dối, ích kỷ, tham lam... là biểu hiện
của:
A. Tâm lý xã hội
B. Hệ tư tưởng
C. Ý thức thông thường
D. Ý thức lý luận
228. Hệ tư tưởng có thể đi sâu vào bản chất của các mối quan hệ xã hội, vì:
A. Nó là kết quả của sự tổng kết, khái quát các kinh nghiệm xã hội
B. Nó là kết quả của sự khái quát thực tiễn xã hội
C. Nó là kết quả từ sự phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa của các nhà tư tưởng
D. Nó là kết quả của quá trình trải nghiệm thực tiễn
229. Khi phân tích đời sống xã hội, vì sao phải chú ý mặt quan trọng là ý thức xã hội?
A. Vì đó là lĩnh vực tinh thần luôn gắn liền với tồn tại xã hội
B. Vì đó là lĩnh vực tinh thần có ý nghĩa quyết với tồn tại xã hội
C. Vì nếu tách ý thức xã hội khỏi tồi tồn tại xã hội, thì việc phân tích không đạt hiệu quả
D. Vì nếu không có ý thức xã hội thì không thể nghiên cứu được tồn tại xã hội
230. Chủ thể lưu giữ, truyền bá và phổ biến các giá trị văn hóa tinh thần và làm cho nó được bảo
tồn là:
A. Quần chúng nhân dân

B. Những người làm nghệ thuật
C. Đội ngũ trí thức
D. Đảng Cộng sản Việt Nam
231. Vì sao nói con người là sản phẩm của xã hội?
A. Vì con người chịu sự chi phối của môi trường xã hội cùng các quy luật biến đổi của chúng
B. Vì con người không thể tồn tại nếu tách rời môi trường xã hội
C. Vì môi trường xã hội là thân thể vô cơ của con người
D. Vì xã hội mất đi thì con người cũng mất đi
232. Phương thức sản xuất vật chất là yếu tố cơ bản nhất của tồn tại xã hội, vì:
A. Nó quyết định đời sống sinh hoạt vật chất và mọi hoạt động văn hóa
B. Nó quyết định các quá trình sinh hoạt xã hội và tinh thần
C. Nó quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội
D. Nó quyết định mọi quá trình sáng tạo của con người
233. Vì sao nói giới tự nhiên là “thân thể vô cơ của con người”?
A. Vì con người phải dựa vào, gắn bó, hòa hợp với giới tự nhiên
B. Vì con người cũng như mọi động vật khác phải sinh tồn
C. Vì con người chịu sự tác động bởi quy luật của giới tự nhiên
D. Vì con người chịu sự tác động bởi các quy luật sinh học
234. Anh/chị hãy giải thích quan điểm của C. Mác “toàn bộ gốc rễ của sự phát triển xã hội loài
người, kể cả ý thức của con người, đều nằm trong và bị quy định bởi sự phát triển của các điều
kiện kinh tế - xã hội”
A. Mối quan hệ biện chứng giữa ý thức xã hội và đời sống kinh tế - xã hội
B. Không phải ý thức quyết định đời sống mà chính đời sống quyết định ý thức
C. Toàn bộ xã hội loài người, kể cả ý thức của con người, không thể tồn tại nếu tách rời đời sống
kinh tế - xã hội
D. Toàn bộ xã hội loài người, kể cả ý thức của con người, không thể phát triển nếu tách rời đời
sống kinh tế - xã hội
235. Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội, vì:
A. Nó phản ánh đúng những mối liên hệ logic, khách quan, tất yếu, bản chất của tồn tại xã hội
B. Nó thay đổi nhanh, trong khi tồn tại xã hội thay đổi chậm
C. Nó gắn liền với ý thức của các cá nhân
D. Nó luôn vận động và phát triển theo chiều hướng đi lên
236. Các hình thái ý thức xã hội có sự phong phú, đa dạng, vì:
A. Sự trừu tượng hóa trong suy nghĩ của con người
B. Tính nhiều mặt, nhiều vẻ, đa dạng của đời sống xã hội
C. Nhận thức của mỗi người là hoàn toàn khác nhau
D. Trong những giai đoạn lịch sử khác nhau, nhận thức của con người là khác nhau
237. Lực lượng cơ bản của mọi quá trình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, khoa học và công
nghệ là:
A. Quần chúng nhân dân
B. Giai cấp công nhân

C. Đội ngũ trí thức
D. Các nhà khoa học
238. Vì sao tôn giáo và khoa học là những hiện tượng đối lập nhau về bản chất?
A. Vì tôn giáo hạn chế tư duy sáng tạo của con người. Khoa học thì ngược lại, thúc đẩy con
người khám phá và cải tạo thế giới
B. Vì tôn giáo phản ánh hư ảo hiện thực khách quan, trong khi khoa học thì phản ánh chân thực
hiện thực khách quan
C. Vì tôn giáo dựa trên thế giới quan duy tâm, còn khoa học thì dựa trên thế giới quan duy vật
D. Vì tôn giáo đối lập với lý trí của con người, trong khi đó khoa học lại là sản phẩm cao nhất
của lý trí và là sức mạnh của con người
239. Quần chúng nhân dân có vai trò gì trong tiến trình lịch sử của xã hội?
A. Chủ thể sáng tạo, là lực lượng quyết định sự phát triển của lịch sử
B. Chủ thể sáng tạo ra của cải vật chất
C. Chủ thể sáng tạo ra các giá trị tinh thần
D. Chủ thể sáng tạo ra các thành tựu khoa học, kỹ thuật
240. Các ngày lễ tết của người Việt như: Tết Nguyên Đán, Tết Nguyên Tiêu, Tết Đoan Ngọ…
thể hiện nội dung nào sau đây?
241. Vì sao ở các thời đại lịch sử khác nhau có những quan điểm lý luận khác nhau?
A. Do sự khác nhau về chế độ chính trị
B. Do sự khác nhau về giai cấp thống trị
C. Do khác nhau về hình thức sở hữu
D. Do sự khác nhau về tồn tại xã hội
242. Tư tưởng thực dụng, thái độ tùy tiện trong lao động sản xuất, bệnh thành tích, phô trương,
lãng phí trong sinh hoạt, … phản ánh nội dung nào sau đây?
243. Trải qua quá trình cách mạng lâu dài, Đảng ta rút ra bài học là mọi thắng lợi của cách mạng
Việt Nam đều phải dựa trên nền tảng nào?
A. Phát huy vai trò của con người
B. Phát huy vai trò của giai cấp công nhân
C. Phat huy vai trò của đội ngũ trí thức
D. Phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng
Note: Câu 243 này thì cả A và D đều đúng. Tuy nhiên ở đây nghiêng về A vì ở
chương 3 đang đề cập đến vai trò của quần chúng nhân dân
244. Vì sao ý thức thông thường lại sinh động, phong phú hơn ý thức lý luận?
A. Ý thức thông thường phản ánh trực tiếp các mặt khác nhau của cuộc sống hàng ngày
B. Ý thức thông thường phản ánh gián tiếp và tự phát các mặt khác nhau của cuộc sống hàng
ngày
C. Ý thức thông thường có thể khái quát hóa các mặt khác nhau của cuộc sống hàng ngày
D. Ý thức thông thường có thể nhận diện, so sánh các mặt khác nhau của cuộc sống hàng ngày
245. Sự tha hóa con người bị đẩy lên cao nhất trong xã hội tư bản chủ nghĩa, vì:
A. Sự phân hóa xã hội dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất đã khiến đại đa số
người lao động trở thành vô sản
B. Sự bất công, bất bình đẳng bị đẩy lên cao nhất
C. Các quyền cơ bản của người lao động không được xã hội thừa nhận
D. Sự phân hóa xã hội dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất đã làm cho xã hội
bị phân hóa sâu sắc
246. Ngày nay tư tưởng “trọng nam khinh nữ” vẫn còn tồn tại, vì:
A. Ý thức xã hội chậm thay đổi so với tồn tại xã hội
B. Trình độ học vấn còn thấp
C. Đời sống vật chất còn nhiều khó khăn
D. Đặc điểm vùng, miền
247. Nội dung nào dưới đây thuộc hệ tư tưởng xã hội?
A. Chờ đợi là hạnh phúc
B. Đòan kết, đoàn kết, đại đoàn kết
C. Tinh thần yêu nước chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta
D. Yêu lao động, ghét sự giả dối

Note: Câu 247 này thì cả B và C đều đúng, vấn đề là ý đồ người ra đề vì B và C đều
là hệ tư tưởng xã hội
248. Ý thức đạo đức có xuất hiện trong xã hội cộng sản nguyên thủy không? Vì sao?
A. Không, ý thức đạo đức chỉ xuất hiện trong xã hội có giai cấp
B. Có, ý thức đạo đức chỉ xuất hiện trong xã hội không có giai cấp
C. Có, ý thức đạo đức xuất hiện trong mọi xã hội
D. Không, ý thức đạo đức chỉ xuất hiện khi tri thức của con người đạt đến trình độ cao
249. Vì sao nghệ thuật giá trị cao có tác dụng giáo dục các thế hệ tương lai, góp phần hình thành
thế giới quan và nhân sinh quan khoa học?
A. Vì chúng tác động đến các giác quan của con người, hướng con người hành động vì lẽ phải
B. Vì chúng có tác động tích cực đến sự trải nghiệm, xúc cảm, tình cảm, lý trí, là nhân tố kích
thích mạnh mẽ hoạt động của con người và qua đó thúc đẩy sự tiến bộ của xã hội
C. Vì chúng tác động đến nhận thức, góp phần điều chỉnh hành vi của con người
D. Vì chúng tác động đến cách nhìn nhận của con người về chính bản thân mình và thế giới xung
quanh, từ đó hình thành thế giới quan và nhân sinh quan khoa học
250. Trong các hình thái ý thức xã hội, hình thái nào là hình thức đặc biệt và cao nhất của tri
thức? Vì sao?
A. Ý thức khoa học, vì nó phản ánh sự vận động, phát triển của giới tự nhiên, xã hội loài người
và tư duy con người bằng tư duy logic thông qua hệ thống các khái niệm, phạm trù, các quy luật
và các lý thuyết
B. Ý thức triết học, vì các ngành khoa học riêng lẽ nghiên cứu thế giới từ các khía cạnh, các mặt
nhất định của thế giới, trong khi triết học cung cấp cho con người về thế giới như một chỉnh thể
thông qua việc tổng kết toàn bộ lịch sử phát triển của khoa học và của chính bản thân triết học
C. Ý thức mỹ thuật, vì nếu khoa học và triết học phản ánh thế giới bằng khái niệm, phạm trù và
quy luật thì nghệ thuật phản ánh thế giới bằng hình tượng nghệ thuật
D. Ý thức chính trị, vì nó được thể hiện trong cương lĩnh chính trị, trong đường lối và các chính
sách của đảng chính trị, pháp luật của nhà nước
251. Từ sự tác động trở lại của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội, anh/ chị rút ra được bài học gì
trong hoạt động nhận thức và thực tiễn?
A. Có thể thay đổi hoàn cảnh, điều kiện sống, nếu con người thay đổi nhận thức
B. Có thể cải tạo điều kiện, hoàn cảnh, nếu con người có nhận thức đúng
C. Có thể thay đổi điều kiện, hoàn cảnh, nếu con người có ý chí mạnh mẽ
D. Có thể cải tạo điều kiện, hoàn cảnh, nếu có sự hợp lực của nhiều người
252. Theo anh/ chị muốn xây dựng ý thức xã hội mới phải bắt đầu từ đâu? Vì sao?
A. Từ xây dựng đời sống vật chất của xã hội mới, vì đời sống vật chất quyết định đời sống tinh
thần
B. Từ xây dựng đời sống tinh thần của xã hội mới, vì đời sống tinh thần tích cực có thể tác động
và làm thay đổi đời sống vật chất
C. Từ xây dựng một nền giáo dục mới, vì giáo dục giúp thay đổi nhận thức của con người, từ đó
có cơ sở cải tạo đời sống vật chất và tinh thần
D. Từ xây dựng các chính sách pháp luật mới, điều này giúp ổn định xã hội, con người an tâm
sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao
253. Quán triệt nguyên tắc phương pháp luận của triết học Mác – Lênin về sự thống nhất biện
chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, nướcc ta hiện nay cần làm gì để xây dựng chủ nghĩa
xã hội thành công?
A. Coi trọng phát triển kinh tế và giáo dục
B. Coi trọng phát triển kinh tế và khoa học công nghệ
C. Coi trọng phát triển kinh tế và cuộc cách mạng tư tưởng văn hóa
D. Coi trọng phát triển kinh tế và ổn định chính trị

254. Theo anh/ chị, ở nước ta hiện nay bộ phận nào của tâm lý xã hội cần phải khắc phục?
A. Tâm lý nông nghiệp
B. Tục nhuộm răng
C. Tục cưới hỏi
D. Thói quen sản xuất nhỏ
255. Theo anh/chị, để ổn định các quan hệ xã hội như chính trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo thì
cần chú ý đến hoạt động nào sau đây?
A. Sản xuất vật chất
B. Phát triển nhân tố con người
C. Nâng cao dân trí
D. Thiết chế xã hội
256. Theo anh/chị, tính ưu việt của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa ở nước ta được biểu
hiện về mặt tư tưởng như thế nào?
A. Lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam
cho hành động
C. Thượng tôn pháp luật
D. Tuân thủ đường lối do Đảng đề ra
257. Giả định anh/chị đang là công nhân trong công ty tư nhân, chuyên sản xuất hàng dệt may thì
quan hệ giữa anh/chị và ông chủ biểu hiện về mặt quan hệ sản xuất là quan hệ gì?
A. Quan hệ giữa chủ và thợ

B. Quan hệ giữa người lao động và người quản lý
C. Quan hệ giữa người bán và người mua sức lao động
D. Quan hệ giữa người sở hữu tư liệu sản xuất và lao động
258. Theo quan điểm duy vật lịch sử, ý kiến sau đây đúng hay sai? Vì sao?
“Vì quan hệ sản xuất phải phụ thuộc tất yếu vào trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; do
vậy, với bất cứ một sự biến đổi nào trong lực lượng sản xuất cũng ngay lập tức dẫn tới sự biến
đổi trong quan hệ sản xuất”.
A. Đúng, vì quan hệ sản xuất phụ thuộc vào lực lượng sản xuất
B. Đúng, vì quan hệ sản xuất chỉ là hình thức kinh tế của quá trình sản xuất, nó luôn biến đổi cho
phù hợp với nội dung vật chất của quá trình đó – tức lực lượng sản xuất
C. Sai, vì quan hệ sản xuất phụ thuộc vào lực lượng sản xuất nhưng nó có tính độc lập tương đối
D. Sai, vì trong thực tế không đúng như vậy
259. Theo anh/chị Đường lối công nghiệp hóa, hiện đại hóa mà Đảng ta đề ra nhằm mục tiêu gì?
A. Hoàn thiện quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa
B. Phát triển quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa
C. Phát triển cơ sở hạ tầng để phát triển lực lượng sản xuất xã hội chủ nghĩa
D. Xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại để phát triển lực lượng sản xuất
260. Qua nghiên cứu học thuyết hình thái kinh tế - xã hội anh/chị thấy có ý nghĩa với bản thân
hay không? Vì sao?
A. Có, vì nó giúp bản thân hoàn thiện mình để góp phần phát triển xã hội
B. Không, vì nó không liên quan đến chuyên môn, nghề nghiệp
C. Không, vì nó không giúp ích gì cho sự hiểu biết
D. Có, vì nó là phương pháp luận khoa học giúp bản thân nhận thức, và góp phần cải tạo xã hội
261. Theo anh/chị, triết học Mác – Lênin có vai trò và ý nghĩa như thế nào đối với cách mạng
Việt Nam hiện nay?
A. Chỉ ra quy luật vận động cho cách mạng Việt Nam
B. Chỉ ra phương pháp hoạt động cho cách mạng
C. Vạch ra nguyên tắc hoạt động thực tiễn cho cách mạng Việt Nam
D. Cung cấp thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho sự nghiệp đổi mới của Đảng
262. Theo anh/chị, triết học Mác – Lênin có vai trò và ý nghĩa như thế nào đối với bản thân?
A. Chỉ ra quy luật vận động cho cách mạng Việt Nam
B. Chỉ ra phương pháp hoạt động cho cách mạng
C. Vạch ra nguyên tắc hoạt động thực tiễn cho cách mạng Việt Nam
D. Trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho hoạt động nhận thức và hoạt động
thức tiễn
263. Nếu là chủ doanh nghiệp, để thúc đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất anh/chị sẽ chú ý đến mặt
nào của quan hệ sản xuất?
A. Phân phối sản phẩm lao động
B. Tổ chức quản lý sản xuất.
C. Sở hữu về tư liệu sản xuất.
D. Tổ chức quản lý sản xuất và phân phối sản phẩm lao động
264. Anh/chị có thể làm gì để góp phần xây dựng kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay?
A. Nâng cao trình độ nhận thức chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và lấy nó làm cơ
sở phương pháp luận trong hoạt động thực tiễn
C. Sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật
265. Từ nghiên cứu học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, anh/chị vận dụng được gì cho hoạt động
nghề nghiệp sau này?
A. Nâng cao trình độ nhận thức chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, lấy nó làm cơ
sở thế giới quan và phương pháp luận chung cho hoạt động thực tiễn
B. Thực hiện và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh
học tập?
A. Nâng cao trình độ triết học Mác – Lênin lấy nó làm cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
chung cho nghiên cứu chuyên ngành
B. Nâng cao trình độ nhận thức chủ nghĩa Mác – Lênin, lấy nó làm cơ sở thế giới quan và
phương pháp luận chung cho nghiên cứu chuyên ngành
C. Tuân thủ nội quy và qui chế học tập
D. Tham gia nghiên cứu khoa học
267. Nếu là chủ doanh nghiệp, để thúc đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất anh/chị sẽ chú ý đến mặt
nào của quan hệ sản xuất?
A. Phân phối sản phẩm lao động
B. Tổ chức quản lý sản xuất.
C. Sở hữu về tư liệu sản xuất.

D. Tổ chức quản lý sản xuất và phân phối sản phẩm lao động
268. Anh/chị có thể làm gì để góp phần xây dựng kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay?
A. Nâng cao trình độ nhận thức chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và lấy nó làm cơ
sở phương pháp luận trong hoạt động thực tiễn
nghề nghiệp sau này?
A. Nâng cao trình độ nhận thức chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, lấy nó làm cơ
sở thế giới quan và phương pháp luận chung cho hoạt động thực tiễn
B. Thực hiện và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh
học tập?
A. Nâng cao trình độ triết học Mác – Lênin lấy nó làm cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
chung cho nghiên cứu chuyên ngành
B. Nâng cao trình độ nhận thức chủ nghĩa Mác – Lênin, lấy nó làm cơ sở thế giới quan và
phương pháp luận chung cho nghiên cứu chuyên ngành
C. Tuân thủ nội quy và qui chế học tập
D. Tham gia nghiên cứu khoa học

271. Nếu là chủ doanh nghiệp, anh/chị sẽ làm gì để thúc đẩy sản xuất phát triển?
A. Chú ý giải quyết mâu thuẫn của người lao động
B. Điều tiết lợi ích cho doanh nghiệp
C. Thực hiện chính sách lao động, tiền lương phù hợp
D. Kết hợp hài hòa lợi ích giữa người lao động và doanh nghiệp
272. Anh/chị có thể làm gì để góp phần xây dựng “Thành phố thông minh Bình Dương”?
A. Tham gia các cuộc thi do Bình Dương phát động
B. Tham gia các phong trào tình nguyện
C. Nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến để phục vụ cho người dân và doanh
nghiệp
D. Nghiên cứu chất lượng phục vụ cộng đồng
273. Anh/chị có thể làm gì để góp phần thiết thực xây dựng Thành phố thông minh Bình Dương?
A. Phấn đấu trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao, nguồn lao động tri thức
B. Tham gia các phong trào tình nguyện
C. Nghiên cứu chất lượng phục vụ cộng đồng
D. Ủng hộ các chủ trương thúc đẩy công nghiêp hóa, hiện đại hóa
274. Các tư tưởng tôn giáo, nghệ thuật, đạo đức….ở Việt Nam hoạt động trên cơ sở phải đảm
bảo định hướng chính trị, phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Điều này thể hiện:
A. Vai trò quyết định của một hình thái ý thức xã hội này với các hình thái ý thức xã hội khác
B. Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các hình thái ý thức xã hội
C. Sự tương đồng của các hình thái ý thức xã hội
D. Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội
275. Nội dung nào sau đây góp phần hình thành tính cần cù, chăm chỉ; tinh thần yêu nước, đoàn
kết chống giặc ngoại xâm… của người dân Việt Nam?
A. Điều kiện khí hậu, đất đai, sông ngòi; đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước
B. Điều kiện khí hậu, đất đai, sông ngòi cùng với truyền thống đoàn kết dân tộc
C. Điều kiện khí hậu, đất đai, sông ngồi cùng với cách thức canh tác của người dân
D. Điều kiện khí hậu, đất đai, sông ngòi cùng với lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước
276. Trong văn kiện Đại hội XIII, Đảng ta khẳng định: “…tiếp thu những tinh hoa của nhân loại,
thành tựu của khoa học và công nghệ; giáo dục và đào tạo trên thế giới phù hợp với thực tiễn
Việt Nam”. Điều này muốn nhấn mạnh vai trò của:
A. Sự tác động trở lại của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội
B. Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội
C. Sự kế thừa của ý thức xã hội trong quá trình phát triển
D. Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội
277. Là thanh niên thế hệ Hồ Chí Minh, anh/chị hãy xác định mục tiêu của công cuộc đổi mới và
sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay?
A. Giải phóng xã hội
B. Giải phóng con người
C. Giải phóng giai cấp
D. Giải phóng dân tộc

278. Là thanh niên Việt Nam hiện nay, anh/ chị hãy xác định mục tiêu phấn đấu xây dựng đất
nước trong giai đoạn hiện nay?
A. Giải phóng dân tôc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người
B. Độc lập dân tộc, gắn liền với chủ nghĩa xã hội
C. Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh
D. Đoàn kết, dân chủ, kỷ cương, sáng tạo, phát triển
279. Vì sao quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất quyết định địa vị của các giai cấp trong xã hội?
A. Vì khi nắm quyền sở hữu tư liệu sản xuất thì có quyền chi phối quá trình sản xuất, phân phối
sản phẩm lao động
B. Vì khi đó các giai cấp trở nên giàu có
C. Vì khi đó tiếng nói của giai cấp được thay đổi
D. Vì khi nắm quyền sở hữu tư liệu sản xuất thì có quyền chi phối tư tưởng, văn hóa
280. Nhận định nào sau đây đúng với quan điểm của triết học Mác-Lênin?
A. Địa vị kinh tế - xã hội của mỗi giai cấp là do giai cấp thống trị trong xã hội đó quy định
B. Địa vị kinh tế - xã hội của mỗi giai cấp biến đổi theo sự biến đổi của phương thức sản xuất
C. Địa vị kinh tế - xã hội của mỗi giai cấp không biến đổi theo sự biến đổi của phương thức sản
xuất
D. Địa vị kinh tế - xã hội của mỗi giai cấp là ổn định, bất biến trong lịch sử
281. Vì sao nói phương thức sản xuất là cơ sở dẫn đến sự ra đời của các giai cấp trong xã hội?
A. Vì phương thức sản xuất thay đổi là yếu tố làm nên sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội
B. Vì ở mỗi phương thức sản xuất quy định sở hữu tư liệu sản xuất, tổ chức sản xuất và phân
phối sản phẩm đối với các giai cấp trong xã hội
C. Vì phương thức sản xuất tạo ra sản phẩm nuôi sống cho toàn bộ xã hội
D. Vì phương thức sản xuất chiếm hữu nô lệ đã xuất hiện của cải riêng, tạo ra sự phân hóa giàu
nghèo
282. Quan điểm cho rằng: Sự xuất hiện và tồn tại của các giai cấp, xét đến cùng là do nguyên
nhân kinh tế, là đúng hay sai? Vì sao?
A. Sai, vì sự thay đổi chính trị mới dẫn đến sự xuất hiện và tồn tại giai cấp
B. Đúng, vì kinh tế làm cho xã hội trở nên giàu có và dẫn đến phân chia xã hội thành các giai cấp
C. Đúng, vì sự xuất hiện và tồn tại giai cấp do sự khác nhau về địa vị kinh tế-xã hội và sự khác
nhau về sở hữu tư liệu sản xuất quyết định
D. Sai, vì sự thay đổi về tư tưởng, văn hóa mới làm cho xã hội văn minh và dẫn đến sự xuất hiện
giai cấp
283. Nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện giai cấp là sự phát triển của lực lượng sản xuất là
đúng hay sai? Vì sao?
A. Đúng, vì sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến xã hội trở nên giàu có và cần có sự bố
trí thành các giai cấp khác nhau để dễ quản lý
B. Đúng, vì sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến xuất hiện của cải dư thừa, xuất hiện sự
chiếm đoạt của cải dư thừa và dẫn đến sự phân hóa thành các giai cấp
C. Sai, vì sự thay đổi của quan hệ sản xuất mới làm thay đổi tính chất xã hội và làm xuất hiện
giai cấp
D. Sai, vì sự thay đổi của cơ sở hạ tầng mới làm thay đổi tính chất xã hội và làm xuất hiện giai
cấp
284. Sự xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất là nguyên nhân trực tiếp của sự xuất hiện giai
cấp là đúng hay sai? Vì sao?
A. Sai, vì sự ra đời các giai cấp là do ý chí cai trị của người đứng đầu xã hội và sự thực hiện
chọn lọc tự nhiên
B. Sai, vì sự ra đời các giai cấp là ý chí của thần linh và do số phận con người khi sinh ra là khác
nhau
C. Đúng, vì từ khi xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất đã dẫn đến sự phân hóa xã hội
thành người có và không có tư liệu sản xuất, phân hóa xã hội thành người giàu và người nghèo,
từ đó dẫn đến sự ra đời các giai cấp
D. Đúng, vì từ khi xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất đã dẫn đến sự phân chia xã hội
thành hai nhóm người giàu và người nghèo, người văn minh và người lạc hậu, từ đó dẫn đến sự
ra đời các giai cấp
285. Giai cấp cơ bản và giai cấp không cơ bản trong xã hội khác nhau như thế nào?
A. Giai cấp cơ bản gắn liền với phương thức sản xuất thống trị. Giai cấp không cơ bản gắn liền
với phương thức sản xuất tàn dư hoặc mầm móng
B. Giai cấp cơ bản gắn liền với phương thức sản xuất thống trị. Giai cấp không cơ bản gắn liền
với phương thức sản xuất tàn dư
C. Giai cấp cơ bản gắn liền với phương thức sản xuất thống trị. Giai cấp không cơ bản gắn liền
với phương thức sản xuất mầm móng
D. Giai cấp cơ bản gắn liền với phương thức sản xuất tàn dư. Giai cấp không cơ bản gắn liền với
phương thức sản xuất thống trị
286. Vì sao nói, sự phát triển xã hội là mục đích cao nhất của đấu tranh giai cấp?
A. Vì theo quan điểm của triết học Mác-Lênin, ở đâu có mâu thuẫn giai cấp thì ở đó sẽ có đấu
tranh giai cấp và phát triển xã hội
B. Vì khi quan hệ sản xuất kiềm hãm sự phát triển lực lượng sản xuất sẽ làm cho đời sống của
người lao động rơi vào khó khăn, cùng cực, dẫn đến đấu tranh giai cấp để tạo điều kiện cho lực
lượng sản xuất phát triển, tức là đem lại cuộc sống tốt đẹp cho người lao động. Như vậy, xã hội
đạt được sự phát triển
C. Vì quan điểm của triết học Mác-Lênin khẳng định rằng, sự phát triển xã hội chính là mục đích
cao nhất của đấu tranh giai cấp
D. Vì hầu hết các nhà tư tưởng đều thừa nhận rằng, sự phát triển xã hội chính là mục đích cao
nhất của đấu tranh giai cấp
287. Nội dung nào sau đây phản ánh đúng mối quan hệ giữa đấu tranh giai cấp với cách mạng xã
hội?
A. Khi đấu tranh giai cấp đạt tới đỉnh cao thường dẫn đến cách mạng xã hội
B. Đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội là hai quá trình không có liên quan với nhau
C. Đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội diễn ra đồng thời
D. Cách mạng xã hội nổ ra sẽ dẫn đến đấu tranh giai cấp
288. Vì sao nói đấu tranh giai cấp sẽ dẫn đến thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đời sống xã hội?
A. Vì đấu tranh giai cấp sẽ tiêu diệt giai cấp thống trị, bóc lột và các giai cấp bị trị lên nắm quyền
lãnh đạo
B. Vì khi đấu tranh giai cấp diễn ra sẽ dẫn đến sự thay đổi lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất
theo hướng tiến bộ và từ đó dẫn đến thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đời sống xã hội
C. Vì khi đấu tranh giai cấp nổ ra thì mọi người dân có đầy đủ các quyền tự do, dân chủ và phát
triển kinh tế
D. Vì đấu tranh giai cấp sẽ dẫn đến tiêu diệt giai cấp thống trị, các giai cấp trong xã hội và mở
đường phát triển kinh tế
289. Vì sao nói đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội có giai cấp?
A. Vì đấu tranh giai cấp sẽ tiêu diệt giai cấp thống trị, bóc lột và các giai cấp bị trị lên nắm quyền
lãnh đạo
B. Vì khi đấu tranh giai cấp diễn ra sẽ dẫn đến sự thay đổi lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất
theo hướng tiến bộ, thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đời sống xã hội
C. Vì khi đấu tranh giai cấp nổ ra thì mọi người dân có đầy đủ các quyền tự do, dân chủ và phát
triển kinh tế
D. Vì đấu tranh giai cấp sẽ dẫn đến tiêu diệt giai cấp thống trị, các giai cấp trong xã hội và mở
đường phát triển kinh tế
290. Hiện nay, trên thế giới còn tồn tại đấu tranh giai cấp không? Vì sao?
A. Chỉ còn ở các nước tư bản chủ nghĩa, vì ở các nước này vẫn bất bình đẳng sắc tộc, phân hóa
giàu nghèo sâu sắc
B. Chỉ còn ở các nước xã hội chủ nghĩa, vì chỉ trong xã hội này mới còn mâu thuẫn giai cấp
C. Chỉ còn ở các các nước nghèo, vì chỉ trong xã hội này mới còn mâu thuẫn giai cấp
D. Có ở tất cả các nước, vì trên thế giới vẫn còn mâu thuẫn giai cấp
291. Nội dung nào sau đây phản ánh đúng thực tiễn đấu tranh giai cấp ở nước ta hiện nay?
A. Không còn đấu tranh giai cấp vì đất nước đã được độc lập
B. Không còn đấu tranh giai cấp vì đất nước đang phát triển theo con đường xã hội chủ nghĩa
C. Đấu tranh giai cấp chỉ diễn ra trên lĩnh vực kinh tế nhằm đem lại thu nhập cao cho nhân dân
D. Đấu tranh giai cấp đang diễn ra gay go, phức tạp trên các lĩnh vực của đời sống xã hội
292. Sự tồn tại của Nhà nước trong xã hội là sự chứng tỏ điều gì?
A. Trong xã hội vẫn tồn tại mâu thuẫn kinh tế
B. Những mâu thuẫn giai cấp trong xã hội là không thể điều hòa được
C. Trong xã hội không còn tồn tại mâu thuẫn giai cấp
D. Trong xã hội có sự phân hóa giàu nghèo
293. Vì sao nói bản chất của nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là công cụ chuyên
chính của giai cấp công nhân Việt Nam?
A. Vì nhà nước bảo vệ lợi ích cơ bản của giai cấp công nhân Việt Nam và thực hiện trấn áp các
thế lực phản động trong, ngoài nước
B. Vì nhà nước bảo vệ lợi ích của đại đa số nhân dân trong xã hội
C. Vì nhà nước là bộ máy cai trị mọi cư dân trong xã hội và người dân phải đóng thuế để nuôi
sống bộ máy cai trị đó
D. Vì giai cấp công nhân Việt Nam sử dụng nhà nước để phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục...
cho toàn thể xã hội
294. Nhận định nào sau đây phản ánh đúng với chức năng của Nhà nước ta trong giai đoạn hiện
nay?
A. Đất nước đang phát triển kinh tế rất ổn định nên chỉ cần thực hiện chức năng đối nội
B. Đất nước đang có quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa... với gần hết các nước trên thế giới nên
chức năng đối ngoại được đặt lên hàng đầu
C. Chức năng đối ngoại và chức năng đối nội có vai trò ngang nhau trong phát triển đất nước
D. Khi làm tốt chức năng đối nội thì mới có điều kiện để thực hiện tốt chức năng đối ngoại
295. Đảng ta khẳng định, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhằm thực hiện
mục tiêu: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, vì:
A. Bản chất của nhà nước mà chúng ta đang xây dựng là xóa bỏ hoàn toàn ách áp bức, bóc lột,
mang lại hạnh phúc thực sự cho giai cấp công-nông
B. Khi thực hiện mục tiêu này là đúng với quan điểm của triết học Mác-Lênin
C. Khi thực hiện mục tiêu này là để trấn áp các thế lực thù địch
D. Bản chất của nhà nước mà chúng ta đang xây dựng là xóa bỏ hoàn toàn ách áp bức, bóc lột,
mang lại hạnh phúc thực sự cho toàn dân
296. Vì sao giai cấp nông nhân Việt Nam không vươn lên trở thành lực lượng lãnh đạo của Cách
mạng Tháng Tám năm 1945 ở nước ta?
A. Vì không có hệ tư tưởng riêng, không có chính đảng lãnh đạo
B. Vì còn lạc hậu về khoa học công nghệ, ứng dụng tri thức vào sản xuất
C. Vì chiếm số lượng có hạn trong cơ cấu xã hội ở nước ta
D. Vì đông nhưng không mạnh và không có chính đảng lãnh đạo
297. Vì sao đội ngũ trí thức không vươn lên trở thành lực lượng lãnh đạo của Cách mạng vô sản?
A. Vì không có hệ tư tưởng riêng, không có chính đảng lãnh đạo
B. Vì không được các giai cấp khác trong xã hội giao cho nhiệm vụ lãnh đạo
C. Vì chiếm số lượng có hạn trong cơ cấu xã hội
D. Vì không mạnh và không có chính đảng lãnh đạo
298. Điểm khác nhau của sự ra đời giai cấp công nhân Việt Nam với giai cấp công nhân trên thế
giới? Vì sao có sự khác biệt đó?
A. Ra đời cùng lúc với giai cấp tư sản, vì giai cấp công nhân nước ta ra đời gắn với công cuộc
khai thác thuộc địa của Pháp
B. Ra đời sau giai cấp tư sản, vì giai cấp công nhân nước ta ra đời gắn với công cuộc khai thác
thuộc địa của Pháp
C. Ra đời trước giai cấp tư sản, vì giai cấp công nhân nước ta ra đời gắn với công cuộc khai thác
thuộc địa của Pháp
D. Ra đời cùng với sự hình thành dân tộc, vì điều đó thể hiện sự đặc biệt của giai cấp công nhân
nước ta
299. Vì sao trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta vẫn còn tồn tại đấu tranh giai
cấp?
A. Vì nước ta vẫn còn nghèo
B. Vì mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội vẫn chưa hoàn thành
C. Vì chế độ tư bản chủ nghĩa vẫn còn tồn tại trên thế giới
D. Vì đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội
300. Hiện nay, trên thế giới còn tồn tại đấu tranh giai cấp hay không? Vì sao?
A. Còn, vì trong xã hội vẫn tồn tại mâu thuẫn về lợi ích
B. Còn, vì còn nhiều chế độ chính trị khác nhau
C. Không, vì các nước chăm lo tốt cho mọi giai cấp trong xã hội
D. Không, vì xu hướng hòa bình là xu hướng giải quyết chung của các nước
301. Trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, các cuộc khỏi nghĩa chống Pháp do các sỹ phu
yêu nước lãnh đạo bị thất bại?
A. Vì thiếu điều kiện khách quan, nhân tố chủ quan, tình thế cách mạng và phương pháp cách
mạng chưa phù hợp
B. Vì thiếu sự ủng hộ của Liên Xô, Trung Quốc
C. Thiếu thực tế khách quan, nỗ lực của các lãnh đạo phong trào, tiền đề vật chất hiện có
D. Vì thiếu điều kiện khách quan, nhân tố chủ quan và do thực dân Pháp quá mạnh
302. Từ nội dung về đấu tranh giai cấp, anh/chị cần làm gì để góp phần giải quyết vấn đề này ở
nước ta?
A. Học tập, nghiên cứu, ứng dụng những thành tựu vào quá trình sản xuất vì mục tiêu xây dựng
thành công chủ nghĩa xã hội
B. Tham gia đấu tranh chống lại các giai cấp khác, đặc biệt giai cấp tư sản trong xã hội
C. Tích cực học tập và chỉ tham gia đấu tranh giai cấp khi có lợi ích gắn bó với cá nhân mình
D. Tích cực học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, còn đấu tranh giai cấp là vấn đề của giai cấp công
nhân
303. Nghiên cứu vấn đề dân tộc, anh/chị rút ra được bài học gì cho bản thân?
A. Tôn trọng quyền bình đẳng, quyền tự quyết của các dân tộc
B. Tôn trọng sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội… của các dân tộc
C. Ủng hộ xu hướng các dân tộc tách ra thành quốc gia độc lập
D. Ủng hộ xu hướng các dân tộc liên kết lại thành liên minh dân tộc
304. Từ quan điểm của triết học Mác-Lênin về vấn đề giai cấp, anh/chị hãy cho biết trách nhiệm
của bản thân đối với vấn đề này?
A. Học tập, ủng hộ và tham gia đấu tranh vì mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội
B. Tham gia đấu tranh chống lại các giai cấp khác, đặc biệt giai cấp tư sản trong xã hội
C. Tích cực học tập và chỉ tham gia đấu tranh khi có lợi ích gắn bó với cá nhân mình
D. Tích cực học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, còn đấu tranh là vấn đề của giai cấp công nhân
305. Từ nội dung về vấn đề dân tộc, anh/chị xác định nhiệm vụ cơ bản của mình đối với vấn đề
này ở Việt Nam?
A. Tham gia xây dựng dân tộc Việt Nam hùng mạnh, quảng bá sức mạnh nước ta ra phạm vi thế
giới
B. Tích cực vận động người dân bảo vệ truyền thống các dân tộc thiểu số và có hoạt động quảng
bá văn hóa Việt Nam
C. Tích cực học tập, tôn trọng văn hóa, truyền thống và tham gia các hoạt động xây dựng nền
văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc
D. Tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, xóa đói giảm nghèo, lá lành đùm lá rách
306. Từ quan điểm của triết học Mác-Lênin về nhà nước, anh/chị rút ra được bài học gì cho bản
thân?
A. Luôn ủng hộ nhà nước mang bản chất của dân, do dân và vì dân
B. Luôn ủng hộ các nhà nước hùng mạnh trên thế giới
D. Luôn học tập, rèn luyện đạo đức
307. Từ nội dung về cách mạng xã hội, anh/chị hãy xác định trách nhiệm của mình đối với quá
trình xây dựng và phát triển nước ta hiện nay?
A. Tích cực học tập nắm bắt khoa học công nghệ, tu dưỡng đạo đức, rèn luyện thể lực
B. Tham gia đấu tranh chống lại các giai cấp khác, đặc biệt giai cấp tư sản
C. Tích cực học tập và tham gia các hoạt động của cộng đồng
D. Tích cực học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, rèn luyện thể lực, tu dưỡng đạo đức
1.Quá trình ra đời và phát triển của triết học Mác – Lênin bao gồm mấy giai đoạn lớn?
A. 2
B. 3
C. 4
D. 5

giới?
A. Duy vật
B. Duy tâm

A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
A. Một
B. Hai
C. Ba
D. Bốn
giới?
A. Một
B. Hai
C. Ba
D. Bốn
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm

A. Triết lý
B. Triết học
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
A. Siêu hình
B. Duy tâm
D. Triết học

A. Duy tâm
D. Khả tri luận
A. Duy tâm
D. Chủ quan
A. Duy tâm
B. Siêu hình

A. 1844 – 1848
B. 1840 - 1844
C. 1848 - 1895
D. 1844 - 1895


B. Khả tri luận
A. Trí thức
B. Triết học
C. Triết gia
D. Triết lý
B. Triết học

học?
A. Cantơ
B. Feuerbach
C. Hegel
D. Spinoza
C. Nhân sinh quan
D. Vũ trụ quan
A. Triết học

A. Duy vật
B. Duy tâm
C. Tôn giáo
D. Siêu hình
con người
A. Duy vật
C. Mác - Lênin
D. Khách quan
A. Lý luận
B. Thực tiễn
A. 1820 - 1895
B. 1841 – 1844
C. 1818 – 1883
D. 1818 - 1841
và chức năng:
A. Nhận thức

D. Thực tiễn
A. 1893 – 1907
B. 1893 – 1908
C. 1908 – 1917
D. 1917 – 1924
A. 1917 - 1924
B. 1907 – 1917
C. 1907 - 1925
D. 1925 – 1930
A. Cải cách
B. Cải tổ
C. Đổi mới
D. Cách mạng
A. IV
B. V
C. VI
D. VII
ra vào năm nào?
A. 1984
B. 1985
C. 1986
D. 1987
A. Kinh tế
B. Chính trị
D. Quân sự
kiện khách quan

A. Cổ đại
B. Trung đại
C. Cận đại
D. Hiện đại
với:
A. Giáo lý
D. Tôn giáo
đề về:
chứng
B. Khả tri luận
A. Logic học
C. Triết học
D. Tâm lý học
chung nhất của:
A. Tự nhiên
B. Xã hội
C. Tư duy

và:
thức thế giới
nghiệm?
A. Arixtốt
B. Xôcrát
C. Cantơ
D. Spinoza
C. Hium và Cantơ
D. Hium và Hêghen
A. Cantơ
B. Hegel
C. Phoiơbắc
D. Ph.Ăngghen
A. Hium
B. Hegel
C. Cantơ
D. Ph.Ăngghen
là:
A. Spinoza
B. Hốpxơ
C. Điđơrô
D. Hegel
B. “Làm gì”
C. “Tư bản”
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hegel
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hegel
nào?
A. “Làm gì”
sử
của Sêlinh?
nghĩa?
C. “Làm gì”
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hồ Chí Minh

khoa học.
A. Triết học
B. Thần học
C. Xã hội học
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. Cantơ
D. Feuerbach
A. Triết học
B. Thần học
C. Tâm lý học
A. Nhà nước
B. Pháp luật
C. Giai cấp
D. Hiến pháp
A. Philosophia
B. Trí
C. Thông thái
D. Dar'sana
A. Philosophia
B. Trí
C. Thông thái
D. Dar'sana
A. Bêcơn
B. Henvêtiút
C. Điđơrô
D. Spinôda
B. Nhân sinh quan
C. Tôn giáo học

nào?
vật chất
A. “Làm gì”
A. Duy vật
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen
C. Cantơ
D. Feuerbach
triển?
A. Đềcáctơ
B. Hegel
C. Cantơ
D. Feuerbach
A. Arixtốt
B. Hegel
C. Cantơ
D. Feuerbach
là:

1. Chủ nghĩa duy vật nào do C.Mác và Ph.Ăngghen sáng lập, được V.I.Lênin bảo vệ và phát
triển? Chủ nghĩa duy vật biện chứng

4. Theo quan điểm triết học Mác - Lênin, trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, yếu tố nào
5. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc xã hội của ý thức gồm những yếu tố nào?
Lao động và ngôn ngữ
8. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, nguồn gốc cơ bản, trực tiếp và quan trọng nhất quyết
định sự ra đời của ý thức là: Vật chất
9. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, trong các yếu tố cấu thành ý thức yếu tố nào quan
trọng nhất? Tri thức
10. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, yếu tố đầu tiên đảm bảo cho sự tồn tại của con
người là: Lao động
V. I. Lênin
14. Ai là người cho rằng: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng
đến thực tiễn – đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý, của sự nhận thức hiện
thực khách quan? V. I. Lênin
22. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, vận động là tuyệt đối còn đứng im là?
Tương đối tạm thời
Vật chất
phối của những quy luật khách quan, phổ biến của thế giới vật chất?
nó tồn tại vĩnh viễn, vô hạn và vô tận? Triết học duy vật biện chứng
26. Ai là người đã kết luận: “Tính thống nhất thực sự của thế giới là tính vật chất của nó, và tính
vật chất này được chứng minh không phải bằng vài ba lời lẽ khéo léo của kẻ làm trò ảo thuật mà
bằng sự phát triển lâu dài và khó khăn của triết học và khoa học tự nhiên”?
Ph. Ăngghen
27. Hai phạm trù cơ bản nhất được các trường phái triết học quan tâm nghiên cứu? Vật chất và
ý thức
dần dần biến chuyển thành bộ óc con người”? Ph. Ăngghen
quyết định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất? Triết học Mác - Lênin
31. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, sự thay đổi dần dần về lượng vượt quá giới hạn của
độ sẽ dẫn đến sự thay đổi căn bản về: Chất
32. Quan điểm triết học nào cho rằng: Chân lý là tri thức phù hợp với hiện thực khách quan mà
con người phản ánh và được thực tiễn kiểm nghiệm? Quan điểm triết học Mác - Lênin
Triết học
vực tự nhiên và lĩnh vực nào? Xã hội
triển là: Nguồn gốc tự nhiên
39. Muốn vượt qua khó khăn để đạt tới mục đích, chủ thể nhận thức phải có: Ý chí, quyết tâm
cao
40. Triết học nào công nhận cảm giác, tri giác, ý thức nói chung là hình ảnh chủ quan của thế
giới khách quan? Triết học duy vật biện chứng
41. Triết học nào lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm
giác, ý thức nói chung? Triết học duy vật biện chứng
Sáng tạo
44. Dựa vào những thành tựu khoa học của thời đại mình Ph.Ăngghen đã chia vận động của vật
chất thành mấy hình thức cơ bản? 5
45. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, thuộc tính cố hữu và là phương thức tồn tại của vật
chất là gì? Vận động
46. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin: Trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức yếu tố
nào giữ vai trò quyết định? Vật chất
47. Khái niệm nào để chỉ quá trình vận động từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện
hơn, từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn? Phát triển
49. Triết học nào cho rằng: Thực tiễn là tiêu chuẩn khách quan duy nhất để kiểm tra chân lý, bác
bỏ sai lầm? Triết học Mác - Lênin
51. Phương tiện để phản ánh khái quát hiện thực khách quan và trao đổi tư tưởng giữa con người
và con người là: Ngôn ngữ
52. Theo cách phân chia các hình thức vận động của Ph.Ăngghen, hình thức vận động nào là
thấp nhất, đơn giản nhất? Cơ học
53. Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức có vai trò như thế nào? Ý thức tác động trở lại vật
chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người
Thực tiễn
Thời Cổ đại
56. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, muốn thay đổi chất của sự vật, hiện tượng trước hết
cần thay đổi yếu tố nào? Lượng
57. Điểm xuất phát của nhận thức, là yếu tố đóng vai trò quyết định đối với sự hình thành và
phát triển của nhận thức mà còn là nơi nhận thức phải luôn luôn hướng tới để thử nghiệm tính
đúng đắn của mình là: Thực tiễn
58. Lý luận mà không có thực tiễn làm cơ sở và tiêu chuẩn để xác định tính chân lý của nó thì
được gọi là gì? Lý luận suông
Xã hội
67. Khái niệm nào dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và vận động, phát triển
theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong tự nhiên, xã hội và tư duy?
Biện chứng
69. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin, mọi đối tượng đều là sự thống nhất của hai mặt đối
lập đó là: Mâu thuẫn biện chứng
thường xuyên biến đổi? Lượng
tương đối ổn định? Chất
72. Theo quan điểm triết học Mác – Lênin khi sự vật biến đổi về lượng đạt đến điểm nút cần
phải làm gì để biến đổi chất của nó? Thực hiện bước nhảy
73. Học thuyết nào coi năm yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ là những yếu tố khởi nguyên cấu
tạo nên mọi vật? Ngũ hành – Trung Quốc
A. V.I Lênin.
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
hội.
hội.

nào?

A. 1892
B. 1893
C. 1894
D. 1895
A. 1896
B. 1897
C. 1898
D. 1899
A. 1901
B. 1902
C. 1903
D. 1904
hay không?
của vật chất.
A. Hóa học
B. Cơ học
C. Xã hội
D. Sinh học
A. Hóa học
B. Cơ học
C. Xã hội
D. Sinh học
A. Ngôn ngữ
B. Lao động
C. Ý thức
D. Nội dung
B. Năng động
C.Vật chất
D. Vận động
A. Ý thức
B. Vật chất
C. Vận động
D. Đứng im
A. Vận động
C. Tình cảm
D. Con người
A. Phản ánh
B. Tác động
C. Chuyển hóa
D. Lệ thuộc
A. Nhân quả
C. Biện chứng
C. Biện chứng
quả?
tạo nên?
nghiên cứu?
A. Chân lý
B. Tri thức
A. Nội dung
B. Hình thức
A. Nguyên nhân
B. Kết quả
C. Khả năng
D. Hiện thực
A. Quy luật
B. Tất nhiên
C. Nguyên lý
D. Phạm trù
C. Tính chủ quan
D. Tính cụ thể
A. Kết quả
B. Chất
C. Điểm nút
D. Bản chất
bảo thủ.
C. Lượng, chất
C. Bước nhảy
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
A. Phát triển
B. Gia tăng
C. Tăng trưởng
D. Vận động
A. Tính ý thức
A. Vận động
B. Thời gian
C. Không gian
D. Vật chất.
là:
nào?
lõi nhất?
A. Tình cảm.
B. Tri thức.
C. Ý chí.
nào?

học nào?
A. Anaximander
B. Anaximenes
C. Thales
D. Heraclitus
đơn?

A. Newtơn
B. Anhxtanh
C. Đácuyn
D. C. Mác
D. Đứng im
A. Tuyệt đối
C. Một xu thế
A. Thống nhất
B. Chuyển hóa
C. Phát triển
D. Trao đổi
A. Toàn diện
B. Vận động
D. Phát triển
A. Không gian
B. Thời gian
C. Vận động
D. Đứng im
A. Không gian
B. Thời gian
C. Vận động
D. Đứng im
gian”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
A. Xã hội
B. Tự nhiên
C. Khách quan
D. Chủ quan
A. C. Mác
B. Ph. Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
A. Chủ động
B. Chủ quan
C. Năng động
D. Sáng tạo
A. Vật chất
B. Ý thức
C. Ngôn ngữ
D. Lao động
A. 2 quy luật
B. 3 quy luật
C. 4 quy luật
D. 5 quy luật
hơn?
A. Ph.Ăngghen
B. C.Mác
C. V.I.Lênin
D. Hêghen

A. 3
B. 4
C. 5
D. 6
A. Cái chung
B. Cái riêng
D. Cái bộ phận
A. Cái chung
B. Cái riêng
C. Cái toàn thể
D. Cái bộ phận
A. Cái riêng
B. Nguyên nhân
D. Cái chung
A. Cái riêng
C. Cái chung
D. Bản chất
A. Kết quả
B. Nguyên nhân
C. Bản chất
D. Nội dung
A. Bản chất
B. Kết quả
C. Ngẫu nhiên
D. Tất nhiên
A. Ngẫu nhiên
B. Kết quả
C. Tất nhiên
D. Khả năng
A. Nội dung
B. Hình thức
C. Bản chất
A. Khả năng
B. Nguyên nhân
C. Hiện thực
D. Nội dung
A. Hình thức
B. Nội dung
C. Cái chung
D. Cái riêng
A. Bước nhảy
tiến bộ.
A. Thực tiễn
B. Vận động
C. Vật chất
D. Đứng im
học
học
xã hội.
khoa học.

A. Văn học
B. Triết học
C. Luật học
trường nào?
A. Xã hội
B. Toán học
C. Sinh học
D. Lý học
A. C. Mác
B. Ph.Ănghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
A. Vận động
B. Biến đổi
C. Bất biến
D. Vĩnh viễn
con người.
A. Vật chất
B. Lao động
C. Ngôn ngữ
D. Ý thức
triển là:
A. Vật chất
B. Lao động
C. Ngôn ngữ
D. Ý thức
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
là:
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
mọi hoàn cảnh.
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
A. Tình cảm
B. Niềm tin
D. Tri thức
đích đề ra.
A. Tình cảm
B. Niềm tin
C. Ý chí
D. Tri thức
A. Tự ý thức
B. Tiềm thức
C. Vô thức
D. Tri thức
nào đó.
A. Tự ý thức
B. Tiềm thức
C. Vô thức
D. Tri thức
người không?
A. Có
B. Không
A. Hai
B. Ba
C. Bốn
D. Năm
duy”?
A. C. Mác
B. Hê ghen
C. V.I.Lênin
D. Ph.Ăngghen
nhau?
A. Phíchtơ
B. Senling
C. Cantơ
D. Hêghen
C. Cái riêng
D. Nguyên nhân
A. Nội dung
B. Bản chất
C. Hình thức
D. Nguyên nhân
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
D. Hêghen
A. Quy luật
B. Bản chất
C. Nguyên lý
D. Biện chứng
A. Chất
B. Bản chất
C. Lượng
D. Nội dung
A. Điểm nút
B. Độ
C. Bước nhảy
D. Giới hạn
B. Bước nhảy
D. Mâu thuẫn
C. Bước nhảy
B. Nhận thức
B. Nhận thức
A. Phản ánh
B. Phán đoán
C. Suy luận
D. Suy lý
B. Hai hình thức
C. Ba hình thức
A. Quy luật
B. Nguyên lý
C. Vật chất
D. Phát triển
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Độ
A. To, nhỏ
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Bước nhảy
A. Chất
B. Lượng
C. Điểm nút
D. Bước nhảy
B. Vận động
D. Đứng im
A. Duy vật
B. Siêu hình
C. Duy tâm
D. Biện chứng
A. A. Cổ đại
B. Trung đại
vô tận”?
A. C. Mác
B. V.I.Lênin
C. Ph.Ăngghen
D. Hồ Chí Minh
A. Ốtvan
B. V.I.Lênin
C. Béccơly
D. E. Makhơ
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. Piếcsơn
D. E. Makhơ
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. C. Mác
D. Ph.Ănghen
A. Hêghen
B. V.I.Lênin
C. C. Mác
D. Ph.Ănghen
A. C. Mác
B. Hêghen
C. V.I.Lênin
D. Ph.Ăngghen
A. Biểu hiện
B. Điều kiện
C. Hình thức
D. Môi trường
A. Năng động
B. Tích cực
C. Sáng tạo
D. Lịch sử
A. V.I.Lênin
B. C.Mác
C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hêghen
A. Senling
B. Phíchtơ
C. Hêghen
D. Cantơ
A. Platon
B. Phíchtơ
C. Senling
D. Hêghen
A. Hêghen
B. Phíchtơ
C. Cantơ
D. Senling
A. Cantơ
B. Hêghen
C. Senling
D. Phíchtơ
hiện thực?
TRẮC NGHIỆM TRIẾT CHƯƠNG 1
1. Ai là người sáng lập ra triết học Mác? C.Mác và Ph.Ăngghen
2. Triết học Mác ra đời trong khoảng thời gian nào? Những năm 40 của thế kỷ XIX
3. Ai đã xem “tinh thần, tư tưởng, ý niệm là cái có trước, còn thế giới hiện thực chỉ là một bản
sao chép của ý niệm? Hêghen
4. Triết học Mác – Lênin ra đời một phần là sự kế thừa trực tiếp thế giới quan duy vật của Phơ-
bách và phép biện chứng của ai? Hêghen
5. Hêghen là nhà triết học thuộc trường phái triết học nào? Chủ nghĩa duy tâm khách quan
6. Quá trình ra đời và phát triển của triết học Mác – Lênin bao gồm mấy giai đoạn lớn? 2
7. Lập trường triết học nào cho rằng: Vận động của tự nhiên và lịch sử chỉ là sự tha hoá từ sự vận
động của ý niệm tuyệt đối? Chủ nghĩa duy tâm khách quan
8. Nhà triết học duy vật nào trong thời kỳ cổ đại đã coi nước là thực thể đầu tiên của thế giới?
Thales
9. Hệ thống triết học nào coi cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan? Triết học
duy tâm chủ quan
10. Mặt thứ hai của vấn đề cơ bản của triết học là: Con người có khả năng nhận thức thế giới
hay không? (hay nhận thức luận)
11. Bất khả tri luận là quan điểm của trường phái triết học nào? Triết học duy tâm
12. Hình thức thứ nhất của chủ nghĩa duy vật trong lịch sử là: Chủ nghĩa duy vật chất phát
13. Chủ nghĩa duy vật đã trải qua mấy hình thức phát triển? 3
14. Triết học nào nhìn thế giới như một cỗ máy khổng lồ mà mỗi bộ phận tạo nên thế giới về cơ
bản là ở trong trạng thái biệt lập và tĩnh tại? Triết học duy vật siêu hình
15. Các lực lượng tôn giáo thường sử dụng học thuyết nào làm cơ sở lý luận, luận chứng để nguỵ
biện cho quan điểm của mình? Triết học duy tâm
16. Thừa nhận chỉ một trong hai thực thể vật chất hoặc tinh thần là bản nguyên, quyết định sự
vận động của thế giới là quan điểm: Nhất nguyên luận
17. Xét đến cùng các quan điểm triết học chỉ thuộc về mấy lập trường cơ bản? 2
18. Trong các trường phái triết học duy vật và duy tâm, trường phái triết học nào thừa nhận khả
năng nhận thức được thế giới của con người? Triết học duy vật và duy tâm
19. Học thuyết triết học nào cho rằng ý thức của con người luôn phù hợp với bản thân sự vật,
khẳng định con người về nguyên tắc có thể hiểu được bản chất của sự vật? Thuyết khả tri
20. Trong lịch sử triết học, các nhà triết học đã sử dụng bao nhiêu phương pháp để nhận thức thế
giới? 2
21. Trong lịch sử triết học phương pháp biện chứng đã trải qua mấy giai đoạn phát triển: 3
22. Triết học ra đời có mấy nguồn gốc cơ bản? 2
23. Những người nghiên cứu triết học được gọi là: Triết gia
nhân và định hướng nhân sinh quan cho con người là: Triết học
25. Nhà triết học nào quan niệm “triết học là khoa học của mọi khoa học”? Hêghen
26. Nhà triết học nào tự coi triết học của mình là một hệ thống nhận thức phổ biến, trong đó
những ngành khoa học riêng biệt chỉ là những mắt khâu phụ thuộc vào triết học, là lôgíc học ứng
dụng? Hêghen
định về thế giới và về vị trí của con người trong thế giới đó? Thế giới quan
28. Khái niệm nào thể hiện quan niệm của con người về đời sống với các nguyên tắc, thái độ và
định hướng giá trị trong hoạt động của chính con người? Nhân sinh quan
29. Thế giới quan nào phủ nhận tính khách quan của tri thức khoa học nhưng lại rất thích hợp để
giải thích những thất bại và an ủi những nỗi đau của con người, của xã hội loài người? Thế giới
quan tôn giáo
người không thể đạt đến chân lý khách quan?Hoài nghi luận
31. Trong xã hội có giai cấp triết học có mang bản chất giai cấp không? Có
định bới phép biện chứng Mác xít? Phép biện chứng duy tâm
triết học mới, khoa học nhờ hội tụ được hai nhân tố khách quan và: nhân tố chủ quan
triết học mới, khoa học nhờ hội tụ được hai nhân tố: chủ quan và: khách quan
35. Trước khi chuyển sang lập trường duy vật biện chứng C.Mác đứng trên trường triết học nào?
Triết học duy tâm của Hêghen
36. Bước ngoặt cách mạng trong triết học của C.Mác và Ph. Ăngghen là: Chủ nghĩa duy vật
biện chứng
37. Theo nhà triết học Hêghen khởi nguyên của thế giới là: Ý niệm tuyệt đối
38. Triết học cổ điển Đức bảo vệ về mặt tư tưởng chế độ nhà nước nào? Nhà nước chuyên chế
Phổ
39. Phoiơbắc là nhà triết học theo trường phái nào? Triết học duy vật siêu hình
40. Phát minh nào trong khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX đã chống lại quan điểm tôn giáo
và vạch ra nguồn gốc tự nhiên của con người? Thuyết tiến hóa
41. Phát minh nào trong khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX đã vạch ra sự thống nhất giữa thế
giới động vật và thực vật? Thuyết tế bào
42. Từ năm 1986, Việt Nam đã sử dụng thuật ngữ nào để mô tả giai đoạn sửa sai và vận dụng
sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trong điều kiện và hoàn
cảnh mới? Đổi mới
43. Đảng Cộng sản Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới từ Đại hội nào? VI
44. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thể hiện rõ nét nhất trong giai đoạn nào? Thế kỷ XVII,XVIII
45. Phương pháp luận biện chứng đầu tiên trong lịch sử triết học là gì? Phép biện chứng tự
phát
46. Triết học Mác – Lênin sử dụng phương pháp luận biện chứng nào? Phương pháp luận biện
chứng duy vật
hình thái ý thức xã hội được gọi là: Triết học
49. Giai đoạn C.Mác và Ph.Ăngghen bắt tay vào đề xuất, xây dựng những nguyên lý nền tảng
cho một triết học mới? Giai đoạn từ năm 1844-1848
50. Triết học nào nhìn thế giới như một cỗ máy khổng lồ, mỗi bộ phận tạo nên thế giới về cơ bản
ở trong trạng thái biệt lập và tĩnh tại? Triết học duy vật siêu hình
51. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): (…) công cụ trấn áp và điều hòa lợi ích giai cấp đủ
trưởng thành, “từ chỗ là tôi tớ của xã hội biến thành chủ nhân của xã hội”: Nhà nước
52. Chọn cụm từ thích hợp điền vào dấu (…): “(…) không treo lơ lửng bên ngoài thế giới, cũng
như bộ óc không tồn tại bên ngoài con người”: Khẳng định nào sau đây là đúng?53. V.I.Lênin đã
khẳng định sự kế thừa và phát triển những tư tưởng biện chứng trong triết học của
G.W.Ph.Hêghen (Hegel), qua tác phẩm: Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê
phán
BỘ CÂU HỎI
MÔN: NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN
HỌC KÌ 1, NĂM HỌC 2017-2018

A. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM
CHƯƠNG MỞ ĐẦU VÀ CHƯƠNG 1: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
. Ai là người sáng lập ra chủ nghĩa Mác? A. C. Mác
B. C . Mác và Ph.Ăngghen
C. C.Mác , Ph. Ăngghen và V.I.Lênin D. C. Mác, V.I.Lênin
. Chủ nghĩa Mác – Lênin gồm mấy bộ phận cấu thành? A. 3 bộ phận cấu thành
B. 4 bộ phận cấu thành C. 5 bộ phận cấu thành D. 6 bộ phận cấu thành
. Sự ra đời của triết học Mác được quyết định bởi mấy tiền đề? A. 3 tiền đề
B. 4 tiền đề C. 5 tiền đề D. 6 tiền đề
. Triết học Mác ra đời một phần là kết quả kế thừa trực tiếp?
23. Thế giới quan duy vật của Hê-ghen và phép biện chứng của Phơ-bách
24. Thế giới quan duy vật của Phơ-bách và phép biện chứng của Hê–ghen
25. Thế giới quan duy vật và phép biện chứng của cả Hê–ghen và Phơ–bách.
26. Thế giới quan duy vật và phép biện chứng của triết học Hê–ghen và Phơ–bách.
23. Triết học ra đời trong xã hội nào? A. Xã hội công xã nguyên thuỷ.
B. Xã hội chiếm hữu nô lệ.

23. Xã hội phong kiến.
24. Xã hội tư bản.
6. Các bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác – Lênin?
23. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế học chính trị Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học
24. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học.
25. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế học chính trị Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội.
26. Triết học Mác – Lênin, Kinh tế học Mác – Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học.
23. Quá trình ra đời và phát triển của chủ nghĩa Mác – Lênin bao gồm mấy giai
đoạn lớn?
A. 2 giai đoạn
B. 3 giai đoạn C. 4 giai đoạn D. 5 giai đoạn
24. Chủ nghĩa Mác ra đời vào khoảng thời gian nào?
23. Những năm 20 của thế kỷ XIX.


23. Triết học ra đời trong điều kiện xã hội như thế nào? A. Sản xuất xã hội phát triển.
B. Có sự xuất hiện của lao động trí óc. C. Xã hội phân chia thành giai cấp.
D. Có tư duy phát triển cao.
24. Triết học ra đời sớm nhất ở đâu?
23. Ấn Độ, Trung Quốc, Hy Lạp

24. Ai cập, Ấn Độ, Trung Quốc
25. Ấn Độ, Trung Quốc, Ai Cập
23. Triết học nghiên cứu thế giới như thế nào?

23. Như một hệ đối tượng vật chất nhất định
24. Như một chỉnh thể thống nhất
25. Như một hệ thống các đối tượng
12. Triết học là gì?
23. Triết học là tri thức về thế giới tự nhiên

24. Triết học là tri thức về tự nhiên và xã hội
25. Triết học là tri thức lý luận của con người vè thế giới
26. Triết học là hệ thống tri thức lý luận chung nhất của con người về thế giới và vị trí của
con người trong thế giới.
23. Triết học ra đời từ đâu?
23. Từ thực tiễn, do nhu cầu của thực tiễn

24. Từ sự suy tư của con người về bản thân mình
25. Từ sự sáng tạo của nhà tư tưởng

26. Tự sự vận động của ý muốn chủ quan của con người
23. Nicôlai Côpécních đã đưa ra học thuyết nào? A. Thuyết trái đất là trung tâm của vũ trụ
B. Thuyết cấu tạo nguyên tử của vật chất C. Thuyết ý niệm là nguồn gốc của thế giới. D. Thuyết
mặt trời là trung tâm của vũ trụ.
24. Nguồn gốc lý luận trực tiếp của triết học Mác – Lênin là gì? A. Chủ nghĩa duy vật
khai sáng Pháp
B. Triết học cổ điển Đức
C. Kinh tế chính trị cổ điển Anh
D. Chủ nghĩa xã hội không tưởng Anh và Pháp
25. Đâu không phải là nguồn gốc lý luận của chủ nghĩa Mác?
A. Kinh tế chính trị cổ điển Anh
B. Chủ nghĩa duy vật khai sáng Pháp C. Triết học cổ điển Đức
D. Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp và Anh.
26. Đâu là nguồn gốc lý luận của chủ nghĩa Mác?
23. Triết học cổ điển Đức

24. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thế kỷ XVII – XVIII ở Tây Âu
25. Phép biện chứng tự phát trong triết học Hy Lạp cổ đại.
23. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về tác động của khoa học tự
nhiên nửa đầu thế kỷ XIX đối với phương pháp tư duy siêu hình, luận điểm nào sau
đây là đúng?
23. Khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX phù hợp với phương pháp tư duy siêu hình.
24. Khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX làm bộc lộ tính hạn chế và sự bất lực của phương
pháp tư duy siêu hình trong việc nhận thức thế giới.
25. Khoa học tự nhiên khẳng định vai trò tích cực của phương pháp tư duy siêu hình.
26. Khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX chứng minh phương pháp tư duy siêu hình.
23. Một học thuyết triết học chỉ A. Khi thừa nhận tính thống nhất B. Khi không thừa nhận
sự thống C. Khi thừa nhận vật chất, D. Khi không thừa nhận vật chất,
mang tính nhất nguyên khi nào?
của thế giới
nhất của thế giới
độc lập nhau
độc lập nhau

23. Nhà triết học nào cho rằng nguyên tử và khoảng không là thực thể đầu tiên của thế
giới và đó là lập trường triệt học nào?
A. Hêraclít, chủ nghĩa duy vật tự phát.
B. Đêmôcrít, chủ nghĩa duy tâm khách quan. C. Đêmôcrít, chủ nghĩa duy vật tự phát
D. Arixtốt, chủ nghĩa duy vật tự phát
24. Đồng nhất vật chất nói chung với một vật thể hữu hình cảm tính đang tồn tại trong
thế giới bên ngoài là quan điểm của trường phái triết học nào?
A. Chủ nghĩa duy vật tự phát. B. Chủ nghĩa duy tâm.
C. Chủ nghĩa duy vật siêu hình thế kỷ XVII – XVIII. D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng.
25. Đặc điểm chung của quan niệm duy vật về vật chất ở thời kỳ cổ đại là gì?
B. Đồng nhất vật chất nói chung với một dạng vật thể hữu hình, cảm tính của vật chất.
C. Đồng nhất vật chất với khối lượng D. Đồng nhất vật chất với .
23. Hạn chế chung của quan niệm duy vật về vật chất ở thời kỳ cổ đại là gì?
23. Có tính chất duy tâm khách quan

24. Có tính duy vật máy móc siêu hình
25. Có tính duy vật tự phát, là những phỏng đoán dựa trên những tài liệu cảm tính là chủ
26. Có tính duy vật, là những dự đoán dựa trên những tài liệu thực tiễn là chủ yếu, chưa có cơ
sở khoa học.
23. Đâu là mặt tích cực trong quan niệm duy vật về vật chất ở thời kỳ cổ đại? A. Chống
quan niệm máy móc siêu hình.
B. Chống quan niệm máy móc, siêu hình, thúc đẩy tư tưởng khoa học về thế giới. C. Chống lại
quan niệm duy vật biện chứng
24. Hiện tượng phóng xạ mà khoa học tự nhiên phát hiện ra chứng minh điều
gì?
A. Vật chất nói chung là bất biến. B. Nguyên tử là bất biến
C. Nguyên tử là không bất biến D. Vật chất là tĩnh tại

25. Điền từ thích hợp vào dấu (...) : Vật chất là một phạm trù triết học dùng để
chỉ .............. được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta
chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.
A. Thực tại khách quan B. Thực tại chủ quan C. Sự vật, hiện tượng D. Các sự vật, hiện tượng
26. Phương thức tồn tại của vật chất?
23. Thời gian

24. Vận động
25. Phát triển
23. Hình thức tồn tại của vật chất? A.Vận động, phát triển
B. Vận động, không gian C. Vận động, thời gian.

0. Những điều kiện, tiền đề của sự ra đời chủ nghĩa Mác – Lênin?
0. Điều kiện kinh tế, chính trị - xã hội; Tiền đề lý luận; Tiền đề khoa học tự nhiên.
1. Điều kiện kinh tế - xã hội; Tiền đề lý luận; Tiền đề khoa học tự nhiên.
2. Điều kiện kinh tế - xã hội; Tiền đề lý luận; Tiền đề khoa học.
3. Điều kiện kinh tế - xã hội; Tiền đề lý luận, chính trị; Tiền đề khoa học tự nhiên.
0. Những tiền đề lý luận trực tiếp dấn đến sự ra đời của chủ nghĩa Mác?
0. Triết học cổ điển Đức, Kinh tế học chính trị cổ điển Anh và chủ nghĩa xã hội không
tưởng.
1. Triết học cổ điển Đức, Kinh tế học chính trị và chủ nghĩa xã hội không tưởng ở các nước
Pháp va Anh.
2. Triết học cổ điển, Kinh tế học chính trị cổ điển Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng ở
các nước Pháp va Anh.
3. Triết học cổ điển Đức, Kinh tế học chính trị cổ điển Anh và chủ nghĩa xã hội không
tưởng ở các nước Pháp va Anh.
0. Những tiền đề khoa học tự nhiên đối với sự ra đời của triết học Mác?
. Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, Thuyết tiến hóa, Thuyết tế bào.
. Định luật vạn vật hấp dẫn, Thuyết tiến hóa, Thuyết tế bào.
. Định luật bảo toàn, Thuyết tiến hóa, Thuyết tế bào.

. Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, Thuyết lượng tử, Thuyết tế bào.
. Tác phẩm nào của C.Mác và Ph.Ăngghen được xem là văn kiện có tính
cương lĩnh đầu tiên của chủ nghĩa Mác?
0. Sự khốn cùng của triết học

1. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản
2. Gia đình thần thánh
3. Hệ tư tưởng Đức
0. Tác phẩm nào của C.Mác và Ph.Ăngghen bước đầu chỉ ra những quy luật vận
động của lịch sử, thể hiện tư tưởng cơ bản về lý luận hình thái kinh tế - xã
hội?
0. Sự khốn cùng của triết học

1. Gia đình thần thánh
2. Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản

3. Hệ tư tưởng Đức
0. Lý luận về giá trị thặng dư được C.Mác và Ph.Ăngghen trình bày một cách toàn
diện và sâu sắc ở đâu?
A. Bộ “Tư bản“
B. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản C. Sự khốn cùng của triết học
D. Gia đình thần thánh
1. Trong bộ “Tư bản” của C. Mác và Ph.Ăngghen trình bày vấn đề gì ?
0. Chủ nghĩa xã hội khoa học

1. Triết học
2. Kinh tế
3. Lý luận về giá trị thặng dư
. Quá trình V.I.Lênin bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin được chia thành
mấy thời kỳ?
A. 2 thời kỳ B. 3 thời kỳ C. 4 thời kỳ D. 5 thời kỳ
. Định nghĩa của V.I.Lênin về vật chất được nêu ra trong tác phẩm nào?
0. Chủ nghia duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán
1. Bút ký triết học
2. Hai sách lược của đảng dân chủ - xã hội trong cách mạng dân chủ
3. Chính sách kinh tế mới
0. Cách mạng tháng mười Nga năm 1917 thành công mở ra thời đại mới, đó là thời đại
nào?
A. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. B. Quá độ lên chủ nghĩa tư bản trên
phạm vi toàn thế giới.
C. Quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới
D. Quá độ từ chủ nghĩa xã hội lên chủ nghĩa tư bản trên phạm vi toàn thế giới.
1. Định nghĩa về giai cấp được V.I.Lênin nêu lần đầu trong tác phẩm nào?
0. Một bước tiến, hai bước lùi
1. Sáng kiến vĩ đại.

2. Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xô Viết.
0. Theo quan điểm của triết học Mác–Lênin, vấn đề cơ bản của triết học là: A. Quan hệ
giữa tồn tại với tư duy và khả năng nhận thức của con người.
B. Quan hệ giữa vật chất và , tinh thần với tự nhiên và con người có khả năng nhận thức được
thế giới hay không?
C. Quan hệ giữa vật chất với , tinh thần với tự nhiên, tư duy với tồn tại và con người có khả
năng nhận thức được thế giới hay không?
D. Quan hệ giữa con người và nhận thức của con người với giới tự nhiên.
1. Quan niệm của các nhà triết học duy tâm về hai mặt trong vấn đề cơ bản của triết
học?
A. Bản chất thế giới là vật chất. Vật chất là tính thứ nhất, là tính thứ hai, vật chất có trước và
quyết định .
B. Bản chất thế giới là vật chất. Vật chất là cái có trước và quyết định .
C. Bản chất thế giới là . là tính thứ nhất, vật chất là tính thứ hai, quyết định vật chất.
D. Bản chất thế giới là . quyết định vật chất.

2. Lập trường của chủ nghĩa duy vật khi giải quyết mặt thứ nhất của vấn đề cơ bản
của triết học?
A. Bản chất thế giới là vật chất. Vật chất là tính thứ nhất, là tính thứ hai, vật chất có trước và
quyết định .
B. Bản chất thế giới là vật chất, vật chất là cái có trước và quyết định .
C. Bản chất thế giới là , là tính thứ nhất, vật chất là tính thứ hai, quyết định vật chất.
D. Bản chất thế giới là , là cái có trước, quyết định vật chất.
3. Trong lịch sử chủ nghĩa duy vật có bao nhiêu hình thức cơ bản?
0. 4 hình thức
1. 5 hình thức
2. 6 hình thức
3 hình thức
0. Trong qúa trình phát triển, phép biện chứng thể hiện qua bao nhiêu hình thức?
A. 2 hình thức B. 3 hình thức C. 4 hình thức D. 5 hình thức

46. Trong quá trình hình thành và phát triển chủ nghĩa duy vật đã trải qua các
hình thức cơ bản nào?
0. Chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình, chủ nghĩa duy vật biện chứng.
1. Chủ nghĩa duy vật, Chủ nghĩa duy vật siêu hình, chủ nghĩa duy vật biện chứng.
2. Chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình, chủ nghĩa duy vật.
3. Chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa siêu hình, chủ nghĩa duy vật biện chứng.
23. Hình thức chủ nghĩa duy vật nào do C.Mác và Ph.Ăngghen sáng lập, được
V.I.Lênin bảo vệ và phát triển.
A. Chủ nghĩa duy vật chất phác. B. Chủ nghĩa duy vật siêu hình. C. Chủ nghĩa duy vật biện
chứng.
D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng và siêu hình.
24. Hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy vật?
23. Chủ nghĩa duy vật chất phác.

24. Chủ nghĩa duy vật siêu hình.
25. Chủ nghĩa duy vật biện chứng.

26. Chủ nghĩa duy vật biện chứng và siêu hình.
23. Theo quan điểm của triết học Mác – Lênin, triết học là gì?
23. Triết học là những quan điểm lý luận về thế giới và về vị trí của con người trong thế giới
đó.
24. Triết học là hệ thống những quan điểm về thế giới và về vị trí của con người trong thế
giới đó.
25. Triết học là hệ thống lý luận chung nhất về thế giới và về vị trí của con người trong thế
giới đó.
26. Triết học là hệ thống những quan điểm lý luận chung nhất về thế giới và về vị trí của con
người trong thế giới đó.
23. Định nghĩa khoa học về phạm trù vật chất được ai đưa ra? A. V.I Lênin.
B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
24. Định nghĩa về vật chất của V.I.Lênin?
23. Vật chất là dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác,
được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác.
23. Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con
người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và không
lệ thuộc vào cảm giác.
24. Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được cảm giác của
chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác”.
D.Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người
trong cảm giác, được chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác.
23. Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định bản chất của thế giới là: A. Vật chất và .
B. . C. Vật chất.
D. và vật chất.
24. Nguồn gốc cơ bản, trực tiếp và quan trọng nhất quyết định sự ra đời của ?
B. Lao động và ngôn ngữ. C. Bộ óc người và lao động.

25. là gì?
23. Là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.
24. Là sự phản ánh có tính chất năng động, sáng tạo của bộ óc con người về thế giới khách
quan.
25. Là sự phản ánh có tính chất năng động, sáng tạo của bộ óc con người về thế giới khách
26. Là sự phản ánh có tính chất năng động, sáng tạo của bộ óc con người; là hình ảnh chủ
quan của thế giới khách quan.
CHƯƠNG 2. PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
23. Khái niệm nào dưới đây dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa và
vận động, phát triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong tự
nhiên, xã hội và tư duy?
A. Biện chứng khách quan B. Biện chứng chủ quan C. Biện chứng
D. Phép biện chứng
23. Ai là người cho rằng: “Biện chứng gọi là khách quan thì chỉ chi phối trong toàn bộ
giới tự nhiên, còn biện chứng gọi là chủ quan, tức là tư duy biện chứng, thì chỉ là
phản ánh sự chi phối trong toàn bộ giới tự nhiên”.
A. Ph.Ăngghen
B. C.Mác C. V.I.Lênin D. Hêghen
24. Đâu không phải là hình thức cơ bản của phép biện chứng?
23. Phép biện chứng duy vật
24. Phép biện chứng tự nhiên

25. Phép biện chứng chất phác
26. Phép biện chứng duy tâm
23. Phép biện chứng chất phác là hình thức phép biện chứng xuất hiện trong thời kỳ
nào?
A. Thời phục hưng B. Thời cận đại C. Thời hiện đại D. Thời cổ đại
24. Phép biện chứng duy tâm là hình thức phép biện chứng xuất hiện trong thời kỳ
nào?
23. Thời cổ đại
24. Thời phục hưng
25. Thời cận đại

26. Thời hiện đại
23. Phép biện chứng duy vật là hình thức phép biện chứng xuất hiện trong thời kỳ nào?
A. Thời cổ đại
B. Thời phục hưng C. Thời cận đại D. Thời hiện đại

23. Các phạm trù “vô ngã”, “vô thường”, “nhân duyên”… đã thể hiện một cách sâu sắc
tinh thần của:
A. Phép biện chứng tự phát B. Phép biện chứng duy tâm C. Phép biện chứng duy vật
D. Phép biện chứng của C.Mác & Ăngghen
24. Ai là người cho rằng: “Những nhà triết học Hy Lạp cổ đại đều là những nhà biện
chứng tự phát, bẩm sinh, và Arixtốt, bộ óc bách khoa nhất trong các nhà triết học
ấy, cũng đã nghiên cứu những hình thức căn bản nhất của tư duy biện chứng…”.
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin D. Hêghen
25. Các phạm trù “vô ngã”, “vô thường”, “nhân duyên”… thuộc trường phái triết học
nào?
A. Phật giáo B. Nho giáo C. Lão giáo
D. Âm dương - Ngũ hành
26. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Cái thế giới quan ban đầu, ngây thơ, nhưng xét về
thực chất thì đúng đó là thế giới quan của các nhà……………….” (Ph.Ăngghen)
A. Triết học duy vật B. Triết học duy tâm C. Triết học Arixtốt
D. Triết học Hy Lạp cổ đại
27. Theo Ph. Ăngghen, ai là người “trình bày một cách rõ ràng mọi vật đều tồn tại và
đồng thời lại không tồn tại, vì mọi vật đang trôi đi, mọi vật đều không ngừng thay
đổi, mọi vật đều không ngừng phát sinh và tiêu vong”.
A. Arixtốt B. Democrit C. Heraclít D. Platon
28. Phép biện chứng cổ điển Đức được khởi đầu từ nhà triết học nào?
23. Cantơ
24. Hêghen
25. Phíchtơ
26. Senling
23. Phép biện chứng cổ điển Đức được hoàn thiện bởi nhà triết học nào? A. Senling
B. Phíchtơ
C. Hêghen
D. Cantơ
24. Ai là người đã coi biện chứng là quá trình phát triển khởi đầu của “Ý niệm tuyệt
đối”, coi biện chứng chủ quan là cơ sở của biện chứng khách quan?
A. Platon B. Phíchtơ
C. Senling D. Hêghen
25. Ai là người đã xem “tinh thần, tư tưởng, ý niệm là cái có trước, còn thế giới hiện
thực chỉ là một bản sao chép của ý niệm?
A. Phíchtơ
B. Hêghen C. Senling
D. Cantơ
26. Ai là người đã coi “Ý niệm tuyệt đối” là điểm khởi đầu của tồn tại, tự “tha hóa”
thành giới tự nhiên và trở về với bản thân nó trong tồn tại tinh thần?
A. Hêghen B. Phíchtơ C. Cantơ
D. Senling
27. Đỉnh cao của triết học duy tâm cổ điển Đức là nhà triết học nào?
23. Phíchtơ
24. Senling
25. Cantơ
26. Hêghen
23. Nhà triết học nào đã xây dựng phép biện chứng duy tâm với hệ thống phạm trù, quy
luật chung, có logic chặt chẽ của ý thức, tinh thần?
23. Cantơ
24. Hêghen
25. Senling
26. Phíchtơ
23. Ai là người cho rằng: “Hêghen đã đoán được một cách tài tình biện chứng của sự
vật (của những hiện tượng, của thế giới, của giới tự nhiên) trong biện chứng của
khái niệm?
A. V.I.Lênin B. C.Mác
C. Ph.Ăngghen
D. Hồ Chí Minh
24. Ở Ông, phép biện chứng bị lộn ngược đầu xuống đất. Chỉ cần dựng nó lại là sẽ phát
hiện được cái hạt nhân hợp lý của nó ở đằng sau cái vỏ thần bí của nó. Ông là ai?
A. Phíchtơ
B. Hêghen C. Senling
D. Cantơ
25. Ai là người đầu tiên trình bày một cách bao quát và có ý thức những hình thức vận
động chung của phép biện chứng?
A. Senling B. Phíchtơ
C. Hêghen
D. Cantơ
26. Ai là người cho rằng: “Phép biện chứng … là môn khoa học về những quy luật phổ
biến của sự vận động và sự phát triển của giới tự nhiên, của xã hội loài người và của
tư duy”?
A. C.Mác B. V.I.Lênin
C. Hồ Chí Minh
D. Ph.Ăngghen
27. Phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác – Lênin có mấy đặc trưng cơ bản?
A. 2 đặc trưng B. 3 đặc trưng

C. 4 đặc trưng
D. 5 đặc trưng
23. Phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác – Lênin có mấy nguyên lý cơ bản?
A. 1 nguyên lý
B. 2 nguyên lý
C. 3 nguyên lý D. 4 nguyên lý
24. Khái niệm nào dưới đây dùng để chỉ sự quy định, sự tác động và chuyển hóa lẫn
nhau giữa các sự vật, hiện tượng, hay giữa các mặt, các yếu tố của mỗi sự vật, hiện
tượng trong thế giới?
A. Nhân quả
B. Phép biện chứng C. Biện chứng
D. Mối liên hệ
25. Mối liên hệ phổ biến có mấy tính chất?
23. 2 tính chất
24. 3 tính chất

25. 4 tính chất
26. 5 tính chất
23. Tính chất nào sau đây không phải tính chất của nguyên lý về mối liên hệ phổ biến?
A. Tính khách quan
B. Tính đa dạng phong phú C. Tính phổ biến
D. Tính kế thừa
24. Ai là người cho rằng: “Muốn thực sự hiểu được sự vật, cần phải nhìn bao quát và
nghiên cứu tất cả các mặt, tất cả các mối liên hệ và “quan hệ gián tiếp” của sự vật
đó”.
A. V.I.Lênin B. C.Mác C. Hêghen
D. Ph.Ăngghen
23. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Sự phát triển chỉ là sự tăng, giảm thuần túy về
lượng, không có sự thay đổi về chất của sự vật, hiện tượng.
A. Quan điểm biện chứng
B. Quan điểm phát triển
C. Quan điểm siêu hình D. Quan điểm duy vật
24. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Sự phát triển là quá trình tiến lên liên tục, không
trải qua những bước quanh co phức tạp.
A. Quan điểm biện chứng B. Quan điểm duy tâm
C. Quan điểm phát triển
D. Quan điểm siêu hình
25. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Phát triển là quá trình vận động của sự vật, hiện
tượng theo khuynh hướng đi lên: Từ trình độ thấp đến trình độ cao, từ kém hoàn
thiện đến hoàn thiện hơn.
A. Quan điểm phát triển B. Quan điểm duy vật

D. Quan điểm duy tâm
26. Quan điểm nào sau đây cho rằng: Phát triển không phải là sự biến đổi tăng lên hay
giảm đi đơn thuần về lượng hay sự biến đổi hoàn toàn lặp đi lặp lại ở chất cũ mà là
sự biến đổi về chất theo hướng ngày càng hoàn thiện của sự vật ở những trình độ
ngày càng cao hơn.
A. Quan điểm siêu hình
B. Quan điểm phát triển
C. Quan điểm duy vật D. Quan điểm duy tâm
27. Quan điểm nào sau đây cho rằng: để nhận thức và giải quyết bất cứ vấn đề gì trong
thực tiễn, trước hết, cần phải đặt sự vật, hiện tượng theo khuynh hướng đi lên của
nó.
A. Quan điểm duy tâm
B. Quan điểm duy vật C. Quan điểm phát triển
D. Quan điểm lịch sử - cụ thể

23. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “……………….. là những khái niệm rộng nhất,
phản ánh những mặt, những thuộc tính, những mối liên hệ chung, cơ bản nhất của
các sự vật và hiện tượng thuộc một lĩnh vực nhất định.
A. Khái niệm B. Mối liên hệ C. Phạm trù D. Vật chất
24. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Giữa phạm trù của các khoa học cụ thể và phạm trù
của phép biện chứng có mối quan hệ biện chứng với nhau. Đó là mối quan hệ
giữa……….
A. Cái riêng và cái chung B. Nội dung và hình thức C. Bản chất và hiện tượng D. Tất nhiên và
ngẫu nhiên
25. Trong phép biện chứng duy vật, có mấy cặp phạm trù cơ bản?
23. 6 cặp phạm trù

23. Cặp phạm trù nào sau đây không thuộc các cặp phạm trù cơ bản của phép biện
chứng duy vật?
A. Bản chất và hiện tượng B. Tự nhiên và xã hội

C. Nguyên nhân và kết quả D. Khả năng và hiện thực
24. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ một sự vật, một hiện tượng, một quá trình nhất
định?
A. Cái chung B. Cái đơn nhất C. Hiện tượng D. Cái riêng
25. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính, những yếu tố,
những quan hệ lặp lại phổ biến ở nhiều sự vật, hiện tượng?
A. Cái riêng
B. Nguyên nhân
23. Cái đơn nhất
24. Cái chung
23. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ những đặc tính, những tính chất chỉ tồn tại ở
một sự vật, một hiện tượng nào đó mà không lặp lại ở các sự vật, hiện tượng khác?
A. Cái riêng
B. Cái đơn nhất C. cái chung D. Bản chất
24. Điền từ thích hợp vào dấu (...) : Muốn nắm được cái chung thì cần phải xuất phát từ
những …………… bởi cái chung không tồn tại trừu tượng ngoài những
………………
A. Cái đơn nhất B. Hiện tượng C. Cái riêng D. Nguyên nhân
23. .Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ sự tác động lẫn nhau giữa các mặt trong một sự
vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng với nhau, từ đó tạo ra sự biến đổi
nhất định?
A. Kết quả B. Bản chất C. Hiện tượng D. Nguyên nhân
23. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động giữa
các mặt, các yếu tố trong một sự vật, hiện tượng hoặc giữa các sự vật, hiện tượng?
A. Kết quả
B. Nguyên nhân C. Bản chất
D. Nội dung
24. Một nguyên nhân có thể sinh ra bao nhiêu kết quả?
23. Một kết quả
24. Một hoặc nhiều kết quả

25. Nhiều kết quả
26. Từ hai kết quả trở lên
23. Một kết quả có được do bao nhiêu nguyên nhân tạo nên? A. Một nguyên nhân
B. Một hoặc nhiều nguyên nhân C. Nhiều nguyên nhân
D. Từ hai nguyên nhân trở lên
24. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Trong sự vận động của thế giới vật chất, không có
nguyên nhân ……………… và không có kết quả …………………
A. Đầu tiên – đầu tiên B. Cuối cùng – đầu tiên
C. Đầu tiên – cuối cùng D. Cuối cùng – cuối cùng
25. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ cái do những nguyên nhân cơ bản, bên trong
của kết cấu vật chất quyết định và trong những điều kiện nhất định, nó phải xảy ra
như thế, không thể khác được?
A. Bản chất B. Kết quả C. Ngẫu nhiên D. Tất nhiên
26. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ cái do các nguyên nhân bên ngoài, do sự ngẫu
hợp của nhiều hoàn cảnh bên ngoài quyết định, do đó nó có thể xuất hiện hoặc
không xuất hiện, có thể xuất hiện như thế này hoặc như thế khác?
A. Ngẫu nhiên B. Kết quả C. Tất nhiên D. Khả năng

27. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Tất nhiên và ngẫu nhiên đều tồn tại khách quan và
đều có vai trò nhất định đối với sự vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng,
trong đó ………………… đóng vai trò quyết định.
A. Tất nhiên B. Ngẫu nhiên C. Nguyên nhân D. Bản chất
28. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố,
những quá trình tạo nên sự vật, hiện tượng?
23. Hình thức
24. Nội dung
25. Cái chung

26. Cái riêng
23. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ phương thức tồn tại và phát triển của sự vật,
hiện tượng đó, là hệ thống các mối liên hệ tương đối bền vững giữa các yếu tố của
nó?
A. Nội dung B. Bản chất C. Hình thức D. Nguyên nhân
24. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ sự tổng hợp tất cả những mặt, những mối liên
hệ tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong, quy định sự tồn tại, vận
động, phát triển của sự vật, hiện tượng đó?
A. Hiện tượng B. Nội dung C. Hình thức D. Bản chất
25. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ sự biểu hiện ra bên ngoài của những mặt,
những mối liên hệ tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong, quy định sự tồn tại, vận
động, phát triển của sự vật, hiện tượng đó?
A. Nội dung B. Hình thức C. Bản chất D. Hiện tượng

26. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ cái chưa xuất hiện, chưa tồn tại trong thực tế,
nhưng sẽ xuất hiện và tồn tại thực sự khi có các diều kiện tương ứng? A. Nguyên
nhân
B. Khả nămg
C. Hiện thực D. Hiện tượng
27. Phạm trù nào dưới đây dùng để chỉ những cái đang tồn tại trong thực tế và trong tư
duy?
A. Khả năng
B. Nguyên nhân
23. Hiện thực
24. Nội dung
23. Ai là người cho rằng: “Chủ nghĩa Mác căn cứ vào những sự thật chứ không phải
dựa vào những khả năng. Người mácxít chỉ có thể sử dụng, để làm căn cứ cho chính
sách của mình, những sự thật được chứng minh rõ rệt và không thể chối cãi được”.
A. Ph.Ăngghen
B. C.Mác C. Hêghen D. V.I.Lênin
24. Điền từ thích hợp vào dấu (...): . ……………. là những mối liên hệ khách quan, bản
chất, tất nhiên, phổ biến và lặp lại giữa các mặt, các yếu tố, các thuộc tính bên trong
mỗi một sự vật, hiện tượng hay giữa các sự vật, hiện tượng với nhau.
A. Quy luật B. Bản chất C. Nguyên lý D. Biện chứng
25. Những quy luật chỉ sự tác động trong phạm vi nhất định của các sự vật, hiện tượng
cùng loại được gọi là:
A. Những quy luật chung B. Những quy luật riêng C. Những quy luật cơ bản
D. Những quy luật không cơ bản
26. Những quy luật tác động trong phạm vi rộng, tác động trong nhiều loại sự vật, hiện
tượng khác nhau được gọi là:
A. Những quy luật chung B. Những quy luật riêng C. Những quy luật cơ bản
D. Những quy luật không cơ bản
27. Những quy luật tác động trong tất cả các lĩnh vực từ tự nhiên, xã hội cho đến tư duy
được gọi là:
A. Những quy luật chung B. Những quy luật cơ bản C. Những quy luật phổ biến
D. Những quy luật tự nhiên- xã hội
23. Quy luật nảy sinh và tác động trong giới tự nhiên, kể cả cơ thể con người, không
phải thông qua hoạt động có ý thức của con người được gọi là:
A. Quy luật chung B. Quy luật xã hội C. Quy luật cơ bản D. Quy luật tự nhiên
24. Quy luật hoạt động của chính con người trong các quan hệ xã hội được gọi
là:
A. Quy luật cơ bản B. Quy luật chung C. Quy luật xã hội
D. Quy luật phân hóa giàu – nghèo
25. Những quy luật thuộc mối liên hệ nội tại của những khái niệm, phạm trù, phán
đoán, suy luận và của quá trình phát triển nhận thức lý tính ở con người
được gọi là:
A. Quy luật xã hội
B. Quy luật mâu thuẫn C. Quy luật không cơ bản D. Quy luật của tư duy
26. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Quy luật chuyển hóa từ những sự thay đổi về
………… thành những sự thay đổi về ………….. và ngược lại.
A. Lượng – chất
B. Lượng – lượng C. Chất – lượng D. Chất – chất
27. Khái niệm nào dưới đây dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật,
hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ các thuộc tính cấu thành nó, phân biệt nó với
sự vật, hiện tượng khác?
A. Lượng B. Chất
C. Bản chất D. Nội dung

23. Khái niệm nào dưới đây dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật,
hiện tượng về các phương diện: số lượng các yếu tố cấu thành, quy mô của sự tồn
tại, tốc độ, nhịp điệu của các quá trình vận động, phát triển?
A. Chất
B. Bản chất
C. Lượng D. Nội dung
24. Khái niệm nào dưới đây dùng chỉ tính quy định, mối liên hệ thống nhất giữa chất và
lượng, là khoảng giới hạn mà trong đó sự thay đổi về lượng chưa làm thay đổi căn
bản về chất của sự vật, hiện tượng?
A. Điểm nút
B. Độ
C. Bước nhảy D. Giới hạn
25. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Giới hạn mà khi lượng thay đổi đến một giới hạn
nhất định sẽ tất yếu dẫn đến sự thay đổi về chất được gọi là…...............
A. Điểm nút B. Nút

C. Độ
D. Bước nhảy
26. Đâu không phải là hình thức cơ bản của hoạt động thực tiễn.
23. Hoạt động chính trị - xã hội
24. Hoạt động thực nghiệm khoa học

25. Hoạt động cách mạng
26. Hoạt động sản xuất vật chất
23. Hoạt động nào dưới đây dùng để chỉ hình thức hoạt động cơ bản, đầu tiên của thực
tiễn, là hoạt động mà trong đó con người sử dụng những công cụ lao động tác động
vào giới tự nhiên để tạo ra của cải vật chất, các điều kiện cần thiết nhằm duy trì sự
tồn tại và phát triển của mình?
B. Hoạt động thực nghiệm khoa học C. Hoạt động chính trị - xã hội
D. Hoạt động cải tạo giới tự nhiên

CHƯƠNG 3: CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
1.Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử: “Tự nhiên” theo nghĩa rộng là:
23. Toàn bộ thế giới

24. Toàn bộ thế giới vật chất tồn tại khách quan
25. Toàn bộ thế giới khách quan

26. Quá trình tiến hóa vật chất
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử: Cách thức sản xuất ra của cải vật
chất của con người ở những giai đoạn lịch sử nhất định, được gọi là gì? A. Lực lượng
sản xuất
B. Cơ sở hạ tầng
C. Phương thức sản xuất D. Hạ tầng kinh tế
24. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử, yếu tố nào trong quan hệ sản xuất
đóng vai trò quyết định:
A. Quan hệ giữa người với người trong phân phối của cải B. Quan hệ giữa người với người trong
tiêu dùng sản phẩm
C. Quan hệ giữa người với người trong sở hữu về tư liệu sản xuất D. Quan hệ giữa người với
người trong quản lý sản xuất
25. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử: Trong hai mặt của phương thức sản
xuất thì phương thức sản xuất luôn là:
A. Hình thức của quá trình sản xuất B. Hình thức của quan hệ xã hội
C. Nội dung vật chất của quá trình sản xuất D. Nội dung của quan hệ xã hội
26. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì lực lượng sản xuất chủ yếu của
xã hội bao gồm các yếu tố:
A. Người sản xuất và công cụ sản xuất B. Người sản xuất và kỹ thuật tiên tiến
C. Người sản xuất và tư liệu sản xuất
D. Tư liệu sản xuất và điều kiện tự nhiên thuận lợi
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì mối quan hệ giữa lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất phải tuân theo nguyên tắc:
23. Chủ quan
24. Khách quan
25. Cả chủ quan và khách quan

26. Không theo nguyên tắc nào
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì khi quan hệ sản xuất cũ bị diệt
vong có nghĩa là:
A. Phương thức sản xuất cũ bị diệt vong B. Lực lượng sản xuất cũ bị diệt vong
C. Mối quan hệ của con người trong xã hội bị khủng hoảng D. Bất công trong xã hội tăng cao
24. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì khi quan hệ sản xuất cũ bị thay
thế bởi một quan hệ sản xuất mới cao hơn, có nghĩa là:
A. Hệ tư tưởng mới, tiến bộ xuất hiện
B. Phương thức sản xuất mới, tiến bộ ra đời
C. Lý luận mới tiến bộ có tính chất dẫn đường ra đời D. Kiến trúc thượng tầng lạc hậu
25. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì: Quy luật quan hệ sản xuất phù
hợp với trình độ của lực lượng sản xuất là quy luật phổ biến:
A. Tác động trong toàn bộ tiến trình lịch sử nhân loại từ chế độ công xã nguyên thủy cho đến
nay
B. Tác động chỉ trong chế độ xã hội Phong kiến cho đến nay
C. Tác động chỉ trong chế độ xã hội Tư bản chủ nghĩa cho đến nay
D. Tác động chỉ trong chế độ Xã hội – Xã hội chủ nghĩa
26. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì quan hệ sản xuất có mấy yếu tố
cơ bản hợp thành?
A. Hai yếu tố B. Ba yếu tố C. Bốn yếu tố
D. Năm yếu tố
27. Chọn câu trả lời đúng nhất theo phương thức định nghĩa khái niệm: Khái niệm
quan hệ sản xuất dùng để chỉ:
A. Mối quan hệ giữa con người và giới tự nhiên.
B. Mối quan hệ giữa con người và con người trong hệ thống sản xuất xã hội C. Mối quan hệ giữa
con người với con người trong sinh hoạt vật chất.
D. Mối quan hệ kinh tế trong quá trình sản xuất và tái sản xuất của xã hội.
23. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Quan hệ cơ bản nhất trong
hệ thống quan hệ sản xuất là mối quan hệ:
A. Sở hữu.
B. Sở hữu về trí tuệ.
C. Sở hữu về tư liệu sản xuất. D. Sở hữu về công cụ lao động.
24. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Quy luật cơ bản nhất, chi
phối quyết định toàn bộ quá trình vận động, phát triển của lịch sử xã hội loài người
là quy luật:
A. Đấu tranh giai cấp.
B. Phát triển khoa học và công nghệ. C. Phát triển kinh tế thị trường.
D. Quan hệ sản xuất phụ thuộc vào trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
25. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Nguồn gốc, động lực cơ bản
nhất của mọi quá trình phát triển xã hội là:
A. Sự phát triển của khoa học.

B. Sự phát triển của khoa học và công nghệ. C. Sự phát triển của phương thức sản xuất. D. Sự
vận động của đấu tranh giai cấp.
26. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử:
23. Quan hệ sản xuất có thể vượt trước trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
24. Quan hệ sản xuất có thể lạc hậu hơn trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
25. Quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
26. Tùy từng điều kiện cụ thể, quan hệ sản xuất có thể vượt trước quan hệ sản xuất.
23. Chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất là mối quan hệ:
A. Lực lượng sản xuất chi phối đến quan hệ sản xuất
B. Quan hệ sản xuất tác động trở lại lực lượng sản xuất ở những mức độ nhất định C. Mối quan
hệ thống nhất, biện chứng
D. Lực lượng sản xuất đóng vai trò quan trọng
24. Trong Chủ nghĩa duy vật lịch sử, khái niệm phương thức sản xuất dùng để chỉ:
A. Cách thức tiến hành quá trình sản xuất ra của cải vật chất trong một giai đoạn lịch sử nhất
định
23. Qua trình sản xuất ra của cải vật chất trong một giai đoạn lịch sử nhất định
24. Cơ chế vận hành kinh tế trong các điều kiện cụ thể của xã hội
25. Qua trình sản xuất ra của cải vật chất với một chơ chế kinh tế nhất định.
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử: Sản xuất ra của cải vật chất giữ vai
trò là:
A. Nền tảng của xã hội
B. Nền tảng vật chất của xã hội C. Nền tảng tinh thần của xã hội
D. Nền tảng kỹ thuật, kỹ thuật của xã hội
24. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử: Trình độ phát triển của phương
thức sản xuất ra của cải vật chất là nhân tố giữ vai trò quyết định đối với:
A. Đời sống tinh thần của xã hội
B. Đời sống văn hóa của xã hội
C. Đời sống chính trị, đạo đức của xã hội
D. Trình độ phát triển của nền sản xuất của xã hội
25. Theo C.Mác: các nền kinh tế căn bản được phân biệt với nhau bởi:
23. Phương thức sản xuất ra của cải vật chất
24. Mục đích của quá trình sản xuất ra của cải vật chất
25. Mục đích tự nhiên của quá trình sản xuất ra của cải vật chất
26. Mục đích xã hội của quá trình sản xuất ra của cải vật chất
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử: Suy đến cùng, trình độ sản xuất của
nền sản xuất vật chất của xã hội được quyết định bởi trình độ:
A. Phát triển của phương thức sử dụng lao động
B. Phát triển của các nguồn lực sử dụng trong quá trình sản xuất C. Phát triển của lực lượng sản
xuất
D. Phát triển của quan hệ sản xuất
24. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Khái niệm cơ sở hạ tầng
dùng để chỉ:
A. Quan hệ kinh tế của xã hội.
B. Kết cấu vật chất – kỹ thuật làm cơ sở để phát triển kinh tế. C. Quan hệ sản xuất của xã hội.
D. Quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội.

23. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Quan hệ cơ bản nhất, quyết
định mọi quan hệ khác của xã hội là:
A. Quan hệ Pháp luật. B. Quan hệ văn hóa.
C. Quan hệ kinh tế D. Quan hệ tôn giáo.
24. Mỗi phương thức sản xuất đều được tạo nên bởi hai mặt:
23. Kỹ thuật và khoa học - công nghệ
24. Kỹ thuật và lao động

25. Kỹ thuật và cách thức tổ chức kinh tế
26. Kỹ thuật và tổ chức lao động
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử: Khái niệm nào dưới đây dùng để
chỉ toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành nên cơ cấu kinh tế của một xã hội
nhất định.
A. Quan hệ sản xuất thống trị B. Quan hệ sản xuất mầm mống
D. Kiến trúc thượng tầng
24. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Duy vật lịch sử: Kết cấu của Kiến trúc thượng tầng
bao gồm:
A. Cơ cấu kinh tế của một xã hội nhất định
B. Quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất thống trị và quan hệ sản xuất mầm mống C. Hệ
thống các hình thái xã hội và hệ thống các thiết chế xã hội tương ứng D. Hệ thống các hình thái
xã hội và hệ thống các thiết chế pháp luật tương ứng
25. Chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định: Trong mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và
kiến trúc thượng tầng:
A. Cơ sở hạ tầng sẽ quyết định bản chất của kiến trúc thượng tầng
B. Cơ sở hạ tầng sẽ quyết định số lượng các yếu tố cấu thành kiến trúc thượng tầng C. Kiến trúc
thượng tầng sẽ quyết định bản chất của cơ sở hạ tầng
D. Kiến trúc thượng tầng sẽ quyết định các yếu tố cấu thành cơ sở hạ tầng
26. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử, kiến trúc thượng tầng tác
động trở lại cơ sở hạ tầng thông qua chức năng cơ bản nào? A. Chức năng kinh tế
B. Chức năng xã hội C. Chức năng đạo đức

D. Chức năng văn hóa giáo dục
23. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Trong xã hội có giai cấp thì
yếu tố cơ bản nhất của kiến trúc thượng tầng có tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất
tới cơ sở hạ tầng của xã hội là yếu tố:
A. Yếu tố chính đảng. B. Yếu tố nhà nước. C. Yếu tố tôn giáo.
D. Yếu tố văn hóa – xã hội.
23. “Nhà nước” theo quan điểm duy vật lịch sử là:
A. Tổ chức phi chính phủ.
23. Tổ chức quyền lực phi giai cấp.
24. Tổ chức quyền lực mang bản chất của giai cấp sở hữu tư liệu sản xuất chủ yếu của xã
hội.
25. Tổ chức quyền lực mang bản chất của mọi giai cấp trong xã hội.
23. Khái niệm Tồn tại xã hội theo quan điểm Chủ nghĩa duy vật lịch sử là: A. Toàn bộ
sinh hoạt vật chất và của con người trong xã hội đó
B. Toàn bộ sinh hoạt vật chất và điều kiện sinh hoạt vật chất của con người trong xã hội
C. Toàn bộ điều kiện sinh hoạt vật chất của con người và khoa học kỹ thuật trong xã hội đó
D. Toàn bộ điều kiện kinh tế xã hội
24. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin thì phương diện tinh thần của
đời sống xã hội được gọi là: A. Tâm lý xã hội
B. Đạo đức xã hội
C. Hệ tư tưởng của xã hội D. xã hội
25. Chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử: Khi xuất hiện mâu thuẫn gay
gắt giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất thì:
A. Quan hệ sản xuất sẽ tự động thay đổi cho phù hợp với lực lượng sản xuất.
B. Quan hệ sản xuất không thể thay đổi được vì nó được bảo vệ bằng quyền lực nhà nước.
C. Lực lượng sản xuất phải tự điều chỉnh cho phù hợp với quan hệ sản xuất.
D. Quan hệ sản xuất được thay đổi thông qua những cuộc cải cách và các cuộc cách mạng xã
hội.
23. Lựa chọn câu trả lời đúng theo quan điểm duy vật lịch sử:
Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng là sự tác động:
23. Luôn luôn diễn ra theo chiều hướng tích cực.
24. Luôn luôn diễn ra theo chiều hướng tiêu cực.

25. Có thể diễn ra theo chiều hướng tích cực hoặc tiêu cực.
26. Tiêu cực là cơ bản còn đôi khi theo chiều hướng tích cực.
23. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin: xã hội sẽ thay đổi khi:
A. Phương thức sản xuất thay đổi B. Quan hệ sản xuất thay đổi
C. Tồn tại xã hội thay đổi
D. Cơ sở hạ tầng thay đổi
24. Quan điểm nào dưới đây cho rằng: “ xã hội luôn luôn là yếu tố phụ thuộc vào tồn tại
xã hội, nó không có tính độc lập tương đối”.
A. Chủ nghĩa duy vật. B. Chủ nghĩa duy tâm.
C. Chủ nghĩa duy vật siêu hình. D. Chủ nghĩa duy vật lịch sử.
25. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin: xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội
phụ thuộc vào điều kiện chủ yếu nào sau đây:
A. Điều kiện tự nhiên khách quan, con người và các mối quan hệ kinh tế
B. Điều kiện tự nhiên khách quan và các mối quan hệ kinh tế
C. Điều kiện lịch sử cụ thể, trình độ văn hóa và khoa học kỹ thuật của con người
D. Điều kiện lịch sử cụ thể, tính chất của các mối quan hệ kinh tế và vai trò của giai cấp cách
mạng
26. Quan điểm cho rằng: “ Tồn tại xã hội quyết định xã hội nhưng đồng thời xã hội lại
có tính độc lập tương đối của nó” là quan điểm của:
A. Chủ nghĩa duy vật. B. Chủ nghĩa duy tâm
C. Chủ nghĩa duy vật siêu hình. D. Chủ nghĩa duy vật lịch sử
27. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin: Muốn phát triển xã hội của một xã hội
mới về lâu dài phải phát triển yếu tố nào sau đây?
A. Cơ sở vật chất của xã hội
B. Cơ sở đạo đức của xã hội

C. Cơ sở văn hóa, giáo dục của xã hội
23. Hoàn thiện thói quen hướng thiện và nhân văn của con người
23. Tiền đề xuất phát của quan điểm duy vật lịch sử là:
A. Con người hiện thực
B. Con người trừu tượng C. Con người hành động D. Con người tư duy
41 .Mác đã xuất phát từ quan hệ cơ bản nào dưới đây để phân tích kết cấu xã hội trong
những giai đoạn nhất định:
23. Quan hệ chính trị
24. Quan hệ pháp luật

25. Quan hệ giữa con người và giới tự nhiên
26. Quan hệ sản xuất
23. Chọn câu trả lời đúng nhất theo quan niệm duy vật lịch sử: Mỗi hình thái kinh tế-xã
hội đều được cấu thành từ các nhân tố: A. Lực lượng sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
B. Quan hệ kinh tế, lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng. C. Quan hệ sản xuất và kiến
trúc thượng tầng.
D. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội và kiến trúc
thượng tầng.
24. Mác đã xuất phát từ quan hệ nào dưới đây, coi đó là những quan hệ cơ bản nhất để
phân tích kết cấu xã hội:
A. Quan hệ chính trị B. Quan hệ pháp luật.
C. Quan hệ giữa con người và giới tự nhiên. D. Quan hệ sản xuất.
25. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là
một quá trình …” (C.Mác)
A. Lịch sử tất yếu theo quy luật. B. Lịch sử đi lên.
C. Lịch sử - tự nhiên.
D. Lịch sử của các Dân tộc.
26. Theo quan điểm duy vật lịch sử thì quá trình “Lịch sử - Tự nhiên” của sự phát triển
các hình thái kinh tế - xã hội là quá trình phát triển theo:
23. Quy luật tự nhiên
24. Ý muốn chủ quan của con người
25. Ý niệm tuyệt đối

26. Quy luật khách quan của xã hội
23. Lý luận hình thái kinh tế xã hội do C.Mác sáng lập đã khắc phục được những hạn
chế cơ bản nào trong các quan niệm về xã hội đã từng có trước đây?
A. Quan niệm duy tâm và tôn giáo
B. Quan niệm duy vật tầm thường và tôn giáo C. Quan niệm siêu hình và duy tâm, tôn giáo
D. Quan niệm duy tâm khách quan và tôn giáo, huyền thoại
24.Theo tinh thần khoa học thì lý luận hình thái kinh tế - xã hội là cơ sở khoa
học để:
23. Giải thích đầy đủ mọi hiện tượng xã hội
24. Xác lập phương pháp luận khoa học chung nhất để giải thích các hiện tượng xã hội
25. Giải thích chính xác và đầy đủ mọi hiện tượng xã hội
26. Xác lập phương pháp luận chung ở tầm “duy nhất khoa học” cho mọi quá trình nghiên
cứu
23. Theo định nghĩa của V.I.Lênin về giai cấp thì sự khác biệt cơ bản nhất giữa các giai
cấp là địa vị của họ trong:
A. Quyền lực chính trị B. Quyền lực nhà nước
C. Quyền lực quản lý kinh tế
D. Quyền sở hữu tư liệu sản xuất
24. Theo định nghĩa của V.I.Lênin về giai cấp thì giai cấp là những tập đoàn người to
lớn có sự phận biệt về:
A. Địa vị của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử
B. Địa vị của họ trong quá trình quản lý và phân phối của cải của xã hội C. Địa vị của họ trong
quản lý chính trị, văn hóa, xã hội
D. Địa vị của họ trong việc nắm quyền lực nhà nước
25. Theo quan điểm duy vật lịch sử, đấu tranh giai cấp giữ vai trò là:
23. Động lực cơ bản nhất của sự phát triển xã hội
24. Một trong những phương thức và động lực của sự phất triển xã hội ngày nay
25. Một trong những nguồn gốc và động lực quan trong của mọi xã hội
23. Một trong những phương thức, động lực của sự tiến bộ, phát triển xã hội trong điều kiện
xã hội có sự phân hóa thành đối khàng giai cấp
23. Theo quan điểm duy vật lịch sử, khái niệm “Cách mạng xã hội” dùng để chỉ: A. Sự
tiến bộ, tiến hóa mọi lĩnh vực trong xã hội nhất định
B. Sự thay thế chế độ xã hội này bằng chế độ xã hội khác
C. Sự thay thế thể chế kinh này bằng một thể chế kinh tế khác
D. Sự thay thế hình thái kinh tế - xã hội này bằng một hình thái kinh tế -xã hội khác cao hơn
24. Theo quan điểm duy vật lịch sử, cách mạng xã hội giữ vai trò là:
23. Một trong những phương thức, động lực phát triển xã hội
24. Động lực phát triển của mọi xã hội

25. Nguồn gốc và động lực tiến bộ xã hội
26. Phương thức, động lực cơ bản nhất của sự phát triển xã hội trong điều kiện xã hội có sự
phân hóa thành đối kháng giai cấp
23. Theo quan điểm toàn diện của chủ nghĩa duy vật lịch sử, con người là: A. Thực thể
vật chất tự nhiên
B. Thực thể chính trị và đạo đức

C. Thực thể chính trị, có tư duy và văn hóa
D. Thực thể tự nhiên và xã hội
24. Theo quan điểm toàn diện của chủ nghĩa duy vật lịch sử, bản chất con người
là:
A. Thiện B. Ác
C. Không thiện, không ác (mang bản chất tự nhiên) D. Tổng hòa các quan hệ xã hội
25. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là
…”(C.Mác)
A. Tổng hòa các quan hệ kinh tế B. Toàn bộ các quan hệ xã hội C.Tổng hòa những quan hệ xã
hội
D. Tổng hòa các quan hệ tự nhiên và xã hội
26. Theo định nghĩa của Ph.Ăngghen, con người là một động vật:
23. Biết tư duy

24. Biết chế tạo và sử dụng công cụ lao động
23. Biết ứng xử theo các quy phạm đạo đức
24. Biết ứng xử theo các quy định chính trị
23. Theo quan điểm duy vật lịch sử, lực lượng cơ bản nhất trong quần chúng nhân dân
là:
A. Giai cấp thống trị xã hội. B. Tầng lớp trí thức.
C. Người lao động.
D. Công nhận và nông dân.
24. Theo quan điểm duy vật lịch sử, một giai cấp chỉ thực sự thực hiện được quyền
thống trị của nó đối với toàn thể xã hội khi nó:
A. Nắm được quyền lực nhà nước
B. Là giai cấp tiến bộ và có hệ tư tưởng khoa học C. Nắm được tư liệu sản xuất chủ yếu
D. Nắm được tư liệu sản xuất chủ yếu và quyền lực nhà nước
“Điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội biến đổi đến đâu thì ngay lập tức tâm lý xã hội và
hệ tư tưởng xã hội cũng lập tức biến đổi đến đó”
23. Đúng. Vì Tồn tại xã hội nào thì xã hội đó
24. Đúng. Vì ý thức xã hội chỉ là sự phản ánh đối với tồn tại xã hội
25. Sai. Vì xã hội phụ thuộc vào tồn tại xa hội nhưng nó có tính độc lập tương đối của nó
26. Sai. Vì: thực tế lịch sử cho thấy không phải như vậy
“Vì quan hệ sản xuất phải phụ thuộc tất yếu vào trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất; do vậy, với bất cứ một sự biến đổi nào trong lực lượng sản xuất cũng ngay lập tức
dẫn tới sự biến đổi trong quan hệ sản xuất”.
23. Đúng. Vì quan hệ sản xuất phụ thuộc vào lực lượng sản xuất
24. Đúng. Vì quan hệ sản xuất chỉ là hình thức kinh tế của quá trình sản xuất, nó luôn biến
đổi cho phù hợp với nội dung vật chất của quá trình đó – tức lực lượng sản xuất
25. Sai. Vì quan hệ sản xuất phụ thuộc vào lực lượng sản xuất nhưng nó có tính độc lập
tương đối
26. Sai. Vì trong thực tế không đúng như vậy
23. Theo quan điểm duy vật lịch sử, nguồn gốc sâu xa của các cuộc cách mạng là
do:
A. Quần chúng lao động bị áp bức

23. Quần chúng lao động bị áp bức nặng nề
24. Giai cấp cầm quyền bị khủng hoảng về đường lối cai trị
25. Mâu thuẫn gay gắt giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
23. Trong quan điểm về con người, Ông cho rằng: “Bản chất con người không phải là
cái trừu tượng, cố hữu của những cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó,
bản chất con người là tổng hòa các quan hệ xã hội”, Ông là ai?
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. Hồ Chí Minh
24. Về vai trò quyết định của lực lượng sản xuất đối với sự tiến bộ của lịch sử, Ông nói:
“Cái cối xay quay bằng tay đưa lại xã hội có lãnh chúa, cái cối xay chạy bằng hơi
nước đưa lại xã hội có nhà tư bản công nghiệp” Ông là ai?
A. Phoiơbắc B. V.I.Lênin C. C.Mác
D. Ph.Ăngghen
25. Các yếu tố cấu thành tồn tại xã hội bao gồm:
23. Điều kiện tự nhiên và dân số

24. Điều kiện tự nhiên và điều kiện xã hội
25. Điều kiện xã hội, phương thức sản xuất và quan hệ sản xuất
26. Phương thức sản xuất, môi trường tự nhiên, dân số và mật độ dân cư
23. Theo quan điểm của triết học Mác-Lênin, nhà nước là: A. Công cụ quyền lực của một
giai cấp
B. Cơ quan quyền lực của các giai cấp
C. Cơ quan quyền lực của giai cấp thống trị về kinh tế D. Bộ máy phục vụ xã hội
CHƯƠNG 4: HỌC THUYẾT GIÁ TRỊ
23. Học thuyết kinh tế nào của C.Mác được coi là hòn đá tảng? A. Học thuyết giá trị lao
động.
B. Học thuyết giá trị thặng dư.
C. Học thuyết tích lũy tài sản.
D. Học thuyết tái sản xuất tư bản xã hội.
24. Học thuyết nào là xuất phát điểm trong toàn bộ lý luận kinh tế của C.Mác? A. Học
thuyết giá trị thặng dư.
B. Học thuyết giá trị.
C. Học thuyết tích lũy tài sản.
D. Học thuyết tái sản xuất tư bản xã hội.
25. Sản xuất tự cấp tự túc là kiểu tổ chức kinh tế mà:
23. Sản phẩm tự nhiên phục vụ cho nhu cầu người sản xuất.
24. Sản phẩm do lao động tạo ra nhằm để thỏa mãn trực tiếp nhu cầu của người sản xuất.
25. Sản xuất ra để trao đổi, mua bán.
26. Sản xuất để phục vụ sản xuất.
4. Sản xuất hàng hóa xuất hiện dựa trên:
. Phân công lao động cá biệt và chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.
. Phân công lao động chung và chế độ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất.
. Phân công lao động và sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế giữa những người sản xuất
hàng hóa.
. Phân công lao động xã hội và sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế giữa những người
sản xuất hàng hóa.
. Giá trị của hàng hoá được quyết định bởi: A. Sự khan hiếm của hàng hoá
B. Sự hao phí sức lao động của con người
C. Lao động trừu tượng của người sản xuất kết tinh trong hàng hoá D. Công dụng của hàng hóa.
. Sản xuất hàng hoá tồn tại:
. Trong chế độ nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa

. Trong các xã hội, có phân công lao động xã hội và sự tách biệt về kinh tế giữa
những người sản xuất
D. Chỉ có trong chủ nghĩa tư bản
. Giá cả hàng hoá là:
A. Giá trị của hàng hoá
B. Quan hệ về lượng giữa hàng và tiền C. Tổng của chi phí sản xuất và lợi nhuận D. Biểu hiện
bằng tiền của giá trị hàng hoá
. Quy luật giá trị là:

. Quy luật riêng của chủ nghĩa tư bản
. Quy luật cơ bản của sản xuất và trao đổi hàng hoá
. Quy luật kinh tế chung của mọi xã hội

. Quy luật kinh tế của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa tư bản
. Yếu tố quyết định đến giá cả hàng hoá là: A. Giá trị của hàng hoá
B. Quan hệ cung cầu về hang hoá C. Giá trị sử dụng của hàng hoá D. Mốt thời trang của hàng
hoá.
. Lao động trừu tượng là:
. Phạm trù riêng của chủ nghĩa tư bản.

. Phạm trù của mọi nền kinh tế hàng hóa.
. Phạm trù riêng của kinh tế thị trường.
. Phạm trù chung của mọi nền kinh tế.
. Lao động cụ thể là: A. Phạm trù lịch sử.
B. Tạo ra giá trị của hàng hóa.
C. Tạo ra giá trị sử dụng của hàng hóa.
D. Biểu hiện tính chất xã hội của người sản xuất hàng hóa.
. Lượng giá trị xã hội của hàng hóa được quyết định bởi: A. Hao phí vật tư kỹ thuật.
B. Hao phí lao động cần thiết của người sản xuất hàng hóa. C. Hao phí lao động sống của người
sản xuất hàng hóa.
D. Thời gian lao động xã hội cần thiết.

13. Lượng giá trị của đơn vị hàng hóa thay đổi:
. Tỷ lệ nghịch với thời gian lao động xã hội cần thiết và năng suất lao động.
. Tỷ lệ thuận với thời gian lao động xã hội cần thiết và năng suất lao động.
. Tỷ lệ thuận với thời gian lao động xã hội cần thiết và tỷ lệ nghịch với năng suất lao động.
. Tỷ lệ thuận với thời gian lao động xã hội cần thiết và cường độ lao động.
. Lượng giá trị của đơn vị hàng hóa: A. Tỷ lệ thuận với cường độ lao động. B. Tỷ lệ
nghịch với cường độ lao động.
C. Không phụ thuộc vào cường độ lao động. D. Không phụ thuộc vào năng suất lao động.
. Chọn câu trả lời sai về tăng năng suất lao động: Khi tăng năng suất lao động thì:
A. Số lượng hàng hóa trong một đơn vị thời gian tăng. B. Số lượng hàng hóa trong một đơn vị
thời gian giảm. C. Giá trị một đơn vị hàng hóa giảm.
D. Tổng giá trị hàng hóa không thay đổi.
. Chọn câu trả lời đúng về tăng cường độ lao động: Khi cường độ lao động tăng lên
thì:
A. Số lượng hàng hóa làm ra trong một đơn vị thời gian tăng lên.
B. Số lượng lao động hao phí trong thời gian đó không thay đổi. C. Giá trị một đơn vị hàng hóa
giảm đi.
D. Giá trị một đơn vị hàng hóa tăng lên.
. Khi đồng thời tăng năng suất lao động và cường độ lao động lên 2 lần thì: A. Tổng
số hàng hoá tăng lên 4 lần, tổng số giá trị hàng hoá tăng lên 4 lần
B. Tổng số giá trị hàng hoá tăng 2 lần, tổng số hàng hoá tăng 2 lần C. Giá trị 1 hàng hoá giảm 2
lần, tổng số giá trị hàng hoá tăng 2 lần D. Tổng số hàng hoá tăng lên 2 lần, giá trị 1 hàng hoá
giảm 2 lần.
. Hai hàng hoá trao đổi được với nhau vì:

. Chúng cũng là sản phẩm của lao động.
. Có lượng thời gian hao phí lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra chúng bằng nhau
. Chúng cũng là sản phẩm của lao động và có lượng thời gian hao phí lao động xã hội cần
thiết để sản xuất ra chúng bằng nhau.
. Có lượng hao phí vật tư kỹ thuật bằng nhau

. Yếu tố nào được xác định là thực thể giá trị hàng hóa?
A. Lao động cụ thể.
B. Lao động trừu tượng. C. Lao động giản đơn. D. Lao động phức tạp.
. Giá trị hàng hóa được tạo ra từ đâu?

. Từ sản xuất.
. Từ phân phối.
. Từ trao đổi.
. Cả sản xuất, phân phối, trao đổi.
. Tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa là:
A. Lao động tư nhân và lao động xã hội.
B. Lao động giản đơn và lao động phức tạp. C. Lao động cụ thể và lao động trừu tượng. D. Lao
động quá khứ và lao động sống.
. Ai là người phát hiện ra tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa? A.
A.Smith.
B. D.Ricardo. C. C.Mác
D. Ph. Ăngghen.
. Lao động cụ thể là:

. Là những việc làm cụ thể.
. Là lao động có mục đích cụ thể.

. Là lao động ở các ngành nghề cụ thể.
. Là lao động có mục đích riêng, đối tượng riêng, phương pháp riêng, phương tiện riêng và
kết quả riêng.
. Lao động cụ thể là : A. Nguồn gốc của của cải. B. Nguồn gốc của giá trị.
C. Nguồn gốc của giá trị trao đổi. D. Nguồn gốc của giá trị thặng dư.
. Lao động trừu tượng là:

. Lao động không cụ thể.
. Lao động phức tạp.
. Là lao động có trình độ cao, mất nhiều công đào tạo.
. Là sự hao phí sức lao động của người sản xuất hàng hóa nói chung không tính đến những
hình thức cụ thể.
. Chọn đáp án sai về tăng năng suất lao động (NSLĐ) và tăng cường độ lao
động:
A. Tăng NSLĐ làm cho số sản phẩm làm ra trong một đơn vị thời gian tăng lên, còn giá trị 1 đơn
vị hàng hoá cũng tăng lên.
B. Tăng NSLĐ làm cho số sản phẩm làm ra trong một đơn vị thời gian tăng lên, còn giá trị 1 đơn
vị hàng hoá giảm xuống.
C. Tăng cường độ lao động làm cho số sản phẩm làm ra trong 1 đơn vị thời gian tăng lên, còn giá
trị 1 đơn vị hàng hoá không thay đổi.
D. Tăng NSLĐ dựa trên cơ sở cải tiến kỹ thuật, nâng cao trình độ tay nghề nguời lao động, còn
tăng cuờng độ lao dộng thuần tuý là tăng lượng lao động hao phí trong 1
đơn vị thời gian.

. Nhân tố nào là căn bản, lâu dài để tăng sản phẩm cho xã hội?
. Tăng số nguời lao động.

. Tăng cường độ lao động.
. Kéo dài thời gian lao động.
28. Tiền tệ là:
A. Thước đo giá trị của hàng hoá
B. Phương tiện để lưu thông hàng hoá và để thanh toán
C. Là hàng hoá đặc biệt đóng vai trò là vật ngang giá chung
D. Là vàng, bạc.
29. Sản xuất hàng hóa là:
. Kiểu tổ chức kinh tế mà ở đó sản phẩm được sản xuất ra để tiêu dùng.
. Kiểu tổ chức kinh tế mà ở đó sản phẩm được sản xuất ra để giao nộp.
. Kiểu tổ chức kinh tế mà sản phẩm được sản xuất ra để đáp ứng nhu cầu.
. Kiểu tổ chức kinh tế mà ở đó sản phẩm được sản xuất ra để bán.
. Khi bắt đầu nghiên cứu phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, C.Mác bắt đầu từ:
A. Tiền tệ. B. Hàng hóa.
. Tư bản.
. Giá trị.
31. Phân công lao động xã hội là:
. Sự phân chia xã hội thành các ngành nghề khác nhau của nền sản xuất xã hội.
. Sự phân chia lao động xã hội thành các vùng khác nhau của nền sản xuất xã hội.
. Sự phân chia lao động xã hội thành các ngành nghề khác nhau của nền sản xuất xã hội.
. Sự phân chia các vủng khác nhau để sản xuất sản phẩm.
. Một trong những đặc trưng cơ bản của sản xuất hàng hóa là: A. Sản xuất để trao đổi
mua bán.
B. Sản xuất để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng. C. Sản xuất để giao nộp cho nhà nước.
D. Sản xuất để đáp ứng nhu cầu cho nhà sản xuất.
. Sản xuất hàng hóa và sản xuất tự cấp tự túc là:
A. Khác nhau..
. Giống nhau.
. Làm tiền đề cho nhau.
. Phụ thuộc nhau.

34. Hàng hóa là:
. Sản phẩm của tự nhiên, thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người thông qua trao đổi, mua
bán.
. Sản phẩm, không thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người thông qua trao đổi, mua bán.
. Sản phẩm của lao động, thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người thông qua trao đổi,
mua bán.
. Sản phẩm của lao động, thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người thông qua tiêu dùng.
. Hàng hóa có thể tồn tại dưới dạng: A. Hữu hình hoặc vô hình.
B. Hữu hình hoặc vô danh. C. Hữu hình hoặc vật thể. D. Hữu hình hoặc có hình.
. Hai thuộc tính cơ bản của hàng hóa là: A. Giá trị sử dụng và công dụng.
. Giá trị sử dụng và giá trị.
. Giá trị và giá trị trao đổi.
. Giá trị và giá cả.
. Giá trị sử dụng chỉ thể hiện khi: A. Tiêu dùng.
B. Mua hàng hóa. C. Bán hàng hóa.
D. Sử dụng cho sản xuất.
. Mỗi hàng hóa:

. Chỉ có một giá trị sử dụng nhất định.
. Phải có hai giá trị sử dụng khác nhau.

. Chỉ sử dụng cho một mục đích: sản xuất hoặc tiêu dùng.
. Có thể có nhiều giá trị sử dụng khác nhau.
. Giá trị sử A. Lịch sử.
B. Vĩnh viễn. C. Chỉ tồn tại D. Chỉ tồn tại
dụng là phạm trù:

trong sản xuất hàng hóa.
trong phương thức sản xuất TBCN.
40. Giá trị sử dụng của hàng hóa là:
. Giá trị của hàng hóa có thể thỏa mãn một hoặc một số nhu cầu của con người.
. Công dụng của hàng hóa có thể thỏa mãn một hoặc một số nhu cầu của sản xuất.
. Công dụng của hàng hóa có thể thỏa mãn một hoặc một số giá trị của con người.
. Công dụng của hàng hóa có thể thoả mãn một hoặc một số nhu cầu của con người.
41. Giá trị là:
. Cơ sở của giá trị sử dụng.
. Cơ sở của giá trị trao đổi.

. Cơ sở của hao phí lao động.
. Cơ sở của giá trị xã hội.
42. Giá trị trao đổi là:

. Quan hệ về chất mà giá trị sử dụng này đổi lấy giá trị sử dụng khác.
. Quan hệ tỷ lệ về lượng mà giá trị này đổi lấy giá trị khác.
. Quan hệ tỷ lệ về chất mà giá trị này đổi lấy giá trị khác.
. Quan hệ tỷ lệ về lượng mà giá trị sử dụng này đổi lấy giá trị sử dụng khác.
. Hai hàng hóa khác nhau có thể trao đổi được với nhau vì:
A. Đều là sản phẩm của tự nhiên, do tự nhiên đem lại.
B. Đều là sản phẩm của lao động, đều có lao động kết tinh trong đó.
C. Đều là sản phẩm của tư liệu lao động, đều có tư liệu lao động kết tinh trong đó. D. Đều là sản
phẩm của đối tượng lao động, đều có lao động kết tinh trong đó.
. Mục đích của nhà sản xuất là:
. Giá trị sử dụng.

. Công dụng.
. Lợi ích.
. Giá trị.
. Mục đích của người tiêu dùng là: A. Giá trị.
B. Giá trị sử dụng. C. Giá trị trao đổi. D. Giá cả.
. Lao động cụ thể và lao động trừu tượng là: A. Hai mặt của cùng một sản phẩm.
B. Hai mặt của cùng một hàng hóa. C. Hai loại lao động khác nhau.
D. Hai mặt của cùng một lao động sản xuất hàng hóa.
. Lao động cụ thể là biểu hiện của:
. Lao động xã hội.

. Lao động tư nhân.
. Lao động trừu tượng.

. Lao động giản đơn.
. Lao động trừu tượng là biểu hiện của:
A. Lao động xã hội.
B. Lao động phức tạp. C. Lao động cụ thể. D. Lao động giản đơn.
. Tính chất hai mặt của lao động sản xuất hàng hóa phản ánh. A. Tính chất tư nhân và
tính chất lao động.
B. Tính chất lao động và tính chất xã hội. C. Tính chất tư nhân và tính chất sử dụng.
D. Tính chất tư nhân và tính chất xã hội.
. Lượng giá trị của hàng hóa được đo lường bằng: A. Thời gian lao động cá biệt cần
thiết.
B. Thời gian lao động giản đơn.
C. Thời gian lao động xã hội cần thiết. D. Thời gian lao động cần thiết.
. Cấu thành lượng giá trị một đơn vị hàng hóa ( W ), bao gồm: A. W = c + p + m
B. W = c +v + p C. W = k +v + m D. W = c +v +m
. Tiền tệ ra đời là do:

. Quá trình phát triển lâu dài của sản xuất hàng hóa.
. Quá trình phát triển lâu dài của sản xuất và trao đổi hàng hóa.
. Quá trình phát triển lâu dài của lưu thông hàng hóa.
. Quá trình phát triển lâu dài của sản xuất và phân phối hàng hóa.
53. Sự phát triển của các hình thái giá trị bao gồm:
. Hình thái giá trị giản đơn, hình thái giá trị chung, hình thái tiền tệ.
. Hình thái giá trị giản đơn, hình thái giá trị thu hẹp, hình thái giá trị chung, hình thái tiền
tệ.
. Hình thái giá trị giản đơn, hình thái giá trị mở rộng, hình thái giá trị chung, hình thái
tiền tệ.
. Hình thái giá trị mở rộng, hình thái giá trị chung, hình thái tiền tệ.
. Công thức lưu thông hàng hóa khi tiền làm môi giới trong trao đổi: A. T – H – T.
B. T – H - T’
C. H – T – H D. H – T’- H
. Lượng tiền cần thiết cho lưu thông hàng hóa trong một thời kỳ nhất định được xác
định bằng:
A. Tổng giá cả của hàng hóa lưu thông trong kỳ đó nhân cho tốc độ lưu thông tiền tệ. B. Tổng
giá cả của hàng hóa lưu thông trong kỳ đó chia cho tốc độ lưu thông tiền tệ. C. Tổng giá cả của
hàng hóa lưu thông trong kỳ đó trừ cho tốc độ lưu thông tiền tệ.
D. Tổng giá cả của hàng hóa lưu thông trong kỳ đó cộng cho tốc độ lưu thông tiền tệ.
. Mức lạm phát được đo lường thông qua: A. Chỉ số giá trị sử dụng.
B. Chỉ số giá cả. C. Chỉ số giá trị.
D. Chỉ số giá trị trao đổi.
. Cơ sở chủ yếu của giá cả thị trường là: A. Giá trị.
B. Giá trị sử dụng. C. Cung - cầu.
D. Giá trị của tiền.
. Khi kinh tế hàng hóa phát triển đến một giai đoạn nhất định xuất hiện việc mua bán
chịu, thì tiền thực hiện được chức năng:
A. Thước đo giá trị.
B. Phương tiện lưu thông. C. Phương tiện cất trữ.
D. Phương tiện thanh toán.
. Theo quan điểm của C.Mác, khi vàng, bạc được dùng làm tiền tệ thì:
. Không xuất hiện tình trạng lạm phát.
. Xuất hiện tình trạng lạm phát khi hàng hóa quá nhiều.
. Xuất hiện tình trạng lạm phát khi tiền tệ quá nhiều.
. Xuất hiện tình trạng lạm phát khi tiền tệ mất giá.
. Theo C.Mác, khi số lượng tiền giấy phát hành đưa vào lưu thông vượt quá số lượng
vàng, bạc mà nó đại diện, sẻ xảy ra hiện tượng:
A. Hàng hóa không bán được. B. Hàng hóa bán rất chạy.
C. Lạm phát. D. Thiểu phát.
CHƯƠNG 5: HỌC THUYẾT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ
. Công thức chung của tư bản là: A. H – T – H.
B. T - SX – T’
C. T – H – T’
D. T – H – T
. Mâu thuẫn trong công thức chung của tư bản là:
A. T’>T B. T’<T. C. T’=T D. T’>H’
. Sức lao động là:
. Toàn bộ sức thể lực tồn tại trong mỗi con người mà người đó có khả năng đem ra sử dụng
và sản xuất.
. Toàn bộ sức thể lực và trí lực tồn tại trong mỗi con người mà người đó có khả năng đem
ra sử dụng và sản xuất.
. Toàn bộ sức trí lực tồn tại trong mỗi con người mà người đó có khả năng đem ra sử dụng
và sản xuất.
. Toàn bộ sức thể lực và trí lực tồn tại trong mỗi con người mà người đó không có khả
năng đem ra sử dụng và sản xuất.
. Hàng hóa sức lao động khác với hàng hóa thông thường ở chỗ nó mang yếu tố:
A. Tinh thần và vật chất. B. Tinh thần và lịch sử. C. Vật chất và lịch sử. D. Tinh thần và tự do.
. Điều kiện biến sức lao động thành hàng hóa:
. Người lao động phải được mua bán; người lao động không có tư liệu sản xuất.
. Người lao động phải được tự do; người lao động có tư liệu sản xuất.
. Người lao động phải được tự do; người lao động không có tư liệu sản xuất.
. Người lao động phải được tự do; người lao động không có tư liệu tiêu dùng.
. Giá trị sức lao động được đo lường gián tiếp bằng:
. Giá trị những tư liệu sản xuất để nuôi sống người lao động.
. Giá cả những tư liệu tiêu dùng để nuôi sống người lao động.
. Giá trị những tư liệu tiêu dùng để nuôi sống nhà tư bản.
. Giá trị những tư liệu tiêu dùng để nuôi sống người lao động.
. Giá trị sử dụng của hàng hóa sức lao động khi sử dụng sẽ tạo ra: A. Giá trị mới lớn
hơn giá trị bản thân nó.
B. Giá trị mới bằng giá trị bản thân nó.

. Giá trị mới nhỏ hơn giá trị bản thân nó.
. Giá trị sử dụng mới lớn hơn giá trị sử dụng bản thân nó.
. Giá trị sử dụng của hàng hóa sức lao động được coi là:
A. Chìa khóa để giải quyết mâu thuẫn giữa tư bản và lao động. B. Chìa khóa để giải quyết thành
công của tư bản.
C. Chìa khóa để giải quyết công thức chung của tư bản.
D. Chìa khóa để giải quyết mâu thuẫn công thức chung của lưu thông hàng hóa.
. Giá trị thặng dư là:
. Phần giá trị dôi ra ngoài giá trị sử dụng sức lao động, là lao động không công của công
nhân.
. Phần giá trị dôi ra ngoài giá trị sức lao động, là lao động không công của công nhân.
. Phần giá trị dôi ra ngoài giá trị hàng hóa, là lao động không công của công nhân.
. Phần giá trị dôi ra ngoài lao động, là lao động không công của công nhân.
10. Ngày lao động của công nhân gồm hai phần, đó là:
. Thời gian lao động giản đơn và thời gian lao động thặng dư.
. Thời gian lao động phức tạp và thời gian lao động thặng dư.
. Thời gian lao động cần thiết và thời gian lao động thặng dư.
. Thời gian lao động giản đơn và thời gian lao động phức tạp.
. Tư bản khả biến ( v ):
. Biểu hiện là giá trị tư liệu sản xuất, khi tham gia vào quá trình sản xuất, giá trị của nó
được tăng lên sau quá trình sản xuất.
. Biểu hiện là giá trị sức lao động, khi tham gia vào quá trình lưu thông, giá trị của nó được
tăng lên sau quá trình sản xuất.
. Biểu hiện là giá trị sức lao động, khi tham gia vào quá trình sản xuất, giá trị của nó không
. Biểu hiện là giá trị sức lao động, khi tham gia vào quá trình sản xuất, giá trị của nó được
. Tư bản khả biến ( v ):

. Bộ phận trực tiếp tạo ra giá trị sử dụng.
. Bộ phận trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư.

. Bộ phận trực tiếp tạo ra sản phẩm thặng dư.
. Bộ phận gián tiếp tạo ra giá trị thặng dư.

. Tỷ suất giá trị thặng dư ( m’) là:
. Tỷ lệ phần trăm giữa lượng giá trị thặng dư và tư bản bất biến.
. Tỷ lệ phần trăm giữa lượng tư bản bất biến và tư bản khả biến.
. Tỷ lệ phần trăm giữa lượng giá trị thặng dư và tư bản khả biến.
. Tỷ lệ phần trăm giữa lượng sản phẩm thặng dư và tư bản khả biến.
. Khối lượng giá trị thặng dư ( M ) được tính bằng công thức:
A. M = m’.k B. M= m’.c
C. M = m. V
D. M = m’.V
. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối được thực hiện bằng cách:
A. Kéo dài ngày lao động và tăng năng suất lao động.
B. Kéo dài ngày lao động và tăng cường độ lao động.
C. Kéo dài ngày lao động và tăng thời gian lao động. D. Rút ngắn ngày lao động và tăng cường
độ lao động.
. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tương đối được thực hiện bằng cách:
A. Kéo dài ngày lao động và tăng năng suất lao động. B. Kéo dài ngày lao động và tăng cường
độ lao động. C. Kéo dài ngày lao động và tăng thời gian lao động.
D. Tăng năng suất lao động và độ dài ngày lao động không đổi.
. Giá trị thặng dư siêu ngạch là giá trị thặng dư có được do:
. Giá cả cá biệt của hàng hóa thấp hơn giá trị xã hội.
. Giá trị cá biệt của hàng hóa bằng giá trị xã hội.
. Giá trị xã hội của hàng hóa thấp hơn giá trị cá biệt.
. Giá trị cá biệt tăng lên do tăng năng suất lao động.
. Giá trị thặng dư siêu ngạch còn được gọi là
. Hình thức biểu hiện của giá trị thặng dư tương đối.
. Hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tương đối.
. Hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tuyệt đối.
. Hình thức biến tướng của sản phẩm thặng dư tương đối.
19. Tư bản là:
. Khối lượng tiền tệ lớn, nhờ đó có được lợi nhuận
. Máy móc, thiết bị nhà xưởng và công nhân làm thuê.

. Toàn bộ tiền và của cải vật chất.
. Giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng cách bóc lột lao động làm thuê.
. Tư bản bất biến (c) và tư bản khả biến (v) thuộc phạm trù tư bản nào?
A. Tư bản tiền tệ
B. Tư bản hàng hoá
C. Tư bản sản xuất
D. Tư bản lưu thông.
21.Mục đích trực tiếp của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa là:
. Sản xuất ra ngày càng nhiều của cải vật chất.

. Mở rộng phạm vi thống trị của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.
. Tạo ra ngày càng nhiều giá trị thặng dư.
. Làm cho lao động ngày càng lệ thuộc vào nhà tư bản.
. Khi nào tiền tệ biến thành tư bản?
A. Khi có lượng tiền tệ đủ lớn.
B. Dùng tiền đầu tư vào sản xuất kinh doanh. C. Sức lao động trở thành hàng hóa.
D. Dùng tiền để buôn bán, mua rẻ bán đắt.

. Từ định nghĩa phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối, hãy xác định đáp án
đúng dưới đây:
A. Độ dài ngày lao động bằng ngày tự nhiên. B. Độ dài ngày lao động lớn hơn không.
C. Độ dài ngày lao động bằng thời gian lao động cần thiết.
D. Độ dài ngày lao động lớn hơn thời gian lao động cần thiết.
. Trong các luận điểm dưới đây, luận điểm nào không đúng.
. Các phương thức sản xuất trước chủ nghĩa tư bản bóc lột giá trị thặng dư trực tiếp.
. Bóc lột giá trị thặng dư chỉ có ở chủ nghĩa tư bản.
. Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối là hình thái chung nhất của sản xuất giá trị thặng dư.
. Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối là điểm xuất phát để sản xuất giá trị thặng dư tương
đối.
. Phương án nào dưới đây là không đúng khi xem xét về phương pháp sản xuất giá trị
thặng dư tuyệt đối.
A. Giá trị sức lao động không đổi.
B. Thời gian lao động cần thiết thay đổi.

C. Ngày lao động thay đổi.
. Thời gian lao động thặng dư thay đổi.
. Trong phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối, người lao động muốn giảm
thời gian lao động trong ngày còn nhà tư bản lại muốn kéo dài thời gian lao động
trong ngày. Giới hạn tối thiểu ngày lao động là bao nhiêu?
A. Đủ bù đắp giá trị sức lao động của công nhân. B. Bằng thời gian lao động cần thiết.
C. Do nhà tư bản quy định.
D. Lớn hơn thời gian lao động cần thiết.
. Phương án nào dưới đây là không đúng khi xem xét về phương pháp sản xuất giá trị
thặng dư tuyệt đối. ( giống câu 25 )
A. Chủ yếu áp dụng ở giai đoạn đầu của chủ nghĩa tư bản khi kỹ thuật còn thủ công, lạc hậu.
B. Giá trị sức lao động không thay đổi.
C. Ngày lao động không thay đổi.
D. Thời gian lao động thặng dư thay đổi.
. Vai trò của máy móc trong quá trình tạo ra giá trị thặng dư:
. Máy móc là nguồn gốc của giá trị thặng dư.
. Máy móc là tiền đề vật chất trong việc tạo ra giá trị thặng dư.
. Máy móc và sức lao động đều tạo ra giá trị thặng dư.
. Máy móc là yếu tố quyết định trong việc tạo ra giá trị thặng dư.
. Nếu nhà tư bản trả công đúng giá trị sức lao động thì có còn bóc lột giá trị thặng dư
không?
A. Không. B. Có.
C. Bị lỗ vốn. D. Hòa vốn.
. Cơ sở chung của giá trị thặng dư tương đối và giá trị thặng dư siêu ngạch là:
A. Tăng năng suất lao động.
B. Tăng năng suất lao động xã hội. C. Tăng năng suất lao động cá biệt. D. Giảm giá trị sức lao
động.
. Các yếu tố nào sau đây không thuộc tư bản bất biến:
. Tiền lương.
. Máy móc, thiết bị, nhà xưởng.
. Kết cấu hạ tầng sản xuất.
. Nguyên vật liệu.
. Quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản là: A. Quy luật giá trị.
B. Quy luật giá cả sản xuất. C. Quy luật tự do cạnh tranh. D. Quy luật giá trị thặng dư.
. Bản chất tiền công trong chủ nghĩa tư bản là:

. Giá cả của hàng hóa sức lao động.
. Giá cả của hàng hóa lao động.
. Giá cả của hàng hóa.

. Giá cả của lao động.
34. Tiền công thực tế là:
. Là tổng số tiền nhận được thực tế trong một tháng.
. Là số tiền trong sổ lương + tiền thưởng + các nguồn thu nhập khác.
. Là lượng hàng hóa và dịch vụ mua được bằng tiền công danh nghĩa.
. Là giá cả sức lao động.
. Tiêu chí nào dưới đây là cơ bản để xác định chính xác tiền công. A. Số lượng tiền
công.
B. Tiền công tháng. C. Tiền công ngày. D. Tiền công giờ.

. Hai hình thức tiền công cơ bản là:
. Tiền công theo thời gian và tiền công theo lao động.
. Tiền công theo giờ và tiền công theo sản phẩm.
. Tiền công theo thời gian và tiền công theo sản phẩm.
. Tiền công theo tháng và tiền công theo sản phẩm.
. Tiền lương tính theo thời gian là:

. Tiền lương được trả căn cứ vào năng suất làm việc của người công nhân.
. Tiền lương được trả căn cứ vào thời gian làm việc của người công nhân.
. Tiền lương được trả căn cứ vào cường độ làm việc của người công nhân.
. Tiền lương được trả căn cứ vào hiệu quả làm việc của người công nhân.
. Tiền lương tính theo sản phẩm là:

. Tiền lương được trả căn cứ vào số lượng sản phẩm mà người công nhân làm ra.
. Tiền lương được trả căn cứ vào chất lượng sản phẩm mà người công nhân làm ra.
. Tiền lương được trả căn cứ vào số lượng và chất lượng sản phẩm mà người công nhân
làm ra.
. Tiền lương được trả căn cứ vào số lượng và chất lượng sản phẩm mà người công nhân
chưa hoàn thành.
. Nguồn gốc chủ yếu của tích lũy tư bản là: A. Sản phẩm thặng dư.
B. Tiền huy động. C. Giá trị thặng dư.
D. Tiền đi vay.
. Động cơ chủ yếu của tích lũy tư bản là: A. Quy luật giá trị thặng dư.
B. Quy luật giá trị.
C. Quy luật sản phẩm thặng dư.
D. Quy luật lao động thặng dư
. Những nhân tố ảnh hưởng đến quy mô tích lũy:

. Trình độ bóc lột sức lao động; cường độ lao động; sự chênh lệch ngày càng tăng giữa tư
bản sử dụng và tư bản đã tiêu dùng; quy mô tư bản ứng trước.
. Trình độ bóc lột sức lao động; trình độ năng suất lao động; sự chênh lệch ngày càng
tăng giữa tư bản sử dụng và tư bản đã tiêu dùng; quy mô tư bản ứng trước.
. Trình độ bóc lột sức lao động; sự chênh lệch ngày càng tăng giữa tư bản sử dụng và tư
bản đã tiêu dùng; quy mô tư bản ứng trước.
. Trình độ bóc lột sức lao động; trình độ năng suất lao động; sự chênh lệch ngày càng tăng
giữa tư bản sử dụng và tư bản đã tiêu dùng.
. Nguồn gốc của tích tụ tư bản là: A. Sản phẩm thặng dư.
B. Vốn tự có của nhà tư bản. C. Giá trị thặng dư.
D. Vốn huy động.
. Tích tụ tư bản là:
. Quá trình tăng giảm quy mô của tư bản cá biệt bằng cách tư bản hóa một phần giá trị
thặng dư.
. Quá trình tăng quy mô của tư bản cá biệt bằng cách tư bản hóa một phần giá trị thặng
dư.
. Quá trình tăng quy mô của tư bản xã hội bằng cách tư bản hóa một phần giá trị thặng dư.
. Quá trình giảm quy mô của tư bản xã hội bằng cách tư bản hóa một phần giá trị thặng dư.
. Tập trung tư bản là:
. Quá trình liên kết, hợp nhất các tư bản xã hội trong xã hội thành một tư bản lớn hơn.
. Quá trình liên kết, hợp nhất các tư bản tiền tệ trong xã hội thành một tư bản lớn hơn.
. Quá trình liên kết, hợp nhất các tư bản cá biệt trong xã hội thành một tư bản lớn hơn.
. Quá trình liên kết, hợp nhất các tư bản thương nghiệp trong xã hội thành một tư bản lớn
hơn.
. Nguồn gốc của tập trung tư bản là:
A. Các tư bản trong xã hội.
B. Các tư bản cá biệt có sẵn trong xã hội.
C. Các tư bản cá biệt của các nước. D. Các tư bản dư thừa.

. Cấu tạo hữu cơ của tư bản là:
. Cấu tạo sản xuất của tư bản do cấu tạo kỹ thuật quyết định và phản ánh sự biến đổi của
cấu tạo kỹ thuật.
. Cấu tạo giá trị của tư bản.
. Cấu tạo kỹ thuật của tư bản.
. Cấu tạo giá trị của tư bản do cấu tạo kỹ thuật quyết định và phản ánh sự biến đổi của
cấu tạo kỹ thuật.
. Chọn đáp án sai về tích luỹ tư bản:
. Tích lũy tư bản là biến một phần giá trị thặng dư thành tư bản.
. Nguồn gốc của tích lũy tư bản là giá trị thặng dư.
. Động cơ cở tích lũy tư bản là giá trị thặng dư.

. Tích lũy tư bản là sự tiết kiệm tư bản.
. Các quan hệ dưới đây, quan hệ nào không thuộc phạm trù cấu tạo giá trị của tư
bản?
A. Quan hệ giữa tư bản bất biến và tư bản khả biến. B. Phản ánh mặt hiện vật của tư bản.
C. Tỷ lệ về số lượng giữa giá trị tư bản bất biến và khả biến để tiến hành sản xuất.
D. Phản ánh mặt giá trị của tư bản.
. Khi cấu tạo hữu cơ của tư bản tăng lên thì ý nào dưới đây là không đúng?
A. Phản ánh sự phát triển của lực lượng sản xuất.
B. Tư bản bất biến tăng tuyệt đối và tương đối.
C. Tư bản khả biến không tăng.
D. Tư bản khả biến tăng tuyệt đối, giảm tương đối.
. Thời gian chu chuyển của tư bản gồm thời gian sản xuất và thời gian lưu thông.
Thời gian sản xuất không bao gồm:
A. Thời gian lao động.
B. Thời gian tiêu thụ hàng hóa. C. Thời gian dự trữ sản xuất.
D. Thời gian gián đoạn lao động.
. Cấu tạo kỹ thuật của tư bản:
. Phản ánh mối quan hệ tỷ lệ giữa khối lượng tư liệu tiêu dùng và số lao động sử dụng tư
liệu tiêu dùng đó.
. Phản ánh mối quan hệ tỷ lệ giữa khối lượng tư liệu sản xuất và chất lượng lao động sử
dụng tư liệu tiêu dùng đó.
. Phản ánh mối quan hệ tỷ lệ giữa khối lượng tư liệu tiêu dùng và chất lượng lao
động sử dụng tư liệu tiêu dùng đó.
. Phản ánh mối quan hệ tỷ lệ giữa khối lượng tư liệu sản xuất và số lao động sử dụng tư
liệu sản xuất đó.
52. Cấu tạo giá trị phản ánh:
. Mối quan hệ tỷ lệ giữa giá trị tư bản bất biến và giá trị tư bản khả biến.
. Quan hệ tỷ lệ giữa giá trị tư bản cố định và giá trị tư bản khả biến.
. Mối quan hệ tỷ lệ giữa giá trị tư bản bất biến và giá trị tư bản cố định.
. Mối quan hệ tỷ lệ giữa giá trị tư bản cố định và giá trị tư bản lưu động.
. Tuần hoàn của tư bản công nghiệp là sự thống nhất của ba hình thái tuần hoàn.
A. Tư bản lưu thông; tư bản sản xuất và tư bản hàng hóa. B. Tư bản tiền tệ; tư bản sản xuất và tư
bản cho vay.
C. Tư bản tiền tệ; tư bản sản xuất và tư bản hàng hóa.
D. Tư bản tiền tệ; tư bản trao đổi và tư bản hàng hóa.
. Ba giai đoạn vận động tuần hoàn của tư bản là:
A. Giai đoạn 1: sản xuất ; Giai đoạn 2: lưu thông; Giai đoạn 3: lưu thông.
B. Giai đoạn 1: lưu thông ; Giai đoạn 2: sản xuất ; Giai đoạn 3: lưu thông.
C. Giai đoạn 1: lưu thông ; Giai đoạn 2: lưu thông ; Giai đoạn 3: sản xuất.
D. Giai đoạn 1: lưu thông ; Giai đoạn 2: trao đổi ; Giai đoạn 3: lưu thông.
. Chu chuyển của tư bản là: (của thầy không có câu hỏi, tui tự thêm vô)
. Sự chu chuyển của tư bản nếu xét nó là một quá trình định kỳ đổi mới, lặp đi lặp lại
không ngừng.
. Sự thay đổi của tư bản nếu xét nó là một quá trình định kỳ đổi mới, lặp đi lặp lại không
ngừng.
. Sự lưu thông của tư bản nếu xét nó là một quá trình định kỳ đổi mới, lặp đi lặp lại không
ngừng.
. Sự tuần hoàn của tư bản nếu xét nó là một quá trình định kỳ đổi mới, lặp đi lặp lại không
ngừng.
. Tốc độ chu chuyển của tư bản được đo bằng: A. Số vòng chu chuyển của tư bản trong
1 năm.
B. Số vòng chu chuyển của tư bản trong 2 năm. C. Số vòng chu chuyển của tư bản trong 3 năm.
D. Số vòng chu chuyển của tư bản trong 5 năm.
. Hao mòn hữu hình là:
. Hao mòn vật chất do quá trinh sử dụng hoặc do tác động của con người.
. Hao mòn phi vật chất do quá trình sử dụng hoặc do tác động của tự nhiên.
. Hao mòn vật chất do quá trình sử dụng hoặc do tác động của tự nhiên.
. Hao mòn vô hình do quá trình sử dung hoặc do tác động của tự nhiên.
58. Hao mòn vô hình là:
. Hao mòn thuần túy về giá trị sử dụng do tác động của khoa học kỹ thuật.
. Hao mòn thuần túy về giá trị và giá trị sử dụng do tác động của khoa học kỹ thuật.
. Hao mòn thuần túy về giá trị do tác động của tiến bộ khoa học kỹ thuật.
. Hao mòn thuần túy về giá trị do tác động của việc tăng năng suất lao động.
59. Căn cứ để phân chia tư bản cố định và tư bản lưu động là:
. Căn cứ vào tính chất chuyển giá trị sử dụng của nó vào trong sản phẩm mới.
. Căn cứ vào tính chất chuyển giá trị của nó vào trong sản phẩm mới.
. Căn cứ vào tính chất chuyển giá trị của nó vào trong sản phẩm cũ.
. Căn cứ vào tính chất chuyển giá trị sử dụng của nó vào trong sản phẩm cũ.
. Tính chất chuyển giá trị của tư bản cố định là: A. Chuyển giá trị ngay một lần vào
trong sản phẩm mới.
B. Chuyển giá trị sử dụng dần dần, từng phần một vào trong sản phẩm mới. C. Chuyển giá trị
dần dần, từng phần một vào trong sản phẩm cũ.
D. Chuyển giá trị dần dần, từng phần một vào trong sản phẩm mới.
. Tính chất chuyển giá trị của tư bản lưu động là:
. Chuyển giá trị dần dần từng phần vào trong sản phẩm mới sau quá trình sản xuất.
B.Chuyển giá trị sử dụng ngay một lần và toàn bộ vào trong sản phẩm mới sau quá trình
sản xuất.
C. Chuyển giá trị ngay một lần và toàn bộ vào trong sản phẩm mới sau quá trình sản xuất.
D. Chuyển giá trị ngay một lần và toàn bộ vào trong sản phẩm cũ sau quá trình sản xuất.
. Khi nghiên cứu tái sản xuất tư bản xã hội, C.Mác chia nền kinh tế thành hai khu
vực, đó là:
A. Khu vực I: sản xuất hàng công nghiệp; Khu vực II: sản xuất tư liệu tiêu dùng.
B. Khu vực I: sản xuất tư liệu sản xuất ; Khu vực II: sản xuất hàng nông nghiệp.
C. Khu vực I: sản xuất tư liệu sản xuất ; Khu vực II: sản xuất tư liệu tiêu dùng.
D. Khu vực I: sản xuất máy móc ; Khu vực II: sản xuất tư liệu tiêu dùng.
. Chu kỳ khủng hoảng kinh tế trong chủ nghĩa tư bản bao gồm các giai đoạn: A.
Khủng hoảng – tiêu điều - phục hồi – hưng thịnh.
B. Khủng hoảng – suy giảm - phục hồi – hưng thịnh. C. Khủng hoảng – tiêu điều – suy giảm –
hưng thịnh. D. Suy giảm – tiêu điều - phục hồi – hưng thịnh.
. Cạnh tranh trong nội bộ ngành là:
. Sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất trong cùng một ngành, sản xuất ra cùng một loại
hàng hóa.
. Sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất trong cùng một ngành, sản xuất ra cùng các loại hàng
hóa.
. Sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất trong các ngành, sản xuất ra cùng một loại hàng hóa.
. Sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất trong các ngành, sản xuất ra cùng các loại hàng hóa.
. Mục đích của cạnh tranh trong nội bộ ngành là: A. Tìm kiếm lợi nhuận.
. Tìm kiếm lợi nhuận bình quân.
. Tìm kiếm giá trị siêu ngạch.
. Tìm kiếm lợi nhuận siêu ngạch.
. Khi HH bán đúng giá trị thì: lợi nhuận lớn hơn hoặc bằng giá trị thặng dư
. Công ty cổ phần là: một DN được hình thành do sự góp vốn của nhiều ng thông qua
việc phát hành cổ phiếu
CHƯƠNG 6. HỌC THUYẾT VỀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN, CHỦ NGHĨA TƯ
BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC
. Đến giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa
(TBCN) có những giai đoạn nào?
A. CNTB tự do cạnh tranh và CNTB độc quyền B. CNTB hiện đại và CNTB độc quyền
C. CNTB hiện đại và CNTB tự do cạnh tranh
D. CNTB ngày nay và CNTB độc quyền

. Chủ nghĩa tư bản độc quyền là:
A. Một Phương thức sản xuất mới
B. Một giai đoạn phát triển của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa C. Một hình thái kinh tế-
xã hội
D. Một nấc thang phát triển của lực lượng sản xuất.
. Theo C.Mác và Ph. Ănghen sự ra đời của chủ nghĩa tư bản độc quyền là do: A. Cạnh
tranh tự do.
B. Tích tụ sản xuất. C. Tập trung sản xuất.
D. Cạnh tranh tự do sinh ra tích tụ và tập trung sản xuất, tích tụ và tập trung sản xuất phát triển
đến một mức độ nào đó sẽ dẩn đến độc quyền.
. Nhà kinh điển nào sau đây nghiên cứu sâu về chủ nghĩa tư bản độc quyền?
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen. C.Mác và Ăngghen
D. V.I.Lênin
. Chủ nghĩa tư bản độc quyền xuất hiện vào thời kỳ lịch sử nào? A. Cuối thế kỷ 17 đầu
thế kỷ 18
B. Cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19 C. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20
D. Từ sau chiến tranh thế giới thứ hai
. "Tự do cạnh tranh đẻ ra tập trung sản xuất và sự tập trung sản xuất này khi phát
triển đến mức độ nhất định, lại dẫn tới độc quyền" là kết luận của ai?
A. C.Mác
B. Ph. Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. C.Mác và Ph. Ăngghen
. Các tổ chức độc quyền hình thành do:
A. Sản xuất nhỏ phân tán
B. Tích tụ, tập trung sản xuất
C. Sự xuất hiện các thành tựu mới của khoa học
D. Sự hoàn thiện quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.

. Trong hình thức tổ chức độc quyền Cartel (Cácten), các nhà tư bản hiệp nghị thỏa
thuận về:
A. Giá cả, sản lượng, thị trường… Họ vẫn độc lập về sản xuất và thương nghiệp B. Giá cả, sản
lượng, thương nghiệp … Họ vẫn độc lập về sản xuất và thị trường C. Giá cả, sản lượng, sản xuất
… Họ vẫn độc lập về thương nghiệp và thị trường D. Giá cả, thị trường sản xuất … Họ vẫn độc
lập về thương nghiệp, sản lượng.
. Trong hình thức tổ chức độc quyề Syndicate (xanhdica), các nhà tư bản hiệp nghị
thỏa thuận về:
A. Vẫn giữ độc lập về sản xuất, mất độc lập về lưu thông B. Vẫn giữ độc lập về lưu thông, mất
độc lập về sản xuất C. Không giữ độc lập về sản xuất, mất độc lập về lưu thông
D. Vẫn giữ độc lập về sản xuất, không mất độc lập về lưu thông
. Trong hình thức tổ chức độc quyền Trust (tơ rớt), các nhà tư bản hiệp nghị thỏa
thuận về:
A. Thống nhất cả việc sản xuất, tiêu thụ, tài vụ đều do một ban quản trị quản lý. B. Thống nhất
cả việc tiêu thụ, tài vụ đều do một ban quản trị quản lý.
C. Thống nhất cả việc tiêu thụ, tài vụ đều do một ban quản trị quản lý. D. Thống nhất cả việc sản
xuất, tiêu thụ đều do một ban quản trị quản lý.
11. Hình thức tổ chức độc quyền Consortium (congxoócxium) bao gồm:
A. Không chỉ có các nhà tư bản lớn mà còn cả các Syndicate, Trust thuộc các ngành khác nhau
nhưng liên quan với nhau về kinh tế, kỹ thuật.
B. Không chỉ có các nhà tư bản lớn mà còn cả các Syndicate, Trust cùng ngành. C. Các
Syndicate, Trust thuộc các ngành khác nhau nhưng liên quan với nhau về kinh tế, kỹ thuật.
D. Không chỉ có các nhà tư bản tài chánh lớn.
12. Sự ra đời của độc quyền ngân hàng là kết quả của:
. Quá trình tích tụ, tập trung tư bản trong ngân hàng, dẫn đến hình thành các tổ chức độc
quyền trong ngân hàng
. Quá trình tập trung tư bản trong ngân hàng, dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền
trong ngân hàng
. Quá trình tích tụ tư bản trong ngân hàng, dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền trong
ngân hàng
. Quá trình tích tụ, tập trung tư bản trong tư bản công nghiệp, dẫn đến hình thành các tổ
chức độc quyền trong ngân hàng
. Sự ra đời của tư bản tài chính là kết quả của sự phát triển: A. Độc quyền ngân hàng
B. Sự phát triển của thị trường tài chính C. Độc quyền công nghiệp
D. Quá trình xâm nhập liên kết độc quyền ngân hàng với độc quyền công nghiệp
. Quá trình xâm nhập liên kết độc quyền ngân hàng với độc quyền công nghiệp
thường diễn ra như sau:
A. Ngân hàng mua cổ phiếu của doanh nghiệp và ngược lại. B. Ngân hàng mua cổ phiếu của
doanh nghiệp.
C. Doanh nghiệp mua cổ phiếu của Ngân hàng. D. Do nhà nước tư bản đứng ra kết hợp
. Chế độ tham dự của tư bản tài chính được thiết lập bằng phương pháp: A. Quyết
định của nhà nước
B. Yêu cầu tổ chức của các ngân hàng
C. Yêu cầu của các tổ chức độc quyền công nghiệp
D. Số cổ phiếu đủ để khống chế nắm công ty mẹ, con, cháu.
. Vai trò, quyền lực của bọn đầu sỏ tài chính trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc
quyền là:
A. Đầu tư tư bản
B. Khống chế hoạt động của nền kinh tế, chính trị của xã hội tư bản C. Trung tâm tín dụng
D. Trung tâm thanh toán
. Xuất khẩu hàng hoá là đặc điểm của: A. Sản xuất hàng hoá giản đơn
B. Chủ nghĩa tư bản
C. Chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh D. Chủ nghĩa tư bản độc quyền
. Xuất khẩu hàng hoá là:
A. Đưa hàng hoá ra nước ngoài
B. Đưa hàng hoá ra bán ở nước ngoài để thực hiện giá trị C. Xuất khẩu giá trị ra nước ngoài
D. Đưa hàng hoá ra bán ở nước ngoài để thực hiện giá trị và xuất khẩu giá trị ra nước ngoài
19. Xuất khẩu tư bản là:
A. Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài
B. Cho nước ngoài vay

C. Mang hàng hoá ra bán ở nước ngoài để thực hiện giá trị
D. Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, cho nước ngoài vay
. Xuất khẩu tư bản là đặc điểm của: A. Các nước giàu có
B. Chủ nghĩa tư bản
C. Chủ nghĩa tư bản độc quyền
D. Chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh
. Mục đích của xuất khẩu tư bản là:
A. Để giải quyết nguồn tư bản "thừa" trong nước
B. Chiếm đoạt giá trị thặng dư và các nguồn lợi khác ở nước nhập khẩu tư bản
C. Thực hiện giá trị và chiếm các nguồn lợi khác của nước nhập khẩu tư bản
D. Giúp đỡ các nước nhập khẩu tư bản phát triển.
. Xuất khẩu hàng hoá phát triển mạnh vào giai đoạn nào? A. Từ cuối thế kỷ 17
B. Trong thế kỷ 18
C. Cuối thế kỷ 18 - thế kỷ 19
D. Cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20
. Xuất khẩu tư bản nhà nước nhằm mục đích? A. Quân sự
B. Kinh tế C. Chính trị
D. Kinh tế, chính trị, quân sự
. Về kinh tế, xuất khẩu tư bản nhà nước thường hướng vào: A. Ngành có lợi nhuận cao
B. Ngành công nghệ mới C. Ngành kết cấu hạ tầng
D. Ngành có vốn chu chuyển nhanh
. Về kinh tế, xuất khẩu tư bản nhà nước nhằm mục đích: A. Thu nhiều lợi nhuận
B. Tạo điều kiện cho các nước nhập khẩu tư bản phát triển C. Khống chế kinh tế các nước nhập
khẩu tư bản.
D. Tạo môi trường thuận lợi cho xuất khẩu tư bản tư nhân.
. Xuất khẩu tư bản tư nhân thường hướng vào ngành:
A. Vốn chu chuyển nhanh

B. Vốn chu chuyển nhanh, lợi nhuận cao
C. Lợi nhuận cao, vốn chu chuyển chậm
D. Kết cấu hạ tầng sản xuất xã hội
. Xuất khẩu tư bản tăng lên về quy mô và phạm vi sẽ dẫn đến: A. Sự phân chia thế giới
về kinh tế giữa các tổ chức tư bản độc quyền B. Hình thành các tổ chức độc quyền quốc
tế
C. Tích tụ và tập trung tư bản
D. Sự phân chia thế giới về kinh tế giửa các tổ chức tư bản độc quyền, hình thành các tổ chức
độc quyền quốc tế
. Các tổ chức độc quyền của các quốc gia cạnh tranh trên thị trường quốc tế dẫn đến:
A. Thôn tính nhau
B. Đấu tranh không khoan nhượng
C. Thoả hiệp với nhau hình thành các tổ chức độc quyền quốc tế
D. Thôn tính nhau, đấu tranh không khoan nhượng, thoả hiệp với nhau hình thành các tổ chức
độc quyền quốc tế
. Các cường quốc đế quốc xâm chiếm thuộc địa nhằm: A. Đảm bảo nguồn nguyên liệu
B. Khống chế thị trường
C. Thực hiện mục đích kinh tế - chính trị - quân sự
D. Đảm bảo nguồn nguyên liệu, thực hiện mục đích quân sự
. Các cuộc xâm chiếm thuộc địa của các nước đế quốc diễn ra mạnh mẽ vào thời kỳ
nào?
A. Thế kỷ 17 B. Thế kỷ 18
C. Cuối thế kỷ 18 - đầu thế kỷ 19 D. Cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20
. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 các nước đế quốc có thuộc địa nhiều nhất xếp theo thứ
tự nào sau đây là đúng?
A. Anh - Nga - Pháp - Mỹ
B. Anh - Pháp - Nga - Mỹ C. Pháp - Anh - Nga - Mỹ D. Nga - Anh - Mỹ - Pháp
. Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền có những hình thức cạnh tranh nào?
A.Cạnh tranh giữa tổ chức độc quyền với xí nghiệp ngoài độc quyền B.Cạnh tranh giữa các tổ
chức độc quyền với nhau
C.Cạnh tranh trong nội bộ tổ chức độc quyền
D.Cạnh tranh giữa tổ chức độc quyền với xí nghiệp ngoài độc quyền, giữa các tổ chức độc
quyền với nhau,cạnh tranh trong nội bộ tổ chức độc quyền.
. Vì sao trong chủ nghĩa tư bản độc quyền không thủ tiêu được cạnh tranh? A. Vì các
tổ chức độc quyền cạnh tranh với nhau
B. Vì các tổ chức độc quyền cạnh tranh với các công ty ngoài độc quyền C. Vì các xí nghiệp
trong nội bộ tổ chức độc quyền cạnh tranh với nhau D. Vì cạnh tranh là quy luật khách quan của
kinh tế hàng hoá
. Chọn đáp án đúng:
A. Độc quyền là con đẻ của cạnh tranh, đối lập với cạnh tranh và thủ tiêu cạnh tranh B. Độc
quyền là con đẻ của cạnh tranh, đối lập với cạnh tranh nhưng không thủ tiêu cạnh tranh.
C. Cạnh tranh sinh ra độc quyền, chúng không đối lập nhau.
D. Độc quyền thủ tiêu cạnh tranh
. Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền: A. Quy luật giá trị không còn hoạt động
B. Quy luật giá trị vẫn hoạt động
C. Quy luật giá trị lúc hoạt động, lúc không hoạt động D. Quy luật giá trị hoạt động kém hiệu
quả
. Các tổ chức độc quyền sử dụng giá cả độc quyền để: A.Chiếm đoạt giá trị thặng dư
của người khác
B.Khống chế thị trường
C.Gây thiệt hại cho các đối thủ cạnh tranh D.Củng cố vai trò tổ chức độc quyền
. Sự xuất hiện của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước làm cho: A. Mâu thuẫn giai
cấp tư sản và giai cấp vô sản tiêu vong
B. Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản sâu sắc hơn C. Hạn chế tác động tích cực
của độc quyền
D. Tác động tích cực của độc quyền

. Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là:
A.Sự kết hợp tổ chức độc quyền tư nhân và nhà nước tư sản
B. Nhà nước tư sản can thiệp vào kinh tế, chi phối độc quyền
C. Các tổ chức độc quyền phụ thuộc vào nhà nước
D. Sự thoả hiệp giữa nhà nước và tổ chức độc quyền
. Các công cụ chủ yếu nhà nước tư sản dùng để điều tiết kinh tế và thực hiện các
chính sách kinh tế là:
A. Ngân sách, thuế, hệ thống tiền tệ - tín dụng, B. Các doanh nghiệp nhà nước,
C. Kế hoạch hoá hay chương trình hoá kinh tế
D. Ngân sách, thuế, hệ thống tiền tệ - tín dụng, các doanh nghiệp nhà nước, kế hoạch hoá hay
chương trình hoá kinh tế và các công cụ hành chính - pháp lý.
. Sức mạnh của các tổ chức độc quyền nào trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản hiện nay
ngày càng được tăng cường?
A. Syndicate B. Carten
C. Conglomerat - tập đoàn

D. Conglomerat và Concern - doanh nghiệp độc quyền đa ngành, có hàng trăm công ty quan hệ
với nhau, phân bố ở nhiều nước
. Do tác động của các đạo luật chống độc quyền hay luật chống cạnh tranh đã xuất
hiện các tổ chức độc quyền lớn hơn, cao hơn là:
A. Concern (độc quyền đa ngành, có hàng trăm công ty quan hệ với nhau, phân bố ở nhiều nước)
B. Conglomerat (tập đoàn kết hợp vài ba chục hãng vừa và nhỏ không có sự liên quan nào về sản
xuất và dịch vụ cho sản xuất)
C. Oligopoly (độc quyền của một vài công ty, các doanh nghiệp trong nhóm phụ thuộc lẫn nhau,
phối hợp với nhau trong chiến lược quảng bá, bán và phát triển sản phẩm)
D. Oligopoly hay Polypoly (độc quyền của một số khá nhiều công ty trong mỗi ngành)
. Các tập đoàn tư bản tài chính của chủ nghĩa tư bản ngày nay có vai trò kinh tế và
chính trị to lớn:
A. Trong khuôn khổ một địa phương của một quốc gia B. Trong khuôn khổ của một quốc gia
C. Có ảnh hưởng tới các nước khác trên thế giới
D. Trong khuôn khổ của một quốc gia và có ảnh hưởng tới các nước khác trên thế giới
. Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, (những năm 70 của thế kỷ XX) khuynh hướng
xuất khẩu tư bản là:
A. Nước tư bản phát triển xuất khẩu sang các nước kém phát triển. B. Các nước tư bản phát triển
xuất khẩu lẫn nhau
C. Các nước kém phát triển xuất khẩu lẫn nhau
D. Nước tư bản phát triển xuất khẩu sang các nước kém phát triển, các nước tư bản phát triển
xuất khẩu lẫn nhau và các nước kém phát triển xuất khẩu lẫn nhau
. Trong chủ nghĩa tư bản ngày nay (sau khi Mỹ gở bỏ lệnh cấm vận ở một số nước và
sự ra đời các tổ chức thương mại khu vực), xuất khẩu tư bản theo hướng:
A. Nước tư bản phát triển xuất khẩu sang các nước đang phát triển. B. Các nước tư bản phát triển
xuất khẩu lẫn nhau
C. Các nước đang phát triển xuất khẩu lẫn nhau
D. Nước tư bản phát triển xuất khẩu sang các nước đang phát triển, các nước tư bản phát triển
xuất khẩu lẫn nhau và các nước đang phát triển xuất khẩu lẫn nhau
. Chủ thể xuất khẩu tư bản của chủ nghĩa tư bản ngày nay chủ yếu là: A. Các nhà tư
bản tư nhân
B. Các tổ chức độc quyền tư nhân trong một nước C. Các tổ chức độc quyền xuyên quốc gia
D. Nhà nước tư sản.
. Hình thức xuất khẩu chủ yếu của chủ nghĩa tư bản ngày nay là:
A. Đầu tư trực tiếp
B. Đầu tư gián tiếp
C. Đầu tư trực tiếp kết hợp đầu tư gián tiếp.
D. Xuất khẩu tư bản kết hợp xuất khẩu hàng hoá
. ASEAN là viết tắt của tổ chức:
A. Liên minh châu Âu
B. Hiệp hội các nước Đông Nam Á
C. Tổ chức họp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương D. Hiệp định mậu dịch tự do Bắc Mỹ
. Chủ nghĩa tư bản ngày nay vẫn tranh giành nhau phạm vi ảnh hưởng bằng cách
thực hiện:
A. “Chiến lược chiến tranh biên giới mềm” B. “Biên giới kinh tế”
C. Chi phối các nước kém phát triển phụ thuộc về vốn, công nghệ, chính trị
D. “Chiến lược chiến tranh biên giới mềm”, “Biên giới kinh tế” để chi phối các nước kém phát
triển phụ thuộc về vốn, công nghệ, chính trị
. Trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản ngày nay, nguy cơ chiến tranh thế giới bị đẩy lùi,
các cuộc chiến xảy ra thường là:
A. Chiến tranh khu vực B. Chiến tranh thương mại
C. Chiến tranh sắc tộc, tôn giáo
D. Chiến tranh khu vực, chiến tranh thương mại, chiến tranh sắc tộc, tôn giáo.
. Những biểu hiện mới của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước từ sau chiến tranh
thế giới lần thứ hai là:
A. Tỷ trọng kinh tế thuộc sở hữu nhà nước tăng.
B. Tỷ trọng kinh tế thuộc sở hữu nhà nước và tư nhân tăng
C. Chi tiêu tài chính của các nước tư bản phát triển phục vụ cho tái xản xuất xã hội tăng
D. Tỷ trọng kinh tế thuộc sở hữu nhà nước và tư nhân tăng, chi tiêu tài chính của các nước tư
bản phát triển phục vụ cho tái xản xuất xã hội tăng, phương thức điều tiết linh hoạt và mềm dẻo
hơn.
. Sự điều chỉnh quan hệ sản xuất và quan hệ giai cấp trong giai đoạn chủ nghĩa tư
bản ngày nay là:
A. Về quan hệ sở hữu: sự phân tán quyền nắm cổ phiếu tăng lên; về kết cấu giai
cấp: xuất hiện tầng lớp trung lưu (giai cấp trung sản); về phân phối: tiền lương của người lao
động tăng trưởng khá lớn
B. Về quan hệ sở hữu: sự phân tán quyền nắm cổ phiếu tăng lên;
C. Về kết cấu giai cấp: xuất hiện tầng lớp trung lưu (giai cấp trung sản)
D. Về phân phối: tiền lương của người lao động tăng trưởng khá lớn
. Hiệu quả của việc phối hợp quốc tế giữa các nước trên thế giới về chính sách vĩ mô
về kinh tế là:
A. Những xung đột về kinh tế như chiến tranh mậu dịch, chiến tranh tỷ giá hối đoái, … giảm
xuống.
B. Không xảy ra chiến tranh về kinh tế. C. Không xảy ra chiến tranh khu vực. D. Không xảy ra
xung đột.
. Chủ nghĩa tư bản ngày nay đã có điều chỉnh nhất định trong:
. Quan hệ quản lý
. Quan hệ phân phối
. Quan hệ tổ chức
. Kết quả của cạnh tranh nội bộ ngành: Hình thành giá cả thị trường
. Biện pháp giải quyết cạnh tranh mà các tổ chức độc quyền thường sử dụng: thương
lượng
. Mục đích của cạnh tranh trong nội bộ tổ chức độc quyền: giành thị phần, giành tỷ lệ
sản xuất cao hơn
. Kết quả cạnh tranh của các tổ chức độc quyền trong cùng 1 ngành: 1 sự thỏa hiệp
hoặc 1 bên phá sản
. Khi CNTBĐQ ra đời: các quy luật kinh tế của SXHH và của CNTB có hình thức phát
hiện mới
. Các tổ chức độc quyền sử dụng loại giá cả nào? Giá cả chính trị và giá cả độc quyền
thấp
. Trong giai đoạn CNTBĐQ, quan hệ giữa giá cả và giá trị sẽ ntn nếu xét toàn bộ hệ
thống kinh tế CNTB? Tổng giá trị bằng tổng giá cả
. Trong giai đoạn CNTBĐQ, quy luật giá trị có biểu hiện mới là: quy luật giá cả độc
quyền
. Trong giai đoạn CNTBĐQ, quy luật giá trị thặng dư được biểu hiện thành: quy luật
lợi nhuận độc quyền cao
. Trong giai đoạn CNTB cạnh tranh tự do, quy luật giá trị có hình thức biểu hiện là:
quy luật giá cả sản xuất
. Nguyên nhân hình thành lợi nhuận độc quyền: do địa vị độc quyền mang lại
. Chọn ý sai về quan hệ giá cả độc quyền với giá trị: giá cả độc quyền thoát ly khỏi giá
trị
CHƯƠNG 7. SỨ MỆNH LỊCH SỬ GIAI CẤP CÔNG NHÂN
. Nguyên nhân sâu xa của việc ra đời giai cấp thuộc về lĩnh vực: A. Chính trị
B. Kinh tế C. Tôn giáo
D. Văn hóa
. Vì sao giai cấp công nhân Việt Nam sớm trở thành lực lượng chính trị độc lập và có
vai trò lãnh đạo cách mạng Việt Nam?
A. Vì sớm có mối quan hệ với giai cấp công nhân
B. Vì kế thừa truyền thống đấu tranh cách mạng của dân tộc C. Vì có tinh thần đấu tranh cách
mạng
D. Vì sớm hình thành một chính đảng với luận thuyết khoa học
. Xét về phương thức lao động, phương thức sản xuất giai cấp công nhân mang thuộc
tính cơ bản nào?
A. Có số lượng đông nhất trong dân cư
B. Là giai cấp tạo ra của cải vật chất làm giàu cho xã hội
C. Là giai cấp trực tiếp hay gián tiếp vận hành máy móc có tính công nghiệp ngày càng hiện đại.
D. Là giai cấp nghèo khổ nhất, cách mạng nhất

. Điều kiện khách quan nào quyết định sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân? A.
Gắn liền với lực lượng sản xuất tiên tiến
B. Tạo ra của cải làm giàu cho xã hội C. Bị bóc lột nặng nề nhất.
D. Đông về số lượng
. V.I.Lênin khái quát quy luật hình thành chính Đảng của giai cấp công nhân bằng
công thức nào?
A. Lý luận Mác + Phong trào công nhân + Phong trào yêu nước = Đảng cộng sản B. Lý luận
Mác-Lênin + Phong trào công nhân + Phong trào yêu nước= Đảng cộng sản
C. Lý luận Mác - Lênin + Phong trào công nhân = Đảng cộng sản D. Lý luận Mác + Phong trào
công nhân = Đảng cộng sản
. Khái niệm chuyên chính vô sản được C.Mác dùng lần đầu tiên trong tác phẩm nào?
A. Đấu tranh giai cấp ở Pháp
B. Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Hêghen
C. Phê phán cương lĩnh Gô-ta
D. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản.

. Định nghĩa về giai cấp được V.I.Lênin trình bày lần đầu tiên trong tác phẩm nào?
A. Một bước tiến, hai bước lùi. B. Làm gì?
C. Sáng kiến vĩ đại.
D. Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xôviết
. Tìm ra đặc trưng đúng nhất về giai cấp công nhân:

. Là giai cấp bị thống trị.
. Là giai cấp lao động công nghiệp có trình độ kỹ thuật và công nghệ của xã hội.
. Là giai cấp đông đảo trong dân cư.
. Là giai cấp bị áp bức bóc lột nặng nề nhất
. Cấu trúc cơ bản của một hình thái kinh tế – xã hội là: A. Lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất
B. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
C. Cơ sở kinh tế và thể chế nhà nước.
D. Nhà nước và pháp luật

. Cơ cấu xã hội nào có vai trò quan trọng nhất:
A. Cơ cấu nghề nghiệp
B. Cơ cấu dân cư C. Cơ cấu dân tộc
D. Cơ cấu giai cấp
. Vì sao giai cấp nông dân không thể lãnh đạo được cuộc cách mạng xã hội chủ
nghĩa?
A. Họ đông nhưng không mạnh. B. Họ mạnh nhưng không đông.
C. Họ không đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến D. Vì họ ra đời sớm trong lịch sử
. Tác phẩm nào được V.I.Lênin coi là cuốn bách khoa toàn thư thực sự của chủ nghĩa
cộng sản?
A. Sự khốn cùng của triết học B. Chống Đuyrinh
C. Đấu tranh giai cấp ở Pháp
D. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản
. Phát hiện ra sự phân chia xã hội thành giai cấp và đấu tranh giai cấp là công lao
của:
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I. Lênin
D. Các nhà sử học tư sản trước Mác
. Nguyên nhân sâu xa của cách mạng xã hội chủ nghĩa là:
. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
. Do sự phát triển của lực lượng sản xuất
. Do sự phát triển của giai cấp công nhân

. Giai cấp tư sản đã trở thành giai cấp phản động
. Tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa có mấy giai đoạn? A. Một
B. Hai C. Ba D. Bốn
. Điều kiện chủ quan có vai trò quyết định nhất của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa
là:
A. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa. B. Mâu thuẫn giữa
giai cấp công nhân và giai cấp tư sản.
C. Sự trưởng thành của giai cấp công nhân, có đảng tiên phong lãnh đạo. D. Giai cấp công nhân
liên minh được với giai cấp công nhân nông dân.
. Câu nói: “Điểm chủ yếu trong học thuyết của C.Mác là ở chỗ nó làm sáng tỏ vai trò
lịch sử của giai cấp vô sản là người xây dựng chủ nghĩa xã hội" là của ai? A. Ph.
Ăngghen.
B. V.I. Lênin
C. Hồ Chí Minh D. Stalin.
. Câu nói “Chủ nghĩa đế quốc là sự chuẩn bị vật chất đầy đủ nhất cho cách mạng vô
sản” là của ai?
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I Lênin
D. Hồ Chí Minh
. Công xã Pari ra đời vào ngày, tháng, năm nào?
. 22.6.1848
. 18.3.1871
. 4.9.1870
. 28.5.1871
. Giai cấp nào không có hệ tư tưởng riêng? A. Giai cấp tư sản.
B. Giai cấp vô sản C. Giai cấp nông dân D. Giai cấp phong kiến
. Trí thức được quan niệm là:

. Một giai cấp
. Một tầng lớp
. Một bộ tộc
. Một dân tộc
. Sự thay đổi căn bản, toàn diện và triệt để một hình thái kinh tế – xã hội này bằng
một hình thái kinh tế – xã hội khác là:
A. Đột biến xã hội. B. Cách mạng xã hội C. Cải cách xã hội D. Tiến bộ xã hội
. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
được Đảng ta nêu ra ở Đại hội nào?
A. Đại hội IV B. Đại hội VI
C. Đại hội VII
D. Đại hội VIII
. Điền từ còn thiếu vào chỗ trống: Giai cấp công nhân là cơ sở.... của Đảng cộng sản,
là nguồn bổ sung lực lượng của Đảng cộng sản.
A. Chính trị - xã hội B. Giai cấp
C. Xã hội - giai cấp D. Chính trị
. Con đường cách mạng Việt Nam là quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư
bản chủ nghĩa là một tất yếu vì:
A. Đảng cộng sản Việt Nam đã có đường lối đúng đắn B. Do sự phát triển của lực lượng sản xuất
C. Nó phù hợp với đặc điểm của đất nước và xu thế phát triển của thời đại
D. Nó đáp ứng được nguyện vọng và mong ước của nhân dân ta
. Cơ sở để xác định thời đại và phân chia thời đại là gì?

. Hình thái kinh tế - xã hội và vị trí của một giai cấp đứng ở vị trí trung tâm
. Vị trí của một giai cấp đứng ở vị trí trung tâm
. Sự phát triển của lực lượng sản xuất và một quan hệ sản xuất phù hợp
. Cách mạng xã hội chủ nghĩa do giai cấp công nhân lãnh đạo thành công
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Lực lượng sản xuất hàng đầu của nhân loại là…, là
người lao động” (V.I. Lênin).
A. Khoa học kỹ thuật B. Nền đại công nghiệp

C. Công nhân
D. Trí thức
. Xét đến cùng nhân tố quyết định cho thắng lợi trật tự xã hội mới là: A. Hệ thống
pháp luật
B. Hệ thống chính trị
C. Năng xuất lao động D. Quan hệ sản xuất
. Nhà nước hiện thực đầu tiên do giai cấp công nhân lãnh đạo là nhà nước: A. Liên
bang Xô Viết
B. Trung Quốc C. Pháp
D. Anh
. Tác phẩm cột mốc đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học của chủ nghĩa
Mác –Lênin là:
A. Tình cảnh giai cấp công nhân Anh B. Đường cách mạng
C. Tuyên ngôn của đảng cộng sản D. Chống ĐuyRinh

. Cuộc cách mạng xã hội nào mở đầu thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội trong lịch
sử loài người?
A. Cách mạng Trung Quốc B. Cách mạng Pháp
C. Cách mạng Nga D. Cách mạng Anh
. Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa nước ta ra đời vào năm:
. 1930
. 1945
. 1954
. 1975
. Vấn đề cơ bản của mọi cuộc cách mạng xã hội là vấn đề: A. Xóa bỏ giai cấp thống trị
B. Xây dựng lực lượng vũ trang
C. Cải cách chính quyền D. Giành chính quyền

. Vai trò quyết định lịch sử thuộc về ai? A. Các lãnh tụ, các vĩ nhân.
B. Quần chúng nhân dân.
C. Những lưc lượng siêu nhiên D. Giai cấp thống trị.
. Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta bắt đầu từ khi nào? A. Sau Cách
mạng tháng 8 - 1945
B. Sau khi miền Bắc được giải phóng (1954)
C. Sau đại thắng mùa xuân 1975 D. Đổi mới 1986
. Xét đến cùng, nhân tố nào có ý nghĩa quyết định sự thắng lợi của một trật tự xã hội
mới?
A. Năng suất lao động.
B. Sức mạnh và tính nghiêm minh của luật pháp. C. Hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị.
D. Sự điều hành và quản lý tốt mọi mặt đời sống xã hội của nhà nước
. Triết học Mác dựa vào yếu tố nào dưới đây để phân chia lịch sử của nhân loại?
A. Hình thức nhà nước. B. Hình thức tôn giáo.
C. Hình thái xã hội. D. Hình thái kinh tế - xã hội
. Nguồn gốc vận động và phát triển của hình thái kinh tế - xã hội là do:
. Sự phát triển liên tục của lực lượng sản xuất.
. Quần chúng nhân dân không ngừng nổi dậy đấu tranh chống các thế lực phản động trong
xã hội.
. Mâu thuẫn giữa các giai - tầng trong xã hội, sự thay đổi của quan hệ sản xuất.
. Giá trị khoa học của học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là: A. Giúp hiểu bản chất
con người và xã hội loài người.
B. Chỉ ra quy luật vận động của tự nhiên và xã hội.
C. Giúp hiểu đầy đủ, cụ thể từng thời đại lịch sử, từng quốc gia dân tộc.
D. Chỉ ra sự phát triển của lịch sử nhân loại là một quá trình lịch sử - tự nhiên.
. Cơ sở lý luận của đường lối xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng ta là: A. Học thuyết
về giai cấp và đấu tranh giai cấp của triết học mácxít.
B. Phép biện chứng duy vật.
C. Học thuyết về hình thái kinh tế – xã hội.
D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử
. Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại giai cấp tư sản là cuộc đấu tranh giai
cấp cuối cùng trong lịch sử vì:
A. Đây chỉ là khẩu hiệu để động viên, tập hợp lực lượng, tăng cường sức mạnh để đấu tranh sớm
thắng lợi.
B. Vì nó sẽ xoá bỏ triệt để chế độ tư hữu, nguồn gốc sinh ra giai cấp. C. Vì nó sẽ tiêu diệt toàn
bộ các giai cấp có trong lịch sử.
D. Vì nó sẽ đưa giai cấp vô sản lên vị trí của giai cấp thống trị với sức mạnh vô địch nên không
có cấp nào dám chống lại.
. Mâu thuẫn nào là nguyên nhân sâu xa dẫn đến cách mạng xã hội?
. Mâu thuẫn về quan điểm chính trị giữa những lực lượng xã hội khác nhau.
. Mâu thuẫn giữa giai cấp cách mạng và giai cấp phản cách mạng.
. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.
. Mâu thuẫn giữa nhân dân nghèo khổ với giới quan chức giàu có.
43. Thành tựu to lớn mà một cuộc cách mạng xã hội mang lại là:
. Xóa bỏ quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới phù hợp với sự phát triển của
lực lượng sản xuất.
. Xóa bỏ chế độ người bóc lột người.
. Đưa nhân dân lao động lên nắm chính quyền.

. Buộc giai cấp thống trị phải có những cải cách tiến bộ.
44. Cách mạng vô sản là một cuộc cách mạng xã hội mới về chất vì:
. Lôi kéo được đông đảo quần chúng cần lao tham gia giành chính quyền.
. Do giai cấp vô sản lãnh đạo.

. Sử dụng bạo lực cách mạng để giành lấy chính quyền.
. Sẽ xóa bỏ hoàn toàn chế độ người bóc lột người.
. Giai cấp nào có thể trở thành giai cấp lãnh đạo cách mạng xã hội? A. Giai cấp có
mâu thuẫn với giai cấp thống trị và có những lãnh tụ kiệt xuất. B. Giai cấp đại biểu cho
phương thức sản xuất mới.
C. Giai cấp có mâu thuẫn gay gắt với giai cấp thống trị.
D. Giai cấp vô sản.
. Cách mạng xã hội chỉ có thể giành thắng lợi khi nào? A. Khi có lãnh tự kiệt xuất lãnh
đạo.
B. Khi tình thế và thời cơ cách mạng xuất hiện đầy đủ.
C. Khi xuất hiện điều kiện khách quan và sự chín muồi của nhân tố chủ quan. D. Khi nhân tố chủ
quan chín muồi, lãnh tụ kiệt xuất xuất hiện.
. Sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là:
. Quá trình lịch sử tự nhiên

. Do giai cấp cầm quyền chi phối
. Do người lãnh đạo giỏi
. Do xã hội hóa
. Giai cấp cơ bản trong xã hội là sản phẩm của phương thức sản xuất (PTSX) nào?
A. PTSX thống trị. B. PTSX mầm mống.
C. PTSX tàn dư.
D. Sự tổng hợp các PTSX.

. Nguyên nhân sâu xa dẫn đến đấu tranh giai cấp là do sự xung đột lợi ích trong lĩnh
vực:
A. Tôn giáo. B. Kinh tế. C. Chính trị.
D. Văn hóa – tinh thần
. Xét về phương thức lao động, đâu là yếu tố cơ bản khi đánh giá giai cấp công nhân?
A. Bị bóc lột B. Nghèo khổ
C. Là giai cấp lao động trong môi trường công nghiệp, tiên tiến, hiện đại D. Tính cách mạng
CHƯƠNG 8. VẤN ĐỀ DÂN CHỦ-VĂN HÓA-DÂN TỘC VÀ TÔN GIÁO TRÊN QUAN
ĐIỂM CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN
1. Tôn giáo hình thành là do:
. Trình độ nhận thức, xã hội có áp bức bóc lột, tâm lý, tình cảm.
. Trong lịch sử lâu đời.
. Do giai cấp thống trị tạo ra.

. Do kinh tế tạo ra.
. Ở nước ta hiện nay, giáo dân chiếm nhiều nhất là: A. Phật giáo
C. Tin lành B. Công giáo D. Hồi giáo
. Chọn quan điểm đúng nhất về dân chủ.
. Dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân

. Dân chủ là quyền của con người
. Dân chủ là quyền tự do của mỗi người

. Dân chủ là trật tự xã hội
. Phạm trù dân chủ xuất hiện khi nào? A. Ngay từ khi có xã hội loài người.
B. Khi có nhà nước vô sản.
C. Khi có nhà nước D. Khi có giai cấp
. So với các nền dân chủ trước đây, dân chủ xã hội chủ nghĩa có điểm khác biệt cơ
bản, đó là:
A. Không còn mang tính giai cấp. B. Là nền dân chủ phi lịch sử.
C. Là nền dân chủ thuần tuý.
D. Là nền dân chủ rộng rãi cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động.
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Nước ta là nước dân chủ, nghĩa là nhà nước do
nhân dân làm chủ. Nhân dân có quyền lợi làm chủ, thì phải có … làm tròn bổn phận
công dân” (Hồ Chí Minh)
A. Trách nhiệm
B. Nghĩa vụ
C. Trình độ
. Khả năng
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Quyền không bao giờ có thể ở một mức độ cao hơn
chế độ … và sự phát triển văn hoá của xã hội do chế độ … đó quyết định” (C.Mác
trong: “Phê phán Cương lĩnh Gôta”)
A. Chính trị B. Xã hội C. Kinh tế
D. Nhà nước
. Câu nói: “Thực hành dân chủ là cái chìa khoá vạn năng có thể giải quyết mọi khó
khăn” là của ai?
A. V.I.Lênin
B. Mao Trạch Đông
C. Hồ Chí Minh D. Lê Duẩn
. Bản chất chính trị của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa:
. Là sự lãnh đạo của giai cấp công nhân thông qua đảng của nó đối với toàn xã hội, để
thực hiện quyền lực và lợi ích của toàn thể nhân dân lao động, trong đó có giai cấp công
nhân.
. Là thực hiện quyền lực của giai cấp công nhân và nhân dân lao động đối với toàn xã hội.
. Là sự lãnh đạo của giai cấp công nhân thông qua chính đảng của nó để cải tạo xã hội cũ
và xây dựng xã hội mới.
. Là thực hiện quyền lực của giai cấp công nhân và nông dân.
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Nhà nước xã hội chủ nghĩa vừa có bản chất giai cấp
công nhân, vừa có tính nhân dân rộng rãi và tính ... sâu sắc.
A. Giai cấp
B. Nhân đạo C. Dân tộc D. Cộng đồng
. Nội dung cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác - Lênin là:
. Các dân tộc hoàn toàn bình đẳng, các dân tộc được quyền tự quyết, liên hiệp công nhân
tất cả các dân tộc lại.
. Các dân tộc đoàn kết, bình đẳng.

. Các dân tộc có quyền tự quyết,
D. Các dân tộc liên hiệp công nhân các nước.
. Tác phẩm: “Về quyền dân tộc tự quyết” là của ai? A. C. Mác
B. C. Mác & Ph. Ăng ghen
C. V.I Lênin D. Stalin
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Quyền dân tộc tự quyết là quyền làm chủ của mỗi
dân tộc đối với vận mệnh dân tộc mình, quyền tự quyết định chế độ chính trị – xã
hội và ... phát triển của dân tộc mình.
A. Cách thức
B. Con đường C. Mục tiêu D. Hình thức
. Trong các nội dung của quyền dân tộc tự quyết thì nội dung nào được coi là cơ bản
nhất, tiên quyết nhất?
A. Tự quyết về chính trị B. Tự quyết về kinh tế C. Tự quyết về văn hoá
D. Tự quyết về lãnh thổ
. Trong một quốc gia đa tộc người thì vấn đề gì cần giải quyết được coi là có ý nghĩa
cơ bản nhất để thực hiện quyền bình đẳng giữa các dân tộc?
A. Ban hành hệ thống hiến pháp và pháp luật về quyền bình đẳng giữa các dân tộc B. Chống tư
tưởng phân biệt chủng tộc, kì thị và chia rẽ dân tộc
C. Nâng cao trình độ dân trí, văn hoá cho đồng bào
D. Xoá bỏ dần sự chênh lệch về mọi mặt giữa các dân tộc do lịch sử để lại.
. Nước ta có bao nhiêu dân tộc?

. 49
. 52
. 54
. 56
. Đặc trưng nổi bật trong quan hệ giữa các dân tộc ở nước ta là: A. Sự phân bố đan
xen nhau, không một dân tộc nào có lãnh thổ riêng.
B. Sự cố kết dân tộc, hoà hợp dân tộc trong một cộng đồng đa dạng nhưng thống nhất.
. Sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế - xã hội giữa các dân tộc.
. Các dân tộc có bản sắc văn hoá riêng, đa dạng, phong phú.
. Nghị quyết: “Về phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc vì dân giàu nước mạnh, xã
hội công bằng, dân chủ, văn minh” được đề cập ở Hội nghị Trung ương mấy?
A. Hội nghị Trung ương II khoá VII B. Hội nghị Trung ương V khoá VIII. C. Hội nghị Trung
ương VI khoá VIII.
D. Hội nghị Trung ương VII khoá IX.
. Để tăng cường, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc ở nước ta hiện nay thì chính sách
cụ thể nào của Đảng và Nhà nước được coi là vấn đề cực kỳ quan trọng?
A. Tôn trọng lợi ích, truyền thống, văn hoá của các dân tộc. B. Phát huy truyền thống đoàn kết
giữa các dân tộc.
C. Phát triển kinh tế hàng hoá ở các vùng dân tộc thiểu số.
D. Tăng cường bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ cán bộ là người dân tộc thiểu số
. Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Đảng Cộng sản Việt Nam đã
nêu rõ:
A. Vấn đề dân tộc có vai trò quan trọng đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta
hiện nay.
B. Vấn đề dân tộc và đoàn kết các dân tộc luôn có vị trí chiến lược trong sự nghiệp cách mạng.
C. Vấn đề dân tộc và đoàn kết các dân tộc có vị trí quyết định đến sự sống còn của dân tộc ta
hiện nay.
D. Vấn đề dân tộc và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc là vấn đề chiến lược của Việt
Nam hiện nay.
. Cơ sở tồn tại của tôn giáo là do:

. Nhận thức của con người đối với thế giới khách quan
. Niềm tin của con người

. Sự tưởng tượng của con người
. Tồn tại xã hội
. Câu nói: “Tôn giáo là thuốc phiện của nhân dân” là của ai? A. Hêghen
B. Phoi ơ bắc C. C.Mác

D. V.I.Lênin
. Tôn giáo là một phạm trù lịch sử bởi vì:
A. Đó là sản phẩm của con người.
B. Do điều kiện kinh tế - xã hội sinh ra.
C. Tôn giáo ra đời, tồn tại và biến đổi trong một giai đoạn lịch sử nhất định của loài người.
D. Tôn giáo sẽ tồn tại và phát triển cùng với sự phát triển của lịch sử nhân loại.
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Tôn trọng, bảo đảm quyền tự do ... và không
... của nhân dân. A. Tôn giáo
B. Tín ngưỡng
C. Tín ngưỡng - tôn giáo D. Tôn giáo - tín ngưỡng
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Tôn giáo là một hình thái – xã hội phản ánh một
cách hoang đường, hư ảo ... khách quan. Qua sự phản ánh của tôn giáo, những sức
mạnh tự phát trong tự nhiên và xã hội đều trở thành thần bí.
A. Thực tiễn B. Hiện thực
C. Điều kiện D. Cuộc sống
. Quan hệ nào được coi là quan hệ cơ bản nhất trong gia đình?
. Quan hệ hôn nhân
. Quan hệ hôn nhân và huyết thống

. Quan hệ quần tụ trong một không gian sinh tồn
. Quan hệ nuôi dưỡng
. Tác phẩm: “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của Nhà nước” là của ai?
A. C.Mác
B. C.Mác và Ph.Ăngghen C. Ph.Ăngghen
D. V.I.Lênin
. Chức năng nào được coi là chức năng cơ bản và riêng có của gia đình?
. Tái sản xuất ra con người
. Tổ chức đời sống gia đình
. Giáo dục gia đình
. Thoả mãn tâm sinh lý.
29.Hôn nhân tự nguyện, tiến bộ là hôn nhân được xây dựng chủ yếu dựa trên cơ sở nào?
. Quyền tự do kết hôn và ly hôn
. Tình yêu chân chính

0. Tình cảm nam – nữ.
1. Kinh tế - xã hội xã hội chủ nghĩa
. Nội dung cơ bản và trực tiếp để xây dựng gia đình ở Việt Nam hiện nay là
gì?
A. Phát triển kinh tế - xã hội
B. Nâng cao trình độ dân trí cho nhân dân lao động
C. Xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc D. Giải phóng người phụ nữ
. Con người phát triển và hoàn thiện mình chủ yếu dựa trên yếu tố nào?
. Phát triển kinh tế - xã hội
. Lao động sản xuất

. Đấu tranh giai cấp
. Phát triển giáo dục
. Yếu tố nào có tác động trực tiếp để phát huy nguồn lực con người? A. Phát triển kinh
tế - xã hội
B. Giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin C. Giáo dục về đạo đức, lối sống D. Giải quyết việc làm
. Khái niệm nào sau đây được dùng để chỉ một cộng đồng người ổn định được hình
thành trong lịch sử, trong một lãnh thổ nhất định, có chung mối liên hệ về kinh tế,
ngôn ngữ và một nền văn hoá?
A. Bộ lạc B. Dân tộc C. Quốc gia D. Bộ tộc
. Trong nội dung của quyền dân tộc tự quyết thì nội dung nào có ý nghĩa cốt lõi, tiên
quyết?
. Kinh tế
. Chính trị
. Tôn giáo
. Văn hóa
. Bản chất của tôn giáo theo quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin là: A.Phản ánh
đúng hiện thực
B. Phản ánh sai lầm hiện thực khách quan vào đầu óc con người C. Phản ánh xã hội
D. Phản ánh văn hóa
. Việt Nam gia nhập tổ chức Liên Hiệp quốc năm nào?
0. 1945
1. 1977
2. 1975
3. 1986
. Dựa vào yếu tố nào sau đây để phân biệt hành vi tôn giáo hay mê tín dị đoan?
A. Nghi lễ tiến hành B. Hậu quả hành vi C. Nội dung hành vi D. Giáo lý
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Tất cả mọi tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản
ánh. . . (1) . . . vào đầu óc của con người, của những lực lượng bên ngoài chi phối cuộc sống
hàng ngày của họ; chỉ là sự phản ánh trong đó các lực lượng của.
. . (2) . . . đã mang hình thức những lực lượng siêu trần thế”.
A. 1 - dưới hình thức nghệ thuật, 2 - quần chúng B. 1 - khoa học, 2 - giai cấp
C. 1- hư ảo, 2 - trần thế
D. 1 - chân thực, 2 - không có thực
. Chức năng chính của tôn giáo là gì?

. Đền bù một cách hư ảo cái con người còn thiếu trong đời sống hiện thực.
. Hướng con người đến cuộc tốt đẹp hơn.
. Giáo dục đạo dức chân chính cho con người.

. Giải phóng con người khỏi nỗi đau trong đời sống hiện thực
. Chủ trương của Đảng ta đối với hoạt động tôn giáo là: A. Cấm mọi hình thức sinh
hoạt tôn giáo.
. Phân biệt đối xử giữa người có tín ngưỡng và người không có tín ngưỡng.
. Nhanh chóng thủ tiêu tôn giáo.
. Tôn trọng đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng và không tín ngưỡng
. Khái niệm “dân chủ” xuất hiện đầu tiên trong xã hội: A. Công xã nguyên thủy
B. Chiếm hữu nô lệ
C. Tư bản chủ nghĩa
D. Xã hội chủ nghĩa
. Giai cấp nào chi phối vấn đề dân chủ trong xã hội? A. Giai cấp có số lượng đông
B. Giai cấp có trình độ cao
C. Giai cấp nắm giữ tư liệu sản xuất D. Các giai cấp trong xã hội
. Cơ cấu xã hội nào chi phối mạnh mẽ nhất trong xã hội?
A. Cơ cấu xã hội-dân tộc
C. Cơ cấu xã hội- giai cấp

B. Cơ cấu xã hội-tôn giáo D. Cơ cấu xã hội -lãnh thổ
. Ở Phương Đông dân tộc ra đời là do:
. Nhu cầu đấu tranh giải phóng dân tộc
. Có tiếng nói chung

. Có lãnh thổ chung
. Nội dung nào là cơ bản trong “Cương Lĩnh dân tộc” A. Đoàn kết
B. Bình Đẳng C. Tự quyết D. Liên hiệp
. Quốc gia có nhiều dân tộc chung sống thì giải quyết vấn đề nào là cơ bản nhất để
phát triển dân tộc?
A. Nâng cao văn hóa C. Đoàn kết
B. Khắc phục chênh lệch kinh tế D. Giáo dục chủ nghĩa yêu nước
. Chính sách về vấn đề dân tộc trong một quốc gia đa dân tộc thì chính sách nào là
quan trọng nhất?
A. Phát triển trình độ học vấn B. Phát triển kinh tế
C. Phát huy tinh thần và truyền thống dân tộc
D. Phát huy văn hóa
48. Theo quan điểm triết học mácxít, yếu tố nào sau đây được coi là tiêu chuẩn cơ
bản nhất nói lên sự tiến bộ của xã hội?
. Trình độ phát triển của khoa học kỹ thuật.
. Trình độ dân trí và mức sống cao của xã hội.

. Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
. Trình độ phát triển cao của đời sống tinh thần như đạo đức, luật pháp, tôn giáo, ...
. Trong các đặc trưng về xã hội mới mà nhân dân ta đang xây dựng, đặc trưng về dân
tộc được trình bày như thế nào?
A. Các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và tôn trọng lẫn nhau. B. Các dân tộc trong nước
sát cánh bên nhau cùng phát triển.
C. Các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ nhau cùng tiến bộ.
D. Các dân tộc trong nước đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ.
. Định nghĩa: “Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu
hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống
và đòi hỏi của sự sinh tồn” là của ai?
A. Hồ Chí Minh B. Cao Xuân Hạo
C. UNESCO
D. Phan Ngọc
. Sự đa dạng của môi trường tự nhiên và sự đa dạng của các tộc người trong thành
phần dân tộc đã tạo nên đặc điểm gì của văn hóa Việt Nam?
A. Mỗi vùng văn hóa có một bản sắc riêng, có tính thống nhất trong sự đa dạng B. Sự tương
đồng giữa các vùng văn hóa
C. Sự khác biệt giữa các vùng văn hóa D. Bản sắc chung của văn hóa
. Năm 1943, Đề cương văn hóa của Đảng Cộng sản Đông dương ra đời đã vạch ra con
đường phát triển văn hóa dân tộc theo nguyên tắc:
A. Dân tộc hóa, đại chúng hóa và khoa học hóa B. Nhân văn, dân chủ và tiến bộ
C. Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
D. Chấn hưng dân khí, khai thông dân trí, mở rộng dân quyền, cải thiện dân sinh
. Người đã có công giới thiệu mẫu chữ dựa trên mẫu chữ La Tinh để phát triển thành
chữ viết tiếng Việt ngày nay là:
A. Cụ Nguyễn Đình Chiểu
B. Giáo sĩ Alexandre de Rhodes. C. Bác sĩ Yersin
D. Đại thi hào Nguyễn Du
. Dân tộc được hiểu theo nghĩa quốc gia là:

. Một bộ phận dân cư của 1 quốc gia
. Một dân tộc thiểu số

. Một dân tộc ít người
. Một cộng đồng có chung lãnh thổ, văn hóa, kinh tế, ngôn ngữ
. Chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân là chủ
trương của ai?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam.
. Tôn giáo nào dưới đây là tôn giáo chỉ có ở Việt Nam?
A. Phật giáo.
B. Cao đài.
C. Hin đu.
D. Thiên chúa giáo
. Một trong những khuynh hướng tích cực nhất của hoạt động tôn giáo ở nước ta
hiện nay là:
A. Truyền bá chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước. B. Hướng đến tư tưởng tốt đời đẹp
đạo.
C. Tổ chức các nghi lễ tôn giáo.
D. Đáp ứng nhu cầu tâm linh của người dân
. Chủ nghĩa Mác-Lênin và hệ tư tưởng tôn giáo khác nhau ở điểm nào?
A. Khác nhau về thế giới khách quan.

B. Khác nhau về nhân sinh quan.
C. Khác nhau ở con đường mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân.
D. Khác nhau về cách thức giải thích thế giới.
. Quan hệ giữa lợi ích dân tộc và lợi ích giai cấp trong chủ nghĩa xã hội là:
A. Là mâu thuẫn. B. Là thống nhất.
C. Là ngang nhau.
D. Là đồng nhất.
. Để thực hiện các quan hệ cơ bản trong gia đình mới xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay, cần phải tuân thủ các nguyên tắc nào?
A. Đạo lý làm người. B. Cùng có lợi.
C. Hợp tác cùng có lợi.
D. Bình đẳng, tôn trọng, thương yêu và chia sẻ.
CHƯƠNG 9. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC VÀ TRIỂN VỌNG
. Cách mạng Tháng Mười Nga nổ ra vào ngày, tháng, năm nào?
A. 7-11-1917 B. 8-11-1917 C. 9-11-1917 D. 10-11-1917
. Ai là người đã nhận định: “Giống như mặt trời chói lọi, Cách mạng Tháng
Mười chiếu sang khắp năm châu, thức tỉnh hang triệu người bị áp bức, bốc lột trên trái
đất. Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa
như thế.”
A. C.Mác
B. Ph.Ăngghen
C. V.I. Lênin
D. Chủ tịch Hồ Chí Minh
. Cách mạng Tháng Mười Nga là thắng lợi vĩ đại nhất của:
. Giai cấp công nhân

. Giai cấp nông dân
. Tầng lớp trí thức
. Giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức
. Cách mạng Tháng Mười Nga do giai cấp nào lãnh đạo? A. Giai cấp công nhân và giai
cấp nông dân
B. Giai cấp công nhân và tầng lớp trí thức
C. Giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức
D. Giai cấp công nhân và đội tiên phong của họ là Đảng Bônsêvich Nga
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): Cách mạng Tháng Mười Nga dùng…….lật
đổ giai cấp tư sản và giai cấp phong kiến địa chủ. A. Bạo lực cách mạng
B. Sức mạnh kinh tế C. Sức mạnh chính trị D. Sức mạnh quân sự
. Với thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga, nó đã mở đầu một thời đại mới
trong lịch sử, đó là:
A. Thời kỳ tư bản
B. Thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới.
C. Thời kỳ xã hội chủ nghĩa D. Thời kỳ cộng sản chủ nghĩa
. Từ sau Cách mạng Tháng Mười đến kết thức chiến tranh thế giới thứ hai,
Liên Xô là nước xã hội chủ nghĩa thứ mấy? A. Duy nhất
B. Thứ hai C. Thứ ba D. Thứ tư
. Từ năm 1918 đến mùa xuân năm 1921, V.I. Lênin đã đề ra:
. Chính sách cộng sản thời chiến

. Chính sách kinh tế mới
. Chính sách quân sự mới
. Cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao
. Tháng 3 – 1921, V.I.Lênin đề ra: A. Chính sách cộng sản thời chiến B. Chính sách kinh
tế mới
. Chính sách quân sự mới
. Cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao
. Từ cuối những năm 20 đầu những năm 30 của thế kỷ XX, nhà nước Xô viết đã đề
ra:
A. Chính sách cộng sản thời chiến B. Chính sách kinh tế mới
C. Chính sách quân sự mới
D. Cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao
. Điểm nổi bật của chính sách cộng sản thời chiến là:
. Tiến hành quốc hữu hoá tài sản, tư liệu sản xuất quan trọng nhất của bọn tư bản độc
quyến, đại địa chủ và cách thế lực chống phá cách mạng khác.
. Khắc phục tình trạng suy sụp kinh tế sau chiến tranh và ngăn chặn những nảy sinh tự phát
của nền sản xuất hang hoá nhỏ
. Biến nước Nga lạc hậu thành cường quốc công nghiệp, xây dựng cơ sở vật chất của chủ
nghĩa xã hội, xoá bỏ nghèo nàn lạc hậu và chuẩn bị đối phó với nguy cơ chiến tranh
. Phát triển kinh tế, ổn định chính trị.
12. Mục đích của chính sách kinh tế mới là:

. Khắc phục tình trạng suy sụp kinh tế sau chiến tranh và ngăn chặn những nảy sinh tự
phát của nền sản xuất hang hoá nhỏ
. Phát triển kinh tế, ổn định chính trị.
13. Mục đích của cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao là:
. Khắc phục tình trạng suy sụp kinh tế sau chiến tranh và ngăn chặn những nảy sinh tự phát
của nền sản xuất hang hoá nhỏ
. Phát triển kinh tế, ổn định chính trị

. Trong thời gian bao lâu, Liên Xô đã thành công rực rỡ trong sự nghiệp công nghiệp
hoá, hiện đại hoá?
A.Chưa đầy 15 năm B. Chưa đầy 20 năm C. Chưa đầy 25 năm D. Chưa đầy 30 năm
. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới gồm bao nhiêu
nước?
A. 11 B. 12 C. 13 D. 14
. Hội nghị 81 Đảng cộng sản tại Matxcova diễn ra vào năm nào?
. 1960
. 1965
. 1970
. 1975
. Trước Cách mạng Tháng Mười Nga, tỷ lệ nhân dân Nga mù chữ là: A. 1/4
B. 2/4 C. 3/4 D. 4/4
. Vào cuối năm nào, Liên Xô là một trong những nước có trình độ học vấn cao nhất
thế giới?
A. 1980 B. 1985 C. 1990 D. 1995
. Sau bao nhiêu năm, nạn mù chữ ở Liên Xô được xoá bỏ?
A. 10 năm
B. 20 năm
C. 30 năm
D. 40 năm
. Năm 1919, các nước thuộc địa và nửa thuộc địa chiếm bao nhiêu phần trăm diện
tích thế giới?
A. 70% B. 72% C. 74% D. 76%
. Năm 1919, các nước thuộc địa và nửa thuộc địa chiếm bao nhiêu phần trăm dân
số thế giới?
A. 60% B. 70% C. 80% D. 90%
. Chủ nghĩa tư bản chuyển sang chủ nghĩa đế quốc khi nào?
. Đầu thế kỷ 19
. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20
. Đầu thế kỷ 20
. Cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21
. Quốc tế I tan rã năm nào?
A.1870 B. 1872 C. 1874 D. 1876
. Quốc tế II thành lập năm nào?
A. 1881 B. 1883 C. 1886 D. 1889

. Vào thời gian nào, Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu rơi vào thời
kỳ khủng hoảng?
A.Những năm 60 của thế kỷ 20 B. Những năm 70 của thế kỷ 20 C. Những năm 80 của thế kỷ
20 D. Những năm 90 của thế kỷ 20
. Đường lối cải tổ ở Liên Xô thực chất là: A. Cải tổ về kinh tế
B. Cải tổ về chính trị C. Cải tổ về xã hội
D. Đường lối trượt dài từ cơ hội hữu khuynh đến xét lại, đến từ bỏ hoàn toàn chủ nghĩa Mác
– Lênin
. Cuộc cải tổ ở Liên Xô đã kết thúc trong sự sụp đổ hoàn toàn vào năm nào?
A. 1990 B. 1991 C. 1992 D. 1993
. Chủ trương ban đầu cho sự cải tổ ở Liên Xô để chấm dứt sự trì trệ là:
. Tăng tốc về kinh tế

. Ổn định chính trị
. Phát triển giáo dục
. Phát triển khoa học
. Giới cầm quyền Mỹ và giới cầm quyền Anh tấn công Irac vào năm nào?
A. 2001 B. 2002 C. 2003 D. 2004
. Mô hình kinh tế của Trung Quốc hiện nay là:

. Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa
. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

. Kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa
. Kinh tế thị trường định hướng tư bản chủ nghĩa
. Trong khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ, các
nước xã hội chủ nghĩa còn lại:
A.Tiếp tục đẩy mạnh công cuộc cải cách, đổi mới một cách toàn diện
B. Đổi mới về chính trị C. Đổi mới về kinh tế D. Đổi mới về giáo dục
. Những nước nào tiến hành công cuộc cải cách, đổi mới tương đối thành công
nhất?
A. Trung Quốc và Việt Nam B. TRung Quốc và Cu Ba C. Cu Ba và Việt Nam
D. Cu Ba và Lào
. Công xã Pari thất bại vào thời gian nào?

. Những năm 70 của thế kỷ XIX
. Những năm đầu của thế kỷ XX
. Điền từ thích hợp vào dấu (...): “Giống như mặt trời chói lọi, ……..chiếu sang
khắp năm châu, thức tỉnh hang triệu người bị áp bức, bốc lột trên trái
đất. Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu
xa như thế.” (Hồ Chí Minh).
A. Cách mạng tháng Hai B. Cách mạng tháng Mười C. Cách mạng tư sản
D. Cách mạng xã hội chủ nghĩa
. Cách mạng tháng Mười Nga đã phá tan dinh luỹ cuối cùng của:
. Nhà nước chủ nô
. Nhà nước phong kiến
. Nhà nước tư sản

. Nhà nước của giai cấp vô sản
. Cách mạng tháng Mười Nga đánh đổ giai cấp nào? A. Giai cấp chủ nô và địa chủ
phong kiến
B. Giai cấp tư sản
C. Giai cấp địa chủ phong kiến
D. Giai cấp tư sản và địa chủ phong kiến
. Sau cách mạng Tháng Mười, điều kiện xây dựng chế độ mới ở Liên Xô như thế
nào?
A. Thuận lợi
B. Khó khăn và phức tạp C. Một chút khó khăn D. Không có khó khăn gì
. Chiến tranh thế giới thứ nhất bắt đầu từ năm nào?
A. 1912 B. 1913 C. 1914 D. 1915
. Chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa thực hiện chế độ dân chủ cho ai? A. Giai cấp nô
lệ
B. Giai cấp nông dân C. Giai cấp vô sản
D. Tuyệt đại đa số nhân dân lao động
. Chế độ xã hội chủ nghĩa bào đảm quyền làm chủ trên thực tế cho ai? A. Nhân
dân Xô Viết
B. Nhân dân Lào
C. Nhân dân Trung Quốc
D. Nhân dân lao động ở các nước xã hội chủ nghĩa
. Năm 1985, thu nhập quốc dân Liên Xô bằng bao nhiêu % của Mỹ? A. 60%
B. 62% C. 64% D. 66%
. Năm 1985, sản lượng công nghiệp Liên Xô bằng bao nhiêu % của Mỹ? A. 80%
B. 85% C. 90% D. 95%
. Bao nhiêu năm sau cách mạng Tháng Mười, nạn mù chữ ở Liên Xô được xoá
bỏ?
A. 10 năm B. 15 năm
C. 20 năm
D. 25 năm
. Chủ nghĩa xã hội đã tồn tại ở Liên Xô bao nhiêu năm?
A. 60 năm
B. 65 năm
C. 70 năm
D. 75 năm
. Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN khi nào? A. 1995
B. 1996 C. 1997 D. 1998

. Việt Nam chính thức làm lễ gia nhập và tham gia các hoạt động của WTO khi
nào?
A. 11/1/2007 B. 11/2/2007 C. 11/3/2007 D. 11/4/2007
. Chính sách kinh tế mới được đề ra tại đại hội mấy của Đảng Cộng sản Nga?
A. VII B. VIII C. XIX D. X
. Chính sách cộng sản thời chiến kết thúc năm nào?
. 1920
. 1921
. 1922
. 1923
. Đến tháng 10/2007, Trung Quốc đã có bao nhiêu năm cải cách ,mở cửa? A. Gần
20 năm
B. Gần 30 năm
C. Gần 40 năm D. Gần 50 năm
. GDP của Trung Quốc năm 2007 tăng gấp mấy lần so với năm 2000?
. Hơn 2,5 lần
. Hơn 2,6 lần
. Hơn 2,7 lần
D. Hơn 2,8 lần
. Với những đóng góp, uy tín và vị thế của các nước xã hội chủ nghĩa, quốc gia nào
được quốc tế thừa nhận và đánh giá cao?
A. Trung Quốc B. Việt Nam C. Cu ba
D. Lào
. Quốc tế I tan rã năm nào?

. 1875
. 1876
. 1977
. 1878
. Quốc tế II thành lập năm nào?
A. 1889 B. 1890 C. 1891 D. 1892
. Chủ nghĩa tư bản chuyển sang chủ nghĩa đế quốc khi nào?
A. Đầu thế kỷ XIX
B. Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX
C. Đầu thế kỷ XX
D. Cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI
BỔ SUNG
. Nguồn gốc kinh tế chi phối sự vận động và phát triển của hình thái kinh tế - xã
hội là:
a. Ý muốn của các vĩ nhân, lãnh tụ
b. Sự tăng lên không ngừng của năng xuất lao động
c. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất. d. Mâu thuẫn giai cấp trong xã
hội có giai cấp
. Nguyên nhân trực tiếp làm cho Liên Xô sụp đổ là:
a. Duy trì quá lâu cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao độ
. Sự phá hoại của chủ nghĩa đế quốc cùng sự phản bội từ bên trong và từ trên chóp bu
của cơ quan lãnh đạo cao nhất.
. Chủ nghĩa đế quốc đã gây cuộc chiến tranh lạnh từ sau chiến tranh thế giới thứ hai
. Chủ nghĩa đế quốc can thiệp toàn diện

. Nước Nga trước Cách mạng Tháng Mười so với các nước phát triển khác bị lạc
hậu từ:
a. 50 đến 100 năm
b. 60 dến 100 năm
c. 70 đến 100 năm
d. 80 đến 100 năm
. Ai là người đưa ra tư tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội?
a. Hồ Chí Minh
b. C. Mác và Ph. Ăng ghen
c. V.I. Lênin
d. Phạm Văn Đồng
. Cách mạng xã hội chủ nghĩa do giai cấp, tầng lớp nào lãnh đạo? a. Giai cấp công
nhân, giai cấp nông dân
b. Giai cấp công nhân, giai cấp tư sản, giai cấp nông dân c. Giai cấp công nhân, giai cấp nông
dân, tầng lớp trí thức d. Giai cấp công nhân
. Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, liên minh giữa giai cấp công nhân,
giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức dưới góc độ nào giữ vai trò quyết định?
a. Văn hoá b. Tư tưởng c. Chính trị d. Kinh tế

. Điền từ còn thiếu vào chỗ trống: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời là sản phẩm của
sự kết hợp chủ nghĩa Mác - Lênin, với phong trào công nhân và .... ở nước ta vào
những năm cuối thập kỷ của thế kỷ XX.
a. Phong trào yêu nước b. Chủ nghĩa yêu nước c. Truyền thống dân tộc d. Truyền thống yêu
nước
. Mục tiêu của giai đoạn thứ nhất của cách mạng xã hội chủ nghĩa là gì?
. Giải phóng con người, giải phóng xã hội
. Xây dựng kinh tế
. Xóa bỏ bóc lột đem lại đời sống ấm no cho nhân dân
. Giành chính quyền về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động
. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là bỏ qua yếu tố nào
của chủ nghĩa tư bản?
a. Bỏ qua cơ sở kinh tế của chủ nghĩa tư bản. b. Bỏ qua khoa học kỹ thuật của CNTB
c. Bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của QHSX TBCN. d. Bỏ qua nhà nước của giai cấp tư
sản
. Tại sao cho rằng con đường cách mạng Việt Nam là quá độ lên chủ nghĩa xã hội
bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là một tất yếu?
a. Vì nó phù hợp với đặc điểm của đất nước và xu thế phát triển của thời đại b. Đảng cộng
sản Việt Nam đã có đường lối đúng đắn
c. Vì nó đáp ứng được nguyện vọng và mong ước của nhân dân ta d. Do sự phát triển của lực
lượng sản xuất
Câu hỏi ngắn Chương 3
1. Quá trình mà trong đó con người sử dụng công cụ lao động tác động trực tiếp hoặc gián
tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải xã hội,
nhằm thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người được gọi là. Sản xuất vật
chất
2. Hoạt động nào là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người,
từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác như chính trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo?
Hoạt động sản xuất vật chất
3. Mối quan hệ giữa con người với con người trong quá trình sản xuất vật chất được gọi
là. Quan hệ sản xuất
4. Mối quan hệ giữa con người với tự nhiên trong quá trình sản xuất vật chất được gọi là.
Lực lượng sản xuất
5. Sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản xuất được gọi là. Lực lượng sản xuất
6. Quan hệ nào nói lên cách thức và quy mô của cải vật chất mà các tập đoàn người được
hưởng. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động
7. Điền cụm từ thích hợp thay thế dấu (...): Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với … phát
triển của lực lượng sản xuất. trình độ
8. Bộ phận có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối kháng
giai cấp là. Nhà nước
9. Ai là người cho rằng: “Bất cứ ở đâu, hễ lúc nào và chừng nào, về mặt khách quan,
những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được, thì nhà nước xuất hiện? V. I. Lênin
10. Toàn bộ những quan niệm về thiện, ác, tốt, xấu, lương tâm, trách nhiệm, nghĩa vụ,
công bằng, hạnh phúc... và về những quy tắc đánh giá, những chuẩn mực điều chỉnh hành
vi cùng cách ứng xử giữa các cá nhân với với nhau và giữa các cá nhân với xã hội được
gọi là. Ý thức đạo đức
11. Điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển phẩm chất xã hội
của con người là. Sản xuất vật chất
12. Mặt kinh tế - kỹ thuật của lực lượng sản xuất được gọi là. Tư liệu sản xuất
13. Mặt kinh tế - xã hội của lực lượng sản xuất được gọi là. Người lao động
14. Trong lực lượng sản xuất, đâu là nhân tố hàng đầu giữ vai trò quyết định. Người lao
động
15. Điền cụm từ thích họp thay thế dấu (...): Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là
hai mặt của một phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó lực lượng sản
xuất … quan hệ sản xuất. quyết định
16. Điền cụm từ thích họp thay thế dấu (...): Trong mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ
tầng và kiến trúc thượng tầng thì cơ sở hạ tầng … kiến trúc thượng tầng. quyết định
17. Phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử dùng để chỉ xã hội ở từng nấc thang
lịch sử nhất định với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội đó, phù hợp với một
trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và một kiến trúc thượng tầng tương ứng được
xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy được gọi là. Hình thái kinh tế - xã hội
18. Trong hình thức cộng đồng người thì hình thức nào là cao nhất và phổ biến nhất của
xã hội loài người hiện nay? Dân tộc
19. Các nhà triết học duy tâm trước Mác đã đi tìm nguyên nhân của sự phát triển lịch sử
là dựa trên yếu tố nào? Tư tưởng
20. Tiền đề của mọi hoạt động lịch sử của con người là. Sản xuất vật chất
21. Ai là người đã cho rằng: "Việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt vật chất trực tiếp...
tạo ra một cơ sở từ đó mà người ta phát triển các thể chế nhà nước, các quan điểm pháp
quyền, nghệ thuật và thậm chí cả những quan niệm tôn giáo của con người ta".
C. Mác
22. Ai là người đã khẳng định rằng, trên một ý nghĩa cao nhất, "lao động đã sáng tạo ra
bản thân con người". Ph. Ăngghen
23. Ai là người đã khẳng định: “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con
đường nào khác con đường cách mạng vô sản”? Hồ Chí Minh
24. Ai là người đã đánh giá đúng đắn vai trò có ý nghĩa thời đại của cách mạng giải phóng
dân tộc, chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong nắm ngọn cờ dân tộc để lãnh
đạo quần chúng làm cách mạng. V. I. Lênin
25. Ai là người cho rằng, khi trong xã hội xuất hiện “biểu hiện của mâu thuẫn giai cấp
không thể điều hòa được” thì nhà nước ra đời? V. I. Lênin
26. Ai là người cho rằng: Nhà nước “chẳng qua chỉ là một bộ máy của một giai cấp này
dùng để trấn áp một giai cấp khác, điều đó trong chế độ Cộng hòa dân chủ cũng hoàn toàn
giống như trong chế độ quân chủ”? Ph. Ăngghen
26. Ai là người cho rằng: “Theo Mác, nhà nước là một cơ quan thống trị giai cấp, là một
cơ quan áp bức của một giai cấp này đối với một giai cấp khác; đó là sự kiến lập một “trật
tự”, trật tự này hợp pháp hóa và củng cố sự áp bức kia bằng cách làm dịu xung đột giai
cấp”? V. I. Lênin
27. Ai là người đã khẳng định: “Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ
chúng sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao
động nào”. C. Mác
28. C.Mác khẳng định: “Cơ sở kinh tế thay đổi thì toàn bộ cái kiến trúc thượng tầng đồ sộ
cũng bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng". Nguyên nhân của những biến đổi đó xét cho cùng
là do sự phát triển của… lực lượng sản xuất
29. Những biến đổi căn bản của cơ sở hạ tầng thì … sẽ dẫn đến sự biến đổi căn bản trong
kiến trúc thượng tầng. sớm hay muộn
30. Ai đã khẳng định: “Bạo lực (tức là quyền lực nhà nước) cũng là một sức mạnh kinh
tế". Ph. Ăngghen
31. Ai là người cho rằng: "Chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế ... Chính trị
không thể không chiếm địa vị hàng đầu so với kinh tế". V. I. Lênin
32. Giai cấp nào là giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, tiến bộ
hơn so với phương thức sản xuất phong kiến đã tỏ ra lạc hậu, lỗi thời? Giai cấp tư sản
33. Sự nghiệp đổi mới đất nước ta bắt đầu từ năm nào? 1986
34. Giai cấp nào thống trị về mặt … và nắm giữ chính quyền nhà nước thì hệ tư tưởng,
cùng những thể chế của giai cấp ấy cũng giữ địa vị thống trị. kinh tế
35. Kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh ..., do ... quyết định nhưng có sự tác động trở lại
to lớn đối với ... cơ sở hạ tầng; cơ sở hạ tầng; kiến trúc thượng tầng
36. Khi kiến trúc thượng tầng phản ánh đúng tính tất yếu kinh tế, các quy luật kinh tế
khách quan sẽ … kinh tế phát triển. thúc đẩy kinh tế phát triển
37. Sự vận động phát triển của xã hội bắt đầu từ sự phát triển của lực lượng sản xuất mà
trước hết là sự biến đổi, phát triển của… công cụ lao động
38. Ai là người cho rằng: “Giai cấp là những tập đoàn người, mà tập đoàn này thì có thể
chiếm đoạt lao động của tập đoàn khác, do chỗ tập đoàn đó có địa vị khác nhau trong một
chế độ kinh tế- xã hội nhất định”. V. I. Lênin
39. Giai cấp xuất hiện lần đầu tiên trong xã hội loài người là ở xã hội nào? Chiếm hữu nô
lệ
40. Đấu tranh giai cấp để giải quyết ... không thể dung hoà giữa các giai cấp tất yếu dẫn
đến cách mạng xã hội nhằm lật đổ ách thống trị của giai cấp áp bức, bóc lột. mâu thuẫn
41. Ai là người luôn nhấn mạnh vai trò của đấu tranh giai cấp, đặc biệt là cuộc đấu tranh
giai cấp giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, coi đó là "đòn bẩy vĩ đại của cuộc cách
mạng xã hội hiện đại". C. Mác và Ph. Ăngghen
42. Hình thức đấu tranh cao nhất của giai cấp vô sản là. Đấu tranh chính trị
43. Lịch sử phát triển của xã hội loài người cho đến nay, là lịch sử phát triển của các hình
thức cộng đồng người từ thấp đến cao. Trong đó hình thức nào là hình thức cộng đồng
người cao nhất và phổ biến nhất của xã hội loài người hiện nay? Dân tộc
44. Cộng đồng người ổn định được hình thành trong lịch sử trên cơ sở một lãnh thổ thống
nhất, một ngôn ngữ thống nhất, một nền kinh tế thống nhất, một nền văn hóa và tâm lý,
tính cách thống nhất, với một nhà nước và pháp luật thống nhất được gọi là.
Dân tộc
45. Giai cấp không nắm trong tay tư liệu sản xuất của xã hội có quyền tổ chức và quản lý
sản xuất hay không? Không
46. Giai cấp nào không phải là giai cấp lãnh đạo ở nước ta hiện nay nhưng có số lượng
đông đảo nhất? Giai cấp nông dân
47. Phương thức sản xuất nào là động lực mạnh mẽ nhất của quá trình thay thế hình thức
cộng đồng bộ tộc bằng hình thức cộng đồng dân tộc. Phương thức sản xuất tư bản chủ
nghĩa
48. Trong lịch sử, có khi nào nhà nước giữ một mức độ độc lập đối với hai giai cấp đối
địch, khi cuộc đấu tranh giữa chúng đạt tới mức cân bằng nhất định hay không? Có
49. Tiến hóa xã hội có tạo ra tiền đề cho cách mạng xã hội hay không? Có
50. Kinh tế và chính trị tác động biện chứng, trong đó kinh tế … chính trị. quyết định
51. Sự xuất hiện và tồn tại của giai cấp xét đến cùng là do nguyên nhân nào? kinh tế
52. Các giai cấp cơ bản trong xã hội chiếm hữu nô lệ là các giai cấp nào? Chủ nô và nô
lệ
53. Các giai cấp cơ bản trong xã hội tư bản chủ nghĩa là các giai cấp nào? Tư sản và vô
sản
54. Trong các giai cấp bị bóc lột, bị thống trị thì tất yếu có mấy giai cấp đại biểu cho lực
lượng sản xuất phát triển? một
55. Đấu tranh kinh tế của giai cấp công nhân chống lại giai cấp tư sản có thể đạt được
mục đích cuối cùng là xoá bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa hay không? không
56. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có còn tồn tại mâu thuẫn giai cấp hay
không? Vẫn còn tồn tại
57. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, cách mạng Việt Nam có còn gặp khó khăn
và thách thức hay không? Có
58. Hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của cách mạng Việt Nam có quan hệ thống nhất với nhau hay
không?
Có
59. Ở nước ta, sự hình thành dân tộc có gắn với sự ra đời của chủ nghĩa tư bản hay
không? Không
60. Vận dụng sáng tạo lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp, về mối quan hệ giữa giai
cấp, dân tộc và nhân loại của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh vào điều
kiện cụ thể của Việt Nam, đưa sự nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa đến thắng lợi có góp phần tích cực vào thực hiện tiến bộ xã hội của nhân dân thế
giới hay không? Có
61. Trong lịch sử, có trường hợp nhà nước cũng có thể là sản phẩm của sự thỏa hiệp về
quyền lợi tạm thời giữa một số giai cấp để chống lại một giai cấp khác hay không? Có
62. Giai cấp không nắm trong tay tư liệu sản xuất của xã hội có quyền quyết định phương
thức hưởng thụ và quy mô hưởng thụ sản phẩm hay không? Không
63. Tình thế cách mạng có phụ thuộc vào ý chí của các giai cấp, tập đoàn, đảng phái
chính trị riêng biệt hay không? Không
64. Giai cấp nắm trong tay tư liệu sản xuất của xã hội có quyền quyết định phương thức
hưởng thụ và quy mô hưởng thụ sản phẩm không? Có
65. Ở Việt Nam, giai cấp nào là giai cấp nắm giữ những tư liệu sản xuất chủ yếu của
xã hội?
66. Phương thức giành lấy chính quyền của một người hay một nhóm người được thực
hiện bằng bạo lực, lật đổ của các phe, nhóm có khuynh hướng chính trị đối lập với chính
quyền đương thời được gọi là: Đảo chính
67. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, có còn tồn tại mâu thuẫn giai
cấp hay không? Vẫn còn tồn tại
68. Mục đích cao nhất mà một cuộc đấu tranh giai cấp cần đạt được có phải là đánh đổ
một giai cấp cụ thể hay không? Không
69. Cơ sở của liên minh giai cấp là sự thống nhất về: lợi ích cơ bản
70. Đấu tranh kinh tế của giai cấp công nhân chống lại giai cấp tư sản có thể xoá bỏ được
sự bóc lột của giai cấp tư sản hay không? Không
71. Hình thức nào là hình thức đấu tranh cao nhất, có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi
của giai cấp vô sản? Đấu tranh chính trị
72. Đấu tranh giai cấp có phải là hiện tượng vĩnh viễn trong lịch sử hay không? Không
73. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; xu hướng toàn cầu hoá; hội nhập và
hợp tác quốc tế, khu vực phát triển có tạo ra cho cách mạng Việt Nam về các thách thức
trên con đường phát triển của mình hay không? Có
74. Sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội thế giới và sự điều chỉnh để thích nghi của chủ
nghĩa tư bản hiện đại và sự điều chỉnh chiến lược của các nước lớn có tác động đến cuộc
đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay hay không? Có
75. Văn hóa của một dân tộc có dễ bị đồng hóa không? Không
76. Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam có giải quyết đúng đắn mối
quan hệ giữa lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc và lợi ích nhân loại hay không? Có
77. Khi các cuộc cải cách xã hội được thực hiện thành công ở những mức độ khác nhau
thì chúng có tạo ra sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ hay không? Có
78. Luận điểm: “Quá trình lịch sử - tự nhiên của sự phát triển xã hội bao hàm cả việc bỏ
qua, trong những điều kiện nhất định, một hoặc một số hình thái kinh tế - xã hội nhất
định” là đúng hay sai?
79. Quan hệ sản xuất lỗi thời khi trở thành xiềng xích trói buộc sự phát triển của lực
lượng sản xuất có tự động mất đi hay không? Không
80. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, mục tiêu cuối cùng của cuộc
đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản là xây dựng thành công... chủ nghĩa xã hội
81. Để thực hiện thắng lợi nội dung của cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay có
cần phải giải quyết tốt nhiệm vụ nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng hay
không?
Có
cần phải chủ động và tích cực hội nhập quốc tế hay không? Có
cần giữ vững ổn định chính trị - xã hội đất nước hay không? Có
84. Việc giải quyết tốt các vấn đề toàn cầu của thời đại có tạo ra tiền đề và điều kiện góp
phần giải quyết vấn đề dân tộc và giai cấp hiện nay hay không? Có
85. Ở Việt Nam hiện nay có còn tồn tại giai cấp hay không? Vẫn còn tồn tại
86. Ở Việt Nam, sự liên minh của giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và các tầng
lớp khác trong các mạng Việt Nam có phải là tất yếu không?
TRẮC NGHIỆM TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
Chương 3: Chủ nghĩa duy vật lịch sử
1. Ai là người cho rằng: "Việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt vật chất trực tiếp... tạo
ra một cơ sở từ đó mà người ta phát triển các thể chế nhà nước, các quan điểm pháp
A. Hồ Chí Minh
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. C.Mác
2. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, cách thức con người tiến hành quá trình sản xuất
vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người được gọi là:
A. Lực lượng sản xuất
B. Phương thức sản xuất
3. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, cách thức con người thực hiện đồng thời sự tác
động giữa con người với tự nhiên và sự tác động giữa người với người để sáng tạo ra của
cải vật chất phục vụ nhu cầu con người và xã hội ở những giai đoạn lịch sử nhất định
được gọi là:
A. Phương thức sản xuất.
B. Sản xuất vật chất.
C. Quan hệ sản xuất.
D. Lực lượng sản xuất.
4. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, mối quan hệ giữa con người với con người
trong quá trình sản xuất vật chất được gọi là:
A. Lực lượng sản xuất.
B. Quan hệ sản xuất.
C. Phương thức sản xuất.
D. Tư liệu sản xuất.
5. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản
xuất được gọi là:
B. Tư liệu sản xuất.
D. Quan hệ sản xuất.
6. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, quan hệ sản xuất bao gồm:
A. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản
xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
B. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất.
C. Quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
D. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
7. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ sản xuất phải phù hợp với:
A. Cách thức phát triển của lực lượng sản xuất.
B. Năng lực phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
D. Tính chất phát triển của lực lượng sản xuất.
8. Cấu trúc của cơ sở hạ tầng bao gồm:
A. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất mầm
mống.
B. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư.
C. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất mầm mống.
D. Quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất mầm mống
9. Toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã hội tương ứng cùng
những quan hệ nội tại của thượng tầng hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định được
gọi là.
A. Ý thức xã hội.
B. Cơ sở thượng tầng
C. Kiến trúc thượng tầng.
D. Ý thức pháp quyền.
10. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội chỉ ra kết cấu xã hội trong mỗi giai đoạn lịch sử
nhất định bao gồm những yếu tố cơ bản nào?
A. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
B. Quan hệ sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
C. Lực lượng sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
D. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất.
chế độ kinh tế - xã hội nhất định”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
12. Giai cấp xuất hiện lần đầu tiên trong xã hội loài người là ở xã hội nào?
A. Xã hội phong kiến.
B. Xã hội công xã nguyên thủy.
C. Xã hội chiếm hữu nô lệ.
D. Xã hội tư bản chủ nghĩa.
13. Ai là người cho rằng: “Lịch sử tất cả các xã hội cho đến ngày nay chỉ là lịch sử đấu
tranh giai cấp”?
A. C.Mác và Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
14. Phương thức tất yếu để lật đổ ách thống trị của giai cấp thống trị bóc lột, xoá bỏ quan
hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới và mở đường cho lực lượng sản xuất phát
triển được gọi là.
A. Cách mạng xã hội.
B. Đảo Chính.
C. Cải cách xã hội.
D. Đổi mới.
15. Sự liên kết giữa những giai cấp này để chống lại những giai cấp khác được gọi là.
A. Liên minh giai cấp.
B. Tập hợp giai cấp.
C. Hình thành giai cấp.
D. Đấu tranh giai cấp.
người cao nhất và phổ biến nhất của xã hội loài người hiện nay?
A. Thị tộc.
B. Bộ tộc.
C. Dân tộc.
D. Bộ lạc.
17. Thiết chế xã hội đầu tiên, vừa là hình thức cộng đồng người sớm nhất của loài người.
A. Thị tộc.
B. Bộ tộc.
C. Bộ lạc.
D. Dân tộc.
A. Bộ lạc
B. Thị tộc.
C. Dân tộc.
D. Bộ tộc.
19. Cộng đồng có một lãnh thổ riêng thống nhất, không bị chia cắt do được hình thành lâu
dài và trải qua nhiều thử thách trong lịch sử được gọi là:
A. Dân tộc.
B. Thị tộc.
C. Bộ lạc.
D. Bộ tộc.
20. Sự phát triển của ... là nguyên nhân xét đến cùng quyết định sự hình thành, phát triển
của các hình thức cộng đồng người trong lịch sử.
A. Kiến trúc thượng tầng.
C. Cơ sở hạ tầng.
D. Phương thức sản xuất xã hội.
21. Xã hội nào chưa xuất hiện nhà nước?
A. Công xã nguyên thủy.

B. Chiếm hữu nô lệ.
C. Phong kiến.
D. Tư bản chủ nghĩa.
22. Xã hội nào xuất hiện nhà nước đầu tiên?
A. Phong kiến.
C. Tư bản chủ nghĩa.
D. Công xã nguyên thủy.
23. Cuộc đấu tranh giai cấp đầu tiên trong xã hội loài người là cuộc đấu tranh giữa những
giai cấp nào?
A. Giữa giai cấp chủ nô và nô lệ.
B. Giữa giai cấp chủ nô và nông dân.
C. Giữa giai cấp tư sản và vô sản.
D. Giữa giai cấp địa chủ và nông dân.
24. Nhà nước chỉ là … của một giai cấp, không có nhà nước đứng trên, đứng ngoài giai
cấp.
A. Phương tiện.
B. Công cụ.
C. Công cụ chuyên chính.
D. Tổ chức.
25. Giai cấp thống trị bao giờ cũng sử dụng … như một công cụ thống trị để duy trì quyền
thống trị của mình, bảo vệ lợi ích trước hết là lợi ích của giai cấp mình.
A. Nhà nước.
B. Bộ máy.
C. Cơ quan quyền lực.
26. Để duy trì trật tự xã hội, nhà nước của giai cấp thống trị có còn phải thực hiện chức
năng xã hội của mình?
A. Có.
B. Không.
C. Chỉ ở một giai đoạn thôi.
D. Chỉ có ở các nước xã hội chủ nghĩa.
27. Sự thực hiện đường lối đối nội nhằm duy trì trật tự xã hội thông qua các công cụ như:
chính sách xã hội, luật pháp, cơ quan truyền thông, văn hóa, y tế, giáo dục được gọi là.
A. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp.
B. Chức năng đối ngoại của nhà nước.

C. Chức năng đối nội của nhà nước.
D. Chức năng xã hội của nhà nước.
28. Sự triển khai thực hiện chính sách đối ngoại của giai cấp thống trị nhằm giải quyết
mối quan hệ với các thể chế nhà nước khác dưới danh nghĩa là quốc gia dân tộc, nhằm
bảo vệ lãnh thổ quốc gia, đáp ứng nhu cầu trao đổi kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, y
tế, giáo dục của mình được gọi là gì?
A. Chức năng đối ngoại của nhà nước.
B. Chức năng đối nội của nhà nước.
C. Chức năng thống trị của giai cấp.
29. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử: “Tự nhiên” theo nghĩa rộng là?
A. Quá trình tiến hóa vật chất.
B. Toàn bộ thế giới.
C. Toàn bộ thế giới khách quan.
D. Toàn bộ thế giới vật chất tồn tại khách quan.
30. Cách mạng xã hội là một hiện tượng lịch sử, nó có nguồn gốc sâu xa là mâu thuẫn
giữa lực lượng sản xuất tiến bộ đòi hỏi được giải phóng, phát triển với quan hệ sản xuất
đã lỗi thời, lạc hậu đang là trở ngại cho sự phát triển của:
B. Công cụ sản xuất.

D. Phương thức sản xuất.
31. Những sự thay đổi căn bản về chất toàn bộ các lĩnh vực của đời sống xã hội được
gọi là:
B. Cách mạng xã hội.
D. Đảo chính.
32. Sự thay đổi có tính chất căn bản về chất của một hình thái kinh tế - xã hội, là phương
thức thay đổi từ một hình thái kinh tế - xã hội này lên một hình thái kinh tế - xã hội mới,
tiến bộ hơn được gọi là:
A. Cải cách xã hội.
B. Đấu tranh giai cấp.
C. Cách mạng xã hội.
D. Đảo chính.
33. Những sự thay đổi dần dần, thay đổi từng bộ phận, lĩnh vực của đời sống xã hội được
gọi là:
C. Tiến hóa xã hội.

D. Đảo chính.
34. Hoạt động chỉ tạo nên những thay đổi bộ phận, lĩnh vực riêng lẻ của đời sống xã hội
được gọi là:
C. Cách mạng tư sản.
D. Cách mạng giải phóng dân tộc.
35. Phương thức tiến hành của một người hay một nhóm người với mục đích giành chính
quyền nhưng không làm thay căn bản chế độ xã hội được gọi là:
D. Đảo chính.
36. Cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở châu Âu thế kỷ XVII –XVIII do giai cấp tư sản
lãnh đạo với sự tham gia đông đảo của:
A. Giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp thị dân, tầng lớp trí thức tiến bộ.
B. Giai cấp tư sản, tầng lớp thị dân, tầng lớp trí thức tiến bộ.
C. Giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ.
D. Giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp thị dân.
37. Sự chín muồi của mâu thuẫn gay gắt giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, sự
phát triển đến đỉnh cao của cuộc đấu tranh giai cấp dẫn tới những đảo lộn sâu sắc trong
nền tảng kinh tế - xã hội của nhà nước đương thời, khiến cho việc thay thế thể chế chính
trị đó bằng một thể chế chính trị khác, tiến bộ hơn được gọi là:
A. Con đường cách mạng.
B. Tình thế cách mạng.
C. Phương thức cách mạng.
D. Biện pháp cách mạng.
38. Trong cách mạng xã hội, những nhân tố bao gồm ý chí, niềm tin, trình độ giác ngộ và
nhận thức của lực lượng cách mạng vào mục tiêu và nhiệm vụ cách mạng, là năng lực tổ
chức thực hiện nhiệm vụ cách mạng, khả năng tập hợp lực lượng cách mạng của giai cấp
lãnh đạo cách mạng được gọi là:
A. Nhân tố cách mạng.
B. Nhân tố chủ quan.
C. Nhân tố khách quan.
D. Nhân tố hỗ trợ.
39. Thời điểm đặc biệt khi điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của cách mạng xã
hội đã chín muồi, đó là lúc thuận lợi nhất có thể bùng nổ cách mạng, có ý nghĩa quyết
định đối với thành công của cách mạng được gọi là:
A. Thời cơ cách mạng.
B. Thời cơ.
C. Thời khắc cách mạng.
D. Tình thế cách mạng.
40. Mục tiêu của cách mạng xã hội là … bằng cách đập tan (xóa bỏ) chính quyền đã lỗi
thời, phản động, cản trở cho sự phát triển của xã hội, thiết lập một trật tự xã hội mới tiến
bộ hơn.
A. Giành chính quyền.
B. Giành lấy kinh tế.
C. Giành thống trị phương thức sản xuất.
D. Gành lấy của của cải xã hội.
41. Hình thức tiến hành cách mạng thông qua bạo lực để giành chính quyền, là hành động
của lực lượng cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp lãnh đạo cách mạng vượt qua giới
hạn luật pháp của giai cấp thống trị hiện thời, xác lập nhà nước của giai cấp cách mạng
được gọi là:
A. Cách mạng dân tộc.
B. Cách mạng tư sản.
C. Cách mạng vô sản.
D. Cách mạng bạo lực.
42. Toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội được gọi
là?
A. Vật chất.
B. Tồn tại vật chất.
C. Tồn tại xã hội.
D. Phương diện tồn tại.
43. Tồn tại xã hội bao gồm các yếu tố cơ bản nào?
A. Phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên và dân số.
B. Phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên.
C. Phương thức sản xuất vật chất, dân số.
D. Điều kiện tự nhiên, dân số.
44. Ai là người cho rằng: “Ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội, đó là học thuyết của
Mác”?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. Hồ Chí Minh.
D. Mao Trạch Đông.
gọi là:
A. Ý thức pháp quyền.
B. Ý thức chính trị.
C. Ý thức đạo đức.
D. Ý thức tôn giáo.
46. Ai là người nhấn mạnh nguồn gốc xã hội của tôn giáo: “Trong các nước tư bản chủ
nghĩa hiện nay, những nguồn gốc ấy của tôn giáo chủ yếu là những nguồn gốc xã hội…
“Sự sợ hãi đã tạo ra thần linh”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hồ Chí Minh.
47. Theo triết học Mác-Lênin, cách thức sản xuất ra của cải vật chất của con người ở
những giai đoạn lịch sử nhất định được gọi là gì?
C. Lực lượng sản xuất
D. Hạ tầng kinh tế
48. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì lực lượng sản xuất chủ yếu của xã
hội bao gồm:
A. Tư liệu sản xuất và điều kiện tự nhiên thuận lợi
B. Người sản xuất và kỹ thuật tiên tiến
D. Người sản xuất và công cụ sản xuất
49. Theo triết học Mác-Lênin, sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá
trình:
A. Lịch sử - tự nhiên.
B. Lịch sử đi lên.
C. Lịch sử tất yếu theo quy luật.
D. Lịch sử của các dân tộc.
A. Thiện
B. Ác
C. Không thiện, không ác
51. Ông cho rằng: “Bản chất con người không phải là cái trừu tượng, cố hữu của những
cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa các quan
hệ xã hội”, Ông là ai?
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hồ Chí Minh
52. Ai là người cho rằng: “Sự phát triển của chính trị, pháp luật, triết học, tôn giáo, văn
học, nghệ thuật... đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế”?
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hồ Chí Minh.
53. Ai là người cho rằng: “Trình độ phát triển thấp kém của những sức sản xuất của lao
động và tính chất hạn chế tương ứng của các quan hệ của con người trong khuôn khổ quá
trình sản xuất ra đời sống vật chất”?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. Hêghen.
D. C.Mác.
54. Trong tác phẩm “Phê phán Cương lĩnh Gôta” và “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, ai
đã khẳng định rằng: để giành chính quyền nhà nước từ tay giai cấp tư sản phải bằng cách
mạng bạo lực?
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
55. Ai là người cho rằng: “Nhà nước tư sản bị thay thế bằng nhà nước vô sản không thể
bằng con đường “ tiêu vong ” được, mà chỉ có thể, theo quy luật chung, bằng một cuộc
cách mạng bạo lực thôi”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hồ Chí Minh.
56. Trong các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội thì yếu tố nào là yếu tố cơ bản nhất?
A. Dân số.
B. Điều kiện tự nhiên.
C. Phương thức sản xuất vật chất.
D. Không có yếu tố nào.
57. Ai là người cho rằng, ý thức “pháp quyền của người ta bắt nguồn từ những điều kiện
sinh hoạt kinh tế của người ta”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác và Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
58. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì khi quan hệ sản xuất cũ bị thay thế
bởi một quan hệ sản xuất mới cao hơn, có nghĩa là:
A. Lý luận mới tiến bộ có tính chất dẫn đường ra đời
C. Hệ tư tưởng mới, tiến bộ xuất hiện
D. Kiến trúc thượng tầng lạc hậu
59. Ai là người đã thừa nhận rằng: “ngay cả chủ nghĩa cộng sản phát triển cũng trực tiếp
bắt nguồn từ chủ nghĩa duy vật Pháp”?
A. Hồ Chí Minh.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. C.Mác và Ph.Ăngghen.
60. Ai là người cho rằng: “xã hội đã vận động trong những sự đối lập giai cấp, cho nên
đạo đức cũng luôn luôn là đạo đức của giai cấp”?
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
61. Theo triết học Mác- Lênin, cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội là.
A. Sản xuất vật chất.
B. Tinh thần.
C. Quyền lực chính trị.
D. Nhà nước.
62. Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa,
bảo vệ chính quyền nhân dân là:
A. Nhiệm vụ của sự nghiệp cách mạng.
B. Nhiệm vụ trọng yếu của sự nghiệp cách mạng.
C. Nhiệm vụ thường xuyên của sự nghiệp cách mạng.
D. Nhiệm vụ cao cả của sự nghiệp cách mạng.
63. Ai là người khẳng định rằng: trên một ý nghĩa cao nhất, "lao động đã sáng tạo ra bản
thân con người".
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hồ Chí Minh.
64. Theo triết học Mác- Lênin, sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất với một trình độ
nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng được thể hiện trong:
C. Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa.
D. Nền sản xuất xã hội.
65. Theo triết học Mác- Lênin, mặt kinh tế - kỹ thuật của lực lượng sản xuất được gọi
là.
A. Tư liệu lao động.
B. Người lao động.
C. Tư liệu sản xuất.
D. Công cụ lao động.
66. Theo triết học Mác- Lênin, đâu là nhân tố hàng đầu giữ vai trò quyết định trong lực
lượng sản xuất?
A. Tư liệu sản xuất.
B. Người công nhân.
C. Tư liệu lao động.
D. Người lao động.
67. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ xuất phát, cơ bản, trung tâm của quan hệ sản xuất,
luôn có vai trò quyết định các quan hệ khác là.
A. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
B. Quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất.
C. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất.
D. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất và quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
68. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ nào nói lên cách thức và quy mô của cải vật chất
mà các tập đoàn người được hưởng?
A. Quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất.
B. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
69. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Mối quan hệ biện chứng giữa lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất quy định sự vận động, phát triển của các:
A. Nhà nước trong lịch sử.
B. Nền sản xuất trong lịch sử.
C. Chế độ xã hội trong lịch sử.
D. Phương thức sản xuất trong lịch sử.
70. Theo triết học Mác- Lênin, lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt của một
phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó lực lượng sản xuất:
A. Tác động trở lại quan hệ sản xuất.
B. Có vai trò quan trọng đối với quan hệ sản xuất.
C. Quyết định quan hệ sản xuất.
D. Quyết định và tác động trở lại quan hệ sản xuất.
là dựa trên yếu tố nào?
B. Thuyết hình thái kinh tế- xã hội.
C. Lực lượng sản xuất.
D. Tư tưởng.
72. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất là … của quá
trình sản xuất.
A. Nội dung.
B. Hình thức.
C. Nội dung và hình thức.
D. Bản chất.
73. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất là nội dung
của quá trình sản xuất có tính …, cách mạng, thường xuyên vận động và phát triển.
A. Khách quan.
B. Ổn định.
C. Bền vững.
D. Năng động.
74. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất … sự ra đời
của một kiểu quan hệ sản xuất mới trong lịch sử.
A. Dẫn đến.
B. Quyết định.
C. Tạo điều kiện.
D. Có tác động đến.
75. Quan hệ sản xuất nào đặc trưng cho cơ sở hạ tầng của xã hội.
A. Quan hệ sản xuất thống trị.
B. Quan hệ sản xuất tàn dư.
C. Quan hệ sản xuất mầm mống.
D. Quan hệ sản xuất thống trị và quan hệ sản xuất mầm mống.
76. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Một số bộ phận như kiến trúc
thượng tầng chính trị và pháp lý có mối liên hệ … với cơ sở hạ tầng, còn các yếu tố khác
như triết học, nghệ thuật, tôn giáo, đạo đức có liên hệ … với cơ sở hạ tầng sinh ra nó.
A. Trực tiếp – trực tiếp.
B. Gián tiếp – trực tiếp.
C. Trực tiếp - gián tiếp.
D. Gián tiếp - gián tiếp.
77. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Giai cấp nào thống trị về mặt …
và nắm giữ chính quyền nhà nước thì hệ tư tưởng, cùng những thể chế của giai cấp ấy
cũng giữ địa vị thống trị.
A. Pháp luật.
B. Chính trị.
C. Kinh tế.
D. Tư tưởng.
78. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Trong mối quan hệ biện chứng
giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng thì kiến trúc thượng tầng … to lớn, mạnh mẽ
đối với cơ sở hạ tầng.
A. Chi phối.
B. Tác động trở lại.
C. Ảnh hưởng.
D. Có mỗi quan hệ.
79. Ai đã khẳng định: “Cơ sở kinh tế thay đổi thì toàn bộ cái kiến trúc thượng tầng đồ sộ
cũng bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
là do:
A. Sự phát triển của người lao động.
B. Sự phát triển của tư liệu sản xuất.
C. Sự phát triển của công cụ lao động.
D. Sự phát triển của lực lượng sản xuất.
81. Tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo:
A. Hai hướng.
B. Ba hướng.
C. Bốn hướng.
D. Một hướng.
82. Kiến trúc thượng tầng tác động cùng chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng thì sẽ:
A. Thúc đẩy cơ sở hạ tầng phát triển.
B. Kìm hãm cơ sở hạ tầng phát triển.
C. Ảnh hưởng đến cơ sở hạ tầng.
D. Không có tác động gì đến cơ sở hạ tầng.
khách quan sẽ:
A. Thúc đẩy kinh tế phát triển.

B. Kìm hãm kinh tế phát triển.
C. Không ảnh hưởng kinh tế phát triển.
D. Ảnh hưởng phần nào đến kinh tế phát triển.
84. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Kiến trúc thượng tầng xã hội chủ
nghĩa có mầm mống nảy sinh ngay từ cuộc đấu tranh của … và quần chúng lao động
nhằm chống lại giai cấp thống trị bóc lột, lật đổ trật tự xã hội cũ.
A. Người lao động.
B. Giai cấp bị bóc lột.
C. Giai cấp vô sản.
D. Công nhân, nông dân.
85. Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là cơ
sở khoa học cho việc nhận thức một cách đúng đắn:
A. Mối quan hệ giữa pháp luật và chính trị.
B. Mối quan hệ giữa kinh tế và xã hội.
C. Mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị.
D. Mối quan hệ giữa kinh tế và đạo đức.
86. Kinh tế và chính trị tác động biện chứng, trong đó kinh tế:
A. Quyết định chính trị.

B. Quan hệ với chính trị.
C. Chỉ đạo chính trị.
D. Phụ thuộc chính trị.
không thể không chiếm địa vị hàng đầu so với kinh tế".
A. C.Mác.
B. V.I.Lênin.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
88. Yếu tố nền tảng vật chất của xã hội, tiêu chuẩn khách quan để phân biệt các thời đại
kinh tế khác nhau là.
D. Kiến trúc thượng tầng.
89. Quan hệ khách quan, cơ bản, chi phối và quyết định mọi quan hệ xã hội, đồng thời là
tiêu chuẩn quan trọng nhất để phân biệt bản chất các chế độ xã hội khác nhau được gọi là:
A. Quan hệ sản xuất.

B. Quan hệ người người.
C. Ý thức xã hội.
D. Quan hệ giai cấp.
90. Ai là người cho rằng: "Tôi coi sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một
quá trình lịch sử - tự nhiên".
A. V.I.Lênin.
B. Hêghen.
C. Ph.Ăngghen.
D. C.Mác.
91. Tiến trình lịch sử xã hội loài người là kết quả của sự thống nhất giữa:
A. Tư duy và lịch sử.
B. Khoa học và lịch sử.
C. Logic và lịch sử.
D. Triết học và lịch sử.
92. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Sự thống nhất giữa logic và lịch sử
trong tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người bao hàm cả sự phát triển … đối
với lịch sử phát triển toàn thế giới và sự phát triển … một hay vài hình thái kinh tế - xã
hội đối với một số quốc gia, dân tộc cụ thể.
A. Bỏ qua - tuần tự.

B. Tuần tự - bỏ qua.
C. Tuần tự - thay thế.
D. Tuần tự - thống nhất.
93. Do đặc điểm về lịch sử, về không gian, thời gian, về sự tác động của nhân tố khách
quan và nhân tố chủ quan, có những quốc gia phát triển tuần tự, nhưng có những quốc gia
phát triển bỏ qua…
A. Vài hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
B. Một hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
C. Một hay vài hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
D. Duy nhất một hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
94. Ai là người cho rằng: “Người ta gọi là giai cấp, những tập đoàn to lớn gồm những
người khác nhau về địa vị của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch
sử, khác nhau về quan hệ của họ đối với tư liệu sản xuất, về vai trò của họ trong tổ chức
lao động xã hội và như vậy là khác nhau về cách thức hưởng thụ và về phần của cải xã
hội ít hoặc nhiều mà họ được hưởng”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
95. Các mối quan hệ kinh tế - vật chất cơ bản giữa người với người trong phương thức
sản xuất là.
A. Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất; quan hệ tổ chức quản lý sản xuất và
quan hệ phân phối của cải xã hội.
B. Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất và quan hệ tổ chức quản lý sản xuất.
C. Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất và quan hệ phân phối của cải xã hội.
D. Quan hệ tổ chức quản lý sản xuất và quan hệ phân phối của cải xã hội.
96. Các giai cấp khác do không có tư liệu sản xuất, buộc phải phụ thuộc vào giai cấp có
tư liệu sản xuất và trở thành:
A. Giai cấp bị thống trị, bị bóc lột.
B. Giai cấp thống trị.
C. Giai cấp cơ bản.
D. Giai cấp công nhân và giai cấp nông dân.
97. Ai là người cho rằng: “Từ sự phân công xã hội lớn đầu tiên, đã nảy sinh ra sự phân
chia lớn đầu tiên trong xã hội thành hai giai cấp: chủ nô và nô lệ, kẻ bóc lột và người bị
bóc lột”.
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
98. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Khi nào còn tồn tại ... thì còn có sự
tồn tại của các giai cấp và đấu tranh giai cấp.
A. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.
B. Chế độ công hữu về tư liệu sản xuất.
C. Chế độ sở hữu về tư liệu sản xuất.
D. Chế độ tư bản chủ nghĩa.
99. Giai cấp cơ bản trong xã hội chiếm hữu nô lệ là các giai cấp nào?
A. Giai cấp nô lệ và giai cấp công nhân.
B. Giai cấp chủ nô và giai cấp nông dân.
C. Giai cấp chủ nô và giai cấp nô lệ.
D. Giai cấp chủ nô, giai cấp nô lệ và tầng lớp thị dân.
100. Giai cấp cơ bản trong xã hội phong kiến là các giai cấp nào?
A. Giai cấp địa chủ và giai cấp nông dân.
C. Giai cấp địa chủ và giai cấp chủ nô.
D. Giai cấp địa chủ, giai cấp nô lệ.
101. Ai là người đã chỉ rõ: “Đấu tranh giai cấp là đấu tranh của bộ phận nhân dân này
chống một bộ phận khác, đấu tranh của quần chúng bị tước hết quyền, bị áp bức và lao
động, chống bọn có đặc quyền, đặc lợi, bọn áp bức và ăn bám, cuộc đấu tranh của những
người công nhân làm thuê hay những người vô sản chống những người hữu sản hay giai
cấp tư sản”.
A. V.I Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
102. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Đấu tranh giai cấp để giải
quyết ... không thể dung hoà giữa các giai cấp tất yếu dẫn đến cách mạng xã hội nhằm lật
đổ ách thống trị của giai cấp áp bức, bóc lột.
A. Lợi ích.
B. Quan điểm.
C. Mâu thuẫn.
D. Lập trường.
103. Cơ sở của liên minh giai cấp là:
A. Sự thống nhất về lợi ích cơ bản.
B. Sự dung hòa về lợi ích cơ bản.
C. Sự phân chia về lợi ích cơ bản.
D. Sự tập hợp về lợi ích cơ bản.
104. Liên minh giai cấp có tính chiến lược lâu dài khi các giai cấp có:
A. Lợi ích căn bản thống nhất với nhau.
B. Lợi ích thống nhất với nhau.
C. Lợi ích vật chất thống nhất với nhau.
D. Lợi ích chính trị thống nhất với nhau.
mạng xã hội hiện đại"?
A. C.Mác.
B. C.Mác và Ph.Ăngghen.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
106. Thông qua cách mạng xã hội mà ... phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất được xác lập.
A. Quan hệ sản xuất mới.
C. Quan hệ sản xuất cũ.
D. Quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa.
107. Khi cơ sở kinh tế mới đã đã hình thành phát triển thì kiến trúc thượng tầng mới sớm
hay muộn cũng ra đời, phát triển theo, xã hội thực hiện bước chuyển từ:
A. Hình thái kinh tế - xã hội thấp lên hình thái kinh tế - xã hội cao hơn, tiến bộ hơn.
B. Hình thái kinh tế - xã hội này lên hình thái kinh tế - xã hội khác.
C. Hình thái kinh tế - xã hội phong kiến lên hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa.
D. Hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa lên hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ
nghĩa.
108. Thực tế lịch sử cho thấy, cuộc đấu tranh của giai cấp nô lệ chống lại giai cấp chủ nô
đã dẫn tới sự sụp đổ của:
A. Chế độ phong kiến.
B. Chế độ chiếm hữu nô lệ.
C. Chế độ áp bức bóc lột.
D. Giai cấp chủ nô.
109. Đấu tranh của giai cấp vô sản chống giai cấp tư sản có nhiệm vụ trước mắt là bảo vệ
những lợi ích hàng ngày của công nhân như tăng lương, rút ngắn thời gian lao động, cải
thiện điều kiện sống được gọi là:
A. Đấu tranh kinh tế.
B. Đấu tranh chính trị.
C. Đấu tranh tư tưởng.
D. Đấu tranh cải thiện điều kiện làm việc.
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
D. V.I.Lênin.
111. Lịch sử phát triển của xã hội loài người cho đến nay là lịch sử phát triển của các hình
thức cộng đồng người từ thấp đến cao như thế nào?
A. Thị tộc, bộ lạc, bộ tộc và dân tộc.
B. Bộ lạc, thị tộc, bộ tộc và dân tộc.
C. Thị tộc, bộ tộc và bộ lạc và dân tộc.
D. Bộ tộc, bộ lạc, thị tộc và dân tộc.
112. Ai là người đã cho rằng: “thị tộc (trong chừng mực những tài liệu hiện có cho phép
chúng ta phán đoán) là một thiết chế chung cho tất cả các dân dã man, cho tận đến khi họ
bước vào thời đại văn minh, và thậm chí còn sau hơn nữa”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
113. Ai là người cho rằng: “Do việc mua bán ruộng đất, do sự phát triển hơn nữa của
phân công lao động giữa nông nghiệp và thủ công nghiệp, giữa thương nghiệp và hàng
hải, và những thành viên của các thị tộc, bào tộc và bộ lạc chẳng bao lâu đã phải sống lẫn
lộn với nhau; và lãnh thổ của bào tộc và bộ lạc đã phải thu nhận những người tuy cũng là
đồng bào, nhưng lại không thuộc các tập đoàn ấy, tức là những người lạ xét về nơi ở”?
A. Hêghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Ph.Ăngghen.
114. Hình thức cộng đồng người phát triển cao nhất từ trước đến nay là.
A. Bộ lạc.
B. Bộ tộc.
C. Dân tộc.
D. Thị tộc.
115. Ai là người đã chứng minh rằng, tác nhân cơ bản dẫn tới việc chuyển từ hình thức
cộng đồng trước dân tộc sang dân tộc là tác nhân kinh tế?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
116. Yếu tố đặc trưng cơ bản để giúp phân biệt được dân tộc này với dân tộc khác là:
A. Đặc trưng văn hóa.
B. Đặc trưng tín ngưỡng.
C. Đặc trưng kinh tế.
D. Đặc trưng chính trị.
117. Cộng đồng người có một nhà nước và pháp luật thống nhất được gọi là:
A. Dân tộc.
B. Thị tộc.
C. Bộ lạc.
D. Bộ tộc.
118. Trong xã hội có phân chia giai cấp thì nghệ thuật có mang tính giai cấp và chịu sự
chi phối của các quan điểm chính trị, của các quan hệ kinh tế hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào từng quốc gia.
D. Tùy vào từng thời đại.
119. Dân tộc và giai cấp là những phạm trù chỉ các quan hệ xã hội khác nhau, có vai trò
lịch sử khác nhau đối với sự phát triển của xã hội. Trong mối quan hệ đó thì:
A. Dân tộc và giai cấp cùng xuất hiện.

B. Dân tộc có trước giai cấp.
C. Giai cấp có trước dân tộc hàng nghìn năm.
D. Có nước dân tộc xuất hiện trước, có nước dân tộc xuất hiện sau.
120. Khi giai cấp mất đi thì dân tộc sẽ như thế nào?
A. Dân tộc vẫn còn tồn tại lâu dài.
B. Dân tộc sẽ mất theo.
C. Dân tộc tồn tại trong một thời gian ngắn sau đó.
D. Tùy vào các dân tộc khác nhau thì có thể còn tồn tại hoặc sẽ mất đi.
cộng đồng bộ tộc bằng hình thức cộng đồng dân tộc?
A. Tư bản chủ nghĩa.
B. Phong kiến.
C. Chiếm hữu nô lệ.
D. Xã hội chủ nghĩa.
122. Giai cấp nào đã đóng vai trò chính của việc thúc đẩy sự hình thành dân tộc tư sản?
A. Giai cấp vô sản.
B. Giai cấp tư sản.
C. Giai cấp nông dân.

D. Giai cấp công nhân.
123. Ai là người đã đánh giá đúng đắn vai trò có ý nghĩa thời đại của cách mạng giải
phóng dân tộc, chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong nắm ngọn cờ dân tộc
để lãnh đạo quần chúng làm cách mạng?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
124. Ai là người đã chỉ rõ, nhiệm vụ của của giai cấp công nhân các nước tư bản, đế quốc
là phải ra sức ủng hộ phong trào cách mạng giải phóng dân tộc?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
125. Ai là người đã nhận định, cách mạng vô sản ở các nước tư bản chủ nghĩa và cách
mạng giải phóng dân tộc như “đôi cánh của một con chim”?
A. Ph.Ăngghen.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Hồ Chí Minh.
126. Ai là người đã chỉ rõ một chân lý: ở các nước thuộc địa và phụ thuộc, sự nghiệp giải
phóng giai cấp phải được bắt đầu từ sự nghiệp giải phóng dân tộc?
A. Hồ Chí Minh.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
127. Ai là người đã chỉ rõ: một khi dân tộc đã bị kẻ thù xâm lược thì giai cấp công nhân
và nhân dân lao động cũng trở thành nô lệ cho các thế lực thống trị, bóc lột ngoại bang?
A. Hồ Chí Minh.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
đường nào khác con đường cách mạng vô sản”?
A. Chủ tịch Hồ Chí Minh.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
129. Ai là người cho rằng: cách mạng giải phóng dân tộc không phải là nhân tố bị động,
phụ thuộc một chiều vào cách mạng vô sản ở các nước chính quốc?
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
130. Ai là người cho rằng: nếu đảng của giai cấp công nhân có đường lối đúng đắn, biết
phát huy nhân tố bên trong và điều kiện quốc tế bên ngoài, nắm vững thời cơ thì cách
mạng ở nước thuộc địa có thể thành công trước cách mạng ở chính quốc?
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
131. Ai là người cho rằng: Nếu đảng của giai cấp công nhân có đường lối đúng đắn, biết
A. V.I.Lênin.
B. Chủ tịch Hồ Chí Minh.

C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
132. Trong xã hội phong kiến, giai cấp tư sản đã có đóng góp tích cực trong việc hình
thành dân tộc và thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng nhân loại hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi nước mà có đóng góp hay không đóng góp.
D. Tùy vào từng lĩnh vực mà có đóng góp hay không đóng góp.
133. Nhà nước là một hiện tượng xã hội, tồn tại ở trong:
A. Xã hội có giai cấp chủ nô và giai cấp nô lệ.
B. Xã hội có giai cấp và không có đấu tranh giai cấp.
C. Xã hội chưa có giai cấp.
D. Xã hội có giai cấp và có đấu tranh giai cấp.
134. Ai là người cho rằng, nhà nước là một phạm trù lịch sử: “Nhà nước tồn tại không
phải là mãi mãi từ ngàn xưa. Đã từng có xã hội không cần đến nhà nước, không có một
khái niệm nào về nhà nước và chính quyền nhà nước cả”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
135. Ph.Ăngghen cho rằng: “Nhà nước tồn tại không phải là mãi mãi từ ngàn xưa. Đã
từng có xã hội không cần đến nhà nước, không có một khái niệm nào về nhà nước và
chính quyền nhà nước cả”. Nội dung này được thể hiện trong tác phẩm nào?
A. Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước.
B. Biện chứng của tự nhiên.
C. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản.
D. Tư bản.
136. Ai là người cho rằng: khi trong xã hội xuất hiện “biểu hiện của mâu thuẫn giai cấp
không thể điều hòa được” thì nhà nước ra đời?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được, thì nhà nước xuất hiện. Và ngược lại,
sự tồn tại của nhà nước chứng tỏ rằng những mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa
được”?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
giống như trong chế độ quân chủ”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
139. Trong lịch sử, có trường hợp nào nhà nước là sản phẩm của sự thỏa hiệp về quyền
lợi tạm thời giữa một số giai cấp để chống lại một giai cấp khác hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Chỉ có ở thời kỳ phong kiến.
D. Chỉ có ở châu Âu.
140. Ai là người cho rằng: “Tuy nhiên cũng có trường hợp ngoại lệ, là có những thời kỳ
trong đó những giai cấp đang đấu tranh với nhau lại gần đạt được một thế bình quân
khiến cho chính quyền nhà nước, tựa hồ một kẻ trung gian giữa các bên, lại tạm thời có
được một mức độ độc lập nào đó đối với cả hai giai cấp”?
A. Hêghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Ph.Ăngghen.
141. Ai là người cho rằng: Nhà nước quản lý cư dân trên một vùng lãnh thổ nhất định: “so
với tổ chức huyết tộc trước kia (thị tộc hay bộ tộc) thì đặc trưng thứ nhất của nhà nước là
ở chỗ nó phân chia thần dân trong quốc gia theo sự phân chia lãnh thổ”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
142. Ai là người cho rằng: Nhà nước có hệ thống các cơ quan quyền lực chuyên nghiệp
mang tính cưỡng chế đối với mọi thành viên như: hệ thống chính quyền từ trung ương tới
cơ sở, lực lượng vũ trang, cảnh sát, nhà tù… đó là “những công cụ vũ lực chủ yếu của
quyền lực nhà nước”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
143. Ai là người cho rằng: “muốn duy trì quyền lực xã hội đặc biệt, đặt lên trên xã hội, thì
phải có thuế và quốc trái”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
144. Nhà nước nhân danh xã hội làm nhiệm vụ quản lý nhà nước về xã hội, điều hành các
công việc chung của xã hội như: thủy lợi, giao thông, y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường để
duy trì sự ổn định của xã hội trong “trật tự” theo quan điểm của giai cấp thống trị. Đây là
chức năng gì của nhà nước?
A. Chức năng xã hội.
B. Chức năng bảo vệ.
C. Chức năng thống trị giai cấp.
D. Chức năng giáo dục.
145. Chức năng đối nội có được nhà nước thực hiện một cách thường xuyên, liên tục
thông qua lăng kính giai cấp của giai cấp thống trị hay không?
A. Có.
B. Không.
146. Thời Trung cổ, giai cấp nào nắm trong tay quyền thống trị xã hội?
A. Giai cấp địa chủ phong kiến.
C. Giai cấp chủ nô.
D. Giai cấp thống trị.
147. Ai là người cho rằng: “Giữa xã hội tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa là một
thời kỳ cải biến cách mạng từ xã hội nọ sang xã hội kia. Thích ứng với với thời kỳ ấy là
một kỳ quá độ chính trị, và nhà nước của thời kỳ ấy không thể là cái gì khác hơn là nền
chuyên chính cách mạng của giai cấp vô sản”?
A. C.Mác.
B. V.I.Lênin.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
148. Ai là người cho rằng, một trong những nhiệm vụ hàng đầu của chuyên chính vô sản
là “phát triển nền dân chủ đến cùng, tìm ra những hình thức của sự phát triển ấy, đem thí
nghiệm những hình thức ấy trong thực tiễn”?
A. Ph.Ăngghen.
B. V.I.Lênin.
C. Hêghen.
D. C.Mác.
149. Ai là người đã cho rằng: “Mỗi cuộc cách mạng xã hội đều xóa bỏ xã hội cũ, và vì thế
nó mang tính chất xã hội. Mỗi cuộc cách mạng đều lật đổ chính quyền cũ, và bởi vậy nó
mang tính cách chính trị”?
A. Ph.Ăngghen.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
150. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là:
A. Con đường dẫn đến cách mạng xã hội.
B. Cách thức dẫn đến cách mạng xã hội.
C. Nguồn gốc trực tiếp dẫn đến cách mạng xã hội.
D. Biện pháp dẫn đến cách mạng xã hội.
151. Có hai cuộc cách mạng xã hội điển hình trong lịch sử xã hội có quy mô rộng lớn và
tính chất triệt để. Đó là:
A. Cách mạng tư sản và cách mạng vô sản.
B. Cách mạng tư sản và khởi nghĩa của nô lệ.
C. Khởi nghĩa của nông dân và cách mạng vô sản.
D. Cách mạng tư sản và khởi nghĩa của nông dân.
152. Ai là người cho rằng: Sự chuyển biến từ hình thái kinh tế - xã hội cộng sản nguyên
thủy sang hình thái kinh tế -xã hội chiếm hữu nô lệ là một bước phát triển nhảy vọt làm
thay đổi về chất mọi lĩnh vực của đời sống xã hội?
A. Hêghen.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. V.I.Lênin.
153. Ai là người cho rằng, sự thay thế chế độ mẫu quyền bằng chế độ phụ quyền cũng là
một cuộc cách mạng – “một cuộc cách mạng triệt để nhất mà nhân loại đã trải qua”.
A. Ph.Ăngghen.
B. Hêghen.
C. C.Mác.
D. V.I.Lênin.
154. Cách mạng xã hội có khác với cải cách xã hội hay không?
A. Tùy vào từng nước.
B. Không.
C. Lúc có lúc không.
D. Có.
155. Cách mạng xã hội có khác với đảo chính hay không?
A. Khác nhau.
B. Không khác nhau.
C. Giống nhau.
D. Về cơ bản là không khác nhau.
156. Giai cấp giữ vai trò quyết định thành công của cách mạng được xem là:
A. Mục tiêu của cách mạng.
B. Mục đích của cách mạng.
C. Động lực của cách mạng.
D. Phương hướng của cách mạng.
157. Những giai cấp có lợi ích gắn bó chặt chẽ và lâu dài đối với cách mạng, có tính tự
giác, tích cực, chủ động, kiên quyết, triệt để cách mạng, có khả năng lôi cuốn, tập hợp các
giai cấp, tầng lớp khác tham gia phong trào cách mạng được gọi là?
A. Động lực cách mạng.
B. Mục đích cách mạng.
C. Mục tiêu cách mạng.
D. Phương hướng cách mạng.
158. Các cuộc cách mạng đều có mục đích là đánh đổ giai cấp thống trị để giành lấy:
A. Lợi ích vật chất.
B. Kinh tế.
D. Chính quyền.
hơn so với phương thức sản xuất phong kiến đã tỏ ra lạc hậu, lỗi thời?
A. Giai cấp vô sản
C. Giai cấp tư sản Anh.
D. Giai cấp tư sản Anh và Pháp.
160. Cách mạng xã hội diễn ra có phụ thuộc vào điều kiện khách quan và nhân tố chủ
quan hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào thời kỳ.
D. Tùy vào quốc gia.
chính trị riêng biệt hay không?
A. Không.
B. Có.
C. Tùy vào từng thời kỳ.
D. Tùy vào từng nước.
162. Ai là người chỉ ra rằng: “không phải tình thế cách mạng nào cũng làm nổ ra cách
mạng, mà chỉ có trong trường hợp là cùng với tất cả những thay đổi khách quan nói trên,
lại còn có thêm một thay đổi chủ quan, tức là: Giai cấp cách mạng có khả năng phát động
những hành động cách mạng có tính chất quần chúng, khá mạnh mẽ để đập tan (hoặc) lật
đổ chính phủ cũ, ngay cả thời kỳ có những cuộc khủng hoảng, cũng sẽ không bao giờ
“đổ” nếu không đẩy cho nó “ngã”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
163. Ai là người cho rằng: “Trong mọi thời đại, những tư tưởng của giai cấp thống trị là
những tư tưởng thống trị. Điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị
trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
164. Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, phát triển kinh tế, tạo lập cơ sở vật chất - kỹ
thuật để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội là nhiệm vụ như thế nào?
A. Nhiệm vụ thường xuyên của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
B. Nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
C. Nhiệm vụ trọng yếu của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
D. Nhiệm vụ cao cả của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
165. Trong nội dung chủ yếu của cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay, chúng ta
có cần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng xã
hội chủ nghĩa, khắc phục tình trạng nước kém phát triển hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Chỉ cần giai đoạn đầu.
D. Có cũng được và không cũng được.
166. Theo triết học Mác- Lênin, điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành,
phát triển phẩm chất xã hội của con người là:
B. Sản xuất tinh thần.
C. Sản xuất con người.
D. Sản xuất vật chất và sản xuất tinh thần.
167. Theo triết học Mác- Lênin, mặt kinh tế - xã hội của lực lượng sản xuất được gọi là.
A. Người công nhân.
168. Ngày nay, trên thế giới đang diễn ra cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện
đại, khoa học đã trở thành:
A. Lực lượng sản xuất trực tiếp.
B. Lực lượng sản xuất gián tiếp.
C. Lực lượng sản xuất hiện đại.
D. Lực lượng sản xuất hùng mạnh.
169. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ nào có vai trò đặc biệt quan trọng, kích thích
trực tiếp lợi ích con người; là "chất xúc tác" kinh tế thúc đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất,
làm năng động hoá toàn bộ đời sống kinh tế xã hội. Hoặc ngược lại, nó có thể làm trì trệ,
kìm hãm quá trình sản xuất?
A. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất.
C. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
170. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất và quan hệ
sản xuất là hai mặt của một phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó quan
hệ sản xuất … to lớn đối với lực lượng sản xuất.
A. Tác động trở lại.
B. Có vai trò.
C. Quyết định.
D. Quyết định và tác động trở lại.
171. Khuyết điểm chung của các nhà triết học duy vật trước Mác là đã dùng phương pháp
nào để xem xét bản chất con người và xã hội.
A. Phương pháp của khoa học xã hội.
B. Phương pháp tư duy biện chứng.
C. Phương pháp của khoa học tự nhiên.
D. Phương pháp tư duy siêu hình.
172. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Trong xem xét bản chất con
người và xã hội, các nhà triết học duy vật trước Mác đã thiếu tính …, không xuất phát từ
…, không hiểu vai trò hoạt động … có tính cách mạng của con người.
A. Thực tiễn.
B. Biện chứng.
C. Hiện thực.
D. Vật chất
173. Theo triết học Mác- Lênin, hoạt động nào là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế -
vật chất giữa người với người, từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác như chính
trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo.
A. Hoạt động sản xuất con người.
B. Hoạt động sản xuất tinh thần.
C. Hoạt động sản xuất vật chất.
D. Hoạt động sản xuất vật chất và sản xuất tinh thần.
174. Nếu quan hệ sản xuất không phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
thì sẽ:
A. Thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất.
B. Kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Quyết định sự phát triển của lực lượng sản xuất.
D. Quy định sự phát triển của lực lượng sản xuất.
175. Sự vận động và phát triển của phương thức sản xuất bắt đầu từ sự biến đổi của:
D. Đối tượng lao động.
176. Quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản xuất có tính:
A. Ổn định tương đối.

B. Năng động.
C. Bền vững.
D. Khách quan.
177. Ai là người cho rằng: “Những quan hệ xã hội đều gắn liền mật thiết với những lực
lượng sản xuất. Do có những lực lượng sản xuất mới, loài người thay đổi phương thức sản
xuất của mình, và do thay đổi phương thức sản xuất, cách kiếm sống của mình, loài người
thay đổi tất cả những quan hệ xã hội của mình”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
178. Trạng thái vận động của mâu thuẫn biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ
sản xuất diễn ra:
A. Từ phù hợp đến không phù hợp, rồi đến sự phù hợp mới ở trình độ cao hơn.
B. Từ không phù hợp đến phù hợp, rồi đến sự phù hợp mới ở trình độ cao hơn.
C. Từ phù hợp đến không phù hợp.
D. Từ không phù hợp đến phù hợp.
179. Trong xã hội có đối kháng giai cấp, kiến trúc thượng tầng:
A. Cũng mang tính chất đối kháng.

B. Chỉ mang tính chất đối kháng giai đoạn đầu.
C. không mang tính chất đối kháng.
D. Chỉ mang tính chất đối kháng trong vài trường hợp.
180. Giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có:
A. Mối quan hệ biện chứng.
B. Mối liên quan.
C. Không có mối liên hệ gì.
D. Chỉ có mối quan hệ trong những trường hợp nhất định.
181. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Những biến đổi căn bản của cơ
sở hạ tầng thì … sẽ dẫn đến sự biến đổi căn bản trong kiến trúc thượng tầng.
A. Trong thời gian ngắn.
B. Ngay lập tức.
C. Ngay sau đó.
D. Sớm hay muộn.
182. Kiến trúc thượng tầng tác động ngược chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của
cơ cấu kinh tế nó sẽ:
A. Không ảnh hưởng sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
B. Kìm hãm sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.

C. Ảnh hưởng ít sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
D. Ảnh hưởng phần nào đến sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
183. Khi kiến trúc thượng tầng không phản ánh đúng tính tất yếu kinh tế, các quy luật
kinh tế khách quan sẽ:
A. Kìm hãm sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
B. Không ảnh hưởng sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
C. Ảnh hưởng ít sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
D. Ảnh hưởng phần nào đến sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
184. Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng trước hết và chủ yếu:
A. Thông qua chính sách của nhà nước.
B. Thông qua đường lối của đảng.
C. Thông qua đường lối, chính sách của đảng, nhà nước.
D. Thông qua đường lối của giai cấp thống trị.
185. Trong thời kỳ đổi mới đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam chủ trương đổi mới toàn
diện cả kinh tế và chính trị, trong đó:
A. Đổi mới kinh tế là trung tâm.
B. Đổi mới chính trị là trung tâm.
C. Xem đổi mới kinh tế và chính trị là trung tâm.

D. Đổi mới ý thức chính trị là trung tâm.
186. Yếu tố nền tảng vật chất của xã hội, yếu tố xét đến cùng quyết định sự vận động,
phát triển của hình thái kinh tế - xã hội là:
A. Cơ sở hạ tầng.
trước hết là sự biến đổi, phát triển của:
A. Công cụ lao động.
B. Tư liệu lao động.
C. Đối tượng lao động.
188. Khi lực lượng sản xuất phát triển về chất, đòi hỏi phải:
A. Xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
B. Làm mới quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
C. Cải tạo quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
D. Củng cố quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.

189. Việc phát triển bỏ qua một hay vài hình thái kinh tế - xã hội, bên cạnh những điều
kiện khách quan của thời đại, còn phụ thuộc vào:
A. Ý chí của mỗi quốc gia, dân tộc.
B. Quy luật của mỗi quốc gia, dân tộc.
C. Tính chất của mỗi quốc gia, dân tộc.
D. Nhân tố chủ quan của mỗi quốc gia, dân tộc.
190. Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời là:
A. Tiêu chí của lịch sử xã hội.
B. Yêu cầu của lịch sử xã hội.
C. Tất yếu khách quan của lịch sử xã hội.
D. Phù hợp tính chất của lịch sử xã hội.
191. Muốn nhận thức và cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới phải nhận thức và tác
động đến những yếu tố cơ bản nào?
A. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
B. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.
C. Lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
D. Quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
192. Giai cấp nắm giữ tư liệu sản xuất chủ yếu của nền sản xuất xã hội sẽ trở thành
giai cấp như thế nào?
A. Gia cấp bị bóc lột.
B. Gia cấp bóc lột.
C. Gia cấp bị trị.
193. Nguyên nhân căn bản của mọi xung đột xã hội từ khi lịch sử xã hội loài người có sự
phân chia thành các giai cấp cho đến ngày nay là:
A. Sự đối lập về lợi ích giữa các giai cấp.
B. Sự không thống nhất về lợi ích cơ bản giữa các giai cấp.
C. Sự đối lập về lợi ích cơ bản giữa các giai cấp.
D. Sự đối lập về lợi ích chính trị giữa các giai cấp.
194. Sự xuất hiện và tồn tại của giai cấp xét đến cùng là do nguyên nhân nào?
A. Kinh tế.
B. Chính trị.
C. Quyền lực.
D. Chiến tranh.
195. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Nguyên nhân sâu xa của sự xuất
hiện giai cấp là sự phát triển của ... làm cho năng suất lao động tăng lên, xuất hiện "của
dư", tạo khả năng khách quan, tiền đề cho tập đoàn người này chiếm đoạt lao động của
người khác.
196. Giai cấp chỉ mất đi khi nào?
A. Chế độ tư bản chủ nghĩa hoàn toàn bị xóa bỏ.
B. Chế độ công hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
C. Chế độ sở hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
D. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
197. Cuộc đấu tranh của các tập đoàn người to lớn có lợi ích căn bản đối lập nhau trong
một phương thức sản xuất xã hội nhất định được gọi là.
A. Mâu thuẫn giai cấp.
C. Đấu tranh chính trị.
D. Mâu thuẫn dân tộc.
198. Mục đích cao nhất mà một cuộc đấu tranh giai cấp cần đạt được không phải là đánh
đổ một giai cấp cụ thể, mà là:
A. Giải phóng lực lượng sản xuất khỏi sự kìm hãm của những quan hệ sản xuất đã
lỗi thời.
B. Giải phóng lực lượng sản xuất.
C. Giải phóng người lao động.
D. Giải phóng giai cấp vô sản.
199. Trong các giai cấp bị bóc lột, bị thống trị thì có mấy giai cấp đại biểu cho lực lượng
sản xuất phát triển.
A. Một.
B. Hai.
C. Ba.
D. Có lúc một, có lúc hai.
200. Đấu tranh giai cấp đạt tới đỉnh cao thường dẫn đến:
A. Đảo chính.
B. Cải cách xã hội.
D. Mâu thuẫn xã hội.
201. Thông qua cách mạng xã hội sẽ dẫn đến:
A. Quan hệ sản xuất cũ được xoá bỏ.
B. Quan hệ sản xuất được xoá bỏ.

C. Quan hệ sản xuất tư bản chũ nghĩa được xoá bỏ.
D. Quan hệ sản xuất mới được xoá bỏ.
202. Đấu tranh giai cấp chẳng những có tác dụng cải tạo xã hội, xoá bỏ các lực lượng xã
hội phản động, mà còn có tác dụng cải tạo:
A. Bản thân các giai cấp cách mạng.
B. Các giai cấp tham gia cách mạng.
C. Giai cấp tư sản.
203. Cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử là.
A. Cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, giai cấp nông dân chống giai cấp tư sản.
B. Cuộc đấu tranh của giai cấp nông dân chống giai cấp tư sản.
C. Cuộc đấu tranh của giai cấp nông dân chống giai cấp địa chủ.
D. Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống giai cấp tư sản.
204. Tổng kết thực tiễn cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản khi chưa giành được
chính quyền, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khái quát và chỉ ra các hình thức đấu tranh cơ bản
là:
A. Đấu tranh kinh tế, đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng.
B. Đấu tranh kinh tế và đấu tranh chính trị.

C. Đấu tranh kinh tế và đấu tranh tư tưởng.
D. Đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng.
205. Hình thức đấu tranh cao nhất của giai cấp vô sản là:
A. Đấu tranh tư tưởng.
B. Đấu tranh kinh tế.
206. Hệ tư tưởng của giai cấp công nhân là:
A. Chủ nghĩa Mác- Lênin.
B. Hệ tư tưởng tiên tiến.
C. Hệ tư tưởng hiện đại.
D. Chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
207. Trong thực tế, các hình thức đấu tranh kinh tế, đấu tranh chính trị và đấu tranh tư
tưởng của giai cấp vô sản được sử dụng như thế nào?
A. Sử dụng ngẫu nhiên.
B. Sử dụng lần lượt.
C. Sử dụng đan xen nhau.
D. Sử dụng theo ý chí của lãnh tụ.

của giai cấp vô sản?
A. Đấu tranh quân sự.
D. Đấu tranh chính trị.
đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản là xây dựng thành công:
A. Chủ nghĩa xã hội.
B. Xã hội mới.
C. Chế độ mới.
D. Nền dân chủ mới.
210. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; xu hướng toàn cầu hoá; hội nhập
và hợp tác quốc tế, khu vực phát triển có tạo ra cho cách mạng Việt Nam về các thách
thức trên con đường phát triển của mình hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tồn tại dưới dạng tiềm năng.
D. Chỉ có trong một giai đoạn ngắn của thời kỳ quá độ.
có cần đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù
địch hay không?
A. Có.
B. Không
212. Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam có cần phải
sử dụng tổng hợp và kết hợp các hình thức, biện pháp linh hoạt như: bằng hành chính và
giáo dục hay không?
A. Có.
B. Không
sử dụng tổng hợp và kết hợp các hình thức, biện pháp linh hoạt như: giữa cải tạo và xây
dựng hay không?
A. Có.
B. Không

phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hay không?
A. Chỉ cần giai đoạn đầu.
B. Không
C. Có.
215. Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam có cần kết
hợp giữa phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường sức mạnh quốc phòng và an ninh hay
không?
A. Có.
B. Không
cần phải giải quyết tốt và nhiệm vụ nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng hay
không?
A. Có.
B. Không
cần phải tăng cường quốc phòng và an ninh, mở rộng quan hệ đối ngoại hay không?
A. Có.
B. Không
cần phải chủ động và tích cực hội nhập quốc tế hay không?
A. Có.
B. Không
219. Bộ tộc hình thành cùng với chế độ nào?
A. Chế độ chiếm hữu nô lệ.
B. Chế độ chiếm hữu nô lệ và chế độ phong kiến.
C. Chế độ phong kiến.

220. Xã hội càng phát triển, giao lưu văn hóa càng mạnh và nhu cầu văn hoá càng cao thì
càng có sự hòa đồng về văn hóa…
A. Nhưng có rất ít các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
B. và các dân tộc không giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
C. Nhưng hầu hết các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
D. Nhưng tất cả các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
221. Sự hình thành dân tộc Việt Nam có gắn liền với nhu cầu dựng nước và giữ nước hay
không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy theo từng thời kỳ.
D. Chỉ có khi nào có giặc ngoại xâm.
222. Trong một dân tộc có bao nhiêu giai cấp?
A. Có nhiều giai cấp.
B. Có 2 giai cấp.
C. Có 1 giai cấp.
D. Không có giai cấp nào.

223. Quan hệ giai cấp có quyết định khuynh hướng phát triển và tính chất của dân tộc hay
không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy từng trường hợp.
D. Chỉ quyết định trong thời kỳ đầu của dân tộc.
224. Chủ nghĩa Mác khẳng định, muốn xoá bỏ triệt để ách áp bức dân tộc thì phải xoá bỏ
nguồn gốc của nó là.
A. Chế độ Phong kiến.
B. Chế độ Chiếm hữu nô lệ.
C. Chế độ người bóc lột người.
D. Chế độ phân chia giai cấp.
225. Trong xã hội phong kiến, lợi ích của giai cấp tư sản có phù hợp với lợi ích của dân
tộc và nhân loại hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi nước mà có phù hợp hay không phù hợp.
D. Tùy vào từng lĩnh vực mà có phù hợp hay không phù hợp.
226. Sự phát triển của nhân loại có tạo ra những điều kiện thuận lợi về vật chất và tinh
thần cho cuộc đấu tranh của các giai cấp tiến bộ, cách mạng để lật đổ ách thống trị của
các giai cấp thống trị, phản động hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi nước mà có hay không.
D. Tùy vào từng lĩnh vực mà có hay không.
227. Nhà nước ra đời để đáp ứng yêu cầu gì?
A. Duy trì trật tự và thống trị xã hội của giai cấp thống trị, để cho cuộc đấu tranh
giai cấp không đi đến sự tiêu diệt lẫn nhau và tiêu diệt luôn cả xã hội, để duy trì xã
hội trong vòng “trật tự”.
B. “Làm dịu” mâu thuẫn giai cấp.
C. Duy trì sự sự tồn tại của xã hội.
D. Duy trì nhà nước.
228. Nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện nhà nước là do:
A. Sự xuất hiện giai cấp chủ nô.
B. Sự phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Sự xuất hiện nhiều của cải.
D. Sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến sự dư thừa tương đối của cải, xuất
hiện chế độ tư hữu.
229. Giai cấp nào là giai cấp lập ra và sử dụng nhà nước như là công cụ để duy trì trật tự
xã hội, bảo vệ địa vị và quyền lợi của giai cấp mình?
B. Giai cấp thống trị có quyền lực kinh tế.
C. Giai cấp có quyền lực kinh tế.
D. Giai cấp nắm tư liệu sản xuất.
địch, khi cuộc đấu tranh giữa chúng đạt tới mức cân bằng nhất định hay không?
A. Có.
B. Không.
231. Các nhà nước trong xã hội đã đặt chức năng nào lên hàng đầu?
B. Chức năng xã hội.
C. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp.
D. Cả hai được đặt lên hàng đầu.
232. Chức năng thống trị chính trị và chức năng xã hội của nhà nước luôn có mối quan hệ
hữu cơ với nhau hay không?
A. Có.
B. Không.
233. Kiểu nhà nước nào là kiểu nhà nước “đặc biệt”, là nhà nước của số đông thống trị số
ít?
A. Kiểu nhà nước chiếm hữu nô lệ.
B. Kiểu nhà nước tư sản.
C. Kiểu nhà nước phong kiến.
D. Kiểu nhà nước vô sản.
234. Việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có
phải là nhiệm vụ trọng tâm của quá trình đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Chỉ có ở giai đoạn đầu.
D. Chỉ có ở giai đoạn từ năm 2015 đến nay.
235. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hoạt động trên tinh thần kết hợp
giữa thực hiện dân chủ, tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền, đồng thời coi trọng nền tảng
đạo đức xã hội hay không?
A. Chỉ có ở giai đoạn đầu.
B. Có.
C. Không.
236. Để hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, Đảng
Cộng sản việt Nam có thực hiện chống tham nhũng, lãng phí, từng bước thực hiện chính
phủ điện tử hay không?
A. Có.
B. Không.
237. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam có góp phần thực hiện
mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ công bằng, văn minh” hay không?
A. Có.
B. Không.
238. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất biểu hiện dưới dạng xã hội là
mâu thuẫn giữa:
A. Giai cấp nông dân với giai cấp phong kiến.
B. Giai cấp nô lệ với giai cấp chủ nô.
C. Giai cấp bị trị với giai cấp thống trị.
D. Giai cấp vô sản với giai cấp tư sản.
239. Khi cách mạng xã hội nổ ra, thì:
A. Xã hội phong kiến bị xóa bỏ.
B. Xã hội chiếm hữu nô lệ bị xóa bỏ.
C. Xã hội cũ bị xóa bỏ.
D. Xã hội tư bản chủ nghĩa bị xóa bỏ.
240. Có mấy cuộc cách mạng xã hội điển hình trong lịch sử xã hội mà có quy mô rộng
lớn và tính chất triệt để?
A. Hai.
B. Một.
C. Ba.
D. Không có.
241. Tiến hóa xã hội có tạo ra tiền đề cho cách mạng xã hội hay không?
A. Có.
B. Không.
thì chúng có tạo ra sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ hay không?
A. Có.
B. Không.
243. Lực lượng cách mạng trong cách mạng tháng Tám năm 1945 là:
A. Giai cấp công nhân, tầng lớp trí thức tiến bộ và đông đảo các tầng lớp nhân dân lao
động khác.
B. Giai cấp công nhân, nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ và đông đảo các tầng lớp
nhân dân lao động khác.
C. Giai cấp công nhân, nông dân và đông đảo các tầng lớp nhân dân lao động khác.
D. Giai cấp công nhân, nông dân và tầng lớp trí thức tiến bộ.
244. Nếu không có tình thế cách mạng thì cách mạng xã hội có thể nổ ra được hay không?
A. Không.
B. Có.
245. Trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam, tình thế cách mạng để khởi
nghĩa tháng Tám giành thắng lợi là:
A. Sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp, sự đầu hàng đồng minh của quân đội
Nhật ở Đông Dương.
B. Nạn đói làm chết hơn 2 triệu người, sự đầu hàng đồng minh của quân đội Nhật ở Đông
Dương.
C. Nạn đói làm chết hơn 2 triệu người, sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp.
D. Nạn đói làm chết hơn 2 triệu người, sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp,
sự đầu hàng đồng minh của quân đội Nhật ở Đông Dương.
246. Ở Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, có những nhân tố chủ quan nào cộng với
điều kiện khách quan chín muồi giúp cách mạng tháng Tám đã nổ ra và thắng lợi?
A. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, xây dựng được đội Việt Nam tuyên
truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân, phát động tổng khởi nghĩa giành
chính quyền từ 19 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945.
B. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, phát động tổng khởi nghĩa giành chính
quyền từ 19 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945.
C. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, xây dựng được đội Việt Nam tuyên
truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân
D. Xây dựng được đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân,
phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền từ 19 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945.
247. Tháng 3 năm 1945, dựa vào đâu mà Đảng Cộng sản Đông Dương xác định thời cơ
giành chính quyền đã đến và ra Chỉ thị: “Nhật đảo chính Pháp và hành động của chúng
ta”.
A. Nhật và Pháp bắt tay nhau.
B. Nhật đảo chính pháp ở Đông Dương.
C. Quân Nhật thua trận.
D. Quân Đồng minh thắng trận.
248. Ý thức xã hội có tính giai cấp hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào từng giai cấp.
249. Ai là người cho rằng: “Giai cấp nào chi phối những tư liệu sản xuất vật chất thì cũng
chi phối luôn cả những tư liệu sản xuất tinh thần”.
A. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
250. Hệ tư tưởng của giai cấp thống trị trong các xã hội có giai cấp đối kháng có bảo vệ
địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị, của chế độ người bóc lột người không?
A. Có.
B. Không.
251. Ý thức xã hội có thể tác động trở lại mạnh mẽ đối với tồn tại xã hội mà đặc biệt là
còn có thể vượt trước tồn tại xã hội, thậm chí có thể vượt trước rất xa tồn tại xã hội hay
không?
A. Không.
B. Có.
252. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, khối liên minh giai cấp công
nhân - nông dân - trí thức được đặt dưới sự lãnh đạo của tổ chức nào?
A. Đảng Cộng sản Việt Nam.
B. Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam.
C. Nhà nước.
D. Giai cấp công nhân Việt Nam.
253. Hiện nay, các thế lực phản động trong và ngoài nước đang thực hiện âm mưu gì
nhằm chống phá sự nghiệp cách mạng của nước ta.
A. Khôi phục hòa bình.
B. Phản động.
C. Diễn biến hòa bình.
D. Diễn biến lịch sử.
254. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, những tàn dư về tư tưởng,
tâm lý và tập quán lạc hậu của giai cấp phong kiến, tư sản, của chủ nghĩa thực dân cũ có
còn tồn tại hay không?
A. Vẫn còn tồn tại.
B. Không tồn tại.
D. Chỉ tồn tại trong một giai đoạn ngắn của thời kỳ quá độ.
255. Cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra như thế nào?
A. Đang diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
B. Đang diễn ra gay go, phức tạp ở một số lĩnh vực của đời sống xã hội.
C. Đang diễn ra gay go, phức tạp trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
D. Đang diễn ra vài lĩnh vực của đời sống xã hội.
256. Trong tình hình hiện nay ở nước ta, các thế lực thù địch có còn tiếp tục thực hiện âm
mưu ‘‘diễn biến hoà bình’’, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài ‘‘dân chủ’’, ‘‘nhân
quyền’’ hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở Việt Nam hay không?
A. Có.
B. Không.
257. Để thực hiện thắng lợi mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, xây dựng một
xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh thì nhân dân Việt Nam phải
thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ chiến lược nào?
A. Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa.
B. Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
C. Bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
D. Xây dựng đất nước giàu mạnh.
có cần thực hiện công bằng xã hội, chống áp bức, bất công hay không?
A. Có.
B. Không
259. Đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra như thế nào.
A. Đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên một số lĩnh vực của đời sống xã hội.
B. Đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
C. Đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên lĩnh vực chính trị.
D. Không còn đấu tranh giai cấp.
260. Phương pháp nào đã dẫn đến tuyệt đối hoá vai trò của hoàn cảnh địa lý trong sự phát
triển xã hội hoặc áp dụng quy luật tự nhiên, sinh học một cách máy móc vào đời sống xã
hội.
A. Phương pháp tư duy siêu hình.
D. Phương pháp của khoa học xã hội.
261. Quy luật cơ bản nhất của sự vận động và phát triển xã hội là.
A. Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội.
B. Quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
C. Quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
D. Lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất.
262. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Nếu quan hệ sản xuất không phù
hợp thì sẽ kìm hãm, thậm chí phá hoại lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, sự kìm hãm đó …
với những điều kiện nhất định.
A. Chỉ diễn ra trong những giới hạn.
B. Diễn ra trong thời gian dài.
C. Diễn ra thường xuyên.
D. Mang tính chu kỳ.
263. Muốn xóa bỏ quan hệ sản xuất cũ, thiết lập một quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ:
A. Giữ nguyên lực lượng sản xuất.
B. Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Tìm cách xóa bỏ quan hệ sản xuất đó.
D. Tinh thần cách mạng của quần chúng.
264. Bộ phận có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối
kháng giai cấp là.
A. Nhà nước.
B. Đảng phái.
C. Giai cấp thống thống trị.
D. Hệ tư tưởng.
265. Để xác lập cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi tất yếu phải xoá bỏ cơ sở hạ tầng
cũ thông qua:
B. Cuộc cách mạng.
C. Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.
D. Đấu tranh.
266. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Phát triển kinh tế nhiều thành
phần … là vấn đề có tính quy luật để phát triển cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa.
A. Theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
B. Theo con đường xã hội chủ nghĩa.
C. Theo xã hội chủ nghĩa.
D. Tương ứng chế độ xã hội chủ nghĩa.
diện cả kinh tế và chính trị, trong đó đổi mới kinh tế là trung tâm, đồng thời:
A. Đổi mới chính trị từ từ.
B. Đổi mới chính trị nhanh chóng sau đó.
C.Đổi mới chính trị từng bước thận trọng vững chắc bằng những hình thức, bước đi
thích hợp.
D. Đổi mới chính trị song song với đổi mới kinh tế.
268. Phạm trù dùng để chỉ xã hội ở từng nấc thang lịch sử nhất định với một kiểu quan hệ
sản xuất đặc trưng cho xã hội đó, phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản
xuất và một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất
ấy được gọi là:
A. Cấu trúc xã hội.
B. Cơ sở hạ tầng.
D. Hình thái kinh tế - xã hội.
269. Sự thay thế hình thái kinh tế- xã hội tư bản chủ nghĩa bằng hình thái kinh tế - xã hội
cộng sản chủ nghĩa phải thông qua:
A. Cải cách mà đỉnh cao là cách mạng xã hội
B. Đấu tranh giai cấp mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
C. Mâu thuẫn giai cấp mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
D. Đổi mới mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
270. Mục tiêu của cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội là:
A. Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị,
tư tưởng, văn hoá.
B. Xây dựng xã hội mới trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hoá.
C. Xây dựng xã hội hài hòa trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hoá.
D. Xây dựng xã hội bình đẳng trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hoá.
271. Lý luận hình thái kinh tế - xã hội ra đời đem lại một cuộc cách mạng trong toàn bộ
quan niệm về lịch sử xã hội. Đây là biểu hiện tập trung của:
A. Quan niệm duy tâm về lịch sử xã hội
B. Quan niệm duy vật biện chứng về lịch sử xã hội.
C. Quan niệm nhất nguyên về lịch sử xã hội.
D. Quan niệm siêu hình về lịch sử xã hội.
272. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là:
A. Quá độ gián tiếp.
B. Quá độ trực tiếp.
C. Quá độ vừa gián tiếp, vừa trực tiếp.
D. Quá độ gián tiếp thời kỳ đầu, quá độ trực tiếp thời kỳ sau.
273. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay đấu tranh giai cấp là
tất yếu. Tính tất yếu đó là do chính các:
A. Đặc điểm chính trị của thời kỳ quá độ quy định.
B. Đặc điểm kinh tế của thời kỳ quá độ quy định.
C. Đặc điểm xã hội của thời kỳ quá độ quy định.
D. Đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ quy định.
A. Đang diễn ra gay go, phức tạp trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
C. Đang diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
275. Cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện
nay về thực chất là:
A. Cuộc đấu tranh giữa các nhân tố thúc đẩy đất nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa với các nhân tố tác động nhằm cản trở đất nước theo mục tiêu độc lập dân tộc
và chủ nghĩa xã hội.
B. Cuộc đấu tranh giữa ta với Mỹ.
C. Cuộc đấu tranh giữa ta với Pháp.
D. Cuộc đấu tranh giữa giai cấp công nhân với giai cấp tư sản.
276. Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam được diễn
ra với:
A. Nhiều hình thức đa dạng, phong phú.
B. Một hình thức duy nhất.
C. Một khuôn mẫu.
D. Đan xen gữa đấu tranh kinh tế và đấu tranh tư tưởng.
277. Lý luận hình thái kinh tế - xã hội đã chỉ ra động lực phát triển của lịch sử xã hội
không phải do một lực lượng tinh thần hoặc lực lượng siêu nhiên thần bí nào cả, mà do:
A. Đời sống con người.
B. Hoạt động chính trị của con người..
C. Hoạt động thực tiễn của con người.
D. Hoạt động của con người.
cần phải giải quyết tốt và nhiệm vụ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới và sự nghiệp
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hay không?
A. Có.
B. Không
279. Sự hình thành dân tộc Việt Nam có gắn liền với quá trình đấu tranh chống ngoại xâm
và cải tạo thiên nhiên hay không?
A. Có.
B. Không.
280. Quá trình hình thành dân tộc Việt Nam được bắt đầu từ khi nào?
A. Khi Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công.
B. Khi nước Đại Việt giành được độc lập (cách đây trên 1000 năm) cho đến thời Lý -
Trần.
C. Cách đây 4000 năm lịch sử.
D. Khi Việt Việt được hoàn toàn giải phóng và thống nhất đất nước năm 1975.
281. Trong xã hội phong kiến, giai cấp nào là giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất
mới, phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử?
A. Giai cấp tư sản.
B. Giai cấp địa chủ.
D. Giai cấp nông dân.
quan hệ giữa lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc và lợi ích nhân loại hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi giai đoạn mà có hay không.
283. Để thực hiện được mục tiêu của cách mạng Việt Nam là độc lập dân tộc gắn liền với
chủ nghĩa xã hội, chúng ta có cần phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc kết hợp
với sức mạnh của thời đại hay không?
A. Có.
B. Không.
284. Trong lịch sử nước ta, nhà nước phong kiến trung ương tập quyền tồn tại trong thời
gian nào?
A. Từ thế kỷ V đến nửa sau thế kỷ X.
B. Từ thế kỷ X đến nửa sau thế kỷ XV.
C. Từ thế kỷ X đến nửa sau thế kỷ XIX.
D. Trong thế kỷ XIX.
285. Sự hiện diện của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam với tư cách là một
yếu tố của kiến trúc thượng tầng có phản ánh phù hợp với cơ sở hạ tầng xã hội hiện nay,
có tác động tích cực tới sự phát triển mọi lĩnh vực của đời sống xã hội hay không?
A. Có.
B. Không.
Cộng sản việt Nam có thực hiện chính phủ liêm chính, kiến tạo, năng động hay không?
A. Có.
B. Không.
mâu thuẫn giữa giai cấp bị trị với giai cấp thống trị. Giai cấp bị trị là giai cấp đại diện
cho:
B. Lực lượng sản xuất mới, tiến bộ.
C. Lực lượng sản xuất hiện tại.
D. Lực lượng sản xuất cũ.
mâu thuẫn giữa giai cấp bị trị với giai cấp thống trị. Giai cấp thống trị là giai cấp đại diện
cho:
A. Quan hệ sản xuất đã lạc hậu so với sự phát triển của trình độ lực lượng sản xuất.
B. Quan hệ sản xuất phù hợp với sự phát triển của trình độ lực lượng sản xuất.
C. Quan hệ sản xuất mới.
289. Cách mạng xã hội có phải chỉ có trong xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp hay
không?
A. Không.
B. Có.
C. Tùy vào từng giai đoạn.
290. Trong cách mạng xã hội, giai cấp có hệ tư tưởng tiến bộ, đại diện cho xu hướng phát
triển của xã hội, cho phương thức sản xuất tiến bộ sẽ trở thành:
A. Giai cấp lãnh đạo cách mạng tư sản.
B. Giai cấp lãnh đạo cách mạng xã hội.
C. Giai cấp lãnh đạo cách mạng vô sản.
D. Giai cấp lãnh đạo xã hội.
291. Vì sao các cuộc Cách mạng tư sản ở châu Âu thế kỷ XVII – XVIII do giai cấp tư sản
lãnh đạo?
A. Vì giai cấp tư sản lúc đó có hệ tư tưởng tiến bộ, chủ trương tự do, bình đẳng, bác
ái, đấu tranh chống lại hệ tư tưởng phong kiến là thần học Ki tô giáo, chống giai cấp
địa chủ phong kiến.
B. Vì giai cấp tư sản lúc đó có chủ trương tự do, bình đẳng, bác ái, đấu tranh chống lại hệ
tư tưởng phong kiến là thần học Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến.
C. Vì giai cấp tư sản lúc đó có chủ trương bình đẳng, bác ái, đấu tranh chống lại hệ tư
tưởng phong kiến là thần học Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến.
D. Vì giai cấp tư sản lúc đó có chủ trương chống lại hệ tư tưởng phong kiến là thần học
Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến.
292. Để cách mạng xã hội nổ ra thì bên cạnh điều kiện khách quan thì có tồn tại nhân tố
chủ quan hay không?
A. Có.
B. Không.
293. Nếu bỏ lỡ thời cơ thì cách mạng Tháng Tám năm 1945 sẽ như thế nào?
A. Có thể nổ ra.
B. Có thể không nổ ra.
C. Có thể nổ ra nhưng bị thất bại.
D. Có thể không nổ ra hoặc nếu có nổ ra cũng bị thất bại.
294. Hiện nay ở Việt Nam, các thế lực phản động ở trong và ngoài nước có thực hiện âm
mưu “diễn biến hòa bình” để hòng lật đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Chỉ có ở những năm 90 của thế kỷ XX.
D. Không rõ ràng.
295. Ai là người cho rằng: “Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định các quá
trình sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói chung. Không phải ý thức của con người
quyết định tồn tại của họ; trái lại, tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ”?
A. C.Mác.
B. V.I.Lênin.
C. Hêghen.
D. Ph.Ăngghen.
296. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có còn tồn tại giai cấp bóc lột hay không?
CHƯƠNG 3
CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

Lịch sử tư tưởng triết học trước Mác đã có những tư tưởng triết học xã hội có giá trị, làm tiền
đề, điều kiện để triết học mácxít kế thừa, phát triển quan niệm duy vật lịch sử. Tuy nhiên, do
hạn chế lịch sử và các nguyên nhân khác nhau, các nhà triết học duy tâmtrước Mác đã đi tìm
nguyên nhân của sự phát triển lịch sử ở tư tưởng; coi cá nhân, anh hùng quyết định sự phát
triển lịch sử. Từ đó, họ quy tính tích cực của con người vào hoạt động tinh thần và tìm biện
pháp cải tạo xã hội ở lĩnh vực tinh thần.Đối với các nhà triết học duy vật trước Mác, khuyết
điểm chung của họ là phương pháp tư duy siêu hình trong xem xét bản chất con người và xã
hội. Họ quy bản chất con người vào bản tính tự nhiên, tộc loại của các cá nhân riêng biệt.
Phương pháp tư duy siêu hình đã dẫn đến tuyệt đối hoá vai trò của hoàn cảnh địa lý trong sự
phát triển xã hội hoặc áp dụng quy luật tự nhiên, sinh học một cách máy móc vào đời sống xã
hội. Đặc biệt, trong xem xét bản chất con người và xã hội, các nhà triết học duy vật trước
Mác đã thiếu tính thực tiễn, không xuất phát từ thực tiễn, không hiểu vai trò hoạt động thực
tiễn có tính cách mạng của con người.C.Mác và Ph.Ăngghen đã xuất phát từ tiền đề nghiên
cứu về lịch sử xã hội là con người hiện thực. “Tiền đề đầu tiên của toàn bộ lịch sử nhân loại
thì dĩ nhiên là sự tồn tại của những cá nhân con người sống”. Nghiên cứu về cuộc sống của
con người hiện thực, các nhà kinh điển phát hiện ra phương thức tồn tại của con người chính
là hoạt động thực tiễn của họ. Động lực thúc đẩy con người hoạt động trong tiến trình lịch sử
là nhu cầu và lợi ích mà trước hết là nhu cầu vật chất. Ph.Ăngghen nhấn mạnh rằng: “cái sự
hiển nhiên…là trước hết con người cần phải ăn, uống, ở và mặc, nghĩa là phải lao động, trước
khi có thể đấu tranh để giành quyền thống trị, trước khi có thể hoạt động chính trị, tôn giáo,
triết học vv….”.Nhưng “cá nhân là thực thể xã hội cho nên mọi biểu hiện sinh hoạt của nó là
biểu hiện và sự khẳng định của sinh hoạt xã hội” C.Mác và Ph.Ăngghen viết : “Xã hội - cho
dù nó có hình thức gì đi nữa - là cái gì? Là sản phẩm của sự tác động qua lại giữa những con
người”. Con người, bằng hoạt động của mình đã làm nên lịch sử, tạo ra xã hội.
Lôgic lý luận của C.Mác và Ph.Ăngghen là đưa thực tiễn vào triết học, có quan niệm đúng
đắn về thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với đời sống xã hội. Từ đó giải đáp được những
bí ẩn, bế tắc của mọi lý luận triết học cũ. Đặc biệt, hai ông lý giải một cách khoa học trên lập
trường duy vật biện chứng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức; mối quan hệ giữa ý thức xã
hội và tồn tại xã hội; luận giải được vai trò của sản xuất vật chất và chỉ ra những quy luật vận
động, phát triển của xã hội loài người, thực chất nó là những quy luật phản ánh hoạt động
thực tiễn của con người trong lịch sử. Lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng triết học, chủ nghĩa
duy vật lịch sử đã chỉ ra những quy luật, những động lực phát triển xã hội. Đây là một phát
minh vĩ đại của C.Mác, đem lại một cuộc cách mạng trong triết học về xã hội.
I. HỌC THUYẾT HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là một nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử,
vạch ra những quy luật cơ bản của sự vận động phát triển xã hội, là phương pháp luận khoa
học để nhận thức, cải tạo xã hội. Ngày nay, thế giới đang có những biến đổi to lớn, sâu sắc
nhưng lý luận hình thái kinh tế - xã hội vẫn giữ nguyên giá trị khoa học và giá trị thời đại.
Đây là cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học chỉ đạo cho các chính đảng và nhà
nước xã hội chủ nghĩa vận dụng sáng tạo trong xác định cương lĩnh, đường lối, chủ trương,
chính sách xây dựng chủ nghĩa xã hội; là cơ sở khoa học của việc xác định con đường phát
triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội của Chủ nghĩa Mác - Lênin bao gồm một hệ thống các
quan điểm cơ bản: Sản xuất vật chất là cơ sở, nền tảng của sự vận động, phát triển xã hội;
biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất; biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và
kiến trúc thượng tầng của xã hội; sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình
lịch sử - tự nhiên. Hệ thống quan điểm lý luận khoa học này đã phản ánh bản chất và quy luật
vận động, phát triển của lịch sử xã hội loài người.
1. Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội
Để tồn tại và phát triển, con người phải tiến hành sản xuất. Đó là hoạt động đặc trưng riêng
có của con người và xã hội loài người. Sản xuất là hoạt động không ngừng sáng tạo ra giá trị
vật chất và tinh thần nhằm mục đích thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người.
Quá trình sản xuất diễn ra trong xã hội loài người chính là sự sản xuất xã hội - sản xuất và tái
sản xuất ra đời sống hiện thực. Ph.Ăngghen khẳng định: "Theo quan điểm duy vật về lịch sử,
nhân tố quyết định trong lịch sử xét đến cùng là sự sản xuất và tái sản xuất ra đời sống hiện
thực. Cả Mác và tôi chưa bao giờ khẳng định gì hơn. Nếu như có ai xuyên tạc câu đó khiến
cho nó có nghĩa là chỉ có nhân tố kinh tế là nhân tố duy nhất quyết định, thì họ đã biến câu đó
thành một câu trống rỗng, vô nghĩa”.
Sự sản xuất xã hội, tức là sản xuất và tái sản xuất ra đời sống hiện thực, bao gồm ba phương
diện không tách rời nhau là sản xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra bản thân con
người. Mỗi phương diện có vị trí, vai trò khác nhau, trong đó sản xuất vật chất giữ vai trò là
cơ sở của sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, và xét đến cùng quyết định toàn bộ sự
vận động, phát triển của đời sống xã hội. Cùng với sản xuất vật chất, con người tiến hành sản
xuất tinh thần. Sản xuất tinh thần là hoạt động sáng tạo ra các giá trị tinh thần nhằm thoả mãn
nhu cầu tồn tại và phát triển của con người và xã hội. Đồng thời, cùng với hai phương diện
sản xuất cơ bản nói trên, xã hội còn phải sản xuất ra bản thân con người. Sự sản xuất ra bản
thân con người ở phạm vi cá nhân, gia đình là việc sinh đẻ và nuôi dạy con cái để duy trì nòi
giống. Ở phạm vi xã hội là sự tăng trưởng dân số, phát triển con người với tính cách là thực
thể sinh học - xã hội.
Sản xuất vật chất là quá trình mà trong đó con người sử dụng công cụ lao động tác động trực
tiếp hoặc gián tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải
xã hội, nhằm thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người.
Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội loài người. Vai trò của sản xuất
vật chất được thể hiện, trước hết, sản xuất vật chất là tiền đề trực tiếp tạo ra “tư liệu sinh hoạt
của con người” nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển của con người nói chung cũng như từng
cá thể người nói riêng.
Sản xuất vật chất là tiền đề của mọi hoạt động lịch sử của con người. Hoạt động sản xuất vật
chất là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người, từ đó hình thành
nên các quan hệ xã hội khác - quan hệ giữa người với người về chính trị, pháp luật, đạo đức,
tôn giáo... Sản xuất vật chất đã tạo ra các điều kiện, phương tiện bảo đảm cho hoạt động tinh
thần của con người và duy trì, phát triển phương thức sản xuất tinh thần của xã hội. C.Mác
chỉ rõ: "Việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt vật chất trực tiếp... tạo ra một cơ sở từ đó mà
người ta phát triển các thể chế nhà nước, các quan điểm pháp quyền, nghệ thuật và thậm chí
cả những quan niệm tôn giáo của con người ta". Nhờ sự sản xuất ra của cải vật chất để duy trì
sự tồn tại và phát triển của mình, con người đồng thời sáng tạo ra toàn bộ đời sống vật chất và
đời sống tinh thần của xã hội với tất cả sự phong phú, phức tạp của nó.
Sản xuất vật chất là điều kiện chủ yếu sáng tạo ra bản thân con người. Nhờ hoạt động sản
xuất vật chất mà con người hình thành nên ngôn ngữ, nhận thức, tư duy, tình cảm, đạo đức…
Sản xuất vật chất là điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển phẩm
chất xã hội của con người. Ph.Ăngghen khẳng định rằng, trên một ý nghĩa cao nhất, "lao động
đã sáng tạo ra bản thân con người". Như vậy, nhờ lao động sản xuất mà con người vừa tách
khỏi tự nhiên, vừa hoà nhập với tự nhiên, cải tạo tự nhiên, sáng tạo ra mọi giá trị vật chất và
tinh thần, đồng thời sáng tạo ra chính bản thân con người.
Nguyên lý về vai trò của sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội loài
người có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng. Để nhận thức và cải tạo xã hội, phải xuất
phát từ đời sống sản xuất, từ nền sản xuất vật chất xã hội. Xét đến cùng, không thể dùng tinh
thần để giải thích đời sống tinh thần; để phát triển xã hội phải bắt đầu từ phát triển đời sống
kinh tế- vật chất.
2. Biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
a. Phương thức sản xuất
Ở mỗi giai đoạn lịch sử con người tiến hành sản xuất theo một cách thức nhất định, tức là có
một cách sinh sống, cách sản xuất riêng của mình, đó là phương thức sản xuất. Phương thức
sản xuất là cách thức con người tiến hành quá trình sản xuất vật chất ở những giai đoạn lịch
sử nhất định của xã hội loài người. Phương thức sản xuất là sự thống nhất giữa lực lượng sản
xuất với một trình độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng. Lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất là các khái niệm chỉ hai mối quan hệ “song trùng” của nền sản xuất vật chất xã
hội, đó là quan hệ giữa con người với tự nhiên và quan hệ giữa người với người trong quá
trình sản xuất vật chất. “Người ta không thể sản xuất được nếu không kết hợp với nhau theo
một cách nào đó để hoạt động chung và để trao đổi hoạt động với nhau. Muốn sản xuất được,
người ta phải có những mối liên hệ và quan hệ nhất định với nhau; và quan hệ của họ với giới
tự nhiên, tức là việc sản xuất”. Do vậy, phương thức sản xuất là cách thức con người thực
hiện đồng thời sự tác động giữa con người với tự nhiên và sự tác động giữa người với người
để sáng tạo ra của cải vật chất phục vụ nhu cầu con người và xã hội ở những giai đoạn lịch sử
nhất định.
* Lực lượng sản xuất là sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản xuất, tạo ra sức sản
xuất và năng lực thực tiễn làm biến đổi các đối tượng vật chất của giới tự nhiên theo nhu cầu
nhất định của con người và xã hội. Về cấu trúc, lực lượng sản xuất được xem xét trên cả hai
mặt, đó là mặt kinh tế - kỹ thuật (tư liệu sản xuất) và mặt kinh tế - xã hội (người lao động).
Lực lượng sản xuất chính là sự kết hợp giữa “lao động sống” với “lao động vật hóa” tạo ra
sức sản xuất, là toàn bộ những năng lực thực tiễn dùng trong sản xuất của xã hội ở các thời kỳ
nhất định. Như vậy, lực lượng sản xuất là một hệ thống gồm các yếu tố (người lao động và tư
liệu sản xuất) cùng mối quan hệ (phương thức kết hợp), tạo ra thuộc tính đặc biệt (sức sản
xuất) để cải biến giới tự nhiên, sáng tạo ra của cải vật chất theo mục đích của con người. Đây
là sự thể hiện năng lực thực tiễn cơ bản nhất - năng lực hoạt động sản xuất vật chất của con
người.
Người lao động là con người có tri thức, kinh nghiệm, kỹ năng lao động và năng lực sáng tạo
nhất định trong quá trình sản xuất của xã hội. Người lao động là chủ thể sáng tạo, đồng thời
là chủ thể tiêu dùng mọi của cải vật chất xã hội. Đây là nguồn lực cơ bản, vô tận và đặc biệt
của sản xuất. Ngày nay, trong nền sản xuất xã hội, tỷ trọng lao động cơ bắp đang có xu thế
giảm, trong đó lao động có trí tuệ và lao động trí tuệ ngày càng tăng lên.
Tư liệu sản xuất là điều kiện vật chất cần thiết để tổ chức sản xuất, bao gồm tư liệu lao động
và đối tượng lao động. Đối tượng lao động là những yếu tố vật chất của sản xuất mà lao động
con người dùng tư liệu lao động tác động lên, nhằm biến đổi chúng cho phù hợp với mục đích
sử dụng của con người. Tư liệu lao động là những yếu tố vật chất của sản xuất mà con người
dựa vào đó để tác động lên đối tượng lao động nhằm biến đổi đối tượng lao động thành sản
phẩm đáp ứng yêu cầu sản xuất của con người. Tư liệu lao động gồm công cụ lao động và
phương tiện lao động. Phương tiện lao động là những yếu tố vật chất của sản xuất, cùng với
công cụ lao động mà con người sử dụng để tác động lên đối tượng lao động trong quá trình
sản xuất vật chất. Công cụ lao động là những phương tiện vật chất mà con người trực tiếp sử
dụng để tác động vào đối tượng lao động nhằm biến đổi chúng nhằm tạo ra của cải vật chất
phục vụ nhu cầu con người và xã hội. Công cụ lao động là yếu tố vật chất "trung gian",
"truyền dẫn" giữa người lao động và đối tượng lao động trong tiến hành sản xuất. Đây chính
là "khí quan" của bộ óc, là tri thức được vật thể hóa do con người sáng tạo ra và được con
người sử dụng làm phương tiện vật chất của quá trình sản xuất. Công cụ lao động giữ vai trò
quyết định đến năng suất lao động và chất lượng sản phẩm. Ngày nay, trong điều kiện cuộc
cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang phát triển, công cụ lao động được tin học
hoá, tự động hoá và trí tuệ hoá càng có vai trò đặc biệt quan trọng. Công cụ lao động là yếu tố
động nhất, cách mạng nhất trong lực lượng sản xuất, là nguyên nhân sâu xa của mọi biến đổi
kinh tế xã hội trong lịch sử; là thước đo trình độ tác động, cải biến tự nhiên của con người và
tiêu chuẩn để phân biệt các thời đại kinh tế khác nhau. Chính vì vậy, C.Mác khẳng định:
“Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ
chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao động nào”.
Đặc trưng chủ yếu của lực lượng sản xuất là mối quan hệ giữa người lao động và công cụ lao
động. Trong lực lượng sản xuất, người lao động là nhân tố hàng đầu giữ vai trò quyết định.
Sở dĩ như vậy là vì người lao động là chủ thể sáng tạo và sử dụng công cụ lao động. Suy đến
cùng, các tư liệu sản xuất chỉ là sản phẩm lao động của con người, đồng thời giá trị và hiệu
quả thực tế của các tư liệu sản xuất phụ thuộc vào trình độ sử dụng của người lao động. Hơn
nữa, trong quá trình sản xuất, nếu như công cụ lao động bị hao phí và di chuyển dần giá trị
vào sản phẩm., thì người lao động do bản chất sáng tạo của mình, trong quá trình lao động họ
không chỉ sáng tạo ra giá trị đủ bù đắp hao phí lao động, mà còn sáng tạo ra giá trị mới lớn
hơn giá trị bỏ ra ban đầu. Người lao động là nguồn gốc của mọi sáng tạo trong sản xuất vật
chất, nguồn gốc của sự phát triển sản xuất. Cùng với người lao động, công cụ lao động là yếu
tố cơ bản, quan trọng không thể thiếu được, đặc biệt, trình độ phát triển của công cụ lao động
là một nhân tố quyết định năng suất lao động xã hội. Lực lượng sản xuất là kết quả năng lực
thực tiễn của con người, nhưng bản thân năng lực thực tiễn này bị quy định bởi những điều
kiện khách quan mà trong đó con người sống và hoạt động. Vì vậy, lực lượng sản xuất luôn
có tính khách quan. Tuy nhiên, quá trình phát triển lực lượng sản xuất là kết quả của sự thống
nhất biện chứng giữa khách quan và chủ quan.
Sự phát triển của lực lượng sản xuất là phát triển ở cả tính chất và trình độ. Tính chất của lực
lượng sản xuất nói lên tính chất cá nhân hoặc tính chất xã hội hoá trong việc sử dụng tư liệu
sản xuất. Trình độ của lực lượng sản xuất là sự phát triển của người lao động và công cụ lao
động. Trình độ của lực lượng sản xuất được thể hiện ở trình độ của công cụ lao động; trình độ
tổ chức lao động xã hội; trình độ ứng dụng khoa học vào sản xuất; trình độ, kinh nghiệm kỹ
năng của người lao động và đặc biệt là trình độ phân công lao động xã hội. Trong thực tế,
tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là không tách rời nhau.
Nghiên cúu sự phát triển của lực lượng sản xuất trong lịch sử, Các Mác khẳng định: "Tri thức
xã hội phổ biến [Wissen, knowledge] đã chuyển hóa đến mức độ nào thành lực lượng sản
xuất trực tiếp". Ngày nay, trên thế giới đang diễn ra cuộc cách mạng khoa học và công nghệ
hiện đại, khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Khoa học sản xuất ra của cải đặc
biệt, hàng hoá đặc biệt. Đó là những phát minh sáng chế, những bí mật công nghệ, trở thành
nguyên nhân của mọi biến đổi trong lực lượng sản xuất. Hiện nay, khoảng cách từ phát minh,
sáng chế đến ứng dụng vào sản xuất đã được rút ngắn làm cho năng suất lao động, của cải xã
hội tăng nhanh. Khoa học kịp thời giải quyết những mâu thuẫn, những yêu cầu do sản xuất
đặt ra; có khả năng phát triển “vượt trước” và thâm nhập vào tất cả các yếu tố của sản xuất,
trở thành mắt khâu bên trong của quá trình sản xuất. Tri thức khoa học được kết tinh, “vật
hoá” vào người lao động, người quản lý, công cụ lao động và đối tượng lao động. Sự phát
triển của khoa học đã kích thích sự phát triển năng lực làm chủ sản xuất của con người.
Trong thời đại ngày nay, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang phát triển, cả người lao
động và công cụ lao động được trí tuệ hoá, nền kinh tế của nhiều quốc gia phát triển đang trở
thành nền kinh tế tri thức. Đó là nền kinh tế mà trong đó sự sản sinh, phổ cập và sử dụng tri
thức của con người đóng vai trò quyết định nhất đối với sự phát triển kinh tế, từ đó tạo ra của
cải vật chất và nâng cao chất lượng cuộc sống con người. Đặc trưng của kinh tế tri thức là
công nghệ cao, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất và
trong đời sống xã hội. Lực lượng sản xuất phát triển trong mối quan hệ biện chứng với quan
hệ sản xuất.
* Quan hệ sản xuất là tổng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá
trình sản xuất vật chất. Đây chính là một quan hệ vật chất quan trọng nhất – quan hệ kinh tế,
trong các mối quan hệ vật chất giữa người với người. Quá trình sản xuất vật chất chính là
tổng thể các yếu tố trong một quá trình thống nhất, gồm sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu
dùng của cải vật chất. Quan hệ sản xuất bao gồm quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất,
quan hệ trong tổ chức quản lý và trao đổi hoạt động với nhau, quan hệ về phân phối sản phẩm
lao động. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ giữa các tập đoàn người trong việc
chiếm hữu, sử dụng các tư liệu sản xuất xã hội. Đây là quan hệ quy định địa vị kinh tế- xã hội
của các tập đoàn người trong sản xuất, từ đó quy định quan hệ quản lý và phân phối. Quan hệ
sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ xuất phát, cơ bản, trung tâm của quan hệ sản xuất, luôn
có vai trò quyết định các quan hệ khác. Bởi vì, lực lượng xã hội nào nắm phương tiện vật chất
chủ yếu của quá trình sản xuất thì sẽ quyết định việc quản lý quá trình sản xuất và phân phối
sản phẩm.
Quan hệ về tổ chức quản lý sản xuất là quan hệ giữa các tập đoàn người trong việc tổ chức
sản xuất và phân công lao động. Quan hệ này có vai trò quyết định trực tiếp đến quy mô, tốc
độ, hiệu quả của nền sản xuất; có khả năng đẩy nhanh hoặc kìm hãm sự phát triển của nền
sản xuất xã hội. Ngày nay, khoa học tổ chức quản lý sản xuất hiện đại có tầm quan trọng đặc
biệt trong nâng cao hiệu quả quá trình sản xuất.
Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động là quan hệ giữa các tập đoàn người trong việc phân
phối sản phẩm lao động xã hội, nói lên cách thức và quy mô của cải vật chất mà các tập đoàn
người được hưởng. Quan hệ này có vai trò đặc biệt quan trọng, kích thích trực tiếp lợi ích con
người; là "chất xúc tác" kinh tế thúc đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất, làm năng động hoá toàn
bộ đời sống kinh tế xã hội. Hoặc ngược lại, nó có thể làm trì trệ, kìm hãm quá trình sản xuất.
Các mặt trong quan hệ sản xuất có mối quan hệ hữu cơ, tác động qua lại, chi phối, ảnh
hưởng lẫn nhau. Trong đó quan hệ về sở hữu tư liệu sản xuất giữ vai trò quyết định bản chất
và tính chất của quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất hình thành một cách khách quan, là quan
hệ đầu tiên, cơ bản chủ yếu, quyết định mọi quan hệ xã hội.
b. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất quy định sự vận động,
phát triển của các phương thức sản xuất trong lịch sử. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản
xuất là hai mặt của một phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó lực lượng
sản xuất quyết định quan hệ sản xuất, còn quan hệ sản xuất tác động trở lại to lớn đối với lực
lượng sản xuất. Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
thì thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, ngược lại, nếu không phù hợp sẽ kìm hãm sự phát
triển của lực lượng sản xuất. Đây là quy luật cơ bản nhất của sự vận động và phát triển xã
hội.
* Vai trò quyết định của lực lượng sản xuất đối với quan hệ sản xuất
Sự vận động và phát triển của phương thức sản xuất bắt đầu từ sự biến đổi của lực lượng sản
xuất. Lực lượng sản xuất là nội dung của quá trình sản xuất có tính năng động, cách mạng,
thường xuyên vận động và phát triển; quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản
xuất có tính ổn định tương đối. Trong sự vận động của mâu thuẫn biện chứng đó,lực lượng
sản xuất quyết định quan hệ sản xuất. Cơ sở khách quan quy định sự vận động, phát triển
không ngừng của lực lượng sản xuất là do biện chứng giữa sản xuất và nhu cầu con người; do
tính năng động và cách mạng của sự phát triển công cụ lao động; do vai trò của người lao
động là chủ thể sáng tạo, là lực lượng sản xuất hàng đầu; do tính kế thừa khách quan của sự
phát triển lực lượng sản xuất trong tiến trình lịch sử.
Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là đòi hỏi
khách quan của nền sản xuất. Lực lượng sản xuất vận động, phát triển không ngừng sẽ mâu
thuẫn với tính “đứng im” tương đối của quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất từ chỗ là “hình
thức phù hợp”, “tạo địa bàn” phát triển của lực lượng sản xuất trở thành “xiềng xích” kìm
hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Đòi hỏi tất yếu của nền sản xuất xã hội là phải xoá
bỏ quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới phù hợp với trình độ của lực lượng sản
xuất đã phát triển. C.Mác đã nêu tư tưởng về vai trò của sự phát triển lực lượng sản xuất đối
với việc thay đổi các quan hệ xã hội: “Những quan hệ xã hội đều gắn liền mật thiết với những
lực lượng sản xuất. Do có những lực lượng sản xuất mới, loài người thay đổi phương thức
sản xuất của mình, và do thay đổi phương thức sản xuất, cách kiếm sống của mình, loài người
thay đổi tất cả những quan hệ xã hội của mình. Cái cối xay quay bằng tay đưa lại xã hội có
lãnh chúa, các cối xay chạy bằng hơi nước đưa lại xã hội có nhà tư bản công nghiệp.”
Lực lượng sản xuất quyết định sự ra đời của một kiểu quan hệ sản xuất mới trong lịch sử,
quyết định đến nội dung và tính chất của quan hệ sản xuất. Con người bằng năng lực nhận
thức và thực tiễn, phát hiện và giải quyết mâu thuẫn, thiết lập sự phù hợp mới làm cho quá
trình sản xuất phát triển đạt tới một nấc thang cao hơn.
* Sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất
Do quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản xuất có tính độc lập tương đối nên
tác động mạnh mẽ trở lại đối với lực lượng sản xuất. Vai trò của quan hệ sản xuất đối với lực
lượng sản xuất được thực hiện thông qua sự phù hợp biện chứng giữa quan hệ sản xuất với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
khách quan của nền sản xuất. Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất là một
trạng thái trong đó quan hệ sản xuất là “hình thức phát triển” của lực lượng sản xuất và “tạo
địa bàn đầy đủ” cho lực lượng sản xuất phát triển. Sự phù hợp bao gồm sự kết hợp đúng đắn
giữa các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất; sự kết hợp đúng đắn giữa các yếu tố cấu thành
quan hệ sản xuất; sự kết hợp đúng đắn giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất. Sự phù
hợp bao gồm cả việc tạo điều kiện tối ưu cho việc sử dụng và kết hợp giữa người lao động và
tư liệu sản xuất; tạo điều kiện hợp lý cho người lao động sáng tạo trong sản xuất và hưởng
thụ thành quả vật chất, tinh thần của lao động.
Nếu quan hệ sản xuất “đi sau” hay “vượt trước” trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
đều là không phù hợp. Sự phù hợp không có nghĩa là đồng nhất tuyệt đối mà chỉ là tương đối,
trong đó chứa đựng cả sự khác biệt. Sự phù hợp diễn ra trong sự vận động phát triển, là một
quá trình thường xuyên nảy sinh mâu thuẫn và giải quyết mâu thuẫn.
Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất quy định mục đích, xu hướng phát
triển của nền sản xuất xã hội; hình thành hệ thống động lực thúc đẩy sản xuất phát triển; đem
lại năng suất, chất lượng, hiệu quả của nền sản xuất.
Sự tác động của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất diễn ra theo hai chiều hướng, đó
là thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Khi quan hệ sản xuất phù hợp
với lực lượng sản xuất thì nền sản xuất phát triển đúng hướng, quy mô sản xuất được mở
rộng; những thành tựu khoa học công nghệ được áp dụng nhanh chóng; người lao động nhiệt
tình hăng hái sản xuất, lợi ích của người lao động được đảm bảo và thúc đẩy lực lượng sản
xuất phát triển. Nếu quan hệ sản xuất không phù hợp thì sẽ kìm hãm, thậm chí phá hoại lực
lượng sản xuất. Tuy nhiên, sự kìm hãm đó chỉ diễn ra trong những giới hạn, với những điều
kiện nhất định.
Trạng thái vận động của mâu thuẫn biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
diễn ra là từ phù hợp đến không phù hợp, rồi đến sự phù hợp mới ở trình độ cao hơn. Con
người bằng năng lực nhận thức và thực tiễn, phát hiện và giải quyết mâu thuẫn, thiết lập sự
phù hợp mới làm cho quá trình sản xuất phát triển đạt tới một nấc thang cao hơn. C.Mác
khẳng định: "Tới một giai đoạn phát triển nào đó của chúng, các lực lượng sản xuất vật chất
của xã hội mâu thuẫn với những quan hệ sản xuất hiện có...trong đó từ trước tới nay các lực
lượng sản xuất vẫn phát triển. Từ chỗ là các hình thức phát triển của lực lượng sản xuất,
những quan hệ ấy trở thành những xiềng xích của các lực lượng sản xuất. Khi đó bắt đầu thời
đại một cuộc cách mạng xã hội".
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là quy luật
phổ biến tác động trong toàn bộ tiến trình lịch sử nhân loại. Sự tác động biện chứng giữa lực
lượng sản xuất với quan hệ sản xuất làm cho lịch sử xã hội loài người là lịch sử kế tiếp nhau
của các phương thức sản xuất, từ phương thức sản xuất cộng sản nguyên thuỷ qua phương
thức sản xuất chiếm hữu nô lệ, phương thức sản xuất phong kiến, phương thức sản xuất tư
bản chủ nghĩa và đang phát triển đến phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa.
Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, do những điều kiện khách quan và chủ quan quy định, quy
luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất có những đặc
điểm tác động riêng. Sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất đòi hỏi tất yếu thiết lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu. Phương thức
sản xuất xã hội chủ nghĩa dần dần loại trừ đối kháng xã hội. Sự phù hợp không diễn ra “tự
động”, đòi hỏi trình độ tự giác cao trong nhận thức và vận dụng quy luật. Quan hệ biện chứng
giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội xã hội chủ nghĩa có thể bị “biến
dạng” do nhận thức và vận dụng không đúng quy luật.
* Ý nghĩa trong đời sống xã hội
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất có ý nghĩa
phương pháp luận rất quan trọng. Trong thực tiễn, muốn phát triển kinh tế phải bắt đầu từ
phát triển lực lượng sản xuất, trước hết là phát triển lực lượng lao động và công cụ lao động.
Muốn xoá bỏ một quan hệ sản xuất cũ, thiết lập một quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, không phải là kết quả của mệnh lệnh hành chính,
của mọi sắc lệnh từ trên ban xuống, mà từ tính tất yếu kinh tế, yêu cầu khách quan của quy
luật kinh tế, chống tuỳ tiện, chủ quan, duy tâm, duy ý chí.
Nhận thức đúng đắn quy luật này có ý nghĩa rất quan trọng trong quán triệt, vận dụng quan
điểm, đường lối, chính sách, là cơ sở khoa học để nhận thức sâu sắc sự đổi mới tư duy kinh tế
của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong quá trình cách mạng Việt Nam, đặc biệt trong sự
nghiệp đổi mới toàn diện đất nước hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn luôn quan tâm
hàng đầu đến việc nhận thức và vận dụng đúng đắn sáng tạo quy luật này, đã đem lại hiệu
quả to lớn trong thực tiễn. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình
kinh tế tổng quát, là sự vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất trong phát triển kinh tế ở Việt Nam hiện nay.
3. Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội
Mỗi xã hội trong lịch sử là một tổng thể các quan hệ xã hội, bao gồm các quan hệ vật chất và
các quan hệ tinh thần nhất định. Sự liên hệ và tác động lẫn nhau giữa những quan hệ vật chất
với các quan hệ tinh thần của xã hội được phản ánh trong quy luật về mối quan hệ biện chứng
giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội. Đây là quy luật cơ bản tác động ở mọi
hình thái kinh tế - xã hội trong lịch sử.
a. Khái niệm cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội
Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ sản xuất của một xã hội trong sự vận động hiện thực
của chúng hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội đó.
Cơ sở hạ tầng được hình thành một cách khách quan trong quá trình sản xuất vật chất của xã
hội. Đây là toàn bộ các quan hệ sản xuất tồn tại trên thực tế mà trong quá trình vận động của
nó hợp thành một cơ cấu kinh tế hiện thực. C.Mác chỉ rõ: “Toàn bộ những quan hệ sản xuất
ấy hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội, tức là cái cơ sở hiện thực trên đó dựng lên một kiến
trúc thượng tầng pháp lý và chính trị và những hình thái ý thức xã hội nhất định tương ứng
với cơ sở hiện thực đó". Các quan hệ sản xuất là các quan hệ cơ bản, đầu tiên, chủ yếu, quyết
định mọi quan hệ xã hội khác.
Cấu trúc của cơ sở hạ tầng bao gồm: Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư,
quan hệ sản xuất mầm mống. Mỗi quan hệ sản xuất có một vị trí, vai trò khác nhau. Trong đó
quan hệ sản xuất thống trị đặc trưng cho cơ sở hạ tầng của xã hội đó.
Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã
hội tương ứng cùng những quan hệ nội tại của thượng tầng hình thành trên một cơ sở hạ tầng
nhất định.
Cấu trúc của kiến trúc thượng tầng bao gồm toàn bộ những quan điểm tư tưởng về chính trị,
pháp quyền, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, triết học…cùng những thiết chế xã hội tương ứng
như nhà nước, đảng phái, giáo hội, các đoàn thể và tổ chức xã hội khác. Các yếu tố về quan
điểm tư tưởng và thiết chế xã hội có quan hệ với nhau, cùng với những quan hệ nội tại trong
các yếu tố đó hợp thành kiến trúc thượng tầng của xã hội.
Mỗi yếu tố của kiến trúc thượng tầng có đặc điểm và quy luật phát triển riêng. Các yếu tố của
kiến trúc thượng tầng tồn tại trong mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau và đều nảy sinh trên
cơ sở hạ tầng, phản ánh những cơ sở hạ tầng nhất định. Song, không phải tất cả các yếu tố
của kiến trúc thượng tầng đều liên hệ như nhau đối với cơ sở hạ tầng của nó. Một số bộ phận
như kiến trúc thượng tầng chính trị và pháp lý có mối liên hệ trực tiếp với cơ sở hạ tầng, còn
các yếu tố khác như triết học, nghệ thuật, tôn giáo, đạo đức, v.v.. lại có liên hệ gián tiếp với
cơ sở hạ tầng sinh ra nó.
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, kiến trúc thượng tầng cũng mang tính chất đối kháng.
Tính đối kháng của kiến trúc thượng tầng phản ánh tính đối kháng của cơ sở hạ tầng và được
biểu hiện ở sự xung đột, sự đấu tranh về tư tưởng của các giai cấp đối kháng. Song, đặc trưng
của kiến trúc thượng tầng là sự thống trị về chính trị và tư tưởng của giai cấp thống trị. Thực
tế cho thấy, trong kiến trúc thượng tầng của các xã hội có đối kháng giai cấp, ngoài bộ phận
chủ yếu có vai trò là công cụ của giai cấp thống trị còn có những yếu tố, bộ phận đối lập với
nó, đó là những tư tưởng, quan điểm và các tổ chức chính trị của giai cấp bị thống trị, bị bóc
lột.
Bộ phận có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối kháng giai
cấp là nhà nước - công cụ quyền lực chính trị đặc biệt của giai cấp thống trị. Chính nhờ có
nhà nước mà tư tưởng của giai cấp thống trị mới trở thành một sức mạnh thống trị toàn bộ đời
sống xã hội. Giai cấp nào thống trị về mặt kinh tế và nắm giữ chính quyền nhà nước thì hệ tư
tưởng, cùng những thể chế của giai cấp ấy cũng giữ địa vị thống trị. Nó quy định và tác động
trực tiếp đến xu hướng của toàn bộ đời sống tinh thần xã hội và cả tính chất, đặc trưng cơ bản
của toàn bộ kiến trúc thượng tầng.
b. Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã
hội
Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một quy luật cơ bản
của sự vận động phát triển lịch sử xã hội. Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là hai mặt
cơ bản của xã hội gắn bó hữu cơ, có quan hệ biện chứng, trong đó cơ sở hạ tầng quyết định
kiến trúc thượng tầng, còn kiến trúc thượng tầng tác động trở lại to lớn, mạnh mẽ đối với cơ
sở hạ tầng. Thực chất là sự hình thành, vận động và phát triển của các quan điểm tư tưởng
cùng với những thể chế chính trị - xã hội tương ứng xét đến cùng phụ thuộc vào quá trình sản
xuất và tái sản xuất các quan hệ kinh tế.
* Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng
Chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng. Bởi vì,
quan hệ vật chất quyết định quan hệ tinh thần; tính tất yếu kinh tế xét đến cùng quyết định
tính tất yếu chính trị - xã hội.
Trong đời sống hiện thực của xã hội, kiến trúc thượng tầng luôn được biểu hiện ra một cách
phong phú, phức tạp và đôi khi dường như không trực tiếp gắn với cơ sở hạ tầng. Nhưng đó
chỉ là những biểu hiện bề ngoài, còn trong thực tế tất cả những hiện tượng của kiến trúc
thượng tầng đều có nguyên nhân sâu xa trong những điều kiện kinh tế - vật chất của xã hội.
Bất kỳ một hiện tượng nào thuộc kiến trúc thượng tầng, như chính trị, pháp luật, đảng phái,
triết học, đạo đức,v.v. đều không thể giải thích được từ chính bản thân nó mà tất cả xét đến
cùng phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định. Bởi vậy, vai trò quyết định
của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng thể hiện trước hết ở chỗ, cơ sở hạ tầng với
tính cách là cơ cấu kinh tế hiện thực của xã hội sẽ quyết định kiểu kiến trúc thượng tầng của
xã hội ấy. Cơ sở hạ tầng không chỉ sản sinh ra một kiểu kiến trúc thượng tầng tương ứng - tức
là quyết định nguồn gốc, mà còn quyết định đến cơ cấu, tính chất và sự vận động, phát triển
của kiến trúc thượng tầng.
Nếu cơ sở hạ tầng có đối kháng hay không đối kháng, thì kiến trúc thượng tầng của nó cũng
có tính chất như vậy. Trong xã hội có đối kháng giai cấp, giai cấp nào chiếm địa vị thống trị
về kinh tế thì cũng chiếm địa vị thống trị trong đời sống chính trị, tinh thần của xã hội; mâu
thuẫn trong lĩnh vực kinh tế quyết định tính chất mâu thuẫn trong lĩnh vực tư tưởng của xã
hội. Bởi vậy, cơ sở hạ tầng như thế nào thì cơ cấu, tính chất của kiến trúc thượng tầng là như
thế ấy.
Những biến đổi căn bản của cơ sở hạ tầng sớm hay muộn sẽ dẫn đến sự biến đổi căn bản
trong kiến trúc thượng tầng. Sự biến đổi đó diễn ra trong từng hình thái kinh tế - xã hội, cũng
như khi chuyển từ một hình thái kinh tế - xã hội này sang một hình thái kinh tế - xã hội khác.
C.Mác khẳng định: “Cơ sở kinh tế thay đổi thì toàn bộ cái kiến trúc thượng tầng đồ sộ cũng
bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng". Nguyên nhân của những biến đổi đó xét cho cùng là do sự
phát triển của lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, sự phát triển của lực lượng sản xuất chỉ trực tiếp
gây ra sự biến đổi của cơ sở hạ tầng và đến lượt nó, sự biến đổi của cơ sở hạ tầng làm cho
kiến trúc thượng tầng biến đổi một cách căn bản. Sự biến đổi của cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng diễn ra rất phức tạp trong quá trình chuyển từ một hình thái kinh tế - xã hội lỗi
thời sang một hình thái kinh tế - xã hội mới, tiến bộ hơn. Trong xã hội có đối kháng giai cấp,
sự biến đổi đó tất yếu phải thông qua đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội.
Sự thay đổi của cơ sở hạ tầng đưa tới sự thay đổi của kiến trúc thượng tầng. Nhưng sự thay
đổi của kiến trúc thượng tầng diễn ra rất phức tạp, có những bộ phận của kiến trúc thượng
tầng thay đổi nhanh chóng cùng với sự thay đổi của cơ sở hạ tầng như chính trị, luật
pháp,v.v.. Có những nhân tố riêng lẻ của kiến trúc thượng tầng thay đổi chậm hơn như tôn
giáo, nghệ thuật,v.v.. Cũng có những nhân tố nào đó của kiến trúc thượng tầng cũ vẫn được
kế thừa để xây dựng kiến trúc thượng tầng mới.
* Sự tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng
Kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định nhưng có sự
tác động trở lại to lớn đối với kiến trúc thượng tầng. Bởi vì kiến trúc thượng tầng có tính độc
lập tương đối so với cơ sở hạ tầng. Lĩnh vực ý thức, tinh thần khi ra đời, tồn tại thì có quy
luật vận động nội tại của nó. Vai trò của kiến trúc thượng tầng chính là vai trò tích cực, tự
giác của ý thức, tư tưởng. Vai trò của kiến trúc thượng tầng còn do sức mạnh vật chất của bộ
máy tổ chức - thể chế luôn có tác động một cách mạnh mẽ trở lại cơ sở hạ tầng.
Kiến trúc thượng tầng củng cố, hoàn thiện và bảo vệ cơ sở hạ tầng sinh ra nó; ngăn chặn cơ
sở hạ tầng mới, đấu tranh xoá bỏ tàn dư cơ sở hạ tầng cũ; định hướng, tổ chức, xây dựng chế
độ kinh tế của kiến trúc thượng tầng. Thực chất vai trò kiến trúc thượng tầng là vai trò bảo vệ
duy trì, củng cố lợi ích kinh tế của giai cấp thống trị xã hội. Mặt khác, kiến trúc thượng tầng
trong các xã hội có giai cấp còn đảm bảo sự thống trị về chính trị và tư tưởng của giai cấp giữ
địa vị thống trị về kinh tế. Nếu giai cấp thống trị không xác lập được sự thống trị về chính trị
và tư tưởng, cơ sở kinh tế của nó không thể đứng vững được.
Tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều hướng. Kiến
trúc thượng tầng tác động cùng chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng sẽ thúc đẩy cơ sở hạ
tầng phát triển và nếu tác động ngược chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của cơ cấu
kinh tế nó sẽ kìm hãm sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế. Nghĩa là, khi kiến trúc
thượng tầng phản ánh đúng tính tất yếu kinh tế, các quy luật kinh tế khách quan sẽ thúc đẩy
kinh tế phát triển. Và ngược lại, khi kiến trúc thượng tầng không phản ánh đúng tính tất yếu
kinh tế, các quy luật kinh tế khách quan sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế và đời sống xã
hội.
Trong các bộ phận của kiến trúc thượng tầng thì kiến trúc thượng tầng về chính trị có vai trò
quan trọng nhất, trong đó nhà nước có vai trò tác động to lớn đối với cơ sở hạ tầng. Nhà nước
là tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, nhà nước không chỉ dựa trên hệ tư tưởng, mà còn
dựa trên những hình thức nhất định của sự kiểm soát xã hội. Nhà nước sử dụng sức mạnh của
bạo lực để tăng cường sức mạnh kinh tế của giai cấp thống trị và củng cố vững chắc địa vị
của quan hệ sản xuất thống trị. Với ý nghĩa đó Ph.Ăngghen khẳng định: “Bạo lực (tức là
quyền lực nhà nước) cũng là một sức mạnh kinh tế". Và chỉ rõ, tác động ngược lại của quyền
lực nhà nước đối với sự phát triển kinh tế theo hai chiều hướng cơ bản, nếu tác động cùng
hướng với sự phát triển kinh tế sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh hơn; nếu tác động ngược
lại hướng phát triển kinh tế sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế; và nó có thể ngăn cản một
vài hướng phát triển nào đấy của nền kinh tế, thúc đẩy sự phát triển đó theo những hướng
khác - trong trường hợp này theo Ph.Ăngghen, rốt cuộc nó cũng dẫn đến một trong hai trường
hợp trên.
Tuy nhiên, trong thực tiễn của đời sống xã hội, không phải chỉ có quyền lực nhà nước mới có
sự tác động to lớn đến cơ sở hạ tầng, mà các bộ phận khác của kiến trúc thượng tầng như triết
học, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật,… cũng đều tác động mạnh mẽ đến cơ sở hạ tầng bằng
những hình thức khác nhau, với các cơ chế khác nhau. Song thường thường những sự tác
động đó phải thông qua nhà nước, pháp luật, các thể chế tương ứng và chỉ qua đó chúng mới
phát huy được hiệu lực đối với cơ sở hạ tầng, cũng như đối với toàn xã hội.
Sự vận động của quy luật này dưới chủ nghĩa xã hội có những đặc điểm riêng. Cơ sở hạ tầng
và kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa không hình thành tự phát trong lòng xã hội cũ. Để
xác lập cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi tất yếu phải xoá bỏ cơ sở hạ tầng cũ thông qua
cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Sự thiết lập kiến trúc thượng tầng chính trị xã hội chủ
nghĩa là tiền đề cho sự hình thành, phát triển của cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa. Kiến trúc
thượng tầng xã hội chủ nghĩa có mầm mống nảy sinh ngay từ cuộc đấu tranh của giai cấp vô
sản và quần chúng lao động nhằm chống lại giai cấp thống trị bóc lột, lật đổ trật tự xã hội cũ.
Song, sự hình thành và vai trò của nó được phát huy một cách đầy đủ, chủ yếu từ khi giai cấp
vô sản giành được chính quyền. Kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa chỉ có thể được củng
cố, phát triển dựa trên cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa và trong chính sự nghiệp xây dựng chủ
nghĩa xã hội. Bởi vậy, xây dựng và hoàn thiện kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa phải
xuất phát từ những đòi hỏi khách quan của sự phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, phải tích
cực chủ động đấu tranh khắc phục mọi tàn dư tư tưởng lạc hậu của xã hội cũ và đánh bại mọi
âm mưu chống phá của các thế lực thù địch.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, việc xây dựng cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng
tầng xã hội chủ nghĩa phải được tiến hành từng bước với những hình thức, quy mô thích hợp.
Cơ sở hạ tầng còn mang tính chất quá độ với một kết cấu kinh tế nhiều thành phần đan xen
nhau của nhiều loại hình kinh tế - xã hội. Vì vậy, phát triển kinh tế nhiều thành phần theo
định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề có tính quy luật để phát triển cơ sở hạ tầng xã hội chủ
nghĩa. Đồng thời, phải biết phát huy cao độ vai trò của kiến trúc thượng tầng trong phát triển
kinh tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Để xây dựng cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng xã
hội chủ nghĩa, cần phải tránh khuynh hướng chủ quan duy ý chí, nôn nóng bất chấp các quy
luật khách quan.
Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa khi đã phát triển một cách đầy đủ và
hoàn thiện sẽ có bản chất ưu việt, tốt đẹp nhất trong lịch sử. Cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa
không còn mâu thuẫn đối kháng, trong kết cấu kinh tế không bao hàm sự đối lập về lợi ích
căn bản. Đặc trưng của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa là sự nhất trí về chính trị và
tinh thần trong toàn xã hội. Tính ưu việt của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa được
biểu hiện ở hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, là hệ tư tưởng tiến bộ và cách mạng nhất
trong lịch sử . Nó còn được biểu hiện ở vai trò của nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa; ở
sự phát triển các hình thái ý thức xã hội một cách phong phú, đa dạng chứa đựng đầy đủ các
giá trị của chủ nghĩa xã hội.
Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là cơ sở
khoa học cho việc nhận thức một cách đúng đắn mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị. Kinh
tế và chính trị tác động biện chứng, trong đó kinh tế quyết định chính trị, chính trị tác động
trở lại to lớn, mạnh mẽ đối với kinh tế. Thực chất của vai trò kiến trúc thượng tầng là vai trò
hoạt động tự giác tích cực của các giai cấp, đảng phái vì lợi ích kinh tế sống còn của mình.
Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng trước hết và chủ yếu thông qua
đường lối, chính sách của đảng, nhà nước. Chính vì vậy V.I Lênin viết: "Chính trị là sự biểu
hiện tập trung của kinh tế ... Chính trị không thể không chiếm địa vị hàng đầu so với kinh tế".
Trong nhận thức và thực tiễn, nếu tách rời hoặc tuyệt đối hoá một yếu tố nào giữa kinh tế và
chính trị đều là sai lầm. Tuyệt đối hoá kinh tế, hạ thấp hoặc phủ nhận yếu tố chính trị là rơi
vào quan điểm duy vật tầm thường, duy vật kinh tế sẽ dẫn đến vô chính phủ, bất chấp kỷ
cương, pháp luật và không tránh khỏi thất bại, đổ vỡ. Nếu tuyết đối hoá về chính trị, hạ thấp
hoặc phủ định vai trò của kinh tế sẽ dẫn đến duy tâm, duy ý chí, nôn nóng, chủ quan, đốt
cháy giai đoạn và cũng không tránh khỏi thất bại.
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã rất quan tâm đến nhận
thức và vận dụng quy luật này. Trong thời kỳ đổi mới đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam
chủ trương đổi mới toàn diện cả kinh tế và chính trị, trong đó đổi mới kinh tế là trung tâm,
đồng thời đổi mới chính trị từng bước thận trọng vững chắc bằng những hình thức, bước đi
thích hợp; giải quyết tốt mối quan hệ giữa đổi mới - ổn định - phát triển, giữ vững định hướng
xã hội chủ nghĩa.
4. Sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên
a. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
Trên lập trường duy vật lịch sử, các nhà kinh điển mácxít khẳng định, những quan hệ vật chất
của xã hội là quan hệ cơ bản quyết định các quan hệ xã hội khác và chỉ ra cấu trúc hiện thực
của một xã hội cụ thể thông qua phạm trù hình thái kinh tế - xã hội.
Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử dùng để chỉ
xã hội ở từng nấc thang lịch sử nhất định với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội
đó, phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và một kiến trúc thượng tầng
tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.
Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội chỉ ra kết cấu xã hội trong mỗi giai đoạn lịch sử nhất định
bao gồm ba yếu tố cơ bản, phổ biến: Lực lượng sản xuất: quan hệ sản xuất (cơ sở hạ tầng);
kiến trúc thượng tầng. Lực lượng sản xuất là nền tảng vật chất của xã hội, tiêu chuẩn khách
quan để phân biệt các thời đại kinh tế khác nhau, yếu tố xét đến cùng quyết định sự vận động,
phát triển của hình thái kinh tế - xã hội. Quan hệ sản xuất là quan hệ khách quan, cơ bản, chi
phối và quyết định mọi quan hệ xã hội, đồng thời là tiêu chuẩn quan trọng nhất để phân biệt
bản chất các chế độ xã hội khác nhau. Kiến trúc thượng tầng là sự thể hiện các mối quan hệ
giữa người với người trong lĩnh vực tinh thần, tiêu biểu cho bộ mặt tinh thần của đời sống xã
hội.
Đây là sự trừu tượng hoá, khái quát hóa những mặt, những yếu tố chung nhất, phổ biến nhất
của mọi xã hội ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội không chỉ
mang tính trừu tượng, mà còn mang tính cụ thể, cho phép xem xét xã hội ở từng quốc gia,
dân tộc, trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể với các tiêu chí có thể xác định được với một
quan hệ sản xuất đặc trưng, một trình độ phát triển lực lượng sản xuất nhất định và một kiểu
kiến trúc thượng tiêu biểu cho bộ mặt tinhh thần của xã hội đó. Và như vậy đem lại một nhận
thức sâu sắc cho con người, đem lại tính cụ thể trong tư duy về lịch sử xã hội. Sau khi trừu
tượng hóa từng mặt, từng yếu tố cơ bản của lịch sử xã hội, phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
đem lại một sự nhận thức tổng hợp và sâu sắc về xã hội loài người ở từng giai đoạn lịch sử
nhất định.
b. Tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người
Ba yếu tố cơ bản: lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất (cơ sở hạ tầng) và kiến trúc thượng
tầng tác động biện chứng, tạo nên sự vận động, phát triển của lịch sử xã hội, thông qua sự tác
động tổng hợp của hai quy luật cơ bản là quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của
lực lượng sản xuất và quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng của xã hội.
Sự vận động phát triển của xã hội bắt đầu từ sự phát triển của lực lượng sản xuất mà trước
hết là sự biến đổi, phát triển của công cụ sản xuất và sự phát triển về tri thức, kinh nghiệm, kỹ
năng của người lao động. Mỗi sự phát triển của lực lượng sản xuất đều tạo khả năng, điều
kiện và đặt ra yêu cầu khách quan cho sự biến đổi của quan hệ sản xuất. Sự phù hợp biện
chứng giữa quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là yêu cầu khách
quan của nền sản xuất xã hội. Khi lực lượng sản xuất phát triển về chất, đòi hỏi phải xoá bỏ
quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới về chất. Sự phát triển về chất của quan hệ
sản xuất, tất yếu dẫn đến sự thay đổi về chất của cơ sở hạ tầng xã hội. Khi cơ sở hạ tầng xã
hội biến đổi về chất dẫn đến sự biến đổi, phát triển căn bản (nhanh hay chậm, ít hoặc nhiều)
của kiến trúc thượng tầng xã hội. Hình thái kinh tế - xã hội cũ mất đi, hình thái kinh tế - xã
hội mới, tiến bộ hơn ra đời. Cứ như vậy lịch sử xã hội loài người là một tiến trình nối tiếp
nhau từ thấp đến cao của các hình thái kinh tế - xã hội: Cộng sản nguyên thuỷ - chiếm hữu nô
lệ - phong kiến - tư bản chủ nghĩa - xã hội chủ nghĩa. Trong đó, thống nhất giữa quy luật
chung cơ bản phổ biến với quy luật đặc thù và quy luật riêng của lịch sử. Chính vì vậy,
C.Mác viết:" Tôi coi sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử -
tự nhiên".
Tiến trình lịch sử xã hội loài người là kết quả của sự thống nhất giữa lôgíc và lịch sử. Xu
hướng cơ bản, xu hướng chung của sự vận động, phát triển lịch sử loài người là do sự chi
phối của quy luật khách quan (thống nhất giữa cái chung với cái đặc thù và cái riêng) xét đến
cùng là sự phát triển của lực lượng sản xuất. Lôgíc của toàn bộ tiến trình lịch sử loài người là
sự kế tiếp nhau của các hình thái kinh tế - xã hội từ thấp đến cao. Đó là con đường tất yếu của
tiến bộ lịch sử. Mặt khác, sự phát triển của xã hội loài người còn mang tính lịch sử. Các hình
thái kinh tế - xã hội như những trạng thái khác nhau về chất trong tiến trình lịch sử, với
những điều kiện về không gian, thời gian cụ thể, với các tiêu chí về sự phát triển của lực
lượng sản xuất, kiểu quan hệ sản xuất, kiểu kiến trúc thượng tầng của mỗi xã hội cụ thể.
Sự thống nhất giữa lôgíc và lịch sử trong tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người
bao hàm cả sự phát triển tuần tự đối với lịch sử phát triển toàn thế giới và sự phát triển “bỏ
qua” một hay vài hình thái kinh tế - xã hội đối với một số quốc gia, dân tộc cụ thể.
Sự phát triển phong phú, nhiều vẻ, đa dạng, phức tạp của các hình thái kinh tế - xã hội cụ thể
của các giai đoạn xã hội, các quốc gia, dân tộc cụ thể. Bao gồm cả những bước quanh co,
thậm chí những bước thụt lùi lớn, khả năng rút ngắn, bỏ qua những giai đoạn phát triển lịch
sử nhất định. Theo V.I.Lênin: “Tính quy luật chung của sự phát triển lịch sử toàn thế giới đã
không loại trừ mà trái lại còn bao hàm một số giai đoạn phát triển mang những đặc điểm về
hình thức hoặc về trật tự của sự phát triển đó”. Bản chất của việc "bỏ qua" một hay vài hình
thái kinh tế - xã hội sự phát triển rút ngắn xã hội. Đó là rút ngắn các giai đoạn, bước đi của
nền văn minh loài người, cốt lõi là sự tăng trưởng nhảy vọt của lực lượng sản xuất.
Thực tiễn lịch sử đã chứng minh toàn bộ lịch sử xã hội loài người phát triển tuần tự qua tất cả
các giai đoạn của các hình thái kinh tế - xã hội đã có. Nhưng do đặc điểm về lịch sử, về
không gian, thời gian, về sự tác động của nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan, có những
quốc gia phát triển tuần tự, nhưng có những quốc gia phát triển bỏ qua một hay vài hình thái
kinh tế - xã hội nào đó.
Do quy luật phát triển không đều, trên thế giới thường xuất hiện những trung tâm phát triển
cao hơn, đồng thời bên cạnh đó còn có những vùng, những quốc gia, dân tộc ở trình độ phát
triển thấp, thậm chí rất thấp. Do sự giao lưu, hợp tác quốc tế mà giữa các trung tâm, các khu
vực, các quốc gia xuất hiện khả năng một số nước đi sau có thể rút ngắn tiến trình lịch sử.
Quy luật kế thừa sự phát triển lịch sử luôn luôn cho phép các quốc gia, dân tộc có thể bỏ qua
các giai đoạn phát triển không cần thiết để vươn tới trình độ tiên tiến của nhân loại. Tuy
nhiên việc phát triển bỏ qua một hay vài hình thái kinh tế - xã hội, bên cạnh những điều kiện
khách quan của thời đại, còn phụ thuộc vào nhân tố chủ quan của mỗi quốc gia, dân tộc.
Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời là tất yếu khách quan của lịch sử xã hội.
Phát triển là xu hướng tất yếu, cơ bản của lịch sử xã hội loài người. Chủ nghĩa tư bản không
phải là nấc thang phát triển cuối cùng của xã hội loài người. Chính những mâu thuẫn cơ bản
trong lòng xã hội tư bản đã quyết định sự vận động phát triển của xã hội loài người. Những
tiền đề vật chất cho sự vận động phát triển xã hội đã xuất hiện ngay trong lòng xã hội tư bản.
Đó là lực lượng sản xuất hiện đại với tính chất xã hội hóa cao và giai cấp vô sản tiên tiến,
cách mạng, đã phát triển cả về số lượng và chất lượng. Tiền đề lý luận cho sự vận động phát
triển xã hội đã xuất hiện, đó là hệ tư tưởng Mác - Lênin khoa học và cách mạng. Sự thay thế
hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa bằng hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa
phải thông qua đấu tranh giai cấp mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
c. Giá trị khoa học bền vững và ý nghĩa cách mạng
Lý luận hình thái kinh tế - xã hội ra đời đem lại một cuộc cách mạng trong toàn bộ quan niệm
về lịch sử xã hội. Đây là biểu hiện tập trung của quan niệm duy vật biện chứng về lịch sử xã
hội, bác bỏ quan niệm trừu tượng, duy vật tầm thường, duy tâm, phi lịch sử về xã hội trước
đó, trở thành hòn đá tảng của khoa học xã hội, cơ sở phương pháp luận khoa học và cách
mạng cho sự phân tích lịch sử xã hội. Lý luận hình thái kinh tế - xã hội đã giải quyết một
cách khoa học về vấn đề phân loại các chế độ xã hội và phân kỳ lịch sử, thay thế các quan
niệm duy tâm, siêu hình trước đó đã thống trị trong khoa học xã hội. Chỉ ra động lực phát
triển của lịch sử xã hội không phải do một lực lượng tinh thần hoặc lực lượng siêu nhiên thần
bí nào cả, mà do hoạt động thực tiễn của con người, trước hết là thực tiễn sản xuất vật chất
dưới sự tác động của các quy luật khách quan.
Muốn nhận thức và cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới phải nhận thức và tác động cả ba
yếu tố cơ bản: lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất (cơ sở hạ tầng) và kiến trúc thượng tầng.
Xem nhẹ hoặc tuyệt đối hoá một yếu tố nào cũng sai lầm, xét đến cùng sự là bắt đầu từ việc
xây dựng, phát triển lực lượng sản xuất.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là cơ sở khoa học cho việc xác định con đường phát
triển của Việt Nam đó là quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Đây
chính là sự lựa chọn duy nhất đúng đắn, có khả năng và điều kiện để thực hiện. Con đường
phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam là phù hợp
với tính quy luật của việc “bỏ qua” một hay vài hình thái kinh tế - xã hội trong sự phát triển
lịch sử.
Quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam là phù hợp với quy
luật phát triển rút ngắn trong lịch sử loài người. Bản chất của sự phát triển rút ngắn xã hội
làrút ngắn các giai đoạn, các bước đi của nền văn minh loài người, cốt lõi là sự tăng trưởng
nhảy vọt của lực lượng sản xuất. Qua quá trình tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận, Đảng
Cộng sản Việt Nam đã chỉ ra thực chất của việc bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay: “Con đường đi lên của nước ta là sự phát triển quá độ
lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị
của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa, nhưng tiếp thu, kế thừa
những thành tựu của nhân loại đã đạt được dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, đặc biệt là về khoa
học công nghệ, để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền kinh tế hiện đại”.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là cơ sở lí luận, phương pháp luận khoa học trong quán
triệt quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Mô hình, mục tiêu chủ nghĩa xã hội
ở Việt Nam được xác định với các tiêu chí về lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, kiến trúc
thượng tầng. Đồng thời xác định các phương hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ
quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hộilà cơ sở lí luận, phương pháp luận khoa học và cách
mạng trong đấu tranh bác bỏ những quan điểm thù địch, sai trái, phiến diện về xã hội. Phê
phán thuyết kỹ trị, thuyết hội tụ đã tuyệt đối hóa yếu tố kinh tế - kỹ thuật, xoá nhoà sự khác
nhau về bản chất của các chế độ xã hội nhằm chứng minh cho sự tồn tại vĩnh viễn của chế độ
tư bản.
Trong thời đại ngày nay có nhiều học giả cũng suy tư về con đường và quy luật phát triển của
xã hội loài người. Một số học giả phương Tây tìm cách bác bỏ học thuyết hình thái kinh tế xã
hội của Mác bằng cách đưa ra cách tiếp cận mới hoặc đặt ngược lại vấn đề mà Mác đã chứng
minh. Điển hình là Fukuyama với học thuyết “sự kết thúc của lịch sử” và Huntington với học
thuyết “sự xung đột giữa các nền văn minh”.
Học giả người Mỹ Francis Fukuyama có chuyên luận “Sự kết thúc của lịch sử?” đăng trên
tạp chí “Lợi ích quốc gia” (1988) và phát triển quan điểm này, ông đã viết và cho xuất bản
cuốn “Sự kết thúc của lịch sử và con người cuối cùng”(1992). Ông cho rằng Liên Xô thất bại,
Đông Âu thay đổi, chiến tranh Lạnh kết thúc, những điều đó chứng tỏ sự cáo chung của chủ
nghĩa cộng sản và lịch sử phát triển của loài người chỉ còn một con đường duy nhất, đó là
kinh tế thị trường và chính trị dân chủ của phương Tây. Ông nói: “Những gì chúng ta đang
chứng kiến không chỉ là sự cáo chung của Chiến tranh Lạnh, hay sự trôi qua của một giai
đoạn đặc biệt trong lịch sử sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, mà còn là sự cáo chung của
lịch sử theo nghĩa rằng đó là điểm kết thúc trong cuộc tiến hóa tư tưởng của loài người và sự
phổ quát hóa của dân chủ tự do phương Tây với tư cách là thể thức cuối cùng của sự cai trị
con người.”. Quan điểm sự kết thúc của lịch sử có nguồn gốc từ cách hiểu của Fukuyama về
Hegel: nếu Hegel cho rằng con người bị thúc đẩy bởi động lực dục vọng, khiến cho lịch sử
tiến hoá không ngừng thì Fukuyama cho rằng lịch sử sẽ dừng ở giai đoạn tự do dân chủ,
không còn bất cứ một giai đoạn nào khác cao hơn có thể thay thế. Fukuyama khẳng định chế
độ tự do dân chủ kiểu phương Tây, mặc dù chưa phải là hoàn mỹ, song là điểm cuối cùng của
sự phát triển hình thái ý thức con người, cũng là hình thức thống trị cuối cùng của nhân loại.
Mặc dù được coi là tuyên ngôn thắng lợi của chủ nghĩa tư bản, song luận điểm này của
Fukuyama đã bị phê phán trên khắp thế giới, trong đó có cả ở Mỹ, đặc biệt là sau sự kiện bộc
lộ thực tế trái ngược lại với những tín điều của Fukuyama, như khủng bố 11/9 tại New York,
sự kiện khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007 - 2008 hay phong trào chiếm phố Wall năm
2011,… Có không ít người phê phán luận điểm của Fukuyama, chỉ ra những thực tế chứng
minh sự kết thúc của lịch sử là có thật, song lịch sử đó là lịch sử của chủ nghĩa tư bản, vì dù
có tạo ra sức sản xuất như thế nào, dù có tự cải tạo mình như thế nào đi nữa thì chủ nghĩa tư
bản vẫn mang trong mình bản chất bóc lột, xâm chiếm và bất bình đẳng.
Tác giả Samuel Huntington đã cho đăng bài “Sự xung đột giữa các nền văn minh?” trên tạp
chí “Ngoại giao” của Mỹ như để phản hồi và bổ sung cho quan điển của Fukuyama. Ông đã
phát triển quan điểm của mình trong cuốn sách nổi tiếng “Xung đột giữa các nền văn minh và
sự tái lập trật tự thế giới” (1996). Các quan điểm chủ yếu của Huntington về sự xung đột các
nền văn minh như sau: Một là, nguyên nhân căn bản của xung đột quốc tế trong thế giới
tương lai không phải là kinh tế hay ý thức hệ, mà là văn hoá. Xung đột chủ yếu của chính trị
toàn cầu là xung đột giữa các nước, các tập đoàn thuộc các nền văn minh khác nhau, biên giới
của các nền văn minh cũng chính là giới tuyến của chiến tranh. Hai là, xung đột văn minh là
hiểm họa hàng đầu đối với hoà bình thế giới, vì vậy, phải xây dựng thế giới trên nền tảng của
văn minh. Ba là, trật tự thế giới mới sẽ được hình thành dựa trên văn hoá và văn minh, và lần
đầu tiên kết cấu thế giới xuất hiện đa cực, đa văn minh như vậy. Bốn là, xung đột văn minh
thế giới sẽ chủ yếu là giữa 7 nền văn minh, trong đó văn minh Islam giáo và văn minh Nho
giáo có sức uy hiếp lớn nhất đối với văn minh phương Tây. Vì luận cứ của Huntington không
đầy đủ, không toàn diện, nên bất cứ quan điểm nào của Huntington cũng đều có thể phản đối
từ các phương diện lý luận, lịch sử và thực tiễn khác nhau. Huntington đã quá đề cao yếu tố
văn minh trong khi nói đến xu hướng vận động của xã hội, đặc biệt trong xã hội hiện đại mà
xem nhẹ các yếu tố khác cũng vô cùng quan trọng là kinh tế, chính trị và quân sự. Ngoài ra,
bản thân xung đột không chỉ tồn tại giữa các nền văn minh, mà còn có xung đột giữa các
quốc gia trong một nền văn minh, thậm chí trong một quốc gia mà mức độ không hề thua
kém sự xung đột giữa các nền văn minh. Nhà Đông phương học nổi tiếng Edward Said còn
phê phán Huntington mạnh hơn nữa, ông cho rằng mục đích của Huntington không phải là để
nhận thức và hoà giải các nền văn minh khác biệt, mà để duy trì mở rộng chiến tranh Lạnh.
Nhiều học giả trên thế giới cũng phê phán Huntington và Fukuyama chỉ đứng trên lập trường
của chủ nghĩa tư bản để bảo vệ quyền lợi của các nước tư bản phát triển.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội cũng là cơ sở lí luận khoa học để phê phán quan điểm
tuyệt đối hoá cách tiếp cận xã hội bằng các nền văn minh của AlvinToffler. Ông đã chia lịch
sử ra thành ba "làn sóng" tức ba nền văn minh lần lượt kế tiếp nhau: nông nghiệp, công
nghiệp và sau công nghiệp (còn gọi là văn minh tin học, văn minh trí tuệ). Cách tiếp cận nền
văn minh đã cập nhật được sự phát triển của khoa học công nghệ, của trí tuệ và có giá trị nhất
định. Nhưng một số người đòi dùng cách tiếp cận này để thay thế cách tiếp cận hình thái kinh
tế - xã hội là sai lầm. Tức là tuyệt đối hoá yếu tố lực lượng sản xuất, xem nhẹ yếu tố quan hệ
sản xuất và kiến trúc thượng tầng, không thấy được nguồn gốc, động lực của sự phát triển
lịch sử xã hội.
Ngày nay thực tiễn xã hội và sự phát triển của nhận thức khoa học đã bổ sung, phát triển mới
các quan niệm lịch sử xã hội, song lí luận hình thái kinh tế - xã hội vẫn giữ nguyên giá trị, là
quan niệm duy nhất khoa học và cách mạng để phân tích lịch sử và nhận thức các vấn đề xã
hội, là cơ sở nền tảng lí luận cho chủ nghĩa xã hội khoa học.
Nghiên cứu lý luận hình thái kinh tế - xã hội có ý nghĩa rất quan trọng đối với nâng cao nhận
thức về bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, quán triệt sâu sắc đường
lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng chủ nghĩa xã hội, củng cố niềm tin, lý tưởng
cách mạng, kiên định con đường chủ nghĩa xã hội. Đây cũng là cơ sở khoa học và cách mạng
trong cuộc đấu tranh tư tưởng chống lại các quan điểm phiến diện, sai lầm, phản động hòng
phủ nhận mục tiêu, lý tưởng, phủ nhận con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
II. GIAI CẤP VÀ DÂN TỘC
1. Giai cấp và đấu tranh giai cấp
Lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp là một trong những nội dung căn bản nhất của chủ
nghĩa Mác - Lênin, kết quả tất nhiên của sự vận dụng và mở rộng chủ nghĩa duy vật biện
chứng vào xem xét lĩnh vực xã hội. Lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà kinh điển của chủ
nghĩa Mác đã luận giải một cách khoa học vấn đề giai cấp. Trong thư gửi G. Vây-đơ-mai-ơ
ngày 5-3-1852, C. Mác đã khái quát lý luận về giai cấp của mình rất ngắn gọn, khoa học và
đầy đủ như sau:
“Cái mới mà tôi đã làm là chứng minh rằng: 1) sự tồn tại của các giai cấp chỉ gắn với những
giai đoạn phát triển lịch sử nhất định của sản xuất, 2) đấu tranh giai cấp tất yếu dẫn đến
chuyên chính vô sản, 3) bản thân nền chuyên chính này chỉ là bước quá độ tiến tới thủ tiêu
mọi giai cấp và tiến tới xã hội không giai cấp”.
Lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp đã và đang là cơ sở lý luận, phương pháp luận khoa
học để các đảng cộng sản và giai cấp công nhân trên thế giới xác định đường lối chiến lược,
sách lược trong cuộc đấu tranh thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của mình.
a. Giai cấp
* Định nghĩa giai cấp
Trong lịch sử, phần lớn các nhà triết học, xã hội học trước C.Mác, đặc biệt là các nhà triết
học và xã hội học tư sản đều thừa nhận sự tồn tại thực tế của các giai cấp. Song, do hạn chế
về nhiều mặt, đặc biệt là hạn chế về nhận thức, về lập trường giai cấp, họ đã không thể lý giải
một cách khoa học về hiện tượng phức tạp này của lịch sử. Theo họ, giai cấp là tập hợp
những người có cùng một chức năng xã hội, cùng một lối sống hoặc mức sống, cùng một địa
vị và uy tín xã hội.v.v… Các lý thuyết đó dựa trên những tiêu chuẩn lựa chọn một cách chủ
quan để thay thế cho những đặc trưng khách quan của giai cấp. Về thực chất, họ tránh đụng
đến các vấn đề cơ bản, đặc biệt là vấn đề sở hữu tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội, mưu
toan làm mờ sự khác biệt giai cấp và đối kháng giai cấp nhằm biện hộ cho sự tồn tại của các
giai cấp thống trị, bóc lột.
Các Mác đi nghiên cứu về giai cấp từ việc phân tích kết cấu phương thức sản xuất đã có cách
tiếp cận khoa học: lấy lý luận về hình thái kinh tế - xã hội làm cơ sở nghiên cứu xã hội. Mác
đã đi tìm cái gốc của cơ cấu xã hội, cơ cấu giai cấp đó là kinh tế. Theo C.Mác, sự phân chia
xã hội thành giai cấp là kết quả tất nhiên của sự phát triển lịch sử xã hội. Quan hệ giai cấp
chính là biểu hiện về mặt xã hội của những quan hệ sản xuất, trong đó tập đoàn người này có
thể bóc lột lao động của tập đoàn người khác. Vì vậy, chỉ có thể hiểu đúng vấn đề giai cấp khi
gắn nó với đời sống kinh tế, với nền sản xuất vật chất xã hội.
Kế thừa và phát triển tư tưởng của C.Mác và Ph. Ăngghen, trong tác phẩm “Sáng kiến vĩ
đại”, V.I.Lênin đã đưa ra một định nghĩa khoa học về giai cấp. “Người ta gọi là giai cấp,
những tập đoàn to lớn gồm những người khác nhau về địa vị của họ trong một hệ thống sản
xuất xã hội nhất định trong lịch sử, khác nhau về quan hệ của họ (thường thường thì những
quan hệ này được pháp luật quy định và thừa nhận) đối với tư liệu sản xuất, về vai trò của họ
trong tổ chức lao động xã hội và như vậy là khác nhau về cách thức hưởng thụ và về phần của
cải xã hội ít hoặc nhiều mà họ được hưởng. Giai cấp là những tập đoàn người, mà tập đoàn
này thì có thể chiếm đoạt lao động của tập đoàn khác, do chỗ tập đoàn đó có địa vị khác nhau
trong một chế độ kinh tế - xã hội nhất định”.
Định nghĩa của V.I.Lênin đã chỉ ra các đặc trưng cơ bản của giai cấp, sau đây:
Trước hết, giai cấp là những tập đoàn người có địa vị kinh tế - xã hội khác nhau trong một
hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử. Giai cấp là những tập đoàn người đông đảo,
không phải là những cá nhân riêng lẻ, mà những tập đoàn này khác nhau về địa vị kinh tế - xã
hội. Địa vị kinh tế - xã hội của giai cấp do toàn bộ các điều kiện tồn tại kinh tế - vật chất của
xã hội qui định, do vậy mang tính khách quan, mặc dù giai cấp đó hoặc mỗi thành viên của
giai cấp có ý thức được hay không. Mỗi cá nhân khi sinh ra không tự lựa chọn cho mình địa
vị kinh tế - xã hội được. Địa vị của các giai cấp là do phương thức sản xuất nhất định sinh ra
và qui định. Địa vị của mỗi giai cấp trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định, nói lên giai
cấp đó là giai cấp thống trị hay giai cấp bị thống trị. Trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất
định, thường tồn tại cả phương thức sản xuất thống trị, phương thức sản xuất tàn dư và
phương thức sản xuất mầm mống. Địa vị kinh tế xã hội của một giai cấp là do giai cấp ấy đại
diện cho phương thức sản xuất nào trong hệ thống sản xuất xã hội đó quy định. Giai cấp
thống trị và giai cấp bị trị trong xã hội chiếm hữu nô lệ là chủ nô và nô lệ; trong xã hội phong
kiến là địa chủ và nông dân; trong xã hội tư bản chủ nghĩa là tư sản và vô sản. Đó là những
giai cấp đại diện cho bản chất của phương thức sản xuất thống trị ở từng giai đoạn lịch sử. Sự
vận động, phát triển của các phương thức sản xuất có thể làm cho địa vị kinh tế - xã hội của
mỗi giai cấp cũng biến đổi theo sự biến đổi của vai trò các phương thức sản xuất trong xã hội.
Ví dụ như khi hệ thống sản xuất tư bản chủ nghĩa trong một xã hội đã phát triển thì giai cấp
địa chủ đại diện cho phưong thức sản xuất phong kiến (tàn dư) sẽ không còn là giai cấp thống
trị nữa.
Phương thức sản xuất xã hội là cơ sở hiện thực đưa tới sự ra đời của các giai cấp. Tuy nhiên,
không phải bất cứ phương thức sản xuất nào trong lịch sử cũng sản sinh ra giai cấp, mà chỉ có
những phương thức sản xuất chứa đựng những điều kiện vật chất tạo ra sự đối lập về lợi ích
giữa các tập đoàn người mới sản sinh ra giai cấp. Trong lịch sử xã hội loài người, các phương
thức sản xuất chứa đựng những điều kiện vật chất cho sự tồn tại các giai cấp đối kháng là
phương thức sản xuất chiếm hữu nô lệ, phương thức sản xuất phong kiến, phương thức sản
xuất tư bản chủ nghĩa.
Dấu hiệu chủ yếu quy đinh địa vị kinh tế-xã hội của các giai cấp là các mối quan hệ kinh tế -
vật chất giữa các tập đoàn người trong phương thức sản xuất. Các mối quan hệ kinh tế - vật
chất cơ bản giữa người với người trong phương thức sản xuất là quan hệ sở hữu đối với tư
liệu sản xuất; quan hệ tổ chức quản lý sản xuất và quan hệ phân phối của cải xã hội. Các mối
quan hệ chủ yếu này đã quy định địa vị kinh tế - xã hội khác nhau của các tập đoàn người.
Đây chính là các dấu hiệu khách quan chủ yếu quyết định địa vị kinh tế - xã hội của các giai
cấp trong xã hội, hình thành nên giai cấp thống trị và giai cấp bị trị.
Các giai cấp khác nhau về vai trò của họ trong các mối quan hệ kinh tế - vật chất cơ bản.
Quan hệ sở hữu quy định giai cấp nào nắm quyền sở hữu (định đoạt), còn giai cấp nào không
có quyền sở hữu tư liệu sản xuất chủ yếu. Quan hệ tổ chức, quản lý sản xuất quy định giai
cấp nào có quyền quản lý (tổ chức, điều hành, phân công lao động...), còn giai cấp nào không
có quyền tổ chức, quản lý sản xuất. Quan hệ phân phối của cải xã hội quy định phương thức
hưởng thụ (sản phẩm, địa tô, giá trị thặng dư...) và quy mô hưởng thụ (nhiều hoặc ít) của cải
xã hội của các giai cấp. Trong những quan hệ trên, quan hệ đối với tư liệu sản xuất là quan hệ
cơ bản và chủ yếu nhất quyết định trực tiếp đến địa vị kinh tế - xã hội của các giai cấp. Bởi
vì, giai cấp nào nắm giữ tư liệu sản xuất tức là nắm được phương tiện vật chất chủ yếu của
nền sản xuất xã hội và theo đó sẽ nắm giữ luôn vai trò chi phối trong tổ chức quản lý sản xuất
và phân phối sản phẩm lao động, giai cấp đó trở thành giai cấp thống trị, bóc lột. Các giai cấp
khác do không có tư liệu sản xuất, buộc phải phụ thuộc vào giai cấp có tư liệu sản xuất và trở
thành các giai cấp bị thống trị, bị bóc lột. Quan hệ sản xuất vật chất không chỉ quy định vai
trò của các tập đoàn người trong lĩnh vực kinh tế, mà còn là cơ sở chủ yếu quy định vai trò
của họ trong các lĩnh vực chính trị, văn hoá, xã hội của đời sống xã hội.
Thực chất của quan hệ giai cấp là quan hệ giữa bóc lột và bị bóc lột, là tập đoàn người này
chiếm đoạt lao động của tập đoàn người khác do đối lập về địa vị trong một chế độ kinh tế -
xã hội nhất định. Trong xã hội, các quan hệ giữa các tập đoàn người trong sản xuất, đặc biệt
là quan hệ sở hữu, thường được nhà nước của giai cấp thống trị thể chế hoá thành luật pháp,
được ra sức bảo vệ bằng một hệ thống kiến trúc thượng tầng chính trị - pháp lý. Giai cấp nào
thống trị về kinh tế, giai cấp đó cũng giữ luôn vai trò thống trị trên các lĩnh vực khác của đời
sống xã hội và trở thành giai cấp thống trị xã hội. Sự đối lập về lợi ích cơ bản giữa các giai
cấp là nguyên nhân căn bản của mọi xung đột xã hội từ khi lịch sử xã hội loài người có sự
phân chia thành các giai cấp cho đến ngày nay. Do vậy, các giai cấp từ chỗ khác nhau về vị
trí, vai trò trong hệ thống sản xuất, dẫn đến khác nhau về vị trí vai trò trong chế độ kinh tế xã
hội. Ví dụ, trong xã hội tư bản chủ nghĩa, giai cấp tư sản và giai cấp vô sản do khác nhau về
vị trí, vai trò trong hệ thống sản xuất xã hội, dẫn đến đối lập nhau về địa vị trong chế độ kinh
tế - xã hội trở thành hai giai cấp thống trị - bị trị.
Định nghĩa giai cấp của Lênin cho thấy, giai cấp là một phạm trù kinh tế - xã hội có tính lịch
sử, sự tồn tại của nó gắn với những hệ thống sản xuất xã hội dựa trên cơ sở của chế độ tư hữu
về tư liệu sản xuất. Sự xuất hiện và tồn tại của giai cấp xét đến cùng là do nguyên nhân kinh
tế. Tuy nhiên, không được biến định nghĩa giai cấp thành một phạm trù kinh tế đơn thuần.
Chỉ có thể xem xét các giai cấp trong hệ thống những mối quan hệ xã hội đa dạng, phức tạp
và không ngừng vận động, biến đổi mới có thể nhận thức một cách đầy đủ và sâu sắc sự khác
biệt của các giai cấp về kinh tế, chính trị, tư tưởng, tâm lý, đạo đức, lối sống…Song cơ sở
khoa học để xem xét các mối quan hệ đó, theo V.I.Lênin, không thể có gì khác hơn là phân
tích chế độ kinh tế đã sản sinh ra các giai cấp đó và địa vị cụ thể của mỗi giai cấp trong một
chế độ kinh tế - xã hội nhất định.
Định nghĩa giai cấp của V.I.Lênin mang bản chất cách mạng và khoa học, có giá trị to lớn về
lý luận và thực tiễn. Đây là cơ sở để nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò, bản chất của các giai
cấp trong lịch sử; đồng thời trang bị cho giai cấp vô sản cơ sở lý luận khoa học để nhận thức
được vai trò lịch sử của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh xoá bỏ giai cấp và xây dựng xã
hội mới.
* Nguồn gốc giai cấp
Giai cấp là một hiện tượng xã hội xuất hiện lâu dài trong lịch sử gắn với những điều kiện sản
xuất vật chất nhất định của xã hội. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã chứng
minh được rằng, nguồn gốc của sự xuất hiện và mất đi của những giai cấp cụ thể và của xã
hội có giai cấp đều dựa trên tính tất yếu kinh tế, "gắn với những giai đoạn phát triển lịch sử
nhất định của sản xuất".
Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, do lực lượng sản xuất chưa phát triển, nên năng suất lao
động còn rất thấp kém. Vì vậy, làm chung, hưởng chung trở thành phương thức chủ yếu để
duy trì sự tồn tại và phát triển của xã hội cộng sản nguyên thuỷ. Điều kiện sản xuất lúc bấy
giờ không cho phép và không thể có sự phân chia xã hội thành giai cấp được. Ph.Ăngghen
chỉ rõ, trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ tất cả đều bình đẳng và tự do, chưa có nô lệ và
thường thường còn chưa có sự nô dịch những bộ lạc khác.
Cuối xã hội nguyên thuỷ, lực lượng sản xuất phát triển lên một trình độ mới do con người
biết sử dụng công cụ sản xuất bằng kim loại và do thường xuyên cải tiến công cụ sản
xuất.v.v… Sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến năng suất lao động tăng lên và xuất
hiện “của dư ” trong xã hội. Sự xuất hiện "của dư" không chỉ tạo khả năng cho những người
này chiếm đoạt lao động của những người khác, mà còn là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới phân
công lao động xã hội phát triển. Sự phát triển của phân công lao động xã hội làm cho hoạt
động trao đổi sản phẩm trở thành tất yếu, thường xuyên và phổ biến. Đến lượt mình, sự phát
triển của phân công lao động và trao đổi lại là những nhân tố kích thích mạnh mẽ đến sự phát
triển của sản xuất vật chất xã hội. Tình trạng sản xuất lúc bấy giờ cho thấy, sản xuất cộng
đồng nguyên thuỷ không còn phù hợp nữa, sản xuất gia đình cá thể trở thành hình thức sản
xuất có hiệu quả hơn. Các gia đình có tài sản riêng ngày một nhiều, trong công xã xuất hiện
sự chênh lệch về tài sản. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất dần dần được hình thành thay thế
cho chế độ công hữu nguyên thuỷ về tư liệu sản xuất. Trong điều kiện ấy, những người có
chức, có quyền trong thị tộc, bộ lạc lợi dụng địa vị của mình chiếm đoạt tài sản của công xã
làm của riêng. Sự phát triển tiếp theo của sản xuất vật chất từng bước phân hóa xã hội thành
những tập đoàn người có sự đối lập về địa vị kinh tế - xã hội và giai cấp xuất hiện. Sự xuất
hiện xã hội có giai cấp cũng là một là một bước tiến của lịch sử gắn liền với sự phát triển của
sản xuất vật chất.
Nghiên cứu sự tan rã của các thị tộc, bộ lạc trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, Ph.Ăngghen
đi đến kết luận: “Trong những điều kiện lịch sử lúc đó, sự phân công xã hội lớn đầu tiên, do
tăng năng xuất lao động, tức là tăng của cải và do mở rộng lĩnh vực hoạt động sản xuất, nhất
định phải đưa đến chế độ nô lệ. Từ sự phân công xã hội lớn đầu tiên, đã nảy sinh ra sự phân
chia lớn đầu tiên trong xã hội thành hai giai cấp: chủ nô và nô lệ, kẻ bóc lột và người bị bóc
lột”[29]. Sự ra đời và mất đi của một hệ thống giai cấp này hay hệ thống giai cấp khác không
phải là nguyên nhân chính trị hay tư tưởng mà là nguyên nhân kinh tế.
Như vậy, nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện giai cấp là sự phát triển của lực lượng sản xuất
làm cho năng suất lao động tăng lên, xuất hiện "của dư", tạo khả năng khách quan, tiền đề
cho tập đoàn người này chiếm đoạt lao động của người khác. Nguyên nhân trực tiếp đưa tới
sự ra đời của giai cấp là xã hội xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Chế độ tư hữu về
tư liệu sản xuất là cơ sở trực tiếp của sự hình thành các giai cấp. Và chừng nào, ở đâu còn tồn
tại chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất thì ở đó còn có sự tồn tại của các giai cấp và đấu tranh
giai cấp. Giai cấp chỉ mất đi khi chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
Theo các nhà kinh điển mácxit, con đường hình thành giai cấp rất phức tạp: Những người có
chức, có quyền lợi dụng quyền lực để chiếm đoạt tài sản công làm của riêng; tù binh bắt được
trong chiến tranh được sử dụng làm nô lệ để sản xuất; các tầng lớp xã hội tự do trao đổi, bị
phân hoá thành các giai cấp khác nhau...Từ xã hội cộng sản nguyên thuỷ sang chế độ chiếm
hữu nô lệ là cả một bước quá độ lâu dài từ chế độ công hữu sang chế độ tư hữu về tư liệu sản
xuất; từ chưa có giai cấp sang có giai cấp. Điều kiện góp phần đẩy nhanh quá trình phân hoá
giai cấp là các cuộc chiến tranh, những thủ đoạn cướp bóc, những hành vi bạo lực trong xã
hội... Xã hội cộng sản nguyên thuỷ tan rã, xã hội chiếm hữu nô lệ là xã hội có giai cấp đầu
tiên trong lịch sử ra đời, xuất hiện khoảng 3 - 5 nghìn năm trước.
* Kết cấu xã hội - giai cấp
Kết cấu xã hội - giai cấp là tổng thể các giai cấp và mối quan hệ giữa các giai cấp, tồn tại
trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Kết cấu xã hội - giai cấp trước hết do trình độ phát
triển của phương thức sản xuất xã hội quy định. Trong xã hội có giai cấp, kết cấu xã hội - giai
cấp thường rất đa dạng do tính đa dạng của chế độ kinh tế và cơ cấu kinh tế quy định.
Trong một kết cấu xã hội - giai cấp bao giờ cũng gồm có hai giai cấp cơ bản và những giai
cấp không cơ bản, hoặc các tầng lớp xã hội trung gian. Giai cấp cơ bản là giai cấp gắn với
phương thức sản xuất thống trị, là sản phẩm của những phương thức sản xuất thống trị nhất
định. Đó là giai cấp chủ nô và nô lệ trong xã hội chiếm hữu nô lệ; giai cấp địa chủ và nông
dân trong xã hội phong kiến; giai cấp tư sản và vô sản trong xã hội tư bản chủ nghĩa.
Những giai cấp không cơ bản là những giai cấp gắn với phương thức sản xuất tàn dư, hoặc
mầm mống trong xã hội. Những giai cấp không cơ bản gắn với phương thức sản xuất tàn dư,
như nô lệ trong buổi đầu xã hội phong kiến; địa chủ và nông nô trong buổi đầu xã hội tư
bản... Những giai cấp không cơ bản gắn với phương thức sản xuất mầm mống, như tiểu chủ,
tiểu thương, tư sản, vô sản trong giai đoạn cuối xã hội phong kiến...Thông thường các giai
cấp do phương thức sản xuất tàn dư của xã hội sản sinh ra, sẽ tàn lụi dần cùng với sự phát
triển của xã hội; các giai cấp do phương thức sản xuất mầm mống sản sinh ra chính là mặt
phủ định xã hội cũ. Trong quá trình phát triển của lịch sử, các giai cấp cơ bản và không cơ
bản có thể có sự chuyển hoá do sự phát triển và thay thế nhau của các phương thức sản xuất.
Trong xã hội có giai cấp, ngoài những giai cấp cơ bản và không cơ bản còn có các tầng lớp
và nhóm xã hội nhất định (như tầng lớp trí thức, nhân sĩ, giới tu hành...). Mặc dù các tầng
lớp, nhóm xã hội không có địa vị kinh tế độc lập, song nó có vai trò quan trọng trong sự phát
triển của xã hội nói chung và tuỳ thuộc vào điều kiện lịch sử cụ thể mà nó có thể phục vụ cho
giai cấp này, hoặc giai cấp khác. Các tầng lớp xã hội này luôn bị phân hoá dưới tác động của
sự vận động nền sản xuất vật chất xã hội.
Kết cấu xã hội - giai cấp luôn có sự vận động và biến đổi không ngừng. Sự vận động, biến
đổi đó diễn ra không chỉ khi xã hội có sự chuyển biến các phương thức sản xuất, mà cả trong
quá trình phát triển của mỗi phương thức sản xuất.
Phân tích kết cấu xã hội - giai cấp và khuynh hướng vận động, phát triển của nó có ý nghĩa
cực kỳ quan trọng cả về lý luận và thực tiễn trong điều kiện hiện nay. Phân tích khoa học kết
cấu xã hội - giai cấp giúp cho chính đảng của giai cấp vô sản xác định đúng các mâu thuẫn cơ
bản, mâu thuẫn chủ yếu của xã hội; nhận thức đúng địa vị, vai trò và thái độ chính trị của mỗi
giai cấp. Trên cơ sở đó để xác định đối tượng và lực lượng cách mạng; nhiệm vụ và giai cấp
lãnh đạo cách mạng .v.v..
b. Đấu tranh giai cấp
* Tính tất yếu và thực chất của đấu tranh giai cấp
Tổng kết thực tiễn lịch sử một cách sâu rộng, trên cơ sở quan điểm duy vật biện chứng về xã
hội, C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định: “Lịch sử tất cả các xã hội cho đến ngày nay chỉ là
lịch sử đấu tranh giai cấp. Người tự do và người nô lệ, quý tộc và bình dân, chúa đất và nông
nô, thợ cả của phường hội và thợ bạn, nói tóm lại là những kẻ áp bức và những người bị áp
bức, luôn luôn đối kháng với nhau, đã tiến hành một cuộc đấu tranh không ngừng, lúc công
khai, lúc ngấm ngầm, một cuộc đấu tranh bao giờ cũng kết thúc bằng một cuộc cải tạo cách
mạng toàn bộ xã hội hoặc bằng sự diệt vong của cả hai giai cấp đấu tranh với nhau”[30]. (Ăng-
ghen chú thích cho lần xuất bản bằng tiếng Anh năm 1888 là toàn bộ lịch sử thành văn cho
tới nay).
Kế thừa và phát triển tư tưởng của C.Mác và Ph. Ăngghen trong điều kiện mới của lịch sử,
V.I Lênin chỉ rõ: “Đấu tranh giai cấp là đấu tranh của bộ phận nhân dân này chống một bộ
phận khác, đấu tranh của quần chúng bị tước hết quyền, bị áp bức và lao động, chống bọn có
đặc quyền, đặc lợi, bọn áp bức và ăn bám, cuộc đấu tranh của những người công nhân làm
thuê hay những người vô sản chống những người hữu sản hay giai cấp tư sản”.
Như vậy, các nhà kinh điển đã chỉ ra tính tất yếu và thực chất của đấu tranh giai cấp trong xã
hội có đối kháng giai cấp.
Đấu tranh giai cấp là tất yếu do sự đối lập về lợi ích căn bản không thể điều hoà được giữa
các giai cấp. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là quy luật tất yếu của xã hội. Tính
tất yếu của đấu tranh giai cấp xuất phát từ tính tất yếu kinh tế, nguyên nhân là do sự đối
kháng về lợi ích cơ bản giữa giai cấp bị trị và giai cấp thống trị. Đấu tranh giai cấp là một
hiện tượng lịch sử khách quan, không phải do một lý thuyết xã hội nào tạo ra, cũng không
phải do ý muốn chủ quan của một lực lượng xã hội hay một cá nhân nào nghĩ ra. Ở đâu và
khi nào còn áp bức, bóc lột, thì ở đó và khi đó còn đấu tranh giai cấp chống lại áp bức, bóc
lột. Thực tiễn lịch sử của xã hội loài người đã và đang chứng minh điều đó.
Đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của các tập đoàn người to lớn có lợi ích căn bản đối
lập nhau trong một phương thức sản xuất xã hội nhất định.
Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp chủ yếu và trước hết là cuộc đấu tranh của hai
giai cấp cơ bản đại diện cho phương thức sản xuất thống trị trong xã hội (nô lệ và chủ nô;
nông dân và địa chủ; vô sản và tư sản). Đó là các giai cấp có lợi ích căn bản đối lập nhau.
Cuộc đấu tranh giữa hai giai cấp cơ bản trong một xã hội là những cuộc đấu tranh giai cấp
điển hình, đặc trưng cho chế độ xã hội đó. Về cơ bản các giai cấp, tầng lớp xã hội còn lại đều
có lợi ích ít, nhiều gắn với việc đánh đổ giai cấp thống trị bóc lột. Song do lợi ích giữa các
tập đoàn là hết sức khác nhau, nên thái độ của các giai cấp tham gia vào cuộc đấu tranh chung
không giống nhau. Chỉ có giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất mới và quần chúng
cùng khổ là lực lượng tham gia đông đảo, tích cực nhất. Cuộc đấu tranh của các giai cấp cơ
bản là trục chính thu hút các giai cấp không cơ bản và các tầng lớp trung gian trong xã hội
tham gia.
Thực chất của đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của quần chúng lao động bị áp bức, bóc
lột chống lại giai cấp áp bức, bóc lột nhằm lật đổ ách thống trị của chúng.
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, thực chất đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của quần
chúng lao động bị áp bức, bóc lột chống lại giai cấp áp bức, bóc lột do sự đối lập về lợi ích
không thể dung hoà trong một chế độ kinh tế - xã hội nhất định.
Các giai cấp bị trị, bị bóc lột không chỉ bị chiếm đoạt kết quả lao động mà còn bị áp bức về
chính trị, xã hội và tinh thần. Giai cấp thống trị, bóc lột bao giờ cũng ra sức bảo vệ địa vị giai
cấp cùng với những đặc quyền, đặc lợi của mình bằng quyền lực chính trị và bộ máy nhà
nước. Đấu tranh giai cấp để giải quyết mâu thuẫn không thể dunng hoà giữa các giai cấp tất
yếu dẫn đến cách mạng xã hội nhằm lật đổ ách thống trị của giai cấp áp bức, bóc lột. Đây là
điểm khác nhau căn bản giữa quan điểm của những người cách mạng với những người cơ hội
chủ nghĩa. Cách mạng xã hội là phương thức tất yếu để lật đổ ách thống trị của giai cấp thống
trị bóc lột, xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới và mở đường cho lực
lượng sản xuất phát triển. Mục đích cao nhất mà một cuộc đấu tranh giai cấp cần đạt được
không phải là đánh đổ một giai cấp cụ thể, mà là giải phóng lực lượng sản xuất khỏi sự kim
hãm của những quan hệ sản xuất đã lỗi thời, tạo điều kiện để đẩy nhanh sự phát triển của lực
lượng sản xuất và phát triển xã hội.
Đấu tranh giai cấp không phải là hiện tượng vĩnh viễn trong lịch sử. Cuộc đấu tranh giai cấp
giữa các giai trong lịch sử tất yếu phát triển đến cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Đây là cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử. Trong cuộc đấu tranh này, giai cấp vô
sản đứng lên giành chính quyền, thiết lập nền chuyên chính của mình và thông qua nền
chuyên chính đó tiến hành cải tạo triệt để xã hội cũ, tiến tới xoá bỏ mọi đối kháng giai cấp,
xây dựng thành công xã hội cộng sản chủ nghĩa.
Trong đấu tranh giai cấp, liên minh giai cấp là tất yếu. Liên minh giai cấp là sự liên kết giữa
những giai cấp này để chống lại những giai cấp khác.Liên minh giai cấp là vấn đề có ý nghĩa
cực kỳ quan trọng để tập hợp và phát triển lực lượng trong các cuộc đấu tranh giai cấp. Cơ sở
của liên minh giai cấp là sự thống nhất về lợi ích cơ bản. Liên minh giai cấp có tính chiến
lược lâu dài khi các giai cấp có lợi ích căn bản thống nhất với nhau. Ngược lại, sẽ là sách
lược tạm thời khi dựa trên cơ sở sự thống nhất về những lợi ích trước mắt không cơ bản. Đấu
tranh giai cấp và liên minh giai cấp luôn gắn bó hữu cơ với nhau. Đó là hai mặt của một quá
trình để tạo nên sức mạnh nhằm giành thắng lợi trong một cuộc đấu tranh giai cấp.
* Vai trò của đấu tranh giai cấp trong sự phát triển của xã hội có giai cấp
Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là động lực quan trọng, trực tiếp của lịch sử.
C.Mác và Ph. Ăngghen luôn nhấn mạnh vai trò của đấu tranh giai cấp, đặc biệt là cuộc đấu
tranh giai cấp giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, coi đó là "đòn bẩy vĩ đại của cuộc cách
mạng xã hội hiện đại".
Sự phát triển của xã hội là kết quả của sự tác động biện chứng giữa lực lượng sản xuất và
quan hệ sản xuất. Khi lực lượng sản xuất có sự phát triển cả tính chất và trình độ, mâu thuẫn
với quan hệ sản xuất đã lỗi thời, lạc hậu, đòi hỏi phải phá bỏ quan hệ sản xuất cũ .Trong xã
hội có giai cấp, mâu thuẫn này được biểu hiện về mặt xã hội thành mâu thuẫn giữa các giai
cấp cơ bản có lợi ích đối lập nhau trong một phương thức sản xuất. Quan hệ sản xuất lỗi thời
khi trở thành xiềng xích trói buộc sự phát triển của lực lượng sản xuất không tự động mất đi,
nó được các giai cấp thống trị, phản động ra sức bảo vệ bằng bạo lực, bằng kiến trúc thượng
tầng chính trị, bằng pháp luật và tư tưởng.v.v… Trong các giai cấp bị bóc lột, bị thống trị tất
yếu có một giai cấp đại biểu cho lực lượng sản xuất phát triển. Lợi ích căn bản của họ đòi hỏi
phải xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới, "tạo địa bàn phát triển" cho
lực lượng sản xuất. Đấu tranh giai cấp đạt tới đỉnh cao thường dẫn đến cách mạng xã hội.
Thông qua cách mạng xã hội mà quan hệ sản xuất cũ được xoá bỏ, quan hệ sản xuất mới phù
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất được xác lập. Khi cơ sở kinh tế mới đã đã
hình thành phát triển thì kiến trúc thượng tầng mới sớm hay muộn cũng ra đời, phát triển
theo, xã hội thực hiện bước chuyển từ hình thái kinh tế - xã hội thấp lên hình thái kinh tế - xã
hội cao hơn, tiến bộ hơn.
Vai trò là động lực của đấu tranh giai cấp còn được thể hiện trong những thời kỳ tiến hoá xã
hội. Ngay trong phạm vi vận động của một hình thái kinh tế - xã hội, đấu tranh giai cấp
thường xuyên tác động thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đời sống xã hội. Thực tiễn cho
thấy, sự phát triển của kinh tế, chính trị, văn hoá và ngay cả tư tưởng, lý luận của xã hội.v.v...
đều là sản phẩm ít, hoặc nhiều mang dấu ấn của cuộc đấu tranh giai cấp. Đấu tranh giai cấp
chẳng những có tác dụng cải tạo xã hội, xoá bỏ các lực lượng xã hội phản động, mà còn có
tác dụng cải tạo bản thân các giai cấp cách mạng. Thông qua thực tiễn đấu tranh giai cấp, giai
cấp cách mạng có sự trưởng thành về mọi mặt. Các giai cấp cách mạng cũng phải tự nâng
mình lên đáp ứng được yêu cầu của lịch sử.
Đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội có giai cấp. Song vai trò là động lực của
các cuộc đấu tranh giai cấp trong lịch sử không giống nhau. Vai trò của đấu tranh giai cấp
đến mức độ nào điều đó phụ thuộc vào quy mô, tính chất của các nhiệm vụ kinh tế, chính trị,
xã hội mà mỗi cuộc đấu tranh giai cấp phải giải quyết. Cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp
vô sản chống giai cấp tư sản là cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử. Do tính chất,
quy mô rộng lớn và triệt để của các nhiệm vụ mà nó phải giải quyết, vì vậy đấu tranh giai cấp
của giai cấp vô sản là "đòn bẩy vĩ đại nhất" trong lịch sử xã hội có giai cấp.
Đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội, nhưng không phải là động lực duy nhất
mà là một động lực trực tiếp và quan trọng. Vì vậy, trong đấu tranh cách mạng cần phải xác
định hệ thống các động lực của xã hội, có nghệ thuật sử dụng những động lực đó để giải
phóng giai cấp và thúc đẩy xã hội phát triển.
Thực tế lịch sử cho thấy, cuộc đấu tranh của giai cấp nô lệ chống lại giai cấp chủ nô đã dẫn
tới sự sụp đổ của chế độ chiếm hữu nô lệ; cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản liên minh với
các giai cấp khác đã dẫn tới cách mạng tư sản, chấm dứt thời trung cổ kéo dài hàng ngàn
năm; cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân liên minh với giai cấp nông dân và các lực lượng
tiến bộ chống lại giai cấp tư sản thật sự là “đòn bẩy vĩ đại của cuộc cách mạng xã hội hiện
đại”. Thành quả chủ yếu mà cuộc đấu tranh đó đã đạt được là sự ra đời của xã hội cộng sản
chủ nghĩa - xã hội tiến đến xoá bỏ hoàn toàn áp bức, bóc lột trong lịch sử .
Trong thời đại ngày nay, những nguyên nhân của việc phân chia xã hội thành giai cấp và đấu
tranh giai cấp vẫn còn tồn tại. Mặc dù chủ nghĩa xã hội hiện nay tạm thời lâm vào thoái trào,
nhưng “các mâu thuẫn lớn của thời đại vẫn rất gay gắt”. Trong đó mâu thuẫn cơ bản, có tính
chất xuyên suốt là mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản; mâu thuẫn giữa giai
cấp vô sản với giai cấp tư sản. Bởi vậy, đấu tranh giai cấp vẫn là quy luật tất yếu của thời đại
hiện nay. Do sự biến động hết sức nhanh chóng và phức tạp của tình hình thế giới, nên cuộc
đấu tranh giai cấp trong thời đại ngày nay có những đặc điểm mới so với giai đoạn trước đây.
Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản trên thế giới hiện nay, gắn bó chặt chẽ với các cuộc đấu
tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Trong đó, đấu tranh giai cấp của giai cấp
vô sản vẫn là động lực trực tiếp và quan trọng nhất của thời đại hiện nay. Sự vận động tổng
hợp của các mâu thuẫn khách quan và cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản, cùng nhân dân lao
động trên toàn thế giới sẽ quyết định số phận của chủ nghĩa tư bản. Mặc dù cuộc đấu tranh đó
diễn ra hết sức gay go, quyết liệt, lâu dài, nhưng cuối cùng loài người nhất định sẽ đi đến chủ
nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
c. Đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản
* Đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản khi chưa có chính quyền
Đấu tranh giai cấp trong lịch sử tất yếu dẫn đến cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại
giai cấp tư sản - cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử. Cuộc đấu tranh giai cấp của
giai cấp vô sản chia thành hai giai đoạn cơ bản: Giai đoạn trước khi giành chính quyền và
giai đạn sau khi giành chính quyền. Tổng kết thực tiễn cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô
sản khi chưa giành được chính quyền, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khái quát và chỉ ra ba hình
thức đấu tranh cơ bản, đó là đấu tranh kinh tế; đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng.
Đấu tranh kinh tế là một trong những hình thức cơ bản đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Đấu tranh kinh tế có nhiệm vụ trước mắt là bảo vệ những lợi ích hàng ngày của công nhân
như tăng lương, rút ngắn thời gian lao động, cải thiện điều kiện sống v.v…Đấu tranh kinh tế
bao gồm nhiều hình thức đa dạng và có vai trò rất quan trọng nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế của
giai cấp vô sản. Nếu không có đấu tranh kinh tế thì không thể giành và bảo vệ được những
quyền lợi hàng ngày của công nhân; không hạn chế được sự bóc lột của giai cấp tư sản và sẽ
làm cho giai cấp vô sản nhanh chóng trở thành đám đông nghèo nàn, kiệt quệ. Ngoài ra, đấu
tranh kinh tế còn có tác dụng tập hợp lực lượng, giác ngộ quần chúng trong cuộc đấu tranh
giai cấp nói chung. Tuy nhiên, đấu tranh kinh tế chỉ hạn chế chứ không thể xoá bỏ được sự
bóc lột của giai cấp tư sản, không thể đạt được mục đích cuối cùng là xoá bỏ chế độ tư bản
chủ nghĩa.
Đấu tranh chính trị là hình thức đấu tranh cao nhất của giai cấp vô sản. Mục tiêu của đấu
tranh chính trị là đánh đổ ách thống trị của giai cấp tư sản, phản động, giành chính quyền về
tay giai cấp vô sản. Đấu tranh chính trị có nhiều hình thức cụ thể và trình độ khác nhau. Thực
tiễn cách mạng cho thấy, khi chưa có điều kiện tiến lên đánh đổ chính quyền của giai cấp tư
sản, giai cấp vô sản sử dụng nhiều hình thức đấu tranh như: tham gia nghị viện tư sản và
dùng nghị viện làm phương tiện để tố cáo chính sách của nhà nước tư sản; tổ chức các cuộc
mít tinh, biểu tình, bãi công chính trị .v.v…Những hình thức đấu tranh này có ý nghĩa hết sức
to lớn, nhằm nâng cao giác ngộ và bảo vệ lợi ích giai cấp, phát triển lực lượng cách
mạng.v.v… Tuy nhiên, muốn giải quyết được mâu thuẫn cơ bản của xã hội, theo quy luật
chung, giai cấp vô sản phải sử dụng bạo lực cách mạng để đập tan nhà nước của giai cấp tư
sản, thiết lập quyền lực chính trị của mình đối với toàn bộ xã hội. Trên cơ sở đó mà tổ chức
cải tạo xã hội cũ và xây dựng thành công xã hội mới. Đây là hình thức đấu tranh cao nhất,
quyết định nhất và có tính chất gay go, quyết liệt. Để giành thắng lợi trong cuộc đấu tranh,
giai cấp vô sản tất yếu phải tổ chức ra chính đảng của mình. Đảng là đội tiền phong của giai
cấp có nhiệm vụ vạch ra đường lối chiến lược, sách lược, tổ chức lực lượng, nắm bắt tình thế,
thời cơ, xác định các hình thức đấu tranh phù hợp để giành thắng lợi.
Đấu tranh tư tưởng có mục đích đập tan hệ tư tưởng của giai cấp tư sản, khắc phục những
ảnh hưởng của tư tưởng, tâm lý, tập quán lạc hậu trong phong trào cách mạng; vũ trang cho
họ hệ tư tưởng cách mạng và khoa học của giai cấp công nhân, đó là chủ nghĩa Mác - Lênin.
Ngoài ra, đấu tranh tư tưởng còn nhằm giáo dục quần chúng nhân dân lao động thấm nhuần
đường lối chiến lược, sách lược cách mạng của đảng, biến đường lối cách mạng của đảng
thành hành động cách mạng. Đấu tranh chống các trào lưu tư tưởng lệch lạc, hữu khuynh, tả
khuynh trong phong trào cách mạng, bảo vệ của chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối, chủ
trương chính sách của đảng. Đấu tranh tư tưởng được diễn ra dưới nhiều hình thức đa dạng,
phong phú, cả công khai, cả bí mật, như tuyên truyền cổ động; đấu tranh trên lĩnh vực báo
chí; đấu tranh trên lĩnh vực văn hoá nghệ thuật, v.v..
Ba hình thức đấu tranh cơ bản của giai cấp vô sản có quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ lẫn
nhau, nhưng có vai trò không ngang bằng nhau. Trong thực tế, các hình thức đấu tranh kinh
tế, đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng được sử dụng đan xen nhau. Chúng vừa là tiền
đề, vừa là cơ sở của nhau, thống nhất với nhau, bổ trợ lẫn nhau và đều dẫn tới mục tiêu cao
nhất. Trong đó, đấu tranh chính trị là hình thức đấu tranh cao nhất, có ý nghĩa quyết định đến
thắng lợi của giai cấp vô sản. Nhưng việc sử dụng các hình thức đấu tranh nào, ở những giai
đoạn cụ thể nào của cuộc đấu tranh là do điều kiện lịch sử cụ thể, do tương quan lực lượng
giữa các giai cấp quy định. Vì vậy, để đảm bảo cho thắng lợi cuối cùng của cuộc đấu tranh,
giai cấp vô sản phải xác định và sử dụng đúng các hình thức đấu tranh cho phù hợp với mỗi
giai đoạn cụ thể của cuộc cách mạng.
* Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội.
Do đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội chi phối mà đấu tranh
giai cấp là tất yếu. Sau khi giành được chính quyền, mục tiêu cuối cùng của giai cấp vô sản
là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội vẫn chưa hoàn thành. Thời kỳ này, giai cấp tư sản
tuy bị đánh đổ về mặt chính quyền, song chúng vẫn còn lực lượng, tiềm lực về kinh tế, chính
trị và tư tưởng. Được sự giúp đỡ của chủ nghĩa tư bản và các thế lực thù địch quốc tế, chúng
luôn tìm cách chống phá sự nghiệp cách mạng của giai cấp vô sản để khôi phục lại thiên
đường đã mất.Trong thời kỳ quá độ, cơ sở kinh tế để nảy sinh giai cấp bóc lột vẫn tồn tại.
Nền sản xuất nhỏ và kinh tế nhiều thành phần còn chứa đựng cơ sở khách quan để tồn tại và
nảy sinh ra các giai cấp bóc lột. Mặt khác, những tư tưởng, tâm lý và tập quán của giai cấp
bóc lột, của xã hội cũ chưa bị quét sạch. Những tàn dư đó không tự động mất đi, chúng chỉ có
thể bị thủ tiêu thông qua cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản sau khi giành được chính quyền được diễn ra
trong điều kiện mới với những thuận lợi rất cơ bản, song cũng có không ít các khó khăn,
thách thức đặt ra. Trong thời kỳ quá độ, cơ cấu và địa vị các giai cấp có sự biến đổi căn bản,
tạo ra so sánh lực lượng có lợi cho giai cấp vô sản. Giai cấp vô sản từ địa vị giai cấp bị thống
trị, bị bóc lột, trở thành giai cấp lãnh đạo xã hội; trong tiến trình của cách mạng nó có sự phát
triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Giai cấp nông dân được giải phóng khỏi ách áp
bức, bóc lột, trở thành lực lượng lao động cơ bản xây dựng xã hội mới. Tầng lớp trí thức mới
được hình thành và có sự phát triển nhanh chóng, ngày càng có những đóng góp to lớn vào
công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Khối liên minh công nhân - nông dân - trí thức được
củng cố vững chắc trở thành nền tảng của chế độ xã hội mới. Các lực lượng phản cách mạng
ngày càng bị thu hẹp và phân hoá, tiến tới bị xoá bỏ hoàn toàn. Bên cạnh những điều kiện
thuận lợi rất cơ bản trên, đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản trong thời kỳ quá độ còn diễn
ra trong điều kiện có không ít các khó khăn. Các khó khăn nổi lên trong thời kỳ này là, kinh
nghiệm quản lý xã hội về mọi mặt của giai cấp vô sản còn nhiều hạn chế; giai cấp tư sản và
các thế lực thù địch bằng nhiều âm mưu và thủ đoạn chống phá sự nghiệp cách mạng; các tàn
dư về tư tưởng, tập quán, tâm lý của xã hội cũ và của giai cấp thống trị, bóc lột còn
nhiều.v.v... Vì vậy, tính chất của cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ này là hết sức gay go,
quyết liệt và phức tạp.
Khác với cuộc đấu tranh giai cấp trước khi giành được chính quyền, cuộc đấu tranh giai cấp
của giai cấp vô sản trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có nội dung mới. Mục tiêu của
nó là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư
tưởng, văn hoá.v.v.. Về thực chất, đây là cuộc đấu tranh “ai thắng ai” giữa hai con đường xã
hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa. Để thực hiện thắng lợi cuộc đấu tranh đó, giai cấp vô sản
đồng thời phải thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược, là bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng
đã giành được và cải tạo xã hội cũ, xây dựng thành công xã hội mới trên tất cả các lĩnh vực.
Hai nhiệm vụ này có quan hệ chặt chẽ với nhau, làm tiền đề cho nhau. Trong đó, thực hiện
nhiệm vụ thứ nhất là trọng yếu và không thể thiếu được, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ này tạo
ra điều kiện thuận lợi để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Nhiệm vụ này có vai trò đặc biệt quan trọng trong thời kỳ đầu khi mới giành được chính
quyền, hoặc trong tình huống đất nước bị đe doạ và có khả năng xảy ra chiến tranh. Xây dựng
thành công chủ nghĩa xã hội là nhiệm vụ cơ bản và chủ yếu nhất có ý nghĩa quyết định đến sự
thắng lợi hoàn toàn của giai cấp vô sản đối với giai cấp tư sản. Bởi vì, theo Lênin, phân tích
đến cùng thì năng suất lao động là cái quan trọng nhất, căn bản nhất cho sự thắng lợi của trật
tự xã hội mới. Mặt khác, có xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội mới tạo ra sức mạnh hiện
thực để bảo vệ vững chắc thành quả của sự nghiệp cách mạng. Đây cũng là nhiệm vụ phức
tạp, khó khăn và lâu dài nhất trong cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Cuộc đấu tranh giai cấp của vô sản giai cấp diễn ra trong những điều kiện mới, với nội dung
mới tất nhiên phải có những hình thức mới. Trong cuộc đấu tranh này, giai cấp vô sản phải sử
dụng tổng hợp và kết hợp các hình thức đa dạng, phong phú, như "có đổ máu và không có đổ
máu"; bằng bạo lực và hoà bình; bằng quân sự và kinh tế; bằng giáo dục và hành chính, v.v..
Sử dụng hình thức nào, điều đó do tình hình kinh tế, chính trị xã hội của mỗi nước, mỗi giai
đoạn lịch sử cụ thể quy định.
Hình thức mới của đấu tranh giai cấp còn được biểu hiện ở việc thực hiện các nhiệm vụ cụ
thể của sự nghiệp cách mạng. Về kinh tế, đó là xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa. Về chính trị, là xây dựng và phát huy nền dân chủ xã hội chủ
nghĩa, hoàn thiện hệ thống chính trị và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Về tư tưởng
và văn hoá, là xác lập vai trò thống trị của hệ tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin, xây dựng nền
văn hoá xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh đó, giai cấp vô sản còn phải đấu tranh làm thất bại các
âm mưu "diễn biến hoà bình" của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch; bảo vệ vững
chắc hệ tư tưởng vô sản và đấu tranh kiên quyết với các quan điểm tư tưởng sai lầm, phản
động của giai cấp tư sản và chủ nghĩa cơ hội.
* Đặc điểm đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện
nay
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay đấu tranh giai cấp là tất yếu,
tính tất yếu của nó do chính các đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ qui định.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, mục tiêu cuối cùng của cuộc đấu
tranh giai cấp của giai cấp vô sản là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội chưa hoàn thành.
Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là quá độ gián tiếp từ một xã hội thuộc địa, nửa
phong kiến với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất còn thấp, tiến lên chủ nghĩa xã hội
bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Trong thời kỳ này còn cơ sở kinh tế để nảy sinh giai cấp bóc
lột và mâu thuẫn giai cấp vẫn tồn tại. Với đặc điểm nền kinh tế sản xuất nhỏ là phổ biến và
bản thân trong quá trình phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ
chế thị trường đòi hỏi tất yếu phải đấu tranh chống lại khuynh hướng tự phát đi lên chủ nghĩa
tư bản, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trên các lĩnh vực phát triển của đất nước.
Hiện nay, các thế lực phản động trong nước đang bằng nhiều âm mưu và thủ đoạn chống phá
sự nghiệp cách mạng của đất nước. Chúng đang ra sức tập hợp lực lượng, lôi kéo các phần tử
bất mãn với chế độ, lợi dụng chiêu bài dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo…để chống phá
sự nghiệp cách mạng. Để thực hiện các mưu đồ phản động đó, chúng đang tìm mọi cách câu
kết với chủ nghĩa đế quốc, ráo riết thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” hòng xóa bỏ vai
trò lãnh đạo của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay, những tàn dư về tư tưởng,
tâm lý và tập quán lạc hậu của giai cấp phong kiến, tư sản, của chủ nghĩa thực dân cũ, chủ
nghĩa thực dân mới, v.v.. còn tồn tại. Mặt khác, còn có các tư tưởng, tâm lý lạc hậu nảy sinh
chính trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, đó là những tiêu cực do mặt trái của kinh
tế thị trường sinh ra. Tất cả những yếu tố và tàn dư lạc hậu đó không tư động mất đi, mà chỉ
có thể thông qua cuộc đấu tranh giai cấp mới loại bỏ được nó Cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt
Nam hiện nay đang diễn ra gay go, phức tạp trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay được diễn ra trong điều kiện mới với những
thuận lợi rất cơ bản song cũng có không ít các khó khăn. Cùng với những biến đổi to lớn về
kinh tế - xã hội, cơ cấu xã hội - giai cấp, địa vị của các giai cấp trong xã hội ta có biến đổi căn
bản, tạo ra so sánh lực lượng có lợi cho sự nghiệp cách mạng. Giai cấp công nhân Việt Nam
trở thành giai cấp lãnh đạo sự nghiệp cách mạng và có sự phát triển mạnh mẽ cả về số lượng
và chất lượng. Khối liên minh giai cấp mới công nhân - nông dân - trí thức dưới sự lãnh đạo
của Đảng cộng sản Việt Nam được củng cố vững chắc và trở thành nền tảng của chế độ xã
hội mới. Trong bối cảnh quốc tế phức tạp, song vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam
được giữ vững và tăng cường. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tiếp tục
được củng cố, hoàn thiện và trở thành công cụ chính trị mạnh mẽ trong cuộc đấu tranh giai
cấp của giai cấp vô sản và nhân dân lao động. Sự nghiệp đổi mới đất nước hơn 30 năm qua đã
đạt được những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử, tạo ra thế và lực mới cho đất nước tiếp
tục phát triển. Những thành quả của sự nghiệp cách mạng và các tiền đề kinh tế - vật chất đã
tạo dựng được là cơ sở để thực hiện thắng lợi mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; xu hướng toàn cầu hoá; hội nhập và hợp
tác quốc tế, khu vực phát triển đang tạo ra cho cách mạng Việt Nam cả thời cơ, vận hội và cả
các thách thức trên con đường phát triển của mình.
Bên cạnh những điều kiện thuận lợi cơ bản trên, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội,
cách mạng Việt nam còn gặp không ít khó khăn, thời cơ và thách thức đan xen nhau. Tình
hình hiện nay cho thấy, các thế lực thù địch vẫn tiếp tục thực hiện âm mưu ‘‘diễn biến hoà
bình’’, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài ‘‘dân chủ’’, ‘‘nhân quyền’’ hòng làm thay
đổi chế độ chính trị ở Việt Nam. Sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội thế giới và sự điều
chỉnh để thích nghi của chủ nghĩa tư bản hiện đại và sự điều chỉnh chiến lược của các nước
lớn đã có tác động không nhỏ đến cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay. Bởi vậy, xây
dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là một nhiệm vụ trọng đại, nhưng cũng rất khó
khăn, phức tạp và lâu dài.
Nội dung của cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
hiện nay là thực hiện thắng lợi mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, xây dựng một xã
hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Về thực chất đây là cuộc đấu tranh
giữa các nhân tố thúc đẩy đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa với các nhân tố tác
động nhằm cản trở đất nước theo mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Để thực hiện thắng lợi mục tiêu trên nhân dân Việt Nam phải thực hiện thắng lợi hai nhiệm
vụ chiến lược là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa. Hai nhiệm vụ chiến lược trên của cách mạng Việt Nam có quan hệ thống nhất với
nhau. Bảo vệ vững chắc Tổ quốc mới tạo ra được môi trường và điều kiện thuận lợi để xây
dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Mặt khác, có tạo lập đầy đủ cơ sở kinh tế - vật chất, xây
dựng thành công chủ nghĩa xã hội mới có điều kiện để nâng cao sức mạnh bảo vệ Tổ quốc xã
hội chủ nghĩa. Trong điều kiện hiện nay, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo
vệ chính quyền nhân dân là nhiệm vụ trọng yếu của sự nghiệp cách mạng. Phát triển kinh tế,
tạo lập cơ sở vật chất - kỹ thuật để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội là nhiệm vụ trung
tâm, xuyên suốt của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Nội dung chủ yếu của cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay, là thực hiện thắng lợi sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng xã hội chủ nghĩa, khắc phục tình trạng
nước kém phát triển; thực hiện công bằng xã hội, chống áp bức, bất công; đấu tranh ngăn
chặn và khắc phục những tư tưởng và hành động tiêu cực, sai trái; đấu tranh làm thất bại mọi
âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch; bảo vệ độc lập dân tộc, xây dựng
thành công chủ nghĩa xã hội.
Như vậy, đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, với các nội dung cụ thể khác nhau, nhằm giải quyết
nhiều mâu thuẫn của quá trình vận động đi lên chủ nghĩa xã hội.
Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam được diễn ra với
nhiều hình thức đa dạng, phong phú và đòi hỏi phải sử dụng tổng hợp và kết hợp các hình
thức, biện pháp linh hoạt: bằng hành chính và giáo dục; giữa cải tạo và xây dựng; sử dụng các
hình thức kinh tế trung gian, quá độ; phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa; mở cửa và hội nhập để tranh thủ các vận hội, thời cơ xây dựng thành công chủ nghĩa
xã hội; kết hợp giữa phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường sức mạnh quốc phòng và an
ninh.v.v...
Để thực hiện thắng lợi nội dung của cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay, đòi hỏi
khách quan phải giải quyết tốt các phương hướng và nhiệm vụ cụ thể của sự nghiệp cách
mạng hiện nay, là nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng; đẩy mạnh toàn diện công
cuộc đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; phát triển văn hoá, thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội; tăng cường quốc phòng và an ninh, mở rộng quan hệ đối
ngoại ; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; giữ vững ổn định chính trị - xã hội đất nước.
Như vậy, cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lện chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, được
diễn ra trong điều kiện mới, với nội dung và hình thức mới với tính chất phức tạp, khó khăn
và lâu dài. Đối với đội ngũ cán bộ và nhân dân, cần thấu triệt sâu sắc quan điểm của Đảng
cộng sản Việt Nam về đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc hiện nay. Nhận thức rõ đặc
điểm đấu tranh giai cấp ở Việt Nam và các âm mưu chống phá của kẻ thù. Giáo dục nâng cao
lập trường giai cấp và tinh thần cảnh giác cách mạng cho đội ngũ cán bộ và nhân dân trong
tình hình mới.
2. Dân tộc
a. Các hình thức cộng đồng người trước khi hình thành dân tộc
Con người có bản chất xã hội, do vậy bao giờ cũng chỉ tồn tại và phát triển trong những hình
thức cộng đồng người nhất định. Hình thức cộng đồng người là cách thức tổ chức xã hội của
con người trong những thời kỳ lịch sử xã hội khác nhau. Lịch sử phát triển của xã hội loài
người cho đến nay, là lịch sử phát triển của các hình thức cộng đồng người từ thấp đến cao:
thị tộc, bộ lạc, bộ tộc và dân tộc. Trong các hình thức đó thì dân tộc là hình thức cộng đồng
người cao nhất và phổ biến nhất của xã hội loài người hiện nay.
* Thị tộc
Ngay từ khi mới thoát khỏi giới động vật, con người đã sống thành tập đoàn, đó là những
“bầy người nguyên thuỷ”. Khi tiến đến một trình độ cao hơn, những “bầy người” đó phát
triển thành thị tộc. Ph.Ăngghen chỉ rõ: “thị tộc (trong chừng mực những tài liệu hiện có cho
phép chúng ta phán đoán) là một thiết chế chung cho tất cả các dân dã man, cho tận đến khi
họ bước vào thời đại văn minh, và thậm chí còn sau hơn nữa”. Thị tộc vừa là thiết chế xã hội
đầu tiên, vừa là hình thức cộng đồng người sớm nhất của loài người.
Thị tộc có những đặc điểm cơ bản là,các thành viên trong thị tộc đều tiến hành lao động
chung, vai trò của các thành viên phụ thuộc vào vị trí của họ trong nền sản xuất nguyên thuỷ.
Các thành viên của thị tộc có cùng một tổ tiên và nói chung một thứ tiếng; có những thói
quen và tín ngưỡng chung; có một số yếu tố chung của nền văn hoá nguyên thuỷ và mỗi thị
tộc có một tên gọi riêng. Về tổ chức xã hội, thị tộc bầu ra tù trưởng, tộc trưởng, lãnh tụ quân
sự để điều hành công việc chung của thị tộc. Quyền lực của tù trưởng, tộc trưởng, lãnh tụ
quân sự được thực hiện dựa trên cơ sở của uy tín, đạo đức cá nhân của họ. Tù trưởng, tộc
trưởng, lãnh tụ quân sự là do các thành viên của thị tộc bầu ra và họ có thể bị bãi miễn nếu
không thực hiện được vai trò của mình. Mọi thành viên trong thị tộc đều bình đẳng về quyền
lợi và nghĩa vụ.
* Bộ lạc
Bộ lạc là cộng đồng bao gồm những thị tộc có quan hệ cùng huyết thống hoặc các thị tộc có
quan hệ hôn nhân liên kết với nhau. Bộ lạc là hình thức cộng đồng người phát triển từ thị tộc
và do sự liên kết của nhiều thị tộc có cùng huyết thống tạo thành. Ph. Ăngghen viết: “một thị
tộc đã được coi là một đơn vị cơ sở của xã hội, thì toàn bộ chế độ thị tộc, bào tộc và bộ lạc
đều phát triển từ cái đơn vị ấy với một sự tất yếu hầu như không thể ngăn cản nổi- bởi vì đó
là điều hoàn toàn tự nhiên”.
Bộ lạc có những đặc điểm cơ bản sau, cơ sở kinh tế của bộ lạc là chế độ công hữu về đất đai
và công cụ sản xuất. Các thành viên trong bộ lạc đều tiến hành lao động chung, quan hệ giữa
các thành viên trong lĩnh vực sản xuất vật chất là bình đẳng. Cũng như thị tộc, mỗi bộ lạc có
tên gọi riêng; các thành viên nói chung một thứ tiếng; có những tập quan và tín ngưỡng
chung. Song lãnh thổ của bộ lạc có sự ổn định hơn so với thị tộc. Về tổ chức xã hội, đứng đầu
bộ lạc là một hội đồng gồm những tù trưởng của các thị tộc tham gia bộ lạc và có một vị thủ
lĩnh tối cao. Mọi vấn đề quan trọng trong bộ lạc đều được bàn bạc và thông qua trong hội
đồng này. Trong quá trình phát triển của nó, một bộ lạc có thể được tách ra thành các bộ lạc
khác nhau, hoặc là có sự hợp nhất giữa nhiều bộ lạc thành liên minh các bộ lạc.
* Bộ tộc
Bộ tộc là hình thức cộng đồng người hình thành khi xã hội có sự phân chia thành giai cấp.
Các bộ tộc được hình thành từ sự liên kết của nhiều bộ lạc sống trên một lãnh thổ nhất định.
Nếu như thị tộc và bộ lạc chỉ bao gồm hầu hết là những người có cùng huyết thống thì bộ tộc
là sự liên kết của nhiều bộ lạc không cùng huyết thống. Ph.Ăngghen chỉ rõ: “Do việc mua
bán ruộng đất, do sự phát triển hơn nữa của phân công lao động giữa nông nghiệp và thủ
công nghiệp, giữa thương nghiệp và hàng hải, và những thành viên của các thị tộc, bào tộc và
bộ lạc chẳng bao lâu đã phải sống lẫn lộn với nhau; và lãnh thổ của bào tộc và bộ lạc đã phải
thu nhận những người tuy cũng là đồng bào, nhưng lại không thuộc các tập đoàn ấy, tức là
những người lạ xét về nơi ở”.
Bộ tộc hình thành cùng với chế độ chiếm hữu nô lệ, hoặc trong những xã hội bỏ qua chế độ
chiếm hữu nô lệ, thì bộ tộc hình thành cùng với chế độ phong kiến. Sự hình thành và phát
triển của bộ tộc phức tạp hơn thị tộc và bộ lạc. ở những nước khác nhau, những thời đại khác
nhau, bộ tộc có những nét đặc thù riêng. Với tính cách là một hình thức cộng đồng người
trong lịch sử, bộ tộc có những đặc trưng chủ yếu sau: mỗi bộ tộc có tên gọi riêng; có lãnh thổ
riêng mang tính ổn định; có một ngôn ngữ thống nhất. Nhưng vì mối liên hệ cộng đồng chưa
phát triển nên tiếng nói chung đó còn chưa thực sự vững chắc. Bên cạnh tiếng nói chung, thổ
ngữ của các bộ lạc vẫn được sử dụng rộng rãi. Trong bộ tộc đã xuất hiện những yếu tố chung
về tâm lý, văn hoá. Về tổ chức xã hội, việc điều hành công việc xã hội thuộc về nhà nước.
Nhà nước là công cụ do giai cấp thống trị tổ chức ra và phục vụ lợi ích cho giai cấp đó.
Với sự ra đời của bộ tộc, lần đầu tiên trong lịch sử nhân loại có một hình thức cộng đồng
người được hình thành không theo huyết thống mà dựa trên những mối liên hệ về kinh tế, về
lãnh thổ và văn hoá mặc dù những mối liên hệ đó còn chưa thực sự phát triển.
b. Dân tộc - hình thức cộng đồng người phổ biến hiện nay
* Khái niệm dân tộc
Dân tộc là hình thức cộng đồng người phát triển cao nhất từ trước đến nay. Khái niệm dân
tộc được dùng theo hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất dùng để chỉ các quốc gia (Việt Nam,
Campuchia, Anh, Pháp…). Nghĩa thứ hai dùng để chỉ các dân tộc đa số và thiểu số trong một
quốc gia (dân tộc Kinh, Tày, Nùng, Hmông, Vân Kiều, Êđê, Khme...).
C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin tuy chưa đưa ra một định nghĩa hoàn chỉnh về dân tộc,
nhưng đã nêu ra những đặc trưng cơ bản của dân tộc, phân tích một cách khoa học quy luật
hình thành, phát triển của dân tộc và chỉ rõ lập trường của giai cấp vô sản đối với vấn đề dân
tộc. Trong "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản", C.Mác và Ph.Ăngghen cho rằng, giai cấp tư
sản đã ngày càng xóa bỏ tình trạng phân tán về tư liệu sản xuất, về tài sản và về dân cư và đã
tạo nên những "dân tộc thống nhất, có một chính phủ thống nhất, một luật pháp thống nhất,
một lợi ích dân tộc thống nhất mang tính giai cấp và một hàng rào thuế quan thống nhất".
J.Xta-lin đã có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển lý luận về vấn đề dân tộc:
“Dân tộc là một khối cộng đồng người ổn định được thành lập trong lịch sử, dựa trên cơ sở
cộng đồng về tiếng nói, lãnh thổ, sinh hoạt kinh tế và tâm lý, biểu hiện trong cộng đồng văn
hoá”. Như vậy, các nhà kinh điển nói về dân tộc với nghĩa là quốc gia dân tộc và nhấn mạnh
những yếu tố thống nhất, ổn định trong các cộng đồng dân tộc.
Từ quan điểm của của các nhà kinh điển, có thể khái quát: Dân tộc là một cộng đồng người
ổn định được hình thành trong lịch sử trên cơ sở một lãnh thổ thống nhất, một ngôn ngữ
thống nhất, một nền kinh tế thống nhất, một nền văn hóa và tâm lý, tính cách thống nhất, với
một nhà nước và pháp luật thống nhất.
Dân tộc có các đặc trưng chủ yếu sau:
Dân tộc là một cộng đồng người ổn định trên một lãnh thổ thống nhất.
Lãnh thổ là địa bàn sinh tồn và phát triển của dân tộc, nơi mà các cộng đồng người được
hình thành một cách ổn định trong lịch sử. Mỗi dân tộc có một lãnh thổ riêng thống nhất,
không bị chia cắt do được hình thành lâu dài và trải qua nhiều thử thách trong lịch sử. Đồng
thời tính thống nhất của lãnh thổ còn được củng cố bằng sự thống nhất của các yếu tố kinh tế,
chính trị khác. Lãnh thổ thuộc chủ quyền của mỗi quốc gia dân tộc. Không có lãnh thổ thì
không có khái niệm Tổ quốc, quốc gia. Nếu như trong bộ tộc, lãnh thổ còn bị chia cắt bởi các
lãnh chúa v.v… thì lãnh thổ của dân tộc không còn sự chia cắt ấy và ổn định hơn nhiều. Cộng
đồng lãnh thổ là đặc trưng quan trọng không thể thiếu được của dân tộc. Mỗi quốc gia dân tộc
đều có một lãnh thổ xác định và vùng lãnh thổ này được xem là mảnh đất thiêng liêng mà các
thành viên của dân tộc phải có trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ với bất cứ giá nào. Lãnh thổ
của một dân tộc, ngày nay được hiểu không phải chỉ là đất liền mà còn bao hàm cả vùng biển,
vùng trời, hải đảo và thềm lục địa …được thể chế hoá bằng luật pháp quốc gia và quốc tế.
Chủ quyền lãnh thổ quốc gia bao giờ cũng là vấn đề thiêng liêng của mỗi dân tộc.
Dân tộc là một cộng đồng thống nhất về ngôn ngữ.
Ngôn ngữ là một đặc trưng cơ bản của dân tộc. Ngôn ngữ vừa là công cụ giao tiếp kết nối
các thành viên trong cộng đồng dân tộc, vừa là một phương tiện giao lưu văn hóa giữa các tộc
người. Mỗi thành viên của một dân tộc có thể dùng nhiều ngôn ngữ để giao tiếp. Song ở mỗi
dân tộc đều có một ngôn ngữ chung, thống nhất của dân tộc đó. Tính thống nhất trong ngôn
ngữ của dân tộc thể hiện ở sự thống nhất về cấu trúc ngữ pháp và kho từ vựng cơ bản. Ngôn
ngữ dân tộc là một ngôn ngữ đã phát triển. Thống nhất về ngôn ngữ là một trong những đặc
trưng chủ yếu của dân tộc. Ngày nay, khi giao lưu, hội nhập quốc tế được mở rộng, ngôn ngữ
của một quốc gia có thể được nhiều nước sử dụng nhưng ngôn ngữ đó vẫn được xác định
(tiếng mẹ đẻ) là ngôn ngữ chính của dân tộc đã sản sinh ra nó.
Dân tộc là một cộng đồng thống nhất về kinh tế.
Khoa học đã chứng minh rằng, từ cộng đồng thị tộc phát triển lên các hình thức bộ lạc và bộ
tộc, yếu tố liên kết giữa các thành viên của cộng đồng trên cơ sở huyết thống dần dần bị suy
giảm, vai trò của nhân tố kinh tế ngày càng được tăng cường. Với dân tộc, vai trò của nhân tố
kinh tế được biểu hiện ra thật sự mạnh mẽ. Kinh tế chính là một phương thức sinh sống của
dân cư gắn các tộc người thành cộng đồng dân tộc. Tuy nhiên, khi dân tộc quốc gia hình
thành thì kinh tế được hiểu là một nền kinh tế thống nhất của một quốc gia có tính độc lập, tự
chủ.
Ph.Ăngghen đã chứng minh rằng, tác nhân cơ bản dẫn tới việc chuyển từ hình thức cộng
đồng trước dân tộc sang dân tộc là tác nhân kinh tế. Những mối liên hệ kinh tế thường xuyên
và mạnh mẽ, đặc biệt là mối liên hệ thị trường đã làm tăng tính thống nhất, tính ổn định, bền
vững của cộng đồng người đông đảo sống trên một lãnh thổ rộng lớn. Dân tộc có tính điển
hình là dân tộc tư sản, dân tộc này bao gồm các giai cấp, tầng lớp xã hội khác nhau. Các giai
cấp và tầng lớp xã hội này có quan hệ kinh tế chặt chẽ trong một hệ thống kinh tế thống nhất
hình thành trên địa bàn dân tộc, đó là hệ thống kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Trong thế giới hiện đại, có sự hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, nhưng mỗi quốc gia dân tộc
vẫn có một nền kinh tế độc lập, không phụ thuộc và lệ thuộc vào quốc gia khác. Vấn đề chủ
quyền kinh tế quốc gia là vấn đề các nước đều quan tâm hiện nay.
Dân tộc là một cộng đồng bền vững về văn hoá và tâm lý, tính cách.
Văn hoá là yếu tố đặc biệt quan trọng của sự liên kết cộng đồng, nó được coi là "bộ gen", là
"căn cước" của mỗi cộng đồng dân tộc. Văn hoá dân tộc mang nhiều sắc thái của các địa
phương, của các sắc tộc v.v… nhưng nó vẫn là nền văn hoá thống nhất có những đặc trưng
chung và ổn định. Tính thống nhất trong đa dạng là đặc trưng của văn hoá dân tộc. Mỗi dân
tộc có một nền văn hoá độc đáo của mình, tạo nên bản sắc văn hoá của dân tộc. Bên cạnh
những yếu tố văn hoá khác nhau của mỗi giai cấp, mỗi tầng lớp xã hội trong cộng đồng dân
tộc v.v… thì các thành viên của cộng đồng đều có sự tham gia vào sinh hoạt văn hoá chung
của dân tộc. Đặc trưng văn hóa của dân tộc thể hiện ở phong tục, tập quán, tín ngưỡng và các
sinh hoạt văn hoá khác của các thành viên trong cộng đồng dân tộc ấy. Do có quá trình hình
thành và phát triển lâu dài, nên văn hoá dân tộc không dễ bị đồng hoá.
Xã hội càng phát triển, giao lưu văn hóa càng mạnh và nhu cầu văn hoá càng cao thì càng có
sự hòa đồng về văn hóa nhưng hầu hết các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của
mình. Hơn thế nữa, văn hoá còn là nền tảng tinh thần, là động lực của sự phát triển, là một
công cụ bảo vệ độc lập và chủ quyền của mỗi quốc gia. Lịch sử các cuộc đấu tranh bảo vệ
nền độc lập dân tộc luôn gắn liền với cuộc đấu tranh giữ gìn bản sắc văn hóa, chống lại nguy
cơ bị đồng hoá về văn hoá. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, các quốc gia dân tộc
hiện đại đều ý thức được rằng, muốn bảo vệ và phát triển văn hoá dân tộc thì phải hội nhập
nhưng không đựơc "hoà tan".
Mỗi dân tộc còn có tâm lý, tính cách riêng và được biểu hiện thông qua sinh hoạt vật chất,
sinh hoạt tinh thần của dân tộc ấy, đặc biệt qua các phong tục, tập quán, tín ngưỡng, đời sống
văn hoá. Đây là một đặc trưng quan trọng của mỗi dân tộc. Yếu tố này được tạo nên bởi
những nét đặc thù của một cộng đồng. Nó là sự hội tụ của gần như tất cả các yếu tố sinh học
và xã hội của các tộc người. Nó trở thành tâm thức của mỗi người trong cộng đồng dân tộc
đến mức cho dù phải rời xa lãnh thổ của dân tộc để sống trong một cộng đồng hoàn toàn khác
nhưng đặc trưng văn hóa, tính cách vẫn được lưu giữ lâu dài.
Dân tộc là một cộng đồng người có một nhà nước và pháp luật thống nhất. Đây là một đặc
trưng của dân tộc- quốc gia để phân biệt với dân tộc theo nghĩa là các dân tộc – tộc người (đa
số hay thiểu số). Chính Mác và Ăngghen ngay từ thời kỳ đầu đã chú ý đến yếu tố này và phân
tích trong tác phẩm "Tuyên ngôn của Đảng cộng sản". Từ động lực phát triển kinh tế, với vai
trò tích cực của giai cấp tư sản trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản hình thành, các quốc gia dân
tộc đã hình thành ở hầu hết châu Âu. Do yêu cầu của thị trường và lưu thông hàng hoá phát
triển, giai cấp tư sản đã xoá bỏ sự phân tán, sự "cát cứ" về kinh tế và chính trị, hình thành
những quan hệ "liên minh" về lợi ích, kết quả là hình thành "một chính phủ thống nhất", "một
luật pháp thống nhất", "một thuế quan thống nhất"...Do vậy, nhà nước và pháp luật thống
nhất là một đặc trưng của dân tộc và ngày nay đây cũng là một quan niệm phổ biến trên thế
giới. Dân tộc – quốc gia – nhà nước là thống nhất không thể tách rời. Dân tộc nào cũng có
một nhà nước nhất định và nhà nước nào cũng của một dân tộc nhất định.
Những đặc trưng của dân tộc đã cho thấy, dân tộc hoàn toàn khác với các hình thức cộng
đồng người đã hình thành từ trước khi xã hội có giai cấp như thị tộc, bộ lạc. Đồng thời dân
tộc cũng khác với bộ tộc, một hình thức cộng đồng khá phổ biến ở phương Tây trước khi dân
tộc hình thành. Dân tộc có thể từ một bộ tộc phát triển lên và cũng có thể do nhiều bộ tộc hợp
lại. Tuy nhiên, các mối liên hệ giữa các thành viên trong bộ tộc còn lỏng lẻo yếu ớt, còn ở các
dân tộc các mối liên hệ trong cộng đồng ổn định và bền vững hơn. Tính cộng đồng bền vững
này tạo nên sức mạnh của mỗi dân tộc và đảm bảo cho một dân tộc có thể tồn tại, phát triển
trong những điều kiện lịch sử khác nhau kể cả trong điều kiện có giặc ngoại xâm hoặc có sự
giao lưu quốc tế mở rông. Tổng hoà các đặc trưng cơ bản về lãnh thổ, ngôn ngữ, kinh tế, văn
hoá, tâm lý, tính cách, nhà nước và pháp luật thống nhất làm cho cộng đồng dân tộc trở nên
hình thức phát triển nhất và bền vững hơn bất cứ hình thức cộng đồng nào trong lịch sử.
Trong tương lai, dân tộc sẽ tồn tại lâu dài, kể cả sau khi các giai cấp không còn trong lịch sử.
* Quá trình hình thành các dân tộc ở châu Âu và đặc thù sự hình thành dân tộc ở châu Á.
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, dân tộc là hình thức cộng đồng người gắn liền
với xã hội có giai cấp, có nhà nước và các thể chế chính trị. Lịch sử cho thấy, dân tộc có thể
được hình thành từ một bộ tộc phát triển lên, song đa số trường hợp được hình thành trên cơ
sở nhiều bộ tộc và tộc người hợp nhất lại.
C.Mác và Ph.Ăngghen chỉ rõ, ở châu Âu dân tộc hình thành theo hai phương thức chủ yếu
gắn liền với sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản. Phương thức thứ nhất, dân tộc
hình thành từ nhiều bộ tộc khác nhau trong một quốc gia. Quá trình hình thành dân tộc ở đây
vừa là một quá trình thống nhất lãnh thổ, thống nhất thị trường; đồng thời, cũng là một quá
trình đồng hoá các bộ tộc khác nhau thành một dân tộc duy nhất, một quốc gia dân tộc độc
lập, như ở các nước Đức, Ý, Pháp.v.v... Phương thức thứ hai, do điều kiện chế độ phong kiến
chưa bị thủ tiêu, chủ nghĩa tư bản phát triển còn yếu, dân tộc được hình thành từ một bộ tộc.
ở đây không có quá trình đồng hoá các bộ tộc mà chỉ có quá trình thống nhất các lãnh thổ
phong kiến thành lập một quốc gia gồm nhiều dân tộc, trong đó mỗi dân tộc hình thành từ
một bộ tộc riêng, như trường hợp ở các nước Nga, Áo, Hung .v.v...
Quá trình hình thành, phát triển dân tộc diễn ra hết sức lâu dài, đa dạng và phức tạp. ở các
nước châu Âu, sự hình thành và phát triển của dân tộc trải qua các thời kỳ chính: gắn liền với
cuộc cách mạng tư sản do giai cấp tư sản lãnh đạo; gắn liền với phong trào đấu tranh chống
chủ nghĩa đế quốc giải phóng dân tộc; và thời kỳ các dân tộc xã hội chủ nghĩa ra đời. Sự hình
thành các dân tộc trong lịch sử trên thế giới còn tuỳ điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể của
mỗi quốc gia, khu vực. Sự hình thành các quốc gia, dân tộc ở phương Đông có tính đặc thù
riêng. Thực tiễn lịch sử cho thấy, ở Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam... dân tộc được hình thành
rất sớm, không gắn với sự ra đời của chủ nghĩa tư bản.
Tính đặc thù của sự hình thành dân tộc Việt Nam
Dân tộc Việt Nam được hình thành rất sớm trong lịch sử gắn liền với nhu cầu dựng nước và
giữ nước, với quá trình đấu tranh chống ngoại xâm và cải tạo thiên nhiên, bảo vệ nền văn hoá
dân tộc. Lịch sử đã chứng minh rằng, từ hàng nghìn năm trước trên lãnh thổ Việt Nam đã có
một cộng đồng mang đầy đủ các đặc trưng của một dân tộc. Dân tộc Việt Nam đã có một
ngôn ngữ, một lãnh thổ, một nền kinh tế thống nhất; một nhà nước, luật pháp và một nền văn
hoá thống nhất. Khoa học lịch sử đã khẳng định, quá trình hình thành dân tộc Việt Nam được
bắt đầu từ khi nước Đại Việt giành được độc lập (cách đây trên 1000 năm) cho đến thời Lý -
Trần. Việc hình thành dân tộc cũng như việc hình thành nhà nước đếu bắt nguồn từ nhu cầu
chống thiên tai và chống giặc ngoại xâm. Chính đặc trưng này đã tạo nên những nét độc đáo
trong sự cố kết cộng đồng của dân tộc Việt Nam.
3. Mối quan hệ giai cấp - dân tộc - nhân loại
a. Quan hệ giai cấp - dân tộc

Dân tộc và giai cấp là những phạm trù chỉ các quan hệ xã hội khác nhau, có vai trò lịch sử
khác nhau đối với sự phát triển của xã hội. Trong lịch sử nhân loại, giai cấp có trước dân tộc
hàng nghìn năm. Khi giai cấp mất đi, dân tộc vẫn còn tồn tại lâu dài. Trong một dân tộc có
nhiều giai cấp và ngược lại một giai cấp có thể tồn tại trong nhiều dân tộc.
* Giai cấp quyết định dân tộc.
Sự phát triển của phương thức sản xuất xã hội là nguyên nhân xét đến cùng quyết định sự
hình thành, phát triển của các hình thức cộng đồng người trong lịch sử. Phương thức sản xuất
tư bản chủ nghĩa là động lực mạnh mẽ nhất của quá trình thay thế hình thức cộng đồng bộ tộc
bằng hình thức cộng đồng dân tộc. Trong quá trình đó, giai cấp tư sản đã đóng vai trò chính
của việc thúc đẩy sự hình thành dân tộc tư sản.
Quan hệ giai cấp quyết định khuynh hướng phát triển và tính chất của dân tộc. Trong một
thời đại lịch sử, mỗi dân tộc đều do một giai cấp làm đại diện. Giai cấp đó quy định tính chất
dân tộc. Giai cấp thống trị trong xã hội cũng là giai cấp thống trị đối với dân tộc. Những giai
cấp đang lên trong lịch sử, đại biểu cho sự phát triển của lực lượng sản xuất và xã hội cũng là
giai cấp đại biểu cho lợi ích chân chính của dân tộc. Giai cấp đó có khả năng nắm ngọn cờ
dân tộc để tập hợp đông đảo các giai cấp, các tầng lớp khác nhau trong dân tộc đấu tranh
chống giai cấp thống trị phản động, hoặc chống ách áp bức của các dân tộc khác.
Khi giai cấp thống trị đã trở thành lỗi thời, phản động, lợi ích giai cấp của nó mâu thuẫn găy
gắt với lợi ích dân tộc, chúng sẵn sàng từ bỏ lợi ích dân tộc để bảo vệ lợi ích giai cấp. Lúc ấy,
giai cấp thống trị bóc lột trở thành lực lượng kìm hãm sự phát triển của xã hội và của dân tộc.
Yêu cầu tất yếu phải làm cách mạng xã hội lật đổ giai cấp thống trị, phản động để giải phóng
giai cấp và giải phóng dân tộc.
Thực tiễn lịch sử đã chứng minh, ở các nước Châu Âu từ thế kỷ thứ XV, XVI giai cấp tư sản
là lực lượng đại diện cho phương thức sản xuất mới (phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa),
bởi vậy nó là giai cấp tiến bộ và cách mạng. Lợi ích của giai cấp tư sản lúc đó có sự phù hợp
với lợi ích của các giai cấp có lợi ích gắn liền với việc thủ tiêu chế độ phong kiến. Giai cấp tư
sản đã trở thành giai cấp lãnh đạo phong trào cách mạng tư sản, thủ tiêu chế độ phong kiến và
đưa tới sự hình thành các quốc gia, dân tộc tư sản. Khi giai cấp tư sản trở thành lực lượng
thống trị xã hội đã duy trì quan hệ áp bức dân tộc và trở nên đối lập với lợi ích dân tộc. Để
tiếp tục tìm kiếm lợi nhuận, giai cấp tư sản đã tiến hành xâm lược các dân tộc khác. Chủ
nghĩa tư bản đã tạo ra những mâu thuẫn và bất bình đẳng dân tộc sâu sắc; đồng thời, là cội
nguồn chủ yếu của áp bức dân tộc. Áp bức giai cấp là nguyên nhân căn bản của áp bức dân
tộc. Vì vậy, đánh đổ giai cấp tư sản không những chỉ là vì lợi ích giai cấp vô sản và nhân dân
lao động mà còn vì lợi ích của dân tộc. Chính vì vậy chủ nghĩa Mác khẳng định, muốn xoá bỏ
triệt để ách áp bức dân tộc thì phải xoá bỏ nguồn gốc của nó là chế độ người bóc lột người.
Chính chủ nghĩa tư bản đã tạo ra tiền đề để thực hiện điều đó.
Vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ chí Minh đã chỉ rõ, trong các nước
thuộc địa và phụ thuộc, dân tộc chỉ có thể được giải phóng triệt để khi đặt dưới sự lãnh đạo
của giai cấp công nhân và thực hiện thắng lợi các mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ
nghĩa. Và chỉ khi đó vấn đề dân tộc, cùng vấn đề giai cấp mới được giải quyết một cách triệt
để.
* Vấn đề dân tộc có ảnh hưởng quan trọng đến vấn đề giai cấp.
Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ, dân tộc có vai trò quan trọng đối với vấn đề giai cấp. Sự hình
thành dân tộc mở ra những điểu kiện thuận lợi hơn cho cuộc đấu tranh giai cấp. Sự hình thành
các dân tộc tư sản đã mở ra một không gian rộng lớn cho sự phát triển của giai cấp và đấu
tranh giai cấp. Nhưng giai cấp tư sản càng phát triển thì kèm theo với nó là sự lớn mạnh của
giai cấp vô sản. Giai cấp vô sản đã tận dụng được những điều kiện thuận lợi do dân tộc mang
lại để tập hợp lực lượng đấu tranh lật đổ sự thống trị của giai cấp tư sản, giải phóng dân tộc
và giải phóng giai cấp. Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ, trong cuộc đấu tranh của mình, giai cấp
vô sản “Trước hết phải thanh toán xong giai cấp tư sản nước mình đã”[38] và “giai cấp vô sản
mỗi nước trước hết phải giành lấy chính quyền, phải tự vươn lên thành giai cấp dân tộc, phải
tự mình trở thành dân tộc…”[39].
Đấu tranh giải phóng dân tộc là điều kiện, tiền đề cho đấu tranh giải phóng giai cấp. Thực
tiễn lịch sử khẳng định, trong điều kiện chưa có độc lập dân tộc thì giai cấp đại biểu cho
phương thức sản xuất mới muốn trở thành “giai cấp dân tộc” phải đi đầu trong phong trào
cách mạng giải phóng dân tộc, phải thực hiện trước tiên nhiệm vụ khôi phục độc lập dân tộc.
Trong thời đại đế quốc chủ nghĩa, các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc có vai trò hết sức to
lớn đối với sự nghiệp cách mạng của giai cấp vô sản và nhân dân lao động. V.I.Lênin đưa ra
khẩu hiệu kêu gọi giai cấp vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại để
chống lại chủ nghĩa tư bản. Đồng thời đánh giá đúng đắn vai trò có ý nghĩa thời đại của cách
mạng giải phóng dân tộc, chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong nắm ngọn cờ
dân tộc để lãnh đạo quần chúng làm cách mạng. V.I.Lênin chỉ rõ, nhiệm vụ của của giai cấp
công nhân các nước tư bản, đế quốc là phải ra sức ủng hộ phong trào cách mạng giải phóng
dân tộc. Muốn đưa phong trào cách mạng tiến lên, giai cấp công nhân mỗi nước và chính
đảng của nó phải tự mình chứng tỏ là người đại biểu chân chính của dân tộc, phải kết hợp
chặt chẽ lợi ích giai cấp và lợi ích dân tộc; đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc.
Từ những năm 20 của thế kỷ XX, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định, cách mạng vô sản ở
các nước tư bản chủ nghĩa và cách mạng giải phóng dân tộc như “đôi cách của một con
chim”. Người đã chỉ rõ một chân lý là, ở các nước thuộc địa và phụ thuộc, sự nghiệp giải
phóng giai cấp phải được bắt đầu từ sự nghiệp giải phóng dân tộc. Bởi vì, một khi dân tộc đã
bị kẻ thù xâm lược thì giai cấp công nhân và nhân dân lao động cũng trở thành nô lệ cho các
thế lực thống trị, bóc lột ngoại bang. Vì thế, con đường giải phóng giai cấp ở các nước này tất
yếu phải đi từ giải phóng dân tộc và phải gắn lợi ích dân tộc với lợi ích giai cấp. Đối với cách
mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc
không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”. Người chỉ rõ, cách mạng giải
phóng dân tộc không phải là nhân tố bị động, phụ thuộc một chiều vào cách mạng vô sản ở
các nước chính quốc; ngược lại, nếu đảng của giai cấp công nhân có đường lối đúng đắn, biết
phát huy nhân tố bên trong và điều kiện quốc tế bên ngoài, nắm vững thời cơ thì cách mạng ở
nước thuộc địa có thể thành công trước cách mạng ở chính quốc.
Trong thời đại ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất do cuộc cách
mạng khoa học và công nghệ hiện đại đem lại; xu thế toàn cầu hoá, khu vực hoá tăng nhanh
làm cho quan hệ giao lưu, hiểu biết giữa các dân tộc xích lại gần nhau hơn. Đó là một trong
những điều kiện thuận lợi cho cuộc đấu tranh giải phóng giai cấp và giải phóng dân tộc hiện
nay. Một trong những đặc điểm chủ yếu của thời đại ngày nay là đấu tranh giai cấp và đấu
tranh dân tộc gắn bó chặt chẽ với nhau.
b. Quan hệ giai cấp, dân tộc với nhân loại
Nhân loại là khái niệm dùng để chỉ toàn thể cộng đồng người sống trên trái đất. Nhân loại
được hình thành trên cơ sở của việc thiết lập những quan hệ giữa các thành viên, những tập
đoàn và những cộng đồng trở nên một thể thống nhất. Cơ sở của sự thống nhất đó là bản chất
người của từng cá thể và của cả cộng đồng, bản chất đó quy định lợi ích chung và quy luật
phát triển chung của cả cộng đồng nhân loại.
Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, cộng đồng nhân loại chưa hình thành rõ nét và vấn đề
nhân loại chưa được thực sự đặt ra. Bởi vì, trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, con người mới
tách khỏi giới động vật; trình độ phát triển về mọi mặt, đặc biệt là trình độ của sản xuất vật
chất còn rất lạc hậu nên các cộng đồng người nguyên thuỷ sống có tính cách biệt lập và
không tạo lập được các mối liên hệ rộng rãi. Chỉ đến giai đoạn phát triển nhất định của văn
minh, con người mới mới bắt đầu có sự nhận thức đầy đủ hơn về chính mình, về quan hệ của
mình với cộng đồng và về vận mệnh của loài người.
Thời cổ đại, một số nhà tư tưởng của giai cấp chủ nô đã coi giai cấp nô lệ chỉ là “công cụ biết
nói”.Chế độ đẳng cấp cực đoan, chế độ phân biệt chủng tộc v.v… trong lịch sử cho thấy, đã
có những tập đoàn người đặc quyền, đặc lợi không muốn thừa nhận sự thống nhất trên cơ sở
bản chất người của một bộ phận cộng đồng nhân loại.
Đối lập với những quan điểm trên, nhiều nhà tư tưởng tiến bộ thuộc các thời đại khác nhau
xem nhân loại như một cộng đồng có chung vận mệnh, có chung bản chất; xem sự tồn tại của
các cá nhân cũng như các cộng đồng, tập đoàn người... không thể tách rời khỏi vận mệnh
nhân loại. Một số nhà tư tưởng thời kỳ Phục Hưng và thời đại cách mạng tư sản đã đề cao
vấn đề nhân loại, đề cao quyền con người. Vì vậy, sự tự ý thức của nhân loại đã có một bước
phát triển lớn. Tuy nhiên, quan niệm của họ còn trừu tượng và phiến diện, chưa thấy được
tính lịch sử và tính giai cấp của vấn đề nhân loại.
Quan niệm về tính thống nhất toàn nhân loại của chủ nghĩa duy vật lịch sử không dừng lại ở
bản chất tộc loại trừu tượng của con người. Chủ nghĩa duy vật lịch sử đã chỉ ra bản chất xã
hội của con người và loài người, coi đó là tiêu chí cơ bản để phân biệt loài người với loài vật
và bản chất ấy là cơ sở của sự thống nhất cộng đồng nhân loại. Con người là sinh vật có bản
chất xã hội, do đó nhân loại là cộng đồng của những thực thể có bản chất xã hội. Cộng đồng
đó không ngừng vận động, phát triển theo trình độ phát triển của những năng lực bản chất
người.
Nền văn minh của nhân loại có được như ngày nay là thành quả hoạt động sáng tạo trong
nhiều thiên niên kỷ của cả loài người và không phải của từng thành viên, từng tập đoàn, từng
cộng đồng người riêng lẻ. Lợi ích nhân loại là cái đảm bảo xét đến cùng cho lợi ích của cả
loài người. Vì vậy, bảo vệ lợi ích của nhân loại là trách nhiệm của mỗi cá nhân, tập đoàn và
các cộng đồng xã hội.
Giai cấp, dân tộc và nhân loại có mối quan hệ biện chứng với nhau. Là những cộng đồng và
tập đoàn người tồn tại và phát triển không tách rời nhân loại, nên giai cấp, dân tộc và nhân
loại luôn có tác động ảnh hưởng lẫn nhau. Quan hệ biện chứng giữa giai cấp, dân tộc và nhân
loại được thể hiện trên các nội dung cơ bản sau:
Trong xã hội có giai cấp, lợi ích nhân loại không tách rời với lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc
và bị chi phối bởi lợi ích giai cấp và dân tộc. Trong xã hội có giai cấp, mỗi giai đoạn lịch sử
nhất định tất yếu hình thành các quan hệ giai cấp, dân tộc. Giai cấp thống trị trong phương
thức sản xuất còn phù hợp với quy luật vận động của lịch sử không những là đại biểu cho lợi
ích chân chính của dân tộc, mà còn có vai trò to lớn thúc đẩy sự tiến bộ của văn minh nhân
loại. Ngược lại, khi giai cấp thống trị dân tộc trở lên lỗi thời, phản động, thì lợi ích của nó về
căn bản mâu thuẫn với lợi ích chung của dân tộc và lợi ích toàn nhân loại.
Trong xã hội phong kiến, giai cấp tư sản là giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất mới,
phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử. Lúc đó lợi ích của giai cấp tư sản phù hợp với lợi
ích của dân tộc và nhân loại, vì vậy giai cấp tư sản đã có đóng góp tích cực trong việc hình
thành dân tộc và thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng nhân loại.
Giai cấp tư sản sau khi trở thành giai cấp thống trị xã hội, chúng đã nhanh chóng củng cố
quyền lực của mình để duy trì áp bức giai cấp và áp bức dân tộc. Hiện nay, sự phát triển của
chủ nghĩa tư bản đang đặt nhân loại đứng nhiều vấn đề toàn cấu cấp bách, như ô nhiễm môi
trường sống; cạn kiệt tài nguyên; đói nghèo; bệnh tật; khủng bố.v.v.. Giai cấp tư sản thực sự
là trở lực chính của tiến bộ xã hội hiện nay. Giai cấp công nhân là giai cấp có lợi ích phù hợp
với lợi ích căn bản của dân tộc và nhân loại hiện nay, do vậy muốn giải phóng mình giai cấp
công nhân phải đồng thời giải phóng dân tộc và giải phóng toàn nhân loại. Đó không chỉ là sự
nghiệp giải phóng một giai cấp, mà còn là sự nghiệp giải phóng xã hội, giải phóng con người
nói chung.
Tuy nhiên, vấn đề nhân loại không phải bị chi phối một cách thụ động bởi vấn đề dân tộc và
giai cấp, mà có vai trò tác động trở lại rất quan trọng. Trước hết, sự tồn tại của nhân loại là
tiền đề, là điều kiện tất yếu thường xuyên của sự tồn tại dân tộc và giai cấp. Sự phát triển của
thế giới mà trước hết là sự phát triển của lực lượng sản xuất xã hội nói chung đã tạo ra những
tiền đề quan trọng cho con người cải tạo tự nhiên và xã hội, phục vụ cho cuộc sống của mình.
Tác động của nhân loại đến dân tộc và giai cấp còn được thể hiện ở chỗ, sự phát triển về mọi
mặt của nhân loại tạo ra những điều kiện thuận lợi cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và
giai cấp. Lịch sử đã khẳng định, sự phát triển của nhân loại qua mỗi giai đoạn đã từng bước
tác động to lớn đến phong trào giải phóng giai cấp và giải phóng dân tộc. Sự phát triển đó tạo
ra những điều kiện thuận lợi về vật chất và tinh thần cho cuộc đấu tranh của các giai cấp tiến
bộ, cách mạng để lật đổ ách thống trị của các giai cấp thống trị, phản động.
Sự phát triển của lực lượng sản xuất, của cách mạng khoa học, công nghệ hiện đại và toàn
cầu hoá hiện nay đang làm gay gắt thêm những vấn đề toàn cầu của thời đại. Việc giải quyết
tốt các vấn đề toàn cầu của thời đại sẽ tạo ra tiền đề và điều kiện góp phần giải quyết vấn đề
dân tộc và giai cấp hiện nay.
Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở lý luận, phương pháp luận khoa học để nhận
thức và giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa giai cấp, dân tộc và nhân loại trong thời đại
ngày nay. Đây còn là cơ sở lý luận để đấu tranh, phê phán các quan điểm sai lầm của các học
giả tư sản và chủ nghĩa cơ hội về vấn đề này hiện nay.
Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã giải quyết đúng đắn mối quan hệ
giữa lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc và lợi ích nhân loại. Ngày nay, sự nghiệp đổi mới toàn
diện đất nước Việt Nam chính là đóng góp quan trọng vào phong trào cách mạng thế giới và
tiến bộ xã hội trong thời đại hiện nay. Để thực hiện được mục tiêu của cách mạng Việt Nam
là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, cần phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân
tộc kết hợp với sức mạnh của thời đại. Vận dụng sáng tạo lý luận về giai cấp và đấu tranh giai
cấp, về mối quan hệ giữa giai cấp, dân tộc và nhân loại của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, đưa sự nghiệp đổi mới đất nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa đến thắng lợi, góp phần tích cực vào thực hiện tiến bộ xã hội
của nhân dân thế giới.
III. NHÀ NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG XÃ HỘ
1. Nhà nước
Nhà nước là một hiện tượng xã hội, tồn tại ở trong các xã hội có giai cấp và có đấu tranh giai
cấp. Do nhận thức, lợi ích giai cấp khác nhau, phương pháp tiếp cận khác nhau nên trong lịch
sử tư tưởng của nhân loại đã có nhiều cách hiểu khác nhau về nhà nước xoay quanh những
vấn đề cơ bản như: nguồn gốc, bản chất, chức năng của nhà nước, các kiểu và hình thức nhà
nước trong lịch sử,.. Có hai loại quan điểm chính là quan điểm ngoài mácxít và quan điểm
mácxít về nhà nước. Nhìn chung, các quan điểm ngoài mácxít, do hạn chế về mặt lịch sử, về
nhận thức, do bị chi phối bởi lợi ích của giai cấp đã giải thích không đúng, không mang tính
khách quan, khoa học về nhà nước
Quan điểm về nhà nước trong lịch sử được các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác –Lênin kế
thừa, bổ sung và phát triển đã đạt được giá trị khoa học khi giải thích hiện tượng nhà nước.
a. Nguồn gốc của nhà nước
Ph. Ăngghen, trong tác phẩm Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước
cho rằng, nhà nước là một phạm trù lịch sử: “Nhà nước tồn tại không phải là mãi mãi từ ngàn
xưa. Đã từng có xã hội không cần đến nhà nước, không có một khái niệm nào về nhà nước và
chính quyền nhà nước cả”
Trong xã nguyên thủy, với sự tồn tạị của cộng đồng thị tộc, bộ lạc, chưa xuất hiện nhà nước,
chưa có nhà nước với tư cách là cơ quan quyền lực của giai cấp, duy trì sự thống trị của giai
cấp, đối lập với nhân dân. Xã hội tồn tại theo thể chế tự quản. Vào giai đoạn cuối của xã hội
cộng sản nguyên thủy, trong xã hội xuất hiện chế độ tư hữu. Sự bất bình đẳng, phân hóa giai
cấp diễn ra phổ biến. Xuất hiện giai cấp thống trị và giai cấp bị thống trị. Quan hệ áp bức bóc
lột dần dần thay cho quan hệ bình đẳng giữa người với người, nền dân chủ bị thay bằng nền
độc tài. Điều đó dẫn đến những mâu thuẫn giai cấp gay gắt, không thể điều hòa được. Các
cuộc đấu tranh nổi dậy của giai cấp bị trị chống lại sự thống trị của giai cấp thống trị diễn ra
thường xuyên. Để giữ địa vị và quyền lợi của mình, giai cấp thống trị sử dụng công cụ bạo
lực để đàn áp sự phản kháng, nổi dậy đấu tranh của giai cấp bị trị. Cuộc đấu tranh giai cấp
đầu tiên trong xã hội Chiếm hữu nô lệ mang tính quyết liệt giữa hai giai cấp chủ nô và nô lệ,
đòi hỏi sự ra đời của nhà nước để có thể “ làm dịu” mâu thuẫn giai cấp, duy trì sự sự tồn tại
của xã hội.
Nhà nước ra đời trong những điều kiện hoàn cảnh lịch sử nhất định. Nhà nước là sản phẩm
của một xã hội đã phát triển tới một giai đoạn nhất định khi “ xã hội đó đã bị phân thành
những mặt đối lập không thể điều hòa mà xã hội đó bất lực không sao loại bỏ được”.
Nhà nước ra đời để đáp ứng yêu cầu duy trì trật tự và thống trị xã hội của giai cấp thống trị,
để cho cuộc đấu tranh giai cấp không đi đến sự tiêu diệt lẫn nhau và tiêu diệt luôn cả xã hội,
để duy trì xã hội trong vòng “trật tự”. V.I.Lênin cho rằng, khi trong xã hội xuất hiện “ biểu
hiện của mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được” thì nhà nước ra đời. Rằng: “Bất cứ ở
đâu, hễ lúc nào và chừng nào, về mặt khách quan, những mâu thuẫn giai cấp không thể điều
hòa được, thì nhà nước xuất hiện.Và ngược lại, sự tồn tại của nhà nước chứng tỏ rằng những
mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa được”.
Như vậy, nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện nhà nước là do sự phát triển của lực lượng
sản xuất dẫn đến sự dư thừa tương đối của cải, xuất hiện chế độ tư hữu, còn nguyên nhân trực
tiếp đẫn tới sự xuất hiện nhà nước là do mâu thuẫn giai cấp trong xã hội gay gắt không thể
điều hòa được. Nhà nước ra đời là một tất yếu khách quan để “làm dịu” sự xung đột giai cấp,
để duy trì trật tự xã hội trong vòng “ trật tự” mà ở đó, địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị
được đảm bảo.
b. Bản chất của nhà nước
Nhà nước ra đời trong điều kiện kinh tế - xã hội nhất định. Nhà nước chỉ ra đời và tồn tại
trong xã hội có mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp. Nhà nước, theo Ph.Ăngghen:
“chẳng qua chỉ là một bộ máy của một giai cấp này dùng để trấn áp một giai cấp khác, điều
đó trong chế độ Cộng hòa dân chủ cũng hoàn toàn giống như trong chế độ quân chủ”.
V. I Lênin khẳng định lại quan điểm của C. Mác về nhà nước: “Theo Mác, nhà nước là một
cơ quan thống trị giai cấp, là một cơ quan áp bức của một giai cấp này đối với một giai cấp
khác; đó là sự kiến lập một “trật tự”, trật tự này hợp pháp hóa và củng cố sự áp bức kia bằng
cách làm dịu xung đột giai cấp”.
Thông thường, giai cấp thống trị có quyền lực kinh tế trong xã hội là giai cấp lập ra và sử
dụng nhà nước như là công cụ để duy trì trật tự xã hội, bảo vệ địa vị và quyền lợi của giai cấp
mình.
Như vậy, nhà nước, về bản chất, là một tổ chức chính trị của một giai cấp thống trị về mặt
kinh tế nhằm bảo vệ trật tự hiện hành và đàn áp sự phản kháng của các giai cấp khác.
Nhà nước chỉ là công cụ chuyên chính của một giai cấp, không có nhà nước đứng trên, đứng
ngoài giai cấp. Tuy nhiên, cũng có trường hợp nhà nước cũng có thể là sản phẩm của sự thỏa
hiệp về quyền lợi tạm thời giữa một số giai cấp để chống lại một giai cấp khác. Hoặc cũng có
khi nhà nước giữ một mức độ độc lập đối với hai giai cấp đối địch, khi cuộc đấu tranh giữa
chúng đạt tới mức cân bằng nhất định. Ph. Ăngghen chỉ rõ: “Tuy nhiên cũng có trường hợp
ngoại lệ, là có những thời kỳ trong đó những giai cấp đang đấu tranh với nhau lại gần đạt
được một thế bình quân khiến cho chính quyền nhà nước, tựa hồ một kẻ trung gian giữa các
bên, lại tạm thời có được một mức độ độc lập nào đó đối với cả hai giai cấp”.
Nhà nước dù có tồn tại dưới hình thức nào thì cũng phản ánh và mang bản chất giai cấp. Đo
đó, để phân biệt nhà nước với các tổ chức xã hội khác cần phải nhận biết các đặc trưng của
nhà nước.
c. Đặc trưng cơ bản của nhà nước
Ph. Ăngghen cho rằng, nhà nước có ba đặc trưng cơ bản. Một là, nhà nước quản lý cư dân
trên một vùng lãnh thổ nhất định: “… so với tổ chức huyết tộc trước kia (thị tộc hay bộ tộc)
thì đặc trưng thứ nhất của nhà nước là ở chỗ nó phân chia thần dân trong quốc gia theo sự
phân chia lãnh thổ…”. Cư dân trong cộng đồng nhà nước không chỉ tồn tại quan hệ huyết
thống mà còn tồn tại trên cơ sở quan hệ ngoài huyết thống. Đó là quan hệ kinh tế, quan hệ xã
hội, quan hệ chính trị,.. giữa các thành phần cư dân trong một phạm vi lãnh thổ nhất định.
Hình thành biên giới quốc gia giữa các nhà nước với tư cách là một quốc gia – dân tộc. Trong
cộng đồng nhà nước có thể tồn tại nhiều giai cấp, tầng lớp, thành phần xã hội. Trong xã hội
hiện đại vẫn có những nhà nước, mà ở đó ngoài giai cấp, tầng lớp xã hội vẫn còn tồn tại cộng
đồng thị tộc, bộ lạc, bộ tộc. Về nguyên tắc, quyền lực nhà nước có hiệu lực với tất cả thành
viên, tổ chức tồn tại trong phạm vi biên giới quốc gia.Việc xuất nhập cảnh do nhà nước quản
lý.
Hai là, nhà nước có hệ thống các cơ quan quyền lực chuyên nghiệp mang tính cưỡng chế đối
với mọi thành viên như: hệ thống chính quyền từ trung ương tới cơ sở, lực lượng vũ trang,
cảnh sát, nhà tù… đó là “những công cụ vũ lực chủ yếu của quyền lực nhà nước”.
Nhà nước quản lý xã hội dựa vào pháp luật là chủ yếu. Bằng hệ thống luật pháp, nhà nước
“cưỡng bức” mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội phải thực hiện các chính sách theo hướng có
lợi cho giai cấp thống trị. Bộ máy chính quyền từ trung ương đến cơ sở là công cụ triển khai
thực hiện những chính sách của nhà nước. Bộ máy này được nhà nước trả lương từ các nguồn
thu trong ngân sách, do đó thường trung thành với giai cấp thống trị. Quyền lực nhà nước
không thuộc về nhân dân mà thuộc về giai cấp thống trị, ngày càng xa rời nhân dân, đối lập
với nhân dân.
Ba là, nhà nước có hệ thống thuế khóa để nuôi bộ máy chính quyền.
Để duy trì sự thống trị của mình, giai cấp thống trị trước hết phải đảm bảo hoạt động của bộ
máy nhà nước. Mà muốn bộ máy nhà nước hoạt động thì phải có nguồn tài chính. Nguồn tài
chính được nhà nước huy động chủ yếu là do thu thuế, sau đó là quốc trái thu được do sự
cưỡng bức hoặc do sự tự nguyện của công dân. V.I. Lênin cho rằng: “muốn duy trì quyền lực
xã hội đặc biệt, đặt lên trên xã hội, thì phải có thuế và quốc trái”.
d. Chức năng cơ bản của nhà nước
Nhà nước, về bản chất là công cụ thống trị của giai cấp thống trị, song để duy trì nhà hội
trong vòng “ trật tự”, nhà nước đồng thời phải thực hiện nhiều chức năng: chức năng thống trị
chính trị của giai cấp và chức năng xã hội, chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.
Chức năng thống trị chính trị của giai cấp chịu sự qui định bởi tính giai cấp của nhà nước. Là
công cụ thống trị giai cấp, nhà nước thường xuyên sử dụng bộ máy quyền lực để duy trì sự
thống trị đó thông qua hệ thống chính sách và pháp luật. Bộ máy quyền lực của nhà nước từ
trung ương đến cơ sở, nhân danh nhà nước duy trì trật tự xã hội, đàn áp mọi sự phản kháng
của giai cấp bị trị, các lực lượng chống đối nhằm bảo vệ địa vị và quyền lợi của giai cấp
thống trị.
Chức năng xã hội của nhà nước được biểu hiện ở chỗ, nhà nước nhân danh xã hội làm nhiệm
vụ quản lý nhà nước về xã hội, điều hành các công việc chung của xã hội như: thủy lợi, giao
thông, y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường,.. để duy trì sự ổn định của xã hội trong “trật tự” theo
quan điểm của giai cấp thống trị. Tuy nhiên, theo Ph. Ăngghen, nhà nước là đại biểu chính
thức của toàn xã hội chỉ trong chừng mực nó là nhà nước của bản thân giai cấp đại diện cho
toàn xã hội trong thời đại tương ứng.
Mối quan hệ giữa chức năng thống trị chính trị của giai cấp và chức năng xã hội của nhà
nước.
Do bản chất giai cấp của nhà nước qui định, nhà nước bao giờ cũng đặt chức năng thống trị
chính trị của giai cấp lên hàng đầu. Giai cấp thống trị bao giờ cũng sử dụng nhà nước như
một công cụ thống trị để duy trì quyền thống trị của mình, bảo vệ lợi ích trước hết là là lợi ích
của giai cấp mình. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp thống trị vì thế, giữ địa vị quyết
định, nó chi phối và định hướng chức năng xã hội của nhà nước.
Để duy trì trật tự xã hội, nhà nước của giai cấp thống trị còn phải thực hiện chức năng xã hội
của mình. Ph. Ăngghen cho rằng: “… chức năng xã hội là cơ sở của sự thống trị chính trị; và
sự thống trị chính trị cũng chỉ kéo dài chừng nào nó còn thực hiện chức năng xã hội đó của
nó”. Do vậy, chức năng xã hội của nhà nước có vai trò rất quan trọng đối với sự tồn tại của
nó. Nếu chính quyền nhà nước nào không chú ý tới chức năng xã hội thì sẽ nhanh chóng đi
tới sự sụp đổ.
Như vậy, giữa chức năng thống trị chính trị và chức năng xã hội của nhà nước luôn có mối
quan hệ hữu cơ với nhau. Một nhà nước tồn tại lâu dài khi giai cấp thống trị biết giải quyết ổn
thỏa lợi ích giai cấp và lợi ích của toàn xã hội trong những hoàn cảnh, điều kiện cụ thể.
Ngoài chức năng thống trị chính trị của giai cấp và chức năng xã hội, nhà nước còn có chức
năng đối nội và chức năng đối ngoại.
Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại
Chức năng đối nội của nhà nước là sự thực hiện đường lối đối nội nhằm duy trì trật tự xã hội
thông qua các công cụ như: chính sách xã hội, luật pháp, cơ quan truyền thông, văn hóa, y tế,
giáo dục,.. Chức năng đối nội được thực hiện trong tất cả các lĩnh vực trong đời sống xã hội
của mỗi quốc gia, dân tộc nhằm đáp ứng và giải quyết những nhu cầu chung của toàn xã hội.
Chức năng đối nội được nhà nước thực hiện một cách thường xuyên, liên tục thông qua lăng
kính giai cấp của giai cấp thống trị.
Chức năng đối ngoại của nhà nước là sự triển khai thực hiện chính sách đối ngoại của giai
cấp thống trị nhằm giải quyết mối quan hệ với các thể chế nhà nước khác dưới danh nghĩa là
quốc gia dân tộc, nhằm bảo vệ lãnh thổ quốc gia, đáp ứng nhu cầu trao đổi kinh tế, văn hóa,
khoa học kỹ thuật, y tế, giáo dục,.. của mình. Trong xã hội hiện đại, chính sách đối ngoại của
nhà nước được các quốc gia coi trọng, xem đó như là điều kiện cho sự phát triển của mình.
Các nhà nước không chỉ quan hệ với nhau mà còn quan hệ với các tổ chức quốc tế, các tổ
chức phi chính phủ,..
Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại của nhà nước là hai mặt của một thực thể thống
nhất, hỗ trợ và tác động lẫn nhau nhằm thực hiện đường lối đối nội và đường lối đối ngoại
của giai cấp thống trị. Trong mối quan hệ này thì chức năng đối nội của nhà nước giữ vai trò
chủ yếu. Bởi vì, nhà nước trước hết phải duy trì được trật tự xã hội, giải quyết những công
việc xã hội, để xã hội tồn tại trong vòng trật tự nhất có thể. Làm tốt chức năng đối nội, nhà
nước mới có điều kiện để thực hiện tốt chức năng đối ngoại.
Khi chức năng đối ngoại được thực hiện tốt thì chức năng đối nội lại càng có điều kiện thực
hiện, vị thế và vai trò của nhà nước ngày càng cao, các vấn đề kinh tế - xã hội được đảm bảo,
an ninh quốc phòng được giữ vững, văn hóa, giáo dục, y tế cộng đồng,.. phát triển.Trong xã
hội hiện đại, nhà nước nào giữ được sự ổn định chính trị - xã hội thì các nhà đầu tư nước
ngoài mới dám đầu tư, thực hiện các dự án lớn, kinh tế - xã hội và các lĩnh vực khác của đời
sống xã hội mới có điều kiện phát triển.
e. Các kiểu và hình thức nhà nước
Nhà nước tồn tại rất phong phú và đa dạng. Để đễ nhận biết, cần phải phân loại thành kiểu và
hình thức của nhà nước.
Căn cứ vào tính chất giai cấp của nhà nước có thể phân biệt các kiểu nhà nước. Trong lịch sử
xã hội có giai cấp, chỉ có giai cấp chủ nô, địa chủ phong kiến, tư sản và vô sản đã từng có nhà
nước, lấy nhà nước làm công cụ thống trị giai cấp của mình. Do đó, đã từng tồn tại bốn kiểu
nhà nước trong lịch sử: nhà nước chủ nô quý tộc, nhà nước phong kiến, nhà nước tư sản, nhà
nước vô sản. Các kiểu nhà nước trên cơ bản giống nhau ở chỗ: đều là công cụ thống trị của
giai cấp thống trị. Tuy nhiên, nhà nước vô sản có sự khác biệt về chất với các kiểu nhà nước
khác ở chỗ: nó là nhà nước đặc biệt, nhà nước của số đông thống trị số ít. Giai cấp vô sản liên
minh với giai cấp nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ và các tầng lớp nhân dân lao động khác
duy trì sự thống trị của mình đối với toàn xã hội.
Hình thức nhà nước là khái niệm dùng để chỉ cách thức tổ chức, phương thức thực hiện
quyền lực nhà nước của giai cấp thống trị. Hình thức nhà nước thực chất là hình thức cầm
quyền của giai cấp thống trị. Hình thức nhà nước chịu sự qui định của bản chất giai cấp của
nhà nước, bởi tính chất và trình độ phát triển của kinh tế -xã hội, bởi cơ cấu giai cấp, tương
quan lực lượng giữa các giai cấp trong xã hội, bởi đặc điểm lịch, sử văn hóa xã hội, phong tục
tập quán, tín ngưỡng tôn giáo của mỗi quốc gia – dân tộc.
Trong kiểu nhà nước chủ nô quý tộc thời đại chiếm hữu nô lệ từng tồn tại nhiều hình thức nhà
nước khác nhau như: nhà nước quân chủ chủ nô, nhà nước cộng hòa dân chủ chủ nô. Nhà
nước thành bang Xpác ở Hy Lạp thời Cổ đại là điển hình của hình thức quân chủ chủ nô. Ở
đó, quyền lực nhà nước nằm trong tay hoàng đế. Nhà nước thành bang Aten là điển hình của
hình thức nhà nước cộng hòa dân chủ chủ nô. Quyền lực nhà nước thuộc về Hội đồng trưởng
lão. Hội đồng này còn được gọi là Hội đồng chấp chính quan, do cư dân Aten bầu ra theo
hình thức bỏ phiếu tín nhiệm. Các viên quan trong Hội đồng có thể bị bãi miễn nếu không
còn đủ uy tín.
Về hình thức, dù là nhà nước dân chủ hay quân chủ thì về bản chất, đều là công cụ thống trị
của giai cấp chủ nô đối với giai cấp nô lệ và các tầng lớp cư dân khác trong xã hội.V. I.
Lênin, trong tác phẩm Bàn về nhà nước cho rằng: “… người ta đã phân biệt chính thể quân
chủ và chính thể cộng hòa, chính thể quý tộc và chính thể dân chủ. Chính thể quân chủ, tức là
chính quyền của một người; trong chính thể cộng hòa, thì không một quyền lực nào mà
không phải do bầu cử mà có; chính tthể quý tộc, tức là chính thể của một thiểu số tương đối
nhỏ hẹp; chính thể dân chủ, tức là chính quyền của nhân dân… Mặc dù có sự khác nhau như
thế, nhưng nhà nước, trong thời đại chế độ nô lệ, dù là dân chủ hay cộng hòa quý tộc hay
cộng hòa dân chủ, đều là nhà nước chủ nô”.
Thời Trung cổ, giai cấp địa chủ phong kiến nắm trong tay quyền thống trị xã hội. Nhà nước
tồn tại dưới hình thức nhà nước phong kiến tập quyền và nhà nước phong kiến phân quyền.
Trong hình thức nhà nước phong kiến tập quyền thì quyền lực tập trung trong tay chính
quyền trung ương, đứng đầu là vua, hoàng đế. Vua, hoàng đế có quyền lực tuyệt đối. Khẩu dụ
của vua được coi ngang bằng với pháp luật. Nhà nước phong kiến phân quyền là hình thức
nhà nước mà ở đó, quyền lực bị phân tán bởi nhiều thế lực phong kiến cát cứ ở các địa
phương khác nhau. Chính quyền trung ương tồn tại chỉ trên danh nghĩa. Thực tế, vua, hoàng
đế chỉ là bù nhìn, không có thực quyền.
Về bản chất, dù tồn tại dười hình thức phân quyền hay tập quyền thì nhà nước phong kiến
vẫn là nhà nước của giai cấp địa chủ, quý tộc, là công cụ thống trị giai cấp của giai cấp địa
chủ, quý tộc.
Trong xã hội tư bản tồn tại nhiều hình thức nhà nước như: chế độ cộng hòa, chế độ cộng hòa
đại nghị, chế độ cộng hòa tổng thống, chế độ cộng hòa thủ tướng, chế độ quân chủ lập hiến,
nhà nước liên bang, nhà nước phúc lợi chung,.. Các hình thức nhà nước này dù có khác nhau
về hình thức do chế độ bầu cử, chế độ một hay hai viện, nhiệm kỳ và quyền lực của tổng
thống, thủ tướng, sự phân chia quyền lực giữa tổng thống, thủ tướng và nội các chính phủ…;
song, về bản chất đều là nhà nước tư sản, là công cụ thống trị của giai cấp tư sản đối với các
giai cấp, tầng lớp khác trong xã hội. V.I. Lênin trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng đã
viết: “những hình thức của nhà nước tư sản thì hết sức khác nhau, nhưng thực chất chỉ là một:
chung quy lại thì tất cả những hình thức nhà nước ấy, vô luận thế nào, cũng tất nhiên phải là
nền chuyên chính tư sản”[52].
Trong các hình thức nhà nước tư sản, các tập đoàn tư bản, thông qua tổ chức đảng chính trị,
thực hiện quyền lãnh đạo của mình, bảo vệ quyền lợi và địa vị thống trị của giai cấp, tập đoàn
mình. Về hình thức, các hình thức nhà nước tư sản đều đề cao quyền tự do, dân chủ của mọi
người. Tuy nhiên cần chú ý rằng, về bản chất thì nhà nước tư sản nào cũng là công cụ chuyên
chính của giai cấp tư sản, được luật pháp tư sản bảo vệ, nền dân chủ tư sản, thực chất chỉ nền
dân chủ của số ít những người có quyền, có tiền và địa vị, thế lực trong xã hội, là nền dân chủ
có giới hạn trong nền dân chủ tư sản.
Kiểu nhà nước vô sản là kiểu nhà nước “đặc biệt”, là nhà nước của số đông thống trị số ít.
Trong kiểu nhà nước vô sản, giai cấp vô sản liên minh với giai cấp nông dân, tầng lớp trí thức
tiến bộ và nhân dân lao động, sau khi tiến hành đấu tranh cách mạng giành chính quyền nhà
nước từ tay giai cấp địa chủ phong kiến và chính quyền đô hộ như ở Việt Nam năm 1945, ở
Trung Quốc năm 1949, hoặc từ tay giai cấp tư sản như ở nước Nga năm 1917, thiết lập nền
chuyên chính của mình. Trong tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta, C. Mác cho rằng: “Giữa
xã hội tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa là một thời kỳ cải biến cách mạng từ xã hội nọ
sang xã hội kia. Thích ứng với với thời kỳ ấy là một kỳ quá độ chính trị, và nhà nước của thời
kỳ ấy không thể là cái gì khác hơn là nền chuyên chính cách mạng của giai cấp vô sản.
Nền chuyên chính vô sản (nhà nước vô sản) có chức năng cơ bản là xây dựng một trật tự xã
hội mới, thủ tiêu chế độ người áp bức bóc lột người, đập tan sự phản kháng của các thế lực
phản động đã bị đánh đổ nhưng chưa bị tiêu diệt, vẫn ngoan cố chống lại chính quyền do giai
cấp vô sản lãnh đạo. Tuy khác nhau về tên gọi, nhưng thực chất nhà nước vô sản là nhà nước
do giai cấp vô sản lãnh đạo, liên minh với giai cấp nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ, và các
tầng lớp nhân dân lao động khác đại diện và bảo vệ quyền lợi của giai cấp và của toàn thể
nhân dân lao động. Trong đó, nhân dân lao động thực sự làm chủ xã hội, thực hiện quyền dân
chủ vô sản, dân chủ kiểu mới, dân chủ của số đông, có nhiệm vụ tiếp tục cuộc cách mạng vô
sản, thực hiện mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Để thực hiện sứ mệnh của
mình, giai cấp vô sản phải thực hiện chức năng tổ chức xây dựng và chức năng trấn áp.
Chức năng tổ chức, xây dựng đòi hỏi nhà nước phải chú ý xây dựng một trật tự kinh tế mới,
một trật tự xã hội mới. Điều đó có vai trò quyết định nhất đối với sự tồn tại của nhà nước vô
sản. Cùng với đó, nhà nước còn phải thực hiện chức năng trấn áp sự phản kháng của các lực
lượng chống đối. Chức năng này có vai trò hết sức quan trọng, nó là điều kiện để nhà nước vô
sản giữ vững nền chuyên chính của mình.
Để thực hiện tốt chức năng tổ chức, xây dựng và chức năng trấn áp, phải thực hiện nguyên
tắc dân chủ của nền dân chủ vô sản. V.I. Lênin cho rằng, một trong những nhiệm vụ hàng đầu
của chuyên chính vô sản là “phát triển nền dân chủ đến cùng, tìm ra những hình thức của sự
phát triển ấy, đem thí nghiệm những hình thức ấy trong thực tiễn”.
Phát triển và hoàn thiện nền dân chủ vô sản cũng có nghĩa là phát triển hoàn thiện nhà nước
vô sản. Và, theo quan điểm mácxít, đến một lúc nào đó, khi nhà nước vô sản đã hoàn thành
chức năng của nó, khi nền kinh tế và trình độ phát triển xã hội đến giai đoạn cao: “Giai đoạn
cộng sản chủ nghĩa”, xã hội tồn tại theo một trật tự mới theo nguyên tắc “tự giác”, thì lúc đó
nhà nước “tự tiêu vong”.
Ở Việt Nam trong lịch sử đã từng tồn tại nhà nước phong kiến trung ương phân quyền và tập
quyền từ thế kỷ X đến nửa sau thế kỷ XIX. Khi thực dân Pháp đặt ách đô hộ nước ta từ 1884
đến 1945, tồn tại nhà nước thuộc địa nửa phong kiến. Sau cách mạng tháng Tám 1945, nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời chấm dứt sự tồn tại của nhà nước thuộc địa nửa phong
kiến, mở ra một trang sử mới của sự phát triển nhà nước.
Hiện nay, Đảng chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Văn kiện Đại
hội lần thứ XII của Đảng nhấn mạnh một số đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa:
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đặt dưới quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản, tồn tại
theo nguyên tắc: “Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Bản chất của hình
thức nhà nước này là: “nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Về bản
chất, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”.
Việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trọng tâm
của quá trình đổi mới hệ thống chính trị. Sự hiện diện của nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa với tư cách là một yếu tố của kiến trúc thượng tầng phản ánh phù hợp với cơ sở hạ tầng
xã hội hiện nay, có tác động tích cực tới sự phát triển mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoạt động trên tinh thần kết hợp giữa thực hiện
dân chủ, tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền, đồng thời coi trọng nền tảng đạo đức xã hội.
Để hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, Đảng Cộng sản
việt Nam chủ trương đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới thể chế, cơ chế, tinh giản biên
chế, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, thực hiện chính
phủ liêm chính, kiến tạo, năng động, thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, lãng phí, từng
bước thực hiện chính phủ điện tử,.. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là góp
phần thực hiện mục tiêu: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ công bằng, văn minh.
1.
1. 2. Cách mạng xã hội
a. Nguồn gốc của cách mạng xã hội
Cách mạng xã hội là một hiện tượng lịch sử, nó có nguồn gốc sâu xa là mâu thuẫn giữa lực
lượng sản xuất tiến bộ đòi hỏi được giải phóng, phát triển với quan hệ sản xuất đã lỗi thời, lạc
hậu đang là trở ngại cho sự phát triển của lực lượng sản xuất. C.Mác trong Góp phần phê
phán khoa kinh tế chính trị – Lời tựa đã viết: “Từ chỗ là những hình thức phát triển của lực
lượng sản xuất, những quan hệ ấy trở thành những xiềng xích của các lực lượng sản xuất. Khi
đó bắt đầu thời đại một cuộc cách mạng xã hội”. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất biểu hiện dưới dạng xã hội là mâu thuẫn giữa giai cấp bị trị, đại diện cho lực
lượng sản xuất mới, tiến bộ với giai cấp thống trị, đại diện cho quan hệ sản xuất đã lạc hậu so
với sự phát triển của trình độ lực lượng sản xuất.
Khi mâu thuẫn đó trở lên gay gắt, quyết liệt đòi hỏi được giải quyết, thì sẽ nổ ra cách mạng
xã hội. Khi cách mạng xã hội nổ ra, thì xã hội cũ bị xóa bỏ. C. Mác cho rằng: “Mỗi cuộc cách
mạng xã hội đều xóa bỏ xã hội cũ, và vì thế nó mang tính chất xã hội. Mỗi cuộc cách mạng
đều lật đổ chính quyền cũ, và bởi vậy nó mang tính cách chính trị”. Như vậy, trong xã hội có
giai cấp, đấu tranh giai cấp là nguồn gốc trực tiếp dẫn đến cách mạng xã hội. Có hai cuộc
cách mạng xã hội điển hình trong lịch sử xã hội, nó có qui mô rộng lớn và tính chất triệt để.
Đó là cách mạng tư sản và cách mạng vô sản. Tuy nhiên trong lịch sử nhân loại, không phải
chỉ trong xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp mới có cách mạng xã hội. Theo
Ph.Ăngghen, trong xã hội cộng sản nguyên thủy cũng đã diễn ra cách mạng xã hội. Sự
chuyển biến từ hình thái kinh tế - xã hội cộng sản nguyên thủy sang hình thái kinh tế -xã hội
chiếm hữu nô lệ là một bước phát triển nhảy vọt làm thay đổi về chất mọi lĩnh vực của đời
sống xã hội. Đó là một cuộc cách mạng xã hội thật sự. Thậm chí, Ph. Ăngghen cho rằng, sự
thay thế chế độ mẫu quyền bằng chế độ phụ quyền cũng là một cuộc cách mạng – “một cuộc
cách mạng triệt để nhất mà nhân loại đã trải qua”.
1.
1. b. Bản chất của cách mạng xã hội

Cách mạng là khái niệm để chỉ sự thay đổi căn bản về chất của một sự vật hiện tượng nào đó
trong thế giới. Từ đó có thể hiểu, cách mạng xã hội là sự thay đổi căn bản về chất toàn bộ các
lĩnh vực của đời sống xã hội. Theo học thuyết Hình thái kinh – tế xã hội của C. Mác thì cách
mạng xã hội là sự thay đổi có tính chất căn bản về chất của một hình thái kinh tế - xã hội, là
phương thức thay đổi từ một hình thái kinh tế - xã hội này lên một hình thái kinh tế - xã hội
mới, tiến bộ hơn.
Theo nghĩa hẹp, cách mạng xã hội là đỉnh cao của đấu tranh giai cấp, là cuộc đấu tranh lật đổ
chính quyền, thiết lập một chính quyền mới tiến bộ hơn.
Cách mạng xã hội khác với tiến hóa xã hội. Nếu cách mạng xã hội được thực hiện là do bước
nhảy đột biến, làm thay đổi về chất, thay đổi toàn bộ đời sống xã hội thì tiến hóa xã hội là sự
thay đổi dần dần, thay đổi từng bộ phận, lĩnh vực của đời sống xã hội. Giữa cách mạng xã hội
và tiến hóa xã hội có mối liên hệ hữu cơ với nhau trong sự phát triển của xã hội. Tiến hóa xã
hội tạo ra tiền đề cho cách mạng xã hội. Cách mạng xã hội là cơ sở để tiếp tục có những tiến
hóa xã hội trong giai đoạn phát triển sau của xã hội.
Cách mạng xã hội khác với cải cách xã hội. Cải cách xã hội chỉ tạo lên những thay đổi bộ
phận, lĩnh vực riêng lẻ của đời sống xã hội. Cải cách xã hội là kết quả đấu tranh của các lực
lượng xã hội tiến bộ, nhiều khi cải cách xã hội là bộ phận hợp thành của cách mạng xã hội.
Khi các cuộc cải cách xã hội được thực hiện thành công ở những mức độ khác nhau, chúng
đều tạo ra sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ. Cũng không phải cuộc cải cách xã hội nào
cũng được thực hiện, do nhiều lý do chủ quan hoặc khách quan.
Trong phong trào công nhân quốc tế đã từng có khuynh hướng tả khuynh, chỉ coi trọng cách
mạng xã hội mà coi thường cải cách xã hội, và khuynh hướng hữu khuynh, chỉ coi trọng cải
cách xã hội, sợ cách mạng xã hội nổ ra sẽ có nhiều tổn thất. Hai khuynh hướng này đều bị V.
I. Lênin phê phán, xem đó là chủ nghĩa xét lại hoặc chủ nghĩa cơ hội trong phong trào công
nhân thế giới. Cần chú ý rằng, V.I. Lênin không phủ nhận vai trò của đấu tranh giành chính
quyền bằng con đường hòa bình, rằng đấu tranh giành chính quyền thông qua hình thức đấu
tranh nghị trường có thể xảy ra, điều đó rất quí và hiếm,
V.I. Lênin cũng phê phán Chủ nghĩa cải lương là một trào lưu chính trị phản động ở châu Âu
vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chủ trương từ bỏ đấu tranh giai cấp và cách mạng xã
hội, tuyệt đối hóa việc giành chính quyền bằng đấu tranh nghị trường.
Cách mạng xã hội khác với đảo chính. Đảo chính là phương thức tiến hành của một nhóm
người với mục đích giành chính quyền song không làm thay căn bản chế độ xã hội. Đảo
chính không phải là phong trào cách mạng, thường được thực hiện bằng bạo lực, lật đổ của
các phe, nhóm có khuynh hướng chính trị đối lập với chính quyền đương thời. Đảo chính chỉ
có ý nghĩa cách mạng khi nó thực sự là một bộ phận của phong trào cách mạng.
Tính chất của cách mạng xã hội
Tính chất của mỗi cuộc cách mạng xã hội chịu sự qui định bởi mâu thuẫn cơ bản, vào nhiệm
vụ chính trị mà cuộc cách mạng đó phải giải quyết như: lật đổ chế độ xã hội nào? xóa bỏ
quan hệ sản xuất nào? thiết lập chính quyền thống trị cho giai cấp nào? thiết lập trật tự xã hội
theo nguyên tắc nào?
Nói đến bản chất của cách mạng xã hội cũng cần phải nói tới lực lượng cách mạng xã hội.
Lực lượng cách mạng xã hội là những giai cấp, tầng lớp người có lợi ích gắn bó với cách
mạng, tham gia vào các phong trào cách mạng đang thực hiện mục đích của cách mạng. Lực
lượng của cách mạng xã hội chịu sự qui định của tính chất, điều kiện lịch sử của cách mạng.
Cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở châu Âu thế kỷ XVII –XVIII do giai cấp tư sản lãnh đạo
với sự tham gia đông đảo của giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp thị dân, tầng lớp trí thức tiến
bộ. Cuộc cách mạng tháng Tám ở Việt Nam do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo, lực
lượng cách mạng là giai cấp công nhân, nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ và đông đảo các
tầng lớp nhân dân lao động khác.
Trong lực lượng cách mạng có giai cấp giữ vai trò quyết định thành công của cách mạng,
được xem là động lực của cách mạng.
Động lực cách mạng là những giai cấp có lợi ích gắn bó chặt chẽ và lâu dài đối với cách
mạng, có tính tự giác, tích cực, chủ động, kiên quyết, triệt để cách mạng, có khả năng lôi
cuốn, tập hợp các giai cấp, tầng lớp khác tham gia phong trào cách mạng.
Mỗi cuộc cách mạng đều có mục đích là đánh đổ giai cấp nào để giành lấy chính quyền. Để
làm được điều đó cần xác định rõ đối tượng của cách mạng xã hội là giai cấp nào?
Đối tượng của cách mạng xã hội là những giai cấp và những lực lượng đối lập cần phải đánh
đổ của cách mạng. Trong cách mạng tháng Tám ở Việt Nam, đối tượng của cách mạng là
chính quyền thực dân và phong kiến.
Để cách mạng đi đến thành công, cần thiết phải có giai cấp lãnh đạo cách mạng. Giai cấp
lãnh đạo cách mạng xã hội là giai cấp có hệ tư tưởng tiến bộ, đại diện cho xu hướng phát
triển của xã hội, cho phương thức sản xuất tiến bộ. Các cuộc cách mạng tư sản ở châu Âu thế
kỷ XVII – XVIII do giai cấp tư sản lãnh đạo, vì giai cấp tư sản lúc đó có hệ tư tưởng tiến bộ,
chủ trương tự do, bình đẳng, bác ái, đấu tranh chống lại hệ tư tưởng phong kiến là thần học
Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến. Giai cấp tư sản là giai cấp đại diện cho phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, tiến bộ hơn so với phương thức sản xuất phong kiến đã tỏ ra
lạc hậu, lỗi thời.
Cách mạng xã hội diễn ra rất phong phú đa dạng. Điều đó phụ thuộc vào điều kiện khách
quan và nhân tố chủ quan của cách mạng cách mạng xã hội.
Điều kiện khách quan của cách mạng xã hội là điều kiện, hoàn cảnh kinh tế - xã hội, chính trị
bên ngoài tác động đến, là tiền đề diễn ra các cuộc cách mạng xã hội.
Về kinh tế, khi trong một hình thái kinh tế -xã hội, hai yếu tố của phương thức sản xuất là lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất mâu thuẫn gau gắt với nhau, làm cản trở sự phát triển của
phương thức sản xuất, cũng có nghĩa là cản trở sự phát triển của cả hình thái kinh tế - xã hội,
của cả xã hội. Điều đó tất yếu sẽ dẫn đến sự bùng nổ của cách mạng xã hội. Cùng với điều
kiện kinh tế, các cuộc cách mạng xã hội nổ ra còn do điều kiện chính trị - xã hội.
Khi trong xã hội, khủng hoảng kinh tế diễn ra, mâu thuẫn xã hội biểu hiện tập trung ở mâu
thuẫn giai cấp gay gắt, dẫn đến khủng hoảng chính trị, xuất hiện tình thế cách mạng.
V. I. Lênin trong tác phẩm Sự phá sản của Quốc tế II chỉ rõ ba dấu hiệu của tình thế cách
mạng:
1, Các giai cấp thống trị không thể duy trì được nền thống trị của mình dưới một hình thức
bất di bất dịch; sự khủng hoảng nào đó của “tầng lớp trên”, tức là khủng hoảng chính trị của
giai cấp thống trị, nó tạo ra một chỗ hở mở đường nỗi bất bình và lòng phẫn nộ của các giai
cấp bị áp bức. Muốn cho cách mạng nổ ra, mà chỉ có tình trạng “ tầng lớp dưới không muốn”
sống như trước, thì thường thường là không đủ, mà cần phải có tình trạng “tầng lớp trên cũng
không thể nào” sống như cũ được nữa. 2, Nỗi cùng khổ và quẫn bách của giai cấp bị áp bức
trở nên nặng nề hơn mức bình thường. 3, Do những nguyên nhân nói trên, tính tích cực của
quần chúng được nâng cao rõ rệt, những quần chúng này trong thời kỳ “hòa bình” phải nhẫn
nhục chịu để cho người ta cướp bóc, nhưng đến thời kỳ bão táp thì họ bị toàn bộ cuộc khủng
hoảng cũng như bị ngay cả bản thân”tầng lớp trên” đẩy đến chỗ phải có một hành động lịch
sử độc lập.
Như vậy, tình thế cách mạng là sự chín muồi của mâu thuẫn gay gắt giữa lực lượng sản xuất
và quan hệ sản xuất, sự phát triển đến đỉnh cao của cuộc đấu tranh giai cấp dẫn tới những đảo
lộn sâu sắc trong nền tảng kinh tế - xã hội của nhà nước đương thời, khiến cho việc thay thế
thể chế chính trị đó bằng một thể chế chính trị khác, tiến bộ hơn như là một thực tế không thể
đảo ngược.
Tình thế cách mạng là một trạng thái đặc biệt của điều kiện khách quan, không phụ thuộc vào
ý chí của các giai cấp, tập đoàn, đảng phái chính trị riêng biệt. Không có tình thế cách mạng
thì cách mạng xã hội không thể nổ ra được. Trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt
Nam, nạn đói làm chết hơn 2.000.000 người, sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp, sự
đầu hàng đồng minh của quân đội Nhật ở Đông Dương là tình thế cách mạng để khởi nghĩa
tháng Tám giành thắng lợi.
Để cách mạng xã hội nổ ra thì bên cạnh điều kiện khách quan còn có nhân tố chủ quan.
Nhân tố chủ quan trong cách mạng xã hội bao gồm ý chí, niềm tin, trình độ giác ngộ và nhận
thức của lực lượng cách mạng vào mục tiêu và nhiệm vụ cách mạng, là năng lực tổ chức thực
hiện nhiệm vụ cách mạng, khả năng tập hợp lực lượng cách mạng của giai cấp lãnh đạo cách
mạng. Khi có điều kiện khách quan chín muồi, thì nhân tố chủ quan có vai trò quyết định
thành bại của cách mạng. Tuy nhiên, V. I . Lênin chỉ rõ: “… không phải tình thế cách mạng
nào cũng làm nổ ra cách mạng, mà chỉ có trong trường hợp là cùng với tất cả những thay đổi
khách quan nói trên, lại còn có thêm một thay đổi chủ quan, tức là: Giai cấp cách mạng có
khả năng phát động những hành động cách mạng có tính chất quần chúng, khá mạnh mẽ để
đập tan (hoặc) lật đổ chính phủ cũ, ngay cả thời kỳ có những cuộc khủng hoảng, cũng sẽ
không bao giờ “đổ” nếu không đẩy cho nó “ngã”. Ở Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám,
nếu không có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, không xây dựng đội Việt Nam
tuyên truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân, không có phát động tổng khởi nghĩa
giành chính quyền từ 19 tháng 08 đến 02 tháng 09 thì dù có điều kiện khách quan chín muồi,
cách mạng tháng Tám cũng khó có thể nổ ra và thắng lợi.
Để cách mạng xã hội nổ ra thành công, giai cấp lãnh đạo phải biết chọn đúng thời cơ cách
mạng.
Thời cơ cách mạng là thời điểm đặc biệt khi điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của
cách mạng xã hội đã chín muồi, đó là lúc thuận lợi nhất có thể bùng nổ cách mạng, có ý nghĩa
quyết định đối với thành công của cách mạng. Tháng 03 năm 1945, khi Nhật đảo chính pháp
ở Đông Dương, Đảng Cộng sản Đông Dương xác định thời cơ giành chính quyền đã đến và
ra Chỉ thị: “Nhật đảo chính Pháp và hành động của chúng ta”. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư
kêu gọi đồng bào cả nước: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc đã đến. Toàn quốc đồng
bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta. Vấn đề xác định đúng, chọn đúng thời
cơ cách mạng là vấn đề liên quan đến sự thành bại của cách mạng. Nếu bỏ lỡ thời cơ thì cách
mạng Tháng Tám có thể không nổ ra, hoặc nếu có nổ ra cũng bị thất bại.
1.
1. c. Phương pháp cách mạng
Mục tiêu của cách mạng xã hội là giành chính quyền bằng cách đập tan (xóa bỏ) chính quyền
đã lỗi thời, phản động, cản trở cho sự phát triển của xã hội, thiết lập một trật tự xã hội mới
tiến bộ hơn. Để thực hiện được mục tiêu cách mạng cần có các hình thức và phương pháp
cách mạng phù hợp.
Phương pháp cách mạng bạo lực là hình thức cách mạng khá phổ biến. Cách mạng bạo lực là
hình thức tiến hành cách mạng thông qua bạo lưc để giành chính quyền, là hành động của lực
lượng cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp lãnh đạo cách mạng vượt qua giới hạn luật
pháp của giai cấp thống trị hiện thời, xác lập nhà nước của giai cấp cách mạng.
Trong xã hội có giai cấp, giai cấp thống trị không bao giờ tự giác từ bỏ địa vị thống trị của
mình dù nó đã lạc hậu, lỗi thời. Nếu chỉ có các hoạt động đấu tranh hợp pháp thì không đủ để
lực lượng cách mạng giành chính quyền. Vì vậy, chính quyền thường chỉ giành được bằng
hình thức chiến tranh cách mạng, thông qua bạo lực cách mạng. C. Mác và Ph. Ăngghen
trong tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta; Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đều khẳng định
rằng, để giành chính quyền nhà nước từ tay giai cấp tư sản phải bằng cách mạng bạo lực. V.
I. Lênin cũng cho rằng: “Nhà nước tư sản bị thay thế bằng nhà nước vô sản (chuyên chính vô
sản) không thể bằng con đường “ tiêu vong ” được, mà chỉ có thể, theo quy luật chung, bằng
một cuộc cách mạng bạo lực thôi”. Tuy nhiên, cũng cần chú ý rằng, bạo lực chỉ là công cụ,
phương tiện để lực lượng cách mạng giành lấy chính quyền nhà nước từ tay giai cấp thống trị.
Phương pháp hòa bình cũng là một phương pháp cách mạng để giành chính quyền. Phương
pháp hòa bình là phương pháp đấu tranh không dùng bạo lực cách mạng để giành chính
quyền trong điều kiện cho phép. Phương pháp hòa bình là phương pháp đấu tranh nghị
trường, thông qua chế độ dân chủ, bằng bầu cử để giành đa số ghế trong nghị viện và trong
chính phủ. Phương pháp hòa bình chỉ có thể xảy ra khi có đủ các điều kiện. Một là, giai cấp
thống trị không còn bộ máy bạo lực đáng kể hoặc còn bộ máy bạo lực, nhưng chúng đã mất
hết ý chí chống lại lực lượng cách mạng. Hai là, lực lượng cách mạng phát triển mạnh, áp
đảo kẻ thù.
Phương pháp hòa bình rất có lợi, vì ít gây đau khổ, cho nên dù điều kiện để giành chính
quyền bằng phương pháp hòa bình ít khi xảy ra, song cũng cần làm tất cả nếu có điều kiện
thuận lợi. Tuy nhiên, cần chú ý quan điểm “quá độ hòa bình” thực chất là quan điểm phủ định
bạo lực cách mạng của bọn cơ hội chủ nghĩa theo hướng hữu khuynh.
Hiện nay ở Việt Nam, các thế lực phản động ở trong và ngoài nước chủ trương âm mưu
“diễn biến hòa bình”. Trong xã hội, biểu hiện “tự diễn biến, tự chuyển hóa” không phải là
không có ở ngay trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, cần phải nhận diện và kiên quyết đấu tranh.
1.
1. d. Vấn đề cách mạng xã hội trên thế giới hiện nay
Trong thời đại ngày nay, xã hội đã có nhiều đổi khác so với những năm 70 của thế kỷ XX trở
về trước. Xã hội hiện đại bị chi phối bởi đặc điểm của thời đại: cuộc cách mạng khoa học -
công nghệ, nền kinh tế tri thức ở các nước phát triển, xu hướng đối thoại thay cho xu hướng
đối đầu, những điều chỉnh của chủ nghĩa tư bản hiện đại phần nào “làm dịu” mâu thuẫn giai
cấp, sự xung đột về giai cấp vẫn còn song không gay gắt như thế kỷ XIX - XX, thay vào đó là
sự xung đột về kinh tế, sắc tộc, tôn giáo giữa các quốc gia, khu vực. Cùng với đó là sự ô
nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, nạn đói và bệnh tật ở nhiều nước,..cũng là
những nguyên nhân tạo ra sự bất ổn trong thế giới đương đại. Những mâu thuẫn xã hội trong
xã hội hiện đại tiềm ẩn khả năng những biến động xã hội theo chiều hướng tiến bộ dưới hình
thức cải tổ, cải cách, đổi mới như ở các nước xã hội chủ nghĩa trước đây và những hình thức
hợp tác mới trên cơ sở các lực lượng xã hội có thể chấp nhận được ở các nước theo các xu
hướng chính trị khác nhau hiện nay.
Vì lợi ích chung của toàn thế giới, các nước có chế độ xã hội và chính trị khác nhau vẫn có
thể thông qua các tổ chức quốc tế, đối thoại, hòa giải những tranh chấp về kinh tế, lãnh thổ,
lãnh hải, tài nguyên thiên nhiên,.. và những bất đồng khác. Xu hướng đối thoại, hòa giải đang
là xu hướng chủ đạo hiện nay. Các cuộc chiến tranh dưới màu sắc dân tộc, tôn giáo, nhân
quyền dưới chiêu bài “nhân đạo”, chống vũ khí hóa học, vũ khí sinh học đang bị các thế lực
tiến bộ lên án, phản đối.
Xu hướng giữ vững độc lập tự chủ của quốc gia dân tộc, không phụ thuộc và không can thiệp
vào công việc nội bộ của nhau, đấu tranh cho dân chủ, hòa bình và tiến bộ xã hội đang diễn ra
mạnh mẽ, ngày càng tỏ ra chiếm ưu thế.
Các quốc gia, dân tộc sẽ đi tới một xã hội dân chủ, tự do, công bằng, văn minh theo cách đi
của mình thông qua các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục, y tế và khoa
học - công nghệ. Và do đó, dù không có các cuộc cách mạng xã hội điển hình như đã từng
diễn ra trong lịch sử, thì các quốc gia dân tộc trên thế giới sẽ phát triển dần dần theo hướng
thay đổi từng bộ phận, từng yếu tố, lĩnh vực trong đời sống xã hội. Thay đổi trước hết về lực
lượng sản xuất do cách mạng khoa học - công nghệ mang lại, rồi đến thay đổi quan hệ sản
xuất, từ đó dẫn đến thay đổi cơ cấu kinh tế xã hội tức cơ sở hạ tầng, và do đó thay đổi các yếu
tố của kiến trúc thượng tầng xã hội, dẫn đến thay đổi toàn bộ xã hội.
Trong thời đại ngày nay, theo nguyên lý về sự phát triển của triết học Mác, khó có thể để
bùng nổ những cuộc cách mạng xã hội điển hình như cách mạng tư sản ở châu Âu thế kỷ
XVII – XVIII, cách mạng Tháng Mười ở Nga năm 1917,.. Cách mạng xã hội sẽ diễn ra dưới
hình thức thay đổi dần dần các yếu tố, lĩnh vực của đời sống xã hội. Xã hội sau sẽ phát triển,
tiến bộ hơn xã hội trước
IV. Ý THỨC XÃ HỘI

Đời sống xã hội có hai lĩnh vực quan trọng là lĩnh vực vật chất và lĩnh vực tinh thần, đó cũng
chính là hai lĩnh vực tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Vì vậy, cùng với việc phân tích các quy
luật của sự phát triển xã hội, các quan hệ kinh tế và các quan hệ chính trị - xã hội thì không
thể không chú trọng đến mặt quan trọng khác của đời sống xã hội là ý thức xã hội. Trong triết
học Mác - Lênin khái niệm ý thức xã hội gắn liền với khái niệm tồn tại xã hội.
1. Khái niệm tồn tại xã hội và các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội
a. Khái niệm tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
Tồn tại xã hội của con người là thực tại xã hội khách quan, là một kiểu vật chất xã hội, là các
quan hệ xã hội vật chất được ý thức xã hội phản ánh. Trong các quan hệ xã hội vật chất ấy thì
quan hệ giữa con người với giới tự nhiên và quan hệ giữa con người với con người là những
quan hệ cơ bản nhất.
b. Các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội bao gồm các yếu tố cơ bản là phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự
nhiên, hoàn cảnh địa lý, dân số và mật độ dân số, v.v., trong đó phương thức sản xuất vật chất
là yếu tố cơ bản nhất. Trong Lời tựa cuốn Góp phần phê phán khoa kinh tế chính trị C.Mác
viết: “Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định các quá trình sinh hoạt xã hội, chính
trị và tinh thần nói chung. Không phải ý thức của con người quyết định tồn tại của họ; trái lại,
tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ”. Với khẳng định này C.Mác đã khắc phục triệt
để chủ nghĩa duy tâm, xây dựng quan điểm duy vật lịch sử về mối quan hệ giữa tồn tại xã hội
và ý thức xã hội, về vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội. Tương tự như
vậy, trước đó trong Hệ tư tưởng Đức, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đi đến kết luận rằng, toàn bộ
gốc rễ của sự phát triển xã hội loài người, kể cả ý thức của con người, đều nằm trong và bị
quy định bởi sự phát triển của các điều kiện kinh tế - xã hội, nghĩa là “không phải ý thức
quyết định đời sống mà chính đời sống quyết định ý thức”, “do đó ngay từ đầu, ý thức đã là
một sản phẩm xã hội, và vẫn là như vậy chừng nào con người còn tồn tại”. Đây chính là điểm
cốt lõi của nguyên lý tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội.
Tồn tại xã hội không chỉ quyết định sự hình thành của ý thức xã hội mà còn quyết định cả nội
dung và hình thức biểu hiện của nó. Mỗi yếu tố của tồn tại xã hội có thể được các hình thái ý
thức xã hội khác nhau phản ánh từ các góc độ khác nhau theo những cách thức khác nhau.
Tuy nhiên, đến lượt mình, các hình thái ý thức này cũng sẽ tác động, ảnh hưởng ngược trở lại
tồn tại xã hội. Đó chính là tính độc lập tương đối của ý thức xã hội.
2. Ý thức xã hội và kết cấu của ý thức xã hội
a. Khái niệm ý thức xã hội
Cùng với phạm trù tồn tại xã hôi, phạm trù ý thức xã hội là phạm trù của chủ nghĩa duy vật
lịch sử được vận dụng để giải quyết vấn đề cơ bản của triết học trong lĩnh vực xã hội. Nếu “ý
thức … không bao giờ có thể là cái gì khác hơn là sự tồn tại được ý thức”thì ý thức xã hội
chính là xã hội tự nhận thức về mình, về sự tồn tại xã hội của mình và về hiện thực xung
quanh mình. Nói cách khác, ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội, là bộ phận
hợp thành của văn hóa tinh thần của xã hội. Văn hóa tinh thần của xã hội mang nặng dấu ấn
đặc trưng của hinh thái kinh tế - xã hội, của các giai cấp đã tạo ra nó.
b. Kết cấu của ý thức xã hội
Ý thức xã hội bao gồm tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội. Trong hệ tư tưởng xã hội thì
quan trọng nhất là các quan điểm, các học thuyết và các tư tưởng. Trong tâm lý xã hội có tình
cảm, tâm trạng, truyền thống, v.v. nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội ở
những giai đoạn phát triển nhất định. V.I.Lênin viết:“Ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội,
đó là học thuyết của Mác”. Tuy nhiên, sự phản ánh này không phải là sự phản ánh thụ động,
bất động, trong gương mà là một quá trình biện chứng phức tạp, là kết quả của mối quan hệ
hoạt động, tích cực của con người đối với hiện thực.
Ý thức xã hội mặc dù có mối quan hệ hữu cơ, biện chứng với ý thức cá nhân, cùng phản ánh
tồn tại xã hội, song giữa ý thức xã hội và ý thức cá nhân vẫn có sự khác nhau tương đối vì
chúng thuộc hai trình độ khác nhau.
Ý thức cá nhân chính là thế giới tinh thần của các cá nhân riêng lẻ và cụ thể. Ý thức của các
cá nhân khác nhau được quy định bởi những đặc điểm của cuộc sống riêng, của việc giáo dục
và điều kiện hình thành nhân cách riêng của cá nhân. Dù ít dù nhiều, ý thức của các cá nhân
khác nhau đều phản ánh tồn tại xã hội ở các mức độ khác nhau, song không phải bao giờ nó
cũng đại diện cho quan điểm chung, phổ biến của một cộng đồng người, của một tập đoàn xã
hội hay của một thời đại xã hội nhất định nào đó.
Về mặt hình thức thì ý thức xã hội phản ánh tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Sự đa
dạng các hình thái ý thức xã hội là do tính nhiều mặt, nhiều vẻ và đa dạng của đời sống xã hội
quy định; chúng phản ánh xã hội theo những cách thức khác nhau. Tùy thuộc vào góc độ xem
xét, người ta thường chia ý thức xã hội thành ý thức xã hội thông thường và ý thức lý luận,
tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội.
Ý thức xã hội thông thường hay ý thức thường ngày là những tri thức, những quan niệm của
con người hình thành một cách trực tiếp trong các hoạt động trực tiếp hằng ngày nhưng chưa
được hệ thống hóa, chưa được tổng hợp và khái quát hóa.
Ý thức lý luận hay ý thức khoa học là những tư tưởng, những quan điểm được tổng hợp,
được hệ thống hóa và khái quát hóa thành các học thuyết xã hội dưới dạng các khái niệm, các
phạm trù và các quy luật.
Ý thức xã hội thông thường phản ánh một cách sinh động và trực tiếp các mặt khác nhau của
cuộc sống hằng ngày của con người. Ý thức xã hội thông thường tuy ở trình độ thấp hơn ý
thức lý luận nhưng lại phong phú hơn ý thức lý luận. Chính những tri thức kinh nghiệm
phong phú của ý thức thông thường là chất liệu, là cơ sở và tiền đề quan trọng cho sự hình
thành ý thức lý luận.
Ý thức lý luận hay là ý thức khoa học có khả năng phản ánh hiện thực khách quan một cách
sâu sắc, chính xác, bao quát và vạch ra được những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu
mang tính quy luật của các sự vật và các quá trình xã hội. Đồng thời, ý thức khoa học có khả
năng phản ánh vượt trước hiện thực.
Tâm lý xã hội là ý thức xã hội thể hiện trong ý thức cá nhân. Tâm lý xã hội bao gồm toàn bộ
tư tưởng, tình cảm, tâm trạng, thói quen, nếp sống, nếp nghĩ, phong tục, tập quán, ước muốn,
v.v. của một người, một tập đoàn người, một bộ phận xã hội hay của toàn thể xã hội hình
thành dưới tác động trực tiếp của cuộc sống hằng ngày của họ và phản ánh cuộc sống đó.
Tâm lý xã hội cũng phản ánh một cách trực tiếp và tự phát những điều kiện sinh hoạt hằng
ngày của con người cho nên nó chỉ ghi lại những gì dễ thấy, những gì nằm trên bề mặt của
tồn tại xã hội. Do vậy, khác với ý thức lý luận, tâm lý xã hội chưa đủ khả năng để vạch ra
những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu mang tính quy luật của các sự vật và các quá
trình xã hội. Mặc dù vậy, cần coi trọng vai trò của tâm lý xã hội trong việc phát triển ý thức
xã hội, nhất là việc sớm nắm bắt những dư luận xã hội thể hiện trạng thái tâm lý và nhu cầu
xã hội đa dạng của nhân dân trong những hoàn cảnh và điều kiện khác nhau.
Hệ tư tưởng là giai đoạn phát triển cao hơn của ý thức xã hội, là sự nhận thức lý luận về tồn
tại xã hội. Hệ tư tưởng có khả năng đi sâu vào bản chất của mọi mối quan hệ xã hội; là kết
quả của sự tổng kết, sự khái quát hóa các kinh nghiệm xã hội để hình thành nên những quan
điểm, những tư tưởng về chính trị, pháp luật, triết học, đạo đức, nghệ thuật, tôn giáo, v.v..
Trong lịch sử nhân loại đã và đang tồn tại cả hệ tư tưởng khoa học và hệ tư tưởng không
khoa học. Nếu hệ tư tưởng không khoa học phản ánh các quan hệ vật chất một cách hư ảo, sai
lầm hoặc xuyên tạc thì ngược lại, hệ tư tưởng khoa học phản ánh các quan hệ, các quá trình
và hiện tượng xã hội một cách khách quan, chính xác. Cả hai loại hệ tư tưởng này đếu có ảnh
hưởng đối với sự phát triển của khoa học. Chẳng hạn, hệ tư tưởng không khoa học, nhất là
triết học, đã từng kìm hãm sự phát triển của khoa học tự nhiên suốt hàng chục thế kỷ thời
Trung cổ ở châu Âu.
Mặc dù tâm lý xã hội và hệ tư tưởng thuộc hai trình độ khác nhau của ý thức xã hội nhưng
chúng có mối liên hệ qua lại và tác động qua lại lẫn nhau. Nếu tâm lý xã hội có thể thúc đẩy
hoặc cản trở sự hình thành và sự tiếp nhận một hệ tư tưởng nào đó; có thể giảm bớt sự xơ
cứng hoặc công thức cứng nhắc của hệ tư tưởng, thì trái lại, hệ tư tưởng khoa học có thể bổ
sung, làm gia tăng hàm lượng trí tuệ cho tâm lý xã hội, góp phần thúc đẩy tâm lý xã hội phát
triển theo chiều hướng tích cực.
c. Tính giai cấp của ý thức xã hội
Trong những xã hội có giai cấp thì các giai cấp khác nhau có điều kiện vật chất khác nhau, có
lợi ích và địa vị xã hội khác nhau thì ý thức xã hội của các giai cấp đó cũng khác nhau.
Tính giai cấp của ý thức xã hội biểu hiện cả ở tâm lý xã hội lẫn ở hệ tư tưởng. Nếu ở trình độ
tâm lý xã hội mỗi giai cấp xã hội đều có tình cảm, tâm trạng, thói quen, thiện cảm hay ác cảm
riêng thì ở trình độ hệ tư tưởng tính giai cấp thể hiện rõ rệt và sâu sắc hơn nhiều. Ở trình độ
này sự đối lập giữa các hệ tư tưởng của những giai cấp khác nhau thường là không dung hòa
nhau. Và khi đó, hệ tư tưởng thống trị trong xã hội là hệ tư tưởng của giai cấp thống trị. Về
điều này C.Mác và Ph.Ăngghen viết: “Trong mọi thời đại, những tư tưởng của giai cấp thống
trị là những tư tưởng thống trị. Điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị
trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội. Giai cấp nào chi phối
những tư liệu sản xuất vật chất thì cũng chi phối luôn cả những tư liệu sản xuất tinh thần”
Hệ tư tưởng của giai cấp thống trị trong các xã hội có giai cấp đối kháng bao giờ cũng bảo vệ
địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị, của chế độ người bóc lột người. Trái lại, hệ tư tưởng
của giai cấp bị trị bao giờ cũng bảo vệ quyền lợi của những người bị bóc lột, của đông đảo
quần chúng nhân dân bị áp bức nhằm lật đổ chế độ người bóc lột người đó.
Tuy nhiên, khi khẳng định tính giai cấp của ý thức xã hội thì quan niệm duy vật về lịch sử
cũng cho rằng, ý thức của các giai cấp trong xã hội có sự tác động qua lại với nhau. Không
chỉ giai cấp bị thống trị chịu ảnh hưởng tư tưởng của giai cấp thống trị mà giai cấp thống trị
cũng chịu ảnh hưởng tư tưởng của giai cấp bị thống trị. Điều này thường xảy ra trong giai
đoạn phong trào cách mạng của giai cấp bị thống trị lên cao. Khi đó những người tiến bộ
trong giai cấp thống trị, nhất là những trí thức, sẽ từ bỏ giai cấp xuất thân để chuyển sang
hàng ngũ của giai cấp cách mạng. Lịch sử cho thấy, không ít những người trong số trí thức đó
đã trở thành nhà tư tưởng của giai cấp cách mạng.
d. Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội
Tồn tại xã hội có mối quan hệ biện chứng với ý thức xã hội. Tồn tại xã hội nào thì có ý thức
xã hội ấy. Tồn tại xã hội quyết định nội dung, tính chất, đặc điểm, xu hướng vận động, sự
biến đổi và sự phát triển của các hình thái ý thức xã hội. Nếu xã hội còn tồn tại sự phân chia
giai cấp thì ý thức xã hội nhất định cũng mang tính giai cấp. Khi mà tồn tại xã hội, nhất là
phương thức sản xuất, thay đổi thì những tư tưởng, quan điểm về chính trị, pháp luật, triết
học và cả quan điểm thẩm mỹ lẫn đạo đức dù sớm hay muộn cũng sẽ có những sự thay đổi
nhất định. Tuy nhiên, ý thức xã hội không phải là yếu tố hoàn toàn thụ động hoặc tiêu cực.
Mặc dù chịu sự quy định và sự chí phối của tồn tại xã hội nhưng ý thức xã hội không những
có tính độc lập tương đối; có thể tác động trở lại mạnh mẽ đối với tồn tại xã hội mà đặc biệt
là còn có thể vượt trước tồn tại xã hội, thậm chí có thể vượt trước rất xa tồn tại xã hội. Đó
chính là điều mà Ph.Ăngghen đã từng nói rằng, nhiều khi logic phải chờ đợi lịch sử.
e. Các hình thái ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội thể hiện các phương thức nắm bắt khác nhau về mặt tinh thần đối
với hiện thực xã hội. Bởi vậy, ý thức xã hội tồn tại dưới nhiều hình thái khác nhau. Những
hình thái chủ yếu của ý thức xã hội bao gồm: ý thức chính trị, ý thức pháp quyền, ý thức đạo
đức, ý thức lý luận (hay ý thức khoa học), ý thức thẩm mỹ (hay ý thức nghệ thuật), ý thức tôn
giáo. Sự phong phú của các hình thái ý thức xã hội phản ánh sự phong phú của đời sống xã
hội.
* Ý thức chính trị
Hình thái ý thức chính trị phản ánh các mối quan hệ kinh tế của xã hội bằng ngôn ngữ chính
trị cũng như mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc, các quốc gia và thái độ của các giai
cấp đối với quyền lực nhà nước. Hình thái ý thức chính trị xuất hiện trong những xã hội có
giai cấp và có nhà nước, vì vậy nó thể hiện trực tiếp và rõ nhất lợi ích giai cấp.
Ý thức chính trị, nhất là hệ tư tưởng chính trị, có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển
của xã hội. Bởi vì, hệ tư tưởng chính trị thể hiện trong cương lĩnh chính trị, trong đường lối
và các chính sách của đảng chính trị, pháp luật của nhà nước, đồng thời cũng là công cụ
thống trị xã hội của giai cấp thống trị. Hệ tư tưởng chính trị tiến bộ sẽ thúc đẩy mạnh mẽ sự
phát triển các mặt của đời sống xã hội; ngược lại, hệ tư tưởng chính trị lạc hậu, phản động sẽ
kìm hãm, thậm chí kéo lùi sự phát triển đó.
Hệ tư tưởng chính trị giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội và xâm nhập vào
tất cả các hình thái ý thức xã hội khác.
Trong thời đại hiện nay, hệ tư tưởng của giai cấp công nhân là hệ tư tưởng tiến bộ, cách mạng
và khoa học đang dẫn dắt giai cấp công nhân và nhân dân lao động đấu tranh nhằm xóa bỏ
chế độ người bóc lột người, tiến tới xây dựng xã hội mới tốt đẹp hơn chế độ tư bản chủ nghĩa.
* Ý thức pháp quyền
Ý thức pháp quyền có mối liên hệ chặt chẽ với ý thức chính trị. Hình thái ý thức pháp quyền
cũng phản ánh các mối quan hệ kinh tế của xã hội bằng ngôn ngữ pháp luật. Ph.Ăngghen viết
rằng, ý thức “pháp quyền của người ta bắt nguồn từ những điều kiện sinh hoạt kinh tế của
người ta”. Giống như ý thức chính trị, ý thức pháp quyền gần gũi với cơ sở kinh tế của xã hội
hơn các hình thái ý thức xã hội khác. Cũng giống như ý thức chính trị, ý thức pháp quyền ra
đời trong xã hội có giai cấp và có nhà nước, vì vậy nó cũng mang tính giai cấp. Do pháp luật
là ý chí của giai cấp thống trị thể hiện thành luật lệ cho nên trong xã hội có giai cấp đối kháng
thì thái độ và quan điểm của các giai cấp khác nhau đối với pháp luật cũng khác nhau.
Trong xã hội có giai cấp, ý thức pháp quyền là toàn bộ những tư tưởng, quan điểm của một
giai cấp về bản chất và vai trò của pháp luật, về quyền, trách nhiệm và nghĩa vụ của nhà
nước, của các tổ chức xã hội và của công dân, về tính hợp pháp và không hợp pháp của hành
vi con người trong xã hội.
Hệ tư tưởng pháp quyền tư sản coi pháp luật tư sản là biểu hiện cao nhất về quyền tự nhiên
của con người. Song, sự thật là việc ra đời của các luật lệ tư sản cốt là để bảo vệ chế độ tư
bản và trật tự của xã hội tư bản. Pháp luật và hệ tư tưởng pháp quyền xã hội chủ nghĩa dựa
trên nền tảng tư tưởng của giai cấp công nhân là chủ nghĩa Mác-Lênin, phản ánh lợi ích của
toàn thể nhân dân, bảo vệ nhà nước của dân, do dân và vì dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ
nghĩa. Vì vậy, việc đẩy mạnh và tăng cường công tác giáo dục ý thức pháp luật cho toàn dân
là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên và lâu dài của cả hệ thống chính trị.
* Ý thức đạo đức
Ý thức đạo đức là toàn bộ những quan niệm về thiện, ác, tốt, xấu, lương tâm, trách nhiệm,
nghĩa vụ, công bằng, hạnh phúc, v.v. và về những quy tắc đánh giá, những chuẩn mực điều
chỉnh hành vi cùng cách ứng xử giữa các cá nhân với với nhau và giữa các cá nhân với xã
hội.
Lần đầu tiên chủ nghĩa Mác chỉ ra nguồn gốc hiện thực của sự ra đời các tư tưởng và nguyên
tắc, tính lịch sử, tính giai cấp, vị trí và vai trò của đạo đức và ý thức đạo đức trong sự phát
triển xã hội. Ph.Ăngghen viết: “Con người dù tự giác hay không tự giác, rút cuộc đều rút ra
những quan niệm đạo đức của mình từ những quan hệ thực tiễn đang làm cơ sở cho vị trí giai
cấp của mình, tức là từ những quan hệ kinh tế trong đó người ta sản xuất và trao đổi”. Khi xã
hội xuất hiện giai cấp thì ý thức đạo đức hình thành và phát triển như một hình thái ý thức xã
hội riêng.
Sự phát triển của hình thái ý thức đạo đức không tách rời sự phát triển của xã hội. Nó phản
ánh tồn tại xã hội dưới dạng các quy tắc điều chỉnh hành vi của con người. Sự tự ý thức của
con người về lương tâm, trách nhiệm, nghĩa vụ, danh dự, v.v. nói lên sức mạnh của đạo đức
đồng thời cũng là biểu hiện bản chất xã hội của con người. Với ý nghĩa đó, sự phát triển của ý
thức đạo đức là nhân tố biểu hiện sự tiến bộ của xã hội.
Ý thức đạo đức bao gồm hệ thống những tri thức về giá trị và định hướng giá trị đạo đức;
những tình cảm và lý tưởng đạo đức, trong đó tình cảm đạo đức là yếu tố quan trọng nhất.
Bởi vì, nếu không có tình cảm đạo đức thì tất cả những khái niệm, những phạm trù và tri thức
đạo đức thu nhận được bằng con đường lý tính không thể chuyển hóa thành hành vi đạo đức.
Trong các xã hội có giai cấp, những nội dung chủ yếu của đạo đức mang tính giai cấp.
Ph.Ăngghen viết: “Xét cho đến cùng, mọi học thuyết về đạo đức đã có từ trước đến nay đều
là sản phẩm của tình hình kinh tế của xã hội lúc bấy giờ. Và vì cho tới nay xã hội đã vận động
trong những sự đối lập giai cấp, cho nên đạo đức cũng luôn luôn là đạo đức của giai cấp:
hoặc là nó biện hộ cho sự thống trị và lợi ích của giai cấp thống trị, hoặc là, khi giai cấp bị trị
trở nên khá mạnh thì nó tiêu biểu cho sự nổi dậy chống lại sự thống trị nói trên và tiêu biểu
cho lợi ích tương lai của những người bị áp bức”. Giai cấp nào trong xã hội đang đi lên thì
đại diện cho xu hướng đạo đức tiến bộ trong xã hội. Ngược lại, giai cấp đang đi xuống, lụi tàn
hoặc phản động đại diện cho đạo đức suy thoái.
Tuy nhiên, từ xưa đến nay, trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, ở các hệ thống
đạo đức khác nhau, vẫn có những yếu tố chung mang tính toàn nhân loại. Đó là những quy
tắc ứng xử nhằm điều chỉnh hành vi của con người, nhằm duy trì trật tự xã hội hiện hành và
các sinh hoạt thường ngày của con người trong cộng đồng xã hội. Những quy tắc chung mang
tính toàn nhân loại này đã từng tồn tại từ rất lâu, và chắc chắn sẽ còn tồn tại lâu dài cùng với
sự tồn tại của con người suốt trong lịch sử nhân loại.
Hiện nay, chúng ta đang sống trong điều kiện kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế ngày càng
sâu rộng và toàn cầu hóa, cho nên con người chịu sự tác động và ảnh hưởng không nhỏ của
nhiều loại đạo đức khác nhau. Bên cạnh việc kế thừa và duy trì các giá trị tốt đẹp của đạo đức
truyền thống của dân tộc, chúng ta cũng đang phải đối mặt với không ít những yếu tố tiêu
cực, đối lập với các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, đó là thói ích kỷ, tính thực dụng,
lòng tham lam, tất cả vì đồng tiền, không trung thực, thiếu lý tưởng, sống gấp, bất cần đời. Vì
vậy, trong giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ giáo dục các giá trị đạo đức lành mạnh, tiến bộ là
nhiệm vụ hết sức quan trọng, nhất là đối với thế hệ trẻ.
* Ý thức nghệ thuật hay ý thức thẩm mỹ.
Ý thức nghệ thuật, hay ý thức thẩm mỹ, hình thành rất sớm từ trước khi xã hội có sự phân
chia giai cấp, cùng với sự ra đời của các hình thái nghệ thuật.
Giống như các hình thái ý thức xã hội khác, ý thức thẩm mỹ phản ánh tồn tại xã hội. Tuy
nhiên, nếu khoa học và triết học phản ánh thế giới bằng khái niệm, bằng phạm trù và quy
luật, thì nghệ thuật phản ánh thế giới bằng hình tượng nghệ thuật. Hình tượng nghệ thuật là
sự nhận thức, sự lĩnh hội cái chung trong cái riêng; là sự nhận thức cái bản chất trong các
hiện tượng, cái phổ biến trong cái cá biệt nhưng mang tính điển hình.
Cần nhớ rằng, nghệ thuật không phải bao giờ cũng phản ánh hiện thực xã hội một cách trực
tiếp. Về điều này C.Mác viết: “Đối với nghệ thuật, người ta biết rằng những thời kỳ hưng
thịnh nhất định của nó hoàn toàn không tương ứng với sự phát triển chung của xã hội, do đó
cũng không tương ứng với sự phát triển của cơ sở vật chất của xã hội, cơ sở này dường như
cấu thành cái xương sống của tổ chức xã hội”.
Nghệ thuật chân chính gắn với cuộc sống của nhân dân và các hình tượng nghệ thuật có giá
trị thẩm mỹ cao đáp ứng những nhu cầu thẩm mỹ lành mạnh, đa dạng của nhiều thế hệ.
Chúng có tác động tích cực đến sự trải nghiệm, xúc cảm, tình cảm, lý trí, là nhân tố kích thích
mạnh mẽ hoạt động của con người và qua đó thúc đẩy sự tiến bộ xã hội. Nghệ thuật và những
giá trị nghệ thuật cao đó còn có tác dụng giáo dục các thế hệ tương lai, góp phần hình thành ở
họ thế giới quan và vốn văn hóa tiên tiến.
Trong xã hội có phân chia giai cấp thì nghệ thuật mang tính giai cấp và chịu sự chi phối của
các quan điểm chính trị, của các quan hệ kinh tế. Tuy nhiên, cũng như hình thái ý thức đạo
đức, nghệ thuật và ý thức thẩm mỹ vẫn có những yếu tố mang tính toàn nhân loại, do vậy mà
nhiều nền nghệ thuật, nhiều tác phẩm nghệ thuật, nhiều giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể ở
các giai đoạn lịch sử khác nhau, của các tác giả thuộc các giai cấp và các dân tộc khác nhau
đã trở thành những giá trị văn hóa chung tiêu biểu, trường tồn và vô giá của nhân loại. Nghệ
thuật tiến bộ đồng thời vừa phục vụ cho dân tộc mình, vừa phục vụ cho cả nhân loại; vừa
phục vụ cho thế hệ hiện tại lẫn cho cả các thế hệ tương lai.
* Ý thức tôn giáo
Các nhà duy vật trước Mác mặc dù đã tìm nhiều cách khác nhau để giải thích nguồn gốc ra
đời và bản chất của tôn giáo nhưng tất cả đều sai lầm. Đối với C.Mác và Ph.Ăngghen, tôn
giáo có trước triết học; nó là một hình thái ý thức xã hội trực tiếp thể hiện thế giới quan của
con người. Khác với tất cả các hình thái ý thức xã hội khác, tôn giáo là sự phản ánh hư ảo
sức mạnh của giới tự nhiên bên ngoài lẫn các quan hệ xã hội vào đầu óc con người.
C.Mác viết: “Trình độ phát triển thấp kém của những sức sản xuất của lao động và tính chất
hạn chế tương ứng của các quan hệ của con người trong khuôn khổ quá trình sản xuất ra đời
sống vật chất, tức là tính chất hạn chế của tất cả các mối quan hệ giữa người ta với nhau và
với thiên nhiên … đã phản ánh vào trong những tôn giáo cổ đại, thần thánh hóa của thiên
nhiên, và vào trong tín ngưỡng của nhân dân”. Tương tự như vậy, Ph.Ăngghen chỉ rõ: “Tất cả
mọi tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản ánh hư ảo - vào trong đầu óc của con người - của
những lực lượng ở bên ngoài chi phối cuộc sống hàng ngày của họ; chỉ là sự phản ánh trong
đó những lực lượng ở trần thế đã mang hình thức những lực lượng siêu trần thế”.
Theo C.Mác và Ph.Ăngghen, cần phải tìm nguồn gốc của tôn giáo cả trong quan hệ của con
người với tự nhiên lẫn trong các quan hệ xã hội của con người. Như vậy, những sức mạnh
của tự nhiên và các lực lượng xã hội hiện thực được thần bí hóa chính là nguồn gốc thật sự
của tôn giáo. Sự sợ hãi trước sức mạnh của tự nhiên, sự bất lực trước các thế lực xã hội đã tạo
ra thần linh.
Tiếp theo C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin nhấn mạnh nguồn gốc xã hội của tôn giáo:
“Trong các nước tư bản chủ nghĩa hiện nay, những nguồn gốc ấy của tôn giáo chủ yếu là
những nguồn gốc xã hội… “Sự sợ hãi đã tạo ra thần linh”. Sự sợ hãi trước thế lực mù quáng
của tư bản, - mù quáng vì quần chúng nhân dân không thể đoán trước được nó, - là thế lực bất
cứ lúc nào trong đời sống của người vô sản và tiểu chủ, cũng đe dọa đem lại cho họ và đang
đem lại cho họ sự phá sản “đột ngột”, “bất ngờ”, “ngẫu nhiên”, làm cho họ phải diệt vong,
biến họ thành một người ăn xin, một kẻ bần cùng, một gái điếm, và dồn họ vào cảnh chết đói,
đó chính là nguồn gốc sâu xa của tôn giáo hiện đại mà người duy vật phải chú ý đến trước hết
và trên hết, nếu người ấy không muốn cứ mãi mãi là một người duy vật sơ đẳng”.
Khi quần chúng lao động bị áp bức, bị bóc lột, bị dồn đến bước đường cùng, không tìm ra lối
thoát dưới trần gian thì họ đi tìm lối thoát đó ở thế giới bên kia. V.I.Lênin viết: “Sự bất lực
của giai cấp bị bóc lột trong cuộc đấu tranh chống bọn bóc lột tất nhiên đẻ ra lòng tin vào một
cuộc đời tốt đẹp hơn ở thế giới bên kia, cũng giống y như sự bất lực của người dã man trong
cuộc đấu tranh chống thiên nhiên đẻ ra lòng tin vào thần thánh, ma quỷ, vào những phép
mầu, v.v..”.
Tôn giáo với tính cách là một hình thái ý thức xã hội gồm có tâm lý tôn giáo và hệ tư tưởng
tôn giáo. Tâm lý tôn giáo là toàn bộ những biểu tượng, tình cảm, tâm trạng của quần chúng về
tín ngưỡng tôn giáo. Hệ tư tưởng tôn giáo là hệ thống giáo lý được các nhà thần học và các
chức sắc giáo sỹ tôn giáo tạo dựng và truyền bá trong xã hội. Tâm lý tôn giáo và hệ tư tưởng
tôn giáo quan hệ chặt chẽ với nhau. Tâm lý tôn giáo tạo cơ sở cho hệ tư tưởng tôn giáo dễ
dàng xâm nhập vào quần chúng.
Chức năng chủ yếu của ý thức tôn giáo là chức năng đền bù - hư ảo. Chức năng này làm cho
tôn giáo có sức sống lâu dài trong xã hội. Nó gây ra ảo tưởng về sự đền bù ở thế giới bên kia
những gì mà con người không thể đạt được trong cuộc sống hiện thực mà con người đang
sống. Vì vậy, hình thái ý thức xã hội này mang tính chất tiêu cực, cản trở sự nhận thức đúng
đắn của con người về thế giới, về xã hội, về bản thân mình để rồi luôn luôn bị các giai cấp
thống trị lợi dụng. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác, muốn xóa bỏ tôn giáo thì phải xóa bỏ
nguồn gốc xã hội của nó, đồng thời phải nâng cao năng lực nhận thức, trình độ học vấn của
con người.
* Ý thức khoa học
Khoa học hình thành và phát triển ở một giai đoạn nhất định của sự phát triển xã hội, của nhu
cầu sản xuất xã hội và sự phát triển năng lực tư duy của con người. Khoa học là sự khái quát
cao nhất của thực tiễn, là phương thức nắm bắt tất cả các hiện tượng của hiện thực, cung cấp
những tri thức chân thực về bản chất các hiện tượng, các quá trình, các quy luật của tự nhiên
và của xã hội. Bởi vậy, khoa học và tôn giáo là những hiện tượng đối lập với nhau về bản
chất. Tôn giáo thù địch với lý trí con người, trong khi đó khoa học lại là sản phẩm cao nhất
của lý trí và là sức mạnh của con người. Nếu ý thức tôn giáo là sự phản ánh hư ảo sức mạnh
của giới tự nhiên bên ngoài lẫn các quan hệ xã hội vào đầu óc con người thì ý thức khoa học
phản ánh hiện thực một cách chân thực và chính xác dựa vào sự thật và lý trí của con người.
Khác với tất cả các hình thức ý thức xã hội khác, ý thức khoa học phản ánh sự vận động và sự
phát triển của giới tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy con người bằng tư duy logic,
thông qua hệ thống các khái niệm, các phạm trù, các quy luật và các lý thuyết.
Nếu ý thức tôn giáo hướng con người vào thế giới những ảo tưởng, siêu tự nhiên thì, trái lại,
ý thức khoa học có nhiệm vụ cao cả là hướng con người vào việc biến đổi hiện thực, cải tạo
thế giới nhằm phục vụ cho nhu cầu cuộc sống nhiều mặt và ngày càng tốt hơn, cao hơn của
con người. Cùng với sự phát triển của lịch sử nhân loại, vai trò của khoa học ngày một tăng
lên, đặc biệt là trong giai đọan hiện nay khi tri thức khoa học, cả tri thức về tự nhiên lẫn tri
thức về xã hội và về con người, đang trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, khi nhân loại
bước vào thời đại phát triển mạnh mẽ của công nghệ kỹ thuật số và trí tuệ nhân tạo. Cùng với
đó, khoa học đang góp phần quan trọng vào việc giải quyết các vấn đề toàn cầu của thời đại,
ngăn chặn những tác động xấu do sự vô ý thức và sự tham lam của con người trong quá trình
phát triển kinh tế.
* Ý thức triết học
Hình thức đặc biệt và cao nhất của tri thức cũng như của ý thức xã hội là triết học. Nếu như
các ngành khoa học riêng lẻ nghiên cứu thế giới từ các khía cạnh, từ những mặt nhất định của
thế giới đó thì triết học, nhất là triết học Mác - Lênin, cung cấp cho con người tri thức về thế
giới như một chỉnh thể thông qua việc tổng kết toàn bộ lịch sử phát triển của khoa học và của
chính bản thân triết học. Vì vậy, khi đánh giá mối liên hệ của tinh thần với triết học, Hêghen
khẳng định rằng, “xét từ góc độ của tinh thần chúng ta có thể gọi triết học chính là cái cần
thiết nhất”.
Đặc biệt, với C.Mác thì “vì mọi triết học chân chính đều là tinh hoa về mặt tinh thần của thời
đại mình, nên nhất định sẽ có thời kỳ mà triết học, không chỉ về bên trong, theo nội dung của
nó, mà cả về bên ngoài, theo sự biểu hiện của nó, sẽ tiếp xúc và tác động qua lại tới thế giới
hiện thực của thời đại mình. Lúc đó, triết học sẽ không còn là một hệ thống nhất định đối với
các hệ thống nhất định khác, nó trở thành triết học nói chung đối với thế giới, trở thành triết
học của thế giới hiện đại. Những biểu hiện bên ngoài chứng minh rằng triết học đã có ý
nghĩa khiến cho nó trở thành linh hồn sống của văn hóa...”.
Đồng thời, với tư cách là một hình thái ý thức xã hội, triết học nói chung và nhất là triết học
duy vật biện chứng, có sứ mệnh trở thành thế giới quan, mà cơ sở và hạt nhân của thế giới
quan chính là tri thức. Chính thế giới quan đó giúp con người trả lời cho các câu hỏi được
nhân loại từ xưa đến nay thường xuyên đặt ra cho mình. Chẳng hạn, thế giới xung quanh ta là
gì? Thế giới ấy có điểm bắt đầu và điểm kết thúc hay không? Sức mạnh nào chi phối sự tồn
tại và sự biến đổi đó? Con người là gì và sinh ra từ đâu và có quan hệ như thế nào với thế giới
ấy? Cuộc sống của con người có ý nghĩa gì? Con người có vị trí nào trong thế giới đó? v.v..
Như vậy, thế giới quan triết học bao hàm trong nó cả nhân sinh quan. Trong thời đại hiện
nay, thế giới quan khoa học chân chính nhất chính là thế giới quan triết học duy vật biện
chứng. Triết học duy vật biện chứng có vai trò to lớn để nhận thức đúng đắn ý nghĩa và vai
trò của các hình thái ý thức xã hội khác; để xác định đúng đắn vị trí của những hình thái ấy
trong cuộc sống của xã hội và để nhận thức tính quy luật cùng những đặc điểm và sự phát
triển của chúng.
g. Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội có đặc điểm chung là mặc dù bị tồn tại xã hội quy định, song
chúng đều có tính độc lập tương đối.
Quan điểm duy vật lịch sử khẳng định rằng, ý thức xã hội và tồn tại xã hội có mối quan hệ
biện chứng; rằng, các hình thái ý thức xã hội không phải là những yếu tố thụ động; trái lại,
mỗi hình thái ý thức xã hội đều có sự tác động ngược trở lại tồn tại xã hội, trước hết là tác
động trở lại cơ sở kinh tế. Đồng thời, các hình thái ý thức xã hội cũng tác động lẫn nhau theo
những cách thức khác nhau.
Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội thể hiện ở những điểm sau đây:
* Ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội.
Lịch sử xã hội loài người cho thấy, nhiều khi xã hội cũ đã mất đi rất lâu rồi, song ý thức xã
hội do xã hội đó sản sinh ra vẫn tiếp tục tồn tại. Khi C.Mác nói rằng, người chết đang đè nặng
lên người sống chính là vì lẽ đó. Điều này biểu hiện rõ nhất ở các khía cạnh khác nhau của
tâm lý xã hội như truyền thống, thói quen và nhất là tập quán. V.I.Lênin đã từng nói rằng,
“sức mạnh của tập quán ở hàng triệu và hàng chục triệu người là một sức mạnh ghê gớm
nhất”. Còn Ph.Ăngghen khi nói rằng, “chúng ta đau khổ không những vì những người đang
sống mà còn vì những người đã chết nữa. Người chết nắm lấy người sống” cũng là theo nghĩa
này.
Vậy, những nguyên nhân nào làm cho ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội? Có
mấy nguyên nhân sau đây:
Trước hết, do tác động mạnh mẽ và nhiều mặt trong hoạt động thực tiễn của con người nên
tồn tại xã hội diễn ra với tốc độ nhanh hơn khả năng phản ánh của ý thức xã hội.
Thứ hai, do sức mạnh của thói quen, tập quán, truyền thống và do cả tính bảo thủ của hình
thái ý thức xã hội. Hơn nữa, những điều kiện tồn tại xã hội mới cũng chưa đủ để làm cho
những thói quen, tập quán và truyền thống cũ hoàn toàn mất đi.
Thứ ba, ý thức xã hội gắn liền với lợi ích của những tập đoàn người, của các giai cấp nào đó
trong xã hội. Các tập đoàn hay giai cấp lạc hậu thường níu kéo, bám chặt vào những tư tưởng
lạc hậu để bảo vệ và duy trì quyền lợi ích kỷ của họ, để chống lại các lực lượng tiến bộ trong
xã hội.
Vì vậy, muốn xây dựng xã hội mới thì nhất định phải từng bước xóa bỏ được những tàn dư,
những tư tưởng và ý thức xã hội cũ song song với việc bồi đắp, xây dựng và phát triển ý thức
xã hội mới. Tuy nhiên, khi thực hiện những nhiệm vụ này thì không được nóng vội, không
được dùng các biện pháp hành chính như đã từng xảy ra ở các nước xã hội chủ nghĩa và cả ở
nước ta nhiều năm trước đây.
* Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội
Triết học Mác - Lênin thừa nhận rằng, ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội nhưng
cũng có thể vượt trước tồn tại xã hội. Thực tế là nhiều tư tưởng khoa học và triết học trong
những điều kiện nhất định có thể vượt trước tồn tại xã hội của thời đại rất xa. Sở dĩ ý thức xã
hội có khả năng đó là do nó phản ánh đúng được những mối liên hệ logic, khách quan, tất
yếu, bản chất của tồn tại xã hội. Lịch sử đã cho thấy nhiều dự báo của các nhà tư tưởng lớn
phải sau một thời gian, có thể ngắn hoặc rất dài, mới được thực tiễn xác nhận. Nhiều dự báo
của C.Mác đang trở thành sự thật trong thời đại chúng ta đã hoàn toàn khẳng định điều đó.
Chẳng hạn, dự báo tri thức trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp đang được thực tiễn của của
cuộc cách mạng chuyển đổi công nghệ số, thời đại trí tuệ nhân tạo hay cách mạng khoa học
và công nghệ hiện đại, thời đại kinh tế tri thức xác nhận. Đặc biệt, khi đánh giá rằng, xã hội
tư bản “hoàn toàn không phải là một khối kết tinh vững chắc, mà là một cơ thể có khả năng
biến đổi và luôn luôn ở trong quá trình biến đổi” thì chính C.Mác, đã chỉ ra các quy luật vận
động tất yếu của xã hội và cũng đã dự báo về sự thay thế không thể tránh khỏi của phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa bằng phương thức sản xuất cao hơn – phương thức sản xuất
cộng sản chủ nghĩa.
Vì vậy, trong thời đại chúng ta, chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn đang là thế giới quan và phương
pháp luận chung nhất cho sự nhận thức và cho công cuộc cải tạo hiện thực.
* Ý thức xã hội có tính kế thừa.
Tiến trình phát triển đời sống tinh thần của xã hội loài người cho thấy rằng, các quan điểm lý
luận, các tư tưởng lớn của thời đại sau bao giờ cũng dựa vào những tiền đề đã có từ các giai
đoạn lịch sử trước đó. Chính C.Mác và Ph.Ăngghen cũng đã thừa nhận rằng, “ngay cả chủ
nghĩa cộng sản phát triển cũng trực tiếp bắt nguồn từ chủ nghĩa duy vật Pháp”. Và, “nếu
trước đó không có triết học Đức, đặc biệt là triết học Hêghen, thì sẽ không bao giờ có chủ
nghĩa xã hội khoa học Đức, chủ nghĩa xã hội duy nhất khoa học tồn tại từ trước đến nay”. Vì
vậy, hoàn toàn hợp quy luật rằng, chủ nghĩa Mác không chỉ đã tiếp thu tất cả những gì là tinh
hoa trong lịch sử văn minh nhân loại mà còn kế thừa trực tiếp từ nền triết học cổ điển Đức,
kinh tế chính trị học Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp.
Trong sự phát triển của mình ý thức xã hội có tính kế thừa nên không thể giải thích một tư
tưởng nào đó nếu chỉ dựa vào trình độ, hiện trạng phát triển kinh tế và các quan hệ kinh tế -
xã hội. Chẳng hạn, trình độ phát triển kinh tế của nước Pháp vào thế kỷ XVIII kém xa nước
Anh nhưng tư tưởng lý luận thì nước Pháp tiên tiến hơn nước Anh nhiều. Tương tự như vậy,
kinh tế nước Đức đầu thế kỷ XIX kém xa nước Anh và nước Pháp nhưng nền triết học của
nước Đức thì vượt xa hai nước kia. Điều đó chứng tỏ rằng, sự phát triển của ý thức xã hội
không phải bao giờ cũng song hành với sự phát triển kinh tế và các quan hệ kinh tế.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, trong các xã hội có giai cấp thì các giai cấp khác nhau sẽ kế thừa
những di sản khác nhau của những giai đoạn trước. Giai cấp tiến bộ đang lên sẽ chọn kế thừa
những tư tưởng tiến bộ của thời đại trước; trái lại, giai cấp lỗi thời, đi xuống bao giờ cũng
chọn tiếp thu những tư tưởng và lý thuyết bảo thủ, phản tiến bộ để cố gắng tìm cách duy trì
sự thống trị của mình. Điển hình về mặt này là giai cấp tư sản vào nửa sau thế kỷ XIX, đầu
thế kỷ XX đã phục hồi và truyền bá chủ nghĩa Cantơ mới và chủ nghĩa Tômát mới để chống
lại phong trào cách mạng đang lên của giai cấp vô sản, để chống lại chủ nghĩa Mác vốn là cơ
sở của phong trào ấy.
Quan điểm của triết học Mác - Lênin về tính kế thừa của ý thức xã hội có ý nghĩa to lớn đối
với sự nghiệp xây dựng văn hóa tinh thần của dân tộc ta hiện nay.
* Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội theo những cách khác nhau, có vai trò
khác nhau trong xã hội và trong đời sống của con người. Tuy nhiên, ở các thời đại lịch sử
khác nhau, trong những hoàn cảnh khác nhau dù vai trò của các hình thái ý thức xã hội không
giống nhau nhưng chúng vẫn có sự tác động qua lại với nhau.
Nếu ở thời Hy Lạp cổ đại, vào khoảng thế kỷ thứ V trước công nguyên, ý thức triết học và ý
thức nghệ thuật có vai trò đặc biệt to lớn; ở các nước Tây Âu thời Trung cổ ý thức tôn giáo
tác động rất mạnh và chi phối các hình thái ý thức khác như ý thức chính trị, ý thức pháp
quyền, ý thức triết học, ý thức đạo đức, ý thức nghệ thuật thì ở nước Pháp nửa sau thế kỷ
XVIII, và ở nước Đức cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, triết học và văn học đóng vai trò
quan trọng bậc nhất trong việc truyền bá các tư tưởng chính trị và pháp quyền, là vũ khí tư
tưởng và lý luận trong cuộc đấu tranh chính trị chống lại các thế lực cầm quyền của các lực
lượng xã hội tiến bộ. Trong các các tác phẩm văn học, nghệ thuật nổi tiếng thời kỳ này thấm
đượm sâu sắc các tư tưởng và suy tư triết học về thế giới và về con người. Tuy nhiên, từ sau
thời kỳ Trung cổ và phong kiến, nhất là trong thế giới đương đại, vai trò của ý thức chính trị
ngày càng đóng vai trò quan trọng và chi phối mạnh mẽ các hình thái ý thức khác.
* Ý thức xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội chịu sự tác động trở lại của ý thức xã hội là một biểu hiện khác của tính độc
lập tương đối của ý thức xã hội.
Ph.Ăngghen viết: “Sự phát triển của chính trị, pháp luật, triết học, tôn giáo, văn học, nghệ
thuật, v.v. đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế. Nhưng tất cả chúng cũng có ảnh hưởng lẫn
nhau và ảnh hưởng đến cơ sở kinh tế. Vấn đề hoàn toàn không phải là chỉ có hoàn cảnh kinh
tế mới là nguyên nhân, chỉ có nó là tích cực, còn tất cả những cái còn lại đều chỉ là hậu quả
thụ động”.
Quan niệm duy vật về lịch sử thừa nhận biểu hiện này về tính độc lập tương đối của ý thức xã
hội đối lập hoàn toàn cả với chủ nghĩa duy tâm tuyệt đối hóa vai trò của ý thức xã hội lẫn chủ
nghĩa duy vật tầm thường chỉ coi trọng vai trò của kinh tế còn phủ nhận hoàn toàn vai trò của
tích cực của ý thức xã hội. Ý thức xã hội cũng cũng có vai trò nhất định của nó. Về điều này
Ph.Ăngghen viết: “Những tiền đề và điều kiện kinh tế, rốt cuộc giữ vai trò quyết định, nhưng
những điều kiện chính trị, v.v., ngay cả những truyền thống tồn tại trong đầu óc con người
cũng đóng một vai trò nhất định, tuy không phải là vai trò quyết định”.
Sự tác động trở lại đối với tồn tại xã hội của các hình thái ý thức xã hội mạnh hay yếu còn
phụ thuộc vào những điều kiện lịch sử cụ thể, vào các quan hệ kinh tế vốn là cơ sở hình thành
các hình thái ý thức xã hội; vào trình độ phản ánh và sức lan tỏa của ý thức đối với các nhu
cầu khác nhau của sự phát triển xã hội; đặc biệt là vào vai trò lịch sử của giai cấp đại diện cho
ngọn cờ tư tưởng đó. Vì vậy, cần phân biệt ý thức xã hội tiến bộ với ý thức xã hội lạc hậu,
cản trở sự tiến bộ xã hội.
V. TRIẾT HỌC VỀ CON NGƯỜI
1. Khái niệm con người và bản chất con người
* Con người là thực thể sinh học - xã hội
Theo C.Mác, con người là một sinh vật có tính xã hội ở trình độ phát triển cao nhất của giới
tự nhiên và của lịch sử xã hội, là chủ thể của lịch sử, sáng tạo nên tất cả các . Về phương
diện sinh học, con người là một thực thể sinh vật, là sản phẩm của giới tự nhiên, là một động
vật xã hội. “Bản thân cái sự kiện là con người từ loài động vật mà ra, cũng đã quyết định việc
con người không bao giờ hoàn toàn thoát ly khỏi những đặc tính vốn có của con vật”. Điều
đó có nghĩa rằng con người cũng như mọi động vật khác phải tìm kiếm thức ăn, nước uống,
phải “đấu tranh sinh tồn” để ăn uống, sinh đẻ con cái, tồn tại và phát triển. Nhưng không
được tuyệt đối hóa điều đó. Không phải đặc tính sinh học, bản năng sinh học, sự sinh tồn thể
xác là cái duy nhất tạo nên bản chất của con người, mà con người còn là một thực thể xã hội.
Khi xem xét con người, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, không thể tách rời hai
phương diện sinh học và xã hội của con người thành những phương diện biệt lập, duy nhất,
quyết định phương diện kia.
Không chỉ là một thực thể sinh học, mà con người cũng còn là một bộ phận của giới tự nhiên.
“Giới tự nhiên…là thân thể vô cơ của con người,… đời sống thể xác và tinh thần của con
người gắn liền với giới tự nhiên”. Về phương diện thực thể sinh học, con người còn phải
phục tùng các quy luật của giới tự nhiên, các quy luật sinh học như di truyền, tiến hóa sinh
học và các quá trình sinh học của giới tự nhiên. Con người là một bộ phận đặc biệt, quan
trọng của giới tự nhiên, nhưng lại có thể biến đổi giới tự nhiên và chính bản thân mình, dựa
trên các quy luật khách quan. Đây chính là điểm khác biệt đặc biệt, rất quan trọng giữa con
người và các thực thể sinh học khác. Về mặt thể xác, con người sống bằng những sản phẩm
tự nhiên, dù là dưới hình thức thực phẩm, nhiên liệu, áo quần, nhà ở, v.v…. Bằng hoạt động
thực tiễn con người trở thành một bộ phận của giới tự nhiên có quan hệ với giới tự nhiên,
thống nhất với giới tự nhiên, bởi giới tự nhiên là “thân thể vô cơ của con người”. Vì thế con
người phải dựa vào giới tự nhiên, gắn bó với giới tự nhiên, hòa hợp với giới tự nhiên mới có
thể tồn tại và phát triển. Quan điểm này là nền tảng lý luận và phương pháp luận rất quan
trọng, có tính thời sự trong bối cảnh khủng hoảng sinh thái và yêu cầu phát triển bền vững
hiện nay.
Con người còn là một thực thể xã hội có các hoạt động xã hội. Hoạt động xã hội quan trọng
nhất của con người là lao động sản xuất. “Người là giống vật duy nhất có thể bằng lao động
mà thoát khỏi trạng thái thuần túy là loài vật”. Nếu con vật phải sống dựa hoàn toàn vào các
sản phẩm của tự nhiên, dựa vào bản năng thì con người lại sống bằng lao động sản xuất, bằng
việc cải tạo tự nhiên, sáng tạo ra các vật phẩm để thỏa mãn nhu cầu của mình. Nhờ có lao
động sản xuất mà con người về mặt sinh học có thể trở thành thực thể xã hội, thành chủ thể
của “lịch sử có tính tự nhiên”, có lý tính, có “bản năng xã hội”. Lao động đã góp phần cải tạo
bản năng sinh học của con người, làm cho con người trở thành con người đúng nghĩa của nó.
Lao động là điều kiện kiên quyết, cần thiết và chủ yếu quyết định sự hình thành và phát triển
của con người cả về phương diện sinh học lẫn phương diện xã hội.
Trong hoạt động con người không chỉ có các quan hệ lẫn nhau trong sản xuất, mà còn có
hàng loạt các quan hệ xã hội khác. Những quan hệ đó ngày càng phát triển phong phú, đa
dạng, thể hiện những tác động qua lại giữa họ với nhau. Xã hội, xét đến cùng, là sản phẩm
của sự tác động qua lại lẫn nhau giữa những con người. Tính xã hội của con người chỉ có
trong “xã hội loài người”, con người không thể tách khỏi xã hội và đó là điểm cơ bản làm cho
con người khác với con vật. Hoạt động của con người gắn liền với các quan hệ xã hội không
chỉ phục vụ cho con người mà còn cho xã hội, khác với hoạt động của con vật chỉ phục vụ
cho nhu cầu bản năng sinh học trực tiếp của nó. Hoạt động và giao tiếp của con người đã sinh
ra ý thức người. Tư duy, ý thức của con người chỉ có thể phát triển trong lao động và giao
tiếp xã hội với nhau. Cũng nhờ có lao động và giao tiếp xã hội mà ngôn ngữ xuất hiện và phát
triển. Ngôn ngữ và tư duy của con người thể hiện tập trung và nổi trội tính xã hội của con
người, là một trong những biểu hiện rõ nhất phương diện con người là một thực thể xã hội.
Chính vì vậy, khác với con vật, con người chỉ có thể tồn tại và phát triển trong xã hội loài
người.
* Con người là sản phẩm của lịch sử và của chính bản thân con người
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin phê phán quan niệm của Phoiơbắc đã xem xét
con người tách khỏi điều kiện lịch sử cụ thể và hoạt động thực tiễn của họ, xem xét con người
chỉ như là đối tượng cảm tính, trừu tượng, không có hoạt động thực tiễn. Phoiơbắc đã không
nhìn thấy những quan hệ hiện thực, sống động giữa người với người trong đời sống xã hội,
đặc biệt là trong sản xuất. Do vậy, ông đã tuyệt đối hóa tình yêu giữa người với người. Hơn
thế nữa, đó cũng không phải là tình yêu hiện thực mà là tình yêu đã được ông lý tưởng hóa.
Phê phán quan niệm sai lầm của Phoiơbắc và của các nhà tư tưởng khác về con người, kế
thừa các quan niệm tiến bộ trong lịch sử tư tưởng nhân loại và dựa vào những thành tựu của
khoa học, chủ nghĩa Mác khẳng định con người vừa là sản phẩm của sự phát triển lâu dài của
giới tự nhiên, vừa là sản phẩm của lịch sử xã hội loài người và của chính bản thân con người.
Mác đã khẳng định trong tác phẩm Hệ tư tưởng Đức rằng, tiền đề của lý luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử của các ông là những con người hiện thực đang hoạt động, lao động
sản xuất và làm ra lịch sử của chính mình, làm cho họ trở thành những con người như đang
tồn tại. Cần lưu ý rằng con người là sản phẩm của lịch sử và của bản thân con người, nhưng
con người, khác với con vật, không thụ động để lịch sử làm mình thay đổi, mà con người còn
là chủ thể của lịch sử.
* Con người vừa là chủ thể của lịch sử, vừa là sản phẩm của lịch sử
Con người vừa là sản phẩm của lịch sử tự nhiên và lịch sử xã hội, nhưng đồng thời, lại là chủ
thể của lịch sử bởi lao động và sáng tạo là thuộc tính xã hội tối cao của con người. Con người
và động vật đều có lịch sử của mình, nhưng lịch sử con người khác với lịch sử động vật. Lịch
sử của động vật “là lịch sử nguồn gốc của chúng và sự phát triển dần dần của chúng cho đến
trạng thái hiện nay của chúng. Nhưng lịch sử ấy không phải do chúng làm ra, và trong chừng
mực mà chúng có tham dự vào việc làm ra lịch sử ấy, thì điều đó diễn ra mà chúng không hề
biết và không phải do ý muốn của chúng. Ngược lại, con người càng cách xa con vật hiểu
theo nghĩa hẹp của từ này bao nhiêu, thì con người lại càng tự mình làm ra lịch sử của mình
một cách có ý thức bấy nhiêu”. Hoạt động lịch sử đầu tiên khiến con người tách khỏi con vật,
có ý nghĩa sáng tạo chân chính là hoạt động chế tạo công cụ lao động, hoạt động lao động sản
xuất. Nhờ chế tạo công cụ lao động mà con người tách khỏi loài vật, tách khỏi tự nhiên trở
thành chủ thể hoạt động thực tiễn xã hội. Chính ở thời điểm đó con người bắt đầu làm ra lịch
sử của mình. “Sáng tạo ra lịch sử” là bản chất của con người, nhưng con người không thể
sáng tạo ra lịch sử theo ý muốn tùy tiện của mình, mà là phải dựa vào những điều kiện do quá
khứ, do thế hệ trước để lại trong những hoàn cảnh mới. Con người, một mặt, phải tiếp tục các
hoạt động trên các tiền đề, điều kiện cũ của thế hệ trước để lại, mặt khác, lại phải tiến hành
các hoạt động mới của mình để cải biến những điều kiện cũ. Lịch sử sản xuất ra con người
như thế nào thì tương ứng, con người cũng sáng tạo ra lịch sử như thế ấy. Từ khi con người
tạo ra lịch sử cho đến nay con người luôn là chủ thể của lịch sử, nhưng cũng luôn là sản phẩm
của lịch sử.
Con người tồn tại và phát triển luôn luôn ở trong một hệ thống môi trường xác định. Đó là
toàn bộ điều kiện tự nhiên và xã hội, cả điều kiện vật chất lẫn tinh thần, có quan hệ trực tiếp
hoặc gián tiếp đến đời sống của con người và xã hội. Đó là những điều kiện cần thiết, tất yếu,
không thể thiếu đối với sự tồn tại và phát triển của con người. Một mặt, con người là một bộ
phận của giới tự nhiên, để tồn tại và phát triển phải quan hệ với giới tự nhiên, phải phụ thuộc
vào giới tự nhiên, thu nhận và sử dụng các nguồn lực của tự nhiên để cải biến chúng cho phù
hợp với nhu cầu của chính mình. Mặt khác, là một bộ phận của tự nhiên, con người cũng phải
tuân theo các quy luật của tự nhiên, tuân theo các quá trình tự nhiên như cơ học, vật lý, hóa
học, đặc biệt là các quá trình y, sinh học, tâm sinh lý khác nhau. Về phương diện sinh thể hay
sinh học, con người là một tiểu vũ trụ có cấu trúc phức tạp, là một hệ thống mở, biến đổi và
phát triển không ngừng, thay đổi và thích nghi khá nhanh chóng so với các động vật khác
trước những biến đổi của môi trường. Nó vừa tiếp nhận, thích nghi, hòa nhịp với giới tự
nhiên, nhưng cũng bằng cách đó cải biến giới tự nhiên để thích ứng và biến đổi chính mình.
Con người cũng tồn tại trong môi trường xã hội. Chính nhờ môi trường xã hội mà con người
trở thành một thực thể xã hội và mang bản chất xã hội. Con người là sản phẩm của hoàn
cảnh, của môi trường trong đó có môi trường xã hội. Môi trường xã hội cũng là điều kiện và
tiền đề để con người có thể thực hiện quan hệ với giới tự nhiên ở quy mô rộng lớn và hữu
hiệu hơn. Trong thực chất thì môi trường xã hội cũng là một bộ phận của tự nhiên với những
đặc thù của nó. So với môi trường tự nhiên môi trường xã hội có ảnh hưởng trực tiếp và
quyết định đến con người, sự tác động của môi trường tự nhiên đến từng cá nhân con người
thường phải thông qua môi trường xã hội và chịu ảnh hưởng sâu sắc của các nhân tố xã hội.
Môi trường xã hội cũng như mỗi cá nhân con người thường xuyên phải có quan hệ với môi
trường tự nhiên và tồn tại trong mối quan hệ tác động qua lại, chi phối và quy định lẫn nhau.
Do sự phát triển của công nghiệp, của cách mạng khoa học - công nghệ, nhiều loại môi
trường khác đã và đang được phát hiện. Đó là những môi trường, như môi trường thông tin,
kiến thức, môi trường từ tính, môi trường điện, môi trường hấp dẫn, môi trường sinh học,
v.v.. Nhưng cần lưu ý rằng, có những môi trường trong số đó mới được phát hiện và đang
được nghiên cứu, nên còn có nhiều ý kiến, quan niệm khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Môi
trường sinh học, môi trường cận tâm lý, môi trường tương tác yếu, đang được nghiên cứu
trong khoa học tự nhiên là những môi trường như vậy. Tuy nhiên, dù chưa được nhận thức
đầy đủ, mới được phát hiện hay còn có những ý kiến, quan niệm khác nhau, thì chúng đều
hoặc là thuộc về môi trường tự nhiên, hoặc là thuộc về môi trường xã hội. Tính chất, phạm vi,
vai trò và tác động của chúng đến con người là khác nhau, không giống hoàn toàn như môi
trường tự nhiên và môi trường xã hội. Chúng là những hiện tượng, quá trình cụ thể của tự
nhiên hoặc xã hội, có tác động, ảnh hưởng ở một khía cạnh hẹp, cụ thể và xác định ở phương
diện tự nhiên hoặc xã hội.
* Bản chất con người là tổng hòa các quan hệ xã hội
Trong sinh hoạt xã hội, khi hoạt động ở những điều kiện lịch sử nhất định con người có quan
hệ với nhau để tồn tại và phát triển. “Trong tính hiện thực của nó, bản chất của con người là
tổng hòa các quan hệ xã hội”. Bản chất của con người luôn được hình thành và thể hiện ở
những con người hiện thực, cụ thể trong những điều kiện lịch sử cụ thể. Các quan hệ xã hội
tạo nên bản chất của con người, nhưng không phải là sự kết hợp giản đơn hoặc là tổng cộng
chúng lại với nhau mà là sự tổng hòa chúng; mỗi quan hệ xã hội có vị trí, vai trò khác nhau,
có tác động qua lại, không tách rời nhau. Các quan hệ xã hội có nhiều loại: Quan hệ quá khứ,
quan hệ hiện tại, quan hệ vật chất, quan hệ tinh thần, quan hệ trực tiếp, gián tiếp, tất nhiên
hoặc ngẫu nhiên, bản chất hoặc hiện tượng, quan hệ kinh tế, quan hệ phi kinh tế, v.v.. Tất cả
các quan hệ đó đều góp phần hình thành lên bản chất của con người. Các quan hệ xã hội thay
đổi thì ít hoặc nhiều, sớm hoặc muộn, bản chất con người cũng sẽ thay đổi theo. Trong các
quan hệ xã hội cụ thể, xác định, con người mới có thể bộc lộ được bản chất thực sự của mình,
và cũng trong những quan hệ xã hội đó thì bản chất người của con người mới được phát triển.
Các quan hệ xã hội khi đã hình thành thì có vai trò chi phối và quyết định các phương diện
khác của đời sống con người khiến cho con người không còn thuần túy là một động vật mà là
một động vật xã hội. Con người “bẩm sinh đã là sinh vật có tính xã hội”. Khía cạnh thực thể
sinh vật là tiền đề trên đó thực thể xã hội tồn tại, phát triển và chi phối.
2. Hiện tượng tha hóa con người và vấn đề giải phóng con người
* Thực chất của hiện tượng tha hóa con người là lao động của con người bị tha hóa
Theo C. Mác, thực chất của lao động bị tha hóa là quá trình lao động và sản phẩm của lao
động từ chỗ để phục vụ con người, để phát triển con người đã bị biến thành lực lượng đối lập,
nô dịch và thống trị con người. Người lao động chỉ hành động với tính cách con người khi
thực hiện các chức năng sinh học như ăn, ngủ, sinh con đẻ cái,… còn khi lao động, tức là khi
thực hiện chức năng cao quý của con người thì họ lại chỉ như là con vật.
Theo quan điểm của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác, hiện tượng tha hóa của con người là
một hiện tượng lịch sử đặc thù, chỉ diễn ra trong xã hội có phân chia giai cấp. Nguyên nhân
gây nên hiện tượng tha hóa con người là chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Nhưng tha hoá con
người được đẩy lên cao nhất trong xã hội tư bản chủ nghĩa. Chế độ đó đã tạo ra sự phân hóa
xã hội về việc chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất khiến đại đa số người lao động trở thành vô
sản, một số ít trở thành tư sản, chiếm hữu toàn bộ các tư liệu sản xuất của xã hội. Vì vậy
những người vô sản buộc phải làm thuê cho các nhà tư sản, phải để các nhà tư sản bóc lột
mình và sự tha hóa lao động bắt đầu từ đó. Lao động bị tha hóa là nội dung chính yếu, là
nguyên nhân, là thực chất của sự tha hóa của con người.
Con người bị tha hóa là con người bị đánh mất mình trong lao động, tức trong hoạt động đặc
trưng, bản chất của con người. Lao động là hoạt động sáng tạo của con người, là đặc trưng
chỉ có ở con người chứ không hề có ở con vật, là hoạt động người, nhưng khi hoạt động nó
lại trở thành hoạt động của con vật. Lao động bị cưỡng bức, bị ép buộc bởi điều kiện xã hội.
Con người lao động không phải để sáng tạo, không phải để phát triển các phẩm chất người
mà chỉ là để đảm bảo sự tồn tại của thể xác họ. Điều đó có nghĩa rằng họ đang thực hiện chức
năng của con vật. Khi họ ăn uống, sinh con đẻ cái thì họ lại là con người vì họ được tự do.
Tính chất trái ngược trong chức năng như vậy là biểu hiện đầu tiên của sự tha hóa của con
người.
Trong hoạt động lao động, con người là chủ thể trong quan hệ với tư liệu sản xuất. Nhưng vì
trong chế độ tư hữu tư bản về tư liệu sản xuất thì người lao động phải phụ thuộc vào các tư
liệu sản xuất. Tư liệu sản xuất là do con người tạo ra. Như vậy, con người bị lệ thuộc vào
chính sản phẩm do chính mình tạo ra. Mặt khác, để có tư liệu sinh hoạt, người lao động buộc
phải lao động cho các chủ tư bản, sản phẩm của họ làm ra trở nên xa lạ với họ và được chủ sở
hữu dùng để trói buộc họ, bắt họ lệ thuộc nhiều hơn vào chủ sở hữu và vào các vật phẩm lao
động. Lao động bị tha hóa đã làm đảo lộn quan hệ xã hội của người lao động. Các đồ vật đã
trở thành xa lạ, trở thành công cụ thống trị, trói buộc con người. Quan hệ giữa người lao động
với chủ sở hữu tư liệu sản xuất cũng bị đảo lộn. Đúng ra đó phải là quan hệ giữa người với
người, nhưng trong thực tế nó lại được thực hiện thông qua số vật phẩm do người lao động
tạo ra và số tiền công mà người lao động được trả. Quan hệ giữa người và người đã bị thay
thế bằng quan hệ giữa người và vật. Đó là biểu hiện thứ hai của tha hóa.
Khi lao động bị tha hóa con người trở nên què quặt, phiến diện, thiếu khuyết trên nhiều
phương diện khác nhau. Sự tha hóa nói trên tất yếu làm cho con người phát triển không thể
toàn diện, không thể đầy đủ, và không thể phát huy được sức mạnh bản chất người. Người lao
động ngày càng bị bần cùng hóa, sự phân cực xã hội ngày càng lớn. Sản xuất, công nghiệp,
khoa học và công nghệ càng phát triển, lợi nhuận của các chủ sở hữu tư liệu sản xuất càng
lớn, người lao động ngày càng bị máy móc thay thế. Quá trình lao động ngày càng trở thành
quá trình thực hiện các thao tác giản đơn do dây chuyền công nghệ, kỹ thuật quy định, người
lao động càng bị đẩy ra khỏi quá trình sản xuất trực tiếp thì lao động càng bị tha hóa, người
công nhân trở thành một bộ phận của máy móc và ngày càng phụ thuộc vào nó, lao động
càng trở nên “dã man”. Trong bối cảnh cách mạng khoa học - công nghệ và toàn cầu hóa hiện
nay, khía cạnh này của sự tha hóa lao động ngày càng thể hiện tập trung và rõ nét khiến cho
sự phân cực giàu nghèo trong xã hội hiện đại ngày càng dãn rộng theo chiều tỷ lệ thuận với
sự phát triển của cách mạng khoa học - công nghệ và toàn cầu hóa.
Tha hóa con người là thuộc tính vốn có của các nền sản xuất dựa trên chế độ tư hữu tư liệu
sản xuất, nhưng nó được đẩy lên ở mức cao nhất trong nền sản xuất tư bản chủ nghĩa. Trong
nền sản xuất đó, sự tha hóa của lao động còn được tạo nên bởi sự tha hóa trên các phương
diện khác của đời sống xã hội: Sự tha hóa của nền chính trị vì thiểu số ích kỷ, sự tha hóa của
các tư tưởng của tầng lớp thống trị, sự tha hóa của các thiết chế xã hội khác. Chính vì vậy,
việc khắc phục sự tha hóa không chỉ gắn liền với việc xóa bỏ chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa
mà còn gắn liền với việc khắc phục sự tha hóa trên các phương diện khác của đời sống xã
hội. Đó là một quá trình lâu dài, phức tạp để giải phóng con người, giải phóng lao động.
* “Vĩnh viễn giải phóng toàn thể xã hội khỏi ách bóc lột, ách áp bức”
Đây là một trong những tư tưởng căn bản, cốt lõi của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác -
Lênin về con người. Giải phóng con người được các nhà kinh điển triển khai trong nhiều nội
dung lý luận và trên nhiều phương diện khác nhau. Đấu tranh giai cấp để thay thế chế độ sở
hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa,
để giải phóng con người về phương diện chính trị là nội dung quan trọng hàng đầu. Khắc
phục sự tha hóa của con người và của lao động của họ, biến lao động sáng tạo trở thành chức
năng thực sự của con người là nội dung có ý nghĩa then chốt.
“Xã hội không thể nào giải phóng cho mình được, nếu không giải phóng cho mỗi cá nhân
riêng biệt”. Theo quan điểm của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin, việc giải
phóng những con người cụ thể là để đi đến giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc và tiến tới
giải phóng toàn thể nhân loại. Việc giải phóng con người được quan niệm một cách toàn diện,
đầy đủ, ở tất cả các nội dung và phương diện của con người, cộng đồng, xã hội và nhân loại
với tính cách là các chủ thể ở các cấp độ khác nhau. Mục tiêu cuối cùng trong tư tưởng về
con người của chủ nghĩa Mác - Lênin là giải phóng con người trên tất cả các nội dung và các
phương diện: con người cá nhân, con người giai cấp, con người dân tộc, con người nhân loại,
…
Tư tưởng về giải phóng con người trong triết học Mác - Lênin hoàn toàn khác với các tư
tưởng giải phóng con người của các học thuyết khác đã và đang tồn tại trong lịch sử. Tôn
giáo quan niệm giải phóng con người là sự giải thoát khỏi cuộc sống tạm, khỏi bể khổ cuộc
đời để lên cõi Niết bàn hoặc lên Thiên đường ở kiếp sau. Một số học thuyết triết học duy vật
cũng đã đề xuất tư tưởng giải phóng con người bằng một vài phương tiện nào đó trong đời
sống xã hội: Pháp luật, đạo đức, chính trị. Tính chất phiến diện, hạn hẹp, siêu hình trong nhận
thức về con người, về các quan hệ xã hội và do những hạn chế về điều kiện lịch sử đã khiến
cho những quan điểm đó sa vào lập trường duy tâm, siêu hình.
“Bất kỳ sự giải phóng nào cũng bao hàm ở chỗ là nó trả thế giới con người, những quan hệ
của con người về với bản thân con người”, là “giải phóng người lao động thoát khỏi lao động
bị tha hóa”. Tư tưởng đó thể hiện chính xác thực chất của sự giải phóng con người, thể hiện
lập trường duy vật biện chứng, khách quan, khoa học trong việc nhận thức nguồn gốc, bản
chất và đời sống của con người và phương thức giải phóng con người.
* “Sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi
người”
Khi chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa bị thủ tiêu, lao động không còn bị tha hóa,
con người được giải phóng, khi đó xã hội là sự liên hiệp của các cá nhân, con người bắt đầu
được phát triển tự do. Con người là sự thống nhất giữa cá nhân và xã hội, cá nhân với giai
cấp, dân tộc và nhân loại, bản chất của con người là tổng hòa các quan hệ xã hội. Do vậy, sự
phát triển tự do của mỗi người tất yếu là điều kiện cho sự phát triển tự do của mọi người. Dĩ
nhiên, điều đó cũng có nghĩa là sự phát triển tự do của mọi người, sự phát triển của xã hội là
tiền đề cho sự phát triển của mỗi cá nhân trong đó. Sự phát triển tự do của mỗi người chỉ có
thể đạt được khi con người thoát khỏi sự tha hóa, thoát khỏi sự nô dịch do chế độ tư hữu các
tư liệu sản xuất bị thủ tiêu triệt để, khi sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn, giữa lao động
trí óc và lao động chân tay không còn, khi con người không còn bị trói buộc bởi sự phân công
lao động xã hội.
Những tư tưởng về con người trong triết học của chủ nghĩa Mác được nói trên đây là những
tư tưởng cơ bản, đóng vai trò là “kim chỉ nam”, là cơ sở lý luận khoa học, định hướng cho
các hoạt động chính trị, xã hội văn hóa và tư tưởng trong gần hai thế kỷ qua. Những tư tưởng
đó, còn là tiền đề lý luận và phương pháp luận đúng đắn cho sự phát triển của khoa học xã
hội. Ngày nay, chúng vẫn tiếp tục là cơ sở, tiền đề cho các quan điểm, lý luận về con người
và về xã hội, cho các khoa học hiện đại về con người nói chung.
Lý luận về con người của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin là lý luận duy vật
biện chứng triệt để mang tính khoa học và cách mạng, góp phần tạo nên cuộc cách mạng
trong lịch sử tư tưởng nhân loại. Lý luận đó ngày càng được khẳng định tính đúng đắn, khoa
học trong bối cảnh hiện nay và nó vẫn tiếp tục là “kim chỉ nam” cho hành động, là nền tảng
lý luận cho việc nghiên cứu, giải phóng và phát triển con người trong hiện thực.
3. Quan hệ cá nhân và xã hội; vai trò của quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong lịch sử.
1.
1. a. Quan hệ giữa cá nhân và xã hội
Con người, xét cả về thực thể sinh học lẫn thực thể xã hội, vừa mang bản chất loài lẫn tính
đặc thù cá thể. Nó vừa là một vũ trụ thu nhỏ, riêng biệt, độc đáo, lại vừa mang đặc điểm
chung, phổ biến của loài. Sự thống nhất giữa cái chung và cái riêng trong con người khiến
cho nó ở đỉnh cao của sự phát triển, trở thành “trung tâm” của vũ trụ, “con người là hoa của
đất”. Ở động vật, sự thống nhất giữa cái chung của loài và cái riêng của cá thể, dù ở trình độ
cao thì cũng chỉ ở phương diện sinh vật mà thôi. Trong khi đó, ở con người sự thống nhất ấy
không chỉ ở trình độ cao nhất về phương diện sinh vật mà cả ở phương diện xã hội.
Con người là một hệ thống chỉnh thể thống nhất cá thể - loài, mang những thuộc tính cá thể,
đơn nhất, lẫn những thuộc tính chung, phổ biến của loài, bản chất của nó là tổng hòa các quan
hệ xã hội. Nó là đại diện cho loài, cho xã hội, cho nhân loại, cho lịch sử loài người. Trong
con người, do vậy, luôn có những cái chung toàn nhân loại, như các giá trị chung, nhu cầu
chung, lợi ích chung, v.v… Nó cũng là đại biểu của một xã hội cụ thể, một thời kỳ lịch sử xác
định, có tính đặc thù, với các quan hệ xã hội xác định. Các quan hệ xã hội kết tinh trong mỗi
con người luôn là quan hệ xã hội cụ thể của một thời đại, một gia đình, một nhóm xã hội, một
cộng đồng, một tập đoàn, một giai cấp, một quốc gia - dân tộc xác định. Trong mỗi người còn
có cả những cái riêng, cái đơn nhất, đặc thù của cá thể, cá nhân từ kinh nghiệm, tâm lý, trí
tuệ, v.v… do những điều kiện sống, do đặc điểm sinh học quy định. Nhờ đó, mỗi con người
là một cá thể, cá nhân riêng biệt, khác biệt nhau. “Con người là một thực thể xã hội mang tính
cá nhân”.
Cá nhân và xã hội không tách rời nhau. Xã hội do các cá nhân cụ thể hợp thành, mỗi cá
nhân là một phần tử của xã hội sống và hoạt động trong xã hội đó. Khi mới sinh ra, chưa có ý
thức, chưa có các quan hệ xã hội thì con người mới chỉ là cá thể. Chỉ khi cá thể đó giao tiếp
xã hội, có những quan hệ xã hội xác định, có ý thức mới trở thành cá nhân. Cá nhân không
thể tách rời xã hội. Quan hệ cá nhân – xã hội là tất yếu, là tiền đề và điều kiện tồn tại và phát
triển của cả cá nhân lẫn xã hội. Đương nhiên, quan hệ ấy phụ thuộc vào điều kiện lịch sử cụ
thể, vào trình độ phát triển xã hội và của từng cá nhân, đặc biệt là phụ thuộc vào bản chất của
xã hội. Quan hệ cá nhân - xã hội là khác nhau trong xã hội có phân chia giai cấp và xã hội
không phân chia giai cấp. Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa cá nhân và xã hội là một phạm trù
lịch sử, phụ thuộc vào từng giai đoạn lịch sử khác nhau.
Sự thống nhất cá nhân – xã hội còn thể hiện ở một góc độ khác trong quan hệ con người giai
cấp và con người nhân loại. Quan hệ con người giai cấp và con người nhân loại chỉ tồn tại
trong xã hội có phân chia giai cấp, do vậy nó có tính lịch sử. Mỗi con người cá nhân trong xã
hội có giai cấp đều mang tính giai cấp do nó luôn là thành viên của một giai cấp, tầng lớp xã
hội xác định. Các quan hệ xã hội mà nó sống và hoạt động trong đó luôn có quan hệ giai cấp
và các quan hệ đó luôn đóng vai trò quyết định, chi phối các hành vi và hoạt động của nó, đặc
biệt, quy định lợi ích và hoạt động thực hiện các lợi ích ấy. Mặt khác, mỗi cá nhân, dù thuộc
về giai cấp nào cũng đều mang tính nhân loại. Nhân loại là cộng đồng người phổ biến rộng
rãi nhất, được hình thành trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Tính nhân loại được thể hiện
trong các giá trị chung toàn nhân loại, trong những quy tắc, chuẩn mực chung xuất hiện trên
nền tảng lợi ích chung, từ bản chất người của các cá nhân tạo nên cộng đồng nhân loại.
Tính giai cấp và tính nhân loại trong mỗi con người vừa thống nhất vừa khác biệt, thậm chí
mâu thuẫn nhau. Tính nhân loại là vĩnh hằng, là nền tảng của cuộc sống ở mọi con người, dù
khác biệt màu da, quốc tịch, giai cấp, tộc người, hay giới, độ tuổi, học vấn, v.v… Chỉ có khi
nào không còn tồn tại nhân loại thì khi đó tính nhân loại mới mất đi. Nhưng, ở mỗi giai đoạn
lịch sử khác nhau lại tồn tại các giai cấp khác nhau. Các giai cấp và quan hệ của chúng biến
đổi thường xuyên do các điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội luôn thay đổi. Con người với tính
cách là những chủ thể xã hội luôn có những hoạt động để cải biến điều kiện khách quan tạo
nên những điều kiện sinh hoạt thuận lợi hơn cho mình. Chính điều đó đã làm cho các điều
kiện sinh sống của con người luôn biến đổi, các lực lượng sản xuất luôn phát triển, xã hội
luôn thay đổi theo chiều hướng tiến bộ. Nhưng, trong các giai cấp đang đấu tranh với nhau,
có giai cấp đại diện cho sự phát triển tiến bộ, có giai cấp lại là lực lượng cản trở sự phát triển
tiến bộ ấy. Tính giai cấp trong những con người đại biểu cho giai cấp đang cản trở sự phát
triển ấy tất nhiên là mâu thuẫn với tính nhân loại.
Mỗi con người đều sinh ra, lớn lên trong một cộng đồng quốc gia, dân tộc xác định. Do
những điều kiện lịch sử, kinh tế, văn hóa, xã hội và chính trị khác nhau nên trong mỗi cộng
đồng quốc gia dân tộc cũng hình thành những giá trị, phẩm chất, đặc điểm đặc thù của mình.
Con người tất yếu mang trong mình những điểm đặc thù đó, dù họ muốn hay không, dù ý
thức được điều đó hay không. Do vậy, trong mỗi con người cá nhân luôn luôn mang trong nó
cả những cái riêng biệt của nó với tính cách là cá nhân, vừa mang trong mình cả những cái
đặc thù của quốc gia dân tộc, vừa mang cả tính giai cấp lẫn tính nhân loại. Với tính cách là
chủ thể hoạt động sự gắn kết, tác động biện chứng lẫn nhau giữa các phương diện, khía cạnh
đó trong mỗi con người là luôn biến động, biện chứng, khách quan, tất yếu. Theo quan điểm
của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác, tính giai cấp và tính dân tộc mang tính lịch sử, sẽ
mất dần theo sự phát triển và tiến bộ của xã hội. Nhưng tính nhân loại và cá nhân sẽ là vĩnh
viễn. Trong khi lịch sử nhân loại chưa đạt đến trình độ phát triển đó thì sự thống nhất giữa
tính cá nhân, tính giai cấp, tính dân tộc và tính nhân loại là mục tiêu, yêu cầu và tiêu chuẩn
của tiến bộ xã hội. Giải quyết đúng đắn, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh khách quan mối
quan hệ giữa con người cá nhân, con người giai cấp, con người dân tộc, con người nhân loại
luôn là đòi hỏi của hoạt động thực tiễn.
Các quan điểm trên đây về con người có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng. Trong hoạt
động nhận thức và thực tiễn phải luôn chú ý giải quyết đúng đắn mối quan hệ xã hội – cá
nhân, phải tránh khuynh hướng đề cao quá mức (mặt/cái) cá nhân hoặc (mặt/cái) xã hội. Nếu
đặt cá nhân lên trên xã hội, chỉ thấy cá nhân mà không thấy xã hội, đem cá nhân đối lập với
xã hội, hoặc ngược lại, chỉ đề cao xã hội mà bỏ quên cá nhân, không nhận thức đúng sự phát
triển của xã hội là sự kết hợp hoạt động của các cá nhân, thì đều sai lầm và có thể dẫn đến
những hệ lụy khó lường cho cả xã hội lẫn cá nhân.
Hơn nữa, trong đời sống xã hội khi xem xét con người phải đặt nó trong tổng thể các quan
hệ xã hội, bởi trong tính hiện thực, bản chất của con người là tổng thể các quan hệ xã hội.
Điều này cũng gắn liền với nguyên tắc lịch sử - cụ thể và nguyên tắc toàn diện. Sẽ là sai lầm
nếu chỉ nhìn vào một mặt/khía cạnh/phương diện của một con người để đánh giá bản chất của
người đó. Xem xét một con người phải đặt con người đó trong tổng thể các quan hệ của chính
người đó.
b. Vai trò của quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong lịch sử
Đây là một trong những nội dung quan trọng của triết học Mác. Nội dung này được triết học
Mác luận giải một cách khoa học trên cơ sở quán triệt sâu sắc chủ nghĩa duy vật biện chứng
và toàn bộ các nội dung khác của chủ nghĩa duy vật lịch sử, là sự vận dụng nhất quán chủ
nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng duy vật vào lý luận về vai trò con người trong tiến
trình lịch sử.
Trong lịch sử tư tưởng nhân loại, vấn đề này đã được đề cập theo các lập trường tư tưởng
khác nhau. Các tôn giáo đều cho rằng lịch sử vận động của xã hội là do Thượng đế, Chúa trời
sắp đặt, các cá nhân buộc phải tuân thủ ý chí tối cao. Số phận con người, sự hoạt động của họ
là do các thần linh, Thượng đế, Đấng Tối cao quyết định. Các trào lưu duy tâm cho rằng lịch
sử xã hội là do các bậc vua chúa, các vĩ nhân, những người đặc biệt có tài cao, sức lớn điều
khiển, còn quần chúng nhân dân chỉ là những đám đông ô hợp, chịu sự điều khiển của các
bậc vua chúa, các vĩ nhân, của những người đặc biệt đó. Họ chỉ là phương tiện, “con rối”
trong tay của những người này. Các nhà duy vật trước Mác thường phủ nhận vai trò của
Thượng đế, thần linh, Đấng Tối cao và khẳng định rằng sự biến đổi của xã hội là do một nhân
tố xã hội xác định nào đó quyết định, như đạo đức, tình yêu thương, những người có đầu óc
phê phán hoặc sớm nhận thức được chân lý. Nhưng, do những nguyên nhân khác nhau, họ
cũng đã rơi vào duy tâm khi tuyệt đối hóa vai trò của các nhân tố đó.
Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, xã hội biến đổi nhờ hoạt động của toàn thể quần chúng
nhân dân d`1ưới sự lãnh đạo của các tổ chức hoặc cá nhân nhằm thực hiện một mục đích nào
đó. Mối quan hệ giữa vai trò quần chúng nhân dân với cá nhân chính là quan hệ giữa vai trò
của nhân dân lao động với cá nhân lãnh tụ/vĩ nhân. Một mặt, quan hệ này thể hiện một phần
nội dung quan hệ giữa cá nhân và xã hội. Mặt khác, nó lại chứa đụng những nội dung mới,
khác biệt, bởi trong quan hệ này nó nói đến quan hệ với những cá nhân đặc biệt, cá nhân lãnh
tụ/ vĩ nhân.
Quần chúng nhân dân là thuật ngữ chỉ tập hợp đông đảo những con người hoạt động trong
một không gian và thời gian xác định, bao gồm nhiều thành phần, tầng lớp xã hội và giai cấp
đang hoạt động trong một xã hội xác định. Đó có thể là toàn bộ quần chúng nhân dân của một
quốc gia, một khu vực lãnh thổ xác định. Họ có chung lợi ích cơ bản liên hiệp với nhau, chịu
sự lãnh đạo của một tổ chức, một đảng phái, cá nhân xác định dể thực hiện những mục tiêu
kinh tế, chính trị, văn hóa hay xã hội xác định của một thời kỳ lịch sử nhất định. Nội hàm của
khái niệm quần chúng nhân dân bao gồm: Những người lao động sản xuất ra của cải vật chất
và tinh thần là lực lượng căn bản, chủ chốt; Toàn thể dân cư đang chống lại những kẻ áp bức,
bóc lột thống trị và đối kháng với nhân dân; Những người đang có các hoạt động trong các
lĩnh vực khác nhau, trực tiếp hoặc gián tiếp góp phần vào sự biến đổi xã hội. Với nội dung đó
quần chúng nhân dân là một phạm trù lịch sử thay đổi tùy thuộc vào điều kiện lịch sử, xã hội
cụ thể của các quốc gia, khu vực.
Cá nhân chính là con người cụ thể đang hoạt động trong một xã hội xác định thể hiện tính
đơn nhất với tính cách là cá thể về phương diện sinh học, với tính cách là nhân cách về
phương diện xã hội. Khác với khái niệm con người dùng để chỉ tính phổ biến về bản chất
người trong mỗi cá nhân, khái niệm cá nhân nhấn mạnh tính đặc thù riêng biệt của mỗi cá thể
về phương diện xã hội. Cá nhân là một chỉnh thể vừa mang tính đơn nhất, cá biệt, riêng biệt
lại vừa có tính phổ biến, có đời sống riêng, có nguyện vọng, nhu cầu và lợi ích riêng. Nhưng
cá nhân cũng bao hàm tính chung, phổ biến, chứa đựng các quan hệ xã hội và những nhận
thức chung giúp cho việc thực hiện các chức năng xã hội và cá nhân trong cuộc đời của họ và
mang tính chất lịch sử - cụ thể của đời sống của họ. Do đó, cá nhân bao giờ cũng mang bản
chất xã hội, yếu tố xã hội là đặc trưng căn bản để tạo nên cá nhân do cá nhân luôn phải sống
và hoạt động trong các nhóm khác nhau, các cộng đồng và các tập đoàn xã hội có tính lịch sử.
Trong số các cá nhân ở những thời kỳ lịch sử nhất định, trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ
thể, xác định xuất hiện những cá nhân kiệt xuất, trở thành những người lãnh đạo quần chúng
nhân dân nhằm thực hiện một mục tiêu xác định. Đó là những lãnh tụ hay vĩ nhân. Ngoài các
phẩm chất cá nhân lãnh tụ/vĩ nhân là những cá nhân kiệt xuất, xuất hiện trong phong trào
quần chúng nhân dân, nhận thức được một cách đúng đắn, nhanh nhạy, kịp thời những yêu
cầu, các quy luật, những vấn đề căn bản nhất của một lĩnh vực hoạt động nhất định của đời
sống xã hội hoặc là kinh tế, hoặc là chính trị, hoặc là văn hóa, khoa học, nghệ thuật, v.v.. Họ
dám quên mình vì lợi ích của quần chúng nhân dân, có năng lực nhận thức và tổ chức hoạt
động thực tiễn. Lãnh tụ còn là người có những phẩm chất xã hội, như được quần chúng tín
nhiệm, gắn bó mật thiết với quần chúng, có khả năng tập hợp quần chúng nhân dân, thống
nhất nhận thức, ý chí và hành động của nhân dân, có năng lực tổ chức quần chúng nhân dân
thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ mà thời đại đặt ra.
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã luận giải và luận chứng một cách đúng đắn
mối quan hệ giữa vai trò của lãnh tụ và vai trò của quần chúng nhân dân trong sự phát triển
xã hội. Quần chúng nhân dân là chủ thể sáng tạo chân chính, là động lực phát triển của lịch
sử. Vai trò đó của quần chúng nhân dân được thể hiện ở các nội dung sau đây:
- Yếu tố căn bản và quyết định của lực lượng sản xuất là quần chúng nhân dân lao động. Đó
là yếu tố động nhất, cách mạng nhất trong lực lượng sản xuất, làm cho phương thức sản xuất
vận động và phát triển, thúc đẩy xã hội phát triển. Đó là lực lượng cơ bản của xã hội sản xuất
ra toàn bộ của cải vật chất, là tiền đề và cơ sở cho sự tồn tại, vận động và phát triển của mọi
xã hội, trong mọi thời kỳ lịch sử.
- Trong mọi cuộc cách mạng xã hội cũng như ở các giai đoạn biến động của xã hội, quần
chúng nhân dân luôn là lực lượng chủ yếu, cơ bản và quyết định mọi thắng lợi của các cuộc
cách mạng và những chuyển biến của đời sống xã hội. Cách mạng là sự nghiệp của quần
chúng nhân dân. Theo quan điểm của triết học Mác - Lênin, bắt đầu từ sự phát triển của các
lực lượng sản xuất, đến một giai đoạn phát triển nhất định nó mâu thuẫn với các quan hệ sản
xuất, làm xuất hiện các cuộc cách mạng xã hội. Như vậy, nguyên nhân của mọi cuộc cách
mạng là bắt đầu từ hoạt động sản xuất vật chất của quần chúng nhân dân. Họ thực sự là chủ
thể, lực lượng căn bản và chủ chốt, là động lực cơ bản của mọi quá trình kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội, khoa học và công nghệ, và của mọi cuộc cách mạng xã hội.
- Toàn bộ các giá trị văn hóa, tinh thần và đời sống tinh thần nói chung đều do quần chúng
nhân dân sáng tạo ra. Những sáng tạo trực tiếp của quần chúng nhân dân trong lĩnh vực này
là điều kiện, tiền đề, là nguồn lực thúc đẩy sự phát triển của văn hóa, tinh thần. Hoạt động
phong phú, đa dạng của quần chúng nhân dân trong thực tiễn là nguồn mạch cảm hứng vô
tận, là chất liệu không bao giờ cạn kiệt, là nguồn tài nguyên bất tận cho mọi sáng tạo tinh
thần. Quần chúng nhân dân cũng là người gạn lọc, lưu giữ, truyền bá và phổ biến các giá trị
tinh thần làm cho nó được chọn lọc, được bảo tồn vĩnh viễn.
Tùy thuộc vào những điều kiện lịch sử khác nhau mà vai trò của quần chúng nhân dân cũng
được thể hiện khác nhau. Xã hội càng công bằng, dân chủ, tự do, bình đẳng thì càng phát huy
được vai trò của cá nhân và của quần chúng nhân dân nói chung.
Trong mối quan hệ với quần chúng nhân dân, lãnh tụ đóng vai trò hết sức to lớn, vô cùng
quan trọng. Khi lịch sử đặt ra những nhiệm vụ cần phải giải quyết thì từ trong quần chúng
nhân dân sẽ xuất hiện những lãnh tụ để giải quyết những nhiệm vụ đó của lịch sử. Mọi phong
trào đều sẽ thất bại nếu chưa tìm ra cho mình được những lãnh tụ xứng đáng. “Trong lịch sử
chưa hề có một giai cấp nào giành được quyền thống trị, nếu nó không đào tạo được trong
hàng ngũ của mình những lãnh tụ chính trị, những đại biểu tiền phong có đủ khả năng tổ chức
và lãnh đạo phong trào”.
Lãnh tụ hay cá nhân kiệt xuất phải nhận thức đúng đắn được các quy luật khách quan của đời
sống xã hội, hiểu biết sâu sắc các xu thế phát triển của quốc gia dân tộc, của thời đại và của
phong trào; phải có kế hoạch, chương trình, biện pháp và chiến lược hoạt động cho phong
trào quần chúng nhân dân và cho bản thân phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể;
đồng thời lãnh tụ cũng phải thuyết phục được quần chúng nhân dân, thống nhất ý chí và hành
động của họ, tập hợp và tổ chức lực lượng để thực hiện thành công các kế hoạch, chương
trình, chiến lược và các mục tiêu đã được xác định. Hoạt động của lãnh tụ có thể thúc đẩy
hoặc kìm hãm sự phát triển của phong trào quần chúng nhân dân, từ đó có thể thúc đẩy hoặc
kìm hãm sự phát triển xã hội. Hoạt động của lãnh tụ sẽ thúc đẩy sự phát triển xã hội, nếu họ
hành động theo các quy luật khách quan của sự phát triển xã hội, và ngược lại, sẽ kìm hãm sự
phát triển xã hội hoặc tạo nên những sự vận động quanh co, phức tạp cho xã hội. Lãnh tụ
cũng có vai trò to lớn đối với sự tồn tại, hoạt động của các tổ chức quần chúng nhân dân mà
họ là những người tổ chức hoặc sáng lập và điều hành. Các lãnh tụ gắn với những thời đại
lịch sử nhất định và những phong trào cụ thể, do vậy, họ chỉ có thể hoàn thành được những
nhiệm vụ của thời đại và phong trào đó mà thôi.
Quan hệ giữa lãnh tụ với quần chúng nhân dân là quan hệ thống nhất, biện chứng thể hiện
trên các nội dung sau đây:
- Mục đích và lợi ích của quần chúng nhân dân và lãnh tụ là thống nhất. Đó là điểm then chốt
và căn bản quyết định sự thành bại của phong trào và sự xuất hiện của lãnh tụ. Lợi ích của họ
có thể biểu hiện trên nhiều khía cạnh khác nhau, nhưng lợi ích luôn là cầu nối, liên kết, là mắt
xích quyết định, là động lực để quần chúng nhân dân và lãnh tụ có thể kết thành khối xã hội
thống nhất về ý chí và hành động. Tuy nhiên, lợi ích của họ luôn vận động, biến đổi không
ngừng phụ thuộc vào địa vị lịch sử, bối cảnh khách quan mà phong trào quần chúng nhân dân
và lãnh tụ của họ đang tồn tại và hoạt động trong đó, phụ thuộc vào năng lực nhận thức và
vận dụng các quy luật khách quan để thực hiện các lợi ích đó.
- Quần chúng nhân dân và phong trào của họ tạo nên các lãnh tụ và những điều kiện, tiền đề
khách quan để các lãnh tụ xuất hiện và hoàn thành các nhiệm vụ mà lịch sử đặt ra cho họ.
Lãnh tụ là sản phẩm của thời đại, của cộng đồng, của phong trào. Sự xuất hiện của họ và khả
năng giải quyết được các nhiệm vụ của lịch sử nhanh hoặc chậm, nhiều hoặc ít sẽ thúc đẩy sự
vận động, phát triển của phong trào quần chúng nhân dân.
- Trong mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa quần chúng nhân dân và lãnh tụ, chủ nghĩa
Mác - Lênin khẳng định vai trò quyết định của quần chúng nhân dân đồng thời đánh giá cao
vai trò của lãnh tụ. Quần chúng nhân dân là lực lượng đóng vai trò quyết định đối với sự phát
triển của lịch sử xã hội, là động lực của sự phát triển đó. Lãnh tụ là người dẫn dắt, định
hướng cho phong trào, thúc đẩy phong trào phát triển, do đó mà thúc đẩy sự phát triển của
Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa quần chúng nhân dân với lãnh tụ
có ý nghĩa phương pháp luận rất quan trọng. Lãnh tụ có vai trò quan trọng, nhưng không thể
tuyệt đối hóa vai trò của họ dẫn đến tệ sùng bái cá nhân, thần thánh hóa lãnh tụ, coi nhẹ quần
chúng nhân dân, hạn chế việc phát huy tính năng động, sáng tạo của quần chúng nhân dân,
phải chống lại tệ sùng bái cá nhân. Ngược lại, việc tuyệt đối hóa vai trò của quần chúng nhân
dân, xem nhẹ vai trò của các cá nhân và lãnh tụ sẽ dẫn đến hạn chế, xem thường các sáng
kiến cá nhân, những sáng tạo của quần chúng nhân dân, không phát huy được sức mạnh sáng
tạo của họ. Quần chúng nhân dân luôn là người thầy vĩ đại của các cá nhân, lãnh tụ.
Kết hợp hài hòa, hợp lý, khoa học vai trò quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong từng điều
kiện cụ thể xác định sẽ tạo sức mạnh tổng hợp thúc đẩy phong trào và sự vận động, phát triển
của cộng đồng, xã hội nói chung.
4. Vấn đề con người trong sự nghiệp cách mạng ở Việt Nam
Lý luận về con người của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin là nền tảng lý luận
cho việc phát huy vai trò của con người trong cách mạng và trong sự nghiệp đổi mới ở Việt
nam hiện nay. Chủ tịch Hồ Chí Minh, do yêu cầu khách quan của sự phát triển lịch sử - xã
hội Việt Nam, tiếp thu văn hóa và các giá trị truyền thống của dân tộc, gia đình, tinh hoa văn
hóa của nhân loại, trong đó có lý luận về con người của chủ nghĩa Mác - Lênin, đã vận dụng
sáng tạo và phát triển lý luận về con người phù hợp với điều kiện lịch sử xã hội Việt Nam
hiện đại.
Theo Hồ Chí Minh: “chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng
là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài người”. Quan niệm về con người của Hồ Chí Minh
rõ ràng là đã được cụ thể hóa, bao hàm cả cá nhân, cộng đồng, giai cấp, dân tộc, nhân loại.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người bao hàm nhiều nội dung khác nhau, trong đó có các nội
dung cơ bản là: tư tưởng về giải phóng nhân dân lao động, giải phóng giai cấp, giải phóng
dân tộc, tư tưởng về con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng, tư tưởng về
phát triển con người toàn diện.
Giải phóng nhân dân lao động gắn liền với giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, bởi ở Việt
Nam quyền lợi của nhân dân lao động thống nhất với quyền lợi của giai cấp và dân tộc. Đấu
tranh giải phóng nhân dân lao động, giải phóng giai cấp vô sản và giai cấp nông dân dưới sự
lãnh đạo của giai cấp vô sản không phải chỉ để giải phóng bản thân giai cấp vô sản, mà còn
để giải phóng giai cấp nông dân và toàn thể dân tộc khỏi ách áp bức, bóc lột. Chỉ bằng cách
đó, và duy nhất bằng cách đó, thì việc giải phóng giai cấp vô sản mới có thể thực hiện được
triệt để và đảm bảo thắng lợi hoàn toàn. Công cuộc giải phóng nhân dân lao động, giải phóng
giai cấp và giải phóng dân tộc chỉ có thể thắng lợi và thắng lợi hoàn toàn, triệt để bằng việc
thực hiện cách mạng vô sản, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
Sự nghiệp giải phóng đó chỉ được hoàn thành khi các giai cấp bị bóc lột, các dân tộc bị áp
bức và những người lao động trên phạm vi toàn thế giới thoát khỏi ách áp bức, nô lệ.
Do bối cảnh lịch sử của quốc gia dân tộc, Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh tư tưởng giành độc
lập, tự do cho quốc gia dân tộc. Độc lập, tự do là quyền bất khả xâm phạm của quốc gia dân
tộc, là tư tưởng được Hồ Chí Minh kế thừa từ Bản tuyên ngôn độc lập của nước Mỹ và xem
đây là tư tưởng bất hủ, phải được áp dụng cho mọi quốc gia dân tộc. Tư tưởng ấy là điểm
xuất phát cho các tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và nhân dân lao động
và cũng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Chí Minh. Tháng 7 năm 1945,
khi đang chuẩn bị điều kiện để tiến hành cuộc cách mạng tháng 8 năm 1945, dù đang bị bệnh
nặng, Hồ Chí Minh đã căn dặn các đồng chí của mình rằng: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới,
dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được
độc lập” “Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi
được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu
mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại
được”. Việc giành lại độc lập, tự do dân tộc và bảo vệ nó là mục tiêu, sự nghiệp suốt đời của
Hồ Chí Minh và của cả dân tộc Việt Nam. “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc
lập, và thật sự đã trở thành một nước tự do và độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem
hết tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy”.
“Dân tộc Việt Nam thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, không chịu làm nô
lệ”.
Hồ Chí Minh cũng khẳng định tư tưởng giải phóng dân tộc phải được thực hiện do chính các
dân tộc bị áp bức, bóc lột: “Người ta sẽ không làm gì được cho người An Nam nếu không
dựa trên các động lực vĩ đại và duy nhất của đời sống xã hội của họ”. Quan điểm này không
chỉ được thể hiện trong lĩnh vực lý luận mà nó còn được đưa vào thực tiễn vận động tuyên
truyền trong quần chúng cách mạng: “Hỡi anh em ở các thuộc địa!... chúng tôi xin nói với
anh em rằng, công cuộc giải phóng anh em chỉ có thể thực hiện được bằng sự nỗ lực của bản
thân anh em”. Đây là một quan điểm thể hiện lập trường duy vật, khoa học và biện chứng, là
sự vận dụng trung thành và sáng tạo tư tưởng về giải phóng con người, giải phóng giai cấp và
nhân loại của các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.
Quan điểm này đã được Hồ Chí Minh quán triệt trong toàn bộ cuộc đời hoạt động của mình,
và được Đảng Cộng Sản Việt Nam tiếp tục sử dụng trong thực tiễn, được thực tiễn chứng
minh là hoàn toàn đúng đắn.
Hồ Chí Minh khẳng định: Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao nước ta
được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai
cũng được học hành. Điều đó có nghĩa rằng theo Hồ Chí Minh, độc lập, tự do mới chỉ là điều
kiện cần, điều kiện đủ là phải xây dựng một chế độ xã hội mới. “Tất cả những người lao động
trên thế giới đều có một mục đích chung là thoát khỏi ách áp bức bóc lột, được sống sung
sướng, tự do, tức là thực hiện chế độ cộng sản”. “Nước độc lập mà dân không được hưởng
hạnh phúc, tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì”. Đây chính là thực chất của tư tưởng
con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng, được Hồ Chí Minh phát triển từ
lý luận về giải phóng con người của chủ nghĩa Mác - Lênin vận dụng vào thực tiễn Việt Nam.
Hồ Chí Minh còn nhấn mạnh rằng sự nghiệp cách mạng, thành quả cách mạng đều là của
dân, do dân và vì dân. “Nước ta là một nước dân chủ, mọi công việc đều vì lợi ích của dân
mà làm, các cơ quan chính phủ từ toàn quốc cho đến làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là
để gánh vác việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền
thống trị của Pháp, Nhật”.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, con người, nhân dân lao động không chỉ là mục tiêu của sự
nghiệp cách mạng mà còn là động lực của cách mạng: “Vô luận việc gì đều do con người làm
ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả”. “Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải có
những con người xã hội chủ nghĩa”. “Chủ nghĩa xã hội chỉ có thể xây dựng được với sự giác
ngộ đầy đủ và lao động sáng tạo của hàng chục triệu người”. Con người ở Hồ Chí
Minh cũng là nhân dân. Bởi thế, “công cuộc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân. Sự
nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân. Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung
ương do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên. Nói tóm lại, quyền
hành và lực lượng đều ở nơi dân”. Đây chính là tư tưởng được kế thừa từ trong truyền thống
dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Tư tưởng lấy dân làm gốc đã được các triều
đại phong kiến trong lịch sử sử dụng đặc biệt thành công trong công cuộc bảo vệ tổ quốc,
chiến thắng các thế lực ngoại xâm lớn mạnh hơn nhiều lần.
Phát triển con người toàn diện là một nội dung quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh về
con người. “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”.
Con người toàn diện là con người có cả đức và tài (vừa hồng vừa chuyên) trong đó đức là
gốc. Đức là đạo đức, nhưng đó không phải là đạo đức thủ cựu, mà là đạo đức mới, đạo đức vĩ
đại, đó không phải là đạo đức vì danh vọng cá nhân mà là vì lợi ích chung của Đảng, của dân
tộc, của loài người. Yêu cầu cơ bản của đạo đức đó là trung với nước, hiếu với dân, yêu
thương con người, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư, có tinh thần quốc tế vô sản. Tài
hay chuyên là năng lực của con người đáp ứng được các nhiệm vụ được giao, được thể hiện
qua việc không ngừng học tập, nâng cao trình độ văn hóa, khoa học, kĩ thuật và lý luận.
Để con người phát triển toàn diện thì phải tu dưỡng, rèn luyện trong hoạt động thực tiễn, kết
hợp giáo dục và tự giáo dục. Các phẩm chất và năng lực của con người không phải “từ trên
trời sa xuống” mà phải “do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển mà củng cố”.
Giáo dục là công việc của toàn xã hội, có vai trò đặc biệt quan trọng, nhất là đối với thế hệ
trẻ. Xã hội cần những con người như thế nào thì thông qua giáo dục, con người như thế đó sẽ
đào tạo và xuất hiện. Giáo dục gắn liền với tự giáo dục. Đó là quá trình tự cải tạo, tự thực
hiện cách mạng trong chính bản thân mỗi người. Đó là quá trình khó khăn, phức tạp của cuộc
cách mạng trong chính bản thân mình cũng khó khăn giống như cách mạng ngoài xã hội.
Không thể thực hiện được cách mạng ngoài xã hội nếu không thực hiện được cuộc cách mạng
trong bản thân mình và ngược lại.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và phát triển con người là sự vận dụng sáng tạo và phát
triển lý luận về con người của chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh Việt Nam trong bối cảnh
mới của thời đại. Tư tưởng đó đã và đang là “kim chỉ nam”, là nền tảng lý luận cho việc
hoạch định các chủ trương chính sách về con người và phát triển con người, cho việc điều
hành và quản lý đời sống xã hội. Con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển,
là nội dung cốt lõi, là tư tưởng căn bản trong chiến lược phát triển con người của nước ta hiện
nay. Điều này cũng phù hợp với xu hướng chung của tư tưởng tiến bộ của nhân loại, đã được
Liên Hợp Quốc chính thức vận dụng ở quy mô toàn cầu.
Con người vừa là mục tiêu, là nguồn gốc, là động lực của sự phát triển xã hội. Chủ nghĩa Mác
- Lênin khẳng định con người là chủ thể lịch sử xã hội. Quan điểm đó đã được cụ thể hóa
trong tư tưởng Hồ Chí Minh và tiếp tục được Đảng Cộng sản Việt Nam cụ thể hóa vào sự
nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay trong quan điểm xem con người vừa là mục tiêu, là
nguồn gốc, là động lực của sự phát triển xã hội. Quan điểm đó nhấn mạnh vai trò chủ thể tích
cực, tự giác, sáng tạo của con người, xem đó là nguồn gốc, động lực của sự phát triển xã hội
hiện đại. Phát huy vai trò con người chính là phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo đó trong
quá trình hoạt động, bằng việc phát huy tối đa các đặc trưng về phẩm chất, năng lực của
chính họ, khắc phục và giảm thiểu những khiếm khuyết, hạn chế trên các phương diện khác
nhau của con người. Phát huy vai trò con người được thực hiện trong cả hoạt động nhận thức
lẫn hoạt động thực tiễn, hoạt động vật chất và hoạt động tinh thần, bao gồm cả năng lực nhận
thức, tư duy, hành động lẫn các phẩm chất chính trị đạo đức v.v..
Việc phát huy vai trò con người ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay đã được Đảng ta chú
trọng nhấn mạnh trong các kỳ đại hội Đảng, trong các văn kiện của Ban Chấp hành Trung
ương, trong các chủ trương, chính sách, quản lý và điều hành sự phát triển kinh tế, xã hội nói
chung. Một mặt, Đảng ta nhấn mạnh việc đấu tranh không khoan nhượng chống thóai hóa,
biến chất, suy thóai về chính trị, tư tưởng đạo đức, chống lại những thói hư tật xấu, những
đặc tính tiêu cực của con người Việt Nam đang cản trở sự phát triển của chính con người và
xã hội. Mặt khác, Đảng Cộng sản Việt Nam cũng nhấn mạnh đến việc xây dựng con người
Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước hiện nay với những đức tính sau đây:
“- Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,
có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới
trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
- Có ý thức tập thể, đoàn kết, phấn đấu vì lợi ích chung.
- Có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ
cương phép nước, quy
Câu hỏi ngắn Chương 3
1. Quá trình mà trong đó con người sử dụng công cụ lao động tác động trực tiếp hoặc gián
tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải xã hội,
nhằm thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người được gọi là. Sản xuất vật
chất
2. Hoạt động nào là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người,
từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác như chính trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo?
Hoạt động sản xuất vật chất
3. Mối quan hệ giữa con người với con người trong quá trình sản xuất vật chất được gọi
là. Quan hệ sản xuất
4. Mối quan hệ giữa con người với tự nhiên trong quá trình sản xuất vật chất được gọi là.
Lực lượng sản xuất
5. Sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản xuất được gọi là. Lực lượng sản xuất
6. Quan hệ nào nói lên cách thức và quy mô của cải vật chất mà các tập đoàn người được
hưởng. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động
7. Điền cụm từ thích hợp thay thế dấu (...): Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với … phát
triển của lực lượng sản xuất. trình độ
8. Bộ phận có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối kháng
giai cấp là. Nhà nước
những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được, thì nhà nước xuất hiện? V. I. Lênin
gọi là. Ý thức đạo đức
11. Điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển phẩm chất xã hội
của con người là. Sản xuất vật chất
12. Mặt kinh tế - kỹ thuật của lực lượng sản xuất được gọi là. Tư liệu sản xuất
13. Mặt kinh tế - xã hội của lực lượng sản xuất được gọi là. Người lao động
14. Trong lực lượng sản xuất, đâu là nhân tố hàng đầu giữ vai trò quyết định. Người lao
động
15. Điền cụm từ thích họp thay thế dấu (...): Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là
hai mặt của một phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó lực lượng sản
xuất … quan hệ sản xuất. quyết định
16. Điền cụm từ thích họp thay thế dấu (...): Trong mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ
tầng và kiến trúc thượng tầng thì cơ sở hạ tầng … kiến trúc thượng tầng. quyết định
17. Phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử dùng để chỉ xã hội ở từng nấc thang
lịch sử nhất định với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội đó, phù hợp với một
trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và một kiến trúc thượng tầng tương ứng được
xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy được gọi là. Hình thái kinh tế - xã hội
18. Trong hình thức cộng đồng người thì hình thức nào là cao nhất và phổ biến nhất của
xã hội loài người hiện nay? Dân tộc
là dựa trên yếu tố nào? Tư tưởng
20. Tiền đề của mọi hoạt động lịch sử của con người là. Sản xuất vật chất
21. Ai là người đã cho rằng: "Việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt vật chất trực tiếp...
tạo ra một cơ sở từ đó mà người ta phát triển các thể chế nhà nước, các quan điểm pháp
C. Mác
22. Ai là người đã khẳng định rằng, trên một ý nghĩa cao nhất, "lao động đã sáng tạo ra
bản thân con người". Ph. Ăngghen
đường nào khác con đường cách mạng vô sản”? Hồ Chí Minh
24. Ai là người đã đánh giá đúng đắn vai trò có ý nghĩa thời đại của cách mạng giải phóng
dân tộc, chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong nắm ngọn cờ dân tộc để lãnh
đạo quần chúng làm cách mạng. V. I. Lênin
25. Ai là người cho rằng, khi trong xã hội xuất hiện “biểu hiện của mâu thuẫn giai cấp
không thể điều hòa được” thì nhà nước ra đời? V. I. Lênin
giống như trong chế độ quân chủ”? Ph. Ăngghen
26. Ai là người cho rằng: “Theo Mác, nhà nước là một cơ quan thống trị giai cấp, là một
cơ quan áp bức của một giai cấp này đối với một giai cấp khác; đó là sự kiến lập một “trật
tự”, trật tự này hợp pháp hóa và củng cố sự áp bức kia bằng cách làm dịu xung đột giai
cấp”? V. I. Lênin
27. Ai là người đã khẳng định: “Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ
chúng sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao
động nào”. C. Mác
là do sự phát triển của… lực lượng sản xuất
29. Những biến đổi căn bản của cơ sở hạ tầng thì … sẽ dẫn đến sự biến đổi căn bản trong
kiến trúc thượng tầng. sớm hay muộn
30. Ai đã khẳng định: “Bạo lực (tức là quyền lực nhà nước) cũng là một sức mạnh kinh
tế". Ph. Ăngghen
không thể không chiếm địa vị hàng đầu so với kinh tế". V. I. Lênin
hơn so với phương thức sản xuất phong kiến đã tỏ ra lạc hậu, lỗi thời? Giai cấp tư sản
33. Sự nghiệp đổi mới đất nước ta bắt đầu từ năm nào? 1986
34. Giai cấp nào thống trị về mặt … và nắm giữ chính quyền nhà nước thì hệ tư tưởng,
cùng những thể chế của giai cấp ấy cũng giữ địa vị thống trị. kinh tế
35. Kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh ..., do ... quyết định nhưng có sự tác động trở lại
to lớn đối với ... cơ sở hạ tầng; cơ sở hạ tầng; kiến trúc thượng tầng
khách quan sẽ … kinh tế phát triển. thúc đẩy kinh tế phát triển
trước hết là sự biến đổi, phát triển của… công cụ lao động
chế độ kinh tế- xã hội nhất định”. V. I. Lênin
39. Giai cấp xuất hiện lần đầu tiên trong xã hội loài người là ở xã hội nào? Chiếm hữu nô
lệ
40. Đấu tranh giai cấp để giải quyết ... không thể dung hoà giữa các giai cấp tất yếu dẫn
đến cách mạng xã hội nhằm lật đổ ách thống trị của giai cấp áp bức, bóc lột. mâu thuẫn
mạng xã hội hiện đại". C. Mác và Ph. Ăngghen
42. Hình thức đấu tranh cao nhất của giai cấp vô sản là. Đấu tranh chính trị
người cao nhất và phổ biến nhất của xã hội loài người hiện nay? Dân tộc
Dân tộc
45. Giai cấp không nắm trong tay tư liệu sản xuất của xã hội có quyền tổ chức và quản lý
sản xuất hay không? Không
46. Giai cấp nào không phải là giai cấp lãnh đạo ở nước ta hiện nay nhưng có số lượng
đông đảo nhất? Giai cấp nông dân
cộng đồng bộ tộc bằng hình thức cộng đồng dân tộc. Phương thức sản xuất tư bản chủ
nghĩa
địch, khi cuộc đấu tranh giữa chúng đạt tới mức cân bằng nhất định hay không? Có
49. Tiến hóa xã hội có tạo ra tiền đề cho cách mạng xã hội hay không? Có
50. Kinh tế và chính trị tác động biện chứng, trong đó kinh tế … chính trị. quyết định
51. Sự xuất hiện và tồn tại của giai cấp xét đến cùng là do nguyên nhân nào? kinh tế
52. Các giai cấp cơ bản trong xã hội chiếm hữu nô lệ là các giai cấp nào? Chủ nô và nô
lệ
53. Các giai cấp cơ bản trong xã hội tư bản chủ nghĩa là các giai cấp nào? Tư sản và vô
sản
54. Trong các giai cấp bị bóc lột, bị thống trị thì tất yếu có mấy giai cấp đại biểu cho lực
lượng sản xuất phát triển? một
55. Đấu tranh kinh tế của giai cấp công nhân chống lại giai cấp tư sản có thể đạt được
mục đích cuối cùng là xoá bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa hay không? không
56. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có còn tồn tại mâu thuẫn giai cấp hay
không? Vẫn còn tồn tại
57. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, cách mạng Việt Nam có còn gặp khó khăn
và thách thức hay không? Có
58. Hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của cách mạng Việt Nam có quan hệ thống nhất với nhau hay
không?
Có
59. Ở nước ta, sự hình thành dân tộc có gắn với sự ra đời của chủ nghĩa tư bản hay
không? Không
60. Vận dụng sáng tạo lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp, về mối quan hệ giữa giai
cấp, dân tộc và nhân loại của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh vào điều
kiện cụ thể của Việt Nam, đưa sự nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa đến thắng lợi có góp phần tích cực vào thực hiện tiến bộ xã hội của nhân dân thế
giới hay không? Có
61. Trong lịch sử, có trường hợp nhà nước cũng có thể là sản phẩm của sự thỏa hiệp về
quyền lợi tạm thời giữa một số giai cấp để chống lại một giai cấp khác hay không? Có
62. Giai cấp không nắm trong tay tư liệu sản xuất của xã hội có quyền quyết định phương
thức hưởng thụ và quy mô hưởng thụ sản phẩm hay không? Không
chính trị riêng biệt hay không? Không
64. Giai cấp nắm trong tay tư liệu sản xuất của xã hội có quyền quyết định phương thức
hưởng thụ và quy mô hưởng thụ sản phẩm không? Có
65. Ở Việt Nam, giai cấp nào là giai cấp nắm giữ những tư liệu sản xuất chủ yếu của
xã hội?
66. Phương thức giành lấy chính quyền của một người hay một nhóm người được thực
hiện bằng bạo lực, lật đổ của các phe, nhóm có khuynh hướng chính trị đối lập với chính
quyền đương thời được gọi là: Đảo chính
67. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, có còn tồn tại mâu thuẫn giai
cấp hay không? Vẫn còn tồn tại
68. Mục đích cao nhất mà một cuộc đấu tranh giai cấp cần đạt được có phải là đánh đổ
một giai cấp cụ thể hay không? Không
69. Cơ sở của liên minh giai cấp là sự thống nhất về: lợi ích cơ bản
70. Đấu tranh kinh tế của giai cấp công nhân chống lại giai cấp tư sản có thể xoá bỏ được
sự bóc lột của giai cấp tư sản hay không? Không
của giai cấp vô sản? Đấu tranh chính trị
72. Đấu tranh giai cấp có phải là hiện tượng vĩnh viễn trong lịch sử hay không? Không
73. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; xu hướng toàn cầu hoá; hội nhập và
hợp tác quốc tế, khu vực phát triển có tạo ra cho cách mạng Việt Nam về các thách thức
trên con đường phát triển của mình hay không? Có
74. Sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội thế giới và sự điều chỉnh để thích nghi của chủ
nghĩa tư bản hiện đại và sự điều chỉnh chiến lược của các nước lớn có tác động đến cuộc
đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay hay không? Có
75. Văn hóa của một dân tộc có dễ bị đồng hóa không? Không
quan hệ giữa lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc và lợi ích nhân loại hay không? Có
thì chúng có tạo ra sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ hay không? Có
78. Luận điểm: “Quá trình lịch sử - tự nhiên của sự phát triển xã hội bao hàm cả việc bỏ
qua, trong những điều kiện nhất định, một hoặc một số hình thái kinh tế - xã hội nhất
định” là đúng hay sai?
79. Quan hệ sản xuất lỗi thời khi trở thành xiềng xích trói buộc sự phát triển của lực
lượng sản xuất có tự động mất đi hay không? Không
đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản là xây dựng thành công... chủ nghĩa xã hội
cần phải giải quyết tốt nhiệm vụ nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng hay
không?
Có
cần phải chủ động và tích cực hội nhập quốc tế hay không? Có
cần giữ vững ổn định chính trị - xã hội đất nước hay không? Có
84. Việc giải quyết tốt các vấn đề toàn cầu của thời đại có tạo ra tiền đề và điều kiện góp
phần giải quyết vấn đề dân tộc và giai cấp hiện nay hay không? Có
85. Ở Việt Nam hiện nay có còn tồn tại giai cấp hay không? Vẫn còn tồn tại
86. Ở Việt Nam, sự liên minh của giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và các tầng
lớp khác trong các mạng Việt Nam có phải là tất yếu không?
TRẮC NGHIỆM TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
Chương 3: Chủ nghĩa duy vật lịch sử
1. Ai là người cho rằng: "Việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt vật chất trực tiếp... tạo
ra một cơ sở từ đó mà người ta phát triển các thể chế nhà nước, các quan điểm pháp
A. Hồ Chí Minh
B. Ph.Ăngghen
C. V.I.Lênin
D. C.Mác
2. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, cách thức con người tiến hành quá trình sản xuất
vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người được gọi là:
A. Lực lượng sản xuất
B. Phương thức sản xuất
3. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, cách thức con người thực hiện đồng thời sự tác
động giữa con người với tự nhiên và sự tác động giữa người với người để sáng tạo ra của
cải vật chất phục vụ nhu cầu con người và xã hội ở những giai đoạn lịch sử nhất định
được gọi là:
D. Lực lượng sản xuất.
4. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, mối quan hệ giữa con người với con người
trong quá trình sản xuất vật chất được gọi là:

5. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản
xuất được gọi là:
6. Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, quan hệ sản xuất bao gồm:
A. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản
xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
B. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất.
C. Quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
D. Quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
7. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ sản xuất phải phù hợp với:
A. Cách thức phát triển của lực lượng sản xuất.
B. Năng lực phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
D. Tính chất phát triển của lực lượng sản xuất.

8. Cấu trúc của cơ sở hạ tầng bao gồm:
A. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất mầm
mống.
B. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư.
C. Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất mầm mống.
D. Quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất mầm mống
9. Toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã hội tương ứng cùng
những quan hệ nội tại của thượng tầng hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định được
gọi là.
A. Ý thức xã hội.
B. Cơ sở thượng tầng
D. Ý thức pháp quyền.
10. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội chỉ ra kết cấu xã hội trong mỗi giai đoạn lịch sử
nhất định bao gồm những yếu tố cơ bản nào?
A. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
B. Quan hệ sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
C. Lực lượng sản xuất, kiến trúc thượng tầng.
D. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất.

chế độ kinh tế - xã hội nhất định”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
12. Giai cấp xuất hiện lần đầu tiên trong xã hội loài người là ở xã hội nào?
A. Xã hội phong kiến.
B. Xã hội công xã nguyên thủy.
C. Xã hội chiếm hữu nô lệ.
D. Xã hội tư bản chủ nghĩa.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
14. Phương thức tất yếu để lật đổ ách thống trị của giai cấp thống trị bóc lột, xoá bỏ quan
hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới và mở đường cho lực lượng sản xuất phát
triển được gọi là.
A. Cách mạng xã hội.
B. Đảo Chính.
D. Đổi mới.
15. Sự liên kết giữa những giai cấp này để chống lại những giai cấp khác được gọi là.
A. Liên minh giai cấp.
B. Tập hợp giai cấp.
C. Hình thành giai cấp.
người cao nhất và phổ biến nhất của xã hội loài người hiện nay?
A. Thị tộc.
B. Bộ tộc.
C. Dân tộc.
D. Bộ lạc.
17. Thiết chế xã hội đầu tiên, vừa là hình thức cộng đồng người sớm nhất của loài người.
A. Thị tộc.
B. Bộ tộc.
C. Bộ lạc.
D. Dân tộc.
A. Bộ lạc
B. Thị tộc.
C. Dân tộc.
D. Bộ tộc.
19. Cộng đồng có một lãnh thổ riêng thống nhất, không bị chia cắt do được hình thành lâu
dài và trải qua nhiều thử thách trong lịch sử được gọi là:
A. Dân tộc.
B. Thị tộc.
C. Bộ lạc.
D. Bộ tộc.
20. Sự phát triển của ... là nguyên nhân xét đến cùng quyết định sự hình thành, phát triển
của các hình thức cộng đồng người trong lịch sử.
A. Kiến trúc thượng tầng.
D. Phương thức sản xuất xã hội.
21. Xã hội nào chưa xuất hiện nhà nước?
A. Công xã nguyên thủy.
C. Phong kiến.
D. Tư bản chủ nghĩa.
22. Xã hội nào xuất hiện nhà nước đầu tiên?
A. Phong kiến.
C. Tư bản chủ nghĩa.
D. Công xã nguyên thủy.
23. Cuộc đấu tranh giai cấp đầu tiên trong xã hội loài người là cuộc đấu tranh giữa những
giai cấp nào?
A. Giữa giai cấp chủ nô và nô lệ.

B. Giữa giai cấp chủ nô và nông dân.
C. Giữa giai cấp tư sản và vô sản.
D. Giữa giai cấp địa chủ và nông dân.
24. Nhà nước chỉ là … của một giai cấp, không có nhà nước đứng trên, đứng ngoài giai
cấp.
A. Phương tiện.
B. Công cụ.
C. Công cụ chuyên chính.
D. Tổ chức.
25. Giai cấp thống trị bao giờ cũng sử dụng … như một công cụ thống trị để duy trì quyền
thống trị của mình, bảo vệ lợi ích trước hết là lợi ích của giai cấp mình.
A. Nhà nước.
B. Bộ máy.
C. Cơ quan quyền lực.
26. Để duy trì trật tự xã hội, nhà nước của giai cấp thống trị có còn phải thực hiện chức
năng xã hội của mình?
A. Có.
B. Không.
27. Sự thực hiện đường lối đối nội nhằm duy trì trật tự xã hội thông qua các công cụ như:
chính sách xã hội, luật pháp, cơ quan truyền thông, văn hóa, y tế, giáo dục được gọi là.
A. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp.
B. Chức năng đối ngoại của nhà nước.
C. Chức năng đối nội của nhà nước.
28. Sự triển khai thực hiện chính sách đối ngoại của giai cấp thống trị nhằm giải quyết
mối quan hệ với các thể chế nhà nước khác dưới danh nghĩa là quốc gia dân tộc, nhằm
bảo vệ lãnh thổ quốc gia, đáp ứng nhu cầu trao đổi kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, y
tế, giáo dục của mình được gọi là gì?
A. Chức năng đối ngoại của nhà nước.
B. Chức năng đối nội của nhà nước.
C. Chức năng thống trị của giai cấp.
29. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử: “Tự nhiên” theo nghĩa rộng là?
A. Quá trình tiến hóa vật chất.
B. Toàn bộ thế giới.
C. Toàn bộ thế giới khách quan.
D. Toàn bộ thế giới vật chất tồn tại khách quan.
30. Cách mạng xã hội là một hiện tượng lịch sử, nó có nguồn gốc sâu xa là mâu thuẫn
giữa lực lượng sản xuất tiến bộ đòi hỏi được giải phóng, phát triển với quan hệ sản xuất
đã lỗi thời, lạc hậu đang là trở ngại cho sự phát triển của:
B. Công cụ sản xuất.
D. Phương thức sản xuất.
31. Những sự thay đổi căn bản về chất toàn bộ các lĩnh vực của đời sống xã hội được
gọi là:
D. Đảo chính.
32. Sự thay đổi có tính chất căn bản về chất của một hình thái kinh tế - xã hội, là phương
thức thay đổi từ một hình thái kinh tế - xã hội này lên một hình thái kinh tế - xã hội mới,
tiến bộ hơn được gọi là:

D. Đảo chính.
33. Những sự thay đổi dần dần, thay đổi từng bộ phận, lĩnh vực của đời sống xã hội được
gọi là:
D. Đảo chính.
34. Hoạt động chỉ tạo nên những thay đổi bộ phận, lĩnh vực riêng lẻ của đời sống xã hội
được gọi là:
C. Cách mạng tư sản.
D. Cách mạng giải phóng dân tộc.
35. Phương thức tiến hành của một người hay một nhóm người với mục đích giành chính
quyền nhưng không làm thay căn bản chế độ xã hội được gọi là:

D. Đảo chính.
36. Cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở châu Âu thế kỷ XVII –XVIII do giai cấp tư sản
lãnh đạo với sự tham gia đông đảo của:
A. Giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp thị dân, tầng lớp trí thức tiến bộ.
B. Giai cấp tư sản, tầng lớp thị dân, tầng lớp trí thức tiến bộ.
C. Giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ.
D. Giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp thị dân.
37. Sự chín muồi của mâu thuẫn gay gắt giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, sự
phát triển đến đỉnh cao của cuộc đấu tranh giai cấp dẫn tới những đảo lộn sâu sắc trong
nền tảng kinh tế - xã hội của nhà nước đương thời, khiến cho việc thay thế thể chế chính
trị đó bằng một thể chế chính trị khác, tiến bộ hơn được gọi là:
A. Con đường cách mạng.
B. Tình thế cách mạng.
C. Phương thức cách mạng.
D. Biện pháp cách mạng.
38. Trong cách mạng xã hội, những nhân tố bao gồm ý chí, niềm tin, trình độ giác ngộ và
nhận thức của lực lượng cách mạng vào mục tiêu và nhiệm vụ cách mạng, là năng lực tổ
chức thực hiện nhiệm vụ cách mạng, khả năng tập hợp lực lượng cách mạng của giai cấp
lãnh đạo cách mạng được gọi là:
A. Nhân tố cách mạng.
B. Nhân tố chủ quan.
C. Nhân tố khách quan.
D. Nhân tố hỗ trợ.
39. Thời điểm đặc biệt khi điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của cách mạng xã
hội đã chín muồi, đó là lúc thuận lợi nhất có thể bùng nổ cách mạng, có ý nghĩa quyết
định đối với thành công của cách mạng được gọi là:
A. Thời cơ cách mạng.
B. Thời cơ.
C. Thời khắc cách mạng.
D. Tình thế cách mạng.
40. Mục tiêu của cách mạng xã hội là … bằng cách đập tan (xóa bỏ) chính quyền đã lỗi
thời, phản động, cản trở cho sự phát triển của xã hội, thiết lập một trật tự xã hội mới tiến
bộ hơn.
A. Giành chính quyền.
B. Giành lấy kinh tế.
C. Giành thống trị phương thức sản xuất.
D. Gành lấy của của cải xã hội.
41. Hình thức tiến hành cách mạng thông qua bạo lực để giành chính quyền, là hành động
của lực lượng cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp lãnh đạo cách mạng vượt qua giới
hạn luật pháp của giai cấp thống trị hiện thời, xác lập nhà nước của giai cấp cách mạng
được gọi là:
A. Cách mạng dân tộc.
B. Cách mạng tư sản.
C. Cách mạng vô sản.
D. Cách mạng bạo lực.
42. Toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội được gọi
là?
A. Vật chất.
B. Tồn tại vật chất.
C. Tồn tại xã hội.
D. Phương diện tồn tại.
43. Tồn tại xã hội bao gồm các yếu tố cơ bản nào?
A. Phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên và dân số.
B. Phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự nhiên.
C. Phương thức sản xuất vật chất, dân số.
D. Điều kiện tự nhiên, dân số.
44. Ai là người cho rằng: “Ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội, đó là học thuyết của
Mác”?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. Hồ Chí Minh.
D. Mao Trạch Đông.
gọi là:
A. Ý thức pháp quyền.
B. Ý thức chính trị.
C. Ý thức đạo đức.
D. Ý thức tôn giáo.
46. Ai là người nhấn mạnh nguồn gốc xã hội của tôn giáo: “Trong các nước tư bản chủ
nghĩa hiện nay, những nguồn gốc ấy của tôn giáo chủ yếu là những nguồn gốc xã hội…
“Sự sợ hãi đã tạo ra thần linh”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hồ Chí Minh.
47. Theo triết học Mác-Lênin, cách thức sản xuất ra của cải vật chất của con người ở
những giai đoạn lịch sử nhất định được gọi là gì?
C. Lực lượng sản xuất
D. Hạ tầng kinh tế
48. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì lực lượng sản xuất chủ yếu của xã
hội bao gồm:
A. Tư liệu sản xuất và điều kiện tự nhiên thuận lợi
B. Người sản xuất và kỹ thuật tiên tiến
D. Người sản xuất và công cụ sản xuất
49. Theo triết học Mác-Lênin, sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá
trình:
A. Lịch sử - tự nhiên.
B. Lịch sử đi lên.
C. Lịch sử tất yếu theo quy luật.
D. Lịch sử của các dân tộc.
A. Thiện
B. Ác
C. Không thiện, không ác
51. Ông cho rằng: “Bản chất con người không phải là cái trừu tượng, cố hữu của những
cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa các quan
hệ xã hội”, Ông là ai?
A. V.I.Lênin
B. Ph.Ăngghen
C. C.Mác
D. Hồ Chí Minh
52. Ai là người cho rằng: “Sự phát triển của chính trị, pháp luật, triết học, tôn giáo, văn
học, nghệ thuật... đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế”?
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hồ Chí Minh.
53. Ai là người cho rằng: “Trình độ phát triển thấp kém của những sức sản xuất của lao
động và tính chất hạn chế tương ứng của các quan hệ của con người trong khuôn khổ quá
trình sản xuất ra đời sống vật chất”?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. Hêghen.
D. C.Mác.
54. Trong tác phẩm “Phê phán Cương lĩnh Gôta” và “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, ai
đã khẳng định rằng: để giành chính quyền nhà nước từ tay giai cấp tư sản phải bằng cách
mạng bạo lực?
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
55. Ai là người cho rằng: “Nhà nước tư sản bị thay thế bằng nhà nước vô sản không thể
bằng con đường “ tiêu vong ” được, mà chỉ có thể, theo quy luật chung, bằng một cuộc
cách mạng bạo lực thôi”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hồ Chí Minh.
56. Trong các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội thì yếu tố nào là yếu tố cơ bản nhất?
A. Dân số.
B. Điều kiện tự nhiên.
C. Phương thức sản xuất vật chất.
D. Không có yếu tố nào.
57. Ai là người cho rằng, ý thức “pháp quyền của người ta bắt nguồn từ những điều kiện
sinh hoạt kinh tế của người ta”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
58. Theo quan điểm của Chủ nghĩa duy vật lịch sử thì khi quan hệ sản xuất cũ bị thay thế
bởi một quan hệ sản xuất mới cao hơn, có nghĩa là:
A. Lý luận mới tiến bộ có tính chất dẫn đường ra đời
C. Hệ tư tưởng mới, tiến bộ xuất hiện
D. Kiến trúc thượng tầng lạc hậu
59. Ai là người đã thừa nhận rằng: “ngay cả chủ nghĩa cộng sản phát triển cũng trực tiếp
bắt nguồn từ chủ nghĩa duy vật Pháp”?
A. Hồ Chí Minh.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
60. Ai là người cho rằng: “xã hội đã vận động trong những sự đối lập giai cấp, cho nên
đạo đức cũng luôn luôn là đạo đức của giai cấp”?
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
61. Theo triết học Mác- Lênin, cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội là.
B. Tinh thần.
C. Quyền lực chính trị.
D. Nhà nước.
62. Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa,
bảo vệ chính quyền nhân dân là:
A. Nhiệm vụ của sự nghiệp cách mạng.
B. Nhiệm vụ trọng yếu của sự nghiệp cách mạng.
C. Nhiệm vụ thường xuyên của sự nghiệp cách mạng.
D. Nhiệm vụ cao cả của sự nghiệp cách mạng.
63. Ai là người khẳng định rằng: trên một ý nghĩa cao nhất, "lao động đã sáng tạo ra bản
thân con người".
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hồ Chí Minh.
64. Theo triết học Mác- Lênin, sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất với một trình độ
nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng được thể hiện trong:
C. Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa.
D. Nền sản xuất xã hội.
65. Theo triết học Mác- Lênin, mặt kinh tế - kỹ thuật của lực lượng sản xuất được gọi
là.
A. Tư liệu lao động.
66. Theo triết học Mác- Lênin, đâu là nhân tố hàng đầu giữ vai trò quyết định trong lực
lượng sản xuất?
A. Tư liệu sản xuất.
B. Người công nhân.
D. Người lao động.
67. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ xuất phát, cơ bản, trung tâm của quan hệ sản xuất,
luôn có vai trò quyết định các quan hệ khác là.
A. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
68. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ nào nói lên cách thức và quy mô của cải vật chất
mà các tập đoàn người được hưởng?
A. Quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất.
B. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
69. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Mối quan hệ biện chứng giữa lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất quy định sự vận động, phát triển của các:
A. Nhà nước trong lịch sử.
B. Nền sản xuất trong lịch sử.
C. Chế độ xã hội trong lịch sử.
D. Phương thức sản xuất trong lịch sử.
70. Theo triết học Mác- Lênin, lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt của một
phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó lực lượng sản xuất:
A. Tác động trở lại quan hệ sản xuất.
B. Có vai trò quan trọng đối với quan hệ sản xuất.
C. Quyết định quan hệ sản xuất.
D. Quyết định và tác động trở lại quan hệ sản xuất.
là dựa trên yếu tố nào?
B. Thuyết hình thái kinh tế- xã hội.
D. Tư tưởng.
72. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất là … của quá
trình sản xuất.
A. Nội dung.
B. Hình thức.
C. Nội dung và hình thức.
D. Bản chất.
73. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất là nội dung
của quá trình sản xuất có tính …, cách mạng, thường xuyên vận động và phát triển.
A. Khách quan.
B. Ổn định.
C. Bền vững.
D. Năng động.
74. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất … sự ra đời
của một kiểu quan hệ sản xuất mới trong lịch sử.
A. Dẫn đến.
B. Quyết định.
C. Tạo điều kiện.
D. Có tác động đến.
75. Quan hệ sản xuất nào đặc trưng cho cơ sở hạ tầng của xã hội.
A. Quan hệ sản xuất thống trị.
B. Quan hệ sản xuất tàn dư.
C. Quan hệ sản xuất mầm mống.
D. Quan hệ sản xuất thống trị và quan hệ sản xuất mầm mống.
76. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Một số bộ phận như kiến trúc
thượng tầng chính trị và pháp lý có mối liên hệ … với cơ sở hạ tầng, còn các yếu tố khác
như triết học, nghệ thuật, tôn giáo, đạo đức có liên hệ … với cơ sở hạ tầng sinh ra nó.
A. Trực tiếp – trực tiếp.
B. Gián tiếp – trực tiếp.
C. Trực tiếp - gián tiếp.
D. Gián tiếp - gián tiếp.
77. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Giai cấp nào thống trị về mặt …
và nắm giữ chính quyền nhà nước thì hệ tư tưởng, cùng những thể chế của giai cấp ấy
cũng giữ địa vị thống trị.
A. Pháp luật.
B. Chính trị.
C. Kinh tế.
D. Tư tưởng.
78. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Trong mối quan hệ biện chứng
giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng thì kiến trúc thượng tầng … to lớn, mạnh mẽ
đối với cơ sở hạ tầng.
A. Chi phối.
B. Tác động trở lại.
C. Ảnh hưởng.
D. Có mỗi quan hệ.
79. Ai đã khẳng định: “Cơ sở kinh tế thay đổi thì toàn bộ cái kiến trúc thượng tầng đồ sộ
cũng bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
là do:
A. Sự phát triển của người lao động.
B. Sự phát triển của tư liệu sản xuất.
C. Sự phát triển của công cụ lao động.
D. Sự phát triển của lực lượng sản xuất.
81. Tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo:
A. Hai hướng.
B. Ba hướng.
C. Bốn hướng.
D. Một hướng.
82. Kiến trúc thượng tầng tác động cùng chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng thì sẽ:
A. Thúc đẩy cơ sở hạ tầng phát triển.
B. Kìm hãm cơ sở hạ tầng phát triển.
C. Ảnh hưởng đến cơ sở hạ tầng.
D. Không có tác động gì đến cơ sở hạ tầng.
khách quan sẽ:
A. Thúc đẩy kinh tế phát triển.
B. Kìm hãm kinh tế phát triển.
C. Không ảnh hưởng kinh tế phát triển.
D. Ảnh hưởng phần nào đến kinh tế phát triển.
84. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Kiến trúc thượng tầng xã hội chủ
nghĩa có mầm mống nảy sinh ngay từ cuộc đấu tranh của … và quần chúng lao động
nhằm chống lại giai cấp thống trị bóc lột, lật đổ trật tự xã hội cũ.
A. Người lao động.
B. Giai cấp bị bóc lột.
D. Công nhân, nông dân.
85. Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là cơ
sở khoa học cho việc nhận thức một cách đúng đắn:
A. Mối quan hệ giữa pháp luật và chính trị.
B. Mối quan hệ giữa kinh tế và xã hội.
C. Mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị.
D. Mối quan hệ giữa kinh tế và đạo đức.
86. Kinh tế và chính trị tác động biện chứng, trong đó kinh tế:
A. Quyết định chính trị.
B. Quan hệ với chính trị.
C. Chỉ đạo chính trị.
D. Phụ thuộc chính trị.
không thể không chiếm địa vị hàng đầu so với kinh tế".
A. C.Mác.
B. V.I.Lênin.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
88. Yếu tố nền tảng vật chất của xã hội, tiêu chuẩn khách quan để phân biệt các thời đại
kinh tế khác nhau là.

89. Quan hệ khách quan, cơ bản, chi phối và quyết định mọi quan hệ xã hội, đồng thời là
tiêu chuẩn quan trọng nhất để phân biệt bản chất các chế độ xã hội khác nhau được gọi là:
A. Quan hệ sản xuất.
B. Quan hệ người người.
C. Ý thức xã hội.
D. Quan hệ giai cấp.
90. Ai là người cho rằng: "Tôi coi sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một
quá trình lịch sử - tự nhiên".
A. V.I.Lênin.
B. Hêghen.
C. Ph.Ăngghen.
D. C.Mác.
91. Tiến trình lịch sử xã hội loài người là kết quả của sự thống nhất giữa:
A. Tư duy và lịch sử.
B. Khoa học và lịch sử.

C. Logic và lịch sử.
D. Triết học và lịch sử.
92. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Sự thống nhất giữa logic và lịch sử
trong tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người bao hàm cả sự phát triển … đối
với lịch sử phát triển toàn thế giới và sự phát triển … một hay vài hình thái kinh tế - xã
hội đối với một số quốc gia, dân tộc cụ thể.
A. Bỏ qua - tuần tự.
B. Tuần tự - bỏ qua.
C. Tuần tự - thay thế.
D. Tuần tự - thống nhất.
93. Do đặc điểm về lịch sử, về không gian, thời gian, về sự tác động của nhân tố khách
quan và nhân tố chủ quan, có những quốc gia phát triển tuần tự, nhưng có những quốc gia
phát triển bỏ qua…
A. Vài hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
B. Một hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
C. Một hay vài hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
D. Duy nhất một hình thái kinh tế - xã hội nào đó.
94. Ai là người cho rằng: “Người ta gọi là giai cấp, những tập đoàn to lớn gồm những
người khác nhau về địa vị của họ trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch
sử, khác nhau về quan hệ của họ đối với tư liệu sản xuất, về vai trò của họ trong tổ chức
lao động xã hội và như vậy là khác nhau về cách thức hưởng thụ và về phần của cải xã
hội ít hoặc nhiều mà họ được hưởng”.
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
95. Các mối quan hệ kinh tế - vật chất cơ bản giữa người với người trong phương thức
sản xuất là.
A. Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất; quan hệ tổ chức quản lý sản xuất và
quan hệ phân phối của cải xã hội.
B. Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất và quan hệ tổ chức quản lý sản xuất.
C. Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất và quan hệ phân phối của cải xã hội.
D. Quan hệ tổ chức quản lý sản xuất và quan hệ phân phối của cải xã hội.
96. Các giai cấp khác do không có tư liệu sản xuất, buộc phải phụ thuộc vào giai cấp có
tư liệu sản xuất và trở thành:
A. Giai cấp bị thống trị, bị bóc lột.
B. Giai cấp thống trị.
C. Giai cấp cơ bản.
D. Giai cấp công nhân và giai cấp nông dân.
97. Ai là người cho rằng: “Từ sự phân công xã hội lớn đầu tiên, đã nảy sinh ra sự phân
chia lớn đầu tiên trong xã hội thành hai giai cấp: chủ nô và nô lệ, kẻ bóc lột và người bị
bóc lột”.
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
98. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Khi nào còn tồn tại ... thì còn có sự
tồn tại của các giai cấp và đấu tranh giai cấp.
A. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.
B. Chế độ công hữu về tư liệu sản xuất.
C. Chế độ sở hữu về tư liệu sản xuất.
99. Giai cấp cơ bản trong xã hội chiếm hữu nô lệ là các giai cấp nào?
A. Giai cấp nô lệ và giai cấp công nhân.
C. Giai cấp chủ nô và giai cấp nô lệ.
D. Giai cấp chủ nô, giai cấp nô lệ và tầng lớp thị dân.
100. Giai cấp cơ bản trong xã hội phong kiến là các giai cấp nào?
A. Giai cấp địa chủ và giai cấp nông dân.

C. Giai cấp địa chủ và giai cấp chủ nô.
D. Giai cấp địa chủ, giai cấp nô lệ.
101. Ai là người đã chỉ rõ: “Đấu tranh giai cấp là đấu tranh của bộ phận nhân dân này
chống một bộ phận khác, đấu tranh của quần chúng bị tước hết quyền, bị áp bức và lao
động, chống bọn có đặc quyền, đặc lợi, bọn áp bức và ăn bám, cuộc đấu tranh của những
người công nhân làm thuê hay những người vô sản chống những người hữu sản hay giai
cấp tư sản”.
A. V.I Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
102. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Đấu tranh giai cấp để giải
quyết ... không thể dung hoà giữa các giai cấp tất yếu dẫn đến cách mạng xã hội nhằm lật
đổ ách thống trị của giai cấp áp bức, bóc lột.
A. Lợi ích.
B. Quan điểm.
C. Mâu thuẫn.
D. Lập trường.
103. Cơ sở của liên minh giai cấp là:

A. Sự thống nhất về lợi ích cơ bản.
B. Sự dung hòa về lợi ích cơ bản.
C. Sự phân chia về lợi ích cơ bản.
D. Sự tập hợp về lợi ích cơ bản.
104. Liên minh giai cấp có tính chiến lược lâu dài khi các giai cấp có:
A. Lợi ích căn bản thống nhất với nhau.
B. Lợi ích thống nhất với nhau.
C. Lợi ích vật chất thống nhất với nhau.
D. Lợi ích chính trị thống nhất với nhau.
mạng xã hội hiện đại"?
A. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
106. Thông qua cách mạng xã hội mà ... phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất được xác lập.
A. Quan hệ sản xuất mới.
C. Quan hệ sản xuất cũ.
D. Quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa.
107. Khi cơ sở kinh tế mới đã đã hình thành phát triển thì kiến trúc thượng tầng mới sớm
hay muộn cũng ra đời, phát triển theo, xã hội thực hiện bước chuyển từ:
A. Hình thái kinh tế - xã hội thấp lên hình thái kinh tế - xã hội cao hơn, tiến bộ hơn.
B. Hình thái kinh tế - xã hội này lên hình thái kinh tế - xã hội khác.
C. Hình thái kinh tế - xã hội phong kiến lên hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa.
D. Hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa lên hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ
nghĩa.
108. Thực tế lịch sử cho thấy, cuộc đấu tranh của giai cấp nô lệ chống lại giai cấp chủ nô
đã dẫn tới sự sụp đổ của:
A. Chế độ phong kiến.
B. Chế độ chiếm hữu nô lệ.
C. Chế độ áp bức bóc lột.
D. Giai cấp chủ nô.
109. Đấu tranh của giai cấp vô sản chống giai cấp tư sản có nhiệm vụ trước mắt là bảo vệ
những lợi ích hàng ngày của công nhân như tăng lương, rút ngắn thời gian lao động, cải
thiện điều kiện sống được gọi là:
A. Đấu tranh kinh tế.
B. Đấu tranh chính trị.
D. Đấu tranh cải thiện điều kiện làm việc.
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
D. V.I.Lênin.
111. Lịch sử phát triển của xã hội loài người cho đến nay là lịch sử phát triển của các hình
thức cộng đồng người từ thấp đến cao như thế nào?
A. Thị tộc, bộ lạc, bộ tộc và dân tộc.
B. Bộ lạc, thị tộc, bộ tộc và dân tộc.
C. Thị tộc, bộ tộc và bộ lạc và dân tộc.
D. Bộ tộc, bộ lạc, thị tộc và dân tộc.
112. Ai là người đã cho rằng: “thị tộc (trong chừng mực những tài liệu hiện có cho phép
chúng ta phán đoán) là một thiết chế chung cho tất cả các dân dã man, cho tận đến khi họ
bước vào thời đại văn minh, và thậm chí còn sau hơn nữa”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
113. Ai là người cho rằng: “Do việc mua bán ruộng đất, do sự phát triển hơn nữa của
phân công lao động giữa nông nghiệp và thủ công nghiệp, giữa thương nghiệp và hàng
hải, và những thành viên của các thị tộc, bào tộc và bộ lạc chẳng bao lâu đã phải sống lẫn
lộn với nhau; và lãnh thổ của bào tộc và bộ lạc đã phải thu nhận những người tuy cũng là
đồng bào, nhưng lại không thuộc các tập đoàn ấy, tức là những người lạ xét về nơi ở”?
A. Hêghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Ph.Ăngghen.
114. Hình thức cộng đồng người phát triển cao nhất từ trước đến nay là.
A. Bộ lạc.
B. Bộ tộc.
C. Dân tộc.
D. Thị tộc.
115. Ai là người đã chứng minh rằng, tác nhân cơ bản dẫn tới việc chuyển từ hình thức
cộng đồng trước dân tộc sang dân tộc là tác nhân kinh tế?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
116. Yếu tố đặc trưng cơ bản để giúp phân biệt được dân tộc này với dân tộc khác là:
A. Đặc trưng văn hóa.
B. Đặc trưng tín ngưỡng.
C. Đặc trưng kinh tế.
D. Đặc trưng chính trị.
117. Cộng đồng người có một nhà nước và pháp luật thống nhất được gọi là:
A. Dân tộc.
B. Thị tộc.
C. Bộ lạc.
D. Bộ tộc.
118. Trong xã hội có phân chia giai cấp thì nghệ thuật có mang tính giai cấp và chịu sự
chi phối của các quan điểm chính trị, của các quan hệ kinh tế hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào từng quốc gia.
119. Dân tộc và giai cấp là những phạm trù chỉ các quan hệ xã hội khác nhau, có vai trò
lịch sử khác nhau đối với sự phát triển của xã hội. Trong mối quan hệ đó thì:
A. Dân tộc và giai cấp cùng xuất hiện.
B. Dân tộc có trước giai cấp.
C. Giai cấp có trước dân tộc hàng nghìn năm.
D. Có nước dân tộc xuất hiện trước, có nước dân tộc xuất hiện sau.
120. Khi giai cấp mất đi thì dân tộc sẽ như thế nào?
A. Dân tộc vẫn còn tồn tại lâu dài.
B. Dân tộc sẽ mất theo.
C. Dân tộc tồn tại trong một thời gian ngắn sau đó.
D. Tùy vào các dân tộc khác nhau thì có thể còn tồn tại hoặc sẽ mất đi.
cộng đồng bộ tộc bằng hình thức cộng đồng dân tộc?
A. Tư bản chủ nghĩa.
B. Phong kiến.
C. Chiếm hữu nô lệ.
D. Xã hội chủ nghĩa.
122. Giai cấp nào đã đóng vai trò chính của việc thúc đẩy sự hình thành dân tộc tư sản?
A. Giai cấp vô sản.
C. Giai cấp nông dân.
D. Giai cấp công nhân.
123. Ai là người đã đánh giá đúng đắn vai trò có ý nghĩa thời đại của cách mạng giải
phóng dân tộc, chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong nắm ngọn cờ dân tộc
để lãnh đạo quần chúng làm cách mạng?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
124. Ai là người đã chỉ rõ, nhiệm vụ của của giai cấp công nhân các nước tư bản, đế quốc
là phải ra sức ủng hộ phong trào cách mạng giải phóng dân tộc?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
125. Ai là người đã nhận định, cách mạng vô sản ở các nước tư bản chủ nghĩa và cách
mạng giải phóng dân tộc như “đôi cánh của một con chim”?
A. Ph.Ăngghen.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Hồ Chí Minh.
126. Ai là người đã chỉ rõ một chân lý: ở các nước thuộc địa và phụ thuộc, sự nghiệp giải
phóng giai cấp phải được bắt đầu từ sự nghiệp giải phóng dân tộc?
A. Hồ Chí Minh.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
127. Ai là người đã chỉ rõ: một khi dân tộc đã bị kẻ thù xâm lược thì giai cấp công nhân
và nhân dân lao động cũng trở thành nô lệ cho các thế lực thống trị, bóc lột ngoại bang?
A. Hồ Chí Minh.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
đường nào khác con đường cách mạng vô sản”?
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
129. Ai là người cho rằng: cách mạng giải phóng dân tộc không phải là nhân tố bị động,
phụ thuộc một chiều vào cách mạng vô sản ở các nước chính quốc?
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
130. Ai là người cho rằng: nếu đảng của giai cấp công nhân có đường lối đúng đắn, biết
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
131. Ai là người cho rằng: Nếu đảng của giai cấp công nhân có đường lối đúng đắn, biết
A. V.I.Lênin.
B. Chủ tịch Hồ Chí Minh.
C. C.Mác.
D. Ph.Ăngghen.
132. Trong xã hội phong kiến, giai cấp tư sản đã có đóng góp tích cực trong việc hình
thành dân tộc và thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng nhân loại hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi nước mà có đóng góp hay không đóng góp.
D. Tùy vào từng lĩnh vực mà có đóng góp hay không đóng góp.
133. Nhà nước là một hiện tượng xã hội, tồn tại ở trong:
A. Xã hội có giai cấp chủ nô và giai cấp nô lệ.
B. Xã hội có giai cấp và không có đấu tranh giai cấp.

C. Xã hội chưa có giai cấp.
D. Xã hội có giai cấp và có đấu tranh giai cấp.
134. Ai là người cho rằng, nhà nước là một phạm trù lịch sử: “Nhà nước tồn tại không
phải là mãi mãi từ ngàn xưa. Đã từng có xã hội không cần đến nhà nước, không có một
khái niệm nào về nhà nước và chính quyền nhà nước cả”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
135. Ph.Ăngghen cho rằng: “Nhà nước tồn tại không phải là mãi mãi từ ngàn xưa. Đã
từng có xã hội không cần đến nhà nước, không có một khái niệm nào về nhà nước và
chính quyền nhà nước cả”. Nội dung này được thể hiện trong tác phẩm nào?
A. Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước.
B. Biện chứng của tự nhiên.
C. Tuyên ngôn của Đảng cộng sản.
D. Tư bản.
136. Ai là người cho rằng: khi trong xã hội xuất hiện “biểu hiện của mâu thuẫn giai cấp
không thể điều hòa được” thì nhà nước ra đời?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được, thì nhà nước xuất hiện. Và ngược lại,
sự tồn tại của nhà nước chứng tỏ rằng những mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa
được”?
A. V.I.Lênin.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
giống như trong chế độ quân chủ”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
139. Trong lịch sử, có trường hợp nào nhà nước là sản phẩm của sự thỏa hiệp về quyền
lợi tạm thời giữa một số giai cấp để chống lại một giai cấp khác hay không?
A. Có.
B. Không.
140. Ai là người cho rằng: “Tuy nhiên cũng có trường hợp ngoại lệ, là có những thời kỳ
trong đó những giai cấp đang đấu tranh với nhau lại gần đạt được một thế bình quân
khiến cho chính quyền nhà nước, tựa hồ một kẻ trung gian giữa các bên, lại tạm thời có
được một mức độ độc lập nào đó đối với cả hai giai cấp”?
A. Hêghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Ph.Ăngghen.
141. Ai là người cho rằng: Nhà nước quản lý cư dân trên một vùng lãnh thổ nhất định: “so
với tổ chức huyết tộc trước kia (thị tộc hay bộ tộc) thì đặc trưng thứ nhất của nhà nước là
ở chỗ nó phân chia thần dân trong quốc gia theo sự phân chia lãnh thổ”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
142. Ai là người cho rằng: Nhà nước có hệ thống các cơ quan quyền lực chuyên nghiệp
mang tính cưỡng chế đối với mọi thành viên như: hệ thống chính quyền từ trung ương tới
cơ sở, lực lượng vũ trang, cảnh sát, nhà tù… đó là “những công cụ vũ lực chủ yếu của
quyền lực nhà nước”?
A. C.Mác.
B. Ph.Ăngghen.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
143. Ai là người cho rằng: “muốn duy trì quyền lực xã hội đặc biệt, đặt lên trên xã hội, thì
phải có thuế và quốc trái”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
144. Nhà nước nhân danh xã hội làm nhiệm vụ quản lý nhà nước về xã hội, điều hành các
công việc chung của xã hội như: thủy lợi, giao thông, y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường để
duy trì sự ổn định của xã hội trong “trật tự” theo quan điểm của giai cấp thống trị. Đây là
chức năng gì của nhà nước?
A. Chức năng xã hội.
B. Chức năng bảo vệ.
C. Chức năng thống trị giai cấp.
D. Chức năng giáo dục.

145. Chức năng đối nội có được nhà nước thực hiện một cách thường xuyên, liên tục
thông qua lăng kính giai cấp của giai cấp thống trị hay không?
A. Có.
B. Không.
146. Thời Trung cổ, giai cấp nào nắm trong tay quyền thống trị xã hội?
C. Giai cấp chủ nô.
147. Ai là người cho rằng: “Giữa xã hội tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa là một
thời kỳ cải biến cách mạng từ xã hội nọ sang xã hội kia. Thích ứng với với thời kỳ ấy là
một kỳ quá độ chính trị, và nhà nước của thời kỳ ấy không thể là cái gì khác hơn là nền
chuyên chính cách mạng của giai cấp vô sản”?
A. C.Mác.
B. V.I.Lênin.
C. Ph.Ăngghen.
D. Hêghen.
148. Ai là người cho rằng, một trong những nhiệm vụ hàng đầu của chuyên chính vô sản
là “phát triển nền dân chủ đến cùng, tìm ra những hình thức của sự phát triển ấy, đem thí
nghiệm những hình thức ấy trong thực tiễn”?
A. Ph.Ăngghen.
B. V.I.Lênin.
C. Hêghen.
D. C.Mác.
149. Ai là người đã cho rằng: “Mỗi cuộc cách mạng xã hội đều xóa bỏ xã hội cũ, và vì thế
nó mang tính chất xã hội. Mỗi cuộc cách mạng đều lật đổ chính quyền cũ, và bởi vậy nó
mang tính cách chính trị”?
A. Ph.Ăngghen.
B. V.I.Lênin.
C. C.Mác.
D. Hêghen.
150. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là:
A. Con đường dẫn đến cách mạng xã hội.
B. Cách thức dẫn đến cách mạng xã hội.
C. Nguồn gốc trực tiếp dẫn đến cách mạng xã hội.
D. Biện pháp dẫn đến cách mạng xã hội.

151. Có hai cuộc cách mạng xã hội điển hình trong lịch sử xã hội có quy mô rộng lớn và
tính chất triệt để. Đó là:
A. Cách mạng tư sản và cách mạng vô sản.
B. Cách mạng tư sản và khởi nghĩa của nô lệ.
C. Khởi nghĩa của nông dân và cách mạng vô sản.
D. Cách mạng tư sản và khởi nghĩa của nông dân.
152. Ai là người cho rằng: Sự chuyển biến từ hình thái kinh tế - xã hội cộng sản nguyên
thủy sang hình thái kinh tế -xã hội chiếm hữu nô lệ là một bước phát triển nhảy vọt làm
thay đổi về chất mọi lĩnh vực của đời sống xã hội?
A. Hêghen.
B. Ph.Ăngghen.
C. C.Mác.
D. V.I.Lênin.
153. Ai là người cho rằng, sự thay thế chế độ mẫu quyền bằng chế độ phụ quyền cũng là
một cuộc cách mạng – “một cuộc cách mạng triệt để nhất mà nhân loại đã trải qua”.
A. Ph.Ăngghen.
B. Hêghen.
C. C.Mác.
D. V.I.Lênin.
154. Cách mạng xã hội có khác với cải cách xã hội hay không?
B. Không.
D. Có.
155. Cách mạng xã hội có khác với đảo chính hay không?
A. Khác nhau.
B. Không khác nhau.
C. Giống nhau.
D. Về cơ bản là không khác nhau.
156. Giai cấp giữ vai trò quyết định thành công của cách mạng được xem là:
A. Mục tiêu của cách mạng.
B. Mục đích của cách mạng.
C. Động lực của cách mạng.
D. Phương hướng của cách mạng.
157. Những giai cấp có lợi ích gắn bó chặt chẽ và lâu dài đối với cách mạng, có tính tự
giác, tích cực, chủ động, kiên quyết, triệt để cách mạng, có khả năng lôi cuốn, tập hợp các
giai cấp, tầng lớp khác tham gia phong trào cách mạng được gọi là?
A. Động lực cách mạng.
B. Mục đích cách mạng.
C. Mục tiêu cách mạng.
D. Phương hướng cách mạng.
158. Các cuộc cách mạng đều có mục đích là đánh đổ giai cấp thống trị để giành lấy:
A. Lợi ích vật chất.
B. Kinh tế.
D. Chính quyền.
hơn so với phương thức sản xuất phong kiến đã tỏ ra lạc hậu, lỗi thời?
A. Giai cấp vô sản
C. Giai cấp tư sản Anh.
D. Giai cấp tư sản Anh và Pháp.
160. Cách mạng xã hội diễn ra có phụ thuộc vào điều kiện khách quan và nhân tố chủ
quan hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào thời kỳ.
D. Tùy vào quốc gia.
chính trị riêng biệt hay không?
A. Không.
B. Có.
162. Ai là người chỉ ra rằng: “không phải tình thế cách mạng nào cũng làm nổ ra cách
mạng, mà chỉ có trong trường hợp là cùng với tất cả những thay đổi khách quan nói trên,
lại còn có thêm một thay đổi chủ quan, tức là: Giai cấp cách mạng có khả năng phát động
những hành động cách mạng có tính chất quần chúng, khá mạnh mẽ để đập tan (hoặc) lật
đổ chính phủ cũ, ngay cả thời kỳ có những cuộc khủng hoảng, cũng sẽ không bao giờ
“đổ” nếu không đẩy cho nó “ngã”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
D. Hêghen.
163. Ai là người cho rằng: “Trong mọi thời đại, những tư tưởng của giai cấp thống trị là
những tư tưởng thống trị. Điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị
trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội”?
A. V.I.Lênin.
B. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
164. Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, phát triển kinh tế, tạo lập cơ sở vật chất - kỹ
thuật để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội là nhiệm vụ như thế nào?
A. Nhiệm vụ thường xuyên của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
B. Nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
C. Nhiệm vụ trọng yếu của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
D. Nhiệm vụ cao cả của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
có cần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng xã
hội chủ nghĩa, khắc phục tình trạng nước kém phát triển hay không?
A. Có.
B. Không.

166. Theo triết học Mác- Lênin, điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành,
phát triển phẩm chất xã hội của con người là:
B. Sản xuất tinh thần.
C. Sản xuất con người.
D. Sản xuất vật chất và sản xuất tinh thần.
167. Theo triết học Mác- Lênin, mặt kinh tế - xã hội của lực lượng sản xuất được gọi là.
A. Người công nhân.
168. Ngày nay, trên thế giới đang diễn ra cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện
đại, khoa học đã trở thành:
A. Lực lượng sản xuất trực tiếp.
B. Lực lượng sản xuất gián tiếp.
C. Lực lượng sản xuất hiện đại.
D. Lực lượng sản xuất hùng mạnh.
169. Theo triết học Mác- Lênin, quan hệ nào có vai trò đặc biệt quan trọng, kích thích
trực tiếp lợi ích con người; là "chất xúc tác" kinh tế thúc đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất,
làm năng động hoá toàn bộ đời sống kinh tế xã hội. Hoặc ngược lại, nó có thể làm trì trệ,
kìm hãm quá trình sản xuất?
A. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất.
C. Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động.
170. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Lực lượng sản xuất và quan hệ
sản xuất là hai mặt của một phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó quan
hệ sản xuất … to lớn đối với lực lượng sản xuất.
A. Tác động trở lại.
B. Có vai trò.
C. Quyết định.
D. Quyết định và tác động trở lại.
171. Khuyết điểm chung của các nhà triết học duy vật trước Mác là đã dùng phương pháp
nào để xem xét bản chất con người và xã hội.
A. Phương pháp của khoa học xã hội.
D. Phương pháp tư duy siêu hình.
172. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Trong xem xét bản chất con
người và xã hội, các nhà triết học duy vật trước Mác đã thiếu tính …, không xuất phát từ
…, không hiểu vai trò hoạt động … có tính cách mạng của con người.
A. Thực tiễn.
B. Biện chứng.
C. Hiện thực.
D. Vật chất
173. Theo triết học Mác- Lênin, hoạt động nào là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế -
vật chất giữa người với người, từ đó hình thành nên các quan hệ xã hội khác như chính
trị, pháp luật, đạo đức, tôn giáo.
A. Hoạt động sản xuất con người.
B. Hoạt động sản xuất tinh thần.
C. Hoạt động sản xuất vật chất.
D. Hoạt động sản xuất vật chất và sản xuất tinh thần.
174. Nếu quan hệ sản xuất không phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
thì sẽ:
A. Thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất.
B. Kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Quyết định sự phát triển của lực lượng sản xuất.
D. Quy định sự phát triển của lực lượng sản xuất.
175. Sự vận động và phát triển của phương thức sản xuất bắt đầu từ sự biến đổi của:
D. Đối tượng lao động.
176. Quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản xuất có tính:
A. Ổn định tương đối.
B. Năng động.
C. Bền vững.
D. Khách quan.
177. Ai là người cho rằng: “Những quan hệ xã hội đều gắn liền mật thiết với những lực
lượng sản xuất. Do có những lực lượng sản xuất mới, loài người thay đổi phương thức sản
xuất của mình, và do thay đổi phương thức sản xuất, cách kiếm sống của mình, loài người
thay đổi tất cả những quan hệ xã hội của mình”?
A. Ph.Ăngghen.
B. C.Mác.
C. V.I.Lênin.
178. Trạng thái vận động của mâu thuẫn biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ
sản xuất diễn ra:
A. Từ phù hợp đến không phù hợp, rồi đến sự phù hợp mới ở trình độ cao hơn.
B. Từ không phù hợp đến phù hợp, rồi đến sự phù hợp mới ở trình độ cao hơn.
C. Từ phù hợp đến không phù hợp.
D. Từ không phù hợp đến phù hợp.
179. Trong xã hội có đối kháng giai cấp, kiến trúc thượng tầng:
A. Cũng mang tính chất đối kháng.
B. Chỉ mang tính chất đối kháng giai đoạn đầu.
C. không mang tính chất đối kháng.
D. Chỉ mang tính chất đối kháng trong vài trường hợp.
180. Giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có:
A. Mối quan hệ biện chứng.
B. Mối liên quan.
C. Không có mối liên hệ gì.
D. Chỉ có mối quan hệ trong những trường hợp nhất định.
181. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Những biến đổi căn bản của cơ
sở hạ tầng thì … sẽ dẫn đến sự biến đổi căn bản trong kiến trúc thượng tầng.
A. Trong thời gian ngắn.
B. Ngay lập tức.

C. Ngay sau đó.
D. Sớm hay muộn.
182. Kiến trúc thượng tầng tác động ngược chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của
cơ cấu kinh tế nó sẽ:
A. Không ảnh hưởng sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
B. Kìm hãm sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
C. Ảnh hưởng ít sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
D. Ảnh hưởng phần nào đến sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế.
183. Khi kiến trúc thượng tầng không phản ánh đúng tính tất yếu kinh tế, các quy luật
kinh tế khách quan sẽ:
A. Kìm hãm sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
B. Không ảnh hưởng sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
C. Ảnh hưởng ít sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
D. Ảnh hưởng phần nào đến sự phát triển của kinh tế và đời sống xã hội.
184. Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng trước hết và chủ yếu:
A. Thông qua chính sách của nhà nước.
B. Thông qua đường lối của đảng.
C. Thông qua đường lối, chính sách của đảng, nhà nước.
D. Thông qua đường lối của giai cấp thống trị.
diện cả kinh tế và chính trị, trong đó:
A. Đổi mới kinh tế là trung tâm.
B. Đổi mới chính trị là trung tâm.
C. Xem đổi mới kinh tế và chính trị là trung tâm.
D. Đổi mới ý thức chính trị là trung tâm.
186. Yếu tố nền tảng vật chất của xã hội, yếu tố xét đến cùng quyết định sự vận động,
phát triển của hình thái kinh tế - xã hội là:
A. Cơ sở hạ tầng.
trước hết là sự biến đổi, phát triển của:
A. Công cụ lao động.
B. Tư liệu lao động.
C. Đối tượng lao động.

188. Khi lực lượng sản xuất phát triển về chất, đòi hỏi phải:
A. Xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
B. Làm mới quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
C. Cải tạo quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
D. Củng cố quan hệ sản xuất cũ, lỗi thời.
189. Việc phát triển bỏ qua một hay vài hình thái kinh tế - xã hội, bên cạnh những điều
kiện khách quan của thời đại, còn phụ thuộc vào:
A. Ý chí của mỗi quốc gia, dân tộc.
B. Quy luật của mỗi quốc gia, dân tộc.
C. Tính chất của mỗi quốc gia, dân tộc.
D. Nhân tố chủ quan của mỗi quốc gia, dân tộc.
190. Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời là:
A. Tiêu chí của lịch sử xã hội.
B. Yêu cầu của lịch sử xã hội.
C. Tất yếu khách quan của lịch sử xã hội.
D. Phù hợp tính chất của lịch sử xã hội.
191. Muốn nhận thức và cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới phải nhận thức và tác
động đến những yếu tố cơ bản nào?
A. Lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
B. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.
C. Lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
D. Quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng.
192. Giai cấp nắm giữ tư liệu sản xuất chủ yếu của nền sản xuất xã hội sẽ trở thành
giai cấp như thế nào?
A. Gia cấp bị bóc lột.
B. Gia cấp bóc lột.
C. Gia cấp bị trị.
193. Nguyên nhân căn bản của mọi xung đột xã hội từ khi lịch sử xã hội loài người có sự
phân chia thành các giai cấp cho đến ngày nay là:
A. Sự đối lập về lợi ích giữa các giai cấp.
B. Sự không thống nhất về lợi ích cơ bản giữa các giai cấp.
C. Sự đối lập về lợi ích cơ bản giữa các giai cấp.
D. Sự đối lập về lợi ích chính trị giữa các giai cấp.
194. Sự xuất hiện và tồn tại của giai cấp xét đến cùng là do nguyên nhân nào?
A. Kinh tế.
B. Chính trị.
C. Quyền lực.
D. Chiến tranh.
195. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Nguyên nhân sâu xa của sự xuất
hiện giai cấp là sự phát triển của ... làm cho năng suất lao động tăng lên, xuất hiện "của
dư", tạo khả năng khách quan, tiền đề cho tập đoàn người này chiếm đoạt lao động của
người khác.
196. Giai cấp chỉ mất đi khi nào?
A. Chế độ tư bản chủ nghĩa hoàn toàn bị xóa bỏ.
B. Chế độ công hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
C. Chế độ sở hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
D. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
197. Cuộc đấu tranh của các tập đoàn người to lớn có lợi ích căn bản đối lập nhau trong
một phương thức sản xuất xã hội nhất định được gọi là.
A. Mâu thuẫn giai cấp.
D. Mâu thuẫn dân tộc.
198. Mục đích cao nhất mà một cuộc đấu tranh giai cấp cần đạt được không phải là đánh
đổ một giai cấp cụ thể, mà là:
A. Giải phóng lực lượng sản xuất khỏi sự kìm hãm của những quan hệ sản xuất đã
lỗi thời.
B. Giải phóng lực lượng sản xuất.
C. Giải phóng người lao động.
D. Giải phóng giai cấp vô sản.
199. Trong các giai cấp bị bóc lột, bị thống trị thì có mấy giai cấp đại biểu cho lực lượng
sản xuất phát triển.
A. Một.
B. Hai.
C. Ba.
D. Có lúc một, có lúc hai.
200. Đấu tranh giai cấp đạt tới đỉnh cao thường dẫn đến:
A. Đảo chính.
B. Cải cách xã hội.
D. Mâu thuẫn xã hội.
201. Thông qua cách mạng xã hội sẽ dẫn đến:
A. Quan hệ sản xuất cũ được xoá bỏ.
B. Quan hệ sản xuất được xoá bỏ.
C. Quan hệ sản xuất tư bản chũ nghĩa được xoá bỏ.
D. Quan hệ sản xuất mới được xoá bỏ.
202. Đấu tranh giai cấp chẳng những có tác dụng cải tạo xã hội, xoá bỏ các lực lượng xã
hội phản động, mà còn có tác dụng cải tạo:
A. Bản thân các giai cấp cách mạng.
B. Các giai cấp tham gia cách mạng.
C. Giai cấp tư sản.
203. Cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử là.
A. Cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, giai cấp nông dân chống giai cấp tư sản.
B. Cuộc đấu tranh của giai cấp nông dân chống giai cấp tư sản.
C. Cuộc đấu tranh của giai cấp nông dân chống giai cấp địa chủ.
D. Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống giai cấp tư sản.
204. Tổng kết thực tiễn cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản khi chưa giành được
chính quyền, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khái quát và chỉ ra các hình thức đấu tranh cơ bản
là:
A. Đấu tranh kinh tế, đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng.
B. Đấu tranh kinh tế và đấu tranh chính trị.
C. Đấu tranh kinh tế và đấu tranh tư tưởng.
D. Đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng.
205. Hình thức đấu tranh cao nhất của giai cấp vô sản là:
A. Đấu tranh tư tưởng.
206. Hệ tư tưởng của giai cấp công nhân là:
A. Chủ nghĩa Mác- Lênin.
B. Hệ tư tưởng tiên tiến.
C. Hệ tư tưởng hiện đại.

D. Chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
207. Trong thực tế, các hình thức đấu tranh kinh tế, đấu tranh chính trị và đấu tranh tư
tưởng của giai cấp vô sản được sử dụng như thế nào?
A. Sử dụng ngẫu nhiên.
B. Sử dụng lần lượt.
C. Sử dụng đan xen nhau.
D. Sử dụng theo ý chí của lãnh tụ.
của giai cấp vô sản?
A. Đấu tranh quân sự.
D. Đấu tranh chính trị.
đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản là xây dựng thành công:
A. Chủ nghĩa xã hội.
B. Xã hội mới.
C. Chế độ mới.
D. Nền dân chủ mới.
210. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; xu hướng toàn cầu hoá; hội nhập
và hợp tác quốc tế, khu vực phát triển có tạo ra cho cách mạng Việt Nam về các thách
thức trên con đường phát triển của mình hay không?
A. Có.
B. Không.
có cần đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù
địch hay không?
A. Có.
B. Không
sử dụng tổng hợp và kết hợp các hình thức, biện pháp linh hoạt như: bằng hành chính và
giáo dục hay không?
A. Có.
B. Không
sử dụng tổng hợp và kết hợp các hình thức, biện pháp linh hoạt như: giữa cải tạo và xây
dựng hay không?
A. Có.
B. Không
phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hay không?
A. Chỉ cần giai đoạn đầu.
B. Không
C. Có.
215. Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam có cần kết
hợp giữa phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường sức mạnh quốc phòng và an ninh hay
không?
A. Có.
B. Không
cần phải giải quyết tốt và nhiệm vụ nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng hay
không?
A. Có.
B. Không
cần phải tăng cường quốc phòng và an ninh, mở rộng quan hệ đối ngoại hay không?
A. Có.
B. Không
cần phải chủ động và tích cực hội nhập quốc tế hay không?
A. Có.
B. Không
219. Bộ tộc hình thành cùng với chế độ nào?
A. Chế độ chiếm hữu nô lệ.
B. Chế độ chiếm hữu nô lệ và chế độ phong kiến.
C. Chế độ phong kiến.
220. Xã hội càng phát triển, giao lưu văn hóa càng mạnh và nhu cầu văn hoá càng cao thì
càng có sự hòa đồng về văn hóa…
A. Nhưng có rất ít các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
B. và các dân tộc không giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
C. Nhưng hầu hết các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
D. Nhưng tất cả các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của mình.
221. Sự hình thành dân tộc Việt Nam có gắn liền với nhu cầu dựng nước và giữ nước hay
không?
A. Có.
B. Không.
222. Trong một dân tộc có bao nhiêu giai cấp?
A. Có nhiều giai cấp.
B. Có 2 giai cấp.
C. Có 1 giai cấp.
D. Không có giai cấp nào.
223. Quan hệ giai cấp có quyết định khuynh hướng phát triển và tính chất của dân tộc hay
không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy từng trường hợp.
D. Chỉ quyết định trong thời kỳ đầu của dân tộc.
224. Chủ nghĩa Mác khẳng định, muốn xoá bỏ triệt để ách áp bức dân tộc thì phải xoá bỏ
nguồn gốc của nó là.
A. Chế độ Phong kiến.
B. Chế độ Chiếm hữu nô lệ.
C. Chế độ người bóc lột người.

D. Chế độ phân chia giai cấp.
225. Trong xã hội phong kiến, lợi ích của giai cấp tư sản có phù hợp với lợi ích của dân
tộc và nhân loại hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi nước mà có phù hợp hay không phù hợp.
D. Tùy vào từng lĩnh vực mà có phù hợp hay không phù hợp.
226. Sự phát triển của nhân loại có tạo ra những điều kiện thuận lợi về vật chất và tinh
thần cho cuộc đấu tranh của các giai cấp tiến bộ, cách mạng để lật đổ ách thống trị của
các giai cấp thống trị, phản động hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Tùy vào mỗi nước mà có hay không.
227. Nhà nước ra đời để đáp ứng yêu cầu gì?
A. Duy trì trật tự và thống trị xã hội của giai cấp thống trị, để cho cuộc đấu tranh
giai cấp không đi đến sự tiêu diệt lẫn nhau và tiêu diệt luôn cả xã hội, để duy trì xã
hội trong vòng “trật tự”.
B. “Làm dịu” mâu thuẫn giai cấp.

C. Duy trì sự sự tồn tại của xã hội.
D. Duy trì nhà nước.
228. Nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện nhà nước là do:
A. Sự xuất hiện giai cấp chủ nô.
B. Sự phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Sự xuất hiện nhiều của cải.
D. Sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến sự dư thừa tương đối của cải, xuất
hiện chế độ tư hữu.
229. Giai cấp nào là giai cấp lập ra và sử dụng nhà nước như là công cụ để duy trì trật tự
xã hội, bảo vệ địa vị và quyền lợi của giai cấp mình?
B. Giai cấp thống trị có quyền lực kinh tế.
C. Giai cấp có quyền lực kinh tế.
D. Giai cấp nắm tư liệu sản xuất.
địch, khi cuộc đấu tranh giữa chúng đạt tới mức cân bằng nhất định hay không?
A. Có.
B. Không.
231. Các nhà nước trong xã hội đã đặt chức năng nào lên hàng đầu?
B. Chức năng xã hội.
C. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp.
D. Cả hai được đặt lên hàng đầu.
232. Chức năng thống trị chính trị và chức năng xã hội của nhà nước luôn có mối quan hệ
hữu cơ với nhau hay không?
A. Có.
B. Không.
233. Kiểu nhà nước nào là kiểu nhà nước “đặc biệt”, là nhà nước của số đông thống trị số
ít?
A. Kiểu nhà nước chiếm hữu nô lệ.
B. Kiểu nhà nước tư sản.
C. Kiểu nhà nước phong kiến.

D. Kiểu nhà nước vô sản.
234. Việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có
phải là nhiệm vụ trọng tâm của quá trình đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta hay không?
A. Có.
B. Không.
235. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hoạt động trên tinh thần kết hợp
giữa thực hiện dân chủ, tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền, đồng thời coi trọng nền tảng
đạo đức xã hội hay không?
A. Chỉ có ở giai đoạn đầu.
B. Có.
C. Không.
Cộng sản việt Nam có thực hiện chống tham nhũng, lãng phí, từng bước thực hiện chính
phủ điện tử hay không?
A. Có.
B. Không.
237. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam có góp phần thực hiện
mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ công bằng, văn minh” hay không?
A. Có.
B. Không.
mâu thuẫn giữa:
A. Giai cấp nông dân với giai cấp phong kiến.
B. Giai cấp nô lệ với giai cấp chủ nô.
C. Giai cấp bị trị với giai cấp thống trị.
D. Giai cấp vô sản với giai cấp tư sản.
239. Khi cách mạng xã hội nổ ra, thì:
A. Xã hội phong kiến bị xóa bỏ.
B. Xã hội chiếm hữu nô lệ bị xóa bỏ.
C. Xã hội cũ bị xóa bỏ.

D. Xã hội tư bản chủ nghĩa bị xóa bỏ.
240. Có mấy cuộc cách mạng xã hội điển hình trong lịch sử xã hội mà có quy mô rộng
lớn và tính chất triệt để?
A. Hai.
B. Một.
C. Ba.
D. Không có.
241. Tiến hóa xã hội có tạo ra tiền đề cho cách mạng xã hội hay không?
A. Có.
B. Không.
thì chúng có tạo ra sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ hay không?
A. Có.
B. Không.

243. Lực lượng cách mạng trong cách mạng tháng Tám năm 1945 là:
A. Giai cấp công nhân, tầng lớp trí thức tiến bộ và đông đảo các tầng lớp nhân dân lao
động khác.
B. Giai cấp công nhân, nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ và đông đảo các tầng lớp
nhân dân lao động khác.
C. Giai cấp công nhân, nông dân và đông đảo các tầng lớp nhân dân lao động khác.
D. Giai cấp công nhân, nông dân và tầng lớp trí thức tiến bộ.
244. Nếu không có tình thế cách mạng thì cách mạng xã hội có thể nổ ra được hay không?
A. Không.
B. Có.
245. Trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam, tình thế cách mạng để khởi
nghĩa tháng Tám giành thắng lợi là:
A. Sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp, sự đầu hàng đồng minh của quân đội
Nhật ở Đông Dương.
B. Nạn đói làm chết hơn 2 triệu người, sự đầu hàng đồng minh của quân đội Nhật ở Đông
Dương.
C. Nạn đói làm chết hơn 2 triệu người, sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp.
D. Nạn đói làm chết hơn 2 triệu người, sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp,
sự đầu hàng đồng minh của quân đội Nhật ở Đông Dương.
246. Ở Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, có những nhân tố chủ quan nào cộng với
điều kiện khách quan chín muồi giúp cách mạng tháng Tám đã nổ ra và thắng lợi?
A. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, xây dựng được đội Việt Nam tuyên
truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân, phát động tổng khởi nghĩa giành
chính quyền từ 19 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945.
B. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, phát động tổng khởi nghĩa giành chính
quyền từ 19 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945.
C. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, xây dựng được đội Việt Nam tuyên
truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân
D. Xây dựng được đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân,
phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền từ 19 tháng 8 đến 2 tháng 9 năm 1945.
247. Tháng 3 năm 1945, dựa vào đâu mà Đảng Cộng sản Đông Dương xác định thời cơ
giành chính quyền đã đến và ra Chỉ thị: “Nhật đảo chính Pháp và hành động của chúng
ta”.
A. Nhật và Pháp bắt tay nhau.
B. Nhật đảo chính pháp ở Đông Dương.
C. Quân Nhật thua trận.
D. Quân Đồng minh thắng trận.
248. Ý thức xã hội có tính giai cấp hay không?

A. Có.
B. Không.
249. Ai là người cho rằng: “Giai cấp nào chi phối những tư liệu sản xuất vật chất thì cũng
chi phối luôn cả những tư liệu sản xuất tinh thần”.
A. C.Mác.
C. Ph.Ăngghen.
D. V.I.Lênin.
250. Hệ tư tưởng của giai cấp thống trị trong các xã hội có giai cấp đối kháng có bảo vệ
địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị, của chế độ người bóc lột người không?
A. Có.
B. Không.
251. Ý thức xã hội có thể tác động trở lại mạnh mẽ đối với tồn tại xã hội mà đặc biệt là
còn có thể vượt trước tồn tại xã hội, thậm chí có thể vượt trước rất xa tồn tại xã hội hay
không?
A. Không.
B. Có.
252. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, khối liên minh giai cấp công
nhân - nông dân - trí thức được đặt dưới sự lãnh đạo của tổ chức nào?
A. Đảng Cộng sản Việt Nam.
B. Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam.
C. Nhà nước.
D. Giai cấp công nhân Việt Nam.
253. Hiện nay, các thế lực phản động trong và ngoài nước đang thực hiện âm mưu gì
nhằm chống phá sự nghiệp cách mạng của nước ta.
A. Khôi phục hòa bình.
B. Phản động.
C. Diễn biến hòa bình.
D. Diễn biến lịch sử.
254. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, những tàn dư về tư tưởng,
tâm lý và tập quán lạc hậu của giai cấp phong kiến, tư sản, của chủ nghĩa thực dân cũ có
còn tồn tại hay không?
A. Đang diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
C. Đang diễn ra gay go, phức tạp trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
256. Trong tình hình hiện nay ở nước ta, các thế lực thù địch có còn tiếp tục thực hiện âm
mưu ‘‘diễn biến hoà bình’’, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài ‘‘dân chủ’’, ‘‘nhân
quyền’’ hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở Việt Nam hay không?
A. Có.
B. Không.
257. Để thực hiện thắng lợi mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, xây dựng một
xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh thì nhân dân Việt Nam phải
thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ chiến lược nào?
A. Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ
nghĩa.
B. Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
C. Bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
D. Xây dựng đất nước giàu mạnh.
có cần thực hiện công bằng xã hội, chống áp bức, bất công hay không?
A. Có.
B. Không
259. Đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra như thế nào.
A. Đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên một số lĩnh vực của đời sống xã hội.
B. Đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
C. Đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên lĩnh vực chính trị.
D. Không còn đấu tranh giai cấp.
260. Phương pháp nào đã dẫn đến tuyệt đối hoá vai trò của hoàn cảnh địa lý trong sự phát
triển xã hội hoặc áp dụng quy luật tự nhiên, sinh học một cách máy móc vào đời sống xã
hội.
A. Phương pháp tư duy siêu hình.
D. Phương pháp của khoa học xã hội.
261. Quy luật cơ bản nhất của sự vận động và phát triển xã hội là.
A. Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội.
B. Quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
C. Quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
D. Lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất.
262. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Nếu quan hệ sản xuất không phù
hợp thì sẽ kìm hãm, thậm chí phá hoại lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, sự kìm hãm đó …
với những điều kiện nhất định.
A. Chỉ diễn ra trong những giới hạn.
B. Diễn ra trong thời gian dài.
C. Diễn ra thường xuyên.
D. Mang tính chu kỳ.
263. Muốn xóa bỏ quan hệ sản xuất cũ, thiết lập một quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ:
A. Giữ nguyên lực lượng sản xuất.

B. Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
C. Tìm cách xóa bỏ quan hệ sản xuất đó.
D. Tinh thần cách mạng của quần chúng.
264. Bộ phận có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối
kháng giai cấp là.
A. Nhà nước.
B. Đảng phái.
C. Giai cấp thống thống trị.
D. Hệ tư tưởng.
265. Để xác lập cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi tất yếu phải xoá bỏ cơ sở hạ tầng
cũ thông qua:
B. Cuộc cách mạng.
C. Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.
D. Đấu tranh.
266. Chọn đáp án đúng cho nội dung còn thiếu sau đây: Phát triển kinh tế nhiều thành
phần … là vấn đề có tính quy luật để phát triển cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa.
A. Theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

B. Theo con đường xã hội chủ nghĩa.
C. Theo xã hội chủ nghĩa.
D. Tương ứng chế độ xã hội chủ nghĩa.
diện cả kinh tế và chính trị, trong đó đổi mới kinh tế là trung tâm, đồng thời:
A. Đổi mới chính trị từ từ.
B. Đổi mới chính trị nhanh chóng sau đó.
C.Đổi mới chính trị từng bước thận trọng vững chắc bằng những hình thức, bước đi
thích hợp.
D. Đổi mới chính trị song song với đổi mới kinh tế.
268. Phạm trù dùng để chỉ xã hội ở từng nấc thang lịch sử nhất định với một kiểu quan hệ
sản xuất đặc trưng cho xã hội đó, phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản
xuất và một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất
ấy được gọi là:
A. Cấu trúc xã hội.
B. Cơ sở hạ tầng.
D. Hình thái kinh tế - xã hội.
269. Sự thay thế hình thái kinh tế- xã hội tư bản chủ nghĩa bằng hình thái kinh tế - xã hội
cộng sản chủ nghĩa phải thông qua:
A. Cải cách mà đỉnh cao là cách mạng xã hội
B. Đấu tranh giai cấp mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
C. Mâu thuẫn giai cấp mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
D. Đổi mới mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
270. Mục tiêu của cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội là:
A. Xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị,
tư tưởng, văn hoá.
B. Xây dựng xã hội mới trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hoá.
C. Xây dựng xã hội hài hòa trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hoá.
D. Xây dựng xã hội bình đẳng trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hoá.
271. Lý luận hình thái kinh tế - xã hội ra đời đem lại một cuộc cách mạng trong toàn bộ
quan niệm về lịch sử xã hội. Đây là biểu hiện tập trung của:
A. Quan niệm duy tâm về lịch sử xã hội
B. Quan niệm duy vật biện chứng về lịch sử xã hội.
C. Quan niệm nhất nguyên về lịch sử xã hội.
D. Quan niệm siêu hình về lịch sử xã hội.
272. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là:

A. Quá độ gián tiếp.
B. Quá độ trực tiếp.
C. Quá độ vừa gián tiếp, vừa trực tiếp.
D. Quá độ gián tiếp thời kỳ đầu, quá độ trực tiếp thời kỳ sau.
273. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay đấu tranh giai cấp là
tất yếu. Tính tất yếu đó là do chính các:
A. Đặc điểm chính trị của thời kỳ quá độ quy định.
B. Đặc điểm kinh tế của thời kỳ quá độ quy định.
C. Đặc điểm xã hội của thời kỳ quá độ quy định.
D. Đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ quy định.
A. Đang diễn ra gay go, phức tạp trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
C. Đang diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
275. Cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện
nay về thực chất là:
A. Cuộc đấu tranh giữa các nhân tố thúc đẩy đất nước theo định hướng xã hội chủ
nghĩa với các nhân tố tác động nhằm cản trở đất nước theo mục tiêu độc lập dân tộc
và chủ nghĩa xã hội.
B. Cuộc đấu tranh giữa ta với Mỹ.
C. Cuộc đấu tranh giữa ta với Pháp.
D. Cuộc đấu tranh giữa giai cấp công nhân với giai cấp tư sản.
276. Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam được diễn
ra với:
A. Nhiều hình thức đa dạng, phong phú.
B. Một hình thức duy nhất.
C. Một khuôn mẫu.
D. Đan xen gữa đấu tranh kinh tế và đấu tranh tư tưởng.
277. Lý luận hình thái kinh tế - xã hội đã chỉ ra động lực phát triển của lịch sử xã hội
không phải do một lực lượng tinh thần hoặc lực lượng siêu nhiên thần bí nào cả, mà do:
A. Đời sống con người.
B. Hoạt động chính trị của con người..
C. Hoạt động thực tiễn của con người.
D. Hoạt động của con người.
cần phải giải quyết tốt và nhiệm vụ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới và sự nghiệp
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hay không?
A. Có.
B. Không
279. Sự hình thành dân tộc Việt Nam có gắn liền với quá trình đấu tranh chống ngoại xâm
và cải tạo thiên nhiên hay không?
A. Có.
B. Không.
280. Quá trình hình thành dân tộc Việt Nam được bắt đầu từ khi nào?
A. Khi Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công.
B. Khi nước Đại Việt giành được độc lập (cách đây trên 1000 năm) cho đến thời Lý -
Trần.
C. Cách đây 4000 năm lịch sử.
D. Khi Việt Việt được hoàn toàn giải phóng và thống nhất đất nước năm 1975.
281. Trong xã hội phong kiến, giai cấp nào là giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất
mới, phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử?
A. Giai cấp tư sản.
B. Giai cấp địa chủ.
D. Giai cấp nông dân.
quan hệ giữa lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc và lợi ích nhân loại hay không?
A. Có.
B. Không.
283. Để thực hiện được mục tiêu của cách mạng Việt Nam là độc lập dân tộc gắn liền với
chủ nghĩa xã hội, chúng ta có cần phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc kết hợp
với sức mạnh của thời đại hay không?
A. Có.
B. Không.
284. Trong lịch sử nước ta, nhà nước phong kiến trung ương tập quyền tồn tại trong thời
gian nào?
A. Từ thế kỷ V đến nửa sau thế kỷ X.
B. Từ thế kỷ X đến nửa sau thế kỷ XV.
C. Từ thế kỷ X đến nửa sau thế kỷ XIX.
D. Trong thế kỷ XIX.
285. Sự hiện diện của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam với tư cách là một
yếu tố của kiến trúc thượng tầng có phản ánh phù hợp với cơ sở hạ tầng xã hội hiện nay,
có tác động tích cực tới sự phát triển mọi lĩnh vực của đời sống xã hội hay không?
A. Có.
B. Không.
Cộng sản việt Nam có thực hiện chính phủ liêm chính, kiến tạo, năng động hay không?
A. Có.
B. Không.
mâu thuẫn giữa giai cấp bị trị với giai cấp thống trị. Giai cấp bị trị là giai cấp đại diện
cho:
B. Lực lượng sản xuất mới, tiến bộ.
C. Lực lượng sản xuất hiện tại.
D. Lực lượng sản xuất cũ.
mâu thuẫn giữa giai cấp bị trị với giai cấp thống trị. Giai cấp thống trị là giai cấp đại diện
cho:
A. Quan hệ sản xuất đã lạc hậu so với sự phát triển của trình độ lực lượng sản xuất.
B. Quan hệ sản xuất phù hợp với sự phát triển của trình độ lực lượng sản xuất.
C. Quan hệ sản xuất mới.
289. Cách mạng xã hội có phải chỉ có trong xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp hay
không?
A. Không.
B. Có.
C. Tùy vào từng giai đoạn.
290. Trong cách mạng xã hội, giai cấp có hệ tư tưởng tiến bộ, đại diện cho xu hướng phát
triển của xã hội, cho phương thức sản xuất tiến bộ sẽ trở thành:
A. Giai cấp lãnh đạo cách mạng tư sản.
B. Giai cấp lãnh đạo cách mạng xã hội.
C. Giai cấp lãnh đạo cách mạng vô sản.
D. Giai cấp lãnh đạo xã hội.
291. Vì sao các cuộc Cách mạng tư sản ở châu Âu thế kỷ XVII – XVIII do giai cấp tư sản
lãnh đạo?
A. Vì giai cấp tư sản lúc đó có hệ tư tưởng tiến bộ, chủ trương tự do, bình đẳng, bác
ái, đấu tranh chống lại hệ tư tưởng phong kiến là thần học Ki tô giáo, chống giai cấp
địa chủ phong kiến.
B. Vì giai cấp tư sản lúc đó có chủ trương tự do, bình đẳng, bác ái, đấu tranh chống lại hệ
tư tưởng phong kiến là thần học Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến.
C. Vì giai cấp tư sản lúc đó có chủ trương bình đẳng, bác ái, đấu tranh chống lại hệ tư
tưởng phong kiến là thần học Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến.
D. Vì giai cấp tư sản lúc đó có chủ trương chống lại hệ tư tưởng phong kiến là thần học
Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến.
292. Để cách mạng xã hội nổ ra thì bên cạnh điều kiện khách quan thì có tồn tại nhân tố
chủ quan hay không?
A. Có.
B. Không.

293. Nếu bỏ lỡ thời cơ thì cách mạng Tháng Tám năm 1945 sẽ như thế nào?
A. Có thể nổ ra.
B. Có thể không nổ ra.
C. Có thể nổ ra nhưng bị thất bại.
D. Có thể không nổ ra hoặc nếu có nổ ra cũng bị thất bại.
294. Hiện nay ở Việt Nam, các thế lực phản động ở trong và ngoài nước có thực hiện âm
mưu “diễn biến hòa bình” để hòng lật đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hay không?
A. Có.
B. Không.
C. Chỉ có ở những năm 90 của thế kỷ XX.
D. Không rõ ràng.
295. Ai là người cho rằng: “Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định các quá
trình sinh hoạt xã hội, chính trị và tinh thần nói chung. Không phải ý thức của con người
quyết định tồn tại của họ; trái lại, tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ”?
A. C.Mác.
B. V.I.Lênin.
C. Hêghen.
D. Ph.Ăngghen.
296. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có còn tồn tại giai cấp bóc lột hay không?
CHƯƠNG 3
CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Lịch sử tư tưởng triết học trước Mác đã có những tư tưởng triết học xã hội có giá trị, làm tiền
đề, điều kiện để triết học mácxít kế thừa, phát triển quan niệm duy vật lịch sử. Tuy nhiên, do
hạn chế lịch sử và các nguyên nhân khác nhau, các nhà triết học duy tâmtrước Mác đã đi tìm
nguyên nhân của sự phát triển lịch sử ở tư tưởng; coi cá nhân, anh hùng quyết định sự phát
triển lịch sử. Từ đó, họ quy tính tích cực của con người vào hoạt động tinh thần và tìm biện
pháp cải tạo xã hội ở lĩnh vực tinh thần.Đối với các nhà triết học duy vật trước Mác, khuyết
điểm chung của họ là phương pháp tư duy siêu hình trong xem xét bản chất con người và xã
hội. Họ quy bản chất con người vào bản tính tự nhiên, tộc loại của các cá nhân riêng biệt.
Phương pháp tư duy siêu hình đã dẫn đến tuyệt đối hoá vai trò của hoàn cảnh địa lý trong sự
phát triển xã hội hoặc áp dụng quy luật tự nhiên, sinh học một cách máy móc vào đời sống xã
hội. Đặc biệt, trong xem xét bản chất con người và xã hội, các nhà triết học duy vật trước
Mác đã thiếu tính thực tiễn, không xuất phát từ thực tiễn, không hiểu vai trò hoạt động thực
tiễn có tính cách mạng của con người.C.Mác và Ph.Ăngghen đã xuất phát từ tiền đề nghiên
cứu về lịch sử xã hội là con người hiện thực. “Tiền đề đầu tiên của toàn bộ lịch sử nhân loại
thì dĩ nhiên là sự tồn tại của những cá nhân con người sống”. Nghiên cứu về cuộc sống của
con người hiện thực, các nhà kinh điển phát hiện ra phương thức tồn tại của con người chính
là hoạt động thực tiễn của họ. Động lực thúc đẩy con người hoạt động trong tiến trình lịch sử
là nhu cầu và lợi ích mà trước hết là nhu cầu vật chất. Ph.Ăngghen nhấn mạnh rằng: “cái sự
hiển nhiên…là trước hết con người cần phải ăn, uống, ở và mặc, nghĩa là phải lao động, trước
khi có thể đấu tranh để giành quyền thống trị, trước khi có thể hoạt động chính trị, tôn giáo,
triết học vv….”.Nhưng “cá nhân là thực thể xã hội cho nên mọi biểu hiện sinh hoạt của nó là
biểu hiện và sự khẳng định của sinh hoạt xã hội” C.Mác và Ph.Ăngghen viết : “Xã hội - cho
dù nó có hình thức gì đi nữa - là cái gì? Là sản phẩm của sự tác động qua lại giữa những con
người”. Con người, bằng hoạt động của mình đã làm nên lịch sử, tạo ra xã hội.
Lôgic lý luận của C.Mác và Ph.Ăngghen là đưa thực tiễn vào triết học, có quan niệm đúng
đắn về thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với đời sống xã hội. Từ đó giải đáp được những
bí ẩn, bế tắc của mọi lý luận triết học cũ. Đặc biệt, hai ông lý giải một cách khoa học trên lập
trường duy vật biện chứng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức; mối quan hệ giữa ý thức xã
hội và tồn tại xã hội; luận giải được vai trò của sản xuất vật chất và chỉ ra những quy luật vận
động, phát triển của xã hội loài người, thực chất nó là những quy luật phản ánh hoạt động
thực tiễn của con người trong lịch sử. Lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng triết học, chủ nghĩa
duy vật lịch sử đã chỉ ra những quy luật, những động lực phát triển xã hội. Đây là một phát
minh vĩ đại của C.Mác, đem lại một cuộc cách mạng trong triết học về xã hội.
I. HỌC THUYẾT HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là một nội dung cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử,
vạch ra những quy luật cơ bản của sự vận động phát triển xã hội, là phương pháp luận khoa
học để nhận thức, cải tạo xã hội. Ngày nay, thế giới đang có những biến đổi to lớn, sâu sắc
nhưng lý luận hình thái kinh tế - xã hội vẫn giữ nguyên giá trị khoa học và giá trị thời đại.
Đây là cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học chỉ đạo cho các chính đảng và nhà
nước xã hội chủ nghĩa vận dụng sáng tạo trong xác định cương lĩnh, đường lối, chủ trương,
chính sách xây dựng chủ nghĩa xã hội; là cơ sở khoa học của việc xác định con đường phát
triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội của Chủ nghĩa Mác - Lênin bao gồm một hệ thống các
quan điểm cơ bản: Sản xuất vật chất là cơ sở, nền tảng của sự vận động, phát triển xã hội;
biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất; biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và
kiến trúc thượng tầng của xã hội; sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình
lịch sử - tự nhiên. Hệ thống quan điểm lý luận khoa học này đã phản ánh bản chất và quy luật
vận động, phát triển của lịch sử xã hội loài người.
1. Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội
Để tồn tại và phát triển, con người phải tiến hành sản xuất. Đó là hoạt động đặc trưng riêng
có của con người và xã hội loài người. Sản xuất là hoạt động không ngừng sáng tạo ra giá trị
vật chất và tinh thần nhằm mục đích thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người.
Quá trình sản xuất diễn ra trong xã hội loài người chính là sự sản xuất xã hội - sản xuất và tái
sản xuất ra đời sống hiện thực. Ph.Ăngghen khẳng định: "Theo quan điểm duy vật về lịch sử,
nhân tố quyết định trong lịch sử xét đến cùng là sự sản xuất và tái sản xuất ra đời sống hiện
thực. Cả Mác và tôi chưa bao giờ khẳng định gì hơn. Nếu như có ai xuyên tạc câu đó khiến
cho nó có nghĩa là chỉ có nhân tố kinh tế là nhân tố duy nhất quyết định, thì họ đã biến câu đó
thành một câu trống rỗng, vô nghĩa”.
Sự sản xuất xã hội, tức là sản xuất và tái sản xuất ra đời sống hiện thực, bao gồm ba phương
diện không tách rời nhau là sản xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra bản thân con
người. Mỗi phương diện có vị trí, vai trò khác nhau, trong đó sản xuất vật chất giữ vai trò là
cơ sở của sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, và xét đến cùng quyết định toàn bộ sự
vận động, phát triển của đời sống xã hội. Cùng với sản xuất vật chất, con người tiến hành sản
xuất tinh thần. Sản xuất tinh thần là hoạt động sáng tạo ra các giá trị tinh thần nhằm thoả mãn
nhu cầu tồn tại và phát triển của con người và xã hội. Đồng thời, cùng với hai phương diện
sản xuất cơ bản nói trên, xã hội còn phải sản xuất ra bản thân con người. Sự sản xuất ra bản
thân con người ở phạm vi cá nhân, gia đình là việc sinh đẻ và nuôi dạy con cái để duy trì nòi
giống. Ở phạm vi xã hội là sự tăng trưởng dân số, phát triển con người với tính cách là thực
thể sinh học - xã hội.
Sản xuất vật chất là quá trình mà trong đó con người sử dụng công cụ lao động tác động trực
tiếp hoặc gián tiếp vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên để tạo ra của cải
xã hội, nhằm thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người.
Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội loài người. Vai trò của sản xuất
vật chất được thể hiện, trước hết, sản xuất vật chất là tiền đề trực tiếp tạo ra “tư liệu sinh hoạt
của con người” nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển của con người nói chung cũng như từng
cá thể người nói riêng.
Sản xuất vật chất là tiền đề của mọi hoạt động lịch sử của con người. Hoạt động sản xuất vật
chất là cơ sở hình thành nên quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người, từ đó hình thành
nên các quan hệ xã hội khác - quan hệ giữa người với người về chính trị, pháp luật, đạo đức,
tôn giáo... Sản xuất vật chất đã tạo ra các điều kiện, phương tiện bảo đảm cho hoạt động tinh
thần của con người và duy trì, phát triển phương thức sản xuất tinh thần của xã hội. C.Mác
chỉ rõ: "Việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt vật chất trực tiếp... tạo ra một cơ sở từ đó mà
người ta phát triển các thể chế nhà nước, các quan điểm pháp quyền, nghệ thuật và thậm chí
cả những quan niệm tôn giáo của con người ta". Nhờ sự sản xuất ra của cải vật chất để duy trì
sự tồn tại và phát triển của mình, con người đồng thời sáng tạo ra toàn bộ đời sống vật chất và
đời sống tinh thần của xã hội với tất cả sự phong phú, phức tạp của nó.
Sản xuất vật chất là điều kiện chủ yếu sáng tạo ra bản thân con người. Nhờ hoạt động sản
xuất vật chất mà con người hình thành nên ngôn ngữ, nhận thức, tư duy, tình cảm, đạo đức…
Sản xuất vật chất là điều kiện cơ bản, quyết định nhất đối với sự hình thành, phát triển phẩm
chất xã hội của con người. Ph.Ăngghen khẳng định rằng, trên một ý nghĩa cao nhất, "lao động
đã sáng tạo ra bản thân con người". Như vậy, nhờ lao động sản xuất mà con người vừa tách
khỏi tự nhiên, vừa hoà nhập với tự nhiên, cải tạo tự nhiên, sáng tạo ra mọi giá trị vật chất và
tinh thần, đồng thời sáng tạo ra chính bản thân con người.
Nguyên lý về vai trò của sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và phát triển xã hội loài
người có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng. Để nhận thức và cải tạo xã hội, phải xuất
phát từ đời sống sản xuất, từ nền sản xuất vật chất xã hội. Xét đến cùng, không thể dùng tinh
thần để giải thích đời sống tinh thần; để phát triển xã hội phải bắt đầu từ phát triển đời sống
kinh tế- vật chất.
2. Biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
a. Phương thức sản xuất
Ở mỗi giai đoạn lịch sử con người tiến hành sản xuất theo một cách thức nhất định, tức là có
một cách sinh sống, cách sản xuất riêng của mình, đó là phương thức sản xuất. Phương thức
sản xuất là cách thức con người tiến hành quá trình sản xuất vật chất ở những giai đoạn lịch
sử nhất định của xã hội loài người. Phương thức sản xuất là sự thống nhất giữa lực lượng sản
xuất với một trình độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng. Lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất là các khái niệm chỉ hai mối quan hệ “song trùng” của nền sản xuất vật chất xã
hội, đó là quan hệ giữa con người với tự nhiên và quan hệ giữa người với người trong quá
trình sản xuất vật chất. “Người ta không thể sản xuất được nếu không kết hợp với nhau theo
một cách nào đó để hoạt động chung và để trao đổi hoạt động với nhau. Muốn sản xuất được,
người ta phải có những mối liên hệ và quan hệ nhất định với nhau; và quan hệ của họ với giới
tự nhiên, tức là việc sản xuất”. Do vậy, phương thức sản xuất là cách thức con người thực
hiện đồng thời sự tác động giữa con người với tự nhiên và sự tác động giữa người với người
để sáng tạo ra của cải vật chất phục vụ nhu cầu con người và xã hội ở những giai đoạn lịch sử
nhất định.
* Lực lượng sản xuất là sự kết hợp giữa người lao động với tư liệu sản xuất, tạo ra sức sản
xuất và năng lực thực tiễn làm biến đổi các đối tượng vật chất của giới tự nhiên theo nhu cầu
nhất định của con người và xã hội. Về cấu trúc, lực lượng sản xuất được xem xét trên cả hai
mặt, đó là mặt kinh tế - kỹ thuật (tư liệu sản xuất) và mặt kinh tế - xã hội (người lao động).
Lực lượng sản xuất chính là sự kết hợp giữa “lao động sống” với “lao động vật hóa” tạo ra
sức sản xuất, là toàn bộ những năng lực thực tiễn dùng trong sản xuất của xã hội ở các thời kỳ
nhất định. Như vậy, lực lượng sản xuất là một hệ thống gồm các yếu tố (người lao động và tư
liệu sản xuất) cùng mối quan hệ (phương thức kết hợp), tạo ra thuộc tính đặc biệt (sức sản
xuất) để cải biến giới tự nhiên, sáng tạo ra của cải vật chất theo mục đích của con người. Đây
là sự thể hiện năng lực thực tiễn cơ bản nhất - năng lực hoạt động sản xuất vật chất của con
người.
Người lao động là con người có tri thức, kinh nghiệm, kỹ năng lao động và năng lực sáng tạo
nhất định trong quá trình sản xuất của xã hội. Người lao động là chủ thể sáng tạo, đồng thời
là chủ thể tiêu dùng mọi của cải vật chất xã hội. Đây là nguồn lực cơ bản, vô tận và đặc biệt
của sản xuất. Ngày nay, trong nền sản xuất xã hội, tỷ trọng lao động cơ bắp đang có xu thế
giảm, trong đó lao động có trí tuệ và lao động trí tuệ ngày càng tăng lên.
Tư liệu sản xuất là điều kiện vật chất cần thiết để tổ chức sản xuất, bao gồm tư liệu lao động
và đối tượng lao động. Đối tượng lao động là những yếu tố vật chất của sản xuất mà lao động
con người dùng tư liệu lao động tác động lên, nhằm biến đổi chúng cho phù hợp với mục đích
sử dụng của con người. Tư liệu lao động là những yếu tố vật chất của sản xuất mà con người
dựa vào đó để tác động lên đối tượng lao động nhằm biến đổi đối tượng lao động thành sản
phẩm đáp ứng yêu cầu sản xuất của con người. Tư liệu lao động gồm công cụ lao động và
phương tiện lao động. Phương tiện lao động là những yếu tố vật chất của sản xuất, cùng với
công cụ lao động mà con người sử dụng để tác động lên đối tượng lao động trong quá trình
sản xuất vật chất. Công cụ lao động là những phương tiện vật chất mà con người trực tiếp sử
dụng để tác động vào đối tượng lao động nhằm biến đổi chúng nhằm tạo ra của cải vật chất
phục vụ nhu cầu con người và xã hội. Công cụ lao động là yếu tố vật chất "trung gian",
"truyền dẫn" giữa người lao động và đối tượng lao động trong tiến hành sản xuất. Đây chính
là "khí quan" của bộ óc, là tri thức được vật thể hóa do con người sáng tạo ra và được con
người sử dụng làm phương tiện vật chất của quá trình sản xuất. Công cụ lao động giữ vai trò
quyết định đến năng suất lao động và chất lượng sản phẩm. Ngày nay, trong điều kiện cuộc
cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang phát triển, công cụ lao động được tin học
hoá, tự động hoá và trí tuệ hoá càng có vai trò đặc biệt quan trọng. Công cụ lao động là yếu tố
động nhất, cách mạng nhất trong lực lượng sản xuất, là nguyên nhân sâu xa của mọi biến đổi
kinh tế xã hội trong lịch sử; là thước đo trình độ tác động, cải biến tự nhiên của con người và
tiêu chuẩn để phân biệt các thời đại kinh tế khác nhau. Chính vì vậy, C.Mác khẳng định:
“Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ
chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao động nào”.
Đặc trưng chủ yếu của lực lượng sản xuất là mối quan hệ giữa người lao động và công cụ lao
động. Trong lực lượng sản xuất, người lao động là nhân tố hàng đầu giữ vai trò quyết định.
Sở dĩ như vậy là vì người lao động là chủ thể sáng tạo và sử dụng công cụ lao động. Suy đến
cùng, các tư liệu sản xuất chỉ là sản phẩm lao động của con người, đồng thời giá trị và hiệu
quả thực tế của các tư liệu sản xuất phụ thuộc vào trình độ sử dụng của người lao động. Hơn
nữa, trong quá trình sản xuất, nếu như công cụ lao động bị hao phí và di chuyển dần giá trị
vào sản phẩm., thì người lao động do bản chất sáng tạo của mình, trong quá trình lao động họ
không chỉ sáng tạo ra giá trị đủ bù đắp hao phí lao động, mà còn sáng tạo ra giá trị mới lớn
hơn giá trị bỏ ra ban đầu. Người lao động là nguồn gốc của mọi sáng tạo trong sản xuất vật
chất, nguồn gốc của sự phát triển sản xuất. Cùng với người lao động, công cụ lao động là yếu
tố cơ bản, quan trọng không thể thiếu được, đặc biệt, trình độ phát triển của công cụ lao động
là một nhân tố quyết định năng suất lao động xã hội. Lực lượng sản xuất là kết quả năng lực
thực tiễn của con người, nhưng bản thân năng lực thực tiễn này bị quy định bởi những điều
kiện khách quan mà trong đó con người sống và hoạt động. Vì vậy, lực lượng sản xuất luôn
có tính khách quan. Tuy nhiên, quá trình phát triển lực lượng sản xuất là kết quả của sự thống
nhất biện chứng giữa khách quan và chủ quan.
Sự phát triển của lực lượng sản xuất là phát triển ở cả tính chất và trình độ. Tính chất của lực
lượng sản xuất nói lên tính chất cá nhân hoặc tính chất xã hội hoá trong việc sử dụng tư liệu
sản xuất. Trình độ của lực lượng sản xuất là sự phát triển của người lao động và công cụ lao
động. Trình độ của lực lượng sản xuất được thể hiện ở trình độ của công cụ lao động; trình độ
tổ chức lao động xã hội; trình độ ứng dụng khoa học vào sản xuất; trình độ, kinh nghiệm kỹ
năng của người lao động và đặc biệt là trình độ phân công lao động xã hội. Trong thực tế,
tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là không tách rời nhau.
Nghiên cúu sự phát triển của lực lượng sản xuất trong lịch sử, Các Mác khẳng định: "Tri thức
xã hội phổ biến [Wissen, knowledge] đã chuyển hóa đến mức độ nào thành lực lượng sản
xuất trực tiếp". Ngày nay, trên thế giới đang diễn ra cuộc cách mạng khoa học và công nghệ
hiện đại, khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Khoa học sản xuất ra của cải đặc
biệt, hàng hoá đặc biệt. Đó là những phát minh sáng chế, những bí mật công nghệ, trở thành
nguyên nhân của mọi biến đổi trong lực lượng sản xuất. Hiện nay, khoảng cách từ phát minh,
sáng chế đến ứng dụng vào sản xuất đã được rút ngắn làm cho năng suất lao động, của cải xã
hội tăng nhanh. Khoa học kịp thời giải quyết những mâu thuẫn, những yêu cầu do sản xuất
đặt ra; có khả năng phát triển “vượt trước” và thâm nhập vào tất cả các yếu tố của sản xuất,
trở thành mắt khâu bên trong của quá trình sản xuất. Tri thức khoa học được kết tinh, “vật
hoá” vào người lao động, người quản lý, công cụ lao động và đối tượng lao động. Sự phát
triển của khoa học đã kích thích sự phát triển năng lực làm chủ sản xuất của con người.
Trong thời đại ngày nay, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang phát triển, cả người lao
động và công cụ lao động được trí tuệ hoá, nền kinh tế của nhiều quốc gia phát triển đang trở
thành nền kinh tế tri thức. Đó là nền kinh tế mà trong đó sự sản sinh, phổ cập và sử dụng tri
thức của con người đóng vai trò quyết định nhất đối với sự phát triển kinh tế, từ đó tạo ra của
cải vật chất và nâng cao chất lượng cuộc sống con người. Đặc trưng của kinh tế tri thức là
công nghệ cao, công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất và
trong đời sống xã hội. Lực lượng sản xuất phát triển trong mối quan hệ biện chứng với quan
hệ sản xuất.
* Quan hệ sản xuất là tổng hợp các quan hệ kinh tế - vật chất giữa người với người trong quá
trình sản xuất vật chất. Đây chính là một quan hệ vật chất quan trọng nhất – quan hệ kinh tế,
trong các mối quan hệ vật chất giữa người với người. Quá trình sản xuất vật chất chính là
tổng thể các yếu tố trong một quá trình thống nhất, gồm sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu
dùng của cải vật chất. Quan hệ sản xuất bao gồm quan hệ về sở hữu đối với tư liệu sản xuất,
quan hệ trong tổ chức quản lý và trao đổi hoạt động với nhau, quan hệ về phân phối sản phẩm
lao động. Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ giữa các tập đoàn người trong việc
chiếm hữu, sử dụng các tư liệu sản xuất xã hội. Đây là quan hệ quy định địa vị kinh tế- xã hội
của các tập đoàn người trong sản xuất, từ đó quy định quan hệ quản lý và phân phối. Quan hệ
sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ xuất phát, cơ bản, trung tâm của quan hệ sản xuất, luôn
có vai trò quyết định các quan hệ khác. Bởi vì, lực lượng xã hội nào nắm phương tiện vật chất
chủ yếu của quá trình sản xuất thì sẽ quyết định việc quản lý quá trình sản xuất và phân phối
sản phẩm.
Quan hệ về tổ chức quản lý sản xuất là quan hệ giữa các tập đoàn người trong việc tổ chức
sản xuất và phân công lao động. Quan hệ này có vai trò quyết định trực tiếp đến quy mô, tốc
độ, hiệu quả của nền sản xuất; có khả năng đẩy nhanh hoặc kìm hãm sự phát triển của nền
sản xuất xã hội. Ngày nay, khoa học tổ chức quản lý sản xuất hiện đại có tầm quan trọng đặc
biệt trong nâng cao hiệu quả quá trình sản xuất.
Quan hệ về phân phối sản phẩm lao động là quan hệ giữa các tập đoàn người trong việc phân
phối sản phẩm lao động xã hội, nói lên cách thức và quy mô của cải vật chất mà các tập đoàn
người được hưởng. Quan hệ này có vai trò đặc biệt quan trọng, kích thích trực tiếp lợi ích con
người; là "chất xúc tác" kinh tế thúc đẩy tốc độ, nhịp điệu sản xuất, làm năng động hoá toàn
bộ đời sống kinh tế xã hội. Hoặc ngược lại, nó có thể làm trì trệ, kìm hãm quá trình sản xuất.
Các mặt trong quan hệ sản xuất có mối quan hệ hữu cơ, tác động qua lại, chi phối, ảnh
hưởng lẫn nhau. Trong đó quan hệ về sở hữu tư liệu sản xuất giữ vai trò quyết định bản chất
và tính chất của quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất hình thành một cách khách quan, là quan
hệ đầu tiên, cơ bản chủ yếu, quyết định mọi quan hệ xã hội.
b. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất quy định sự vận động,
phát triển của các phương thức sản xuất trong lịch sử. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản
xuất là hai mặt của một phương thức sản xuất có tác động biện chứng, trong đó lực lượng
sản xuất quyết định quan hệ sản xuất, còn quan hệ sản xuất tác động trở lại to lớn đối với lực
lượng sản xuất. Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
thì thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, ngược lại, nếu không phù hợp sẽ kìm hãm sự phát
triển của lực lượng sản xuất. Đây là quy luật cơ bản nhất của sự vận động và phát triển xã
hội.
* Vai trò quyết định của lực lượng sản xuất đối với quan hệ sản xuất
Sự vận động và phát triển của phương thức sản xuất bắt đầu từ sự biến đổi của lực lượng sản
xuất. Lực lượng sản xuất là nội dung của quá trình sản xuất có tính năng động, cách mạng,
thường xuyên vận động và phát triển; quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản
xuất có tính ổn định tương đối. Trong sự vận động của mâu thuẫn biện chứng đó,lực lượng
sản xuất quyết định quan hệ sản xuất. Cơ sở khách quan quy định sự vận động, phát triển
không ngừng của lực lượng sản xuất là do biện chứng giữa sản xuất và nhu cầu con người; do
tính năng động và cách mạng của sự phát triển công cụ lao động; do vai trò của người lao
động là chủ thể sáng tạo, là lực lượng sản xuất hàng đầu; do tính kế thừa khách quan của sự
phát triển lực lượng sản xuất trong tiến trình lịch sử.
khách quan của nền sản xuất. Lực lượng sản xuất vận động, phát triển không ngừng sẽ mâu
thuẫn với tính “đứng im” tương đối của quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất từ chỗ là “hình
thức phù hợp”, “tạo địa bàn” phát triển của lực lượng sản xuất trở thành “xiềng xích” kìm
hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Đòi hỏi tất yếu của nền sản xuất xã hội là phải xoá
bỏ quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới phù hợp với trình độ của lực lượng sản
xuất đã phát triển. C.Mác đã nêu tư tưởng về vai trò của sự phát triển lực lượng sản xuất đối
với việc thay đổi các quan hệ xã hội: “Những quan hệ xã hội đều gắn liền mật thiết với những
lực lượng sản xuất. Do có những lực lượng sản xuất mới, loài người thay đổi phương thức
sản xuất của mình, và do thay đổi phương thức sản xuất, cách kiếm sống của mình, loài người
thay đổi tất cả những quan hệ xã hội của mình. Cái cối xay quay bằng tay đưa lại xã hội có
lãnh chúa, các cối xay chạy bằng hơi nước đưa lại xã hội có nhà tư bản công nghiệp.”
Lực lượng sản xuất quyết định sự ra đời của một kiểu quan hệ sản xuất mới trong lịch sử,
quyết định đến nội dung và tính chất của quan hệ sản xuất. Con người bằng năng lực nhận
thức và thực tiễn, phát hiện và giải quyết mâu thuẫn, thiết lập sự phù hợp mới làm cho quá
trình sản xuất phát triển đạt tới một nấc thang cao hơn.
* Sự tác động trở lại của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất
Do quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của quá trình sản xuất có tính độc lập tương đối nên
tác động mạnh mẽ trở lại đối với lực lượng sản xuất. Vai trò của quan hệ sản xuất đối với lực
lượng sản xuất được thực hiện thông qua sự phù hợp biện chứng giữa quan hệ sản xuất với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
khách quan của nền sản xuất. Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất là một
trạng thái trong đó quan hệ sản xuất là “hình thức phát triển” của lực lượng sản xuất và “tạo
địa bàn đầy đủ” cho lực lượng sản xuất phát triển. Sự phù hợp bao gồm sự kết hợp đúng đắn
giữa các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất; sự kết hợp đúng đắn giữa các yếu tố cấu thành
quan hệ sản xuất; sự kết hợp đúng đắn giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất. Sự phù
hợp bao gồm cả việc tạo điều kiện tối ưu cho việc sử dụng và kết hợp giữa người lao động và
tư liệu sản xuất; tạo điều kiện hợp lý cho người lao động sáng tạo trong sản xuất và hưởng
thụ thành quả vật chất, tinh thần của lao động.
Nếu quan hệ sản xuất “đi sau” hay “vượt trước” trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
đều là không phù hợp. Sự phù hợp không có nghĩa là đồng nhất tuyệt đối mà chỉ là tương đối,
trong đó chứa đựng cả sự khác biệt. Sự phù hợp diễn ra trong sự vận động phát triển, là một
quá trình thường xuyên nảy sinh mâu thuẫn và giải quyết mâu thuẫn.
Sự phù hợp của quan hệ sản xuất với lực lượng sản xuất quy định mục đích, xu hướng phát
triển của nền sản xuất xã hội; hình thành hệ thống động lực thúc đẩy sản xuất phát triển; đem
lại năng suất, chất lượng, hiệu quả của nền sản xuất.
Sự tác động của quan hệ sản xuất đối với lực lượng sản xuất diễn ra theo hai chiều hướng, đó
là thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Khi quan hệ sản xuất phù hợp
với lực lượng sản xuất thì nền sản xuất phát triển đúng hướng, quy mô sản xuất được mở
rộng; những thành tựu khoa học công nghệ được áp dụng nhanh chóng; người lao động nhiệt
tình hăng hái sản xuất, lợi ích của người lao động được đảm bảo và thúc đẩy lực lượng sản
xuất phát triển. Nếu quan hệ sản xuất không phù hợp thì sẽ kìm hãm, thậm chí phá hoại lực
lượng sản xuất. Tuy nhiên, sự kìm hãm đó chỉ diễn ra trong những giới hạn, với những điều
kiện nhất định.
Trạng thái vận động của mâu thuẫn biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất
diễn ra là từ phù hợp đến không phù hợp, rồi đến sự phù hợp mới ở trình độ cao hơn. Con
người bằng năng lực nhận thức và thực tiễn, phát hiện và giải quyết mâu thuẫn, thiết lập sự
phù hợp mới làm cho quá trình sản xuất phát triển đạt tới một nấc thang cao hơn. C.Mác
khẳng định: "Tới một giai đoạn phát triển nào đó của chúng, các lực lượng sản xuất vật chất
của xã hội mâu thuẫn với những quan hệ sản xuất hiện có...trong đó từ trước tới nay các lực
lượng sản xuất vẫn phát triển. Từ chỗ là các hình thức phát triển của lực lượng sản xuất,
những quan hệ ấy trở thành những xiềng xích của các lực lượng sản xuất. Khi đó bắt đầu thời
đại một cuộc cách mạng xã hội".
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là quy luật
phổ biến tác động trong toàn bộ tiến trình lịch sử nhân loại. Sự tác động biện chứng giữa lực
lượng sản xuất với quan hệ sản xuất làm cho lịch sử xã hội loài người là lịch sử kế tiếp nhau
của các phương thức sản xuất, từ phương thức sản xuất cộng sản nguyên thuỷ qua phương
thức sản xuất chiếm hữu nô lệ, phương thức sản xuất phong kiến, phương thức sản xuất tư
bản chủ nghĩa và đang phát triển đến phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa.
Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, do những điều kiện khách quan và chủ quan quy định, quy
luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất có những đặc
điểm tác động riêng. Sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng
sản xuất đòi hỏi tất yếu thiết lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu. Phương thức
sản xuất xã hội chủ nghĩa dần dần loại trừ đối kháng xã hội. Sự phù hợp không diễn ra “tự
động”, đòi hỏi trình độ tự giác cao trong nhận thức và vận dụng quy luật. Quan hệ biện chứng
giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội xã hội chủ nghĩa có thể bị “biến
dạng” do nhận thức và vận dụng không đúng quy luật.
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất có ý nghĩa
phương pháp luận rất quan trọng. Trong thực tiễn, muốn phát triển kinh tế phải bắt đầu từ
phát triển lực lượng sản xuất, trước hết là phát triển lực lượng lao động và công cụ lao động.
Muốn xoá bỏ một quan hệ sản xuất cũ, thiết lập một quan hệ sản xuất mới phải căn cứ từ
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, không phải là kết quả của mệnh lệnh hành chính,
của mọi sắc lệnh từ trên ban xuống, mà từ tính tất yếu kinh tế, yêu cầu khách quan của quy
luật kinh tế, chống tuỳ tiện, chủ quan, duy tâm, duy ý chí.
Nhận thức đúng đắn quy luật này có ý nghĩa rất quan trọng trong quán triệt, vận dụng quan
điểm, đường lối, chính sách, là cơ sở khoa học để nhận thức sâu sắc sự đổi mới tư duy kinh tế
của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong quá trình cách mạng Việt Nam, đặc biệt trong sự
nghiệp đổi mới toàn diện đất nước hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn luôn quan tâm
hàng đầu đến việc nhận thức và vận dụng đúng đắn sáng tạo quy luật này, đã đem lại hiệu
quả to lớn trong thực tiễn. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình
kinh tế tổng quát, là sự vận dụng quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất trong phát triển kinh tế ở Việt Nam hiện nay.
3. Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội
Mỗi xã hội trong lịch sử là một tổng thể các quan hệ xã hội, bao gồm các quan hệ vật chất và
các quan hệ tinh thần nhất định. Sự liên hệ và tác động lẫn nhau giữa những quan hệ vật chất
với các quan hệ tinh thần của xã hội được phản ánh trong quy luật về mối quan hệ biện chứng
giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội. Đây là quy luật cơ bản tác động ở mọi
hình thái kinh tế - xã hội trong lịch sử.
a. Khái niệm cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội
Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ sản xuất của một xã hội trong sự vận động hiện thực
của chúng hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội đó.
Cơ sở hạ tầng được hình thành một cách khách quan trong quá trình sản xuất vật chất của xã
hội. Đây là toàn bộ các quan hệ sản xuất tồn tại trên thực tế mà trong quá trình vận động của
nó hợp thành một cơ cấu kinh tế hiện thực. C.Mác chỉ rõ: “Toàn bộ những quan hệ sản xuất
ấy hợp thành cơ cấu kinh tế của xã hội, tức là cái cơ sở hiện thực trên đó dựng lên một kiến
trúc thượng tầng pháp lý và chính trị và những hình thái ý thức xã hội nhất định tương ứng
với cơ sở hiện thực đó". Các quan hệ sản xuất là các quan hệ cơ bản, đầu tiên, chủ yếu, quyết
định mọi quan hệ xã hội khác.
Cấu trúc của cơ sở hạ tầng bao gồm: Quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư,
quan hệ sản xuất mầm mống. Mỗi quan hệ sản xuất có một vị trí, vai trò khác nhau. Trong đó
quan hệ sản xuất thống trị đặc trưng cho cơ sở hạ tầng của xã hội đó.
Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội với những thiết chế xã
hội tương ứng cùng những quan hệ nội tại của thượng tầng hình thành trên một cơ sở hạ tầng
nhất định.
Cấu trúc của kiến trúc thượng tầng bao gồm toàn bộ những quan điểm tư tưởng về chính trị,
pháp quyền, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, triết học…cùng những thiết chế xã hội tương ứng
như nhà nước, đảng phái, giáo hội, các đoàn thể và tổ chức xã hội khác. Các yếu tố về quan
điểm tư tưởng và thiết chế xã hội có quan hệ với nhau, cùng với những quan hệ nội tại trong
các yếu tố đó hợp thành kiến trúc thượng tầng của xã hội.
Mỗi yếu tố của kiến trúc thượng tầng có đặc điểm và quy luật phát triển riêng. Các yếu tố của
kiến trúc thượng tầng tồn tại trong mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau và đều nảy sinh trên
cơ sở hạ tầng, phản ánh những cơ sở hạ tầng nhất định. Song, không phải tất cả các yếu tố
của kiến trúc thượng tầng đều liên hệ như nhau đối với cơ sở hạ tầng của nó. Một số bộ phận
như kiến trúc thượng tầng chính trị và pháp lý có mối liên hệ trực tiếp với cơ sở hạ tầng, còn
các yếu tố khác như triết học, nghệ thuật, tôn giáo, đạo đức, v.v.. lại có liên hệ gián tiếp với
cơ sở hạ tầng sinh ra nó.
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, kiến trúc thượng tầng cũng mang tính chất đối kháng.
Tính đối kháng của kiến trúc thượng tầng phản ánh tính đối kháng của cơ sở hạ tầng và được
biểu hiện ở sự xung đột, sự đấu tranh về tư tưởng của các giai cấp đối kháng. Song, đặc trưng
của kiến trúc thượng tầng là sự thống trị về chính trị và tư tưởng của giai cấp thống trị. Thực
tế cho thấy, trong kiến trúc thượng tầng của các xã hội có đối kháng giai cấp, ngoài bộ phận
chủ yếu có vai trò là công cụ của giai cấp thống trị còn có những yếu tố, bộ phận đối lập với
nó, đó là những tư tưởng, quan điểm và các tổ chức chính trị của giai cấp bị thống trị, bị bóc
lột.
Bộ phận có quyền lực mạnh nhất trong kiến trúc thượng tầng của xã hội có đối kháng giai
cấp là nhà nước - công cụ quyền lực chính trị đặc biệt của giai cấp thống trị. Chính nhờ có
nhà nước mà tư tưởng của giai cấp thống trị mới trở thành một sức mạnh thống trị toàn bộ đời
sống xã hội. Giai cấp nào thống trị về mặt kinh tế và nắm giữ chính quyền nhà nước thì hệ tư
tưởng, cùng những thể chế của giai cấp ấy cũng giữ địa vị thống trị. Nó quy định và tác động
trực tiếp đến xu hướng của toàn bộ đời sống tinh thần xã hội và cả tính chất, đặc trưng cơ bản
của toàn bộ kiến trúc thượng tầng.
b. Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã
hội
Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một quy luật cơ bản
của sự vận động phát triển lịch sử xã hội. Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là hai mặt
cơ bản của xã hội gắn bó hữu cơ, có quan hệ biện chứng, trong đó cơ sở hạ tầng quyết định
kiến trúc thượng tầng, còn kiến trúc thượng tầng tác động trở lại to lớn, mạnh mẽ đối với cơ
sở hạ tầng. Thực chất là sự hình thành, vận động và phát triển của các quan điểm tư tưởng
cùng với những thể chế chính trị - xã hội tương ứng xét đến cùng phụ thuộc vào quá trình sản
xuất và tái sản xuất các quan hệ kinh tế.
* Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng
Chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng. Bởi vì,
quan hệ vật chất quyết định quan hệ tinh thần; tính tất yếu kinh tế xét đến cùng quyết định
tính tất yếu chính trị - xã hội.
Trong đời sống hiện thực của xã hội, kiến trúc thượng tầng luôn được biểu hiện ra một cách
phong phú, phức tạp và đôi khi dường như không trực tiếp gắn với cơ sở hạ tầng. Nhưng đó
chỉ là những biểu hiện bề ngoài, còn trong thực tế tất cả những hiện tượng của kiến trúc
thượng tầng đều có nguyên nhân sâu xa trong những điều kiện kinh tế - vật chất của xã hội.
Bất kỳ một hiện tượng nào thuộc kiến trúc thượng tầng, như chính trị, pháp luật, đảng phái,
triết học, đạo đức,v.v. đều không thể giải thích được từ chính bản thân nó mà tất cả xét đến
cùng phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định. Bởi vậy, vai trò quyết định
của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng thể hiện trước hết ở chỗ, cơ sở hạ tầng với
tính cách là cơ cấu kinh tế hiện thực của xã hội sẽ quyết định kiểu kiến trúc thượng tầng của
xã hội ấy. Cơ sở hạ tầng không chỉ sản sinh ra một kiểu kiến trúc thượng tầng tương ứng - tức
là quyết định nguồn gốc, mà còn quyết định đến cơ cấu, tính chất và sự vận động, phát triển
của kiến trúc thượng tầng.
Nếu cơ sở hạ tầng có đối kháng hay không đối kháng, thì kiến trúc thượng tầng của nó cũng
có tính chất như vậy. Trong xã hội có đối kháng giai cấp, giai cấp nào chiếm địa vị thống trị
về kinh tế thì cũng chiếm địa vị thống trị trong đời sống chính trị, tinh thần của xã hội; mâu
thuẫn trong lĩnh vực kinh tế quyết định tính chất mâu thuẫn trong lĩnh vực tư tưởng của xã
hội. Bởi vậy, cơ sở hạ tầng như thế nào thì cơ cấu, tính chất của kiến trúc thượng tầng là như
thế ấy.
Những biến đổi căn bản của cơ sở hạ tầng sớm hay muộn sẽ dẫn đến sự biến đổi căn bản
trong kiến trúc thượng tầng. Sự biến đổi đó diễn ra trong từng hình thái kinh tế - xã hội, cũng
như khi chuyển từ một hình thái kinh tế - xã hội này sang một hình thái kinh tế - xã hội khác.
C.Mác khẳng định: “Cơ sở kinh tế thay đổi thì toàn bộ cái kiến trúc thượng tầng đồ sộ cũng
bị đảo lộn ít nhiều nhanh chóng". Nguyên nhân của những biến đổi đó xét cho cùng là do sự
phát triển của lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, sự phát triển của lực lượng sản xuất chỉ trực tiếp
gây ra sự biến đổi của cơ sở hạ tầng và đến lượt nó, sự biến đổi của cơ sở hạ tầng làm cho
kiến trúc thượng tầng biến đổi một cách căn bản. Sự biến đổi của cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng diễn ra rất phức tạp trong quá trình chuyển từ một hình thái kinh tế - xã hội lỗi
thời sang một hình thái kinh tế - xã hội mới, tiến bộ hơn. Trong xã hội có đối kháng giai cấp,
sự biến đổi đó tất yếu phải thông qua đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội.
Sự thay đổi của cơ sở hạ tầng đưa tới sự thay đổi của kiến trúc thượng tầng. Nhưng sự thay
đổi của kiến trúc thượng tầng diễn ra rất phức tạp, có những bộ phận của kiến trúc thượng
tầng thay đổi nhanh chóng cùng với sự thay đổi của cơ sở hạ tầng như chính trị, luật
pháp,v.v.. Có những nhân tố riêng lẻ của kiến trúc thượng tầng thay đổi chậm hơn như tôn
giáo, nghệ thuật,v.v.. Cũng có những nhân tố nào đó của kiến trúc thượng tầng cũ vẫn được
kế thừa để xây dựng kiến trúc thượng tầng mới.
* Sự tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng
Kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định nhưng có sự
tác động trở lại to lớn đối với kiến trúc thượng tầng. Bởi vì kiến trúc thượng tầng có tính độc
lập tương đối so với cơ sở hạ tầng. Lĩnh vực ý thức, tinh thần khi ra đời, tồn tại thì có quy
luật vận động nội tại của nó. Vai trò của kiến trúc thượng tầng chính là vai trò tích cực, tự
giác của ý thức, tư tưởng. Vai trò của kiến trúc thượng tầng còn do sức mạnh vật chất của bộ
máy tổ chức - thể chế luôn có tác động một cách mạnh mẽ trở lại cơ sở hạ tầng.
Kiến trúc thượng tầng củng cố, hoàn thiện và bảo vệ cơ sở hạ tầng sinh ra nó; ngăn chặn cơ
sở hạ tầng mới, đấu tranh xoá bỏ tàn dư cơ sở hạ tầng cũ; định hướng, tổ chức, xây dựng chế
độ kinh tế của kiến trúc thượng tầng. Thực chất vai trò kiến trúc thượng tầng là vai trò bảo vệ
duy trì, củng cố lợi ích kinh tế của giai cấp thống trị xã hội. Mặt khác, kiến trúc thượng tầng
trong các xã hội có giai cấp còn đảm bảo sự thống trị về chính trị và tư tưởng của giai cấp giữ
địa vị thống trị về kinh tế. Nếu giai cấp thống trị không xác lập được sự thống trị về chính trị
và tư tưởng, cơ sở kinh tế của nó không thể đứng vững được.
Tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều hướng. Kiến
trúc thượng tầng tác động cùng chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng sẽ thúc đẩy cơ sở hạ
tầng phát triển và nếu tác động ngược chiều với sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của cơ cấu
kinh tế nó sẽ kìm hãm sự phát triển của cơ sở hạ tầng, của kinh tế. Nghĩa là, khi kiến trúc
thượng tầng phản ánh đúng tính tất yếu kinh tế, các quy luật kinh tế khách quan sẽ thúc đẩy
kinh tế phát triển. Và ngược lại, khi kiến trúc thượng tầng không phản ánh đúng tính tất yếu
kinh tế, các quy luật kinh tế khách quan sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế và đời sống xã
hội.
Trong các bộ phận của kiến trúc thượng tầng thì kiến trúc thượng tầng về chính trị có vai trò
quan trọng nhất, trong đó nhà nước có vai trò tác động to lớn đối với cơ sở hạ tầng. Nhà nước
là tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, nhà nước không chỉ dựa trên hệ tư tưởng, mà còn
dựa trên những hình thức nhất định của sự kiểm soát xã hội. Nhà nước sử dụng sức mạnh của
bạo lực để tăng cường sức mạnh kinh tế của giai cấp thống trị và củng cố vững chắc địa vị
của quan hệ sản xuất thống trị. Với ý nghĩa đó Ph.Ăngghen khẳng định: “Bạo lực (tức là
quyền lực nhà nước) cũng là một sức mạnh kinh tế". Và chỉ rõ, tác động ngược lại của quyền
lực nhà nước đối với sự phát triển kinh tế theo hai chiều hướng cơ bản, nếu tác động cùng
hướng với sự phát triển kinh tế sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển nhanh hơn; nếu tác động ngược
lại hướng phát triển kinh tế sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế; và nó có thể ngăn cản một
vài hướng phát triển nào đấy của nền kinh tế, thúc đẩy sự phát triển đó theo những hướng
khác - trong trường hợp này theo Ph.Ăngghen, rốt cuộc nó cũng dẫn đến một trong hai trường
hợp trên.
Tuy nhiên, trong thực tiễn của đời sống xã hội, không phải chỉ có quyền lực nhà nước mới có
sự tác động to lớn đến cơ sở hạ tầng, mà các bộ phận khác của kiến trúc thượng tầng như triết
học, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật,… cũng đều tác động mạnh mẽ đến cơ sở hạ tầng bằng
những hình thức khác nhau, với các cơ chế khác nhau. Song thường thường những sự tác
động đó phải thông qua nhà nước, pháp luật, các thể chế tương ứng và chỉ qua đó chúng mới
phát huy được hiệu lực đối với cơ sở hạ tầng, cũng như đối với toàn xã hội.
Sự vận động của quy luật này dưới chủ nghĩa xã hội có những đặc điểm riêng. Cơ sở hạ tầng
và kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa không hình thành tự phát trong lòng xã hội cũ. Để
xác lập cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi tất yếu phải xoá bỏ cơ sở hạ tầng cũ thông qua
cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Sự thiết lập kiến trúc thượng tầng chính trị xã hội chủ
nghĩa là tiền đề cho sự hình thành, phát triển của cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa. Kiến trúc
thượng tầng xã hội chủ nghĩa có mầm mống nảy sinh ngay từ cuộc đấu tranh của giai cấp vô
sản và quần chúng lao động nhằm chống lại giai cấp thống trị bóc lột, lật đổ trật tự xã hội cũ.
Song, sự hình thành và vai trò của nó được phát huy một cách đầy đủ, chủ yếu từ khi giai cấp
vô sản giành được chính quyền. Kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa chỉ có thể được củng
cố, phát triển dựa trên cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa và trong chính sự nghiệp xây dựng chủ
nghĩa xã hội. Bởi vậy, xây dựng và hoàn thiện kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa phải
xuất phát từ những đòi hỏi khách quan của sự phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, phải tích
cực chủ động đấu tranh khắc phục mọi tàn dư tư tưởng lạc hậu của xã hội cũ và đánh bại mọi
âm mưu chống phá của các thế lực thù địch.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, việc xây dựng cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng
tầng xã hội chủ nghĩa phải được tiến hành từng bước với những hình thức, quy mô thích hợp.
Cơ sở hạ tầng còn mang tính chất quá độ với một kết cấu kinh tế nhiều thành phần đan xen
nhau của nhiều loại hình kinh tế - xã hội. Vì vậy, phát triển kinh tế nhiều thành phần theo
định hướng xã hội chủ nghĩa là vấn đề có tính quy luật để phát triển cơ sở hạ tầng xã hội chủ
nghĩa. Đồng thời, phải biết phát huy cao độ vai trò của kiến trúc thượng tầng trong phát triển
kinh tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Để xây dựng cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng xã
hội chủ nghĩa, cần phải tránh khuynh hướng chủ quan duy ý chí, nôn nóng bất chấp các quy
luật khách quan.
Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa khi đã phát triển một cách đầy đủ và
hoàn thiện sẽ có bản chất ưu việt, tốt đẹp nhất trong lịch sử. Cơ sở hạ tầng xã hội chủ nghĩa
không còn mâu thuẫn đối kháng, trong kết cấu kinh tế không bao hàm sự đối lập về lợi ích
căn bản. Đặc trưng của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa là sự nhất trí về chính trị và
tinh thần trong toàn xã hội. Tính ưu việt của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa được
biểu hiện ở hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, là hệ tư tưởng tiến bộ và cách mạng nhất
trong lịch sử . Nó còn được biểu hiện ở vai trò của nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa; ở
sự phát triển các hình thái ý thức xã hội một cách phong phú, đa dạng chứa đựng đầy đủ các
giá trị của chủ nghĩa xã hội.
Quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là cơ sở
khoa học cho việc nhận thức một cách đúng đắn mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị. Kinh
tế và chính trị tác động biện chứng, trong đó kinh tế quyết định chính trị, chính trị tác động
trở lại to lớn, mạnh mẽ đối với kinh tế. Thực chất của vai trò kiến trúc thượng tầng là vai trò
hoạt động tự giác tích cực của các giai cấp, đảng phái vì lợi ích kinh tế sống còn của mình.
Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng trước hết và chủ yếu thông qua
đường lối, chính sách của đảng, nhà nước. Chính vì vậy V.I Lênin viết: "Chính trị là sự biểu
hiện tập trung của kinh tế ... Chính trị không thể không chiếm địa vị hàng đầu so với kinh tế".
Trong nhận thức và thực tiễn, nếu tách rời hoặc tuyệt đối hoá một yếu tố nào giữa kinh tế và
chính trị đều là sai lầm. Tuyệt đối hoá kinh tế, hạ thấp hoặc phủ nhận yếu tố chính trị là rơi
vào quan điểm duy vật tầm thường, duy vật kinh tế sẽ dẫn đến vô chính phủ, bất chấp kỷ
cương, pháp luật và không tránh khỏi thất bại, đổ vỡ. Nếu tuyết đối hoá về chính trị, hạ thấp
hoặc phủ định vai trò của kinh tế sẽ dẫn đến duy tâm, duy ý chí, nôn nóng, chủ quan, đốt
cháy giai đoạn và cũng không tránh khỏi thất bại.
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã rất quan tâm đến nhận
thức và vận dụng quy luật này. Trong thời kỳ đổi mới đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam
chủ trương đổi mới toàn diện cả kinh tế và chính trị, trong đó đổi mới kinh tế là trung tâm,
đồng thời đổi mới chính trị từng bước thận trọng vững chắc bằng những hình thức, bước đi
thích hợp; giải quyết tốt mối quan hệ giữa đổi mới - ổn định - phát triển, giữ vững định hướng
xã hội chủ nghĩa.
4. Sự phát triển các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử - tự nhiên
a. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
Trên lập trường duy vật lịch sử, các nhà kinh điển mácxít khẳng định, những quan hệ vật chất
của xã hội là quan hệ cơ bản quyết định các quan hệ xã hội khác và chỉ ra cấu trúc hiện thực
của một xã hội cụ thể thông qua phạm trù hình thái kinh tế - xã hội.
Hình thái kinh tế - xã hội là một phạm trù cơ bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử dùng để chỉ
xã hội ở từng nấc thang lịch sử nhất định với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng cho xã hội
đó, phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và một kiến trúc thượng tầng
tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.
Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội chỉ ra kết cấu xã hội trong mỗi giai đoạn lịch sử nhất định
bao gồm ba yếu tố cơ bản, phổ biến: Lực lượng sản xuất: quan hệ sản xuất (cơ sở hạ tầng);
kiến trúc thượng tầng. Lực lượng sản xuất là nền tảng vật chất của xã hội, tiêu chuẩn khách
quan để phân biệt các thời đại kinh tế khác nhau, yếu tố xét đến cùng quyết định sự vận động,
phát triển của hình thái kinh tế - xã hội. Quan hệ sản xuất là quan hệ khách quan, cơ bản, chi
phối và quyết định mọi quan hệ xã hội, đồng thời là tiêu chuẩn quan trọng nhất để phân biệt
bản chất các chế độ xã hội khác nhau. Kiến trúc thượng tầng là sự thể hiện các mối quan hệ
giữa người với người trong lĩnh vực tinh thần, tiêu biểu cho bộ mặt tinh thần của đời sống xã
hội.
Đây là sự trừu tượng hoá, khái quát hóa những mặt, những yếu tố chung nhất, phổ biến nhất
của mọi xã hội ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào. Phạm trù hình thái kinh tế - xã hội không chỉ
mang tính trừu tượng, mà còn mang tính cụ thể, cho phép xem xét xã hội ở từng quốc gia,
dân tộc, trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể với các tiêu chí có thể xác định được với một
quan hệ sản xuất đặc trưng, một trình độ phát triển lực lượng sản xuất nhất định và một kiểu
kiến trúc thượng tiêu biểu cho bộ mặt tinhh thần của xã hội đó. Và như vậy đem lại một nhận
thức sâu sắc cho con người, đem lại tính cụ thể trong tư duy về lịch sử xã hội. Sau khi trừu
tượng hóa từng mặt, từng yếu tố cơ bản của lịch sử xã hội, phạm trù hình thái kinh tế - xã hội
đem lại một sự nhận thức tổng hợp và sâu sắc về xã hội loài người ở từng giai đoạn lịch sử
nhất định.
b. Tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người
Ba yếu tố cơ bản: lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất (cơ sở hạ tầng) và kiến trúc thượng
tầng tác động biện chứng, tạo nên sự vận động, phát triển của lịch sử xã hội, thông qua sự tác
động tổng hợp của hai quy luật cơ bản là quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ của
lực lượng sản xuất và quy luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng của xã hội.
Sự vận động phát triển của xã hội bắt đầu từ sự phát triển của lực lượng sản xuất mà trước
hết là sự biến đổi, phát triển của công cụ sản xuất và sự phát triển về tri thức, kinh nghiệm, kỹ
năng của người lao động. Mỗi sự phát triển của lực lượng sản xuất đều tạo khả năng, điều
kiện và đặt ra yêu cầu khách quan cho sự biến đổi của quan hệ sản xuất. Sự phù hợp biện
chứng giữa quan hệ sản xuất với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là yêu cầu khách
quan của nền sản xuất xã hội. Khi lực lượng sản xuất phát triển về chất, đòi hỏi phải xoá bỏ
quan hệ sản xuất cũ, thiết lập quan hệ sản xuất mới về chất. Sự phát triển về chất của quan hệ
sản xuất, tất yếu dẫn đến sự thay đổi về chất của cơ sở hạ tầng xã hội. Khi cơ sở hạ tầng xã
hội biến đổi về chất dẫn đến sự biến đổi, phát triển căn bản (nhanh hay chậm, ít hoặc nhiều)
của kiến trúc thượng tầng xã hội. Hình thái kinh tế - xã hội cũ mất đi, hình thái kinh tế - xã
hội mới, tiến bộ hơn ra đời. Cứ như vậy lịch sử xã hội loài người là một tiến trình nối tiếp
nhau từ thấp đến cao của các hình thái kinh tế - xã hội: Cộng sản nguyên thuỷ - chiếm hữu nô
lệ - phong kiến - tư bản chủ nghĩa - xã hội chủ nghĩa. Trong đó, thống nhất giữa quy luật
chung cơ bản phổ biến với quy luật đặc thù và quy luật riêng của lịch sử. Chính vì vậy,
C.Mác viết:" Tôi coi sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội là một quá trình lịch sử -
tự nhiên".
Tiến trình lịch sử xã hội loài người là kết quả của sự thống nhất giữa lôgíc và lịch sử. Xu
hướng cơ bản, xu hướng chung của sự vận động, phát triển lịch sử loài người là do sự chi
phối của quy luật khách quan (thống nhất giữa cái chung với cái đặc thù và cái riêng) xét đến
cùng là sự phát triển của lực lượng sản xuất. Lôgíc của toàn bộ tiến trình lịch sử loài người là
sự kế tiếp nhau của các hình thái kinh tế - xã hội từ thấp đến cao. Đó là con đường tất yếu của
tiến bộ lịch sử. Mặt khác, sự phát triển của xã hội loài người còn mang tính lịch sử. Các hình
thái kinh tế - xã hội như những trạng thái khác nhau về chất trong tiến trình lịch sử, với
những điều kiện về không gian, thời gian cụ thể, với các tiêu chí về sự phát triển của lực
lượng sản xuất, kiểu quan hệ sản xuất, kiểu kiến trúc thượng tầng của mỗi xã hội cụ thể.
Sự thống nhất giữa lôgíc và lịch sử trong tiến trình lịch sử - tự nhiên của xã hội loài người
bao hàm cả sự phát triển tuần tự đối với lịch sử phát triển toàn thế giới và sự phát triển “bỏ
qua” một hay vài hình thái kinh tế - xã hội đối với một số quốc gia, dân tộc cụ thể.
Sự phát triển phong phú, nhiều vẻ, đa dạng, phức tạp của các hình thái kinh tế - xã hội cụ thể
của các giai đoạn xã hội, các quốc gia, dân tộc cụ thể. Bao gồm cả những bước quanh co,
thậm chí những bước thụt lùi lớn, khả năng rút ngắn, bỏ qua những giai đoạn phát triển lịch
sử nhất định. Theo V.I.Lênin: “Tính quy luật chung của sự phát triển lịch sử toàn thế giới đã
không loại trừ mà trái lại còn bao hàm một số giai đoạn phát triển mang những đặc điểm về
hình thức hoặc về trật tự của sự phát triển đó”. Bản chất của việc "bỏ qua" một hay vài hình
thái kinh tế - xã hội sự phát triển rút ngắn xã hội. Đó là rút ngắn các giai đoạn, bước đi của
nền văn minh loài người, cốt lõi là sự tăng trưởng nhảy vọt của lực lượng sản xuất.
Thực tiễn lịch sử đã chứng minh toàn bộ lịch sử xã hội loài người phát triển tuần tự qua tất cả
các giai đoạn của các hình thái kinh tế - xã hội đã có. Nhưng do đặc điểm về lịch sử, về
không gian, thời gian, về sự tác động của nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan, có những
quốc gia phát triển tuần tự, nhưng có những quốc gia phát triển bỏ qua một hay vài hình thái
kinh tế - xã hội nào đó.
Do quy luật phát triển không đều, trên thế giới thường xuất hiện những trung tâm phát triển
cao hơn, đồng thời bên cạnh đó còn có những vùng, những quốc gia, dân tộc ở trình độ phát
triển thấp, thậm chí rất thấp. Do sự giao lưu, hợp tác quốc tế mà giữa các trung tâm, các khu
vực, các quốc gia xuất hiện khả năng một số nước đi sau có thể rút ngắn tiến trình lịch sử.
Quy luật kế thừa sự phát triển lịch sử luôn luôn cho phép các quốc gia, dân tộc có thể bỏ qua
các giai đoạn phát triển không cần thiết để vươn tới trình độ tiên tiến của nhân loại. Tuy
nhiên việc phát triển bỏ qua một hay vài hình thái kinh tế - xã hội, bên cạnh những điều kiện
khách quan của thời đại, còn phụ thuộc vào nhân tố chủ quan của mỗi quốc gia, dân tộc.
Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời là tất yếu khách quan của lịch sử xã hội.
Phát triển là xu hướng tất yếu, cơ bản của lịch sử xã hội loài người. Chủ nghĩa tư bản không
phải là nấc thang phát triển cuối cùng của xã hội loài người. Chính những mâu thuẫn cơ bản
trong lòng xã hội tư bản đã quyết định sự vận động phát triển của xã hội loài người. Những
tiền đề vật chất cho sự vận động phát triển xã hội đã xuất hiện ngay trong lòng xã hội tư bản.
Đó là lực lượng sản xuất hiện đại với tính chất xã hội hóa cao và giai cấp vô sản tiên tiến,
cách mạng, đã phát triển cả về số lượng và chất lượng. Tiền đề lý luận cho sự vận động phát
triển xã hội đã xuất hiện, đó là hệ tư tưởng Mác - Lênin khoa học và cách mạng. Sự thay thế
hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa bằng hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa
phải thông qua đấu tranh giai cấp mà đỉnh cao là cách mạng xã hội.
c. Giá trị khoa học bền vững và ý nghĩa cách mạng
Lý luận hình thái kinh tế - xã hội ra đời đem lại một cuộc cách mạng trong toàn bộ quan niệm
về lịch sử xã hội. Đây là biểu hiện tập trung của quan niệm duy vật biện chứng về lịch sử xã
hội, bác bỏ quan niệm trừu tượng, duy vật tầm thường, duy tâm, phi lịch sử về xã hội trước
đó, trở thành hòn đá tảng của khoa học xã hội, cơ sở phương pháp luận khoa học và cách
mạng cho sự phân tích lịch sử xã hội. Lý luận hình thái kinh tế - xã hội đã giải quyết một
cách khoa học về vấn đề phân loại các chế độ xã hội và phân kỳ lịch sử, thay thế các quan
niệm duy tâm, siêu hình trước đó đã thống trị trong khoa học xã hội. Chỉ ra động lực phát
triển của lịch sử xã hội không phải do một lực lượng tinh thần hoặc lực lượng siêu nhiên thần
bí nào cả, mà do hoạt động thực tiễn của con người, trước hết là thực tiễn sản xuất vật chất
dưới sự tác động của các quy luật khách quan.
Muốn nhận thức và cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới phải nhận thức và tác động cả ba
yếu tố cơ bản: lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất (cơ sở hạ tầng) và kiến trúc thượng tầng.
Xem nhẹ hoặc tuyệt đối hoá một yếu tố nào cũng sai lầm, xét đến cùng sự là bắt đầu từ việc
xây dựng, phát triển lực lượng sản xuất.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là cơ sở khoa học cho việc xác định con đường phát
triển của Việt Nam đó là quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Đây
chính là sự lựa chọn duy nhất đúng đắn, có khả năng và điều kiện để thực hiện. Con đường
phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam là phù hợp
với tính quy luật của việc “bỏ qua” một hay vài hình thái kinh tế - xã hội trong sự phát triển
lịch sử.
Quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam là phù hợp với quy
luật phát triển rút ngắn trong lịch sử loài người. Bản chất của sự phát triển rút ngắn xã hội
làrút ngắn các giai đoạn, các bước đi của nền văn minh loài người, cốt lõi là sự tăng trưởng
nhảy vọt của lực lượng sản xuất. Qua quá trình tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận, Đảng
Cộng sản Việt Nam đã chỉ ra thực chất của việc bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay: “Con đường đi lên của nước ta là sự phát triển quá độ
lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị
của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa, nhưng tiếp thu, kế thừa
những thành tựu của nhân loại đã đạt được dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, đặc biệt là về khoa
học công nghệ, để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền kinh tế hiện đại”.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội là cơ sở lí luận, phương pháp luận khoa học trong quán
triệt quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Mô hình, mục tiêu chủ nghĩa xã hội
ở Việt Nam được xác định với các tiêu chí về lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất, kiến trúc
thượng tầng. Đồng thời xác định các phương hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ
quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hộilà cơ sở lí luận, phương pháp luận khoa học và cách
mạng trong đấu tranh bác bỏ những quan điểm thù địch, sai trái, phiến diện về xã hội. Phê
phán thuyết kỹ trị, thuyết hội tụ đã tuyệt đối hóa yếu tố kinh tế - kỹ thuật, xoá nhoà sự khác
nhau về bản chất của các chế độ xã hội nhằm chứng minh cho sự tồn tại vĩnh viễn của chế độ
tư bản.
Trong thời đại ngày nay có nhiều học giả cũng suy tư về con đường và quy luật phát triển của
xã hội loài người. Một số học giả phương Tây tìm cách bác bỏ học thuyết hình thái kinh tế xã
hội của Mác bằng cách đưa ra cách tiếp cận mới hoặc đặt ngược lại vấn đề mà Mác đã chứng
minh. Điển hình là Fukuyama với học thuyết “sự kết thúc của lịch sử” và Huntington với học
thuyết “sự xung đột giữa các nền văn minh”.
Học giả người Mỹ Francis Fukuyama có chuyên luận “Sự kết thúc của lịch sử?” đăng trên
tạp chí “Lợi ích quốc gia” (1988) và phát triển quan điểm này, ông đã viết và cho xuất bản
cuốn “Sự kết thúc của lịch sử và con người cuối cùng”(1992). Ông cho rằng Liên Xô thất bại,
Đông Âu thay đổi, chiến tranh Lạnh kết thúc, những điều đó chứng tỏ sự cáo chung của chủ
nghĩa cộng sản và lịch sử phát triển của loài người chỉ còn một con đường duy nhất, đó là
kinh tế thị trường và chính trị dân chủ của phương Tây. Ông nói: “Những gì chúng ta đang
chứng kiến không chỉ là sự cáo chung của Chiến tranh Lạnh, hay sự trôi qua của một giai
đoạn đặc biệt trong lịch sử sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai, mà còn là sự cáo chung của
lịch sử theo nghĩa rằng đó là điểm kết thúc trong cuộc tiến hóa tư tưởng của loài người và sự
phổ quát hóa của dân chủ tự do phương Tây với tư cách là thể thức cuối cùng của sự cai trị
con người.”. Quan điểm sự kết thúc của lịch sử có nguồn gốc từ cách hiểu của Fukuyama về
Hegel: nếu Hegel cho rằng con người bị thúc đẩy bởi động lực dục vọng, khiến cho lịch sử
tiến hoá không ngừng thì Fukuyama cho rằng lịch sử sẽ dừng ở giai đoạn tự do dân chủ,
không còn bất cứ một giai đoạn nào khác cao hơn có thể thay thế. Fukuyama khẳng định chế
độ tự do dân chủ kiểu phương Tây, mặc dù chưa phải là hoàn mỹ, song là điểm cuối cùng của
sự phát triển hình thái ý thức con người, cũng là hình thức thống trị cuối cùng của nhân loại.
Mặc dù được coi là tuyên ngôn thắng lợi của chủ nghĩa tư bản, song luận điểm này của
Fukuyama đã bị phê phán trên khắp thế giới, trong đó có cả ở Mỹ, đặc biệt là sau sự kiện bộc
lộ thực tế trái ngược lại với những tín điều của Fukuyama, như khủng bố 11/9 tại New York,
sự kiện khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007 - 2008 hay phong trào chiếm phố Wall năm
2011,… Có không ít người phê phán luận điểm của Fukuyama, chỉ ra những thực tế chứng
minh sự kết thúc của lịch sử là có thật, song lịch sử đó là lịch sử của chủ nghĩa tư bản, vì dù
có tạo ra sức sản xuất như thế nào, dù có tự cải tạo mình như thế nào đi nữa thì chủ nghĩa tư
bản vẫn mang trong mình bản chất bóc lột, xâm chiếm và bất bình đẳng.
Tác giả Samuel Huntington đã cho đăng bài “Sự xung đột giữa các nền văn minh?” trên tạp
chí “Ngoại giao” của Mỹ như để phản hồi và bổ sung cho quan điển của Fukuyama. Ông đã
phát triển quan điểm của mình trong cuốn sách nổi tiếng “Xung đột giữa các nền văn minh và
sự tái lập trật tự thế giới” (1996). Các quan điểm chủ yếu của Huntington về sự xung đột các
nền văn minh như sau: Một là, nguyên nhân căn bản của xung đột quốc tế trong thế giới
tương lai không phải là kinh tế hay ý thức hệ, mà là văn hoá. Xung đột chủ yếu của chính trị
toàn cầu là xung đột giữa các nước, các tập đoàn thuộc các nền văn minh khác nhau, biên giới
của các nền văn minh cũng chính là giới tuyến của chiến tranh. Hai là, xung đột văn minh là
hiểm họa hàng đầu đối với hoà bình thế giới, vì vậy, phải xây dựng thế giới trên nền tảng của
văn minh. Ba là, trật tự thế giới mới sẽ được hình thành dựa trên văn hoá và văn minh, và lần
đầu tiên kết cấu thế giới xuất hiện đa cực, đa văn minh như vậy. Bốn là, xung đột văn minh
thế giới sẽ chủ yếu là giữa 7 nền văn minh, trong đó văn minh Islam giáo và văn minh Nho
giáo có sức uy hiếp lớn nhất đối với văn minh phương Tây. Vì luận cứ của Huntington không
đầy đủ, không toàn diện, nên bất cứ quan điểm nào của Huntington cũng đều có thể phản đối
từ các phương diện lý luận, lịch sử và thực tiễn khác nhau. Huntington đã quá đề cao yếu tố
văn minh trong khi nói đến xu hướng vận động của xã hội, đặc biệt trong xã hội hiện đại mà
xem nhẹ các yếu tố khác cũng vô cùng quan trọng là kinh tế, chính trị và quân sự. Ngoài ra,
bản thân xung đột không chỉ tồn tại giữa các nền văn minh, mà còn có xung đột giữa các
quốc gia trong một nền văn minh, thậm chí trong một quốc gia mà mức độ không hề thua
kém sự xung đột giữa các nền văn minh. Nhà Đông phương học nổi tiếng Edward Said còn
phê phán Huntington mạnh hơn nữa, ông cho rằng mục đích của Huntington không phải là để
nhận thức và hoà giải các nền văn minh khác biệt, mà để duy trì mở rộng chiến tranh Lạnh.
Nhiều học giả trên thế giới cũng phê phán Huntington và Fukuyama chỉ đứng trên lập trường
của chủ nghĩa tư bản để bảo vệ quyền lợi của các nước tư bản phát triển.
Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội cũng là cơ sở lí luận khoa học để phê phán quan điểm
tuyệt đối hoá cách tiếp cận xã hội bằng các nền văn minh của AlvinToffler. Ông đã chia lịch
sử ra thành ba "làn sóng" tức ba nền văn minh lần lượt kế tiếp nhau: nông nghiệp, công
nghiệp và sau công nghiệp (còn gọi là văn minh tin học, văn minh trí tuệ). Cách tiếp cận nền
văn minh đã cập nhật được sự phát triển của khoa học công nghệ, của trí tuệ và có giá trị nhất
định. Nhưng một số người đòi dùng cách tiếp cận này để thay thế cách tiếp cận hình thái kinh
tế - xã hội là sai lầm. Tức là tuyệt đối hoá yếu tố lực lượng sản xuất, xem nhẹ yếu tố quan hệ
sản xuất và kiến trúc thượng tầng, không thấy được nguồn gốc, động lực của sự phát triển
Ngày nay thực tiễn xã hội và sự phát triển của nhận thức khoa học đã bổ sung, phát triển mới
các quan niệm lịch sử xã hội, song lí luận hình thái kinh tế - xã hội vẫn giữ nguyên giá trị, là
quan niệm duy nhất khoa học và cách mạng để phân tích lịch sử và nhận thức các vấn đề xã
hội, là cơ sở nền tảng lí luận cho chủ nghĩa xã hội khoa học.
Nghiên cứu lý luận hình thái kinh tế - xã hội có ý nghĩa rất quan trọng đối với nâng cao nhận
thức về bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, quán triệt sâu sắc đường
lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng chủ nghĩa xã hội, củng cố niềm tin, lý tưởng
cách mạng, kiên định con đường chủ nghĩa xã hội. Đây cũng là cơ sở khoa học và cách mạng
trong cuộc đấu tranh tư tưởng chống lại các quan điểm phiến diện, sai lầm, phản động hòng
phủ nhận mục tiêu, lý tưởng, phủ nhận con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
II. GIAI CẤP VÀ DÂN TỘC
1. Giai cấp và đấu tranh giai cấp
Lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp là một trong những nội dung căn bản nhất của chủ
nghĩa Mác - Lênin, kết quả tất nhiên của sự vận dụng và mở rộng chủ nghĩa duy vật biện
chứng vào xem xét lĩnh vực xã hội. Lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà kinh điển của chủ
nghĩa Mác đã luận giải một cách khoa học vấn đề giai cấp. Trong thư gửi G. Vây-đơ-mai-ơ
ngày 5-3-1852, C. Mác đã khái quát lý luận về giai cấp của mình rất ngắn gọn, khoa học và
đầy đủ như sau:
“Cái mới mà tôi đã làm là chứng minh rằng: 1) sự tồn tại của các giai cấp chỉ gắn với những
giai đoạn phát triển lịch sử nhất định của sản xuất, 2) đấu tranh giai cấp tất yếu dẫn đến
chuyên chính vô sản, 3) bản thân nền chuyên chính này chỉ là bước quá độ tiến tới thủ tiêu
mọi giai cấp và tiến tới xã hội không giai cấp”.
Lý luận về giai cấp và đấu tranh giai cấp đã và đang là cơ sở lý luận, phương pháp luận khoa
học để các đảng cộng sản và giai cấp công nhân trên thế giới xác định đường lối chiến lược,
sách lược trong cuộc đấu tranh thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của mình.
a. Giai cấp
* Định nghĩa giai cấp
Trong lịch sử, phần lớn các nhà triết học, xã hội học trước C.Mác, đặc biệt là các nhà triết
học và xã hội học tư sản đều thừa nhận sự tồn tại thực tế của các giai cấp. Song, do hạn chế
về nhiều mặt, đặc biệt là hạn chế về nhận thức, về lập trường giai cấp, họ đã không thể lý giải
một cách khoa học về hiện tượng phức tạp này của lịch sử. Theo họ, giai cấp là tập hợp
những người có cùng một chức năng xã hội, cùng một lối sống hoặc mức sống, cùng một địa
vị và uy tín xã hội.v.v… Các lý thuyết đó dựa trên những tiêu chuẩn lựa chọn một cách chủ
quan để thay thế cho những đặc trưng khách quan của giai cấp. Về thực chất, họ tránh đụng
đến các vấn đề cơ bản, đặc biệt là vấn đề sở hữu tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội, mưu
toan làm mờ sự khác biệt giai cấp và đối kháng giai cấp nhằm biện hộ cho sự tồn tại của các
giai cấp thống trị, bóc lột.
Các Mác đi nghiên cứu về giai cấp từ việc phân tích kết cấu phương thức sản xuất đã có cách
tiếp cận khoa học: lấy lý luận về hình thái kinh tế - xã hội làm cơ sở nghiên cứu xã hội. Mác
đã đi tìm cái gốc của cơ cấu xã hội, cơ cấu giai cấp đó là kinh tế. Theo C.Mác, sự phân chia
xã hội thành giai cấp là kết quả tất nhiên của sự phát triển lịch sử xã hội. Quan hệ giai cấp
chính là biểu hiện về mặt xã hội của những quan hệ sản xuất, trong đó tập đoàn người này có
thể bóc lột lao động của tập đoàn người khác. Vì vậy, chỉ có thể hiểu đúng vấn đề giai cấp khi
gắn nó với đời sống kinh tế, với nền sản xuất vật chất xã hội.
Kế thừa và phát triển tư tưởng của C.Mác và Ph. Ăngghen, trong tác phẩm “Sáng kiến vĩ
đại”, V.I.Lênin đã đưa ra một định nghĩa khoa học về giai cấp. “Người ta gọi là giai cấp,
những tập đoàn to lớn gồm những người khác nhau về địa vị của họ trong một hệ thống sản
xuất xã hội nhất định trong lịch sử, khác nhau về quan hệ của họ (thường thường thì những
quan hệ này được pháp luật quy định và thừa nhận) đối với tư liệu sản xuất, về vai trò của họ
trong tổ chức lao động xã hội và như vậy là khác nhau về cách thức hưởng thụ và về phần của
cải xã hội ít hoặc nhiều mà họ được hưởng. Giai cấp là những tập đoàn người, mà tập đoàn
này thì có thể chiếm đoạt lao động của tập đoàn khác, do chỗ tập đoàn đó có địa vị khác nhau
trong một chế độ kinh tế - xã hội nhất định”.
Định nghĩa của V.I.Lênin đã chỉ ra các đặc trưng cơ bản của giai cấp, sau đây:
Trước hết, giai cấp là những tập đoàn người có địa vị kinh tế - xã hội khác nhau trong một
hệ thống sản xuất xã hội nhất định trong lịch sử. Giai cấp là những tập đoàn người đông đảo,
không phải là những cá nhân riêng lẻ, mà những tập đoàn này khác nhau về địa vị kinh tế - xã
hội. Địa vị kinh tế - xã hội của giai cấp do toàn bộ các điều kiện tồn tại kinh tế - vật chất của
xã hội qui định, do vậy mang tính khách quan, mặc dù giai cấp đó hoặc mỗi thành viên của
giai cấp có ý thức được hay không. Mỗi cá nhân khi sinh ra không tự lựa chọn cho mình địa
vị kinh tế - xã hội được. Địa vị của các giai cấp là do phương thức sản xuất nhất định sinh ra
và qui định. Địa vị của mỗi giai cấp trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất định, nói lên giai
cấp đó là giai cấp thống trị hay giai cấp bị thống trị. Trong một hệ thống sản xuất xã hội nhất
định, thường tồn tại cả phương thức sản xuất thống trị, phương thức sản xuất tàn dư và
phương thức sản xuất mầm mống. Địa vị kinh tế xã hội của một giai cấp là do giai cấp ấy đại
diện cho phương thức sản xuất nào trong hệ thống sản xuất xã hội đó quy định. Giai cấp
thống trị và giai cấp bị trị trong xã hội chiếm hữu nô lệ là chủ nô và nô lệ; trong xã hội phong
kiến là địa chủ và nông dân; trong xã hội tư bản chủ nghĩa là tư sản và vô sản. Đó là những
giai cấp đại diện cho bản chất của phương thức sản xuất thống trị ở từng giai đoạn lịch sử. Sự
vận động, phát triển của các phương thức sản xuất có thể làm cho địa vị kinh tế - xã hội của
mỗi giai cấp cũng biến đổi theo sự biến đổi của vai trò các phương thức sản xuất trong xã hội.
Ví dụ như khi hệ thống sản xuất tư bản chủ nghĩa trong một xã hội đã phát triển thì giai cấp
địa chủ đại diện cho phưong thức sản xuất phong kiến (tàn dư) sẽ không còn là giai cấp thống
trị nữa.
Phương thức sản xuất xã hội là cơ sở hiện thực đưa tới sự ra đời của các giai cấp. Tuy nhiên,
không phải bất cứ phương thức sản xuất nào trong lịch sử cũng sản sinh ra giai cấp, mà chỉ có
những phương thức sản xuất chứa đựng những điều kiện vật chất tạo ra sự đối lập về lợi ích
giữa các tập đoàn người mới sản sinh ra giai cấp. Trong lịch sử xã hội loài người, các phương
thức sản xuất chứa đựng những điều kiện vật chất cho sự tồn tại các giai cấp đối kháng là
phương thức sản xuất chiếm hữu nô lệ, phương thức sản xuất phong kiến, phương thức sản
xuất tư bản chủ nghĩa.
Dấu hiệu chủ yếu quy đinh địa vị kinh tế-xã hội của các giai cấp là các mối quan hệ kinh tế -
vật chất giữa các tập đoàn người trong phương thức sản xuất. Các mối quan hệ kinh tế - vật
chất cơ bản giữa người với người trong phương thức sản xuất là quan hệ sở hữu đối với tư
liệu sản xuất; quan hệ tổ chức quản lý sản xuất và quan hệ phân phối của cải xã hội. Các mối
quan hệ chủ yếu này đã quy định địa vị kinh tế - xã hội khác nhau của các tập đoàn người.
Đây chính là các dấu hiệu khách quan chủ yếu quyết định địa vị kinh tế - xã hội của các giai
cấp trong xã hội, hình thành nên giai cấp thống trị và giai cấp bị trị.
Các giai cấp khác nhau về vai trò của họ trong các mối quan hệ kinh tế - vật chất cơ bản.
Quan hệ sở hữu quy định giai cấp nào nắm quyền sở hữu (định đoạt), còn giai cấp nào không
có quyền sở hữu tư liệu sản xuất chủ yếu. Quan hệ tổ chức, quản lý sản xuất quy định giai
cấp nào có quyền quản lý (tổ chức, điều hành, phân công lao động...), còn giai cấp nào không
có quyền tổ chức, quản lý sản xuất. Quan hệ phân phối của cải xã hội quy định phương thức
hưởng thụ (sản phẩm, địa tô, giá trị thặng dư...) và quy mô hưởng thụ (nhiều hoặc ít) của cải
xã hội của các giai cấp. Trong những quan hệ trên, quan hệ đối với tư liệu sản xuất là quan hệ
cơ bản và chủ yếu nhất quyết định trực tiếp đến địa vị kinh tế - xã hội của các giai cấp. Bởi
vì, giai cấp nào nắm giữ tư liệu sản xuất tức là nắm được phương tiện vật chất chủ yếu của
nền sản xuất xã hội và theo đó sẽ nắm giữ luôn vai trò chi phối trong tổ chức quản lý sản xuất
và phân phối sản phẩm lao động, giai cấp đó trở thành giai cấp thống trị, bóc lột. Các giai cấp
khác do không có tư liệu sản xuất, buộc phải phụ thuộc vào giai cấp có tư liệu sản xuất và trở
thành các giai cấp bị thống trị, bị bóc lột. Quan hệ sản xuất vật chất không chỉ quy định vai
trò của các tập đoàn người trong lĩnh vực kinh tế, mà còn là cơ sở chủ yếu quy định vai trò
của họ trong các lĩnh vực chính trị, văn hoá, xã hội của đời sống xã hội.
Thực chất của quan hệ giai cấp là quan hệ giữa bóc lột và bị bóc lột, là tập đoàn người này
chiếm đoạt lao động của tập đoàn người khác do đối lập về địa vị trong một chế độ kinh tế -
xã hội nhất định. Trong xã hội, các quan hệ giữa các tập đoàn người trong sản xuất, đặc biệt
là quan hệ sở hữu, thường được nhà nước của giai cấp thống trị thể chế hoá thành luật pháp,
được ra sức bảo vệ bằng một hệ thống kiến trúc thượng tầng chính trị - pháp lý. Giai cấp nào
thống trị về kinh tế, giai cấp đó cũng giữ luôn vai trò thống trị trên các lĩnh vực khác của đời
sống xã hội và trở thành giai cấp thống trị xã hội. Sự đối lập về lợi ích cơ bản giữa các giai
cấp là nguyên nhân căn bản của mọi xung đột xã hội từ khi lịch sử xã hội loài người có sự
phân chia thành các giai cấp cho đến ngày nay. Do vậy, các giai cấp từ chỗ khác nhau về vị
trí, vai trò trong hệ thống sản xuất, dẫn đến khác nhau về vị trí vai trò trong chế độ kinh tế xã
hội. Ví dụ, trong xã hội tư bản chủ nghĩa, giai cấp tư sản và giai cấp vô sản do khác nhau về
vị trí, vai trò trong hệ thống sản xuất xã hội, dẫn đến đối lập nhau về địa vị trong chế độ kinh
tế - xã hội trở thành hai giai cấp thống trị - bị trị.
Định nghĩa giai cấp của Lênin cho thấy, giai cấp là một phạm trù kinh tế - xã hội có tính lịch
sử, sự tồn tại của nó gắn với những hệ thống sản xuất xã hội dựa trên cơ sở của chế độ tư hữu
về tư liệu sản xuất. Sự xuất hiện và tồn tại của giai cấp xét đến cùng là do nguyên nhân kinh
tế. Tuy nhiên, không được biến định nghĩa giai cấp thành một phạm trù kinh tế đơn thuần.
Chỉ có thể xem xét các giai cấp trong hệ thống những mối quan hệ xã hội đa dạng, phức tạp
và không ngừng vận động, biến đổi mới có thể nhận thức một cách đầy đủ và sâu sắc sự khác
biệt của các giai cấp về kinh tế, chính trị, tư tưởng, tâm lý, đạo đức, lối sống…Song cơ sở
khoa học để xem xét các mối quan hệ đó, theo V.I.Lênin, không thể có gì khác hơn là phân
tích chế độ kinh tế đã sản sinh ra các giai cấp đó và địa vị cụ thể của mỗi giai cấp trong một
chế độ kinh tế - xã hội nhất định.
Định nghĩa giai cấp của V.I.Lênin mang bản chất cách mạng và khoa học, có giá trị to lớn về
lý luận và thực tiễn. Đây là cơ sở để nhận thức đúng đắn vị trí, vai trò, bản chất của các giai
cấp trong lịch sử; đồng thời trang bị cho giai cấp vô sản cơ sở lý luận khoa học để nhận thức
được vai trò lịch sử của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh xoá bỏ giai cấp và xây dựng xã
hội mới.
* Nguồn gốc giai cấp
Giai cấp là một hiện tượng xã hội xuất hiện lâu dài trong lịch sử gắn với những điều kiện sản
xuất vật chất nhất định của xã hội. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã chứng
minh được rằng, nguồn gốc của sự xuất hiện và mất đi của những giai cấp cụ thể và của xã
hội có giai cấp đều dựa trên tính tất yếu kinh tế, "gắn với những giai đoạn phát triển lịch sử
nhất định của sản xuất".
Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, do lực lượng sản xuất chưa phát triển, nên năng suất lao
động còn rất thấp kém. Vì vậy, làm chung, hưởng chung trở thành phương thức chủ yếu để
duy trì sự tồn tại và phát triển của xã hội cộng sản nguyên thuỷ. Điều kiện sản xuất lúc bấy
giờ không cho phép và không thể có sự phân chia xã hội thành giai cấp được. Ph.Ăngghen
chỉ rõ, trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ tất cả đều bình đẳng và tự do, chưa có nô lệ và
thường thường còn chưa có sự nô dịch những bộ lạc khác.
Cuối xã hội nguyên thuỷ, lực lượng sản xuất phát triển lên một trình độ mới do con người
biết sử dụng công cụ sản xuất bằng kim loại và do thường xuyên cải tiến công cụ sản
xuất.v.v… Sự phát triển của lực lượng sản xuất dẫn đến năng suất lao động tăng lên và xuất
hiện “của dư ” trong xã hội. Sự xuất hiện "của dư" không chỉ tạo khả năng cho những người
này chiếm đoạt lao động của những người khác, mà còn là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới phân
công lao động xã hội phát triển. Sự phát triển của phân công lao động xã hội làm cho hoạt
động trao đổi sản phẩm trở thành tất yếu, thường xuyên và phổ biến. Đến lượt mình, sự phát
triển của phân công lao động và trao đổi lại là những nhân tố kích thích mạnh mẽ đến sự phát
triển của sản xuất vật chất xã hội. Tình trạng sản xuất lúc bấy giờ cho thấy, sản xuất cộng
đồng nguyên thuỷ không còn phù hợp nữa, sản xuất gia đình cá thể trở thành hình thức sản
xuất có hiệu quả hơn. Các gia đình có tài sản riêng ngày một nhiều, trong công xã xuất hiện
sự chênh lệch về tài sản. Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất dần dần được hình thành thay thế
cho chế độ công hữu nguyên thuỷ về tư liệu sản xuất. Trong điều kiện ấy, những người có
chức, có quyền trong thị tộc, bộ lạc lợi dụng địa vị của mình chiếm đoạt tài sản của công xã
làm của riêng. Sự phát triển tiếp theo của sản xuất vật chất từng bước phân hóa xã hội thành
những tập đoàn người có sự đối lập về địa vị kinh tế - xã hội và giai cấp xuất hiện. Sự xuất
hiện xã hội có giai cấp cũng là một là một bước tiến của lịch sử gắn liền với sự phát triển của
sản xuất vật chất.
Nghiên cứu sự tan rã của các thị tộc, bộ lạc trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, Ph.Ăngghen
đi đến kết luận: “Trong những điều kiện lịch sử lúc đó, sự phân công xã hội lớn đầu tiên, do
tăng năng xuất lao động, tức là tăng của cải và do mở rộng lĩnh vực hoạt động sản xuất, nhất
định phải đưa đến chế độ nô lệ. Từ sự phân công xã hội lớn đầu tiên, đã nảy sinh ra sự phân
chia lớn đầu tiên trong xã hội thành hai giai cấp: chủ nô và nô lệ, kẻ bóc lột và người bị bóc
lột”[29]. Sự ra đời và mất đi của một hệ thống giai cấp này hay hệ thống giai cấp khác không
phải là nguyên nhân chính trị hay tư tưởng mà là nguyên nhân kinh tế.
Như vậy, nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện giai cấp là sự phát triển của lực lượng sản xuất
làm cho năng suất lao động tăng lên, xuất hiện "của dư", tạo khả năng khách quan, tiền đề
cho tập đoàn người này chiếm đoạt lao động của người khác. Nguyên nhân trực tiếp đưa tới
sự ra đời của giai cấp là xã hội xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Chế độ tư hữu về
tư liệu sản xuất là cơ sở trực tiếp của sự hình thành các giai cấp. Và chừng nào, ở đâu còn tồn
tại chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất thì ở đó còn có sự tồn tại của các giai cấp và đấu tranh
giai cấp. Giai cấp chỉ mất đi khi chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất hoàn toàn bị xóa bỏ.
Theo các nhà kinh điển mácxit, con đường hình thành giai cấp rất phức tạp: Những người có
chức, có quyền lợi dụng quyền lực để chiếm đoạt tài sản công làm của riêng; tù binh bắt được
trong chiến tranh được sử dụng làm nô lệ để sản xuất; các tầng lớp xã hội tự do trao đổi, bị
phân hoá thành các giai cấp khác nhau...Từ xã hội cộng sản nguyên thuỷ sang chế độ chiếm
hữu nô lệ là cả một bước quá độ lâu dài từ chế độ công hữu sang chế độ tư hữu về tư liệu sản
xuất; từ chưa có giai cấp sang có giai cấp. Điều kiện góp phần đẩy nhanh quá trình phân hoá
giai cấp là các cuộc chiến tranh, những thủ đoạn cướp bóc, những hành vi bạo lực trong xã
hội... Xã hội cộng sản nguyên thuỷ tan rã, xã hội chiếm hữu nô lệ là xã hội có giai cấp đầu
tiên trong lịch sử ra đời, xuất hiện khoảng 3 - 5 nghìn năm trước.
* Kết cấu xã hội - giai cấp
Kết cấu xã hội - giai cấp là tổng thể các giai cấp và mối quan hệ giữa các giai cấp, tồn tại
trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Kết cấu xã hội - giai cấp trước hết do trình độ phát
triển của phương thức sản xuất xã hội quy định. Trong xã hội có giai cấp, kết cấu xã hội - giai
cấp thường rất đa dạng do tính đa dạng của chế độ kinh tế và cơ cấu kinh tế quy định.
Trong một kết cấu xã hội - giai cấp bao giờ cũng gồm có hai giai cấp cơ bản và những giai
cấp không cơ bản, hoặc các tầng lớp xã hội trung gian. Giai cấp cơ bản là giai cấp gắn với
phương thức sản xuất thống trị, là sản phẩm của những phương thức sản xuất thống trị nhất
định. Đó là giai cấp chủ nô và nô lệ trong xã hội chiếm hữu nô lệ; giai cấp địa chủ và nông
dân trong xã hội phong kiến; giai cấp tư sản và vô sản trong xã hội tư bản chủ nghĩa.
Những giai cấp không cơ bản là những giai cấp gắn với phương thức sản xuất tàn dư, hoặc
mầm mống trong xã hội. Những giai cấp không cơ bản gắn với phương thức sản xuất tàn dư,
như nô lệ trong buổi đầu xã hội phong kiến; địa chủ và nông nô trong buổi đầu xã hội tư
bản... Những giai cấp không cơ bản gắn với phương thức sản xuất mầm mống, như tiểu chủ,
tiểu thương, tư sản, vô sản trong giai đoạn cuối xã hội phong kiến...Thông thường các giai
cấp do phương thức sản xuất tàn dư của xã hội sản sinh ra, sẽ tàn lụi dần cùng với sự phát
triển của xã hội; các giai cấp do phương thức sản xuất mầm mống sản sinh ra chính là mặt
phủ định xã hội cũ. Trong quá trình phát triển của lịch sử, các giai cấp cơ bản và không cơ
bản có thể có sự chuyển hoá do sự phát triển và thay thế nhau của các phương thức sản xuất.
Trong xã hội có giai cấp, ngoài những giai cấp cơ bản và không cơ bản còn có các tầng lớp
và nhóm xã hội nhất định (như tầng lớp trí thức, nhân sĩ, giới tu hành...). Mặc dù các tầng
lớp, nhóm xã hội không có địa vị kinh tế độc lập, song nó có vai trò quan trọng trong sự phát
triển của xã hội nói chung và tuỳ thuộc vào điều kiện lịch sử cụ thể mà nó có thể phục vụ cho
giai cấp này, hoặc giai cấp khác. Các tầng lớp xã hội này luôn bị phân hoá dưới tác động của
sự vận động nền sản xuất vật chất xã hội.
Kết cấu xã hội - giai cấp luôn có sự vận động và biến đổi không ngừng. Sự vận động, biến
đổi đó diễn ra không chỉ khi xã hội có sự chuyển biến các phương thức sản xuất, mà cả trong
quá trình phát triển của mỗi phương thức sản xuất.
Phân tích kết cấu xã hội - giai cấp và khuynh hướng vận động, phát triển của nó có ý nghĩa
cực kỳ quan trọng cả về lý luận và thực tiễn trong điều kiện hiện nay. Phân tích khoa học kết
cấu xã hội - giai cấp giúp cho chính đảng của giai cấp vô sản xác định đúng các mâu thuẫn cơ
bản, mâu thuẫn chủ yếu của xã hội; nhận thức đúng địa vị, vai trò và thái độ chính trị của mỗi
giai cấp. Trên cơ sở đó để xác định đối tượng và lực lượng cách mạng; nhiệm vụ và giai cấp
lãnh đạo cách mạng .v.v..
b. Đấu tranh giai cấp
* Tính tất yếu và thực chất của đấu tranh giai cấp
Tổng kết thực tiễn lịch sử một cách sâu rộng, trên cơ sở quan điểm duy vật biện chứng về xã
hội, C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định: “Lịch sử tất cả các xã hội cho đến ngày nay chỉ là
lịch sử đấu tranh giai cấp. Người tự do và người nô lệ, quý tộc và bình dân, chúa đất và nông
nô, thợ cả của phường hội và thợ bạn, nói tóm lại là những kẻ áp bức và những người bị áp
bức, luôn luôn đối kháng với nhau, đã tiến hành một cuộc đấu tranh không ngừng, lúc công
khai, lúc ngấm ngầm, một cuộc đấu tranh bao giờ cũng kết thúc bằng một cuộc cải tạo cách
mạng toàn bộ xã hội hoặc bằng sự diệt vong của cả hai giai cấp đấu tranh với nhau”[30]. (Ăng-
ghen chú thích cho lần xuất bản bằng tiếng Anh năm 1888 là toàn bộ lịch sử thành văn cho
tới nay).
Kế thừa và phát triển tư tưởng của C.Mác và Ph. Ăngghen trong điều kiện mới của lịch sử,
V.I Lênin chỉ rõ: “Đấu tranh giai cấp là đấu tranh của bộ phận nhân dân này chống một bộ
phận khác, đấu tranh của quần chúng bị tước hết quyền, bị áp bức và lao động, chống bọn có
đặc quyền, đặc lợi, bọn áp bức và ăn bám, cuộc đấu tranh của những người công nhân làm
thuê hay những người vô sản chống những người hữu sản hay giai cấp tư sản”.
Như vậy, các nhà kinh điển đã chỉ ra tính tất yếu và thực chất của đấu tranh giai cấp trong xã
hội có đối kháng giai cấp.
Đấu tranh giai cấp là tất yếu do sự đối lập về lợi ích căn bản không thể điều hoà được giữa
các giai cấp. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là quy luật tất yếu của xã hội. Tính
tất yếu của đấu tranh giai cấp xuất phát từ tính tất yếu kinh tế, nguyên nhân là do sự đối
kháng về lợi ích cơ bản giữa giai cấp bị trị và giai cấp thống trị. Đấu tranh giai cấp là một
hiện tượng lịch sử khách quan, không phải do một lý thuyết xã hội nào tạo ra, cũng không
phải do ý muốn chủ quan của một lực lượng xã hội hay một cá nhân nào nghĩ ra. Ở đâu và
khi nào còn áp bức, bóc lột, thì ở đó và khi đó còn đấu tranh giai cấp chống lại áp bức, bóc
lột. Thực tiễn lịch sử của xã hội loài người đã và đang chứng minh điều đó.
Đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của các tập đoàn người to lớn có lợi ích căn bản đối
lập nhau trong một phương thức sản xuất xã hội nhất định.
Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp chủ yếu và trước hết là cuộc đấu tranh của hai
giai cấp cơ bản đại diện cho phương thức sản xuất thống trị trong xã hội (nô lệ và chủ nô;
nông dân và địa chủ; vô sản và tư sản). Đó là các giai cấp có lợi ích căn bản đối lập nhau.
Cuộc đấu tranh giữa hai giai cấp cơ bản trong một xã hội là những cuộc đấu tranh giai cấp
điển hình, đặc trưng cho chế độ xã hội đó. Về cơ bản các giai cấp, tầng lớp xã hội còn lại đều
có lợi ích ít, nhiều gắn với việc đánh đổ giai cấp thống trị bóc lột. Song do lợi ích giữa các
tập đoàn là hết sức khác nhau, nên thái độ của các giai cấp tham gia vào cuộc đấu tranh chung
không giống nhau. Chỉ có giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất mới và quần chúng
cùng khổ là lực lượng tham gia đông đảo, tích cực nhất. Cuộc đấu tranh của các giai cấp cơ
bản là trục chính thu hút các giai cấp không cơ bản và các tầng lớp trung gian trong xã hội
tham gia.
Thực chất của đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của quần chúng lao động bị áp bức, bóc
lột chống lại giai cấp áp bức, bóc lột nhằm lật đổ ách thống trị của chúng.
Trong xã hội có đối kháng giai cấp, thực chất đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh của quần
chúng lao động bị áp bức, bóc lột chống lại giai cấp áp bức, bóc lột do sự đối lập về lợi ích
không thể dung hoà trong một chế độ kinh tế - xã hội nhất định.
Các giai cấp bị trị, bị bóc lột không chỉ bị chiếm đoạt kết quả lao động mà còn bị áp bức về
chính trị, xã hội và tinh thần. Giai cấp thống trị, bóc lột bao giờ cũng ra sức bảo vệ địa vị giai
cấp cùng với những đặc quyền, đặc lợi của mình bằng quyền lực chính trị và bộ máy nhà
nước. Đấu tranh giai cấp để giải quyết mâu thuẫn không thể dunng hoà giữa các giai cấp tất
yếu dẫn đến cách mạng xã hội nhằm lật đổ ách thống trị của giai cấp áp bức, bóc lột. Đây là
điểm khác nhau căn bản giữa quan điểm của những người cách mạng với những người cơ hội
chủ nghĩa. Cách mạng xã hội là phương thức tất yếu để lật đổ ách thống trị của giai cấp thống
trị bóc lột, xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới và mở đường cho lực
lượng sản xuất phát triển. Mục đích cao nhất mà một cuộc đấu tranh giai cấp cần đạt được
không phải là đánh đổ một giai cấp cụ thể, mà là giải phóng lực lượng sản xuất khỏi sự kim
hãm của những quan hệ sản xuất đã lỗi thời, tạo điều kiện để đẩy nhanh sự phát triển của lực
lượng sản xuất và phát triển xã hội.
Đấu tranh giai cấp không phải là hiện tượng vĩnh viễn trong lịch sử. Cuộc đấu tranh giai cấp
giữa các giai trong lịch sử tất yếu phát triển đến cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Đây là cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử. Trong cuộc đấu tranh này, giai cấp vô
sản đứng lên giành chính quyền, thiết lập nền chuyên chính của mình và thông qua nền
chuyên chính đó tiến hành cải tạo triệt để xã hội cũ, tiến tới xoá bỏ mọi đối kháng giai cấp,
xây dựng thành công xã hội cộng sản chủ nghĩa.
Trong đấu tranh giai cấp, liên minh giai cấp là tất yếu. Liên minh giai cấp là sự liên kết giữa
những giai cấp này để chống lại những giai cấp khác.Liên minh giai cấp là vấn đề có ý nghĩa
cực kỳ quan trọng để tập hợp và phát triển lực lượng trong các cuộc đấu tranh giai cấp. Cơ sở
của liên minh giai cấp là sự thống nhất về lợi ích cơ bản. Liên minh giai cấp có tính chiến
lược lâu dài khi các giai cấp có lợi ích căn bản thống nhất với nhau. Ngược lại, sẽ là sách
lược tạm thời khi dựa trên cơ sở sự thống nhất về những lợi ích trước mắt không cơ bản. Đấu
tranh giai cấp và liên minh giai cấp luôn gắn bó hữu cơ với nhau. Đó là hai mặt của một quá
trình để tạo nên sức mạnh nhằm giành thắng lợi trong một cuộc đấu tranh giai cấp.
* Vai trò của đấu tranh giai cấp trong sự phát triển của xã hội có giai cấp
Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh giai cấp là động lực quan trọng, trực tiếp của lịch sử.
C.Mác và Ph. Ăngghen luôn nhấn mạnh vai trò của đấu tranh giai cấp, đặc biệt là cuộc đấu
tranh giai cấp giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, coi đó là "đòn bẩy vĩ đại của cuộc cách
mạng xã hội hiện đại".
Sự phát triển của xã hội là kết quả của sự tác động biện chứng giữa lực lượng sản xuất và
quan hệ sản xuất. Khi lực lượng sản xuất có sự phát triển cả tính chất và trình độ, mâu thuẫn
với quan hệ sản xuất đã lỗi thời, lạc hậu, đòi hỏi phải phá bỏ quan hệ sản xuất cũ .Trong xã
hội có giai cấp, mâu thuẫn này được biểu hiện về mặt xã hội thành mâu thuẫn giữa các giai
cấp cơ bản có lợi ích đối lập nhau trong một phương thức sản xuất. Quan hệ sản xuất lỗi thời
khi trở thành xiềng xích trói buộc sự phát triển của lực lượng sản xuất không tự động mất đi,
nó được các giai cấp thống trị, phản động ra sức bảo vệ bằng bạo lực, bằng kiến trúc thượng
tầng chính trị, bằng pháp luật và tư tưởng.v.v… Trong các giai cấp bị bóc lột, bị thống trị tất
yếu có một giai cấp đại biểu cho lực lượng sản xuất phát triển. Lợi ích căn bản của họ đòi hỏi
phải xoá bỏ quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới, "tạo địa bàn phát triển" cho
lực lượng sản xuất. Đấu tranh giai cấp đạt tới đỉnh cao thường dẫn đến cách mạng xã hội.
Thông qua cách mạng xã hội mà quan hệ sản xuất cũ được xoá bỏ, quan hệ sản xuất mới phù
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất được xác lập. Khi cơ sở kinh tế mới đã đã
hình thành phát triển thì kiến trúc thượng tầng mới sớm hay muộn cũng ra đời, phát triển
theo, xã hội thực hiện bước chuyển từ hình thái kinh tế - xã hội thấp lên hình thái kinh tế - xã
hội cao hơn, tiến bộ hơn.
Vai trò là động lực của đấu tranh giai cấp còn được thể hiện trong những thời kỳ tiến hoá xã
hội. Ngay trong phạm vi vận động của một hình thái kinh tế - xã hội, đấu tranh giai cấp
thường xuyên tác động thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đời sống xã hội. Thực tiễn cho
thấy, sự phát triển của kinh tế, chính trị, văn hoá và ngay cả tư tưởng, lý luận của xã hội.v.v...
đều là sản phẩm ít, hoặc nhiều mang dấu ấn của cuộc đấu tranh giai cấp. Đấu tranh giai cấp
chẳng những có tác dụng cải tạo xã hội, xoá bỏ các lực lượng xã hội phản động, mà còn có
tác dụng cải tạo bản thân các giai cấp cách mạng. Thông qua thực tiễn đấu tranh giai cấp, giai
cấp cách mạng có sự trưởng thành về mọi mặt. Các giai cấp cách mạng cũng phải tự nâng
mình lên đáp ứng được yêu cầu của lịch sử.
Đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội có giai cấp. Song vai trò là động lực của
các cuộc đấu tranh giai cấp trong lịch sử không giống nhau. Vai trò của đấu tranh giai cấp
đến mức độ nào điều đó phụ thuộc vào quy mô, tính chất của các nhiệm vụ kinh tế, chính trị,
xã hội mà mỗi cuộc đấu tranh giai cấp phải giải quyết. Cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp
vô sản chống giai cấp tư sản là cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử. Do tính chất,
quy mô rộng lớn và triệt để của các nhiệm vụ mà nó phải giải quyết, vì vậy đấu tranh giai cấp
của giai cấp vô sản là "đòn bẩy vĩ đại nhất" trong lịch sử xã hội có giai cấp.
Đấu tranh giai cấp là động lực phát triển của xã hội, nhưng không phải là động lực duy nhất
mà là một động lực trực tiếp và quan trọng. Vì vậy, trong đấu tranh cách mạng cần phải xác
định hệ thống các động lực của xã hội, có nghệ thuật sử dụng những động lực đó để giải
phóng giai cấp và thúc đẩy xã hội phát triển.
Thực tế lịch sử cho thấy, cuộc đấu tranh của giai cấp nô lệ chống lại giai cấp chủ nô đã dẫn
tới sự sụp đổ của chế độ chiếm hữu nô lệ; cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản liên minh với
các giai cấp khác đã dẫn tới cách mạng tư sản, chấm dứt thời trung cổ kéo dài hàng ngàn
năm; cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân liên minh với giai cấp nông dân và các lực lượng
tiến bộ chống lại giai cấp tư sản thật sự là “đòn bẩy vĩ đại của cuộc cách mạng xã hội hiện
đại”. Thành quả chủ yếu mà cuộc đấu tranh đó đã đạt được là sự ra đời của xã hội cộng sản
chủ nghĩa - xã hội tiến đến xoá bỏ hoàn toàn áp bức, bóc lột trong lịch sử .
Trong thời đại ngày nay, những nguyên nhân của việc phân chia xã hội thành giai cấp và đấu
tranh giai cấp vẫn còn tồn tại. Mặc dù chủ nghĩa xã hội hiện nay tạm thời lâm vào thoái trào,
nhưng “các mâu thuẫn lớn của thời đại vẫn rất gay gắt”. Trong đó mâu thuẫn cơ bản, có tính
chất xuyên suốt là mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản; mâu thuẫn giữa giai
cấp vô sản với giai cấp tư sản. Bởi vậy, đấu tranh giai cấp vẫn là quy luật tất yếu của thời đại
hiện nay. Do sự biến động hết sức nhanh chóng và phức tạp của tình hình thế giới, nên cuộc
đấu tranh giai cấp trong thời đại ngày nay có những đặc điểm mới so với giai đoạn trước đây.
Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản trên thế giới hiện nay, gắn bó chặt chẽ với các cuộc đấu
tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Trong đó, đấu tranh giai cấp của giai cấp
vô sản vẫn là động lực trực tiếp và quan trọng nhất của thời đại hiện nay. Sự vận động tổng
hợp của các mâu thuẫn khách quan và cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản, cùng nhân dân lao
động trên toàn thế giới sẽ quyết định số phận của chủ nghĩa tư bản. Mặc dù cuộc đấu tranh đó
diễn ra hết sức gay go, quyết liệt, lâu dài, nhưng cuối cùng loài người nhất định sẽ đi đến chủ
nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
c. Đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản
* Đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản khi chưa có chính quyền
Đấu tranh giai cấp trong lịch sử tất yếu dẫn đến cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại
giai cấp tư sản - cuộc đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử. Cuộc đấu tranh giai cấp của
giai cấp vô sản chia thành hai giai đoạn cơ bản: Giai đoạn trước khi giành chính quyền và
giai đạn sau khi giành chính quyền. Tổng kết thực tiễn cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô
sản khi chưa giành được chính quyền, C.Mác và Ph.Ăngghen đã khái quát và chỉ ra ba hình
thức đấu tranh cơ bản, đó là đấu tranh kinh tế; đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng.
Đấu tranh kinh tế là một trong những hình thức cơ bản đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Đấu tranh kinh tế có nhiệm vụ trước mắt là bảo vệ những lợi ích hàng ngày của công nhân
như tăng lương, rút ngắn thời gian lao động, cải thiện điều kiện sống v.v…Đấu tranh kinh tế
bao gồm nhiều hình thức đa dạng và có vai trò rất quan trọng nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế của
giai cấp vô sản. Nếu không có đấu tranh kinh tế thì không thể giành và bảo vệ được những
quyền lợi hàng ngày của công nhân; không hạn chế được sự bóc lột của giai cấp tư sản và sẽ
làm cho giai cấp vô sản nhanh chóng trở thành đám đông nghèo nàn, kiệt quệ. Ngoài ra, đấu
tranh kinh tế còn có tác dụng tập hợp lực lượng, giác ngộ quần chúng trong cuộc đấu tranh
giai cấp nói chung. Tuy nhiên, đấu tranh kinh tế chỉ hạn chế chứ không thể xoá bỏ được sự
bóc lột của giai cấp tư sản, không thể đạt được mục đích cuối cùng là xoá bỏ chế độ tư bản
chủ nghĩa.
Đấu tranh chính trị là hình thức đấu tranh cao nhất của giai cấp vô sản. Mục tiêu của đấu
tranh chính trị là đánh đổ ách thống trị của giai cấp tư sản, phản động, giành chính quyền về
tay giai cấp vô sản. Đấu tranh chính trị có nhiều hình thức cụ thể và trình độ khác nhau. Thực
tiễn cách mạng cho thấy, khi chưa có điều kiện tiến lên đánh đổ chính quyền của giai cấp tư
sản, giai cấp vô sản sử dụng nhiều hình thức đấu tranh như: tham gia nghị viện tư sản và
dùng nghị viện làm phương tiện để tố cáo chính sách của nhà nước tư sản; tổ chức các cuộc
mít tinh, biểu tình, bãi công chính trị .v.v…Những hình thức đấu tranh này có ý nghĩa hết sức
to lớn, nhằm nâng cao giác ngộ và bảo vệ lợi ích giai cấp, phát triển lực lượng cách
mạng.v.v… Tuy nhiên, muốn giải quyết được mâu thuẫn cơ bản của xã hội, theo quy luật
chung, giai cấp vô sản phải sử dụng bạo lực cách mạng để đập tan nhà nước của giai cấp tư
sản, thiết lập quyền lực chính trị của mình đối với toàn bộ xã hội. Trên cơ sở đó mà tổ chức
cải tạo xã hội cũ và xây dựng thành công xã hội mới. Đây là hình thức đấu tranh cao nhất,
quyết định nhất và có tính chất gay go, quyết liệt. Để giành thắng lợi trong cuộc đấu tranh,
giai cấp vô sản tất yếu phải tổ chức ra chính đảng của mình. Đảng là đội tiền phong của giai
cấp có nhiệm vụ vạch ra đường lối chiến lược, sách lược, tổ chức lực lượng, nắm bắt tình thế,
thời cơ, xác định các hình thức đấu tranh phù hợp để giành thắng lợi.
Đấu tranh tư tưởng có mục đích đập tan hệ tư tưởng của giai cấp tư sản, khắc phục những
ảnh hưởng của tư tưởng, tâm lý, tập quán lạc hậu trong phong trào cách mạng; vũ trang cho
họ hệ tư tưởng cách mạng và khoa học của giai cấp công nhân, đó là chủ nghĩa Mác - Lênin.
Ngoài ra, đấu tranh tư tưởng còn nhằm giáo dục quần chúng nhân dân lao động thấm nhuần
đường lối chiến lược, sách lược cách mạng của đảng, biến đường lối cách mạng của đảng
thành hành động cách mạng. Đấu tranh chống các trào lưu tư tưởng lệch lạc, hữu khuynh, tả
khuynh trong phong trào cách mạng, bảo vệ của chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối, chủ
trương chính sách của đảng. Đấu tranh tư tưởng được diễn ra dưới nhiều hình thức đa dạng,
phong phú, cả công khai, cả bí mật, như tuyên truyền cổ động; đấu tranh trên lĩnh vực báo
chí; đấu tranh trên lĩnh vực văn hoá nghệ thuật, v.v..
Ba hình thức đấu tranh cơ bản của giai cấp vô sản có quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ lẫn
nhau, nhưng có vai trò không ngang bằng nhau. Trong thực tế, các hình thức đấu tranh kinh
tế, đấu tranh chính trị và đấu tranh tư tưởng được sử dụng đan xen nhau. Chúng vừa là tiền
đề, vừa là cơ sở của nhau, thống nhất với nhau, bổ trợ lẫn nhau và đều dẫn tới mục tiêu cao
nhất. Trong đó, đấu tranh chính trị là hình thức đấu tranh cao nhất, có ý nghĩa quyết định đến
thắng lợi của giai cấp vô sản. Nhưng việc sử dụng các hình thức đấu tranh nào, ở những giai
đoạn cụ thể nào của cuộc đấu tranh là do điều kiện lịch sử cụ thể, do tương quan lực lượng
giữa các giai cấp quy định. Vì vậy, để đảm bảo cho thắng lợi cuối cùng của cuộc đấu tranh,
giai cấp vô sản phải xác định và sử dụng đúng các hình thức đấu tranh cho phù hợp với mỗi
giai đoạn cụ thể của cuộc cách mạng.
* Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội.
Do đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội chi phối mà đấu tranh
giai cấp là tất yếu. Sau khi giành được chính quyền, mục tiêu cuối cùng của giai cấp vô sản
là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội vẫn chưa hoàn thành. Thời kỳ này, giai cấp tư sản
tuy bị đánh đổ về mặt chính quyền, song chúng vẫn còn lực lượng, tiềm lực về kinh tế, chính
trị và tư tưởng. Được sự giúp đỡ của chủ nghĩa tư bản và các thế lực thù địch quốc tế, chúng
luôn tìm cách chống phá sự nghiệp cách mạng của giai cấp vô sản để khôi phục lại thiên
đường đã mất.Trong thời kỳ quá độ, cơ sở kinh tế để nảy sinh giai cấp bóc lột vẫn tồn tại.
Nền sản xuất nhỏ và kinh tế nhiều thành phần còn chứa đựng cơ sở khách quan để tồn tại và
nảy sinh ra các giai cấp bóc lột. Mặt khác, những tư tưởng, tâm lý và tập quán của giai cấp
bóc lột, của xã hội cũ chưa bị quét sạch. Những tàn dư đó không tự động mất đi, chúng chỉ có
thể bị thủ tiêu thông qua cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản sau khi giành được chính quyền được diễn ra
trong điều kiện mới với những thuận lợi rất cơ bản, song cũng có không ít các khó khăn,
thách thức đặt ra. Trong thời kỳ quá độ, cơ cấu và địa vị các giai cấp có sự biến đổi căn bản,
tạo ra so sánh lực lượng có lợi cho giai cấp vô sản. Giai cấp vô sản từ địa vị giai cấp bị thống
trị, bị bóc lột, trở thành giai cấp lãnh đạo xã hội; trong tiến trình của cách mạng nó có sự phát
triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Giai cấp nông dân được giải phóng khỏi ách áp
bức, bóc lột, trở thành lực lượng lao động cơ bản xây dựng xã hội mới. Tầng lớp trí thức mới
được hình thành và có sự phát triển nhanh chóng, ngày càng có những đóng góp to lớn vào
công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Khối liên minh công nhân - nông dân - trí thức được
củng cố vững chắc trở thành nền tảng của chế độ xã hội mới. Các lực lượng phản cách mạng
ngày càng bị thu hẹp và phân hoá, tiến tới bị xoá bỏ hoàn toàn. Bên cạnh những điều kiện
thuận lợi rất cơ bản trên, đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản trong thời kỳ quá độ còn diễn
ra trong điều kiện có không ít các khó khăn. Các khó khăn nổi lên trong thời kỳ này là, kinh
nghiệm quản lý xã hội về mọi mặt của giai cấp vô sản còn nhiều hạn chế; giai cấp tư sản và
các thế lực thù địch bằng nhiều âm mưu và thủ đoạn chống phá sự nghiệp cách mạng; các tàn
dư về tư tưởng, tập quán, tâm lý của xã hội cũ và của giai cấp thống trị, bóc lột còn
nhiều.v.v... Vì vậy, tính chất của cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ này là hết sức gay go,
quyết liệt và phức tạp.
Khác với cuộc đấu tranh giai cấp trước khi giành được chính quyền, cuộc đấu tranh giai cấp
của giai cấp vô sản trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có nội dung mới. Mục tiêu của
nó là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư
tưởng, văn hoá.v.v.. Về thực chất, đây là cuộc đấu tranh “ai thắng ai” giữa hai con đường xã
hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa. Để thực hiện thắng lợi cuộc đấu tranh đó, giai cấp vô sản
đồng thời phải thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược, là bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng
đã giành được và cải tạo xã hội cũ, xây dựng thành công xã hội mới trên tất cả các lĩnh vực.
Hai nhiệm vụ này có quan hệ chặt chẽ với nhau, làm tiền đề cho nhau. Trong đó, thực hiện
nhiệm vụ thứ nhất là trọng yếu và không thể thiếu được, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ này tạo
ra điều kiện thuận lợi để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Nhiệm vụ này có vai trò đặc biệt quan trọng trong thời kỳ đầu khi mới giành được chính
quyền, hoặc trong tình huống đất nước bị đe doạ và có khả năng xảy ra chiến tranh. Xây dựng
thành công chủ nghĩa xã hội là nhiệm vụ cơ bản và chủ yếu nhất có ý nghĩa quyết định đến sự
thắng lợi hoàn toàn của giai cấp vô sản đối với giai cấp tư sản. Bởi vì, theo Lênin, phân tích
đến cùng thì năng suất lao động là cái quan trọng nhất, căn bản nhất cho sự thắng lợi của trật
tự xã hội mới. Mặt khác, có xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội mới tạo ra sức mạnh hiện
thực để bảo vệ vững chắc thành quả của sự nghiệp cách mạng. Đây cũng là nhiệm vụ phức
tạp, khó khăn và lâu dài nhất trong cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản.
Cuộc đấu tranh giai cấp của vô sản giai cấp diễn ra trong những điều kiện mới, với nội dung
mới tất nhiên phải có những hình thức mới. Trong cuộc đấu tranh này, giai cấp vô sản phải sử
dụng tổng hợp và kết hợp các hình thức đa dạng, phong phú, như "có đổ máu và không có đổ
máu"; bằng bạo lực và hoà bình; bằng quân sự và kinh tế; bằng giáo dục và hành chính, v.v..
Sử dụng hình thức nào, điều đó do tình hình kinh tế, chính trị xã hội của mỗi nước, mỗi giai
đoạn lịch sử cụ thể quy định.
Hình thức mới của đấu tranh giai cấp còn được biểu hiện ở việc thực hiện các nhiệm vụ cụ
thể của sự nghiệp cách mạng. Về kinh tế, đó là xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa. Về chính trị, là xây dựng và phát huy nền dân chủ xã hội chủ
nghĩa, hoàn thiện hệ thống chính trị và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Về tư tưởng
và văn hoá, là xác lập vai trò thống trị của hệ tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin, xây dựng nền
văn hoá xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh đó, giai cấp vô sản còn phải đấu tranh làm thất bại các
âm mưu "diễn biến hoà bình" của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch; bảo vệ vững
chắc hệ tư tưởng vô sản và đấu tranh kiên quyết với các quan điểm tư tưởng sai lầm, phản
động của giai cấp tư sản và chủ nghĩa cơ hội.
* Đặc điểm đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện
nay
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay đấu tranh giai cấp là tất yếu,
tính tất yếu của nó do chính các đặc điểm kinh tế - xã hội của thời kỳ quá độ qui định.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, mục tiêu cuối cùng của cuộc đấu
tranh giai cấp của giai cấp vô sản là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội chưa hoàn thành.
Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là quá độ gián tiếp từ một xã hội thuộc địa, nửa
phong kiến với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất còn thấp, tiến lên chủ nghĩa xã hội
bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Trong thời kỳ này còn cơ sở kinh tế để nảy sinh giai cấp bóc
lột và mâu thuẫn giai cấp vẫn tồn tại. Với đặc điểm nền kinh tế sản xuất nhỏ là phổ biến và
bản thân trong quá trình phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ
chế thị trường đòi hỏi tất yếu phải đấu tranh chống lại khuynh hướng tự phát đi lên chủ nghĩa
tư bản, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trên các lĩnh vực phát triển của đất nước.
Hiện nay, các thế lực phản động trong nước đang bằng nhiều âm mưu và thủ đoạn chống phá
sự nghiệp cách mạng của đất nước. Chúng đang ra sức tập hợp lực lượng, lôi kéo các phần tử
bất mãn với chế độ, lợi dụng chiêu bài dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo…để chống phá
sự nghiệp cách mạng. Để thực hiện các mưu đồ phản động đó, chúng đang tìm mọi cách câu
kết với chủ nghĩa đế quốc, ráo riết thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” hòng xóa bỏ vai
trò lãnh đạo của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay, những tàn dư về tư tưởng,
tâm lý và tập quán lạc hậu của giai cấp phong kiến, tư sản, của chủ nghĩa thực dân cũ, chủ
nghĩa thực dân mới, v.v.. còn tồn tại. Mặt khác, còn có các tư tưởng, tâm lý lạc hậu nảy sinh
chính trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, đó là những tiêu cực do mặt trái của kinh
tế thị trường sinh ra. Tất cả những yếu tố và tàn dư lạc hậu đó không tư động mất đi, mà chỉ
có thể thông qua cuộc đấu tranh giai cấp mới loại bỏ được nó Cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt
Nam hiện nay đang diễn ra gay go, phức tạp trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay được diễn ra trong điều kiện mới với những
thuận lợi rất cơ bản song cũng có không ít các khó khăn. Cùng với những biến đổi to lớn về
kinh tế - xã hội, cơ cấu xã hội - giai cấp, địa vị của các giai cấp trong xã hội ta có biến đổi căn
bản, tạo ra so sánh lực lượng có lợi cho sự nghiệp cách mạng. Giai cấp công nhân Việt Nam
trở thành giai cấp lãnh đạo sự nghiệp cách mạng và có sự phát triển mạnh mẽ cả về số lượng
và chất lượng. Khối liên minh giai cấp mới công nhân - nông dân - trí thức dưới sự lãnh đạo
của Đảng cộng sản Việt Nam được củng cố vững chắc và trở thành nền tảng của chế độ xã
hội mới. Trong bối cảnh quốc tế phức tạp, song vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam
được giữ vững và tăng cường. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tiếp tục
được củng cố, hoàn thiện và trở thành công cụ chính trị mạnh mẽ trong cuộc đấu tranh giai
cấp của giai cấp vô sản và nhân dân lao động. Sự nghiệp đổi mới đất nước hơn 30 năm qua đã
đạt được những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử, tạo ra thế và lực mới cho đất nước tiếp
tục phát triển. Những thành quả của sự nghiệp cách mạng và các tiền đề kinh tế - vật chất đã
tạo dựng được là cơ sở để thực hiện thắng lợi mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại; xu hướng toàn cầu hoá; hội nhập và hợp
tác quốc tế, khu vực phát triển đang tạo ra cho cách mạng Việt Nam cả thời cơ, vận hội và cả
các thách thức trên con đường phát triển của mình.
Bên cạnh những điều kiện thuận lợi cơ bản trên, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội,
cách mạng Việt nam còn gặp không ít khó khăn, thời cơ và thách thức đan xen nhau. Tình
hình hiện nay cho thấy, các thế lực thù địch vẫn tiếp tục thực hiện âm mưu ‘‘diễn biến hoà
bình’’, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài ‘‘dân chủ’’, ‘‘nhân quyền’’ hòng làm thay
đổi chế độ chính trị ở Việt Nam. Sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội thế giới và sự điều
chỉnh để thích nghi của chủ nghĩa tư bản hiện đại và sự điều chỉnh chiến lược của các nước
lớn đã có tác động không nhỏ đến cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay. Bởi vậy, xây
dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là một nhiệm vụ trọng đại, nhưng cũng rất khó
khăn, phức tạp và lâu dài.
Nội dung của cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
hiện nay là thực hiện thắng lợi mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, xây dựng một xã
hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Về thực chất đây là cuộc đấu tranh
giữa các nhân tố thúc đẩy đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa với các nhân tố tác
động nhằm cản trở đất nước theo mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Để thực hiện thắng lợi mục tiêu trên nhân dân Việt Nam phải thực hiện thắng lợi hai nhiệm
vụ chiến lược là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa. Hai nhiệm vụ chiến lược trên của cách mạng Việt Nam có quan hệ thống nhất với
nhau. Bảo vệ vững chắc Tổ quốc mới tạo ra được môi trường và điều kiện thuận lợi để xây
dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Mặt khác, có tạo lập đầy đủ cơ sở kinh tế - vật chất, xây
dựng thành công chủ nghĩa xã hội mới có điều kiện để nâng cao sức mạnh bảo vệ Tổ quốc xã
hội chủ nghĩa. Trong điều kiện hiện nay, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo
vệ chính quyền nhân dân là nhiệm vụ trọng yếu của sự nghiệp cách mạng. Phát triển kinh tế,
tạo lập cơ sở vật chất - kỹ thuật để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội là nhiệm vụ trung
tâm, xuyên suốt của cả thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Nội dung chủ yếu của cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay, là thực hiện thắng lợi sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo định hướng xã hội chủ nghĩa, khắc phục tình trạng
nước kém phát triển; thực hiện công bằng xã hội, chống áp bức, bất công; đấu tranh ngăn
chặn và khắc phục những tư tưởng và hành động tiêu cực, sai trái; đấu tranh làm thất bại mọi
âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch; bảo vệ độc lập dân tộc, xây dựng
thành công chủ nghĩa xã hội.
Như vậy, đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trên tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, với các nội dung cụ thể khác nhau, nhằm giải quyết
nhiều mâu thuẫn của quá trình vận động đi lên chủ nghĩa xã hội.
Đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam được diễn ra với
nhiều hình thức đa dạng, phong phú và đòi hỏi phải sử dụng tổng hợp và kết hợp các hình
thức, biện pháp linh hoạt: bằng hành chính và giáo dục; giữa cải tạo và xây dựng; sử dụng các
hình thức kinh tế trung gian, quá độ; phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa; mở cửa và hội nhập để tranh thủ các vận hội, thời cơ xây dựng thành công chủ nghĩa
xã hội; kết hợp giữa phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường sức mạnh quốc phòng và an
ninh.v.v...
Để thực hiện thắng lợi nội dung của cuộc đấu tranh giai cấp ở Việt Nam hiện nay, đòi hỏi
khách quan phải giải quyết tốt các phương hướng và nhiệm vụ cụ thể của sự nghiệp cách
mạng hiện nay, là nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng; đẩy mạnh toàn diện công
cuộc đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; phát triển văn hoá, thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội; tăng cường quốc phòng và an ninh, mở rộng quan hệ đối
ngoại ; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; giữ vững ổn định chính trị - xã hội đất nước.
Như vậy, cuộc đấu tranh giai cấp trong thời kỳ quá độ lện chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, được
diễn ra trong điều kiện mới, với nội dung và hình thức mới với tính chất phức tạp, khó khăn
và lâu dài. Đối với đội ngũ cán bộ và nhân dân, cần thấu triệt sâu sắc quan điểm của Đảng
cộng sản Việt Nam về đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc hiện nay. Nhận thức rõ đặc
điểm đấu tranh giai cấp ở Việt Nam và các âm mưu chống phá của kẻ thù. Giáo dục nâng cao
lập trường giai cấp và tinh thần cảnh giác cách mạng cho đội ngũ cán bộ và nhân dân trong
tình hình mới.
2. Dân tộc
a. Các hình thức cộng đồng người trước khi hình thành dân tộc
Con người có bản chất xã hội, do vậy bao giờ cũng chỉ tồn tại và phát triển trong những hình
thức cộng đồng người nhất định. Hình thức cộng đồng người là cách thức tổ chức xã hội của
con người trong những thời kỳ lịch sử xã hội khác nhau. Lịch sử phát triển của xã hội loài
người cho đến nay, là lịch sử phát triển của các hình thức cộng đồng người từ thấp đến cao:
thị tộc, bộ lạc, bộ tộc và dân tộc. Trong các hình thức đó thì dân tộc là hình thức cộng đồng
người cao nhất và phổ biến nhất của xã hội loài người hiện nay.
* Thị tộc
Ngay từ khi mới thoát khỏi giới động vật, con người đã sống thành tập đoàn, đó là những
“bầy người nguyên thuỷ”. Khi tiến đến một trình độ cao hơn, những “bầy người” đó phát
triển thành thị tộc. Ph.Ăngghen chỉ rõ: “thị tộc (trong chừng mực những tài liệu hiện có cho
phép chúng ta phán đoán) là một thiết chế chung cho tất cả các dân dã man, cho tận đến khi
họ bước vào thời đại văn minh, và thậm chí còn sau hơn nữa”. Thị tộc vừa là thiết chế xã hội
đầu tiên, vừa là hình thức cộng đồng người sớm nhất của loài người.
Thị tộc có những đặc điểm cơ bản là,các thành viên trong thị tộc đều tiến hành lao động
chung, vai trò của các thành viên phụ thuộc vào vị trí của họ trong nền sản xuất nguyên thuỷ.
Các thành viên của thị tộc có cùng một tổ tiên và nói chung một thứ tiếng; có những thói
quen và tín ngưỡng chung; có một số yếu tố chung của nền văn hoá nguyên thuỷ và mỗi thị
tộc có một tên gọi riêng. Về tổ chức xã hội, thị tộc bầu ra tù trưởng, tộc trưởng, lãnh tụ quân
sự để điều hành công việc chung của thị tộc. Quyền lực của tù trưởng, tộc trưởng, lãnh tụ
quân sự được thực hiện dựa trên cơ sở của uy tín, đạo đức cá nhân của họ. Tù trưởng, tộc
trưởng, lãnh tụ quân sự là do các thành viên của thị tộc bầu ra và họ có thể bị bãi miễn nếu
không thực hiện được vai trò của mình. Mọi thành viên trong thị tộc đều bình đẳng về quyền
lợi và nghĩa vụ.
* Bộ lạc
Bộ lạc là cộng đồng bao gồm những thị tộc có quan hệ cùng huyết thống hoặc các thị tộc có
quan hệ hôn nhân liên kết với nhau. Bộ lạc là hình thức cộng đồng người phát triển từ thị tộc
và do sự liên kết của nhiều thị tộc có cùng huyết thống tạo thành. Ph. Ăngghen viết: “một thị
tộc đã được coi là một đơn vị cơ sở của xã hội, thì toàn bộ chế độ thị tộc, bào tộc và bộ lạc
đều phát triển từ cái đơn vị ấy với một sự tất yếu hầu như không thể ngăn cản nổi- bởi vì đó
là điều hoàn toàn tự nhiên”.
Bộ lạc có những đặc điểm cơ bản sau, cơ sở kinh tế của bộ lạc là chế độ công hữu về đất đai
và công cụ sản xuất. Các thành viên trong bộ lạc đều tiến hành lao động chung, quan hệ giữa
các thành viên trong lĩnh vực sản xuất vật chất là bình đẳng. Cũng như thị tộc, mỗi bộ lạc có
tên gọi riêng; các thành viên nói chung một thứ tiếng; có những tập quan và tín ngưỡng
chung. Song lãnh thổ của bộ lạc có sự ổn định hơn so với thị tộc. Về tổ chức xã hội, đứng đầu
bộ lạc là một hội đồng gồm những tù trưởng của các thị tộc tham gia bộ lạc và có một vị thủ
lĩnh tối cao. Mọi vấn đề quan trọng trong bộ lạc đều được bàn bạc và thông qua trong hội
đồng này. Trong quá trình phát triển của nó, một bộ lạc có thể được tách ra thành các bộ lạc
khác nhau, hoặc là có sự hợp nhất giữa nhiều bộ lạc thành liên minh các bộ lạc.
* Bộ tộc
Bộ tộc là hình thức cộng đồng người hình thành khi xã hội có sự phân chia thành giai cấp.
Các bộ tộc được hình thành từ sự liên kết của nhiều bộ lạc sống trên một lãnh thổ nhất định.
Nếu như thị tộc và bộ lạc chỉ bao gồm hầu hết là những người có cùng huyết thống thì bộ tộc
là sự liên kết của nhiều bộ lạc không cùng huyết thống. Ph.Ăngghen chỉ rõ: “Do việc mua
bán ruộng đất, do sự phát triển hơn nữa của phân công lao động giữa nông nghiệp và thủ
công nghiệp, giữa thương nghiệp và hàng hải, và những thành viên của các thị tộc, bào tộc và
bộ lạc chẳng bao lâu đã phải sống lẫn lộn với nhau; và lãnh thổ của bào tộc và bộ lạc đã phải
thu nhận những người tuy cũng là đồng bào, nhưng lại không thuộc các tập đoàn ấy, tức là
những người lạ xét về nơi ở”.
Bộ tộc hình thành cùng với chế độ chiếm hữu nô lệ, hoặc trong những xã hội bỏ qua chế độ
chiếm hữu nô lệ, thì bộ tộc hình thành cùng với chế độ phong kiến. Sự hình thành và phát
triển của bộ tộc phức tạp hơn thị tộc và bộ lạc. ở những nước khác nhau, những thời đại khác
nhau, bộ tộc có những nét đặc thù riêng. Với tính cách là một hình thức cộng đồng người
trong lịch sử, bộ tộc có những đặc trưng chủ yếu sau: mỗi bộ tộc có tên gọi riêng; có lãnh thổ
riêng mang tính ổn định; có một ngôn ngữ thống nhất. Nhưng vì mối liên hệ cộng đồng chưa
phát triển nên tiếng nói chung đó còn chưa thực sự vững chắc. Bên cạnh tiếng nói chung, thổ
ngữ của các bộ lạc vẫn được sử dụng rộng rãi. Trong bộ tộc đã xuất hiện những yếu tố chung
về tâm lý, văn hoá. Về tổ chức xã hội, việc điều hành công việc xã hội thuộc về nhà nước.
Nhà nước là công cụ do giai cấp thống trị tổ chức ra và phục vụ lợi ích cho giai cấp đó.
Với sự ra đời của bộ tộc, lần đầu tiên trong lịch sử nhân loại có một hình thức cộng đồng
người được hình thành không theo huyết thống mà dựa trên những mối liên hệ về kinh tế, về
lãnh thổ và văn hoá mặc dù những mối liên hệ đó còn chưa thực sự phát triển.
b. Dân tộc - hình thức cộng đồng người phổ biến hiện nay
* Khái niệm dân tộc
Dân tộc là hình thức cộng đồng người phát triển cao nhất từ trước đến nay. Khái niệm dân
tộc được dùng theo hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất dùng để chỉ các quốc gia (Việt Nam,
Campuchia, Anh, Pháp…). Nghĩa thứ hai dùng để chỉ các dân tộc đa số và thiểu số trong một
quốc gia (dân tộc Kinh, Tày, Nùng, Hmông, Vân Kiều, Êđê, Khme...).
C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin tuy chưa đưa ra một định nghĩa hoàn chỉnh về dân tộc,
nhưng đã nêu ra những đặc trưng cơ bản của dân tộc, phân tích một cách khoa học quy luật
hình thành, phát triển của dân tộc và chỉ rõ lập trường của giai cấp vô sản đối với vấn đề dân
tộc. Trong "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản", C.Mác và Ph.Ăngghen cho rằng, giai cấp tư
sản đã ngày càng xóa bỏ tình trạng phân tán về tư liệu sản xuất, về tài sản và về dân cư và đã
tạo nên những "dân tộc thống nhất, có một chính phủ thống nhất, một luật pháp thống nhất,
một lợi ích dân tộc thống nhất mang tính giai cấp và một hàng rào thuế quan thống nhất".
J.Xta-lin đã có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển lý luận về vấn đề dân tộc:
“Dân tộc là một khối cộng đồng người ổn định được thành lập trong lịch sử, dựa trên cơ sở
cộng đồng về tiếng nói, lãnh thổ, sinh hoạt kinh tế và tâm lý, biểu hiện trong cộng đồng văn
hoá”. Như vậy, các nhà kinh điển nói về dân tộc với nghĩa là quốc gia dân tộc và nhấn mạnh
những yếu tố thống nhất, ổn định trong các cộng đồng dân tộc.
Từ quan điểm của của các nhà kinh điển, có thể khái quát: Dân tộc là một cộng đồng người
ổn định được hình thành trong lịch sử trên cơ sở một lãnh thổ thống nhất, một ngôn ngữ
thống nhất, một nền kinh tế thống nhất, một nền văn hóa và tâm lý, tính cách thống nhất, với
một nhà nước và pháp luật thống nhất.
Dân tộc có các đặc trưng chủ yếu sau:
Dân tộc là một cộng đồng người ổn định trên một lãnh thổ thống nhất.
Lãnh thổ là địa bàn sinh tồn và phát triển của dân tộc, nơi mà các cộng đồng người được
hình thành một cách ổn định trong lịch sử. Mỗi dân tộc có một lãnh thổ riêng thống nhất,
không bị chia cắt do được hình thành lâu dài và trải qua nhiều thử thách trong lịch sử. Đồng
thời tính thống nhất của lãnh thổ còn được củng cố bằng sự thống nhất của các yếu tố kinh tế,
chính trị khác. Lãnh thổ thuộc chủ quyền của mỗi quốc gia dân tộc. Không có lãnh thổ thì
không có khái niệm Tổ quốc, quốc gia. Nếu như trong bộ tộc, lãnh thổ còn bị chia cắt bởi các
lãnh chúa v.v… thì lãnh thổ của dân tộc không còn sự chia cắt ấy và ổn định hơn nhiều. Cộng
đồng lãnh thổ là đặc trưng quan trọng không thể thiếu được của dân tộc. Mỗi quốc gia dân tộc
đều có một lãnh thổ xác định và vùng lãnh thổ này được xem là mảnh đất thiêng liêng mà các
thành viên của dân tộc phải có trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ với bất cứ giá nào. Lãnh thổ
của một dân tộc, ngày nay được hiểu không phải chỉ là đất liền mà còn bao hàm cả vùng biển,
vùng trời, hải đảo và thềm lục địa …được thể chế hoá bằng luật pháp quốc gia và quốc tế.
Chủ quyền lãnh thổ quốc gia bao giờ cũng là vấn đề thiêng liêng của mỗi dân tộc.
Dân tộc là một cộng đồng thống nhất về ngôn ngữ.
Ngôn ngữ là một đặc trưng cơ bản của dân tộc. Ngôn ngữ vừa là công cụ giao tiếp kết nối
các thành viên trong cộng đồng dân tộc, vừa là một phương tiện giao lưu văn hóa giữa các tộc
người. Mỗi thành viên của một dân tộc có thể dùng nhiều ngôn ngữ để giao tiếp. Song ở mỗi
dân tộc đều có một ngôn ngữ chung, thống nhất của dân tộc đó. Tính thống nhất trong ngôn
ngữ của dân tộc thể hiện ở sự thống nhất về cấu trúc ngữ pháp và kho từ vựng cơ bản. Ngôn
ngữ dân tộc là một ngôn ngữ đã phát triển. Thống nhất về ngôn ngữ là một trong những đặc
trưng chủ yếu của dân tộc. Ngày nay, khi giao lưu, hội nhập quốc tế được mở rộng, ngôn ngữ
của một quốc gia có thể được nhiều nước sử dụng nhưng ngôn ngữ đó vẫn được xác định
(tiếng mẹ đẻ) là ngôn ngữ chính của dân tộc đã sản sinh ra nó.
Dân tộc là một cộng đồng thống nhất về kinh tế.
Khoa học đã chứng minh rằng, từ cộng đồng thị tộc phát triển lên các hình thức bộ lạc và bộ
tộc, yếu tố liên kết giữa các thành viên của cộng đồng trên cơ sở huyết thống dần dần bị suy
giảm, vai trò của nhân tố kinh tế ngày càng được tăng cường. Với dân tộc, vai trò của nhân tố
kinh tế được biểu hiện ra thật sự mạnh mẽ. Kinh tế chính là một phương thức sinh sống của
dân cư gắn các tộc người thành cộng đồng dân tộc. Tuy nhiên, khi dân tộc quốc gia hình
thành thì kinh tế được hiểu là một nền kinh tế thống nhất của một quốc gia có tính độc lập, tự
chủ.
Ph.Ăngghen đã chứng minh rằng, tác nhân cơ bản dẫn tới việc chuyển từ hình thức cộng
đồng trước dân tộc sang dân tộc là tác nhân kinh tế. Những mối liên hệ kinh tế thường xuyên
và mạnh mẽ, đặc biệt là mối liên hệ thị trường đã làm tăng tính thống nhất, tính ổn định, bền
vững của cộng đồng người đông đảo sống trên một lãnh thổ rộng lớn. Dân tộc có tính điển
hình là dân tộc tư sản, dân tộc này bao gồm các giai cấp, tầng lớp xã hội khác nhau. Các giai
cấp và tầng lớp xã hội này có quan hệ kinh tế chặt chẽ trong một hệ thống kinh tế thống nhất
hình thành trên địa bàn dân tộc, đó là hệ thống kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Trong thế giới hiện đại, có sự hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, nhưng mỗi quốc gia dân tộc
vẫn có một nền kinh tế độc lập, không phụ thuộc và lệ thuộc vào quốc gia khác. Vấn đề chủ
quyền kinh tế quốc gia là vấn đề các nước đều quan tâm hiện nay.
Dân tộc là một cộng đồng bền vững về văn hoá và tâm lý, tính cách.
Văn hoá là yếu tố đặc biệt quan trọng của sự liên kết cộng đồng, nó được coi là "bộ gen", là
"căn cước" của mỗi cộng đồng dân tộc. Văn hoá dân tộc mang nhiều sắc thái của các địa
phương, của các sắc tộc v.v… nhưng nó vẫn là nền văn hoá thống nhất có những đặc trưng
chung và ổn định. Tính thống nhất trong đa dạng là đặc trưng của văn hoá dân tộc. Mỗi dân
tộc có một nền văn hoá độc đáo của mình, tạo nên bản sắc văn hoá của dân tộc. Bên cạnh
những yếu tố văn hoá khác nhau của mỗi giai cấp, mỗi tầng lớp xã hội trong cộng đồng dân
tộc v.v… thì các thành viên của cộng đồng đều có sự tham gia vào sinh hoạt văn hoá chung
của dân tộc. Đặc trưng văn hóa của dân tộc thể hiện ở phong tục, tập quán, tín ngưỡng và các
sinh hoạt văn hoá khác của các thành viên trong cộng đồng dân tộc ấy. Do có quá trình hình
thành và phát triển lâu dài, nên văn hoá dân tộc không dễ bị đồng hoá.
Xã hội càng phát triển, giao lưu văn hóa càng mạnh và nhu cầu văn hoá càng cao thì càng có
sự hòa đồng về văn hóa nhưng hầu hết các dân tộc vẫn giữ được sắc thái văn hóa riêng của
mình. Hơn thế nữa, văn hoá còn là nền tảng tinh thần, là động lực của sự phát triển, là một
công cụ bảo vệ độc lập và chủ quyền của mỗi quốc gia. Lịch sử các cuộc đấu tranh bảo vệ
nền độc lập dân tộc luôn gắn liền với cuộc đấu tranh giữ gìn bản sắc văn hóa, chống lại nguy
cơ bị đồng hoá về văn hoá. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, các quốc gia dân tộc
hiện đại đều ý thức được rằng, muốn bảo vệ và phát triển văn hoá dân tộc thì phải hội nhập
nhưng không đựơc "hoà tan".
Mỗi dân tộc còn có tâm lý, tính cách riêng và được biểu hiện thông qua sinh hoạt vật chất,
sinh hoạt tinh thần của dân tộc ấy, đặc biệt qua các phong tục, tập quán, tín ngưỡng, đời sống
văn hoá. Đây là một đặc trưng quan trọng của mỗi dân tộc. Yếu tố này được tạo nên bởi
những nét đặc thù của một cộng đồng. Nó là sự hội tụ của gần như tất cả các yếu tố sinh học
và xã hội của các tộc người. Nó trở thành tâm thức của mỗi người trong cộng đồng dân tộc
đến mức cho dù phải rời xa lãnh thổ của dân tộc để sống trong một cộng đồng hoàn toàn khác
nhưng đặc trưng văn hóa, tính cách vẫn được lưu giữ lâu dài.
Dân tộc là một cộng đồng người có một nhà nước và pháp luật thống nhất. Đây là một đặc
trưng của dân tộc- quốc gia để phân biệt với dân tộc theo nghĩa là các dân tộc – tộc người (đa
số hay thiểu số). Chính Mác và Ăngghen ngay từ thời kỳ đầu đã chú ý đến yếu tố này và phân
tích trong tác phẩm "Tuyên ngôn của Đảng cộng sản". Từ động lực phát triển kinh tế, với vai
trò tích cực của giai cấp tư sản trong thời kỳ chủ nghĩa tư bản hình thành, các quốc gia dân
tộc đã hình thành ở hầu hết châu Âu. Do yêu cầu của thị trường và lưu thông hàng hoá phát
triển, giai cấp tư sản đã xoá bỏ sự phân tán, sự "cát cứ" về kinh tế và chính trị, hình thành
những quan hệ "liên minh" về lợi ích, kết quả là hình thành "một chính phủ thống nhất", "một
luật pháp thống nhất", "một thuế quan thống nhất"...Do vậy, nhà nước và pháp luật thống
nhất là một đặc trưng của dân tộc và ngày nay đây cũng là một quan niệm phổ biến trên thế
giới. Dân tộc – quốc gia – nhà nước là thống nhất không thể tách rời. Dân tộc nào cũng có
một nhà nước nhất định và nhà nước nào cũng của một dân tộc nhất định.
Những đặc trưng của dân tộc đã cho thấy, dân tộc hoàn toàn khác với các hình thức cộng
đồng người đã hình thành từ trước khi xã hội có giai cấp như thị tộc, bộ lạc. Đồng thời dân
tộc cũng khác với bộ tộc, một hình thức cộng đồng khá phổ biến ở phương Tây trước khi dân
tộc hình thành. Dân tộc có thể từ một bộ tộc phát triển lên và cũng có thể do nhiều bộ tộc hợp
lại. Tuy nhiên, các mối liên hệ giữa các thành viên trong bộ tộc còn lỏng lẻo yếu ớt, còn ở các
dân tộc các mối liên hệ trong cộng đồng ổn định và bền vững hơn. Tính cộng đồng bền vững
này tạo nên sức mạnh của mỗi dân tộc và đảm bảo cho một dân tộc có thể tồn tại, phát triển
trong những điều kiện lịch sử khác nhau kể cả trong điều kiện có giặc ngoại xâm hoặc có sự
giao lưu quốc tế mở rông. Tổng hoà các đặc trưng cơ bản về lãnh thổ, ngôn ngữ, kinh tế, văn
hoá, tâm lý, tính cách, nhà nước và pháp luật thống nhất làm cho cộng đồng dân tộc trở nên
hình thức phát triển nhất và bền vững hơn bất cứ hình thức cộng đồng nào trong lịch sử.
Trong tương lai, dân tộc sẽ tồn tại lâu dài, kể cả sau khi các giai cấp không còn trong lịch sử.
* Quá trình hình thành các dân tộc ở châu Âu và đặc thù sự hình thành dân tộc ở châu Á.
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, dân tộc là hình thức cộng đồng người gắn liền
với xã hội có giai cấp, có nhà nước và các thể chế chính trị. Lịch sử cho thấy, dân tộc có thể
được hình thành từ một bộ tộc phát triển lên, song đa số trường hợp được hình thành trên cơ
sở nhiều bộ tộc và tộc người hợp nhất lại.
C.Mác và Ph.Ăngghen chỉ rõ, ở châu Âu dân tộc hình thành theo hai phương thức chủ yếu
gắn liền với sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản. Phương thức thứ nhất, dân tộc
hình thành từ nhiều bộ tộc khác nhau trong một quốc gia. Quá trình hình thành dân tộc ở đây
vừa là một quá trình thống nhất lãnh thổ, thống nhất thị trường; đồng thời, cũng là một quá
trình đồng hoá các bộ tộc khác nhau thành một dân tộc duy nhất, một quốc gia dân tộc độc
lập, như ở các nước Đức, Ý, Pháp.v.v... Phương thức thứ hai, do điều kiện chế độ phong kiến
chưa bị thủ tiêu, chủ nghĩa tư bản phát triển còn yếu, dân tộc được hình thành từ một bộ tộc.
ở đây không có quá trình đồng hoá các bộ tộc mà chỉ có quá trình thống nhất các lãnh thổ
phong kiến thành lập một quốc gia gồm nhiều dân tộc, trong đó mỗi dân tộc hình thành từ
một bộ tộc riêng, như trường hợp ở các nước Nga, Áo, Hung .v.v...
Quá trình hình thành, phát triển dân tộc diễn ra hết sức lâu dài, đa dạng và phức tạp. ở các
nước châu Âu, sự hình thành và phát triển của dân tộc trải qua các thời kỳ chính: gắn liền với
cuộc cách mạng tư sản do giai cấp tư sản lãnh đạo; gắn liền với phong trào đấu tranh chống
chủ nghĩa đế quốc giải phóng dân tộc; và thời kỳ các dân tộc xã hội chủ nghĩa ra đời. Sự hình
thành các dân tộc trong lịch sử trên thế giới còn tuỳ điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể của
mỗi quốc gia, khu vực. Sự hình thành các quốc gia, dân tộc ở phương Đông có tính đặc thù
riêng. Thực tiễn lịch sử cho thấy, ở Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam... dân tộc được hình thành
rất sớm, không gắn với sự ra đời của chủ nghĩa tư bản.
Tính đặc thù của sự hình thành dân tộc Việt Nam
Dân tộc Việt Nam được hình thành rất sớm trong lịch sử gắn liền với nhu cầu dựng nước và
giữ nước, với quá trình đấu tranh chống ngoại xâm và cải tạo thiên nhiên, bảo vệ nền văn hoá
dân tộc. Lịch sử đã chứng minh rằng, từ hàng nghìn năm trước trên lãnh thổ Việt Nam đã có
một cộng đồng mang đầy đủ các đặc trưng của một dân tộc. Dân tộc Việt Nam đã có một
ngôn ngữ, một lãnh thổ, một nền kinh tế thống nhất; một nhà nước, luật pháp và một nền văn
hoá thống nhất. Khoa học lịch sử đã khẳng định, quá trình hình thành dân tộc Việt Nam được
bắt đầu từ khi nước Đại Việt giành được độc lập (cách đây trên 1000 năm) cho đến thời Lý -
Trần. Việc hình thành dân tộc cũng như việc hình thành nhà nước đếu bắt nguồn từ nhu cầu
chống thiên tai và chống giặc ngoại xâm. Chính đặc trưng này đã tạo nên những nét độc đáo
trong sự cố kết cộng đồng của dân tộc Việt Nam.
3. Mối quan hệ giai cấp - dân tộc - nhân loại
a. Quan hệ giai cấp - dân tộc
Dân tộc và giai cấp là những phạm trù chỉ các quan hệ xã hội khác nhau, có vai trò lịch sử
khác nhau đối với sự phát triển của xã hội. Trong lịch sử nhân loại, giai cấp có trước dân tộc
hàng nghìn năm. Khi giai cấp mất đi, dân tộc vẫn còn tồn tại lâu dài. Trong một dân tộc có
nhiều giai cấp và ngược lại một giai cấp có thể tồn tại trong nhiều dân tộc.
* Giai cấp quyết định dân tộc.

Sự phát triển của phương thức sản xuất xã hội là nguyên nhân xét đến cùng quyết định sự
hình thành, phát triển của các hình thức cộng đồng người trong lịch sử. Phương thức sản xuất
tư bản chủ nghĩa là động lực mạnh mẽ nhất của quá trình thay thế hình thức cộng đồng bộ tộc
bằng hình thức cộng đồng dân tộc. Trong quá trình đó, giai cấp tư sản đã đóng vai trò chính
của việc thúc đẩy sự hình thành dân tộc tư sản.
Quan hệ giai cấp quyết định khuynh hướng phát triển và tính chất của dân tộc. Trong một
thời đại lịch sử, mỗi dân tộc đều do một giai cấp làm đại diện. Giai cấp đó quy định tính chất
dân tộc. Giai cấp thống trị trong xã hội cũng là giai cấp thống trị đối với dân tộc. Những giai
cấp đang lên trong lịch sử, đại biểu cho sự phát triển của lực lượng sản xuất và xã hội cũng là
giai cấp đại biểu cho lợi ích chân chính của dân tộc. Giai cấp đó có khả năng nắm ngọn cờ
dân tộc để tập hợp đông đảo các giai cấp, các tầng lớp khác nhau trong dân tộc đấu tranh
chống giai cấp thống trị phản động, hoặc chống ách áp bức của các dân tộc khác.
Khi giai cấp thống trị đã trở thành lỗi thời, phản động, lợi ích giai cấp của nó mâu thuẫn găy
gắt với lợi ích dân tộc, chúng sẵn sàng từ bỏ lợi ích dân tộc để bảo vệ lợi ích giai cấp. Lúc ấy,
giai cấp thống trị bóc lột trở thành lực lượng kìm hãm sự phát triển của xã hội và của dân tộc.
Yêu cầu tất yếu phải làm cách mạng xã hội lật đổ giai cấp thống trị, phản động để giải phóng
giai cấp và giải phóng dân tộc.
Thực tiễn lịch sử đã chứng minh, ở các nước Châu Âu từ thế kỷ thứ XV, XVI giai cấp tư sản
là lực lượng đại diện cho phương thức sản xuất mới (phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa),
bởi vậy nó là giai cấp tiến bộ và cách mạng. Lợi ích của giai cấp tư sản lúc đó có sự phù hợp
với lợi ích của các giai cấp có lợi ích gắn liền với việc thủ tiêu chế độ phong kiến. Giai cấp tư
sản đã trở thành giai cấp lãnh đạo phong trào cách mạng tư sản, thủ tiêu chế độ phong kiến và
đưa tới sự hình thành các quốc gia, dân tộc tư sản. Khi giai cấp tư sản trở thành lực lượng
thống trị xã hội đã duy trì quan hệ áp bức dân tộc và trở nên đối lập với lợi ích dân tộc. Để
tiếp tục tìm kiếm lợi nhuận, giai cấp tư sản đã tiến hành xâm lược các dân tộc khác. Chủ
nghĩa tư bản đã tạo ra những mâu thuẫn và bất bình đẳng dân tộc sâu sắc; đồng thời, là cội
nguồn chủ yếu của áp bức dân tộc. Áp bức giai cấp là nguyên nhân căn bản của áp bức dân
tộc. Vì vậy, đánh đổ giai cấp tư sản không những chỉ là vì lợi ích giai cấp vô sản và nhân dân
lao động mà còn vì lợi ích của dân tộc. Chính vì vậy chủ nghĩa Mác khẳng định, muốn xoá bỏ
triệt để ách áp bức dân tộc thì phải xoá bỏ nguồn gốc của nó là chế độ người bóc lột người.
Chính chủ nghĩa tư bản đã tạo ra tiền đề để thực hiện điều đó.
Vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ chí Minh đã chỉ rõ, trong các nước
thuộc địa và phụ thuộc, dân tộc chỉ có thể được giải phóng triệt để khi đặt dưới sự lãnh đạo
của giai cấp công nhân và thực hiện thắng lợi các mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ
nghĩa. Và chỉ khi đó vấn đề dân tộc, cùng vấn đề giai cấp mới được giải quyết một cách triệt
để.
* Vấn đề dân tộc có ảnh hưởng quan trọng đến vấn đề giai cấp.
Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ, dân tộc có vai trò quan trọng đối với vấn đề giai cấp. Sự hình
thành dân tộc mở ra những điểu kiện thuận lợi hơn cho cuộc đấu tranh giai cấp. Sự hình thành
các dân tộc tư sản đã mở ra một không gian rộng lớn cho sự phát triển của giai cấp và đấu
tranh giai cấp. Nhưng giai cấp tư sản càng phát triển thì kèm theo với nó là sự lớn mạnh của
giai cấp vô sản. Giai cấp vô sản đã tận dụng được những điều kiện thuận lợi do dân tộc mang
lại để tập hợp lực lượng đấu tranh lật đổ sự thống trị của giai cấp tư sản, giải phóng dân tộc
và giải phóng giai cấp. Chủ nghĩa Mác - Lênin chỉ rõ, trong cuộc đấu tranh của mình, giai cấp
vô sản “Trước hết phải thanh toán xong giai cấp tư sản nước mình đã”[38] và “giai cấp vô sản
mỗi nước trước hết phải giành lấy chính quyền, phải tự vươn lên thành giai cấp dân tộc, phải
tự mình trở thành dân tộc…”[39].
Đấu tranh giải phóng dân tộc là điều kiện, tiền đề cho đấu tranh giải phóng giai cấp. Thực
tiễn lịch sử khẳng định, trong điều kiện chưa có độc lập dân tộc thì giai cấp đại biểu cho
phương thức sản xuất mới muốn trở thành “giai cấp dân tộc” phải đi đầu trong phong trào
cách mạng giải phóng dân tộc, phải thực hiện trước tiên nhiệm vụ khôi phục độc lập dân tộc.
Trong thời đại đế quốc chủ nghĩa, các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc có vai trò hết sức to
lớn đối với sự nghiệp cách mạng của giai cấp vô sản và nhân dân lao động. V.I.Lênin đưa ra
khẩu hiệu kêu gọi giai cấp vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại để
chống lại chủ nghĩa tư bản. Đồng thời đánh giá đúng đắn vai trò có ý nghĩa thời đại của cách
mạng giải phóng dân tộc, chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong nắm ngọn cờ
dân tộc để lãnh đạo quần chúng làm cách mạng. V.I.Lênin chỉ rõ, nhiệm vụ của của giai cấp
công nhân các nước tư bản, đế quốc là phải ra sức ủng hộ phong trào cách mạng giải phóng
dân tộc. Muốn đưa phong trào cách mạng tiến lên, giai cấp công nhân mỗi nước và chính
đảng của nó phải tự mình chứng tỏ là người đại biểu chân chính của dân tộc, phải kết hợp
chặt chẽ lợi ích giai cấp và lợi ích dân tộc; đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc.
Từ những năm 20 của thế kỷ XX, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định, cách mạng vô sản ở
các nước tư bản chủ nghĩa và cách mạng giải phóng dân tộc như “đôi cách của một con
chim”. Người đã chỉ rõ một chân lý là, ở các nước thuộc địa và phụ thuộc, sự nghiệp giải
phóng giai cấp phải được bắt đầu từ sự nghiệp giải phóng dân tộc. Bởi vì, một khi dân tộc đã
bị kẻ thù xâm lược thì giai cấp công nhân và nhân dân lao động cũng trở thành nô lệ cho các
thế lực thống trị, bóc lột ngoại bang. Vì thế, con đường giải phóng giai cấp ở các nước này tất
yếu phải đi từ giải phóng dân tộc và phải gắn lợi ích dân tộc với lợi ích giai cấp. Đối với cách
mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc
không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”. Người chỉ rõ, cách mạng giải
phóng dân tộc không phải là nhân tố bị động, phụ thuộc một chiều vào cách mạng vô sản ở
các nước chính quốc; ngược lại, nếu đảng của giai cấp công nhân có đường lối đúng đắn, biết
phát huy nhân tố bên trong và điều kiện quốc tế bên ngoài, nắm vững thời cơ thì cách mạng ở
nước thuộc địa có thể thành công trước cách mạng ở chính quốc.
Trong thời đại ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất do cuộc cách
mạng khoa học và công nghệ hiện đại đem lại; xu thế toàn cầu hoá, khu vực hoá tăng nhanh
làm cho quan hệ giao lưu, hiểu biết giữa các dân tộc xích lại gần nhau hơn. Đó là một trong
những điều kiện thuận lợi cho cuộc đấu tranh giải phóng giai cấp và giải phóng dân tộc hiện
nay. Một trong những đặc điểm chủ yếu của thời đại ngày nay là đấu tranh giai cấp và đấu
tranh dân tộc gắn bó chặt chẽ với nhau.
b. Quan hệ giai cấp, dân tộc với nhân loại
Nhân loại là khái niệm dùng để chỉ toàn thể cộng đồng người sống trên trái đất. Nhân loại
được hình thành trên cơ sở của việc thiết lập những quan hệ giữa các thành viên, những tập
đoàn và những cộng đồng trở nên một thể thống nhất. Cơ sở của sự thống nhất đó là bản chất
người của từng cá thể và của cả cộng đồng, bản chất đó quy định lợi ích chung và quy luật
phát triển chung của cả cộng đồng nhân loại.
Trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, cộng đồng nhân loại chưa hình thành rõ nét và vấn đề
nhân loại chưa được thực sự đặt ra. Bởi vì, trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ, con người mới
tách khỏi giới động vật; trình độ phát triển về mọi mặt, đặc biệt là trình độ của sản xuất vật
chất còn rất lạc hậu nên các cộng đồng người nguyên thuỷ sống có tính cách biệt lập và
không tạo lập được các mối liên hệ rộng rãi. Chỉ đến giai đoạn phát triển nhất định của văn
minh, con người mới mới bắt đầu có sự nhận thức đầy đủ hơn về chính mình, về quan hệ của
mình với cộng đồng và về vận mệnh của loài người.
Thời cổ đại, một số nhà tư tưởng của giai cấp chủ nô đã coi giai cấp nô lệ chỉ là “công cụ biết
nói”.Chế độ đẳng cấp cực đoan, chế độ phân biệt chủng tộc v.v… trong lịch sử cho thấy, đã
có những tập đoàn người đặc quyền, đặc lợi không muốn thừa nhận sự thống nhất trên cơ sở
bản chất người của một bộ phận cộng đồng nhân loại.
Đối lập với những quan điểm trên, nhiều nhà tư tưởng tiến bộ thuộc các thời đại khác nhau
xem nhân loại như một cộng đồng có chung vận mệnh, có chung bản chất; xem sự tồn tại của
các cá nhân cũng như các cộng đồng, tập đoàn người... không thể tách rời khỏi vận mệnh
nhân loại. Một số nhà tư tưởng thời kỳ Phục Hưng và thời đại cách mạng tư sản đã đề cao
vấn đề nhân loại, đề cao quyền con người. Vì vậy, sự tự ý thức của nhân loại đã có một bước
phát triển lớn. Tuy nhiên, quan niệm của họ còn trừu tượng và phiến diện, chưa thấy được
tính lịch sử và tính giai cấp của vấn đề nhân loại.
Quan niệm về tính thống nhất toàn nhân loại của chủ nghĩa duy vật lịch sử không dừng lại ở
bản chất tộc loại trừu tượng của con người. Chủ nghĩa duy vật lịch sử đã chỉ ra bản chất xã
hội của con người và loài người, coi đó là tiêu chí cơ bản để phân biệt loài người với loài vật
và bản chất ấy là cơ sở của sự thống nhất cộng đồng nhân loại. Con người là sinh vật có bản
chất xã hội, do đó nhân loại là cộng đồng của những thực thể có bản chất xã hội. Cộng đồng
đó không ngừng vận động, phát triển theo trình độ phát triển của những năng lực bản chất
người.
Nền văn minh của nhân loại có được như ngày nay là thành quả hoạt động sáng tạo trong
nhiều thiên niên kỷ của cả loài người và không phải của từng thành viên, từng tập đoàn, từng
cộng đồng người riêng lẻ. Lợi ích nhân loại là cái đảm bảo xét đến cùng cho lợi ích của cả
loài người. Vì vậy, bảo vệ lợi ích của nhân loại là trách nhiệm của mỗi cá nhân, tập đoàn và
các cộng đồng xã hội.
Giai cấp, dân tộc và nhân loại có mối quan hệ biện chứng với nhau. Là những cộng đồng và
tập đoàn người tồn tại và phát triển không tách rời nhân loại, nên giai cấp, dân tộc và nhân
loại luôn có tác động ảnh hưởng lẫn nhau. Quan hệ biện chứng giữa giai cấp, dân tộc và nhân
loại được thể hiện trên các nội dung cơ bản sau:
Trong xã hội có giai cấp, lợi ích nhân loại không tách rời với lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc
và bị chi phối bởi lợi ích giai cấp và dân tộc. Trong xã hội có giai cấp, mỗi giai đoạn lịch sử
nhất định tất yếu hình thành các quan hệ giai cấp, dân tộc. Giai cấp thống trị trong phương
thức sản xuất còn phù hợp với quy luật vận động của lịch sử không những là đại biểu cho lợi
ích chân chính của dân tộc, mà còn có vai trò to lớn thúc đẩy sự tiến bộ của văn minh nhân
loại. Ngược lại, khi giai cấp thống trị dân tộc trở lên lỗi thời, phản động, thì lợi ích của nó về
căn bản mâu thuẫn với lợi ích chung của dân tộc và lợi ích toàn nhân loại.
Trong xã hội phong kiến, giai cấp tư sản là giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất mới,
phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử. Lúc đó lợi ích của giai cấp tư sản phù hợp với lợi
ích của dân tộc và nhân loại, vì vậy giai cấp tư sản đã có đóng góp tích cực trong việc hình
thành dân tộc và thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng nhân loại.
Giai cấp tư sản sau khi trở thành giai cấp thống trị xã hội, chúng đã nhanh chóng củng cố
quyền lực của mình để duy trì áp bức giai cấp và áp bức dân tộc. Hiện nay, sự phát triển của
chủ nghĩa tư bản đang đặt nhân loại đứng nhiều vấn đề toàn cấu cấp bách, như ô nhiễm môi
trường sống; cạn kiệt tài nguyên; đói nghèo; bệnh tật; khủng bố.v.v.. Giai cấp tư sản thực sự
là trở lực chính của tiến bộ xã hội hiện nay. Giai cấp công nhân là giai cấp có lợi ích phù hợp
với lợi ích căn bản của dân tộc và nhân loại hiện nay, do vậy muốn giải phóng mình giai cấp
công nhân phải đồng thời giải phóng dân tộc và giải phóng toàn nhân loại. Đó không chỉ là sự
nghiệp giải phóng một giai cấp, mà còn là sự nghiệp giải phóng xã hội, giải phóng con người
nói chung.
Tuy nhiên, vấn đề nhân loại không phải bị chi phối một cách thụ động bởi vấn đề dân tộc và
giai cấp, mà có vai trò tác động trở lại rất quan trọng. Trước hết, sự tồn tại của nhân loại là
tiền đề, là điều kiện tất yếu thường xuyên của sự tồn tại dân tộc và giai cấp. Sự phát triển của
thế giới mà trước hết là sự phát triển của lực lượng sản xuất xã hội nói chung đã tạo ra những
tiền đề quan trọng cho con người cải tạo tự nhiên và xã hội, phục vụ cho cuộc sống của mình.
Tác động của nhân loại đến dân tộc và giai cấp còn được thể hiện ở chỗ, sự phát triển về mọi
mặt của nhân loại tạo ra những điều kiện thuận lợi cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và
giai cấp. Lịch sử đã khẳng định, sự phát triển của nhân loại qua mỗi giai đoạn đã từng bước
tác động to lớn đến phong trào giải phóng giai cấp và giải phóng dân tộc. Sự phát triển đó tạo
ra những điều kiện thuận lợi về vật chất và tinh thần cho cuộc đấu tranh của các giai cấp tiến
bộ, cách mạng để lật đổ ách thống trị của các giai cấp thống trị, phản động.
Sự phát triển của lực lượng sản xuất, của cách mạng khoa học, công nghệ hiện đại và toàn
cầu hoá hiện nay đang làm gay gắt thêm những vấn đề toàn cầu của thời đại. Việc giải quyết
tốt các vấn đề toàn cầu của thời đại sẽ tạo ra tiền đề và điều kiện góp phần giải quyết vấn đề
dân tộc và giai cấp hiện nay.
Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở lý luận, phương pháp luận khoa học để nhận
thức và giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa giai cấp, dân tộc và nhân loại trong thời đại
ngày nay. Đây còn là cơ sở lý luận để đấu tranh, phê phán các quan điểm sai lầm của các học
giả tư sản và chủ nghĩa cơ hội về vấn đề này hiện nay.
Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam đã giải quyết đúng đắn mối quan hệ
giữa lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc và lợi ích nhân loại. Ngày nay, sự nghiệp đổi mới toàn
diện đất nước Việt Nam chính là đóng góp quan trọng vào phong trào cách mạng thế giới và
tiến bộ xã hội trong thời đại hiện nay. Để thực hiện được mục tiêu của cách mạng Việt Nam
là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, cần phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân
tộc kết hợp với sức mạnh của thời đại. Vận dụng sáng tạo lý luận về giai cấp và đấu tranh giai
cấp, về mối quan hệ giữa giai cấp, dân tộc và nhân loại của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, đưa sự nghiệp đổi mới đất nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa đến thắng lợi, góp phần tích cực vào thực hiện tiến bộ xã hội
của nhân dân thế giới.
III. NHÀ NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG XÃ HỘ
1. Nhà nước
Nhà nước là một hiện tượng xã hội, tồn tại ở trong các xã hội có giai cấp và có đấu tranh giai
cấp. Do nhận thức, lợi ích giai cấp khác nhau, phương pháp tiếp cận khác nhau nên trong lịch
sử tư tưởng của nhân loại đã có nhiều cách hiểu khác nhau về nhà nước xoay quanh những
vấn đề cơ bản như: nguồn gốc, bản chất, chức năng của nhà nước, các kiểu và hình thức nhà
nước trong lịch sử,.. Có hai loại quan điểm chính là quan điểm ngoài mácxít và quan điểm
mácxít về nhà nước. Nhìn chung, các quan điểm ngoài mácxít, do hạn chế về mặt lịch sử, về
nhận thức, do bị chi phối bởi lợi ích của giai cấp đã giải thích không đúng, không mang tính
khách quan, khoa học về nhà nước
Quan điểm về nhà nước trong lịch sử được các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác –Lênin kế
thừa, bổ sung và phát triển đã đạt được giá trị khoa học khi giải thích hiện tượng nhà nước.
a. Nguồn gốc của nhà nước
Ph. Ăngghen, trong tác phẩm Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước
cho rằng, nhà nước là một phạm trù lịch sử: “Nhà nước tồn tại không phải là mãi mãi từ ngàn
xưa. Đã từng có xã hội không cần đến nhà nước, không có một khái niệm nào về nhà nước và
chính quyền nhà nước cả”
Trong xã nguyên thủy, với sự tồn tạị của cộng đồng thị tộc, bộ lạc, chưa xuất hiện nhà nước,
chưa có nhà nước với tư cách là cơ quan quyền lực của giai cấp, duy trì sự thống trị của giai
cấp, đối lập với nhân dân. Xã hội tồn tại theo thể chế tự quản. Vào giai đoạn cuối của xã hội
cộng sản nguyên thủy, trong xã hội xuất hiện chế độ tư hữu. Sự bất bình đẳng, phân hóa giai
cấp diễn ra phổ biến. Xuất hiện giai cấp thống trị và giai cấp bị thống trị. Quan hệ áp bức bóc
lột dần dần thay cho quan hệ bình đẳng giữa người với người, nền dân chủ bị thay bằng nền
độc tài. Điều đó dẫn đến những mâu thuẫn giai cấp gay gắt, không thể điều hòa được. Các
cuộc đấu tranh nổi dậy của giai cấp bị trị chống lại sự thống trị của giai cấp thống trị diễn ra
thường xuyên. Để giữ địa vị và quyền lợi của mình, giai cấp thống trị sử dụng công cụ bạo
lực để đàn áp sự phản kháng, nổi dậy đấu tranh của giai cấp bị trị. Cuộc đấu tranh giai cấp
đầu tiên trong xã hội Chiếm hữu nô lệ mang tính quyết liệt giữa hai giai cấp chủ nô và nô lệ,
đòi hỏi sự ra đời của nhà nước để có thể “ làm dịu” mâu thuẫn giai cấp, duy trì sự sự tồn tại
của xã hội.
Nhà nước ra đời trong những điều kiện hoàn cảnh lịch sử nhất định. Nhà nước là sản phẩm
của một xã hội đã phát triển tới một giai đoạn nhất định khi “ xã hội đó đã bị phân thành
những mặt đối lập không thể điều hòa mà xã hội đó bất lực không sao loại bỏ được”.
Nhà nước ra đời để đáp ứng yêu cầu duy trì trật tự và thống trị xã hội của giai cấp thống trị,
để cho cuộc đấu tranh giai cấp không đi đến sự tiêu diệt lẫn nhau và tiêu diệt luôn cả xã hội,
để duy trì xã hội trong vòng “trật tự”. V.I.Lênin cho rằng, khi trong xã hội xuất hiện “ biểu
hiện của mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được” thì nhà nước ra đời. Rằng: “Bất cứ ở
đâu, hễ lúc nào và chừng nào, về mặt khách quan, những mâu thuẫn giai cấp không thể điều
hòa được, thì nhà nước xuất hiện.Và ngược lại, sự tồn tại của nhà nước chứng tỏ rằng những
mâu thuẫn giai cấp là không thể điều hòa được”.
Như vậy, nguyên nhân sâu xa của sự xuất hiện nhà nước là do sự phát triển của lực lượng
sản xuất dẫn đến sự dư thừa tương đối của cải, xuất hiện chế độ tư hữu, còn nguyên nhân trực
tiếp đẫn tới sự xuất hiện nhà nước là do mâu thuẫn giai cấp trong xã hội gay gắt không thể
điều hòa được. Nhà nước ra đời là một tất yếu khách quan để “làm dịu” sự xung đột giai cấp,
để duy trì trật tự xã hội trong vòng “ trật tự” mà ở đó, địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị
được đảm bảo.
b. Bản chất của nhà nước
Nhà nước ra đời trong điều kiện kinh tế - xã hội nhất định. Nhà nước chỉ ra đời và tồn tại
trong xã hội có mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp. Nhà nước, theo Ph.Ăngghen:
“chẳng qua chỉ là một bộ máy của một giai cấp này dùng để trấn áp một giai cấp khác, điều
đó trong chế độ Cộng hòa dân chủ cũng hoàn toàn giống như trong chế độ quân chủ”.
V. I Lênin khẳng định lại quan điểm của C. Mác về nhà nước: “Theo Mác, nhà nước là một
cơ quan thống trị giai cấp, là một cơ quan áp bức của một giai cấp này đối với một giai cấp
khác; đó là sự kiến lập một “trật tự”, trật tự này hợp pháp hóa và củng cố sự áp bức kia bằng
cách làm dịu xung đột giai cấp”.
Thông thường, giai cấp thống trị có quyền lực kinh tế trong xã hội là giai cấp lập ra và sử
dụng nhà nước như là công cụ để duy trì trật tự xã hội, bảo vệ địa vị và quyền lợi của giai cấp
mình.
Như vậy, nhà nước, về bản chất, là một tổ chức chính trị của một giai cấp thống trị về mặt
kinh tế nhằm bảo vệ trật tự hiện hành và đàn áp sự phản kháng của các giai cấp khác.
Nhà nước chỉ là công cụ chuyên chính của một giai cấp, không có nhà nước đứng trên, đứng
ngoài giai cấp. Tuy nhiên, cũng có trường hợp nhà nước cũng có thể là sản phẩm của sự thỏa
hiệp về quyền lợi tạm thời giữa một số giai cấp để chống lại một giai cấp khác. Hoặc cũng có
khi nhà nước giữ một mức độ độc lập đối với hai giai cấp đối địch, khi cuộc đấu tranh giữa
chúng đạt tới mức cân bằng nhất định. Ph. Ăngghen chỉ rõ: “Tuy nhiên cũng có trường hợp
ngoại lệ, là có những thời kỳ trong đó những giai cấp đang đấu tranh với nhau lại gần đạt
được một thế bình quân khiến cho chính quyền nhà nước, tựa hồ một kẻ trung gian giữa các
bên, lại tạm thời có được một mức độ độc lập nào đó đối với cả hai giai cấp”.
Nhà nước dù có tồn tại dưới hình thức nào thì cũng phản ánh và mang bản chất giai cấp. Đo
đó, để phân biệt nhà nước với các tổ chức xã hội khác cần phải nhận biết các đặc trưng của
nhà nước.
c. Đặc trưng cơ bản của nhà nước

Ph. Ăngghen cho rằng, nhà nước có ba đặc trưng cơ bản. Một là, nhà nước quản lý cư dân
trên một vùng lãnh thổ nhất định: “… so với tổ chức huyết tộc trước kia (thị tộc hay bộ tộc)
thì đặc trưng thứ nhất của nhà nước là ở chỗ nó phân chia thần dân trong quốc gia theo sự
phân chia lãnh thổ…”. Cư dân trong cộng đồng nhà nước không chỉ tồn tại quan hệ huyết
thống mà còn tồn tại trên cơ sở quan hệ ngoài huyết thống. Đó là quan hệ kinh tế, quan hệ xã
hội, quan hệ chính trị,.. giữa các thành phần cư dân trong một phạm vi lãnh thổ nhất định.
Hình thành biên giới quốc gia giữa các nhà nước với tư cách là một quốc gia – dân tộc. Trong
cộng đồng nhà nước có thể tồn tại nhiều giai cấp, tầng lớp, thành phần xã hội. Trong xã hội
hiện đại vẫn có những nhà nước, mà ở đó ngoài giai cấp, tầng lớp xã hội vẫn còn tồn tại cộng
đồng thị tộc, bộ lạc, bộ tộc. Về nguyên tắc, quyền lực nhà nước có hiệu lực với tất cả thành
viên, tổ chức tồn tại trong phạm vi biên giới quốc gia.Việc xuất nhập cảnh do nhà nước quản
lý.
Hai là, nhà nước có hệ thống các cơ quan quyền lực chuyên nghiệp mang tính cưỡng chế đối
với mọi thành viên như: hệ thống chính quyền từ trung ương tới cơ sở, lực lượng vũ trang,
cảnh sát, nhà tù… đó là “những công cụ vũ lực chủ yếu của quyền lực nhà nước”.
Nhà nước quản lý xã hội dựa vào pháp luật là chủ yếu. Bằng hệ thống luật pháp, nhà nước
“cưỡng bức” mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội phải thực hiện các chính sách theo hướng có
lợi cho giai cấp thống trị. Bộ máy chính quyền từ trung ương đến cơ sở là công cụ triển khai
thực hiện những chính sách của nhà nước. Bộ máy này được nhà nước trả lương từ các nguồn
thu trong ngân sách, do đó thường trung thành với giai cấp thống trị. Quyền lực nhà nước
không thuộc về nhân dân mà thuộc về giai cấp thống trị, ngày càng xa rời nhân dân, đối lập
với nhân dân.
Ba là, nhà nước có hệ thống thuế khóa để nuôi bộ máy chính quyền.
Để duy trì sự thống trị của mình, giai cấp thống trị trước hết phải đảm bảo hoạt động của bộ
máy nhà nước. Mà muốn bộ máy nhà nước hoạt động thì phải có nguồn tài chính. Nguồn tài
chính được nhà nước huy động chủ yếu là do thu thuế, sau đó là quốc trái thu được do sự
cưỡng bức hoặc do sự tự nguyện của công dân. V.I. Lênin cho rằng: “muốn duy trì quyền lực
xã hội đặc biệt, đặt lên trên xã hội, thì phải có thuế và quốc trái”.
d. Chức năng cơ bản của nhà nước
Nhà nước, về bản chất là công cụ thống trị của giai cấp thống trị, song để duy trì nhà hội
trong vòng “ trật tự”, nhà nước đồng thời phải thực hiện nhiều chức năng: chức năng thống trị
chính trị của giai cấp và chức năng xã hội, chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.
Chức năng thống trị chính trị của giai cấp chịu sự qui định bởi tính giai cấp của nhà nước. Là
công cụ thống trị giai cấp, nhà nước thường xuyên sử dụng bộ máy quyền lực để duy trì sự
thống trị đó thông qua hệ thống chính sách và pháp luật. Bộ máy quyền lực của nhà nước từ
trung ương đến cơ sở, nhân danh nhà nước duy trì trật tự xã hội, đàn áp mọi sự phản kháng
của giai cấp bị trị, các lực lượng chống đối nhằm bảo vệ địa vị và quyền lợi của giai cấp
thống trị.
Chức năng xã hội của nhà nước được biểu hiện ở chỗ, nhà nước nhân danh xã hội làm nhiệm
vụ quản lý nhà nước về xã hội, điều hành các công việc chung của xã hội như: thủy lợi, giao
thông, y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường,.. để duy trì sự ổn định của xã hội trong “trật tự” theo
quan điểm của giai cấp thống trị. Tuy nhiên, theo Ph. Ăngghen, nhà nước là đại biểu chính
thức của toàn xã hội chỉ trong chừng mực nó là nhà nước của bản thân giai cấp đại diện cho
toàn xã hội trong thời đại tương ứng.
Mối quan hệ giữa chức năng thống trị chính trị của giai cấp và chức năng xã hội của nhà
nước.
Do bản chất giai cấp của nhà nước qui định, nhà nước bao giờ cũng đặt chức năng thống trị
chính trị của giai cấp lên hàng đầu. Giai cấp thống trị bao giờ cũng sử dụng nhà nước như
một công cụ thống trị để duy trì quyền thống trị của mình, bảo vệ lợi ích trước hết là là lợi ích
của giai cấp mình. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp thống trị vì thế, giữ địa vị quyết
định, nó chi phối và định hướng chức năng xã hội của nhà nước.
Để duy trì trật tự xã hội, nhà nước của giai cấp thống trị còn phải thực hiện chức năng xã hội
của mình. Ph. Ăngghen cho rằng: “… chức năng xã hội là cơ sở của sự thống trị chính trị; và
sự thống trị chính trị cũng chỉ kéo dài chừng nào nó còn thực hiện chức năng xã hội đó của
nó”. Do vậy, chức năng xã hội của nhà nước có vai trò rất quan trọng đối với sự tồn tại của
nó. Nếu chính quyền nhà nước nào không chú ý tới chức năng xã hội thì sẽ nhanh chóng đi
tới sự sụp đổ.
Như vậy, giữa chức năng thống trị chính trị và chức năng xã hội của nhà nước luôn có mối
quan hệ hữu cơ với nhau. Một nhà nước tồn tại lâu dài khi giai cấp thống trị biết giải quyết ổn
thỏa lợi ích giai cấp và lợi ích của toàn xã hội trong những hoàn cảnh, điều kiện cụ thể.
Ngoài chức năng thống trị chính trị của giai cấp và chức năng xã hội, nhà nước còn có chức
năng đối nội và chức năng đối ngoại.
Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại
Chức năng đối nội của nhà nước là sự thực hiện đường lối đối nội nhằm duy trì trật tự xã hội
thông qua các công cụ như: chính sách xã hội, luật pháp, cơ quan truyền thông, văn hóa, y tế,
giáo dục,.. Chức năng đối nội được thực hiện trong tất cả các lĩnh vực trong đời sống xã hội
của mỗi quốc gia, dân tộc nhằm đáp ứng và giải quyết những nhu cầu chung của toàn xã hội.
Chức năng đối nội được nhà nước thực hiện một cách thường xuyên, liên tục thông qua lăng
kính giai cấp của giai cấp thống trị.
Chức năng đối ngoại của nhà nước là sự triển khai thực hiện chính sách đối ngoại của giai
cấp thống trị nhằm giải quyết mối quan hệ với các thể chế nhà nước khác dưới danh nghĩa là
quốc gia dân tộc, nhằm bảo vệ lãnh thổ quốc gia, đáp ứng nhu cầu trao đổi kinh tế, văn hóa,
khoa học kỹ thuật, y tế, giáo dục,.. của mình. Trong xã hội hiện đại, chính sách đối ngoại của
nhà nước được các quốc gia coi trọng, xem đó như là điều kiện cho sự phát triển của mình.
Các nhà nước không chỉ quan hệ với nhau mà còn quan hệ với các tổ chức quốc tế, các tổ
chức phi chính phủ,..
Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại của nhà nước là hai mặt của một thực thể thống
nhất, hỗ trợ và tác động lẫn nhau nhằm thực hiện đường lối đối nội và đường lối đối ngoại
của giai cấp thống trị. Trong mối quan hệ này thì chức năng đối nội của nhà nước giữ vai trò
chủ yếu. Bởi vì, nhà nước trước hết phải duy trì được trật tự xã hội, giải quyết những công
việc xã hội, để xã hội tồn tại trong vòng trật tự nhất có thể. Làm tốt chức năng đối nội, nhà
nước mới có điều kiện để thực hiện tốt chức năng đối ngoại.
Khi chức năng đối ngoại được thực hiện tốt thì chức năng đối nội lại càng có điều kiện thực
hiện, vị thế và vai trò của nhà nước ngày càng cao, các vấn đề kinh tế - xã hội được đảm bảo,
an ninh quốc phòng được giữ vững, văn hóa, giáo dục, y tế cộng đồng,.. phát triển.Trong xã
hội hiện đại, nhà nước nào giữ được sự ổn định chính trị - xã hội thì các nhà đầu tư nước
ngoài mới dám đầu tư, thực hiện các dự án lớn, kinh tế - xã hội và các lĩnh vực khác của đời
sống xã hội mới có điều kiện phát triển.
e. Các kiểu và hình thức nhà nước
Nhà nước tồn tại rất phong phú và đa dạng. Để đễ nhận biết, cần phải phân loại thành kiểu và
hình thức của nhà nước.
Căn cứ vào tính chất giai cấp của nhà nước có thể phân biệt các kiểu nhà nước. Trong lịch sử
xã hội có giai cấp, chỉ có giai cấp chủ nô, địa chủ phong kiến, tư sản và vô sản đã từng có nhà
nước, lấy nhà nước làm công cụ thống trị giai cấp của mình. Do đó, đã từng tồn tại bốn kiểu
nhà nước trong lịch sử: nhà nước chủ nô quý tộc, nhà nước phong kiến, nhà nước tư sản, nhà
nước vô sản. Các kiểu nhà nước trên cơ bản giống nhau ở chỗ: đều là công cụ thống trị của
giai cấp thống trị. Tuy nhiên, nhà nước vô sản có sự khác biệt về chất với các kiểu nhà nước
khác ở chỗ: nó là nhà nước đặc biệt, nhà nước của số đông thống trị số ít. Giai cấp vô sản liên
minh với giai cấp nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ và các tầng lớp nhân dân lao động khác
duy trì sự thống trị của mình đối với toàn xã hội.
Hình thức nhà nước là khái niệm dùng để chỉ cách thức tổ chức, phương thức thực hiện
quyền lực nhà nước của giai cấp thống trị. Hình thức nhà nước thực chất là hình thức cầm
quyền của giai cấp thống trị. Hình thức nhà nước chịu sự qui định của bản chất giai cấp của
nhà nước, bởi tính chất và trình độ phát triển của kinh tế -xã hội, bởi cơ cấu giai cấp, tương
quan lực lượng giữa các giai cấp trong xã hội, bởi đặc điểm lịch, sử văn hóa xã hội, phong tục
tập quán, tín ngưỡng tôn giáo của mỗi quốc gia – dân tộc.
Trong kiểu nhà nước chủ nô quý tộc thời đại chiếm hữu nô lệ từng tồn tại nhiều hình thức nhà
nước khác nhau như: nhà nước quân chủ chủ nô, nhà nước cộng hòa dân chủ chủ nô. Nhà
nước thành bang Xpác ở Hy Lạp thời Cổ đại là điển hình của hình thức quân chủ chủ nô. Ở
đó, quyền lực nhà nước nằm trong tay hoàng đế. Nhà nước thành bang Aten là điển hình của
hình thức nhà nước cộng hòa dân chủ chủ nô. Quyền lực nhà nước thuộc về Hội đồng trưởng
lão. Hội đồng này còn được gọi là Hội đồng chấp chính quan, do cư dân Aten bầu ra theo
hình thức bỏ phiếu tín nhiệm. Các viên quan trong Hội đồng có thể bị bãi miễn nếu không
còn đủ uy tín.
Về hình thức, dù là nhà nước dân chủ hay quân chủ thì về bản chất, đều là công cụ thống trị
của giai cấp chủ nô đối với giai cấp nô lệ và các tầng lớp cư dân khác trong xã hội.V. I.
Lênin, trong tác phẩm Bàn về nhà nước cho rằng: “… người ta đã phân biệt chính thể quân
chủ và chính thể cộng hòa, chính thể quý tộc và chính thể dân chủ. Chính thể quân chủ, tức là
chính quyền của một người; trong chính thể cộng hòa, thì không một quyền lực nào mà
không phải do bầu cử mà có; chính tthể quý tộc, tức là chính thể của một thiểu số tương đối
nhỏ hẹp; chính thể dân chủ, tức là chính quyền của nhân dân… Mặc dù có sự khác nhau như
thế, nhưng nhà nước, trong thời đại chế độ nô lệ, dù là dân chủ hay cộng hòa quý tộc hay
cộng hòa dân chủ, đều là nhà nước chủ nô”.
Thời Trung cổ, giai cấp địa chủ phong kiến nắm trong tay quyền thống trị xã hội. Nhà nước
tồn tại dưới hình thức nhà nước phong kiến tập quyền và nhà nước phong kiến phân quyền.
Trong hình thức nhà nước phong kiến tập quyền thì quyền lực tập trung trong tay chính
quyền trung ương, đứng đầu là vua, hoàng đế. Vua, hoàng đế có quyền lực tuyệt đối. Khẩu dụ
của vua được coi ngang bằng với pháp luật. Nhà nước phong kiến phân quyền là hình thức
nhà nước mà ở đó, quyền lực bị phân tán bởi nhiều thế lực phong kiến cát cứ ở các địa
phương khác nhau. Chính quyền trung ương tồn tại chỉ trên danh nghĩa. Thực tế, vua, hoàng
đế chỉ là bù nhìn, không có thực quyền.
Về bản chất, dù tồn tại dười hình thức phân quyền hay tập quyền thì nhà nước phong kiến
vẫn là nhà nước của giai cấp địa chủ, quý tộc, là công cụ thống trị giai cấp của giai cấp địa
chủ, quý tộc.
Trong xã hội tư bản tồn tại nhiều hình thức nhà nước như: chế độ cộng hòa, chế độ cộng hòa
đại nghị, chế độ cộng hòa tổng thống, chế độ cộng hòa thủ tướng, chế độ quân chủ lập hiến,
nhà nước liên bang, nhà nước phúc lợi chung,.. Các hình thức nhà nước này dù có khác nhau
về hình thức do chế độ bầu cử, chế độ một hay hai viện, nhiệm kỳ và quyền lực của tổng
thống, thủ tướng, sự phân chia quyền lực giữa tổng thống, thủ tướng và nội các chính phủ…;
song, về bản chất đều là nhà nước tư sản, là công cụ thống trị của giai cấp tư sản đối với các
giai cấp, tầng lớp khác trong xã hội. V.I. Lênin trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng đã
viết: “những hình thức của nhà nước tư sản thì hết sức khác nhau, nhưng thực chất chỉ là một:
chung quy lại thì tất cả những hình thức nhà nước ấy, vô luận thế nào, cũng tất nhiên phải là
nền chuyên chính tư sản”[52].
Trong các hình thức nhà nước tư sản, các tập đoàn tư bản, thông qua tổ chức đảng chính trị,
thực hiện quyền lãnh đạo của mình, bảo vệ quyền lợi và địa vị thống trị của giai cấp, tập đoàn
mình. Về hình thức, các hình thức nhà nước tư sản đều đề cao quyền tự do, dân chủ của mọi
người. Tuy nhiên cần chú ý rằng, về bản chất thì nhà nước tư sản nào cũng là công cụ chuyên
chính của giai cấp tư sản, được luật pháp tư sản bảo vệ, nền dân chủ tư sản, thực chất chỉ nền
dân chủ của số ít những người có quyền, có tiền và địa vị, thế lực trong xã hội, là nền dân chủ
có giới hạn trong nền dân chủ tư sản.
Kiểu nhà nước vô sản là kiểu nhà nước “đặc biệt”, là nhà nước của số đông thống trị số ít.
Trong kiểu nhà nước vô sản, giai cấp vô sản liên minh với giai cấp nông dân, tầng lớp trí thức
tiến bộ và nhân dân lao động, sau khi tiến hành đấu tranh cách mạng giành chính quyền nhà
nước từ tay giai cấp địa chủ phong kiến và chính quyền đô hộ như ở Việt Nam năm 1945, ở
Trung Quốc năm 1949, hoặc từ tay giai cấp tư sản như ở nước Nga năm 1917, thiết lập nền
chuyên chính của mình. Trong tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta, C. Mác cho rằng: “Giữa
xã hội tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa là một thời kỳ cải biến cách mạng từ xã hội nọ
sang xã hội kia. Thích ứng với với thời kỳ ấy là một kỳ quá độ chính trị, và nhà nước của thời
kỳ ấy không thể là cái gì khác hơn là nền chuyên chính cách mạng của giai cấp vô sản.
Nền chuyên chính vô sản (nhà nước vô sản) có chức năng cơ bản là xây dựng một trật tự xã
hội mới, thủ tiêu chế độ người áp bức bóc lột người, đập tan sự phản kháng của các thế lực
phản động đã bị đánh đổ nhưng chưa bị tiêu diệt, vẫn ngoan cố chống lại chính quyền do giai
cấp vô sản lãnh đạo. Tuy khác nhau về tên gọi, nhưng thực chất nhà nước vô sản là nhà nước
do giai cấp vô sản lãnh đạo, liên minh với giai cấp nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ, và các
tầng lớp nhân dân lao động khác đại diện và bảo vệ quyền lợi của giai cấp và của toàn thể
nhân dân lao động. Trong đó, nhân dân lao động thực sự làm chủ xã hội, thực hiện quyền dân
chủ vô sản, dân chủ kiểu mới, dân chủ của số đông, có nhiệm vụ tiếp tục cuộc cách mạng vô
sản, thực hiện mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Để thực hiện sứ mệnh của
mình, giai cấp vô sản phải thực hiện chức năng tổ chức xây dựng và chức năng trấn áp.
Chức năng tổ chức, xây dựng đòi hỏi nhà nước phải chú ý xây dựng một trật tự kinh tế mới,
một trật tự xã hội mới. Điều đó có vai trò quyết định nhất đối với sự tồn tại của nhà nước vô
sản. Cùng với đó, nhà nước còn phải thực hiện chức năng trấn áp sự phản kháng của các lực
lượng chống đối. Chức năng này có vai trò hết sức quan trọng, nó là điều kiện để nhà nước vô
sản giữ vững nền chuyên chính của mình.
Để thực hiện tốt chức năng tổ chức, xây dựng và chức năng trấn áp, phải thực hiện nguyên
tắc dân chủ của nền dân chủ vô sản. V.I. Lênin cho rằng, một trong những nhiệm vụ hàng đầu
của chuyên chính vô sản là “phát triển nền dân chủ đến cùng, tìm ra những hình thức của sự
phát triển ấy, đem thí nghiệm những hình thức ấy trong thực tiễn”.
Phát triển và hoàn thiện nền dân chủ vô sản cũng có nghĩa là phát triển hoàn thiện nhà nước
vô sản. Và, theo quan điểm mácxít, đến một lúc nào đó, khi nhà nước vô sản đã hoàn thành
chức năng của nó, khi nền kinh tế và trình độ phát triển xã hội đến giai đoạn cao: “Giai đoạn
cộng sản chủ nghĩa”, xã hội tồn tại theo một trật tự mới theo nguyên tắc “tự giác”, thì lúc đó
nhà nước “tự tiêu vong”.
Ở Việt Nam trong lịch sử đã từng tồn tại nhà nước phong kiến trung ương phân quyền và tập
quyền từ thế kỷ X đến nửa sau thế kỷ XIX. Khi thực dân Pháp đặt ách đô hộ nước ta từ 1884
đến 1945, tồn tại nhà nước thuộc địa nửa phong kiến. Sau cách mạng tháng Tám 1945, nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời chấm dứt sự tồn tại của nhà nước thuộc địa nửa phong
kiến, mở ra một trang sử mới của sự phát triển nhà nước.
Hiện nay, Đảng chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Văn kiện Đại
hội lần thứ XII của Đảng nhấn mạnh một số đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa:
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đặt dưới quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản, tồn tại
theo nguyên tắc: “Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Bản chất của hình
thức nhà nước này là: “nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Về bản
chất, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”.
Việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trọng tâm
của quá trình đổi mới hệ thống chính trị. Sự hiện diện của nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa với tư cách là một yếu tố của kiến trúc thượng tầng phản ánh phù hợp với cơ sở hạ tầng
xã hội hiện nay, có tác động tích cực tới sự phát triển mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoạt động trên tinh thần kết hợp giữa thực hiện
dân chủ, tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền, đồng thời coi trọng nền tảng đạo đức xã hội.
Để hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, Đảng Cộng sản
việt Nam chủ trương đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới thể chế, cơ chế, tinh giản biên
chế, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, thực hiện chính
phủ liêm chính, kiến tạo, năng động, thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, lãng phí, từng
bước thực hiện chính phủ điện tử,.. Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là góp
phần thực hiện mục tiêu: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ công bằng, văn minh.
2.
1. 2. Cách mạng xã hội
a. Nguồn gốc của cách mạng xã hội
Cách mạng xã hội là một hiện tượng lịch sử, nó có nguồn gốc sâu xa là mâu thuẫn giữa lực
lượng sản xuất tiến bộ đòi hỏi được giải phóng, phát triển với quan hệ sản xuất đã lỗi thời, lạc
hậu đang là trở ngại cho sự phát triển của lực lượng sản xuất. C.Mác trong Góp phần phê
phán khoa kinh tế chính trị – Lời tựa đã viết: “Từ chỗ là những hình thức phát triển của lực
lượng sản xuất, những quan hệ ấy trở thành những xiềng xích của các lực lượng sản xuất. Khi
đó bắt đầu thời đại một cuộc cách mạng xã hội”. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất biểu hiện dưới dạng xã hội là mâu thuẫn giữa giai cấp bị trị, đại diện cho lực
lượng sản xuất mới, tiến bộ với giai cấp thống trị, đại diện cho quan hệ sản xuất đã lạc hậu so
với sự phát triển của trình độ lực lượng sản xuất.
Khi mâu thuẫn đó trở lên gay gắt, quyết liệt đòi hỏi được giải quyết, thì sẽ nổ ra cách mạng
xã hội. Khi cách mạng xã hội nổ ra, thì xã hội cũ bị xóa bỏ. C. Mác cho rằng: “Mỗi cuộc cách
mạng xã hội đều xóa bỏ xã hội cũ, và vì thế nó mang tính chất xã hội. Mỗi cuộc cách mạng
đều lật đổ chính quyền cũ, và bởi vậy nó mang tính cách chính trị”. Như vậy, trong xã hội có
giai cấp, đấu tranh giai cấp là nguồn gốc trực tiếp dẫn đến cách mạng xã hội. Có hai cuộc
cách mạng xã hội điển hình trong lịch sử xã hội, nó có qui mô rộng lớn và tính chất triệt để.
Đó là cách mạng tư sản và cách mạng vô sản. Tuy nhiên trong lịch sử nhân loại, không phải
chỉ trong xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp mới có cách mạng xã hội. Theo
Ph.Ăngghen, trong xã hội cộng sản nguyên thủy cũng đã diễn ra cách mạng xã hội. Sự
chuyển biến từ hình thái kinh tế - xã hội cộng sản nguyên thủy sang hình thái kinh tế -xã hội
chiếm hữu nô lệ là một bước phát triển nhảy vọt làm thay đổi về chất mọi lĩnh vực của đời
sống xã hội. Đó là một cuộc cách mạng xã hội thật sự. Thậm chí, Ph. Ăngghen cho rằng, sự
thay thế chế độ mẫu quyền bằng chế độ phụ quyền cũng là một cuộc cách mạng – “một cuộc
cách mạng triệt để nhất mà nhân loại đã trải qua”.
2.
1. b. Bản chất của cách mạng xã hội
Cách mạng là khái niệm để chỉ sự thay đổi căn bản về chất của một sự vật hiện tượng nào đó
trong thế giới. Từ đó có thể hiểu, cách mạng xã hội là sự thay đổi căn bản về chất toàn bộ các
lĩnh vực của đời sống xã hội. Theo học thuyết Hình thái kinh – tế xã hội của C. Mác thì cách
mạng xã hội là sự thay đổi có tính chất căn bản về chất của một hình thái kinh tế - xã hội, là
phương thức thay đổi từ một hình thái kinh tế - xã hội này lên một hình thái kinh tế - xã hội
mới, tiến bộ hơn.
Theo nghĩa hẹp, cách mạng xã hội là đỉnh cao của đấu tranh giai cấp, là cuộc đấu tranh lật đổ
chính quyền, thiết lập một chính quyền mới tiến bộ hơn.
Cách mạng xã hội khác với tiến hóa xã hội. Nếu cách mạng xã hội được thực hiện là do bước
nhảy đột biến, làm thay đổi về chất, thay đổi toàn bộ đời sống xã hội thì tiến hóa xã hội là sự
thay đổi dần dần, thay đổi từng bộ phận, lĩnh vực của đời sống xã hội. Giữa cách mạng xã hội
và tiến hóa xã hội có mối liên hệ hữu cơ với nhau trong sự phát triển của xã hội. Tiến hóa xã
hội tạo ra tiền đề cho cách mạng xã hội. Cách mạng xã hội là cơ sở để tiếp tục có những tiến
hóa xã hội trong giai đoạn phát triển sau của xã hội.
Cách mạng xã hội khác với cải cách xã hội. Cải cách xã hội chỉ tạo lên những thay đổi bộ
phận, lĩnh vực riêng lẻ của đời sống xã hội. Cải cách xã hội là kết quả đấu tranh của các lực
lượng xã hội tiến bộ, nhiều khi cải cách xã hội là bộ phận hợp thành của cách mạng xã hội.
Khi các cuộc cải cách xã hội được thực hiện thành công ở những mức độ khác nhau, chúng
đều tạo ra sự phát triển xã hội theo hướng tiến bộ. Cũng không phải cuộc cải cách xã hội nào
cũng được thực hiện, do nhiều lý do chủ quan hoặc khách quan.
Trong phong trào công nhân quốc tế đã từng có khuynh hướng tả khuynh, chỉ coi trọng cách
mạng xã hội mà coi thường cải cách xã hội, và khuynh hướng hữu khuynh, chỉ coi trọng cải
cách xã hội, sợ cách mạng xã hội nổ ra sẽ có nhiều tổn thất. Hai khuynh hướng này đều bị V.
I. Lênin phê phán, xem đó là chủ nghĩa xét lại hoặc chủ nghĩa cơ hội trong phong trào công
nhân thế giới. Cần chú ý rằng, V.I. Lênin không phủ nhận vai trò của đấu tranh giành chính
quyền bằng con đường hòa bình, rằng đấu tranh giành chính quyền thông qua hình thức đấu
tranh nghị trường có thể xảy ra, điều đó rất quí và hiếm,
V.I. Lênin cũng phê phán Chủ nghĩa cải lương là một trào lưu chính trị phản động ở châu Âu
vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chủ trương từ bỏ đấu tranh giai cấp và cách mạng xã
hội, tuyệt đối hóa việc giành chính quyền bằng đấu tranh nghị trường.
Cách mạng xã hội khác với đảo chính. Đảo chính là phương thức tiến hành của một nhóm
người với mục đích giành chính quyền song không làm thay căn bản chế độ xã hội. Đảo
chính không phải là phong trào cách mạng, thường được thực hiện bằng bạo lực, lật đổ của
các phe, nhóm có khuynh hướng chính trị đối lập với chính quyền đương thời. Đảo chính chỉ
có ý nghĩa cách mạng khi nó thực sự là một bộ phận của phong trào cách mạng.
Tính chất của cách mạng xã hội
Tính chất của mỗi cuộc cách mạng xã hội chịu sự qui định bởi mâu thuẫn cơ bản, vào nhiệm
vụ chính trị mà cuộc cách mạng đó phải giải quyết như: lật đổ chế độ xã hội nào? xóa bỏ
quan hệ sản xuất nào? thiết lập chính quyền thống trị cho giai cấp nào? thiết lập trật tự xã hội
theo nguyên tắc nào?
Nói đến bản chất của cách mạng xã hội cũng cần phải nói tới lực lượng cách mạng xã hội.
Lực lượng cách mạng xã hội là những giai cấp, tầng lớp người có lợi ích gắn bó với cách
mạng, tham gia vào các phong trào cách mạng đang thực hiện mục đích của cách mạng. Lực
lượng của cách mạng xã hội chịu sự qui định của tính chất, điều kiện lịch sử của cách mạng.
Cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở châu Âu thế kỷ XVII –XVIII do giai cấp tư sản lãnh đạo
với sự tham gia đông đảo của giai cấp tư sản, nông dân, tầng lớp thị dân, tầng lớp trí thức tiến
bộ. Cuộc cách mạng tháng Tám ở Việt Nam do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo, lực
lượng cách mạng là giai cấp công nhân, nông dân, tầng lớp trí thức tiến bộ và đông đảo các
tầng lớp nhân dân lao động khác.
Trong lực lượng cách mạng có giai cấp giữ vai trò quyết định thành công của cách mạng,
được xem là động lực của cách mạng.
Động lực cách mạng là những giai cấp có lợi ích gắn bó chặt chẽ và lâu dài đối với cách
mạng, có tính tự giác, tích cực, chủ động, kiên quyết, triệt để cách mạng, có khả năng lôi
cuốn, tập hợp các giai cấp, tầng lớp khác tham gia phong trào cách mạng.
Mỗi cuộc cách mạng đều có mục đích là đánh đổ giai cấp nào để giành lấy chính quyền. Để
làm được điều đó cần xác định rõ đối tượng của cách mạng xã hội là giai cấp nào?
Đối tượng của cách mạng xã hội là những giai cấp và những lực lượng đối lập cần phải đánh
đổ của cách mạng. Trong cách mạng tháng Tám ở Việt Nam, đối tượng của cách mạng là
chính quyền thực dân và phong kiến.
Để cách mạng đi đến thành công, cần thiết phải có giai cấp lãnh đạo cách mạng. Giai cấp
lãnh đạo cách mạng xã hội là giai cấp có hệ tư tưởng tiến bộ, đại diện cho xu hướng phát
triển của xã hội, cho phương thức sản xuất tiến bộ. Các cuộc cách mạng tư sản ở châu Âu thế
kỷ XVII – XVIII do giai cấp tư sản lãnh đạo, vì giai cấp tư sản lúc đó có hệ tư tưởng tiến bộ,
chủ trương tự do, bình đẳng, bác ái, đấu tranh chống lại hệ tư tưởng phong kiến là thần học
Ki tô giáo, chống giai cấp địa chủ phong kiến. Giai cấp tư sản là giai cấp đại diện cho phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, tiến bộ hơn so với phương thức sản xuất phong kiến đã tỏ ra
lạc hậu, lỗi thời.
Cách mạng xã hội diễn ra rất phong phú đa dạng. Điều đó phụ thuộc vào điều kiện khách
quan và nhân tố chủ quan của cách mạng cách mạng xã hội.
Điều kiện khách quan của cách mạng xã hội là điều kiện, hoàn cảnh kinh tế - xã hội, chính trị
bên ngoài tác động đến, là tiền đề diễn ra các cuộc cách mạng xã hội.
Về kinh tế, khi trong một hình thái kinh tế -xã hội, hai yếu tố của phương thức sản xuất là lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất mâu thuẫn gau gắt với nhau, làm cản trở sự phát triển của
phương thức sản xuất, cũng có nghĩa là cản trở sự phát triển của cả hình thái kinh tế - xã hội,
của cả xã hội. Điều đó tất yếu sẽ dẫn đến sự bùng nổ của cách mạng xã hội. Cùng với điều
kiện kinh tế, các cuộc cách mạng xã hội nổ ra còn do điều kiện chính trị - xã hội.
Khi trong xã hội, khủng hoảng kinh tế diễn ra, mâu thuẫn xã hội biểu hiện tập trung ở mâu
thuẫn giai cấp gay gắt, dẫn đến khủng hoảng chính trị, xuất hiện tình thế cách mạng.
V. I. Lênin trong tác phẩm Sự phá sản của Quốc tế II chỉ rõ ba dấu hiệu của tình thế cách
mạng:
1, Các giai cấp thống trị không thể duy trì được nền thống trị của mình dưới một hình thức
bất di bất dịch; sự khủng hoảng nào đó của “tầng lớp trên”, tức là khủng hoảng chính trị của
giai cấp thống trị, nó tạo ra một chỗ hở mở đường nỗi bất bình và lòng phẫn nộ của các giai
cấp bị áp bức. Muốn cho cách mạng nổ ra, mà chỉ có tình trạng “ tầng lớp dưới không muốn”
sống như trước, thì thường thường là không đủ, mà cần phải có tình trạng “tầng lớp trên cũng
không thể nào” sống như cũ được nữa. 2, Nỗi cùng khổ và quẫn bách của giai cấp bị áp bức
trở nên nặng nề hơn mức bình thường. 3, Do những nguyên nhân nói trên, tính tích cực của
quần chúng được nâng cao rõ rệt, những quần chúng này trong thời kỳ “hòa bình” phải nhẫn
nhục chịu để cho người ta cướp bóc, nhưng đến thời kỳ bão táp thì họ bị toàn bộ cuộc khủng
hoảng cũng như bị ngay cả bản thân”tầng lớp trên” đẩy đến chỗ phải có một hành động lịch
sử độc lập.
Như vậy, tình thế cách mạng là sự chín muồi của mâu thuẫn gay gắt giữa lực lượng sản xuất
và quan hệ sản xuất, sự phát triển đến đỉnh cao của cuộc đấu tranh giai cấp dẫn tới những đảo
lộn sâu sắc trong nền tảng kinh tế - xã hội của nhà nước đương thời, khiến cho việc thay thế
thể chế chính trị đó bằng một thể chế chính trị khác, tiến bộ hơn như là một thực tế không thể
đảo ngược.
Tình thế cách mạng là một trạng thái đặc biệt của điều kiện khách quan, không phụ thuộc vào
ý chí của các giai cấp, tập đoàn, đảng phái chính trị riêng biệt. Không có tình thế cách mạng
thì cách mạng xã hội không thể nổ ra được. Trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt
Nam, nạn đói làm chết hơn 2.000.000 người, sự đảo chính của phát xít Nhật đối với Pháp, sự
đầu hàng đồng minh của quân đội Nhật ở Đông Dương là tình thế cách mạng để khởi nghĩa
tháng Tám giành thắng lợi.
Để cách mạng xã hội nổ ra thì bên cạnh điều kiện khách quan còn có nhân tố chủ quan.
Nhân tố chủ quan trong cách mạng xã hội bao gồm ý chí, niềm tin, trình độ giác ngộ và nhận
thức của lực lượng cách mạng vào mục tiêu và nhiệm vụ cách mạng, là năng lực tổ chức thực
hiện nhiệm vụ cách mạng, khả năng tập hợp lực lượng cách mạng của giai cấp lãnh đạo cách
mạng. Khi có điều kiện khách quan chín muồi, thì nhân tố chủ quan có vai trò quyết định
thành bại của cách mạng. Tuy nhiên, V. I . Lênin chỉ rõ: “… không phải tình thế cách mạng
nào cũng làm nổ ra cách mạng, mà chỉ có trong trường hợp là cùng với tất cả những thay đổi
khách quan nói trên, lại còn có thêm một thay đổi chủ quan, tức là: Giai cấp cách mạng có
khả năng phát động những hành động cách mạng có tính chất quần chúng, khá mạnh mẽ để
đập tan (hoặc) lật đổ chính phủ cũ, ngay cả thời kỳ có những cuộc khủng hoảng, cũng sẽ
không bao giờ “đổ” nếu không đẩy cho nó “ngã”. Ở Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám,
nếu không có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, không xây dựng đội Việt Nam
tuyên truyền giải phóng quân và đội Cứu quốc quân, không có phát động tổng khởi nghĩa
giành chính quyền từ 19 tháng 08 đến 02 tháng 09 thì dù có điều kiện khách quan chín muồi,
cách mạng tháng Tám cũng khó có thể nổ ra và thắng lợi.
Để cách mạng xã hội nổ ra thành công, giai cấp lãnh đạo phải biết chọn đúng thời cơ cách
mạng.
Thời cơ cách mạng là thời điểm đặc biệt khi điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của
cách mạng xã hội đã chín muồi, đó là lúc thuận lợi nhất có thể bùng nổ cách mạng, có ý nghĩa
quyết định đối với thành công của cách mạng. Tháng 03 năm 1945, khi Nhật đảo chính pháp
ở Đông Dương, Đảng Cộng sản Đông Dương xác định thời cơ giành chính quyền đã đến và
ra Chỉ thị: “Nhật đảo chính Pháp và hành động của chúng ta”. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư
kêu gọi đồng bào cả nước: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc đã đến. Toàn quốc đồng
bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta. Vấn đề xác định đúng, chọn đúng thời
cơ cách mạng là vấn đề liên quan đến sự thành bại của cách mạng. Nếu bỏ lỡ thời cơ thì cách
mạng Tháng Tám có thể không nổ ra, hoặc nếu có nổ ra cũng bị thất bại.
2.
1. c. Phương pháp cách mạng
Mục tiêu của cách mạng xã hội là giành chính quyền bằng cách đập tan (xóa bỏ) chính quyền
đã lỗi thời, phản động, cản trở cho sự phát triển của xã hội, thiết lập một trật tự xã hội mới
tiến bộ hơn. Để thực hiện được mục tiêu cách mạng cần có các hình thức và phương pháp
cách mạng phù hợp.
Phương pháp cách mạng bạo lực là hình thức cách mạng khá phổ biến. Cách mạng bạo lực là
hình thức tiến hành cách mạng thông qua bạo lưc để giành chính quyền, là hành động của lực
lượng cách mạng dưới sự lãnh đạo của giai cấp lãnh đạo cách mạng vượt qua giới hạn luật
pháp của giai cấp thống trị hiện thời, xác lập nhà nước của giai cấp cách mạng.
Trong xã hội có giai cấp, giai cấp thống trị không bao giờ tự giác từ bỏ địa vị thống trị của
mình dù nó đã lạc hậu, lỗi thời. Nếu chỉ có các hoạt động đấu tranh hợp pháp thì không đủ để
lực lượng cách mạng giành chính quyền. Vì vậy, chính quyền thường chỉ giành được bằng
hình thức chiến tranh cách mạng, thông qua bạo lực cách mạng. C. Mác và Ph. Ăngghen
trong tác phẩm Phê phán Cương lĩnh Gôta; Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đều khẳng định
rằng, để giành chính quyền nhà nước từ tay giai cấp tư sản phải bằng cách mạng bạo lực. V.
I. Lênin cũng cho rằng: “Nhà nước tư sản bị thay thế bằng nhà nước vô sản (chuyên chính vô
sản) không thể bằng con đường “ tiêu vong ” được, mà chỉ có thể, theo quy luật chung, bằng
một cuộc cách mạng bạo lực thôi”. Tuy nhiên, cũng cần chú ý rằng, bạo lực chỉ là công cụ,
phương tiện để lực lượng cách mạng giành lấy chính quyền nhà nước từ tay giai cấp thống trị.
Phương pháp hòa bình cũng là một phương pháp cách mạng để giành chính quyền. Phương
pháp hòa bình là phương pháp đấu tranh không dùng bạo lực cách mạng để giành chính
quyền trong điều kiện cho phép. Phương pháp hòa bình là phương pháp đấu tranh nghị
trường, thông qua chế độ dân chủ, bằng bầu cử để giành đa số ghế trong nghị viện và trong
chính phủ. Phương pháp hòa bình chỉ có thể xảy ra khi có đủ các điều kiện. Một là, giai cấp
thống trị không còn bộ máy bạo lực đáng kể hoặc còn bộ máy bạo lực, nhưng chúng đã mất
hết ý chí chống lại lực lượng cách mạng. Hai là, lực lượng cách mạng phát triển mạnh, áp
đảo kẻ thù.
Phương pháp hòa bình rất có lợi, vì ít gây đau khổ, cho nên dù điều kiện để giành chính
quyền bằng phương pháp hòa bình ít khi xảy ra, song cũng cần làm tất cả nếu có điều kiện
thuận lợi. Tuy nhiên, cần chú ý quan điểm “quá độ hòa bình” thực chất là quan điểm phủ định
bạo lực cách mạng của bọn cơ hội chủ nghĩa theo hướng hữu khuynh.
Hiện nay ở Việt Nam, các thế lực phản động ở trong và ngoài nước chủ trương âm mưu
“diễn biến hòa bình”. Trong xã hội, biểu hiện “tự diễn biến, tự chuyển hóa” không phải là
không có ở ngay trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, cần phải nhận diện và kiên quyết đấu tranh.
2.
1. d. Vấn đề cách mạng xã hội trên thế giới hiện nay
Trong thời đại ngày nay, xã hội đã có nhiều đổi khác so với những năm 70 của thế kỷ XX trở
về trước. Xã hội hiện đại bị chi phối bởi đặc điểm của thời đại: cuộc cách mạng khoa học -
công nghệ, nền kinh tế tri thức ở các nước phát triển, xu hướng đối thoại thay cho xu hướng
đối đầu, những điều chỉnh của chủ nghĩa tư bản hiện đại phần nào “làm dịu” mâu thuẫn giai
cấp, sự xung đột về giai cấp vẫn còn song không gay gắt như thế kỷ XIX - XX, thay vào đó là
sự xung đột về kinh tế, sắc tộc, tôn giáo giữa các quốc gia, khu vực. Cùng với đó là sự ô
nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, nạn đói và bệnh tật ở nhiều nước,..cũng là
những nguyên nhân tạo ra sự bất ổn trong thế giới đương đại. Những mâu thuẫn xã hội trong
xã hội hiện đại tiềm ẩn khả năng những biến động xã hội theo chiều hướng tiến bộ dưới hình
thức cải tổ, cải cách, đổi mới như ở các nước xã hội chủ nghĩa trước đây và những hình thức
hợp tác mới trên cơ sở các lực lượng xã hội có thể chấp nhận được ở các nước theo các xu
hướng chính trị khác nhau hiện nay.
Vì lợi ích chung của toàn thế giới, các nước có chế độ xã hội và chính trị khác nhau vẫn có
thể thông qua các tổ chức quốc tế, đối thoại, hòa giải những tranh chấp về kinh tế, lãnh thổ,
lãnh hải, tài nguyên thiên nhiên,.. và những bất đồng khác. Xu hướng đối thoại, hòa giải đang
là xu hướng chủ đạo hiện nay. Các cuộc chiến tranh dưới màu sắc dân tộc, tôn giáo, nhân
quyền dưới chiêu bài “nhân đạo”, chống vũ khí hóa học, vũ khí sinh học đang bị các thế lực
tiến bộ lên án, phản đối.
Xu hướng giữ vững độc lập tự chủ của quốc gia dân tộc, không phụ thuộc và không can thiệp
vào công việc nội bộ của nhau, đấu tranh cho dân chủ, hòa bình và tiến bộ xã hội đang diễn ra
mạnh mẽ, ngày càng tỏ ra chiếm ưu thế.
Các quốc gia, dân tộc sẽ đi tới một xã hội dân chủ, tự do, công bằng, văn minh theo cách đi
của mình thông qua các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục, y tế và khoa
học - công nghệ. Và do đó, dù không có các cuộc cách mạng xã hội điển hình như đã từng
diễn ra trong lịch sử, thì các quốc gia dân tộc trên thế giới sẽ phát triển dần dần theo hướng
thay đổi từng bộ phận, từng yếu tố, lĩnh vực trong đời sống xã hội. Thay đổi trước hết về lực
lượng sản xuất do cách mạng khoa học - công nghệ mang lại, rồi đến thay đổi quan hệ sản
xuất, từ đó dẫn đến thay đổi cơ cấu kinh tế xã hội tức cơ sở hạ tầng, và do đó thay đổi các yếu
tố của kiến trúc thượng tầng xã hội, dẫn đến thay đổi toàn bộ xã hội.
Trong thời đại ngày nay, theo nguyên lý về sự phát triển của triết học Mác, khó có thể để
bùng nổ những cuộc cách mạng xã hội điển hình như cách mạng tư sản ở châu Âu thế kỷ
XVII – XVIII, cách mạng Tháng Mười ở Nga năm 1917,.. Cách mạng xã hội sẽ diễn ra dưới
hình thức thay đổi dần dần các yếu tố, lĩnh vực của đời sống xã hội. Xã hội sau sẽ phát triển,
tiến bộ hơn xã hội trước
IV. Ý THỨC XÃ HỘI
Đời sống xã hội có hai lĩnh vực quan trọng là lĩnh vực vật chất và lĩnh vực tinh thần, đó cũng
chính là hai lĩnh vực tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Vì vậy, cùng với việc phân tích các quy
luật của sự phát triển xã hội, các quan hệ kinh tế và các quan hệ chính trị - xã hội thì không
thể không chú trọng đến mặt quan trọng khác của đời sống xã hội là ý thức xã hội. Trong triết
học Mác - Lênin khái niệm ý thức xã hội gắn liền với khái niệm tồn tại xã hội.
1. Khái niệm tồn tại xã hội và các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội
a. Khái niệm tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật chất và những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội.
Tồn tại xã hội của con người là thực tại xã hội khách quan, là một kiểu vật chất xã hội, là các
quan hệ xã hội vật chất được ý thức xã hội phản ánh. Trong các quan hệ xã hội vật chất ấy thì
quan hệ giữa con người với giới tự nhiên và quan hệ giữa con người với con người là những
quan hệ cơ bản nhất.
b. Các yếu tố cơ bản của tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội bao gồm các yếu tố cơ bản là phương thức sản xuất vật chất, điều kiện tự
nhiên, hoàn cảnh địa lý, dân số và mật độ dân số, v.v., trong đó phương thức sản xuất vật chất
là yếu tố cơ bản nhất. Trong Lời tựa cuốn Góp phần phê phán khoa kinh tế chính trị C.Mác
viết: “Phương thức sản xuất đời sống vật chất quyết định các quá trình sinh hoạt xã hội, chính
trị và tinh thần nói chung. Không phải ý thức của con người quyết định tồn tại của họ; trái lại,
tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ”. Với khẳng định này C.Mác đã khắc phục triệt
để chủ nghĩa duy tâm, xây dựng quan điểm duy vật lịch sử về mối quan hệ giữa tồn tại xã hội
và ý thức xã hội, về vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội. Tương tự như
vậy, trước đó trong Hệ tư tưởng Đức, C.Mác và Ph.Ăngghen đã đi đến kết luận rằng, toàn bộ
gốc rễ của sự phát triển xã hội loài người, kể cả ý thức của con người, đều nằm trong và bị
quy định bởi sự phát triển của các điều kiện kinh tế - xã hội, nghĩa là “không phải ý thức
quyết định đời sống mà chính đời sống quyết định ý thức”, “do đó ngay từ đầu, ý thức đã là
một sản phẩm xã hội, và vẫn là như vậy chừng nào con người còn tồn tại”. Đây chính là điểm
cốt lõi của nguyên lý tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội.
Tồn tại xã hội không chỉ quyết định sự hình thành của ý thức xã hội mà còn quyết định cả nội
dung và hình thức biểu hiện của nó. Mỗi yếu tố của tồn tại xã hội có thể được các hình thái ý
thức xã hội khác nhau phản ánh từ các góc độ khác nhau theo những cách thức khác nhau.
Tuy nhiên, đến lượt mình, các hình thái ý thức này cũng sẽ tác động, ảnh hưởng ngược trở lại
tồn tại xã hội. Đó chính là tính độc lập tương đối của ý thức xã hội.
2. Ý thức xã hội và kết cấu của ý thức xã hội
a. Khái niệm ý thức xã hội
Cùng với phạm trù tồn tại xã hôi, phạm trù ý thức xã hội là phạm trù của chủ nghĩa duy vật
lịch sử được vận dụng để giải quyết vấn đề cơ bản của triết học trong lĩnh vực xã hội. Nếu “ý
thức … không bao giờ có thể là cái gì khác hơn là sự tồn tại được ý thức”thì ý thức xã hội
chính là xã hội tự nhận thức về mình, về sự tồn tại xã hội của mình và về hiện thực xung
quanh mình. Nói cách khác, ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã hội, là bộ phận
hợp thành của văn hóa tinh thần của xã hội. Văn hóa tinh thần của xã hội mang nặng dấu ấn
đặc trưng của hinh thái kinh tế - xã hội, của các giai cấp đã tạo ra nó.
b. Kết cấu của ý thức xã hội
Ý thức xã hội bao gồm tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội. Trong hệ tư tưởng xã hội thì
quan trọng nhất là các quan điểm, các học thuyết và các tư tưởng. Trong tâm lý xã hội có tình
cảm, tâm trạng, truyền thống, v.v. nảy sinh từ tồn tại xã hội và phản ánh tồn tại xã hội ở
những giai đoạn phát triển nhất định. V.I.Lênin viết:“Ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội,
đó là học thuyết của Mác”. Tuy nhiên, sự phản ánh này không phải là sự phản ánh thụ động,
bất động, trong gương mà là một quá trình biện chứng phức tạp, là kết quả của mối quan hệ
hoạt động, tích cực của con người đối với hiện thực.
Ý thức xã hội mặc dù có mối quan hệ hữu cơ, biện chứng với ý thức cá nhân, cùng phản ánh
tồn tại xã hội, song giữa ý thức xã hội và ý thức cá nhân vẫn có sự khác nhau tương đối vì
chúng thuộc hai trình độ khác nhau.
Ý thức cá nhân chính là thế giới tinh thần của các cá nhân riêng lẻ và cụ thể. Ý thức của các
cá nhân khác nhau được quy định bởi những đặc điểm của cuộc sống riêng, của việc giáo dục
và điều kiện hình thành nhân cách riêng của cá nhân. Dù ít dù nhiều, ý thức của các cá nhân
khác nhau đều phản ánh tồn tại xã hội ở các mức độ khác nhau, song không phải bao giờ nó
cũng đại diện cho quan điểm chung, phổ biến của một cộng đồng người, của một tập đoàn xã
hội hay của một thời đại xã hội nhất định nào đó.
Về mặt hình thức thì ý thức xã hội phản ánh tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Sự đa
dạng các hình thái ý thức xã hội là do tính nhiều mặt, nhiều vẻ và đa dạng của đời sống xã hội
quy định; chúng phản ánh xã hội theo những cách thức khác nhau. Tùy thuộc vào góc độ xem
xét, người ta thường chia ý thức xã hội thành ý thức xã hội thông thường và ý thức lý luận,
tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội.
Ý thức xã hội thông thường hay ý thức thường ngày là những tri thức, những quan niệm của
con người hình thành một cách trực tiếp trong các hoạt động trực tiếp hằng ngày nhưng chưa
được hệ thống hóa, chưa được tổng hợp và khái quát hóa.
Ý thức lý luận hay ý thức khoa học là những tư tưởng, những quan điểm được tổng hợp,
được hệ thống hóa và khái quát hóa thành các học thuyết xã hội dưới dạng các khái niệm, các
phạm trù và các quy luật.
Ý thức xã hội thông thường phản ánh một cách sinh động và trực tiếp các mặt khác nhau của
cuộc sống hằng ngày của con người. Ý thức xã hội thông thường tuy ở trình độ thấp hơn ý
thức lý luận nhưng lại phong phú hơn ý thức lý luận. Chính những tri thức kinh nghiệm
phong phú của ý thức thông thường là chất liệu, là cơ sở và tiền đề quan trọng cho sự hình
thành ý thức lý luận.
Ý thức lý luận hay là ý thức khoa học có khả năng phản ánh hiện thực khách quan một cách
sâu sắc, chính xác, bao quát và vạch ra được những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu
mang tính quy luật của các sự vật và các quá trình xã hội. Đồng thời, ý thức khoa học có khả
năng phản ánh vượt trước hiện thực.
Tâm lý xã hội là ý thức xã hội thể hiện trong ý thức cá nhân. Tâm lý xã hội bao gồm toàn bộ
tư tưởng, tình cảm, tâm trạng, thói quen, nếp sống, nếp nghĩ, phong tục, tập quán, ước muốn,
v.v. của một người, một tập đoàn người, một bộ phận xã hội hay của toàn thể xã hội hình
thành dưới tác động trực tiếp của cuộc sống hằng ngày của họ và phản ánh cuộc sống đó.
Tâm lý xã hội cũng phản ánh một cách trực tiếp và tự phát những điều kiện sinh hoạt hằng
ngày của con người cho nên nó chỉ ghi lại những gì dễ thấy, những gì nằm trên bề mặt của
tồn tại xã hội. Do vậy, khác với ý thức lý luận, tâm lý xã hội chưa đủ khả năng để vạch ra
những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu mang tính quy luật của các sự vật và các quá
trình xã hội. Mặc dù vậy, cần coi trọng vai trò của tâm lý xã hội trong việc phát triển ý thức
xã hội, nhất là việc sớm nắm bắt những dư luận xã hội thể hiện trạng thái tâm lý và nhu cầu
xã hội đa dạng của nhân dân trong những hoàn cảnh và điều kiện khác nhau.
Hệ tư tưởng là giai đoạn phát triển cao hơn của ý thức xã hội, là sự nhận thức lý luận về tồn
tại xã hội. Hệ tư tưởng có khả năng đi sâu vào bản chất của mọi mối quan hệ xã hội; là kết
quả của sự tổng kết, sự khái quát hóa các kinh nghiệm xã hội để hình thành nên những quan
điểm, những tư tưởng về chính trị, pháp luật, triết học, đạo đức, nghệ thuật, tôn giáo, v.v..
Trong lịch sử nhân loại đã và đang tồn tại cả hệ tư tưởng khoa học và hệ tư tưởng không
khoa học. Nếu hệ tư tưởng không khoa học phản ánh các quan hệ vật chất một cách hư ảo, sai
lầm hoặc xuyên tạc thì ngược lại, hệ tư tưởng khoa học phản ánh các quan hệ, các quá trình
và hiện tượng xã hội một cách khách quan, chính xác. Cả hai loại hệ tư tưởng này đếu có ảnh
hưởng đối với sự phát triển của khoa học. Chẳng hạn, hệ tư tưởng không khoa học, nhất là
triết học, đã từng kìm hãm sự phát triển của khoa học tự nhiên suốt hàng chục thế kỷ thời
Trung cổ ở châu Âu.
Mặc dù tâm lý xã hội và hệ tư tưởng thuộc hai trình độ khác nhau của ý thức xã hội nhưng
chúng có mối liên hệ qua lại và tác động qua lại lẫn nhau. Nếu tâm lý xã hội có thể thúc đẩy
hoặc cản trở sự hình thành và sự tiếp nhận một hệ tư tưởng nào đó; có thể giảm bớt sự xơ
cứng hoặc công thức cứng nhắc của hệ tư tưởng, thì trái lại, hệ tư tưởng khoa học có thể bổ
sung, làm gia tăng hàm lượng trí tuệ cho tâm lý xã hội, góp phần thúc đẩy tâm lý xã hội phát
triển theo chiều hướng tích cực.
c. Tính giai cấp của ý thức xã hội
Trong những xã hội có giai cấp thì các giai cấp khác nhau có điều kiện vật chất khác nhau, có
lợi ích và địa vị xã hội khác nhau thì ý thức xã hội của các giai cấp đó cũng khác nhau.
Tính giai cấp của ý thức xã hội biểu hiện cả ở tâm lý xã hội lẫn ở hệ tư tưởng. Nếu ở trình độ
tâm lý xã hội mỗi giai cấp xã hội đều có tình cảm, tâm trạng, thói quen, thiện cảm hay ác cảm
riêng thì ở trình độ hệ tư tưởng tính giai cấp thể hiện rõ rệt và sâu sắc hơn nhiều. Ở trình độ
này sự đối lập giữa các hệ tư tưởng của những giai cấp khác nhau thường là không dung hòa
nhau. Và khi đó, hệ tư tưởng thống trị trong xã hội là hệ tư tưởng của giai cấp thống trị. Về
điều này C.Mác và Ph.Ăngghen viết: “Trong mọi thời đại, những tư tưởng của giai cấp thống
trị là những tư tưởng thống trị. Điều đó có nghĩa là giai cấp nào là lực lượng vật chất thống trị
trong xã hội thì cũng là lực lượng tinh thần thống trị trong xã hội. Giai cấp nào chi phối
những tư liệu sản xuất vật chất thì cũng chi phối luôn cả những tư liệu sản xuất tinh thần”
Hệ tư tưởng của giai cấp thống trị trong các xã hội có giai cấp đối kháng bao giờ cũng bảo vệ
địa vị và lợi ích của giai cấp thống trị, của chế độ người bóc lột người. Trái lại, hệ tư tưởng
của giai cấp bị trị bao giờ cũng bảo vệ quyền lợi của những người bị bóc lột, của đông đảo
quần chúng nhân dân bị áp bức nhằm lật đổ chế độ người bóc lột người đó.
Tuy nhiên, khi khẳng định tính giai cấp của ý thức xã hội thì quan niệm duy vật về lịch sử
cũng cho rằng, ý thức của các giai cấp trong xã hội có sự tác động qua lại với nhau. Không
chỉ giai cấp bị thống trị chịu ảnh hưởng tư tưởng của giai cấp thống trị mà giai cấp thống trị
cũng chịu ảnh hưởng tư tưởng của giai cấp bị thống trị. Điều này thường xảy ra trong giai
đoạn phong trào cách mạng của giai cấp bị thống trị lên cao. Khi đó những người tiến bộ
trong giai cấp thống trị, nhất là những trí thức, sẽ từ bỏ giai cấp xuất thân để chuyển sang
hàng ngũ của giai cấp cách mạng. Lịch sử cho thấy, không ít những người trong số trí thức đó
đã trở thành nhà tư tưởng của giai cấp cách mạng.
d. Quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội
Tồn tại xã hội có mối quan hệ biện chứng với ý thức xã hội. Tồn tại xã hội nào thì có ý thức
xã hội ấy. Tồn tại xã hội quyết định nội dung, tính chất, đặc điểm, xu hướng vận động, sự
biến đổi và sự phát triển của các hình thái ý thức xã hội. Nếu xã hội còn tồn tại sự phân chia
giai cấp thì ý thức xã hội nhất định cũng mang tính giai cấp. Khi mà tồn tại xã hội, nhất là
phương thức sản xuất, thay đổi thì những tư tưởng, quan điểm về chính trị, pháp luật, triết
học và cả quan điểm thẩm mỹ lẫn đạo đức dù sớm hay muộn cũng sẽ có những sự thay đổi
nhất định. Tuy nhiên, ý thức xã hội không phải là yếu tố hoàn toàn thụ động hoặc tiêu cực.
Mặc dù chịu sự quy định và sự chí phối của tồn tại xã hội nhưng ý thức xã hội không những
có tính độc lập tương đối; có thể tác động trở lại mạnh mẽ đối với tồn tại xã hội mà đặc biệt
là còn có thể vượt trước tồn tại xã hội, thậm chí có thể vượt trước rất xa tồn tại xã hội. Đó
chính là điều mà Ph.Ăngghen đã từng nói rằng, nhiều khi logic phải chờ đợi lịch sử.
e. Các hình thái ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội thể hiện các phương thức nắm bắt khác nhau về mặt tinh thần đối
với hiện thực xã hội. Bởi vậy, ý thức xã hội tồn tại dưới nhiều hình thái khác nhau. Những
hình thái chủ yếu của ý thức xã hội bao gồm: ý thức chính trị, ý thức pháp quyền, ý thức đạo
đức, ý thức lý luận (hay ý thức khoa học), ý thức thẩm mỹ (hay ý thức nghệ thuật), ý thức tôn
giáo. Sự phong phú của các hình thái ý thức xã hội phản ánh sự phong phú của đời sống xã
hội.
* Ý thức chính trị
Hình thái ý thức chính trị phản ánh các mối quan hệ kinh tế của xã hội bằng ngôn ngữ chính
trị cũng như mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc, các quốc gia và thái độ của các giai
cấp đối với quyền lực nhà nước. Hình thái ý thức chính trị xuất hiện trong những xã hội có
giai cấp và có nhà nước, vì vậy nó thể hiện trực tiếp và rõ nhất lợi ích giai cấp.
Ý thức chính trị, nhất là hệ tư tưởng chính trị, có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển
của xã hội. Bởi vì, hệ tư tưởng chính trị thể hiện trong cương lĩnh chính trị, trong đường lối
và các chính sách của đảng chính trị, pháp luật của nhà nước, đồng thời cũng là công cụ
thống trị xã hội của giai cấp thống trị. Hệ tư tưởng chính trị tiến bộ sẽ thúc đẩy mạnh mẽ sự
phát triển các mặt của đời sống xã hội; ngược lại, hệ tư tưởng chính trị lạc hậu, phản động sẽ
kìm hãm, thậm chí kéo lùi sự phát triển đó.
Hệ tư tưởng chính trị giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội và xâm nhập vào
tất cả các hình thái ý thức xã hội khác.
Trong thời đại hiện nay, hệ tư tưởng của giai cấp công nhân là hệ tư tưởng tiến bộ, cách mạng
và khoa học đang dẫn dắt giai cấp công nhân và nhân dân lao động đấu tranh nhằm xóa bỏ
chế độ người bóc lột người, tiến tới xây dựng xã hội mới tốt đẹp hơn chế độ tư bản chủ nghĩa.
* Ý thức pháp quyền
Ý thức pháp quyền có mối liên hệ chặt chẽ với ý thức chính trị. Hình thái ý thức pháp quyền
cũng phản ánh các mối quan hệ kinh tế của xã hội bằng ngôn ngữ pháp luật. Ph.Ăngghen viết
rằng, ý thức “pháp quyền của người ta bắt nguồn từ những điều kiện sinh hoạt kinh tế của
người ta”. Giống như ý thức chính trị, ý thức pháp quyền gần gũi với cơ sở kinh tế của xã hội
hơn các hình thái ý thức xã hội khác. Cũng giống như ý thức chính trị, ý thức pháp quyền ra
đời trong xã hội có giai cấp và có nhà nước, vì vậy nó cũng mang tính giai cấp. Do pháp luật
là ý chí của giai cấp thống trị thể hiện thành luật lệ cho nên trong xã hội có giai cấp đối kháng
thì thái độ và quan điểm của các giai cấp khác nhau đối với pháp luật cũng khác nhau.
Trong xã hội có giai cấp, ý thức pháp quyền là toàn bộ những tư tưởng, quan điểm của một
giai cấp về bản chất và vai trò của pháp luật, về quyền, trách nhiệm và nghĩa vụ của nhà
nước, của các tổ chức xã hội và của công dân, về tính hợp pháp và không hợp pháp của hành
vi con người trong xã hội.
Hệ tư tưởng pháp quyền tư sản coi pháp luật tư sản là biểu hiện cao nhất về quyền tự nhiên
của con người. Song, sự thật là việc ra đời của các luật lệ tư sản cốt là để bảo vệ chế độ tư
bản và trật tự của xã hội tư bản. Pháp luật và hệ tư tưởng pháp quyền xã hội chủ nghĩa dựa
trên nền tảng tư tưởng của giai cấp công nhân là chủ nghĩa Mác-Lênin, phản ánh lợi ích của
toàn thể nhân dân, bảo vệ nhà nước của dân, do dân và vì dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ
nghĩa. Vì vậy, việc đẩy mạnh và tăng cường công tác giáo dục ý thức pháp luật cho toàn dân
là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên và lâu dài của cả hệ thống chính trị.
* Ý thức đạo đức
Ý thức đạo đức là toàn bộ những quan niệm về thiện, ác, tốt, xấu, lương tâm, trách nhiệm,
nghĩa vụ, công bằng, hạnh phúc, v.v. và về những quy tắc đánh giá, những chuẩn mực điều
chỉnh hành vi cùng cách ứng xử giữa các cá nhân với với nhau và giữa các cá nhân với xã
hội.
Lần đầu tiên chủ nghĩa Mác chỉ ra nguồn gốc hiện thực của sự ra đời các tư tưởng và nguyên
tắc, tính lịch sử, tính giai cấp, vị trí và vai trò của đạo đức và ý thức đạo đức trong sự phát
triển xã hội. Ph.Ăngghen viết: “Con người dù tự giác hay không tự giác, rút cuộc đều rút ra
những quan niệm đạo đức của mình từ những quan hệ thực tiễn đang làm cơ sở cho vị trí giai
cấp của mình, tức là từ những quan hệ kinh tế trong đó người ta sản xuất và trao đổi”. Khi xã
hội xuất hiện giai cấp thì ý thức đạo đức hình thành và phát triển như một hình thái ý thức xã
hội riêng.
Sự phát triển của hình thái ý thức đạo đức không tách rời sự phát triển của xã hội. Nó phản
ánh tồn tại xã hội dưới dạng các quy tắc điều chỉnh hành vi của con người. Sự tự ý thức của
con người về lương tâm, trách nhiệm, nghĩa vụ, danh dự, v.v. nói lên sức mạnh của đạo đức
đồng thời cũng là biểu hiện bản chất xã hội của con người. Với ý nghĩa đó, sự phát triển của ý
thức đạo đức là nhân tố biểu hiện sự tiến bộ của xã hội.
Ý thức đạo đức bao gồm hệ thống những tri thức về giá trị và định hướng giá trị đạo đức;
những tình cảm và lý tưởng đạo đức, trong đó tình cảm đạo đức là yếu tố quan trọng nhất.
Bởi vì, nếu không có tình cảm đạo đức thì tất cả những khái niệm, những phạm trù và tri thức
đạo đức thu nhận được bằng con đường lý tính không thể chuyển hóa thành hành vi đạo đức.
Trong các xã hội có giai cấp, những nội dung chủ yếu của đạo đức mang tính giai cấp.
Ph.Ăngghen viết: “Xét cho đến cùng, mọi học thuyết về đạo đức đã có từ trước đến nay đều
là sản phẩm của tình hình kinh tế của xã hội lúc bấy giờ. Và vì cho tới nay xã hội đã vận động
trong những sự đối lập giai cấp, cho nên đạo đức cũng luôn luôn là đạo đức của giai cấp:
hoặc là nó biện hộ cho sự thống trị và lợi ích của giai cấp thống trị, hoặc là, khi giai cấp bị trị
trở nên khá mạnh thì nó tiêu biểu cho sự nổi dậy chống lại sự thống trị nói trên và tiêu biểu
cho lợi ích tương lai của những người bị áp bức”. Giai cấp nào trong xã hội đang đi lên thì
đại diện cho xu hướng đạo đức tiến bộ trong xã hội. Ngược lại, giai cấp đang đi xuống, lụi tàn
hoặc phản động đại diện cho đạo đức suy thoái.
Tuy nhiên, từ xưa đến nay, trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, ở các hệ thống
đạo đức khác nhau, vẫn có những yếu tố chung mang tính toàn nhân loại. Đó là những quy
tắc ứng xử nhằm điều chỉnh hành vi của con người, nhằm duy trì trật tự xã hội hiện hành và
các sinh hoạt thường ngày của con người trong cộng đồng xã hội. Những quy tắc chung mang
tính toàn nhân loại này đã từng tồn tại từ rất lâu, và chắc chắn sẽ còn tồn tại lâu dài cùng với
sự tồn tại của con người suốt trong lịch sử nhân loại.
Hiện nay, chúng ta đang sống trong điều kiện kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế ngày càng
sâu rộng và toàn cầu hóa, cho nên con người chịu sự tác động và ảnh hưởng không nhỏ của
nhiều loại đạo đức khác nhau. Bên cạnh việc kế thừa và duy trì các giá trị tốt đẹp của đạo đức
truyền thống của dân tộc, chúng ta cũng đang phải đối mặt với không ít những yếu tố tiêu
cực, đối lập với các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, đó là thói ích kỷ, tính thực dụng,
lòng tham lam, tất cả vì đồng tiền, không trung thực, thiếu lý tưởng, sống gấp, bất cần đời. Vì
vậy, trong giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ giáo dục các giá trị đạo đức lành mạnh, tiến bộ là
nhiệm vụ hết sức quan trọng, nhất là đối với thế hệ trẻ.
* Ý thức nghệ thuật hay ý thức thẩm mỹ.
Ý thức nghệ thuật, hay ý thức thẩm mỹ, hình thành rất sớm từ trước khi xã hội có sự phân
chia giai cấp, cùng với sự ra đời của các hình thái nghệ thuật.
Giống như các hình thái ý thức xã hội khác, ý thức thẩm mỹ phản ánh tồn tại xã hội. Tuy
nhiên, nếu khoa học và triết học phản ánh thế giới bằng khái niệm, bằng phạm trù và quy
luật, thì nghệ thuật phản ánh thế giới bằng hình tượng nghệ thuật. Hình tượng nghệ thuật là
sự nhận thức, sự lĩnh hội cái chung trong cái riêng; là sự nhận thức cái bản chất trong các
hiện tượng, cái phổ biến trong cái cá biệt nhưng mang tính điển hình.
Cần nhớ rằng, nghệ thuật không phải bao giờ cũng phản ánh hiện thực xã hội một cách trực
tiếp. Về điều này C.Mác viết: “Đối với nghệ thuật, người ta biết rằng những thời kỳ hưng
thịnh nhất định của nó hoàn toàn không tương ứng với sự phát triển chung của xã hội, do đó
cũng không tương ứng với sự phát triển của cơ sở vật chất của xã hội, cơ sở này dường như
cấu thành cái xương sống của tổ chức xã hội”.
Nghệ thuật chân chính gắn với cuộc sống của nhân dân và các hình tượng nghệ thuật có giá
trị thẩm mỹ cao đáp ứng những nhu cầu thẩm mỹ lành mạnh, đa dạng của nhiều thế hệ.
Chúng có tác động tích cực đến sự trải nghiệm, xúc cảm, tình cảm, lý trí, là nhân tố kích thích
mạnh mẽ hoạt động của con người và qua đó thúc đẩy sự tiến bộ xã hội. Nghệ thuật và những
giá trị nghệ thuật cao đó còn có tác dụng giáo dục các thế hệ tương lai, góp phần hình thành ở
họ thế giới quan và vốn văn hóa tiên tiến.
Trong xã hội có phân chia giai cấp thì nghệ thuật mang tính giai cấp và chịu sự chi phối của
các quan điểm chính trị, của các quan hệ kinh tế. Tuy nhiên, cũng như hình thái ý thức đạo
đức, nghệ thuật và ý thức thẩm mỹ vẫn có những yếu tố mang tính toàn nhân loại, do vậy mà
nhiều nền nghệ thuật, nhiều tác phẩm nghệ thuật, nhiều giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể ở
các giai đoạn lịch sử khác nhau, của các tác giả thuộc các giai cấp và các dân tộc khác nhau
đã trở thành những giá trị văn hóa chung tiêu biểu, trường tồn và vô giá của nhân loại. Nghệ
thuật tiến bộ đồng thời vừa phục vụ cho dân tộc mình, vừa phục vụ cho cả nhân loại; vừa
phục vụ cho thế hệ hiện tại lẫn cho cả các thế hệ tương lai.
* Ý thức tôn giáo
Các nhà duy vật trước Mác mặc dù đã tìm nhiều cách khác nhau để giải thích nguồn gốc ra
đời và bản chất của tôn giáo nhưng tất cả đều sai lầm. Đối với C.Mác và Ph.Ăngghen, tôn
giáo có trước triết học; nó là một hình thái ý thức xã hội trực tiếp thể hiện thế giới quan của
con người. Khác với tất cả các hình thái ý thức xã hội khác, tôn giáo là sự phản ánh hư ảo
sức mạnh của giới tự nhiên bên ngoài lẫn các quan hệ xã hội vào đầu óc con người.
C.Mác viết: “Trình độ phát triển thấp kém của những sức sản xuất của lao động và tính chất
hạn chế tương ứng của các quan hệ của con người trong khuôn khổ quá trình sản xuất ra đời
sống vật chất, tức là tính chất hạn chế của tất cả các mối quan hệ giữa người ta với nhau và
với thiên nhiên … đã phản ánh vào trong những tôn giáo cổ đại, thần thánh hóa của thiên
nhiên, và vào trong tín ngưỡng của nhân dân”. Tương tự như vậy, Ph.Ăngghen chỉ rõ: “Tất cả
mọi tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản ánh hư ảo - vào trong đầu óc của con người - của
những lực lượng ở bên ngoài chi phối cuộc sống hàng ngày của họ; chỉ là sự phản ánh trong
đó những lực lượng ở trần thế đã mang hình thức những lực lượng siêu trần thế”.
Theo C.Mác và Ph.Ăngghen, cần phải tìm nguồn gốc của tôn giáo cả trong quan hệ của con
người với tự nhiên lẫn trong các quan hệ xã hội của con người. Như vậy, những sức mạnh
của tự nhiên và các lực lượng xã hội hiện thực được thần bí hóa chính là nguồn gốc thật sự
của tôn giáo. Sự sợ hãi trước sức mạnh của tự nhiên, sự bất lực trước các thế lực xã hội đã tạo
ra thần linh.
Tiếp theo C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin nhấn mạnh nguồn gốc xã hội của tôn giáo:
“Trong các nước tư bản chủ nghĩa hiện nay, những nguồn gốc ấy của tôn giáo chủ yếu là
những nguồn gốc xã hội… “Sự sợ hãi đã tạo ra thần linh”. Sự sợ hãi trước thế lực mù quáng
của tư bản, - mù quáng vì quần chúng nhân dân không thể đoán trước được nó, - là thế lực bất
cứ lúc nào trong đời sống của người vô sản và tiểu chủ, cũng đe dọa đem lại cho họ và đang
đem lại cho họ sự phá sản “đột ngột”, “bất ngờ”, “ngẫu nhiên”, làm cho họ phải diệt vong,
biến họ thành một người ăn xin, một kẻ bần cùng, một gái điếm, và dồn họ vào cảnh chết đói,
đó chính là nguồn gốc sâu xa của tôn giáo hiện đại mà người duy vật phải chú ý đến trước hết
và trên hết, nếu người ấy không muốn cứ mãi mãi là một người duy vật sơ đẳng”.
Khi quần chúng lao động bị áp bức, bị bóc lột, bị dồn đến bước đường cùng, không tìm ra lối
thoát dưới trần gian thì họ đi tìm lối thoát đó ở thế giới bên kia. V.I.Lênin viết: “Sự bất lực
của giai cấp bị bóc lột trong cuộc đấu tranh chống bọn bóc lột tất nhiên đẻ ra lòng tin vào một
cuộc đời tốt đẹp hơn ở thế giới bên kia, cũng giống y như sự bất lực của người dã man trong
cuộc đấu tranh chống thiên nhiên đẻ ra lòng tin vào thần thánh, ma quỷ, vào những phép
mầu, v.v..”.
Tôn giáo với tính cách là một hình thái ý thức xã hội gồm có tâm lý tôn giáo và hệ tư tưởng
tôn giáo. Tâm lý tôn giáo là toàn bộ những biểu tượng, tình cảm, tâm trạng của quần chúng về
tín ngưỡng tôn giáo. Hệ tư tưởng tôn giáo là hệ thống giáo lý được các nhà thần học và các
chức sắc giáo sỹ tôn giáo tạo dựng và truyền bá trong xã hội. Tâm lý tôn giáo và hệ tư tưởng
tôn giáo quan hệ chặt chẽ với nhau. Tâm lý tôn giáo tạo cơ sở cho hệ tư tưởng tôn giáo dễ
dàng xâm nhập vào quần chúng.
Chức năng chủ yếu của ý thức tôn giáo là chức năng đền bù - hư ảo. Chức năng này làm cho
tôn giáo có sức sống lâu dài trong xã hội. Nó gây ra ảo tưởng về sự đền bù ở thế giới bên kia
những gì mà con người không thể đạt được trong cuộc sống hiện thực mà con người đang
sống. Vì vậy, hình thái ý thức xã hội này mang tính chất tiêu cực, cản trở sự nhận thức đúng
đắn của con người về thế giới, về xã hội, về bản thân mình để rồi luôn luôn bị các giai cấp
thống trị lợi dụng. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác, muốn xóa bỏ tôn giáo thì phải xóa bỏ
nguồn gốc xã hội của nó, đồng thời phải nâng cao năng lực nhận thức, trình độ học vấn của
con người.
* Ý thức khoa học
Khoa học hình thành và phát triển ở một giai đoạn nhất định của sự phát triển xã hội, của nhu
cầu sản xuất xã hội và sự phát triển năng lực tư duy của con người. Khoa học là sự khái quát
cao nhất của thực tiễn, là phương thức nắm bắt tất cả các hiện tượng của hiện thực, cung cấp
những tri thức chân thực về bản chất các hiện tượng, các quá trình, các quy luật của tự nhiên
và của xã hội. Bởi vậy, khoa học và tôn giáo là những hiện tượng đối lập với nhau về bản
chất. Tôn giáo thù địch với lý trí con người, trong khi đó khoa học lại là sản phẩm cao nhất
của lý trí và là sức mạnh của con người. Nếu ý thức tôn giáo là sự phản ánh hư ảo sức mạnh
của giới tự nhiên bên ngoài lẫn các quan hệ xã hội vào đầu óc con người thì ý thức khoa học
phản ánh hiện thực một cách chân thực và chính xác dựa vào sự thật và lý trí của con người.
Khác với tất cả các hình thức ý thức xã hội khác, ý thức khoa học phản ánh sự vận động và sự
phát triển của giới tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy con người bằng tư duy logic,
thông qua hệ thống các khái niệm, các phạm trù, các quy luật và các lý thuyết.
Nếu ý thức tôn giáo hướng con người vào thế giới những ảo tưởng, siêu tự nhiên thì, trái lại,
ý thức khoa học có nhiệm vụ cao cả là hướng con người vào việc biến đổi hiện thực, cải tạo
thế giới nhằm phục vụ cho nhu cầu cuộc sống nhiều mặt và ngày càng tốt hơn, cao hơn của
con người. Cùng với sự phát triển của lịch sử nhân loại, vai trò của khoa học ngày một tăng
lên, đặc biệt là trong giai đọan hiện nay khi tri thức khoa học, cả tri thức về tự nhiên lẫn tri
thức về xã hội và về con người, đang trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, khi nhân loại
bước vào thời đại phát triển mạnh mẽ của công nghệ kỹ thuật số và trí tuệ nhân tạo. Cùng với
đó, khoa học đang góp phần quan trọng vào việc giải quyết các vấn đề toàn cầu của thời đại,
ngăn chặn những tác động xấu do sự vô ý thức và sự tham lam của con người trong quá trình
phát triển kinh tế.
* Ý thức triết học
Hình thức đặc biệt và cao nhất của tri thức cũng như của ý thức xã hội là triết học. Nếu như
các ngành khoa học riêng lẻ nghiên cứu thế giới từ các khía cạnh, từ những mặt nhất định của
thế giới đó thì triết học, nhất là triết học Mác - Lênin, cung cấp cho con người tri thức về thế
giới như một chỉnh thể thông qua việc tổng kết toàn bộ lịch sử phát triển của khoa học và của
chính bản thân triết học. Vì vậy, khi đánh giá mối liên hệ của tinh thần với triết học, Hêghen
khẳng định rằng, “xét từ góc độ của tinh thần chúng ta có thể gọi triết học chính là cái cần
thiết nhất”.
Đặc biệt, với C.Mác thì “vì mọi triết học chân chính đều là tinh hoa về mặt tinh thần của thời
đại mình, nên nhất định sẽ có thời kỳ mà triết học, không chỉ về bên trong, theo nội dung của
nó, mà cả về bên ngoài, theo sự biểu hiện của nó, sẽ tiếp xúc và tác động qua lại tới thế giới
hiện thực của thời đại mình. Lúc đó, triết học sẽ không còn là một hệ thống nhất định đối với
các hệ thống nhất định khác, nó trở thành triết học nói chung đối với thế giới, trở thành triết
học của thế giới hiện đại. Những biểu hiện bên ngoài chứng minh rằng triết học đã có ý
nghĩa khiến cho nó trở thành linh hồn sống của văn hóa...”.
Đồng thời, với tư cách là một hình thái ý thức xã hội, triết học nói chung và nhất là triết học
duy vật biện chứng, có sứ mệnh trở thành thế giới quan, mà cơ sở và hạt nhân của thế giới
quan chính là tri thức. Chính thế giới quan đó giúp con người trả lời cho các câu hỏi được
nhân loại từ xưa đến nay thường xuyên đặt ra cho mình. Chẳng hạn, thế giới xung quanh ta là
gì? Thế giới ấy có điểm bắt đầu và điểm kết thúc hay không? Sức mạnh nào chi phối sự tồn
tại và sự biến đổi đó? Con người là gì và sinh ra từ đâu và có quan hệ như thế nào với thế giới
ấy? Cuộc sống của con người có ý nghĩa gì? Con người có vị trí nào trong thế giới đó? v.v..
Như vậy, thế giới quan triết học bao hàm trong nó cả nhân sinh quan. Trong thời đại hiện
nay, thế giới quan khoa học chân chính nhất chính là thế giới quan triết học duy vật biện
chứng. Triết học duy vật biện chứng có vai trò to lớn để nhận thức đúng đắn ý nghĩa và vai
trò của các hình thái ý thức xã hội khác; để xác định đúng đắn vị trí của những hình thái ấy
trong cuộc sống của xã hội và để nhận thức tính quy luật cùng những đặc điểm và sự phát
triển của chúng.
g. Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội có đặc điểm chung là mặc dù bị tồn tại xã hội quy định, song
chúng đều có tính độc lập tương đối.
Quan điểm duy vật lịch sử khẳng định rằng, ý thức xã hội và tồn tại xã hội có mối quan hệ
biện chứng; rằng, các hình thái ý thức xã hội không phải là những yếu tố thụ động; trái lại,
mỗi hình thái ý thức xã hội đều có sự tác động ngược trở lại tồn tại xã hội, trước hết là tác
động trở lại cơ sở kinh tế. Đồng thời, các hình thái ý thức xã hội cũng tác động lẫn nhau theo
những cách thức khác nhau.
Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội thể hiện ở những điểm sau đây:
* Ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội.
Lịch sử xã hội loài người cho thấy, nhiều khi xã hội cũ đã mất đi rất lâu rồi, song ý thức xã
hội do xã hội đó sản sinh ra vẫn tiếp tục tồn tại. Khi C.Mác nói rằng, người chết đang đè nặng
lên người sống chính là vì lẽ đó. Điều này biểu hiện rõ nhất ở các khía cạnh khác nhau của
tâm lý xã hội như truyền thống, thói quen và nhất là tập quán. V.I.Lênin đã từng nói rằng,
“sức mạnh của tập quán ở hàng triệu và hàng chục triệu người là một sức mạnh ghê gớm
nhất”. Còn Ph.Ăngghen khi nói rằng, “chúng ta đau khổ không những vì những người đang
sống mà còn vì những người đã chết nữa. Người chết nắm lấy người sống” cũng là theo nghĩa
này.
Vậy, những nguyên nhân nào làm cho ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội? Có
mấy nguyên nhân sau đây:
Trước hết, do tác động mạnh mẽ và nhiều mặt trong hoạt động thực tiễn của con người nên
tồn tại xã hội diễn ra với tốc độ nhanh hơn khả năng phản ánh của ý thức xã hội.
Thứ hai, do sức mạnh của thói quen, tập quán, truyền thống và do cả tính bảo thủ của hình
thái ý thức xã hội. Hơn nữa, những điều kiện tồn tại xã hội mới cũng chưa đủ để làm cho
những thói quen, tập quán và truyền thống cũ hoàn toàn mất đi.
Thứ ba, ý thức xã hội gắn liền với lợi ích của những tập đoàn người, của các giai cấp nào đó
trong xã hội. Các tập đoàn hay giai cấp lạc hậu thường níu kéo, bám chặt vào những tư tưởng
lạc hậu để bảo vệ và duy trì quyền lợi ích kỷ của họ, để chống lại các lực lượng tiến bộ trong
xã hội.
Vì vậy, muốn xây dựng xã hội mới thì nhất định phải từng bước xóa bỏ được những tàn dư,
những tư tưởng và ý thức xã hội cũ song song với việc bồi đắp, xây dựng và phát triển ý thức
xã hội mới. Tuy nhiên, khi thực hiện những nhiệm vụ này thì không được nóng vội, không
được dùng các biện pháp hành chính như đã từng xảy ra ở các nước xã hội chủ nghĩa và cả ở
nước ta nhiều năm trước đây.
* Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội
Triết học Mác - Lênin thừa nhận rằng, ý thức xã hội thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội nhưng
cũng có thể vượt trước tồn tại xã hội. Thực tế là nhiều tư tưởng khoa học và triết học trong
những điều kiện nhất định có thể vượt trước tồn tại xã hội của thời đại rất xa. Sở dĩ ý thức xã
hội có khả năng đó là do nó phản ánh đúng được những mối liên hệ logic, khách quan, tất
yếu, bản chất của tồn tại xã hội. Lịch sử đã cho thấy nhiều dự báo của các nhà tư tưởng lớn
phải sau một thời gian, có thể ngắn hoặc rất dài, mới được thực tiễn xác nhận. Nhiều dự báo
của C.Mác đang trở thành sự thật trong thời đại chúng ta đã hoàn toàn khẳng định điều đó.
Chẳng hạn, dự báo tri thức trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp đang được thực tiễn của của
cuộc cách mạng chuyển đổi công nghệ số, thời đại trí tuệ nhân tạo hay cách mạng khoa học
và công nghệ hiện đại, thời đại kinh tế tri thức xác nhận. Đặc biệt, khi đánh giá rằng, xã hội
tư bản “hoàn toàn không phải là một khối kết tinh vững chắc, mà là một cơ thể có khả năng
biến đổi và luôn luôn ở trong quá trình biến đổi” thì chính C.Mác, đã chỉ ra các quy luật vận
động tất yếu của xã hội và cũng đã dự báo về sự thay thế không thể tránh khỏi của phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa bằng phương thức sản xuất cao hơn – phương thức sản xuất
cộng sản chủ nghĩa.
Vì vậy, trong thời đại chúng ta, chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn đang là thế giới quan và phương
pháp luận chung nhất cho sự nhận thức và cho công cuộc cải tạo hiện thực.
* Ý thức xã hội có tính kế thừa.
Tiến trình phát triển đời sống tinh thần của xã hội loài người cho thấy rằng, các quan điểm lý
luận, các tư tưởng lớn của thời đại sau bao giờ cũng dựa vào những tiền đề đã có từ các giai
đoạn lịch sử trước đó. Chính C.Mác và Ph.Ăngghen cũng đã thừa nhận rằng, “ngay cả chủ
nghĩa cộng sản phát triển cũng trực tiếp bắt nguồn từ chủ nghĩa duy vật Pháp”. Và, “nếu
trước đó không có triết học Đức, đặc biệt là triết học Hêghen, thì sẽ không bao giờ có chủ
nghĩa xã hội khoa học Đức, chủ nghĩa xã hội duy nhất khoa học tồn tại từ trước đến nay”. Vì
vậy, hoàn toàn hợp quy luật rằng, chủ nghĩa Mác không chỉ đã tiếp thu tất cả những gì là tinh
hoa trong lịch sử văn minh nhân loại mà còn kế thừa trực tiếp từ nền triết học cổ điển Đức,
kinh tế chính trị học Anh và chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp.
Trong sự phát triển của mình ý thức xã hội có tính kế thừa nên không thể giải thích một tư
tưởng nào đó nếu chỉ dựa vào trình độ, hiện trạng phát triển kinh tế và các quan hệ kinh tế -
xã hội. Chẳng hạn, trình độ phát triển kinh tế của nước Pháp vào thế kỷ XVIII kém xa nước
Anh nhưng tư tưởng lý luận thì nước Pháp tiên tiến hơn nước Anh nhiều. Tương tự như vậy,
kinh tế nước Đức đầu thế kỷ XIX kém xa nước Anh và nước Pháp nhưng nền triết học của
nước Đức thì vượt xa hai nước kia. Điều đó chứng tỏ rằng, sự phát triển của ý thức xã hội
không phải bao giờ cũng song hành với sự phát triển kinh tế và các quan hệ kinh tế.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, trong các xã hội có giai cấp thì các giai cấp khác nhau sẽ kế thừa
những di sản khác nhau của những giai đoạn trước. Giai cấp tiến bộ đang lên sẽ chọn kế thừa
những tư tưởng tiến bộ của thời đại trước; trái lại, giai cấp lỗi thời, đi xuống bao giờ cũng
chọn tiếp thu những tư tưởng và lý thuyết bảo thủ, phản tiến bộ để cố gắng tìm cách duy trì
sự thống trị của mình. Điển hình về mặt này là giai cấp tư sản vào nửa sau thế kỷ XIX, đầu
thế kỷ XX đã phục hồi và truyền bá chủ nghĩa Cantơ mới và chủ nghĩa Tômát mới để chống
lại phong trào cách mạng đang lên của giai cấp vô sản, để chống lại chủ nghĩa Mác vốn là cơ
sở của phong trào ấy.
Quan điểm của triết học Mác - Lênin về tính kế thừa của ý thức xã hội có ý nghĩa to lớn đối
với sự nghiệp xây dựng văn hóa tinh thần của dân tộc ta hiện nay.
* Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội
Các hình thái ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội theo những cách khác nhau, có vai trò
khác nhau trong xã hội và trong đời sống của con người. Tuy nhiên, ở các thời đại lịch sử
khác nhau, trong những hoàn cảnh khác nhau dù vai trò của các hình thái ý thức xã hội không
giống nhau nhưng chúng vẫn có sự tác động qua lại với nhau.
Nếu ở thời Hy Lạp cổ đại, vào khoảng thế kỷ thứ V trước công nguyên, ý thức triết học và ý
thức nghệ thuật có vai trò đặc biệt to lớn; ở các nước Tây Âu thời Trung cổ ý thức tôn giáo
tác động rất mạnh và chi phối các hình thái ý thức khác như ý thức chính trị, ý thức pháp
quyền, ý thức triết học, ý thức đạo đức, ý thức nghệ thuật thì ở nước Pháp nửa sau thế kỷ
XVIII, và ở nước Đức cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, triết học và văn học đóng vai trò
quan trọng bậc nhất trong việc truyền bá các tư tưởng chính trị và pháp quyền, là vũ khí tư
tưởng và lý luận trong cuộc đấu tranh chính trị chống lại các thế lực cầm quyền của các lực
lượng xã hội tiến bộ. Trong các các tác phẩm văn học, nghệ thuật nổi tiếng thời kỳ này thấm
đượm sâu sắc các tư tưởng và suy tư triết học về thế giới và về con người. Tuy nhiên, từ sau
thời kỳ Trung cổ và phong kiến, nhất là trong thế giới đương đại, vai trò của ý thức chính trị
ngày càng đóng vai trò quan trọng và chi phối mạnh mẽ các hình thái ý thức khác.
* Ý thức xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội
Tồn tại xã hội chịu sự tác động trở lại của ý thức xã hội là một biểu hiện khác của tính độc
lập tương đối của ý thức xã hội.
Ph.Ăngghen viết: “Sự phát triển của chính trị, pháp luật, triết học, tôn giáo, văn học, nghệ
thuật, v.v. đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế. Nhưng tất cả chúng cũng có ảnh hưởng lẫn
nhau và ảnh hưởng đến cơ sở kinh tế. Vấn đề hoàn toàn không phải là chỉ có hoàn cảnh kinh
tế mới là nguyên nhân, chỉ có nó là tích cực, còn tất cả những cái còn lại đều chỉ là hậu quả
thụ động”.
Quan niệm duy vật về lịch sử thừa nhận biểu hiện này về tính độc lập tương đối của ý thức xã
hội đối lập hoàn toàn cả với chủ nghĩa duy tâm tuyệt đối hóa vai trò của ý thức xã hội lẫn chủ
nghĩa duy vật tầm thường chỉ coi trọng vai trò của kinh tế còn phủ nhận hoàn toàn vai trò của
tích cực của ý thức xã hội. Ý thức xã hội cũng cũng có vai trò nhất định của nó. Về điều này
Ph.Ăngghen viết: “Những tiền đề và điều kiện kinh tế, rốt cuộc giữ vai trò quyết định, nhưng
những điều kiện chính trị, v.v., ngay cả những truyền thống tồn tại trong đầu óc con người
cũng đóng một vai trò nhất định, tuy không phải là vai trò quyết định”.
Sự tác động trở lại đối với tồn tại xã hội của các hình thái ý thức xã hội mạnh hay yếu còn
phụ thuộc vào những điều kiện lịch sử cụ thể, vào các quan hệ kinh tế vốn là cơ sở hình thành
các hình thái ý thức xã hội; vào trình độ phản ánh và sức lan tỏa của ý thức đối với các nhu
cầu khác nhau của sự phát triển xã hội; đặc biệt là vào vai trò lịch sử của giai cấp đại diện cho
ngọn cờ tư tưởng đó. Vì vậy, cần phân biệt ý thức xã hội tiến bộ với ý thức xã hội lạc hậu,
cản trở sự tiến bộ xã hội.
V. TRIẾT HỌC VỀ CON NGƯỜI
1. Khái niệm con người và bản chất con người
* Con người là thực thể sinh học - xã hội
Theo C.Mác, con người là một sinh vật có tính xã hội ở trình độ phát triển cao nhất của giới
tự nhiên và của lịch sử xã hội, là chủ thể của lịch sử, sáng tạo nên tất cả các thành tựu của văn
minh và văn hóa. Về phương diện sinh học, con người là một thực thể sinh vật, là sản phẩm
của giới tự nhiên, là một động vật xã hội. “Bản thân cái sự kiện là con người từ loài động vật
mà ra, cũng đã quyết định việc con người không bao giờ hoàn toàn thoát ly khỏi những đặc
tính vốn có của con vật”. Điều đó có nghĩa rằng con người cũng như mọi động vật khác phải
tìm kiếm thức ăn, nước uống, phải “đấu tranh sinh tồn” để ăn uống, sinh đẻ con cái, tồn tại và
phát triển. Nhưng không được tuyệt đối hóa điều đó. Không phải đặc tính sinh học, bản năng
sinh học, sự sinh tồn thể xác là cái duy nhất tạo nên bản chất của con người, mà con người
còn là một thực thể xã hội. Khi xem xét con người, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác -
Lênin, không thể tách rời hai phương diện sinh học và xã hội của con người thành những
phương diện biệt lập, duy nhất, quyết định phương diện kia.
Không chỉ là một thực thể sinh học, mà con người cũng còn là một bộ phận của giới tự nhiên.
“Giới tự nhiên…là thân thể vô cơ của con người,… đời sống thể xác và tinh thần của con
người gắn liền với giới tự nhiên”. Về phương diện thực thể sinh học, con người còn phải
phục tùng các quy luật của giới tự nhiên, các quy luật sinh học như di truyền, tiến hóa sinh
học và các quá trình sinh học của giới tự nhiên. Con người là một bộ phận đặc biệt, quan
trọng của giới tự nhiên, nhưng lại có thể biến đổi giới tự nhiên và chính bản thân mình, dựa
trên các quy luật khách quan. Đây chính là điểm khác biệt đặc biệt, rất quan trọng giữa con
người và các thực thể sinh học khác. Về mặt thể xác, con người sống bằng những sản phẩm
tự nhiên, dù là dưới hình thức thực phẩm, nhiên liệu, áo quần, nhà ở, v.v…. Bằng hoạt động
thực tiễn con người trở thành một bộ phận của giới tự nhiên có quan hệ với giới tự nhiên,
thống nhất với giới tự nhiên, bởi giới tự nhiên là “thân thể vô cơ của con người”. Vì thế con
người phải dựa vào giới tự nhiên, gắn bó với giới tự nhiên, hòa hợp với giới tự nhiên mới có
thể tồn tại và phát triển. Quan điểm này là nền tảng lý luận và phương pháp luận rất quan
trọng, có tính thời sự trong bối cảnh khủng hoảng sinh thái và yêu cầu phát triển bền vững
hiện nay.
Con người còn là một thực thể xã hội có các hoạt động xã hội. Hoạt động xã hội quan trọng
nhất của con người là lao động sản xuất. “Người là giống vật duy nhất có thể bằng lao động
mà thoát khỏi trạng thái thuần túy là loài vật”. Nếu con vật phải sống dựa hoàn toàn vào các
sản phẩm của tự nhiên, dựa vào bản năng thì con người lại sống bằng lao động sản xuất, bằng
việc cải tạo tự nhiên, sáng tạo ra các vật phẩm để thỏa mãn nhu cầu của mình. Nhờ có lao
động sản xuất mà con người về mặt sinh học có thể trở thành thực thể xã hội, thành chủ thể
của “lịch sử có tính tự nhiên”, có lý tính, có “bản năng xã hội”. Lao động đã góp phần cải tạo
bản năng sinh học của con người, làm cho con người trở thành con người đúng nghĩa của nó.
Lao động là điều kiện kiên quyết, cần thiết và chủ yếu quyết định sự hình thành và phát triển
của con người cả về phương diện sinh học lẫn phương diện xã hội.
Trong hoạt động con người không chỉ có các quan hệ lẫn nhau trong sản xuất, mà còn có
hàng loạt các quan hệ xã hội khác. Những quan hệ đó ngày càng phát triển phong phú, đa
dạng, thể hiện những tác động qua lại giữa họ với nhau. Xã hội, xét đến cùng, là sản phẩm
của sự tác động qua lại lẫn nhau giữa những con người. Tính xã hội của con người chỉ có
trong “xã hội loài người”, con người không thể tách khỏi xã hội và đó là điểm cơ bản làm cho
con người khác với con vật. Hoạt động của con người gắn liền với các quan hệ xã hội không
chỉ phục vụ cho con người mà còn cho xã hội, khác với hoạt động của con vật chỉ phục vụ
cho nhu cầu bản năng sinh học trực tiếp của nó. Hoạt động và giao tiếp của con người đã sinh
ra ý thức người. Tư duy, ý thức của con người chỉ có thể phát triển trong lao động và giao
tiếp xã hội với nhau. Cũng nhờ có lao động và giao tiếp xã hội mà ngôn ngữ xuất hiện và phát
triển. Ngôn ngữ và tư duy của con người thể hiện tập trung và nổi trội tính xã hội của con
người, là một trong những biểu hiện rõ nhất phương diện con người là một thực thể xã hội.
Chính vì vậy, khác với con vật, con người chỉ có thể tồn tại và phát triển trong xã hội loài
người.
* Con người là sản phẩm của lịch sử và của chính bản thân con người
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin phê phán quan niệm của Phoiơbắc đã xem xét
con người tách khỏi điều kiện lịch sử cụ thể và hoạt động thực tiễn của họ, xem xét con người
chỉ như là đối tượng cảm tính, trừu tượng, không có hoạt động thực tiễn. Phoiơbắc đã không
nhìn thấy những quan hệ hiện thực, sống động giữa người với người trong đời sống xã hội,
đặc biệt là trong sản xuất. Do vậy, ông đã tuyệt đối hóa tình yêu giữa người với người. Hơn
thế nữa, đó cũng không phải là tình yêu hiện thực mà là tình yêu đã được ông lý tưởng hóa.
Phê phán quan niệm sai lầm của Phoiơbắc và của các nhà tư tưởng khác về con người, kế
thừa các quan niệm tiến bộ trong lịch sử tư tưởng nhân loại và dựa vào những thành tựu của
khoa học, chủ nghĩa Mác khẳng định con người vừa là sản phẩm của sự phát triển lâu dài của
giới tự nhiên, vừa là sản phẩm của lịch sử xã hội loài người và của chính bản thân con người.
Mác đã khẳng định trong tác phẩm Hệ tư tưởng Đức rằng, tiền đề của lý luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử của các ông là những con người hiện thực đang hoạt động, lao động
sản xuất và làm ra lịch sử của chính mình, làm cho họ trở thành những con người như đang
tồn tại. Cần lưu ý rằng con người là sản phẩm của lịch sử và của bản thân con người, nhưng
con người, khác với con vật, không thụ động để lịch sử làm mình thay đổi, mà con người còn
là chủ thể của lịch sử.
* Con người vừa là chủ thể của lịch sử, vừa là sản phẩm của lịch sử
Con người vừa là sản phẩm của lịch sử tự nhiên và lịch sử xã hội, nhưng đồng thời, lại là chủ
thể của lịch sử bởi lao động và sáng tạo là thuộc tính xã hội tối cao của con người. Con người
và động vật đều có lịch sử của mình, nhưng lịch sử con người khác với lịch sử động vật. Lịch
sử của động vật “là lịch sử nguồn gốc của chúng và sự phát triển dần dần của chúng cho đến
trạng thái hiện nay của chúng. Nhưng lịch sử ấy không phải do chúng làm ra, và trong chừng
mực mà chúng có tham dự vào việc làm ra lịch sử ấy, thì điều đó diễn ra mà chúng không hề
biết và không phải do ý muốn của chúng. Ngược lại, con người càng cách xa con vật hiểu
theo nghĩa hẹp của từ này bao nhiêu, thì con người lại càng tự mình làm ra lịch sử của mình
một cách có ý thức bấy nhiêu”. Hoạt động lịch sử đầu tiên khiến con người tách khỏi con vật,
có ý nghĩa sáng tạo chân chính là hoạt động chế tạo công cụ lao động, hoạt động lao động sản
xuất. Nhờ chế tạo công cụ lao động mà con người tách khỏi loài vật, tách khỏi tự nhiên trở
thành chủ thể hoạt động thực tiễn xã hội. Chính ở thời điểm đó con người bắt đầu làm ra lịch
sử của mình. “Sáng tạo ra lịch sử” là bản chất của con người, nhưng con người không thể
sáng tạo ra lịch sử theo ý muốn tùy tiện của mình, mà là phải dựa vào những điều kiện do quá
khứ, do thế hệ trước để lại trong những hoàn cảnh mới. Con người, một mặt, phải tiếp tục các
hoạt động trên các tiền đề, điều kiện cũ của thế hệ trước để lại, mặt khác, lại phải tiến hành
các hoạt động mới của mình để cải biến những điều kiện cũ. Lịch sử sản xuất ra con người
như thế nào thì tương ứng, con người cũng sáng tạo ra lịch sử như thế ấy. Từ khi con người
tạo ra lịch sử cho đến nay con người luôn là chủ thể của lịch sử, nhưng cũng luôn là sản phẩm
của lịch sử.
Con người tồn tại và phát triển luôn luôn ở trong một hệ thống môi trường xác định. Đó là
toàn bộ điều kiện tự nhiên và xã hội, cả điều kiện vật chất lẫn tinh thần, có quan hệ trực tiếp
hoặc gián tiếp đến đời sống của con người và xã hội. Đó là những điều kiện cần thiết, tất yếu,
không thể thiếu đối với sự tồn tại và phát triển của con người. Một mặt, con người là một bộ
phận của giới tự nhiên, để tồn tại và phát triển phải quan hệ với giới tự nhiên, phải phụ thuộc
vào giới tự nhiên, thu nhận và sử dụng các nguồn lực của tự nhiên để cải biến chúng cho phù
hợp với nhu cầu của chính mình. Mặt khác, là một bộ phận của tự nhiên, con người cũng phải
tuân theo các quy luật của tự nhiên, tuân theo các quá trình tự nhiên như cơ học, vật lý, hóa
học, đặc biệt là các quá trình y, sinh học, tâm sinh lý khác nhau. Về phương diện sinh thể hay
sinh học, con người là một tiểu vũ trụ có cấu trúc phức tạp, là một hệ thống mở, biến đổi và
phát triển không ngừng, thay đổi và thích nghi khá nhanh chóng so với các động vật khác
trước những biến đổi của môi trường. Nó vừa tiếp nhận, thích nghi, hòa nhịp với giới tự
nhiên, nhưng cũng bằng cách đó cải biến giới tự nhiên để thích ứng và biến đổi chính mình.
Con người cũng tồn tại trong môi trường xã hội. Chính nhờ môi trường xã hội mà con người
trở thành một thực thể xã hội và mang bản chất xã hội. Con người là sản phẩm của hoàn
cảnh, của môi trường trong đó có môi trường xã hội. Môi trường xã hội cũng là điều kiện và
tiền đề để con người có thể thực hiện quan hệ với giới tự nhiên ở quy mô rộng lớn và hữu
hiệu hơn. Trong thực chất thì môi trường xã hội cũng là một bộ phận của tự nhiên với những
đặc thù của nó. So với môi trường tự nhiên môi trường xã hội có ảnh hưởng trực tiếp và
quyết định đến con người, sự tác động của môi trường tự nhiên đến từng cá nhân con người
thường phải thông qua môi trường xã hội và chịu ảnh hưởng sâu sắc của các nhân tố xã hội.
Môi trường xã hội cũng như mỗi cá nhân con người thường xuyên phải có quan hệ với môi
trường tự nhiên và tồn tại trong mối quan hệ tác động qua lại, chi phối và quy định lẫn nhau.
Do sự phát triển của công nghiệp, của cách mạng khoa học - công nghệ, nhiều loại môi
trường khác đã và đang được phát hiện. Đó là những môi trường, như môi trường thông tin,
kiến thức, môi trường từ tính, môi trường điện, môi trường hấp dẫn, môi trường sinh học,
v.v.. Nhưng cần lưu ý rằng, có những môi trường trong số đó mới được phát hiện và đang
được nghiên cứu, nên còn có nhiều ý kiến, quan niệm khác nhau, thậm chí đối lập nhau. Môi
trường sinh học, môi trường cận tâm lý, môi trường tương tác yếu, đang được nghiên cứu
trong khoa học tự nhiên là những môi trường như vậy. Tuy nhiên, dù chưa được nhận thức
đầy đủ, mới được phát hiện hay còn có những ý kiến, quan niệm khác nhau, thì chúng đều
hoặc là thuộc về môi trường tự nhiên, hoặc là thuộc về môi trường xã hội. Tính chất, phạm vi,
vai trò và tác động của chúng đến con người là khác nhau, không giống hoàn toàn như môi
trường tự nhiên và môi trường xã hội. Chúng là những hiện tượng, quá trình cụ thể của tự
nhiên hoặc xã hội, có tác động, ảnh hưởng ở một khía cạnh hẹp, cụ thể và xác định ở phương
diện tự nhiên hoặc xã hội.
* Bản chất con người là tổng hòa các quan hệ xã hội
Trong sinh hoạt xã hội, khi hoạt động ở những điều kiện lịch sử nhất định con người có quan
hệ với nhau để tồn tại và phát triển. “Trong tính hiện thực của nó, bản chất của con người là
tổng hòa các quan hệ xã hội”. Bản chất của con người luôn được hình thành và thể hiện ở
những con người hiện thực, cụ thể trong những điều kiện lịch sử cụ thể. Các quan hệ xã hội
tạo nên bản chất của con người, nhưng không phải là sự kết hợp giản đơn hoặc là tổng cộng
chúng lại với nhau mà là sự tổng hòa chúng; mỗi quan hệ xã hội có vị trí, vai trò khác nhau,
có tác động qua lại, không tách rời nhau. Các quan hệ xã hội có nhiều loại: Quan hệ quá khứ,
quan hệ hiện tại, quan hệ vật chất, quan hệ tinh thần, quan hệ trực tiếp, gián tiếp, tất nhiên
hoặc ngẫu nhiên, bản chất hoặc hiện tượng, quan hệ kinh tế, quan hệ phi kinh tế, v.v.. Tất cả
các quan hệ đó đều góp phần hình thành lên bản chất của con người. Các quan hệ xã hội thay
đổi thì ít hoặc nhiều, sớm hoặc muộn, bản chất con người cũng sẽ thay đổi theo. Trong các
quan hệ xã hội cụ thể, xác định, con người mới có thể bộc lộ được bản chất thực sự của mình,
và cũng trong những quan hệ xã hội đó thì bản chất người của con người mới được phát triển.
Các quan hệ xã hội khi đã hình thành thì có vai trò chi phối và quyết định các phương diện
khác của đời sống con người khiến cho con người không còn thuần túy là một động vật mà là
một động vật xã hội. Con người “bẩm sinh đã là sinh vật có tính xã hội”. Khía cạnh thực thể
sinh vật là tiền đề trên đó thực thể xã hội tồn tại, phát triển và chi phối.
2. Hiện tượng tha hóa con người và vấn đề giải phóng con người
* Thực chất của hiện tượng tha hóa con người là lao động của con người bị tha hóa
Theo C. Mác, thực chất của lao động bị tha hóa là quá trình lao động và sản phẩm của lao
động từ chỗ để phục vụ con người, để phát triển con người đã bị biến thành lực lượng đối lập,
nô dịch và thống trị con người. Người lao động chỉ hành động với tính cách con người khi
thực hiện các chức năng sinh học như ăn, ngủ, sinh con đẻ cái,… còn khi lao động, tức là khi
thực hiện chức năng cao quý của con người thì họ lại chỉ như là con vật.
Theo quan điểm của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác, hiện tượng tha hóa của con người là
một hiện tượng lịch sử đặc thù, chỉ diễn ra trong xã hội có phân chia giai cấp. Nguyên nhân
gây nên hiện tượng tha hóa con người là chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Nhưng tha hoá con
người được đẩy lên cao nhất trong xã hội tư bản chủ nghĩa. Chế độ đó đã tạo ra sự phân hóa
xã hội về việc chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất khiến đại đa số người lao động trở thành vô
sản, một số ít trở thành tư sản, chiếm hữu toàn bộ các tư liệu sản xuất của xã hội. Vì vậy
những người vô sản buộc phải làm thuê cho các nhà tư sản, phải để các nhà tư sản bóc lột
mình và sự tha hóa lao động bắt đầu từ đó. Lao động bị tha hóa là nội dung chính yếu, là
nguyên nhân, là thực chất của sự tha hóa của con người.
Con người bị tha hóa là con người bị đánh mất mình trong lao động, tức trong hoạt động đặc
trưng, bản chất của con người. Lao động là hoạt động sáng tạo của con người, là đặc trưng
chỉ có ở con người chứ không hề có ở con vật, là hoạt động người, nhưng khi hoạt động nó
lại trở thành hoạt động của con vật. Lao động bị cưỡng bức, bị ép buộc bởi điều kiện xã hội.
Con người lao động không phải để sáng tạo, không phải để phát triển các phẩm chất người
mà chỉ là để đảm bảo sự tồn tại của thể xác họ. Điều đó có nghĩa rằng họ đang thực hiện chức
năng của con vật. Khi họ ăn uống, sinh con đẻ cái thì họ lại là con người vì họ được tự do.
Tính chất trái ngược trong chức năng như vậy là biểu hiện đầu tiên của sự tha hóa của con
người.
Trong hoạt động lao động, con người là chủ thể trong quan hệ với tư liệu sản xuất. Nhưng vì
trong chế độ tư hữu tư bản về tư liệu sản xuất thì người lao động phải phụ thuộc vào các tư
liệu sản xuất. Tư liệu sản xuất là do con người tạo ra. Như vậy, con người bị lệ thuộc vào
chính sản phẩm do chính mình tạo ra. Mặt khác, để có tư liệu sinh hoạt, người lao động buộc
phải lao động cho các chủ tư bản, sản phẩm của họ làm ra trở nên xa lạ với họ và được chủ sở
hữu dùng để trói buộc họ, bắt họ lệ thuộc nhiều hơn vào chủ sở hữu và vào các vật phẩm lao
động. Lao động bị tha hóa đã làm đảo lộn quan hệ xã hội của người lao động. Các đồ vật đã
trở thành xa lạ, trở thành công cụ thống trị, trói buộc con người. Quan hệ giữa người lao động
với chủ sở hữu tư liệu sản xuất cũng bị đảo lộn. Đúng ra đó phải là quan hệ giữa người với
người, nhưng trong thực tế nó lại được thực hiện thông qua số vật phẩm do người lao động
tạo ra và số tiền công mà người lao động được trả. Quan hệ giữa người và người đã bị thay
thế bằng quan hệ giữa người và vật. Đó là biểu hiện thứ hai của tha hóa.
Khi lao động bị tha hóa con người trở nên què quặt, phiến diện, thiếu khuyết trên nhiều
phương diện khác nhau. Sự tha hóa nói trên tất yếu làm cho con người phát triển không thể
toàn diện, không thể đầy đủ, và không thể phát huy được sức mạnh bản chất người. Người lao
động ngày càng bị bần cùng hóa, sự phân cực xã hội ngày càng lớn. Sản xuất, công nghiệp,
khoa học và công nghệ càng phát triển, lợi nhuận của các chủ sở hữu tư liệu sản xuất càng
lớn, người lao động ngày càng bị máy móc thay thế. Quá trình lao động ngày càng trở thành
quá trình thực hiện các thao tác giản đơn do dây chuyền công nghệ, kỹ thuật quy định, người
lao động càng bị đẩy ra khỏi quá trình sản xuất trực tiếp thì lao động càng bị tha hóa, người
công nhân trở thành một bộ phận của máy móc và ngày càng phụ thuộc vào nó, lao động
càng trở nên “dã man”. Trong bối cảnh cách mạng khoa học - công nghệ và toàn cầu hóa hiện
nay, khía cạnh này của sự tha hóa lao động ngày càng thể hiện tập trung và rõ nét khiến cho
sự phân cực giàu nghèo trong xã hội hiện đại ngày càng dãn rộng theo chiều tỷ lệ thuận với
sự phát triển của cách mạng khoa học - công nghệ và toàn cầu hóa.
Tha hóa con người là thuộc tính vốn có của các nền sản xuất dựa trên chế độ tư hữu tư liệu
sản xuất, nhưng nó được đẩy lên ở mức cao nhất trong nền sản xuất tư bản chủ nghĩa. Trong
nền sản xuất đó, sự tha hóa của lao động còn được tạo nên bởi sự tha hóa trên các phương
diện khác của đời sống xã hội: Sự tha hóa của nền chính trị vì thiểu số ích kỷ, sự tha hóa của
các tư tưởng của tầng lớp thống trị, sự tha hóa của các thiết chế xã hội khác. Chính vì vậy,
việc khắc phục sự tha hóa không chỉ gắn liền với việc xóa bỏ chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa
mà còn gắn liền với việc khắc phục sự tha hóa trên các phương diện khác của đời sống xã
hội. Đó là một quá trình lâu dài, phức tạp để giải phóng con người, giải phóng lao động.
* “Vĩnh viễn giải phóng toàn thể xã hội khỏi ách bóc lột, ách áp bức”
Đây là một trong những tư tưởng căn bản, cốt lõi của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác -
Lênin về con người. Giải phóng con người được các nhà kinh điển triển khai trong nhiều nội
dung lý luận và trên nhiều phương diện khác nhau. Đấu tranh giai cấp để thay thế chế độ sở
hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa,
để giải phóng con người về phương diện chính trị là nội dung quan trọng hàng đầu. Khắc
phục sự tha hóa của con người và của lao động của họ, biến lao động sáng tạo trở thành chức
năng thực sự của con người là nội dung có ý nghĩa then chốt.
“Xã hội không thể nào giải phóng cho mình được, nếu không giải phóng cho mỗi cá nhân
riêng biệt”. Theo quan điểm của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin, việc giải
phóng những con người cụ thể là để đi đến giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc và tiến tới
giải phóng toàn thể nhân loại. Việc giải phóng con người được quan niệm một cách toàn diện,
đầy đủ, ở tất cả các nội dung và phương diện của con người, cộng đồng, xã hội và nhân loại
với tính cách là các chủ thể ở các cấp độ khác nhau. Mục tiêu cuối cùng trong tư tưởng về
con người của chủ nghĩa Mác - Lênin là giải phóng con người trên tất cả các nội dung và các
phương diện: con người cá nhân, con người giai cấp, con người dân tộc, con người nhân loại,
…
Tư tưởng về giải phóng con người trong triết học Mác - Lênin hoàn toàn khác với các tư
tưởng giải phóng con người của các học thuyết khác đã và đang tồn tại trong lịch sử. Tôn
giáo quan niệm giải phóng con người là sự giải thoát khỏi cuộc sống tạm, khỏi bể khổ cuộc
đời để lên cõi Niết bàn hoặc lên Thiên đường ở kiếp sau. Một số học thuyết triết học duy vật
cũng đã đề xuất tư tưởng giải phóng con người bằng một vài phương tiện nào đó trong đời
sống xã hội: Pháp luật, đạo đức, chính trị. Tính chất phiến diện, hạn hẹp, siêu hình trong nhận
thức về con người, về các quan hệ xã hội và do những hạn chế về điều kiện lịch sử đã khiến
cho những quan điểm đó sa vào lập trường duy tâm, siêu hình.
“Bất kỳ sự giải phóng nào cũng bao hàm ở chỗ là nó trả thế giới con người, những quan hệ
của con người về với bản thân con người”, là “giải phóng người lao động thoát khỏi lao động
bị tha hóa”. Tư tưởng đó thể hiện chính xác thực chất của sự giải phóng con người, thể hiện
lập trường duy vật biện chứng, khách quan, khoa học trong việc nhận thức nguồn gốc, bản
chất và đời sống của con người và phương thức giải phóng con người.
* “Sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi
người”
Khi chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa bị thủ tiêu, lao động không còn bị tha hóa,
con người được giải phóng, khi đó xã hội là sự liên hiệp của các cá nhân, con người bắt đầu
được phát triển tự do. Con người là sự thống nhất giữa cá nhân và xã hội, cá nhân với giai
cấp, dân tộc và nhân loại, bản chất của con người là tổng hòa các quan hệ xã hội. Do vậy, sự
phát triển tự do của mỗi người tất yếu là điều kiện cho sự phát triển tự do của mọi người. Dĩ
nhiên, điều đó cũng có nghĩa là sự phát triển tự do của mọi người, sự phát triển của xã hội là
tiền đề cho sự phát triển của mỗi cá nhân trong đó. Sự phát triển tự do của mỗi người chỉ có
thể đạt được khi con người thoát khỏi sự tha hóa, thoát khỏi sự nô dịch do chế độ tư hữu các
tư liệu sản xuất bị thủ tiêu triệt để, khi sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn, giữa lao động
trí óc và lao động chân tay không còn, khi con người không còn bị trói buộc bởi sự phân công
lao động xã hội.
Những tư tưởng về con người trong triết học của chủ nghĩa Mác được nói trên đây là những
tư tưởng cơ bản, đóng vai trò là “kim chỉ nam”, là cơ sở lý luận khoa học, định hướng cho
các hoạt động chính trị, xã hội văn hóa và tư tưởng trong gần hai thế kỷ qua. Những tư tưởng
đó, còn là tiền đề lý luận và phương pháp luận đúng đắn cho sự phát triển của khoa học xã
hội. Ngày nay, chúng vẫn tiếp tục là cơ sở, tiền đề cho các quan điểm, lý luận về con người
và về xã hội, cho các khoa học hiện đại về con người nói chung.
Lý luận về con người của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin là lý luận duy vật
biện chứng triệt để mang tính khoa học và cách mạng, góp phần tạo nên cuộc cách mạng
trong lịch sử tư tưởng nhân loại. Lý luận đó ngày càng được khẳng định tính đúng đắn, khoa
học trong bối cảnh hiện nay và nó vẫn tiếp tục là “kim chỉ nam” cho hành động, là nền tảng
lý luận cho việc nghiên cứu, giải phóng và phát triển con người trong hiện thực.
3. Quan hệ cá nhân và xã hội; vai trò của quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong lịch sử.
2.
1. a. Quan hệ giữa cá nhân và xã hội
Con người, xét cả về thực thể sinh học lẫn thực thể xã hội, vừa mang bản chất loài lẫn tính
đặc thù cá thể. Nó vừa là một vũ trụ thu nhỏ, riêng biệt, độc đáo, lại vừa mang đặc điểm
chung, phổ biến của loài. Sự thống nhất giữa cái chung và cái riêng trong con người khiến
cho nó ở đỉnh cao của sự phát triển, trở thành “trung tâm” của vũ trụ, “con người là hoa của
đất”. Ở động vật, sự thống nhất giữa cái chung của loài và cái riêng của cá thể, dù ở trình độ
cao thì cũng chỉ ở phương diện sinh vật mà thôi. Trong khi đó, ở con người sự thống nhất ấy
không chỉ ở trình độ cao nhất về phương diện sinh vật mà cả ở phương diện xã hội.
Con người là một hệ thống chỉnh thể thống nhất cá thể - loài, mang những thuộc tính cá thể,
đơn nhất, lẫn những thuộc tính chung, phổ biến của loài, bản chất của nó là tổng hòa các quan
hệ xã hội. Nó là đại diện cho loài, cho xã hội, cho nhân loại, cho lịch sử loài người. Trong
con người, do vậy, luôn có những cái chung toàn nhân loại, như các giá trị chung, nhu cầu
chung, lợi ích chung, v.v… Nó cũng là đại biểu của một xã hội cụ thể, một thời kỳ lịch sử xác
định, có tính đặc thù, với các quan hệ xã hội xác định. Các quan hệ xã hội kết tinh trong mỗi
con người luôn là quan hệ xã hội cụ thể của một thời đại, một gia đình, một nhóm xã hội, một
cộng đồng, một tập đoàn, một giai cấp, một quốc gia - dân tộc xác định. Trong mỗi người còn
có cả những cái riêng, cái đơn nhất, đặc thù của cá thể, cá nhân từ kinh nghiệm, tâm lý, trí
tuệ, v.v… do những điều kiện sống, do đặc điểm sinh học quy định. Nhờ đó, mỗi con người
là một cá thể, cá nhân riêng biệt, khác biệt nhau. “Con người là một thực thể xã hội mang tính
cá nhân”.
Cá nhân và xã hội không tách rời nhau. Xã hội do các cá nhân cụ thể hợp thành, mỗi cá
nhân là một phần tử của xã hội sống và hoạt động trong xã hội đó. Khi mới sinh ra, chưa có ý
thức, chưa có các quan hệ xã hội thì con người mới chỉ là cá thể. Chỉ khi cá thể đó giao tiếp
xã hội, có những quan hệ xã hội xác định, có ý thức mới trở thành cá nhân. Cá nhân không
thể tách rời xã hội. Quan hệ cá nhân – xã hội là tất yếu, là tiền đề và điều kiện tồn tại và phát
triển của cả cá nhân lẫn xã hội. Đương nhiên, quan hệ ấy phụ thuộc vào điều kiện lịch sử cụ
thể, vào trình độ phát triển xã hội và của từng cá nhân, đặc biệt là phụ thuộc vào bản chất của
xã hội. Quan hệ cá nhân - xã hội là khác nhau trong xã hội có phân chia giai cấp và xã hội
không phân chia giai cấp. Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa cá nhân và xã hội là một phạm trù
lịch sử, phụ thuộc vào từng giai đoạn lịch sử khác nhau.
Sự thống nhất cá nhân – xã hội còn thể hiện ở một góc độ khác trong quan hệ con người giai
cấp và con người nhân loại. Quan hệ con người giai cấp và con người nhân loại chỉ tồn tại
trong xã hội có phân chia giai cấp, do vậy nó có tính lịch sử. Mỗi con người cá nhân trong xã
hội có giai cấp đều mang tính giai cấp do nó luôn là thành viên của một giai cấp, tầng lớp xã
hội xác định. Các quan hệ xã hội mà nó sống và hoạt động trong đó luôn có quan hệ giai cấp
và các quan hệ đó luôn đóng vai trò quyết định, chi phối các hành vi và hoạt động của nó, đặc
biệt, quy định lợi ích và hoạt động thực hiện các lợi ích ấy. Mặt khác, mỗi cá nhân, dù thuộc
về giai cấp nào cũng đều mang tính nhân loại. Nhân loại là cộng đồng người phổ biến rộng
rãi nhất, được hình thành trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Tính nhân loại được thể hiện
trong các giá trị chung toàn nhân loại, trong những quy tắc, chuẩn mực chung xuất hiện trên
nền tảng lợi ích chung, từ bản chất người của các cá nhân tạo nên cộng đồng nhân loại.
Tính giai cấp và tính nhân loại trong mỗi con người vừa thống nhất vừa khác biệt, thậm chí
mâu thuẫn nhau. Tính nhân loại là vĩnh hằng, là nền tảng của cuộc sống ở mọi con người, dù
khác biệt màu da, quốc tịch, giai cấp, tộc người, hay giới, độ tuổi, học vấn, v.v… Chỉ có khi
nào không còn tồn tại nhân loại thì khi đó tính nhân loại mới mất đi. Nhưng, ở mỗi giai đoạn
lịch sử khác nhau lại tồn tại các giai cấp khác nhau. Các giai cấp và quan hệ của chúng biến
đổi thường xuyên do các điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội luôn thay đổi. Con người với tính
cách là những chủ thể xã hội luôn có những hoạt động để cải biến điều kiện khách quan tạo
nên những điều kiện sinh hoạt thuận lợi hơn cho mình. Chính điều đó đã làm cho các điều
kiện sinh sống của con người luôn biến đổi, các lực lượng sản xuất luôn phát triển, xã hội
luôn thay đổi theo chiều hướng tiến bộ. Nhưng, trong các giai cấp đang đấu tranh với nhau,
có giai cấp đại diện cho sự phát triển tiến bộ, có giai cấp lại là lực lượng cản trở sự phát triển
tiến bộ ấy. Tính giai cấp trong những con người đại biểu cho giai cấp đang cản trở sự phát
triển ấy tất nhiên là mâu thuẫn với tính nhân loại.
Mỗi con người đều sinh ra, lớn lên trong một cộng đồng quốc gia, dân tộc xác định. Do
những điều kiện lịch sử, kinh tế, văn hóa, xã hội và chính trị khác nhau nên trong mỗi cộng
đồng quốc gia dân tộc cũng hình thành những giá trị, phẩm chất, đặc điểm đặc thù của mình.
Con người tất yếu mang trong mình những điểm đặc thù đó, dù họ muốn hay không, dù ý
thức được điều đó hay không. Do vậy, trong mỗi con người cá nhân luôn luôn mang trong nó
cả những cái riêng biệt của nó với tính cách là cá nhân, vừa mang trong mình cả những cái
đặc thù của quốc gia dân tộc, vừa mang cả tính giai cấp lẫn tính nhân loại. Với tính cách là
chủ thể hoạt động sự gắn kết, tác động biện chứng lẫn nhau giữa các phương diện, khía cạnh
đó trong mỗi con người là luôn biến động, biện chứng, khách quan, tất yếu. Theo quan điểm
của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác, tính giai cấp và tính dân tộc mang tính lịch sử, sẽ
mất dần theo sự phát triển và tiến bộ của xã hội. Nhưng tính nhân loại và cá nhân sẽ là vĩnh
viễn. Trong khi lịch sử nhân loại chưa đạt đến trình độ phát triển đó thì sự thống nhất giữa
tính cá nhân, tính giai cấp, tính dân tộc và tính nhân loại là mục tiêu, yêu cầu và tiêu chuẩn
của tiến bộ xã hội. Giải quyết đúng đắn, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh khách quan mối
quan hệ giữa con người cá nhân, con người giai cấp, con người dân tộc, con người nhân loại
luôn là đòi hỏi của hoạt động thực tiễn.
Các quan điểm trên đây về con người có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng. Trong hoạt
động nhận thức và thực tiễn phải luôn chú ý giải quyết đúng đắn mối quan hệ xã hội – cá
nhân, phải tránh khuynh hướng đề cao quá mức (mặt/cái) cá nhân hoặc (mặt/cái) xã hội. Nếu
đặt cá nhân lên trên xã hội, chỉ thấy cá nhân mà không thấy xã hội, đem cá nhân đối lập với
xã hội, hoặc ngược lại, chỉ đề cao xã hội mà bỏ quên cá nhân, không nhận thức đúng sự phát
triển của xã hội là sự kết hợp hoạt động của các cá nhân, thì đều sai lầm và có thể dẫn đến
những hệ lụy khó lường cho cả xã hội lẫn cá nhân.
Hơn nữa, trong đời sống xã hội khi xem xét con người phải đặt nó trong tổng thể các quan
hệ xã hội, bởi trong tính hiện thực, bản chất của con người là tổng thể các quan hệ xã hội.
Điều này cũng gắn liền với nguyên tắc lịch sử - cụ thể và nguyên tắc toàn diện. Sẽ là sai lầm
nếu chỉ nhìn vào một mặt/khía cạnh/phương diện của một con người để đánh giá bản chất của
người đó. Xem xét một con người phải đặt con người đó trong tổng thể các quan hệ của chính
người đó.
b. Vai trò của quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong lịch sử
Đây là một trong những nội dung quan trọng của triết học Mác. Nội dung này được triết học
Mác luận giải một cách khoa học trên cơ sở quán triệt sâu sắc chủ nghĩa duy vật biện chứng
và toàn bộ các nội dung khác của chủ nghĩa duy vật lịch sử, là sự vận dụng nhất quán chủ
nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng duy vật vào lý luận về vai trò con người trong tiến
trình lịch sử.
Trong lịch sử tư tưởng nhân loại, vấn đề này đã được đề cập theo các lập trường tư tưởng
khác nhau. Các tôn giáo đều cho rằng lịch sử vận động của xã hội là do Thượng đế, Chúa trời
sắp đặt, các cá nhân buộc phải tuân thủ ý chí tối cao. Số phận con người, sự hoạt động của họ
là do các thần linh, Thượng đế, Đấng Tối cao quyết định. Các trào lưu duy tâm cho rằng lịch
sử xã hội là do các bậc vua chúa, các vĩ nhân, những người đặc biệt có tài cao, sức lớn điều
khiển, còn quần chúng nhân dân chỉ là những đám đông ô hợp, chịu sự điều khiển của các
bậc vua chúa, các vĩ nhân, của những người đặc biệt đó. Họ chỉ là phương tiện, “con rối”
trong tay của những người này. Các nhà duy vật trước Mác thường phủ nhận vai trò của
Thượng đế, thần linh, Đấng Tối cao và khẳng định rằng sự biến đổi của xã hội là do một nhân
tố xã hội xác định nào đó quyết định, như đạo đức, tình yêu thương, những người có đầu óc
phê phán hoặc sớm nhận thức được chân lý. Nhưng, do những nguyên nhân khác nhau, họ
cũng đã rơi vào duy tâm khi tuyệt đối hóa vai trò của các nhân tố đó.
Theo quan điểm triết học Mác- Lênin, xã hội biến đổi nhờ hoạt động của toàn thể quần chúng
nhân dân dưới sự lãnh đạo của các tổ chức hoặc cá nhân nhằm thực hiện một mục đích nào
đó. Mối quan hệ giữa vai trò quần chúng nhân dân với cá nhân chính là quan hệ giữa vai trò
của nsssshân dân lao động với cá nhân lãnh tụ/vĩ nhân. Một mặt, quan hệ này thể hiện một
phần nội dung quan hệ giữa cá nhân và xã hội. Mặt khác, nó lại chứa đụng những nội dung
mới, khác biệt, bởi trong quan hệ này nó nói đến quan hệ với những cá nhân đặc biệt, cá nhân
lãnh tụ/ vĩ nhân.
Quần chúng nhân dân là thuật ngữ chỉ tập hợp đông đảo những con người hoạt động trong
một không gian và thời gian xác định, bao gồm nhiều thành phần, tầng lớp xã hội và giai cấp
đang hoạt động trong một xã hội xác định. Đó có thể là toàn bộ quần chúng nhân dân của một
quốc gia, một khu vực lãnh thổ xác định. Họ có chung lợi ích cơ bản liên hiệp với nhau, chịu
sự lãnh đạo của một tổ chức, một đảng phái, cá nhân xác định dể thực hiện những mục tiêu
kinh tế, chính trị, văn hóa hay xã hội xác định của một thời kỳ lịch sử nhất định. Nội hàm của
khái niệm quần chúng nhân dân bao gồm: Những người lao động sản xuất ra của cải vật chất
và tinh thần là lực lượng căn bản, chủ chốt; Toàn thể dân cư đang chống lại những kẻ áp bức,
bóc lột thống trị và đối kháng với nhân dân; Những người đang có các hoạt động trong các
lĩnh vực khác nhau, trực tiếp hoặc gián tiếp góp phần vào sự biến đổi xã hội. Với nội dung đó
quần chúng nhân dân là một phạm trù lịch sử thay đổi tùy thuộc vào điều kiện lịch sử, xã hội
cụ thể của các quốc gia, khu vực.
Cá nhân chính là con người cụ thể đang hoạt động trong một xã hội xác định thể hiện tính
đơn nhất với tính cách là cá thể về phương diện sinh học, với tính cách là nhân cách về
phương diện xã hội. Khác với khái niệm con người dùng để chỉ tính phổ biến về bản chất
người trong mỗi cá nhân, khái niệm cá nhân nhấn mạnh tính đặc thù riêng biệt của mỗi cá thể
về phương diện xã hội. Cá nhân là một chỉnh thể vừa mang tính đơn nhất, cá biệt, riêng biệt
lại vừa có tính phổ biến, có đời sống riêng, có nguyện vọng, nhu cầu và lợi ích riêng. Nhưng
cá nhân cũng bao hàm tính chung, phổ biến, chứa đựng các quan hệ xã hội và những nhận
thức chung giúp cho việc thực hiện các chức năng xã hội và cá nhân trong cuộc đời của họ và
mang tính chất lịch sử - cụ thể của đời sống của họ. Do đó, cá nhân bao giờ cũng mang bản
chất xã hội, yếu tố xã hội là đặc trưng căn bản để tạo nên cá nhân do cá nhân luôn phải sống
và hoạt động trong các nhóm khác nhau, các cộng đồng và các tập đoàn xã hội có tính lịch sử.
Trong số các cá nhân ở những thời kỳ lịch sử nhất định, trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ
thể, xác định xuất hiện những cá nhân kiệt xuất, trở thành những người lãnh đạo quần chúng
nhân dân nhằm thực hiện một mục tiêu xác định. Đó là những lãnh tụ hay vĩ nhân. Ngoài các
phẩm chất cá nhân lãnh tụ/vĩ nhân là những cá nhân kiệt xuất, xuất hiện trong phong trào
quần chúng nhân dân, nhận thức được một cách đúng đắn, nhanh nhạy, kịp thời những yêu
cầu, các quy luật, những vấn đề căn bản nhất của một lĩnh vực hoạt động nhất định của đời
sống xã hội hoặc là kinh tế, hoặc là chính trị, hoặc là văn hóa, khoa học, nghệ thuật, v.v.. Họ
dám quên mình vì lợi ích của quần chúng nhân dân, có năng lực nhận thức và tổ chức hoạt
động thực tiễn. Lãnh tụ còn là người có những phẩm chất xã hội, như được quần chúng tín
nhiệm, gắn bó mật thiết với quần chúng, có khả năng tập hợp quần chúng nhân dân, thống
nhất nhận thức, ý chí và hành động của nhân dân, có năng lực tổ chức quần chúng nhân dân
thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ mà thời đại đặt ra.
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã luận giải và luận chứng một cách đúng đắn
mối quan hệ giữa vai trò của lãnh tụ và vai trò của quần chúng nhân dân trong sự phát triển
xã hội. Quần chúng nhân dân là chủ thể sáng tạo chân chính, là động lực phát triển của lịch
sử. Vai trò đó của quần chúng nhân dân được thể hiện ở các nội dung sau đây:
- Yếu tố căn bản và quyết định của lực lượng sản xuất là quần chúng nhân dân lao động. Đó
là yếu tố động nhất, cách mạng nhất trong lực lượng sản xuất, làm cho phương thức sản xuất
vận động và phát triển, thúc đẩy xã hội phát triển. Đó là lực lượng cơ bản của xã hội sản xuất
ra toàn bộ của cải vật chất, là tiền đề và cơ sở cho sự tồn tại, vận động và phát triển của mọi
xã hội, trong mọi thời kỳ lịch sử.
- Trong mọi cuộc cách mạng xã hội cũng như ở các giai đoạn biến động của xã hội, quần
chúng nhân dân luôn là lực lượng chủ yếu, cơ bản và quyết định mọi thắng lợi của các cuộc
cách mạng và những chuyển biến của đời sống xã hội. Cách mạng là sự nghiệp của quần
chúng nhân dân. Theo quan điểm của triết học Mác - Lênin, bắt đầu từ sự phát triển của các
lực lượng sản xuất, đến một giai đoạn phát triển nhất định nó mâu thuẫn với các quan hệ sản
xuất, làm xuất hiện các cuộc cách mạng xã hội. Như vậy, nguyên nhân của mọi cuộc cách
mạng là bắt đầu từ hoạt động sản xuất vật chất của quần chúng nhân dân. Họ thực sự là chủ
thể, lực lượng căn bản và chủ chốt, là động lực cơ bản của mọi quá trình kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội, khoa học và công nghệ, và của mọi cuộc cách mạng xã hội.
- Toàn bộ các giá trị văn hóa, tinh thần và đời sống tinh thần nói chung đều do quần chúng
nhân dân sáng tạo ra. Những sáng tạo trực tiếp của quần chúng nhân dân trong lĩnh vực này
là điều kiện, tiền đề, là nguồn lực thúc đẩy sự phát triển của văn hóa, tinh thần. Hoạt động
phong phú, đa dạng của quần chúng nhân dân trong thực tiễn là nguồn mạch cảm hứng vô
tận, là chất liệu không bao giờ cạn kiệt, là nguồn tài nguyên bất tận cho mọi sáng tạo tinh
thần. Quần chúng nhân dân cũng là người gạn lọc, lưu giữ, truyền bá và phổ biến các giá trị
tinh thần làm cho nó được chọn lọc, được bảo tồn vĩnh viễn.
Tùy thuộc vào những điều kiện lịch sử khác nhau mà vai trò của quần chúng nhân dân cũng
được thể hiện khác nhau. Xã hội càng công bằng, dân chủ, tự do, bình đẳng thì càng phát huy
được vai trò của cá nhân và của quần chúng nhân dân nói chung.
Trong mối quan hệ với quần chúng nhân dân, lãnh tụ đóng vai trò hết sức to lớn, vô cùng
quan trọng. Khi lịch sử đặt ra những nhiệm vụ cần phải giải quyết thì từ trong quần chúng
nhân dân sẽ xuất hiện những lãnh tụ để giải quyết những nhiệm vụ đó của lịch sử. Mọi phong
trào đều sẽ thất bại nếu chưa tìm ra cho mình được những lãnh tụ xứng đáng. “Trong lịch sử
chưa hề có một giai cấp nào giành được quyền thống trị, nếu nó không đào tạo được trong
hàng ngũ của mình những lãnh tụ chính trị, những đại biểu tiền phong có đủ khả năng tổ chức
và lãnh đạo phong trào”.
Lãnh tụ hay cá nhân kiệt xuất phải nhận thức đúng đắn được các quy luật khách quan của đời
sống xã hội, hiểu biết sâu sắc các xu thế phát triển của quốc gia dân tộc, của thời đại và của
phong trào; phải có kế hoạch, chương trình, biện pháp và chiến lược hoạt động cho phong
trào quần chúng nhân dân và cho bản thân phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể;
đồng thời lãnh tụ cũng phải thuyết phục được quần chúng nhân dân, thống nhất ý chí và hành
động của họ, tập hợp và tổ chức lực lượng để thực hiện thành công các kế hoạch, chương
trình, chiến lược và các mục tiêu đã được xác định. Hoạt động của lãnh tụ có thể thúc đẩy
hoặc kìm hãm sự phát triển của phong trào quần chúng nhân dân, từ đó có thể thúc đẩy hoặc
kìm hãm sự phát triển xã hội. Hoạt động của lãnh tụ sẽ thúc đẩy sự phát triển xã hội, nếu họ
hành động theo các quy luật khách quan của sự phát triển xã hội, và ngược lại, sẽ kìm hãm sự
phát triển xã hội hoặc tạo nên những sự vận động quanh co, phức tạp cho xã hội. Lãnh tụ
cũng có vai trò to lớn đối với sự tồn tại, hoạt động của các tổ chức quần chúng nhân dân mà
họ là những người tổ chức hoặc sáng lập và điều hành. Các lãnh tụ gắn với những thời đại
lịch sử nhất định và những phong trào cụ thể, do vậy, họ chỉ có thể hoàn thành được những
nhiệm vụ của thời đại và phong trào đó mà thôi.
Quan hệ giữa lãnh tụ với quần chúng nhân dân là quan hệ thống nhất, biện chứng thể hiện
trên các nội dung sau đây:
- Mục đích và lợi ích của quần chúng nhân dân và lãnh tụ là thống nhất. Đó là điểm then chốt
và căn bản quyết định sự thành bại của phong trào và sự xuất hiện của lãnh tụ. Lợi ích của họ
có thể biểu hiện trên nhiều khía cạnh khác nhau, nhưng lợi ích luôn là cầu nối, liên kết, là mắt
xích quyết định, là động lực để quần chúng nhân dân và lãnh tụ có thể kết thành khối xã hội
thống nhất về ý chí và hành động. Tuy nhiên, lợi ích của họ luôn vận động, biến đổi không
ngừng phụ thuộc vào địa vị lịch sử, bối cảnh khách quan mà phong trào quần chúng nhân dân
và lãnh tụ của họ đang tồn tại và hoạt động trong đó, phụ thuộc vào năng lực nhận thức và
vận dụng các quy luật khách quan để thực hiện các lợi ích đó.
- Quần chúng nhân dân và phong trào của họ tạo nên các lãnh tụ và những điều kiện, tiền đề
khách quan để các lãnh tụ xuất hiện và hoàn thành các nhiệm vụ mà lịch sử đặt ra cho họ.
Lãnh tụ là sản phẩm của thời đại, của cộng đồng, của phong trào. Sự xuất hiện của họ và khả
năng giải quyết được các nhiệm vụ của lịch sử nhanh hoặc chậm, nhiều hoặc ít sẽ thúc đẩy sự
vận động, phát triển của phong trào quần chúng nhân dân.
- Trong mối quan hệ thống nhất biện chứng giữa quần chúng nhân dân và lãnh tụ, chủ nghĩa
Mác - Lênin khẳng định vai trò quyết định của quần chúng nhân dân đồng thời đánh giá cao
vai trò của lãnh tụ. Quần chúng nhân dân là lực lượng đóng vai trò quyết định đối với sự phát
triển của lịch sử xã hội, là động lực của sự phát triển đó. Lãnh tụ là người dẫn dắt, định
hướng cho phong trào, thúc đẩy phong trào phát triển, do đó mà thúc đẩy sự phát triển của
Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ giữa quần chúng nhân dân với lãnh tụ
có ý nghĩa phương pháp luận rất quan trọng. Lãnh tụ có vai trò quan trọng, nhưng không thể
tuyệt đối hóa vai trò của họ dẫn đến tệ sùng bái cá nhân, thần thánh hóa lãnh tụ, coi nhẹ quần
chúng nhân dân, hạn chế việc phát huy tính năng động, sáng tạo của quần chúng nhân dân,
phải chống lại tệ sùng bái cá nhân. Ngược lại, việc tuyệt đối hóa vai trò của quần chúng nhân
dân, xem nhẹ vai trò của các cá nhân và lãnh tụ sẽ dẫn đến hạn chế, xem thường các sáng
kiến cá nhân, những sáng tạo của quần chúng nhân dân, không phát huy được sức mạnh sáng
tạo của họ. Quần chúng nhân dân luôn là người thầy vĩ đại của các cá nhân, lãnh tụ.
Kết hợp hài hòa, hợp lý, khoa học vai trò quần chúng nhân dân và lãnh tụ trong từng điều
kiện cụ thể xác định sẽ tạo sức mạnh tổng hợp thúc đẩy phong trào và sự vận động, phát triển
của cộng đồng, xã hội nói chung.
4. Vấn đề con người trong sự nghiệp cách mạng ở Việt Nam
Lý luận về con người của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin là nền tảng lý luận
cho việc phát huy vai trò của con người trong cách mạng và trong sự nghiệp đổi mới ở Việt
nam hiện nay. Chủ tịch Hồ Chí Minh, do yêu cầu khách quan của sự phát triển lịch sử - xã
hội Việt Nam, tiếp thu văn hóa và các giá trị truyền thống của dân tộc, gia đình, tinh hoa văn
hóa của nhân loại, trong đó có lý luận về con người của chủ nghĩa Mác - Lênin, đã vận dụng
sáng tạo và phát triển lý luận về con người phù hợp với điều kiện lịch sử xã hội Việt Nam
hiện đại.
Theo Hồ Chí Minh: “chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng
là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài người”. Quan niệm về con người của Hồ Chí Minh
rõ ràng là đã được cụ thể hóa, bao hàm cả cá nhân, cộng đồng, giai cấp, dân tộc, nhân loại.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người bao hàm nhiều nội dung khác nhau, trong đó có các nội
dung cơ bản là: tư tưởng về giải phóng nhân dân lao động, giải phóng giai cấp, giải phóng
dân tộc, tư tưởng về con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng, tư tưởng về
phát triển con người toàn diện.
Giải phóng nhân dân lao động gắn liền với giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, bởi ở Việt
Nam quyền lợi của nhân dân lao động thống nhất với quyền lợi của giai cấp và dân tộc. Đấu
tranh giải phóng nhân dân lao động, giải phóng giai cấp vô sản và giai cấp nông dân dưới sự
lãnh đạo của giai cấp vô sản không phải chỉ để giải phóng bản thân giai cấp vô sản, mà còn
để giải phóng giai cấp nông dân và toàn thể dân tộc khỏi ách áp bức, bóc lột. Chỉ bằng cách
đó, và duy nhất bằng cách đó, thì việc giải phóng giai cấp vô sản mới có thể thực hiện được
triệt để và đảm bảo thắng lợi hoàn toàn. Công cuộc giải phóng nhân dân lao động, giải phóng
giai cấp và giải phóng dân tộc chỉ có thể thắng lợi và thắng lợi hoàn toàn, triệt để bằng việc
thực hiện cách mạng vô sản, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
Sự nghiệp giải phóng đó chỉ được hoàn thành khi các giai cấp bị bóc lột, các dân tộc bị áp
bức và những người lao động trên phạm vi toàn thế giới thoát khỏi ách áp bức, nô lệ.
Do bối cảnh lịch sử của quốc gia dân tộc, Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh tư tưởng giành độc
lập, tự do cho quốc gia dân tộc. Độc lập, tự do là quyền bất khả xâm phạm của quốc gia dân
tộc, là tư tưởng được Hồ Chí Minh kế thừa từ Bản tuyên ngôn độc lập của nước Mỹ và xem
đây là tư tưởng bất hủ, phải được áp dụng cho mọi quốc gia dân tộc. Tư tưởng ấy là điểm
xuất phát cho các tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và nhân dân lao động
và cũng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Chí Minh. Tháng 7 năm 1945,
khi đang chuẩn bị điều kiện để tiến hành cuộc cách mạng tháng 8 năm 1945, dù đang bị bệnh
nặng, Hồ Chí Minh đã căn dặn các đồng chí của mình rằng: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới,
dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được
độc lập” “Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi
được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu
mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại
được”. Việc giành lại độc lập, tự do dân tộc và bảo vệ nó là mục tiêu, sự nghiệp suốt đời của
Hồ Chí Minh và của cả dân tộc Việt Nam. “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc
lập, và thật sự đã trở thành một nước tự do và độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem
hết tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy”.
“Dân tộc Việt Nam thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, không chịu làm nô
lệ”.
Hồ Chí Minh cũng khẳng định tư tưởng giải phóng dân tộc phải được thực hiện do chính các
dân tộc bị áp bức, bóc lột: “Người ta sẽ không làm gì được cho người An Nam nếu không
dựa trên các động lực vĩ đại và duy nhất của đời sống xã hội của họ”. Quan điểm này không
chỉ được thể hiện trong lĩnh vực lý luận mà nó còn được đưa vào thực tiễn vận động tuyên
truyền trong quần chúng cách mạng: “Hỡi anh em ở các thuộc địa!... chúng tôi xin nói với
anh em rằng, công cuộc giải phóng anh em chỉ có thể thực hiện được bằng sự nỗ lực của bản
thân anh em”. Đây là một quan điểm thể hiện lập trường duy vật, khoa học và biện chứng, là
sự vận dụng trung thành và sáng tạo tư tưởng về giải phóng con người, giải phóng giai cấp và
nhân loại của các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.
Quan điểm này đã được Hồ Chí Minh quán triệt trong toàn bộ cuộc đời hoạt động của mình,
và được Đảng Cộng Sản Việt Nam tiếp tục sử dụng trong thực tiễn, được thực tiễn chứng
minh là hoàn toàn đúng đắn.
Hồ Chí Minh khẳng định: Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao nước ta
được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai
cũng được học hành. Điều đó có nghĩa rằng theo Hồ Chí Minh, độc lập, tự do mới chỉ là điều
kiện cần, điều kiện đủ là phải xây dựng một chế độ xã hội mới. “Tất cả những người lao động
trên thế giới đều có một mục đích chung là thoát khỏi ách áp bức bóc lột, được sống sung
sướng, tự do, tức là thực hiện chế độ cộng sản”. “Nước độc lập mà dân không được hưởng
hạnh phúc, tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì”. Đây chính là thực chất của tư tưởng
con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng, được Hồ Chí Minh phát triển từ
lý luận về giải phóng con người của chủ nghĩa Mác - Lênin vận dụng vào thực tiễn Việt Nam.
Hồ Chí Minh còn nhấn mạnh rằng sự nghiệp cách mạng, thành quả cách mạng đều là của
dân, do dân và vì dân. “Nước ta là một nước dân chủ, mọi công việc đều vì lợi ích của dân
mà làm, các cơ quan chính phủ từ toàn quốc cho đến làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là
để gánh vác việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền
thống trị của Pháp, Nhật”.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, con người, nhân dân lao động không chỉ là mục tiêu của sự
nghiệp cách mạng mà còn là động lực của cách mạng: “Vô luận việc gì đều do con người làm
ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả”. “Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải có
những con người xã hội chủ nghĩa”. “Chủ nghĩa xã hội chỉ có thể xây dựng được với sự giác
ngộ đầy đủ và lao động sáng tạo của hàng chục triệu người”. Con người ở Hồ Chí
Minh cũng là nhân dân. Bởi thế, “công cuộc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân. Sự
nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân. Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung
ương do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên. Nói tóm lại, quyền
hành và lực lượng đều ở nơi dân”. Đây chính là tư tưởng được kế thừa từ trong truyền thống
dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Tư tưởng lấy dân làm gốc đã được các triều
đại phong kiến trong lịch sử sử dụng đặc biệt thành công trong công cuộc bảo vệ tổ quốc,
chiến thắng các thế lực ngoại xâm lớn mạnh hơn nhiều lần.
Phát triển con người toàn diện là một nội dung quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh về
con người. “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”.
Con người toàn diện là con người có cả đức và tài (vừa hồng vừa chuyên) trong đó đức là
gốc. Đức là đạo đức, nhưng đó không phải là đạo đức thủ cựu, mà là đạo đức mới, đạo đức vĩ
đại, đó không phải là đạo đức vì danh vọng cá nhân mà là vì lợi ích chung của Đảng, của dân
tộc, của loài người. Yêu cầu cơ bản của đạo đức đó là trung với nước, hiếu với dân, yêu
thương con người, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư, có tinh thần quốc tế vô sản. Tài
hay chuyên là năng lực của con người đáp ứng được các nhiệm vụ được giao, được thể hiện
qua việc không ngừng học tập, nâng cao trình độ văn hóa, khoa học, kĩ thuật và lý luận.
Để con người phát triển toàn diện thì phải tu dưỡng, rèn luyện trong hoạt động thực tiễn, kết
hợp giáo dục và tự giáo dục. Các phẩm chất và năng lực của con người không phải “từ trên
trời sa xuống” mà phải “do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển mà củng cố”.
Giáo dục là công việc của toàn xã hội, có vai trò đặc biệt quan trọng, nhất là đối với thế hệ
trẻ. Xã hội cần những con người như thế nào thì thông qua giáo dục, con người như thế đó sẽ
đào tạo và xuất hiện. Giáo dục gắn liền với tự giáo dục. Đó là quá trình tự cải tạo, tự thực
hiện cách mạng trong chính bản thân mỗi người. Đó là quá trình khó khăn, phức tạp của cuộc
cách mạng trong chính bản thân mình cũng khó khăn giống như cách mạng ngoài xã hội.
Không thể thực hiện được cách mạng ngoài xã hội nếu không thực hiện được cuộc cách mạng
trong bản thân mình và ngược lại.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và phát triển con người là sự vận dụng sáng tạo và phát
triển lý luận về con người của chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh Việt Nam trong bối cảnh
mới của thời đại. Tư tưởng đó đã và đang là “kim chỉ nam”, là nền tảng lý luận cho việc
hoạch định các chủ trương chính sách về con người và phát triển con người, cho việc điều
hành và quản lý đời sống xã hội. Con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển,
là nội dung cốt lõi, là tư tưởng căn bản trong chiến lược phát triển con người của nước ta hiện
nay. Điều này cũng phù hợp với xu hướng chung của tư tưởng tiến bộ của nhân loại, đã được
Liên Hợp Quốc chính thức vận dụng ở quy mô toàn cầu.
Con người vừa là mục tiêu, là nguồn gốc, là động lực của sự phát triển xã hội. Chủ nghĩa Mác
- Lênin khẳng định con người là chủ thể lịch sử xã hội. Quan điểm đó đã được cụ thể hóa
trong tư tưởng Hồ Chí Minh và tiếp tục được Đảng Cộng sản Việt Nam cụ thể hóa vào sự
nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay trong quan điểm xem con người vừa là mục tiêu, là
nguồn gốc, là động lực của sự phát triển xã hội. Quan điểm đó nhấn mạnh vai trò chủ thể tích
cực, tự giác, sáng tạo của con người, xem đó là nguồn gốc, động lực của sự phát triển xã hội
hiện đại. Phát huy vai trò con người chính là phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo đó trong
quá trình hoạt động, bằng việc phát huy tối đa các đặc trưng về phẩm chất, năng lực của
chính họ, khắc phục và giảm thiểu những khiếm khuyết, hạn chế trên các phương diện khác
nhau của con người. Phát huy vai trò con người được thực hiện trong cả hoạt động nhận thức
lẫn hoạt động thực tiễn, hoạt động vật chất và hoạt động tinh thần, bao gồm cả năng lực nhận
thức, tư duy, hành động lẫn các phẩm chất chính trị đạo đức v.v..
Việc phát huy vai trò con người ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay đã được Đảng ta chú
trọng nhấn mạnh trong các kỳ đại hội Đảng, trong các văn kiện của Ban Chấp hành Trung
ương, trong các chủ trương, chính sách, quản lý và điều hành sự phát triển kinh tế, xã hội nói
chung. Một mặt, Đảng ta nhấn mạnh việc đấu tranh không khoan nhượng chống thóai hóa,
biến chất, suy thóai về chính trị, tư tưởng đạo đức, chống lại những thói hư tật xấu, những
đặc tính tiêu cực của con người Việt Nam đang cản trở sự phát triển của chính con người và
xã hội. Mặt khác, Đảng Cộng sản Việt Nam cũng nhấn mạnh đến việc xây dựng con người
Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước hiện nay với những đức tính sau đây:
“- Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,
có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới
trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
- Có ý thức tập thể, đoàn kết, phấn đấu vì lợi ích chung.
- Có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ
cương phép nước, quy ước của cộng đồng; có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái.
- Lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kĩ thuật, sáng tạo, năng suất cao vì lợi
ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã hội
- Thường xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ thẩm mỹ và thể
lực”.
Hội nghị lần thứ Chín của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tiếp tục nhấn mạnh và
bổ sung: “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến
chân, thiện, mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học… hoàn thiện
các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam, tạo môi trường và điều kiện để phát
triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội,
nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật; đề cao tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc,
lương tâm, trách nhiệm của mỗi người với bản thân mình, với gia đình, cộng đồng, xã hội và
đất nước”
“Chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng tinh
thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống, nhân cách. Tạo chuyển biến mạnh mẽ
về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu sắc, tự hào,
tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc… xây dựng con người có thế giới quan khoa học, hướng tới
chân, thiện, mỹ. Gắn xây dựng, rèn luyện đạo đức với thực hiện quyền con người, quyền và
nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người Việt
Nam… Xây dựng và phát huy lối sống mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người …”.
Sự nghiệp đổi mới đòi hỏi phải đặt con người vào vị trí trung tâm, xem đó vừa là mục tiêu
vừa là động lực của sự phát triển và cũng chỉ bằng cách đó thì sự nghiệp đổi mới ở nước ta
hiện nay mới có thể thực hiện thành công được. Độc lập, tự do và hạnh phúc của con người,
sự phát triển toàn diện của nó là nội dung cốt lõi, mục tiêu chủ yếu, cao nhất và bao trùm nhất
của công cuộc đổi mới nói riêng và sự nghiệp giải phóng con người nói chung. Mục tiêu của
công cuộc đổi mới và sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay là dân giàu,
nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, là sự thể hiện tập trung mục tiêu giải
phóng con người trong giai đoạn hiện nay.
Việc phát huy vai trò con người để thực hiện mục tiêu giải phóng con người, xem con người
vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp đổi mới được Đảng Cộng sản Việt Nam quán
triệt trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ kinh tế đến chính trị, từ giáo dục và đào
tạo đến khoa học và công nghệ, từ lĩnh vực xã hội đến lĩnh vực văn hóa. Bài học lịch sử của
cách mạng Việt Nam là mọi sự thắng lợi đều phải dựa trên nền tảng phát huy, sử dụng đúng
đắn con người. Để phát huy mạnh mẽ vai trò con người trong giai đoạn cách mạng hiện nay,
Đảng Cộng sản Việt Nam thực hiện nhiều giải pháp khác nhau: Kết hợp giữa lợi ích vật chất
và lợi ích tinh thần; coi trọng phát huy vai trò động lực chính trị, tinh thần và đạo đức; chú
trọng tuyên truyền giáo dục, động viên kịp thời các hiện tượng tích cực của con người trong
xã hội; thực thi các chính sách kinh tế xã hội hướng đến con người và vì con người; đào tạo
và phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, chú trọng giáo dục,
đào tạo thế hệ trẻ. Con người được đặt ở vị trí trung tâm của sự phát triển kinh tế và xã hội,
coi trọng nhu cầu và lợi ích chính đáng của con người, đề cao sự tu dưỡng, tự rèn luyện,
thông qua hoạt động thực tiễn để đào tạo, bồi dưỡng con người, thực hành phê bình và tự phê
bình thường xuyên, chống chủ nghĩa cá nhân, tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững
mạnh. Sự thành công của công cuộc đổi mới nói riêng và sự phát triển đất nước nói riêng phụ
thuộc rất lớn vào việc phát huy vai trò con người, nhất là khi cuộc cách mạng khoa học –
công nghệ đang diễn ra như vũ bão, cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang bắt đầu, toàn cầu
hóa và hội nhập quốc tế đang diễn ra với những diễn biến bất thường, khó lường.của cộng
đồng; có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái.
- Lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kĩ thuật, sáng tạo, năng suất cao vì lợi
ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã hội
- Thường xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ thẩm mỹ và thể
lực”.
Hội nghị lần thứ Chín của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tiếp tục nhấn mạnh và
bổ sung: “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến
chân, thiện, mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học… hoàn thiện
các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam, tạo môi trường và điều kiện để phát
triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội,
nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật; đề cao tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc,
lương tâm, trách nhiệm của mỗi người với bản thân mình, với gia đình, cộng đồng, xã hội và
đất nước”
“Chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng tinh
thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống, nhân cách. Tạo chuyển biến mạnh mẽ
về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu sắc, tự hào,
tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc… xây dựng con người có thế giới quan khoa học, hướng tới
chân, thiện, mỹ. Gắn xây dựng, rèn luyện đạo đức với thực hiện quyền con người, quyền và
nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người Việt
Nam… Xây dựng và phát huy lối sống mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người …”.
Sự nghiệp đổi mới đòi hỏi phải đặt con người vào vị trí trung tâm, xem đó vừa là mục tiêu
vừa là động lực của sự phát triển và cũng chỉ bằng cách đó thì sự nghiệp đổi mới ở nước ta
hiện nay mới có thể thực hiện thành công được. Độc lập, tự do và hạnh phúc của con người,
sự phát triển toàn diện của nó là nội dung cốt lõi, mục tiêu chủ yếu, cao nhất và bao trùm nhất
của công cuộc đổi mới nói riêng và sự nghiệp giải phóng con người nói chung. Mục tiêu của
công cuộc đổi mới và sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay là dân giàu,
nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, là sự thể hiện tập trung mục tiêu giải
phóng con người trong giai đoạn hiện nay.
Việc phát huy vai trò con người để thực hiện mục tiêu giải phóng con người, xem con người
vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp đổi mới được Đảng Cộng sản Việt Nam quán
triệt trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ kinh tế đến chính trị, từ giáo dục và đào
tạo đến khoa học và công nghệ, từ lĩnh vực xã hội đến lĩnh vực văn hóa. Bài học lịch sử của
cách mạng Việt Nam là mọi sự thắng lợi đều phải dựa trên nền tảng phát huy, sử dụng đúng
đắn con người. Để phát huy mạnh mẽ vai trò con người trong giai đoạn cách mạng hiện nay,
Đảng Cộng sản Việt Nam thực hiện nhiều giải pháp khác nhau: Kết hợp giữa lợi ích vật chất
và lợi ích tinh thần; coi trọng phát huy vai trò động lực chính trị, tinh thần và đạo đức; chú
trọng tuyên truyền giáo dục, động viên kịp thời các hiện tượng tích cực của con người trong
xã hội; thực thi các chính sách kinh tế xã hội hướng đến con người và vì con người; đào tạo
và phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, chú trọng giáo dục,
đào tạo thế hệ trẻ. Con người được đặt ở vị trí trung tâm của sự phát triển kinh tế và xã hội,
coi trọng nhu cầu và lợi ích chính đáng của con người, đề cao sự tu dưỡng, tự rèn luyện,
thông qua hoạt động thực tiễn để đào tạo, bồi dưỡng con người, thực hành phê bình và tự phê
bình thường xuyên, chống chủ nghĩa cá nhân, tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững
mạnh. Sự thành công của công cuộc đổi mới nói riêng và sự phát triển đất nước nói riêng phụ
thuộc rất lớn vào việc phát huy vai trò con người, nhất là khi cuộc cách mạng khoa học –
công nghệ đang diễn ra như vũ bão, cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang bắt đầu, toàn cầu
hóa và hội nhập quốc tế đang diễn ra với những diễn biến bất thường, khó lường.

TRIẾT HỌC @

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TRIẾT HỌC @

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

A. Như một đối tượng vật chất cụ thể

B. Như một hệ đối tượng vật chất nhất định

C. Như một chỉnh thể thống nhất

D. Như một hệ thống các đối tượng

A. Quan hệ giữa vật chất với ý thức

B. Quan hệ giữa ý thức với giới tự nhiên

D. Bản chất của thế giới là vật chất hay ý thức

A. Bản thể luận

B. Nhận thức luận

C. Ý thức của con người biểu hiện bằng hành vi

D. Bản chất của thế giới là nhận thức

D. Không phải duy vật cũng không phải duy tâm

A. Chủ nghĩa duy vật siêu hình

B. Chủ nghĩa duy vật mông muội

C. Chủ nghĩa duy vật chất phác

D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng

7. Hình thức thứ ba của chủ nghĩa duy vật là:

A. Chủ nghĩa duy vật siêu hình

B. Chủ nghĩa duy vật mông muội

C. Chủ nghĩa duy vật chất phác

D. Chủ nghĩa duy vật biện chứng

A. Đồng nhất vật chất với ý thức

B. Đồng nhất vật chất với tự nhiên

C. Trong thế giới chỉ có vật chất tồn tại

D. Đồng nhất vật chất với các vật thể cụ thể

10. Trong lịch sử có mấy lập trường triết học cơ bản?

A. Biện chứng tự phát

B. Biện chứng duy tâm

C. Biện chứng duy vật

D. Biện chứng siêu hình

A. Biện chứng tự phát

B. Biện chứng duy tâm

C. Biện chứng duy vật

D. Biện chứng siêu hình

15. Triết học ra đời vào khoảng thời gian nào?

A. Khoảng thế kỷ VI đến thế kỷ V tr,CN

B. Khoảng thế kỷ VII đến thế kỷ V tr,CN

C. Khoảng thế kỷ VIII đến thế kỷ VI tr,CN

D. Khoảng thế kỷ IV đến thế kỷ VI tr,CN

C. Lý luận nhận thức

D. Ý thức luận nhân sinh

C. Các quan hệ phổ biến của toàn bộ tự nhiên, xã hội và tư duy

C. Thế kỷ XVI – XVII

D. Thế kỷ XVI – XVIII

C. Duy vật, biện chứng

A. Triết học Hegel và Feuerbach

B. Triết học chính trị Đức

C. Triết học cổ điển Anh

D. Triết học tự nhiên

B. Hoài nghi luận

C. Bất khả tri luận

D. Khả tri luận

23. Phép biện chứng thời kỳ Cổ đại là:

B. Ngây thơ, chất phác

C. Duy vật, khoa học

24. Thế giới quan triết học Mác - Lênin là:

A. Thế giới quan duy tâm

B. Thế giới quan duy vật, khoa học

C. Thế giới quan duy vật

D. Thế giới quan Phương Tây

C. Siêu hình, thần thoại

D. Biện chứng duy vật

A. Triết học duy vật siêu hình