Opiatet_Analgjezikët qëndrorë

Opiatet përfshijnë barna që janë agonistë të

plotë, agonistë parcialë dhe antagonistë.
Morfina-përfaqësuesi kryesor i grupit.
Opioidet endogjene: endorfinat, enkefalinat,
dinorfinat; veprojnë në të njëjtët receptorë dhe
kryejnë funksione të ndryshme në sferën
psikomotore.
Opiatet ekzogjene: morfina, hidromorfone,
oximorfone, metadone, meperidine, fentanyl
codeine, hidrokodone, oxikodone, etj
• Shumica e opiateve përththen mirë nga goja dhe
nga rugët e tjera të dhënies.
• Megjithatë shumica i nënshtrohen kalimit I në
hepar-duhen doza të larta.
• Kodeina oxicodone nuk i nënshtrohen firs-pass
kështu jepej nga goja dhe jan të efektshëm.
• Shpërndahen mirë, arijnë përqëndrime të larta në
SNQ,metabolizohen në metabolitë polarë
glukoronidë, por disa prej tyre aktivë.
• Kështu morfina Morfine-3-glukoronide (efekte
neuroeksituese) Morfinë-6-glukoroide (metabolit
me potencë analgjezike më të lartë se vetë morfina.
• Mekanizmi i veprimit:
• Receptorët e opiateve janë 3 llojesh:
• µ, k,
• Opiatet veprojnë uke:
• 1 mbyllin kanalet Ca voltazh-dependente në
mbaresën presinaptike duke reduktuar
kështu clirimin e neurotransmetuesit.
• 2. hiperpolarizojnë duke frenuar kështu
neuronet postsinaptike nëpërmjet hapjes së
kanaleve të K.
• Veprimi në neuronin presinptik bën që të
pakësohet clirimi i një sërë
neurotransmetuesish:
• glutamati (neurotransmetuesi stimulues
kryesor),acetilkolina,noradrenalina,
serotonina, dhe substanca P.
• Shumica e opiateve veprojnë më shumënë
receptorët µ. Me këtë receptor lidhen efekte
si: analgjezia, euforia,frenimi i respiracionit,
varësia fizike.
• Megjithatë kuptohet që në kompleks efektet
shfaqen nga ndërvprimi i tre receptorëve.
•
• Vendosja e receptorëve: të tre tipet e
receptorëve ndodhen në përqëndrime të larta
në bririn dorsal të kanalit spinal dhe marrin
pjesë aktive në transmetinmin spinal të
dhimbjes.
• Veprimi spinal figuron më i fuqishëm dhe
është përgjegjes për analgjezinë spinale.
• Efektet e padëshiruara si frenimi i
respiracionit, nauze, të vjella, dhe sedacioni
shfaqen si pasojë e veprimeve
supraspinale.
• Efektet në organe:
• Në SNQ:
• Analgjezia- Dhimbja ka 2 komponentë:
sensitive dhe emocionale (subjektive).
Opiatet i reduktojnë të dy aspektet e
perceptimit të dhimbjes.
• Euforia- Vecanërisht kur merret me rrugë
intravenoze dhe doza tëlarta orfina
shkakton një ndjesi mirëqënieje pa stres, pa
shqetësim.
• Megjithatë në disa raste mund të shfaqet
disforia-gjendje epakëndshme me
axhitim,nervozitet.
• Sedacioni- përhumbje, konfuzion, ulje e
vigjilencës dhe gjendje përgjumje shfaqen
shpesh nga opiatet.
• Induktohet gjumi vecanërisht në mosha të
vjetra.
• Shoqërimi opiate+sedativë-hipnotikë=gjumë
shumë të thellë.
• Në kontrast nga njeriu në disa specie të
tjera (mace, kuaj etj) vërehet gjendje
eksitimi.
• Frenim i respiracionit: Të gjitha
opiatetshkaktojnë frenim të respiracionitduke
frenuar qendrën e frymëmarrjes në SNQ.
• Rritet Pco2 në alveola, por nuk ka
hiperventilim për mekanizë kopensator.
• Kur është në nivel të ulët ky freni mund të
tolerohet por bëhet sh i rrezikshëmnë
pacientëme hipertension intrakranial, astma
bronkiale, sëmundje obstruktive
pulmonare,ose Cor-pulmonar.
• Frenimi i kollës: Përdoret ne klinikë për këtë
efekt codeina. Vetëm për kollën e thatë.
• Frenimi i kollës lejon grumbullimin e
sekrecioneve dhe mund të cojë në
obstruksion të rrugëve të frymëmarrjes.

• Miozë: është shenjë e mbidozimit me

opiate: pupila punktiforme.
•
• Rigiditeti trunkal: shtim i tonusit të muskujve
të mëdhenj të trungut.
• Rigiditeti trukal redukton kopliancën torakale
dhe ndërhyn në procesin e ventilimit.
• Për të parandaluar këtë efekt dhe
njëkohësisht të ruhet analgjezia kërkohet
përdorimi i barnave miorelaksantë.

• Nauzea dhe të vjellat: Opiatet aktivizojnë

zonën triger në medulë-qendra e të vjellurit
• Efekte periferike:
• Sistemi kardiovaskular: shumica e tyre nuk
kanë efekte direkte në zemr, përvec
bradikardisë.
• Në raste të rralla mund të shfaqet
hipotension arterial.
• TGI: Konstipacioni, Ulet peristaltika
normale, por shtohet tonusi(kontraksion
persistent);
• Nauze, të vjella
• Rrugët biliare: Kontraktojnë rrugët biliare-
mud të shfaqen kolika biliare.
• Renale: funksioni renal frenohet nga opiate.
• Ulet ritmi i filtrimit glomerular; efekte
antidiuretike; rritet tonusi i sfinkterave.
• Uterus: opiatet mund të vonojnë lindjen.
• Pruriti: Shfaqet skuqje, e lëkurës dhe të
kruajtura. Vjen nga shtimi i clirimit të
histaminës në periferi.
• Pruriti mëi theksuar në buzë dhe qafë.
• Përdorimet klinike të opiateve:
• Për efektin analgjezik-dhimbje shumë të
forta me intensitet të lartë.
• Dhimbje shumë të forta, akute:
• IAM
• Fraktura
• Kolika biliare, renale,
• Dhimbje postoperatore
• Në obstetrikë, gjatë lindjes

• Dhimbje kronike-kanceroze
• Dozime të reja:
• Forma me clirim të ngadalshëm
• Kontroll i dhënies së barit nga vetë i sëmuri
(patient –controlled analgesia)
• Fentanyl patch

• Edema pulonare akute:

• Morfinë ose petidinë intravenë-për lirimin e
dispnesë së rëndë në terren të
insuficiencës së majtë.
• Mekanizmi i përmirësimitkliniknuk është plotësisht
i qartë por vjen:
• Largimi i ankthit, ulet parangarkesa dhe
pasngarkesa kardiake (rënia e tonusit venoz dhe
arterial)

• Kolla: Në doza shumë më të vogla se ato

analgjezike frenohet kolla.
• Frenimi i diarresë: Më shumë përdorim në të
kaluarën.
• Sot për këtë qëllim përdoren surrogatet sintetike
me efekte selektive gastrointestinale dhe pak ose
aspak efekte në SNQ-difenoksilati, loperamidi
• Anestezia: përdoren shpesh për
premedikimin përpara anestezisë dhe
kirurgjisë për efektetsedative anksiolitike
dhe analgjezike.
• Përdoren dhe si ndihmës të anestezisë dhe
në doza të larta si pjesë e rregjimit
anestetik.
• Për shkak të efekte direkte spinale
përdoren si anestezi regjionale epidurale;
• Për këtë qëllim më shpesh përdoret morfina
që injektohet në kateterin epidural, ose
anestetikë lokalë me doza të
vogla+fentanyl.
• Efektet e padëshiruara:
• Toleranca fizike, psikike;
• Dependenca
• Në rast mbidozimi-antidotiqë duhet të jepet
menjëherë për të antagonizuar efektete
opiateve në qarkulim është naloksoni ose
naltreksoni
• Nuk duhet të jepen gjatë shtatzënisë,
pacientëme dëmtime pulmonare,
• Dëmtime hepatike, ose renale
• Pacientë me dëmtime në kokë (rritja e
presionit të CO2 con në vazodilatacion
cerebral-rritje e presionit intrakranial.
• Tramadoli- analgjezik qëndror por veprimi
konsiston më shumë në shtim të transmetimit
serotoninergjik.
• Efekti i tij mund të bllokohet nga antagonistët
serotoninergjikë (ondansetroni)
• Bari frenon gjithashtu transportin e noradrenalinës
dhe është agonisti dobët në receptorët µ.
• Doza e rekomanduar 50-100mg4 herë në ditë
• Efekte toksike: konvulsione, nauze, marrje
mendsh;
• nuk ka efekte në respiracion dhe zemër
• Përdoret në dhimbjen kronike neuropatike.
• Barnat antipsikotikë
• C’është psikoza- skizofrenia
• Teoria e dopaminës (rritje e ndjeshmërisë
ndaj dopamines në trurin e skizofrenëve.
• Antipsikotikët:
• Tipikë dhe atipikë
• Tipikë:
• 1derivate të fenotiazinës: klorpromazinë,
tioridazinë,
• 2 derivate të tioksanteneve: tiotikseni
• 3derivate të butirofenoneve:haloperidoli
• Atipike : me strukturë të përzierë:
• Pimozidi, molindone, risperidone, loxapine,
clozapine, olanzapine, etj.

• Efektet farmakologjike:
• Fashikulli dopaminergjik në të cilin medohet
se dopamina është e shtuar në psikozë
është mezolimbik-mezokortikal.
• Veprimi antipsikotik mendohet se lidhet me
bllokimin e dopaminës në sistemin
mezolimbik dhe mezofrontal.
• Ndërsa bllokimi që i bëjnë dopaminës në
fashikulin nigrostriatal shpjegon efektet e
padëshiruara të këtyre barnave.
• Njihen sot disa lloj receptorësht ë
dopaminës. Tipikët janë D1 dhe D2.
• Mendohet që barnat tipikë bllokojnë
dopaminën më shumë në rec D1 dhe D2.
• Atipikët veprojnë në recptorë të tjerë si D3,
D5 etj.
• Antipsikotikët bllokojnë përvec receptorëve të
dopaminës dhe neurotransmetues të tjerë si
p.sh:
• Efekte antiserotoninergjke
• Efekte alfabllokuese
• Efekte kolinolitike
• Efekte antihistaminike
• Bllokada e receptorëve M-muskarinikë: tharje
e gojës, humbje e akomodimit, vështirësi në
urinim, konstipacion
• Alfabllokada: hipotension ortostatik,
impotencë,
• Nga bllokada e receptorëve dopaminergjikë:
sindrom parkinsonike, distoni, diskinezi
tardive.
• Në sist endokrin: bllokada dopamiergjike:
amenorre-galaktorre, infertilitet, impotencë,
• Bllokada e H1 rec: sedacion, konfuzion, shtim
në peshë.
• Efekte psikologjike: shumica e barnave
antipsikotikë shkaktojnë përgjumje,
pagjumësi, efekte autonome, humbje e
aftëësive gjykuese, ulje e vigjilencës, dëmtim
i performancës.
• Efekte endokrine: amenorre, galaktorre, test
fallc pozitiv shtatzënie, ulje të libidos,
gjinekomasti
• Shumica e tyre shkaktohen nga
hiperprolaktinemia (për shkak të bllokimit të
dopaminës)
• Efekte ekstrapiramidale: lëvizje të
pavullnetshme, përfshirë dhe diskinezitë
tardive.
• Këto efekte janë shumë më të shprehura me
antipsikotikët tipikë.
• Shumë pak nga atipikët.

• Efektet kardiovaskulare: hipotension

ortostatik, crregullime të ritmit kardiak, aritmi
të rrezikshme nga zgjatja shumë e QRS.
• Indikimet: Në psikiatri:
• Skizofrenia, psikozat e tjera, crregullimet
skizoafektive, crregullimet maniakale,
demenca senile Alzheimer(per rregullimin e
sjelljes), për trajtimin e gjendjeve të
theksuara anksioze
• Indikime jopsikiatrike:
• Efekte antiemetike-antipsikotikët e
vjetër(klorpromazina), vjen nga bllokimi i
dopaminës në kemoceptorët e zonës triger.
• Lehtësimi i pruritit (fenotiazinat)

• Zgjedhja e antipsikotikut bëhet në bazë të

diferencave farmakologjike, dhe profilit të
efekteve anësore të secilit bar
• Antipsikotikët e rinj nga shumë studime
tëkryera është parë sejanë më të efektshëm
se të vjetrit; vecanërisht në trajtimin e
simptomave si izolimi emocional izolimi
social, humbja e motivimit.
• Efektet ekstrapiramidale dhe
hiperprolaktinemia janë më të theksuara me
të vjetrit.

• Barnat e rinj kanë kosto shumë më të lartë.

• Bashkëveprimi i vetë të sëmurit dhe

adherenca e tij ndaj trajtimit.
• Kombinimet: antidepresivë triciklikë+frenues
të rikapjes së serotoninës+ antipsikotikë për
trajtimin e simptomave të depresionit në
terren të skizofrenisë.
• Litium, oe acid valproik i shtohet barit
antipsikotik në pacientët rezistentë.
• Mund të shtohen barna sedativëpër
lehtësimin e shenjave të ankthit,
apopagjuësisë.
• Kombinimimë i shpeshtë është me barna
antiparkinsonikë.
• Efektet e padëshiruara:
• Crregullime të sjelljes: Barnat tipikë janë të
pakëndshëm për tu marrë nga i sëmuri.
• Mund të shfaqet pseudidepresioni.
• Gjendje toksike-konfuzionale

• Efekte neurologjike: sindrom parkinsonik,

lëvizshmëri e shtuar, lëvizje distonike.
• Diskinezi tardive, konvulsione
• Crregullimet autonome.
• Reaksione alergjike: agranulocitozë, ikter,
rash në lëkurë, crregullime në gjak.
• Efekte toksike në zemër
• Përdorimi gjatë shtatzënisë: Janë relativisht
të sigurta në shtatzëni, por ka një rrezik
teratogjen.
• Sindromi neuroleptik malinj: rigiditet
muskular, temperaturë e lartë, leukocitozë,
• Litiumi shpesh referohet si bari krysor
antimaniakal, por në shumë vende
konsiderohet si bar stabilizues i humorit.
• Barna të tjerë që përdoren për trajtimin e
sëmundjes bipolare janë carbamazepina dhe
acidi valproik.
• C’është sindromi bipolar
• Përdorimet e karbonatit të litiumit:
• Deri para pak kohësh litiumi ishte bari
universal i preferuar në trajtimin e
crregullimeve bipolare. (stadi maniakal)
• Me futjen e valproatit dhe olanzapinës
nëkëtë përdorim një pjesë e vogël të
sëmurësh marrin litium.
• Litiumi ka jë filim të ngadalshëm të veprimit
kështu shpesh zëvendësohet me barna
antipsikotikë dhe BDZ të fuqishme në shumë
të sëmurë maniakalë.
• Pasi faza maniakale vihet nën kontroll,
antipsikotikët ndërpriten dhe trajtimi vazhdohet
me litium+BDZ.
• Për stadin depresiv të sëmundjes bipolare
janë barnat antiderpesivë në plan të parë.

• Përdorime të tjera: për episodet rekurente të

depresionit endogjen të cilat mund të
kontrollohenme litium,ose imipraminë,
• Crregullimet skizoafektive; shpesh
përdoretkombinimi litium+ antipsikotik
• Në disa raste mund t’iu shtohet
antidepresivëve triciklikë, apo frenuesve të
rikapjes së serotoninës në pacientët me
depresion unipolar që nuk ipërgjigjen
plotësisht monoterapisë.
• Efektet e padëshiruara:
• Efekte neurologjike dhe psikiatrike: tremor,
shumë i shpeshtë, lëvizje të pavullnetshme,
konfuzion mendor, ataxi, disartri.
• Efekte mbi tiroiden: litium ul funksionin e
tiroides, mund të shfaqet zmadhim i gjendrës
së tiroides,siptoma të hipotiroidizmit
• Efekte të padëshiruara renale: shtim i
urinimit, etje e shtuar, sindrom nefrotik,
edema
• Crregullime kardiake: takikardi-bradikardi
• Efekte teratogjene në shtatzëni, efekte
toksike tek i porsalinduri.
• Antiinflamatorët josteroidë:

• Salicilatet dhe barna të tjerë të ngjashëm me

ta kanë aftësinë për të frenuar shenjat dhe
simptomat e inflamacionit.
• Grupet kryesore me veprim antiinflamator
janë antiinflamatorët josteroidë dhe
glukokortikoidet.
• Veprimi antiinflamator i AIJS ka si target
kryesor biosintezën e prostaglandinave.
• Veprimi i tyre përfshin dhe
• frenimin e kemotaksis,
• frenim të IL-1,
• ul prodhimin e radikaleve të lira
• Frenim i prodhimit të superoksideve
• Stabilizon membranën e lizozomeve.

• Targeti kryesor është frenimi i enzimës COX.

• Ekzistojnë 2 izoforma të COX: COX1 dhe
COX2.
• Cox1 ndodhet në pjesën më të madhe të
qelizavetë organeve dhe indeve të
organizmit, në të cilat prodhimi i
prostaglandinave përmirëson fluksin e gjakut
• COX2 ndodhet në qelizat proinflamatore.
• Shimica e AIJS nuk janë selektivë.
• Për këtë arsye mbartin shumë efkete të
padëshiruara.

• Aspirina frenon në mënyrë të parikthyeshme

COX në trombocite (bie prodhimi i TXA2)
• Përfaqësuesit janë:
• Acidi acetilsalicilik, indometacine, diclofenac,
ibuprofen, ketoprofen, naproksen,
flurbiprofen, piroksikam, tenoksika, acid
mefenamik, nimesulide, nabumetone,
ketorolak, meloksikam etj
• Ka dhe një grup të kohëve të fundit që janë
inhibitorë të COX2: grupi i koksibeve:
• Rofekoksib, celekoksib, valdekoksib,
nimesulide.
• Efektet farmakologjike:
• Efekti antiinflamator vjen nga frenimi i COX
dhe ulja e prodhimit të prostaglandinave-
zvogëlohet eritema dhe edema inflamatore,
ulet përshkrueshmëria e rritur vazale,
frenohet kemotaktizmi i polimorfonklearëve
leukocite dhe i makrofagëve, frenohet
aktivizimi i qelizave proinflamatore, pra
frenohen fazat e para të inflamacionit.
• Efekti analgjezik: Në frenimin e dhimbjeve
me intensitet të ulët dhe të mesëm të
shkaktuar kryesisht nga procese inflamatore.
• Duke frenuar prodhimin e prostaglandinave-
të cilat nxisin nociceptorët e dhimbjes.
• Mediatorët e dhimbjes janë disa si
bradikininat, substanca p, etj të cilat bëjën
transmetimin e impulsit të dhimbjes.
• Në prani të PG ky transmetim potencohet më
shumë.
• Efekti antipiretik:
• Aspirina ul temperaturën trupore vetm kur
kjo është e rritur
• Mekanizmi përfshin përsëri frenimin e PG
dhe të IL1 në hipotalamus.

• Efekti antiagregant (aspirina) për shkak të

frenimit të tromboksanit A2 që është
substanca me veti të fuqishme proagregante
dhe vazokonstriktore.
• Ky veprim është i parikthyeshëm dhe do të
zgjasë 7-11 ditë aq sa është dhe jetgjatësia e
trombocitit në gjak.

• Përdorimet: Aspirina përdoret si analgjezik

për dhimbjet e lehta dhe mesatare por nuk
është e efektshme për shimbjet e forta
viscerale.
• Dhimbje koke, dhëmbi, sindrom
premenstrual, AR, sëmundje të tjera
inflamatore.
• Për efektin antiinflamator-për të gjitha
sëmundjet inflamatore, vetëm ose të
kombinuar me glukokortikoidë dhe
imunosupresorë.
• Për efektin antiagregant: ul incidencën e
atakeve ishemike, angina pectoris,
trombozën e koronares, në IAM, trombozë
pas kryerjes së BY-pass koronar, isheminë
cerebrale, infarktet cerebrale, aksidentet
cerebro-vaskulare.
• Aspirina ka efekte profilaktike kundër
kancerit të kolonit.

• Efektet e padëshiruara:
• Në traktin GI: ulja e prodhimit të PG
shoqërohet me ulje të perfuzionit të gjakut-
në gastrite, ulcer gastrointestinale
• Hemorragji gastrointestinale të sipërme dhe
të poshtme
• Perforim të ulcerës që con në peritonit akut
• Hepatotoksicitet: me rritje të enzimave
hepatike, hepatit toksik,
• Acarim i krizave të astmës bronkiale: në
personat që vuajnë nga sëmundje alergjike.
• Toksicitet renal: ulja e qarkulimit të gjakut në
veshkë: nefrite intersticiale, ulje e filtrimit
glomerular, nekrozë papilare.

• Me doza të larta kronike mund të shfaqet

salicilizmi:
• Të vjella, nauze, tinitus, ulje e dëgjimit,
vertigo.
• Sindrom është i rikthyeshëm me ndërprerjen
e barit.
• Me doza të larta mund të shfaqen crregullime
të ekuilibrit acido-bazik:
• Doza të larta shkaktojnë hiperpne me një
veprim direkt në medulë-alkalozë respiratore,
i cili pasohet nga acidozë metabolike (nga
grumbullimi i salicilateve)
• Depresion i respiracionit
• Kardiotoksicitet
• 2 gram ose më pak aspirinë në ditë
zakonisht shton nivelet e acidit urik në
plazëm, ndërsa dozat më të larta se 4 gram
shkaktojnë efekt urikozurik.

• Në rast mbidozimi këshillohet patjetër lavazhi

gastrik; duhet bërë trajtimi i cregullimit të
elektrolitëve.
• Në intoksikimet e rënda nevojitet asistencë
respiratore
• Jepen bikarbonate në sasi të mëdha me
qëllim alkaliniziin e urinës gjë që shton
ekskretimin e salicilateve.
• Frenuesit selektivë të COX2:
• Grup i ri shumë efikas për efektin
antiinflamator, por ka rënë përdorimi i tyre në
shumë vende për shkak të të dhënave për
efekte të rënda kardiotoksike.
• Janë raportuar raste me sëmundje ishemike,
IAM apo vdekje të papritur nga përdorimi i
koksibeve.
• Barnat modifikues të sëmundjes
(imunosupresorë):
• Metotreksati
• Ciklofosfamidi
• Clorambucil
• Azatioprinë
• Hidroksiklorokinë

• Mekanizma të shumëfishtë imunosupresorë

dhe antiinflamatorë.
• Përdoren për sëmundje të indit lidhor,
kolagenoza, crregullime autoimune si:
• AR, LED, Sklerodermi, kolagenozë mikse, M.
Bechteriev, vaskulite, spondiloartropati,
sindrom Sjorgen, etj.
• Mbartin shumë efekte të padëshiruara për
shumicën e organeve dhe sistemeve:
• TGI, gjak, SNQ, hepar, veshkë, lëkurë,
organe riprodhuese, etj
• Tendenca më e re sot për trajtimin
ecrregullimeve autoimune të indit lidhor janë
agjentët biologjikë si:
• Leflunomidi, etanercept, infliximab, etj
• Janë barna me efikasitet të lartë, që mbartin
më pak efekte të padëshiruara.
• Janë preparate të shtrenjta.