B lut Hammurabi

Bch khoa ton th m Wikipedia

Vn bn khc trn bia ca b lut Hammurabi.

Phn trn ca bia cha b lut Hammurabi.

Mt sau ca bia .

B lut Hammurabi (Codex Hammurabi ) l vn bn lut c nht cn c bo tn tt, c to ra vo khong thp nin 1760 TCN Babylon c i. N c v vua th su ca Babylon l Hammurabi ban hnh[1]. Ch cn mt mt phn ca b lut ny tn ti cho ti nay, c khc trn mt bia bazan cao khong 2,44 m (8 ft). Nguyn thy, mt lng bia kiu nh vy c th c t trong cc n miu ti mt s ni ca quc ny[2][3] Bia cha vn bn ca b lut Hammurabi c nh Ai Cp hc l Gustave Jquier, thnh vin ca on thm him do Jacques de Morgan ch huy, pht hin thng 12 nm 1901. Bia ny c pht hin ti khu vc ngy nay l tnh Khuzestan (tn gi c i l Elam) ca Iran, ni n c vua Elam l ShutrukNahhunte chim gi trong th k 12 TCN nh l ca cp c[4]. Hin nay n c t trong vin bo tng Louvre Paris[1]. Phn trn ca bia l hnh chm ni thp thng ca ngi Babylon (hoc l Marduk hoc l Shamash), vi vua Babylon ang b kin thng v tay phi ca ng a ln ming nh l du hiu ca lng tn knh[1]. Vn bn ca b lut chim phn di, c vit bng vn t hnh nm trongting Babylon c. Vn bn c cc nh phin dch tch ra thnh 282 lut, nhng s phn chia ny l ty hng, do vn bn gc khng c cc du hiu phn chia. Vua Hammurabi (tr v khong 1796 TCN 1750 TCN) tin tng rng ng c cc v thn la chn a lut php ti thn dn Babylon thi . Trong li ni u cho vn bn lut, ng tuyn b rng "Anu v Bel gi Trm bng tn, Hammurabi, v Quc vng cao qu, Ngi knh s Thng , em quy tc v s cng bng ti mt t."[5].

B lut ny thng c ch ra nh l v d s ng v vic ngay c vua cng khng th thay i cc lut l nn tng lin quan ti vic iu hnh t nc, dng nguyn thy ca ci m ngy nay c gi l hin php. B lut ca vua Hammurabi nc Babylon l mt trong vi b lut ti Cn ng c i[6][7]. Cc tp hp sm hn v lut php c b lut ca Ur-Nammu, vua x Ur (khong 2050 TCN), b lut Eshnunna (khong 1930 TCN) v b lut ca Lipit-Ishtar, vua x Isin (khong 1870 TCN)[8], trong khi cc b lut ra i mun hn c b lut Hittite, b lut Assyria, lut Moses v tr Cyrus ca vua Cyrus i nc Ba T.[9] Cc b lut ny n t cc nn vn ha tng ng trong mt khu vc a l tng i nh v chng c cc on vn bn tng t nh nhau. Ngi Babylon v cc lng ging ca h pht trin h thng sm nht v kinh t c n nh trong vn bn lut, s dng n v chun o lng cc chng loi hng ha khc nhau. Cc vn bn lut t Sumer c th c coi l cc cng thc kinh t dng vn bn u tin, v c nhiu thuc tnh vn cn c s dng trong h thng gi ngy nay... chng hn nh cc lng php in ha ca tin cho cc giao dch kinh doanh (li sut), cc loi mc pht bng tin v 'iu phm php', cc quy tc tha k, cc lut lin quan ti vic ti sn t nhn c nh thu hay phn chia nh th no v.v. B lut khng quy nh c hi din gii hay bin h, mc d n ng quyn ca mt ngi trong vic trng ra chng c. c tng quan v b lut, xem thm bi lut Babylon.
Mc lc
[n]

1 Chi tit 2 V dn s 3 V lnh vc hn nhn v gia nh 4 V hnh s 5 V t tng 6 Kt lun 7 Xem thm 8 Ghi ch 9 Ti liu tham kho 10 Lin kt ngoi

[sa]Chi

tit

V k thut lp php, tuy khng phn chia thnh cc ngnh lut nhng b lut cng c chia thnh nhm cc iu khon c ni dung khc nhau. Phm vi iu chnh ca b lut l nhng quan h x hi rng, bao

qut ln ton b hot ng ca i sng x hi nh hn nhn gia nh, rung t, tha k ti sn, hp ng dn s, hnh s, t tng ...

V mc iu chnh: Mc iu chnh php lut ph thuc vo tnh cht ca cc loi quan h x hi cn c iu chnh bng php lut, cc yu t ch quan ca nh lm lut. Thng thng ngi ta phn bit thnh hai mc iu chnh php lut: c th chi tit v khi qut ho cao. B lut v c bn p dng mc iu chnh c th, chi tit.

V mt hnh thc php l, y l mt b lut tng hp c xy dng di dng lut hnh, bao gm cc qui phm php lut iu chnh nhiu lnh vc v u c ch ti. Phn ni dung, b lut tp trung iu chnh bn lnh vc ch yu l dn s, hnh s, hn nhn gia nh v t tng, tuy vy khng c s tch ri gia cc lnh vc. Cc qui phm ca B lut Hammurabi cng ging nh cc b lut khc Phng ng thi k c i l mang tnh hm hn, cc iu lut u km theo ch ti.

[sa]V

dn s

Nhng im tin b, c sc nht ca B lut ny chnh l cc qui nh v dn s. B lut c bit ch iu chnh quan h hp ng, v y l quan h ph bin x hi Lng H c i, c nhiu qui nh khng nhng tin b v ni dung, m cn cht ch v k thut lp php. V ch nh hp ng, Lut qui nh ba iu kin bt buc i vi hp ng mua bn:

Th nht, ngi bn phi l ch thc s, Th hai, ti sn phi c gi tr s dng, Th ba, phi c ngi lm chng.

B lut cng qui nh cc iu khon lnh canh rung t. i vi rung, ngi lnh canh nhn mi ma t 1/3 - 1/2 s sn phm thu hoch. i vi vn c nhn 2/3 s sn phm thu hoch. im tin b hn na l lut qui nh mc li sut i vi hp ng vay n. C th lut qui nh mc li sut i vi tin l 1/5, vay thc l 1/3. V ch nh tha k ti sn, Lut Hammurabi phn lm hai loi tha k: tha k theo php lut v tha k theo di chc. Tha k theo php lut : Nu ngi cho tha k khng li di chc th ti sn c chuyn n cho nhng ngi c quyn i vi ti sn theo lut nh. Thi gian u ti sn tp trung dng h v dn dn c chuyn v gia nh c quyn tha k v thnh ti sn chung ca gia nh. l cch tha k theo php lut. Tha k theo di chc : B lut hn ch quyn t do ca ngi vit di chc nh qui nh ngi cha khng c tc quyn tha k ca con trai nu ngi con mi phm li ln u v li khng nghim trng. Con trai, con gi u c hng quyn tha k ngang nhau.

[sa]V

lnh vc hn nhn v gia nh

Theo xu hng cng c a v ca ngi chng, ngi cha nn trch nhim v ngha v thuc v ngi v v con ci. Nu khng c con, ngi chng c quyn ly d, bn v hoc ly v l. Nu bt c v ngoi tnh th chng c quyn tri v v nhn tnh ca v nm xung sng cho cht. Ngc li nu v bt c chng ngoi tnh, ch c quyn ly d m thi. im tin b l c qui nh kt hn phi c giy t, mc no c qui nh bo v ngi ph n (ngi v c quyn ly hn khi ngi chng i khi nh khng c l do, chng c quan h ngoi tnh hay vu co v ngoi tnh). C mt qui nh rt nhn o nu t trong hon cnh lc by gi l: Ngi chng khng c b v khi bit ngi v mc bnh phong hi.

[sa]V

hnh s

Lnh vc Hnh s l lnh vc th hin r nht tnh giai cp v s bt bnh ng. Mt nguyn tc xuyn sut v th hin r trong B lut l nguyn tc bo v quyn li, a v ca ngi chng, ngi cha trong gia nh. Th d, nu khng c con, ngi chng c quyn ly d hoc bn v hoc ly v l; nu bt c v ngoi tnh th chng c quyn tri v v nhn tnh ca v nm xung sng cho cht. Ngc li nu v bt c chng ngoi tnh, ch c quyn ly d m thi. iu 129 qui nh : "Nu v ca dn t do ng vi ngi n ng khc m b bt, th phi tri c hai ngi ny li v nm xung sng". Tn d ca x hi nguyn thu rt r l nguyn tc tr th ngang bng, thm ch cn cho php trng tr c nhng ngi khng lin quan n ti phm. Nguyn tc ny ch cn c vo hu qu xy ra trn thc t p dng trch nhim php l, ch khng xt trn phng din mc li v ch th thc hin hnh vi vi phm. Th d, iu 38 qui nh: " Nu th xy nh m xy khng m bo, nh , ch nh cht th ngi th xy b git." hoc iu 39: "Nu nh , con ca ngi ch nh cht th con ca ngi th xy cng phi cht theo". Bng phng php thng k cho thy trong Lut Hammurabi c nhc ti 32 trng hp x t hnh. Thng l cc hnh pht rt khc nghit nh dm, ng inh, chm v.vTnh cht tng xng trong trch nhim php l nhn mnh nhiu n tnh trng tr i nhn hoc i vt, m cha tnh n tnh gio dc, hay to iu kin ngi vi phm hon lng. Bn cnh , B lut cn nu ra trch nhim tp th ca cc thnh vin cng x i vi nh nc; qui nh v trng pht k gip n l chy trn, trng pht nhng k xm phm quyn s hu ca nh vua, ch n; Trng pht ngi qun gia lm tht thot ti sn ca ch b nm cho d th x xc; Ly cp gia cm hoc cc dng khc ca ch s b pht t 10 n 30 ln gi tr th ly cp. Nu khng np c pht, k ly cp s b git. im tin b trong lnh vc hnh s l lut manh nha phn bit phm ti v v phm ti c . V d lut ghi trong khi u lm cht ngi, nu k lm cht ngi chng minh c rng khng c git ngi th s khng b t hnh, ch b pht tin.

[sa]V

t tng

T tng l th tc gii quyt cc v n. B lut c nhiu qui nh v th tc bt gi, giam cm, qui nh nhng nguyn tc khi xt x nh xt x phi cng khai, phi coi trng chng c, phn quyt phi c thi hnh nghim minh... C hai qui nh rt c th v t tng ca B lut ny:

Th nht qui nh v trch nhim ca thm phn : Nu thm phn x mt v kin m ra phn quyt bng vn bn, nu sau pht hin li trong vn bn l do li ca thm phn, thm phn s phi tr 12 ln gi tr tin pht m ng ta yu cu bi thng trong v kin, ng thi ng ta s b buc phi ri khi gh thm phn vnh vin v khng bao gi c th tr thnh thm phn ln na. Qui nh v trch nhim ca thm phn trong vic xt x nh qui nh trn trong mt x hi th hin tnh giai cp su sc qu tht l mt s tin b. Qua cho thy, thi k ny rt coi trng cng tc xt x, rt coi trng trch nhim xt x cng bng ca thm phn. S sch ca ngi rng Lng H c i, tinh thn thng tn lut php v thi quen cu vin cng l n su vo tc phong sinh hot ca ngi dn ni y.

Th hai v hnh thc xt x : Nu mt ngi kin mt ngi khc, b n s phi i n mt dng sng v nhy xung, nu anh ta chm, b dng nc cun i, nguyn n s s hu nh ca b n. Nhng ngc li, nu dng sng chng minh rng b n l khng c ti, tc l anh ta cn sng st, th nguyn n s b git cht, v b n s s hu nh ca nguyn n.

[sa]Kt

lun

Hammurabi khng nh li mc ch ca B lut v tuyn b s trng pht bt c ai vi phm B lut ny: cho k mnh khng h hip k yu; cho nhng ngi c qu c th nng ta thnh Babilon; cho s tuyn n trong nc tin vic quyt nh; cho nhng k thit thi c trnh by l phiNu k no thi hnh trit b lut ny th s c cc thn ph h, tri li nu ngi no khng nghim chnh thi hnh hoc sa i b lut th s b thn linh trng pht. B lut Hammurabi l B lut thnh vn c nht trn th gii, l mt trong nhng thnh tu c gi tr bc nht ca lch s vn minh c i. Gi tr ca B lut ny cho n nay vn tip tc c nhiu nh khoa hc tp trung nghin cu, khai thc v k tha. B lut xy dng rt cng phu, iu chnh v phn nh mt cch sinh ng cc hot ng kinh t, chnh tr, vn ho x hi ca vng quc Babilon. B lut khng ch c gi tr v nghin cu php l m cn l ngun c liu lch s phong ph, qu gi nghn cu nn vn ho Babilon - Lng H c i.

[sa]Xem

thm

Kho lc B lut Hammurabi Ca nh nc Lng H c i(phn 2)

ng lc: Th ba - 20/09/2011 17:05 - Ngi ng bi vit: tranvietnhatpsa

Hammurabi

2. Cc quy nh iu chnh quan h hnh s trong b lut Hammurabi 1. Trong bt c ch x hi no, cc quy nh ca nh nc v ti phm v hnh pht cng u c ngha quan trng. C ngi ni rt hnh nh rng lut hnh s khng khc g tm l chn vng chc bo v cho x hi, khng c tm l chn , x hi khng th tn ti v pht trin bnh thng c. Nghin cu v b lut Hammurabi, c kin cho rng y l mt b lut tng hp c xy dng di dng lut hnh.[1]Mc d theo hc chuyn ngnh hp l lut hnh s song ti khng nht tr vi kin ny, bi hai l do sau y:

Th nht, trong tng s 247 iu cn c c ca b lut Hammurabi, c n mt na s iu lut ny khng lin quan n hnh lut. Quy phm php lut cha ng trong cc iu lut ny l quy phm iu chnh ch khng phi l quy phm bo v. Cc iu lut trong nhm ny thng khng c ch ti. Th hai, ngay c i vi nhng iu lut c quy nh ch ti th ch ti cng khng r rt l ch ti ca lut hnh s. Chng hn nh ch ti buc ngi vi phm gy thit hi cho ngi khc phi bi thng. Bi thng thit hi trong trng hp ny dng nh mang tnh cht ch ti dn s nhiu hn l hnh s, mc d n c em ra gii quyt nhng v vic v bn cht l v vic hnh s. Chnh bi l do trn, khng th khng nh tt c cc quy phm php lut trong b lut Hammurabi u l quy phm php lut hnh s. Vic phn tch quy phm php lut hnh s v quy phm php lut dn s, thc cht, khng c trong t duy php l ca nh lm lut Lng H c i. iu ny c ngha rng, vic t vn nghin cu cc quy phm php lut hnh s y ch mang hm ngha: trn bnh din khoa hc, chng ta vn dng l thuyt php lut hin i v vic chia h thng php lut quc gia ra thnh nhiu ngnh lut khc nhau tip cn cc quy phm iu chnh nhng v vic mang tnh cht hnh s m thi.

2. Cc quan h x hi thuc i tng iu chnh ca quy phm php lut mang tnh cht hnh s trong b lut Hammurabi c c im l mang tnh cht t t. y l c im ln nht ca loi quan h ny c phn nh trong b lut. Theo quan nim ca chng ta ngy nay, lut hnh s iu chnh mi quan h gia nh nc v ngi phm ti khi ti phm c thc hin. Nh th, quan h php lut hnh s thng c xc nh l quan h gia hai bn ch th: mt bn l ngi thc hin hnh vi phm ti v bn kia l nh nc. iu ny dng nh khng ng vi nhng g c quy nh trong b lut Hammurabi. Theo quan im ca nh lp php Lng H c i, cc quan h c tnh cht hnh s vn l quan h gia c nhn vi c nhn, gia ngi c hnh vi phm ti vi bn b hi. K c trng hp ngi phm ti c hnh vi gy thit hi cho c cng ng, nh vic khng trng nom iu cn thn dn n v , lm ngp lt cho c vng (iu 53) th quan h trch nhim hnh s vn l quan h gia ngi phm ti vi tng ngi b hi. Ngi b hi l ngi c quyn truy t k phm ti ra trc To n. V cng chnh ngi b hi l ngi c ngha v v trch nhim chng minh ti phm. Trch nhim chng minh ti phm ca ngi b hi nng n n ni nu nh h khng chng minh c ngi m mnh a ra trc To l ti phm th bn thn h s chuyn a v php l t nguyn co thnh b co. Theo iu 1 b lut Hammurabi, nu ngi no i buc ti ngi khc m khng a ra c bng chng xc ng, ngi s b x pht t hnh.

im th hai khng nh tnh cht t t ca cc quan h php lut hnh s c xc lp bi b lut Hammurabi l vn hnh pht, c th l hnh pht tin. Pht tin l loi hnh pht, nu c th ni nh vy, ph bin nht c quy nh trong b lut. Trong lut hnh s hin i, pht tin do nh nc, c th l do Hi ng xt x tuyn cho ngi phm ti v khon tin pht c xung vo qu nh nc. V vn ny, b lut Hammurabi quy nh khc: khon tin pht khng chuyn vo ngn sch nh vua m tr trc tip cho ngi b hi. Chng hn, theo iu 120 ca b lut quy nh trng hp ngi nhn trng gi thc la cho ngi khc m li chim ot mt phn s thc la c gi gi s b pht gp i s thc la chim ot v khon pht ny c tr cho ngi gi gi (l ch ca s thc la b chim ot).

3. T tng c bn, c tnh cht chi phi vic iu chnh cc quan h php lut hnh s l hnh pht ngang bng. Nguyn tc hnh pht ngang bng (talion) c vn dng mt cch trit trong b lut Hammurabi. Bn thn vic p dng nguyn tc ny nh l nn tng ca php lut cng cho thy tnh cht t t ca cc quan h php lut hnh s thi k c i Lng H. Nguyn tc talion bt ngun t tp qun tr th nguyn thu cho php ngi trong thn tc ngi b hi i truy tm v git cht k lm hi ngi trong dng tc h. Ni dung ca nguyn tc Talion th hin trong cu ni c ghi vo Thnh Kinh ca ngi Do Thi: mt n mt, rng n rng. iu 196 b lut Hammurabi quy nh: K no lm hng mt ca ngi dn t do, k s b ngi ta chc m mt. iu 197 b lut li quy nh: K no nh gy tay ca mt ngi t do, ngi ta s nh gy tay ca hn. iu 230 b lut quy nh ngi th xy, xy nh khng cn thn, lm nh cht con ch nh th phi git con ngi th xy.

4. Phng php quy nh ti phm trong b lut Hammurabi l c th ho hnh vi phm ti. Nh lm lut Lng H c i khng c thc khi qut ho v tru tng ho cc hnh vi tri php lut. iu ny cho thy b lut thuc loi vn bn c tnh cht tng tp cc tp qun c tp hp ho. Trc thi Hammurabi, cc tp qun ca ngi Sumer, ngi c-ct, ngi Amrt chc chn l c nhiu nhng tn mt v khng thng nht. Cng lao to ln ca Hammurabi chnh l h thng ho v thng nht ho cc tp qun . Ci li ca vic lm ny l lm cho quy nh ca b lut rt d hiu v d p dng; v p dng l p dng chnh xc bi quy nh ca lut rt cht ch, d liu hu nh ton b cc tnh hung c th xy ra i vi cng mt v vic c phng n x l ph hp.

5. B lut Hammurabi th hin rt r nguyn tc tnh c li ca hnh vi phm ti. Tt nhin, cho n thi i ngy nay ca chng ta, ngi ta vn cn phi bn lun vi nhau xem bn cht ca li l g; Nhiu vn lin quan n li vn cha thng nht. Tuy vy, trong nhn thc chung, l lun lut hnh s xc nh li l thi chng i x hi ca ngi phm ti thng qua vic la chn x s tri php lut. V c bn, li c chia lm hai loi c v v tng ng vi hai loi ti: ti c v ti v . Trong b lut Hammurabi, nh lp php cng chia hnh vi phm ti thnh ti phm v v ti phm c vi chnh sch x l khc nhau r rt. Chng hn, theo quy nh ca iu 126 b lut, ngi th co no m c xo b dn n n l cho n l ca mt ngi khc m khng c s ng ca th s b cht tay. Ngc li, nu ngi th cao ch v lm vic ny do b ngi khc la di th anh ta s c min ti. Tng t nh vy, ngi no c nh b thng ngi khc cng ng cp s b x theo nguyn tc mt n mt, rng n rng. Ngc li, nu v th ch phi chi tr s tin thuc m ngi b hi b ra cha tr vt thng m thi (iu 206).

6. Vn ng phm khng c xy dng thnh mt ch nh ring trong b lut Hammurabi m ch c nhc ti qua mt s iu lut. iu 6 b lut quy nh: Nu k no dm c gan trm cp nhng vt qu gi trong

cc n th thn hay trong cung in ca nh vua, k s phi cht. K no tng tr, che du hoc tiu th trm cp cng s b pht t hnh. Trong iu lut ni trn, nh lm lut a ra mt mc hnh pht nh
nhau cho c chnh phm, tng phm v ngi phm ti lin quan n ng phm nhng hnh vi cu thnh mt ti c lp. Chnh sch x l ny s d c ra l v cn c vo tm quan trng ca khch th bo v. i vi nhng trng hp khc, mt mc no , nh lm lut c bin php i x mang tnh cht phn bit hn. Chng hn,

iu 227 b lut quy nh: Nu k no la di ngi th ct tc cho ngi th ct tc ny xo b du n ca

mt tn n l; K phi b x t hnh; Xc k chn ngay trong nh ca n. Cn v phn ngi th ct tc, nu y th: Ti khng c lm vic ny; Ngi th ct tc s c tha. Trong iu lut ni trn, nh lm lut
rt c thc khi xc nh vai tr ca ngi th ct tc i vi hnh vi phm ti xy ra. Ngi th co trong trng hp ny l ngi lin quan trc tip n ti phm, nhng do khng c s lin kt thc vi ngi la di mnh trong vic thc hin hnh vi tri php nn khng ng phm vi ngi v khng c ti. Trch nhim ca ti phm do ngi thc hin ti phm thng qua ngi khc (ngi la di ngi ct tc) gnh chu.

7. Do tnh cht ca quan h php lut hnh s c phn nh trong b lut Hammurabi l t t nn nh lm lut thng ch coi c ti phm khi cc li ch x hi cn c bo v b xm hi, hay ni cch khc c hu qu xy ra. iu ny dn n h qu l ch nh giai on phm ti khng tn ti trong b lut. Qua nghin cu b lut Hammurabi, ti khng thy c iu lut no quy nh v m mu phm ti hay trng pht ti phm khi hu qu ang c nguy c xy ra. Tuy nhin, cn lu , b lut hu nh khng iu chnh cc quan h x hi lin quan n s an ton ca nh nc, m vn m mu phm ti li ch yu ch lin quan n nhm ti ny. Do , s khng hin din ca ch nh giai on phm ti trong b lut Hammurabi khng ng ngha vi vi ch nh ny tn ti trn thc t.

8. V hnh pht trong b lut Hammurabi, c th thy rng nh lm lut a ra c mt h thng ch ti hnh s i ph vi tng loi ti phm. Hnh pht ph bin nht l pht tin. Tin pht c tnh trn c s s tin chim ot hoc thit hi thc t gy ra. Mc pht c th l gp hai ln, ba ln, su ln, mi ln, thm tr l ba mi ln s ti sn chim ot. Nu gy thit hi do li v th thng ch phi bi thng ton b s ti sn tnh theo gi tr thit hi gy ra. Loi hnh pht ph bin th hai l t hnh. C th thy hnh pht t hnh c Hammurabi quy nh rt rng ri trong b lut ca ng. Phng php thi hnh n t hnh rt khc nhau, c th lm dm xung nc cho cht, c th l ho thiu hay treo c. Thm tr, c iu lut cn quy nh c quy trnh v a im thi hnh n t hnh, chng hn nh iu 21 b lut Nu k no c tng khot l nh ngi khc, ngi ta s git y v chn y ngay i din ci l tng m y o. Ngoi hai loi hnh pht trn, b lut cn quy nh nhiu hnh pht thn th nh: - Cht tay ngi phm ti. Chng hn, iu 195 b lut quy nh: a con no dm nh c cha ; N s b

cht tay.
- Xo v ngi phm ti. Chng hn nh iu 194 b lut. iu 194 quy nh: Trng hp mt ngi giao con ca hn ta cho ngi v nui

V a tr ny cht trn tay ngi v nui Ngi v nui li nui mt a tr khc M khng c s ng ca cha m n Ngi v nui s b truy t ra trc to Ngi ta s xo v ngi v nui V nui mt a tr khc M khng c s ng ca cha m n.
- Chc m mt ngi phm ti (iu 196) - nh gy tay ngi phm ti (iu 197) - nh gy rng ngi phm ti (iu 200) - Ct tai ngi phm ti (iu 282) - Ct li ngi phm ti (iu 192)

- nh ngi phm ti bng roi gn b trc cng chng (iu 202). - ng du vo trn (iu 127). Hnh pht ny mang tnh cht h nhc ngi khc, c p dng i vi ngi c hnh vi xm phm nhn phm, danh d ph n. Nhn chung, cc hnh pht quy nh trong b lut Hammurabi mang tnh h khc cao. D vy, theo quan nim ca ti, chng ta cng nn c ci nhn lch s i vi s h khc trong cc hnh pht quy nh ti b lut ny bi nh K.Marx ni: Hnh pht khng phi l ci g khc ngoi phng tin t bo v mnh ca x hi chng li s vi phm cc iu kin tn ti ca n.[2]

9. Bn cnh vic quy nh trch nhim hnh s, b lut Hammurabi cn quy nh c vn min trch nhim hnh s. Trong b lut, min trch nhim hnh s khng c xy dng thnh mt nguyn tc chung nh lut hnh s hin i chng ta m c quy nh cho cc trng hp c th (chng hn nh iu 20, iu 129, iu 227 b lut). Mt trong nhng im tin b ca b lut l phn bit r ch nh min trch nhim hnh s vi trng hp khng c ti. Chng hn, iu 134 b lut Hammmurabi quy nh: Nu nh ngi chng b bt lm t binh,

V nu nh nh ca anh ta, khng cn phng tin sinh hot duy tr cuc sng Th ngi v c quyn di nh anh ta ly mt ngi n ng khc. C ta v ti.
V mt thc t, d l khng c ti hay c min trch nhim hnh s, kt qu u nh nhau: khng phi gnh chu hnh pht ca nh nc; Tuy nhin, i vi trng hp min trch nhim hnh s, ngi thc hin hnh vi m nh lm lut iu chnh khng phi l ngi v ti m l ngi c ti. Ngi ny s d c min trch nhim hnh s l do chnh sch c bit ca nh nc trong mt s trng hp c th.

10. V cc ti phm c th, c th chia cc ti phm c quy nh trong b lut Hammurabi thnh 8 nhm sau y: - Cc ti xm phm s an ton ca nh nc v s tn nghim ca tn gio. - Cc ti xm phm quyn s hu n l ca ch n. - Cc ti xm phm s hu ca th nhn. - Cc ti xm phm tnh mng, sc kho, danh d, nhn phm ca con ngi. - Cc ti xm phm ch hn nhn v gia nh. - Cc ti phm xm phm ch qun dch; ti phm do nhn vin chnh quyn thc hin. - Cc ti phm khc.

Th nht, cc ti xm phm s an ton ca nh nc v s tn nghim ca tn gio.

Nh ni trn, lnh vc an ton nh nc v s tn nghim ca tn gio c cp tng i t trong b lut Hammurabi. S d c tnh trng ny l bi v Nh lp php khng h c tm cch a ra mt b lut (corpus

juris); ng ta ch cng b danh sch nhng iu sa i i vi cc iu khon pht biu trc , hay nhng b sung cn thit do nhng s bin i trong cc iu kin sng ca thi i ng ta; nhng cc iu khon khng cn phi sa i th khng c trong bng danh sch ny; chng c xem nh bit.[3]

B lut ch c mt iu duy nht c nhc n t nhng k ni lon, l iu 109: Nu m bn ru dm cho nhng k ni lon vo ca hng ca mnh ( ung ru);

M khng bt v gii chng ra trc nh vua; M s phi chu hnh pht t hnh.
Hnh vi ni trong iu 109 ni trn khng phi l hnh vi chng i nh nc m ch l hnh vi lin quan n nhng k chng i nh nc. Hn na, qun ru l ni m ra cho cng chng, vic nhng k ni lon vo qun n ung khng phi l li ca ch qun. Khng th ly vic k phn lon vo qun n ung quy kt ch qun che giu, nui dng nhng k phn lon. Thc cht, iu lut mun ni n ngha v ca mi cng dn Lng H phi bt gi nhng k chng i nh vua. Ngi no vi phm ngha v ny s b x pht t hnh. Nu nh vi phm ngha v khng bt gi nhng k phn lon b t hnh th hnh pht i vi k phn lon cn n u? Qua y, c th khng nh hnh pht i vi nhng ngi c hnh vi xm phm n s an ton nh nc l rt nghim khc. Mt iu lut khc trong b lut Hammurabi c xy dng bo v ti sn ca nh vua v n th. iu 8 b lut quy nh: K no trm cp b, cu, la hay thuyn ca ngi khc;

Nu ti sn b trm cp l ca cc n th hay ca nh vua, k trm cp s b pht gp 30 ln gi tr ti sn trm cp. Nu ti sn b trm cp l ca mouchkinou, Y s b pht gp 10 ln gi tr s ti sn trn. Nu k phm ti khng c tin np pht, y s phi cht.
T iu 8 ni trn, c th thy nh lm lut c cch ng x rt khc nhau i vi tng trng hp trm cp c th. Trm cp ti sn ca nh vua hay n th b pht rt nng: n 30 ln gi tr ti sn trm cp. Vi mc pht ny, nh lm lut mun cm ngt mi hnh vi xm phm ti sn ca nh vua. Mt khc, iu lut cn quy nh kh nng chuyn i hnh pht: chuyn t pht tin sang pht t hnh. Nh th, ti sn nh vua c hai ln hng ro php lut bo v. B lut cng dnh mt iu lut bo v s tn nghim ca n th qua vic bo v danh d ca cc n tu. Ngi no xc phm n tu s b ng du vo mt (iu 127 b lut).

Nhm ti th hai c quy nh trong b lut Hammurabi l cc ti xm phm quyn s hu n l ca ch n.

Trong ch x hi chim hu n l, n l lun v tr ph thuc trong mi quan h vi ch n, l ti sn thuc s hu ca ch n. Quan h ch n - n l c coi l quan h c tnh cch nn tng ca x hi Lng H c i. bo v quan h ny, nh lp php xy dng nhm ti xm phm quyn s hu n l ca ch n. Trong b lut Hammurabi, nhm ti phm ny c quy nh ri rc nhiu iu lut khc nhau; v c bn, c th c chia thnh ba nhm nh sau y: - Cc ti lin quan n vic n l b trn. - Cc ti lin quan n vic xo b du n n l. - Ti chi b ch ca n l. N l l ti sn ca ch n nhng ti sn khng phi l vt v tri. H l nhng con ngi, m con ngi th lun c s phn khng khi b p bc, b bc lt hay b ngc i qu ng. B lut Hammurabi khng c iu lut no quy nh hnh vi ni lon ca n l, cng khng thy c iu lut no ni v vic n l chi nh li ch n. Ti suy ngh rng c th l gii vic ny tng t nh s l gii vic thiu vng ca cc ti xm phm an ton nh nc trong b lut. i vi nhng hnh vi chng i cng khai ny, lut cho php ch n tu dng hnh pht i vi n l. Nh lm lut ch iu chnh nhng trng hp hnh vi phn khng ca n l mc thp hn v c tnh ph

bin hn cng nh iu chnh hnh vi ca nhng ngi khc lin quan n hnh vi chng i ca n l. C th ni t ra lut bo v quyn s hu n l ca ch n ch yu khng nhm vo bn thn ngi n l, m nhm vo nhng ngi khc. Vic trng pht n l xa nay vn d khng cn n lut. Nh trn ni, cc ti xm phm quyn s hu n l ca ch n c th c chia thnh ba nhm nh. Tiu nhm th nht lin quan n hnh vi b trn ca n l. Tiu nhm ny bao gm cc ti phm c th sau y: + Ti nh tho n l, quy nh ti iu 15 vi ni dung: Nu k no nh tho nam hay n n l ca nh vua, nam hay n n l ca mouchkinou, k s phi

cht.
+ Ti che du n l b trn, quy nh ti iu 16: Nu k no che giu nam hay n n l ca nh vua hay ca mt mouchkinou b trn; V ngi ch ca n l b trn yu cu nhn li n l ca mnh; M vn khng giao np; Th k che giu s phi chu ti cht. i vi ti phm ny, cn lu tnh tit " ngi ch ca n l b trn yu cu nhn li n l ca mnh m vn khng giao np" . y, v mt k thut lp php, r rng nh lm lut c thc thu hp phm vi cu thnh thng qua vic m rng iu kin truy cu trch nhim hnh s. y l mt k thut xy dng lut tin tin tin m ngy nay chng ta vn cn s dng. + Ti gi n l b trn trong nh (iu 19 b lut): Nu k [bt gi n l b trn] khng giao np tn n l cho ch c m li gi n trong nh mnh;

V vic ny b pht gic; Th y s b pht t hnh.

Nhm nh th hai l cc ti lin quan n vic xo b du n n l. Du n n l l du hiu va xc nh thn phn ca ngi n l, phn bit h vi ngi t do, va cho php xc nh cn c truy ui, nu h b trn. Xo b du n n l c b lut Hammurabi quy nh l ti phm. iu 226 quy nh: Ngi th ct thc no t tin xo b du n n l ca mt tn n l m khng c php ca ch nhn n s b cht tay. Trng hp ngi th ct tc b ngi khc la di m thc hin hnh vi trn, ngi th ct tc c min ti. Ngi la di ngi th ct tc phi chu hnh pht t hnh (iu 227 b lut). Nhm nh th ba l ti phm do n l thc hin. iu 282 b lut quy nh: a n l no dm ni vi ch ca n rng: ng khng phi l ch ca ti

Cn phi kim tra s tht cu ni Nu ngi m n chi b chnh l ch ca n Th n phi b ct tai.

Th ba, cc ti xm phm quyn s hu ti sn ca th nhn.

Nh ni trn, n l l ti sn ca ch n, cc ti xm phm quyn s hu n l ca ch n thc cht cng l cc ti xm phm quyn s hu ca th nhn, v nm trong phm vi cc ti xm phm quyn s hu ti sn ca th nhn. Tuy nhin, do n l l ti sn c bit nn ti tch cc ti xm phm quyn s hu n l thnh mt nhm ring nghin cu nh trn. Nhn chung, nh lm lut lut ho hu ht cc hnh vi xm phm quan h s hu thng thng thnh ti phm, t trm cp, lm dng tn nhim n la o chim ot ti sn. Tuy nhin, quy nh ca b lut Hammurabi

v nhm ti ny c tnh khi qut khng cao, cc hnh vi phm ti lun c quy nh gn vi nhng i tng tc ng c th m khng bao trm ht c mi loi ti sn thng thng trong cuc sng. + V ti trm cp ti sn, nh lm lut phn bit ti sn trm cp l ti sn thng thng hay ti sn c gi tr cao, ti sn thuc s hu thng dn hay l ca nh vua, ca n th a ra mc hnh pht ph hp (iu 6 v iu 7 b lut). Ngoi ra, iu 25 b lut cn quy nh ti trm cp trong trng hp gip ngi khc cha chy: Nu c ho hon xy ra trong mt cn nh v nu k n cha chy mt n ti sn ca ch nh;

V sau ly chng i; Th k s b qung ngay vo ngon la ang chy + V ti cp ti sn, iu 22 b lut quy nh: K no i cp ti sn ca ngi khc, khi b bt, s phi chu hnh pht t hnh. + V ti la o chim ot ti sn, iu 224 b lut quy nh: Trng hp k gi gi vng, bc v cc ca ci khc cho k khc trc mt ngi lm chng; M k ny dm chi b vic Th y s b a ra To v phi n gp i s ti sn nhn gi gi.
Cng v ti la o, iu 126 b lut quy nh: Nu k nhn gi ti sn, mc d khng b mt ti sn, nhng li khng nh rng ti sn ca mnh nhn gi b mt, C ba t v thit hi (khng c tht xy ra) V cu xin trc mt thn linh khng phi bi thng thit hi; Th k (chnh n - k khiu ni v c) phi bi thng gp i gi tr s ti sn m y ba t l b mt (cho ch ti sn). Nh th, c n t nht l hai iu lut trong b lut Hammurabi cng quy nh ti la o chim ot ti sn. y l nhc im ca b lut ny v mt k thut lp php, ng thi cng l nhc im chung ca phng php quy nh ti phm chi tit. Vic chi tit ho cc hnh vi phm ti m khng tnh n nhng im chung trong i tng tc ng ca ti phm s dn n s chng cho, kng knh khng cn thit cho cc vn bn lut.

+ V ti cng nhin chim ot ti sn,iu 113 b lut quy nh: K no cho ngi khc vay thc hoc bc; M t ly thc hoc bc ca ngi ni ct tr m khng c s ng ca y. K s phi tr li (cho ngi ch) ton b s thc hoc bc ly; V mt ton b s n ca y. + V ti lm dng tn nhim chim ot ti sn, iu 112 b lut quy nh: Nu mt ngi no ang trong chuyn hnh trnh trao vng, bc, qu hay cc th ca ci khc ca anh ta cho k khc vn chuyn; K ny khng chuyn nhng th cn chuyn n ni phi n; M li chim ot nhng th (cho bn thn y) Th ngi ch s hu c quyn a k vn chuyn ra trc to. K s phi np cho ngi ch s ti sn gp 5 ln s y chim ot. + V ti cng nhin chim ot ti sn, iu 113 b lut quy nh: K no cho ngi khc vay thc hoc bc; M t ly thc hoc bc ca ngi ni ct tr m khng c s ng ca y. K s phi tr li (cho ngi ch) ton b s thc hoc bc ly; V mt ton b s n ca y . - V ti hu hoi ti sn ca ngi khc, iu 59 b lut quy nh: K no dm t tin cht cy n qu trong vn ca ngi khc m khng c ngi ny cho php; K s phi tr cho ch vn mt phn hai mine bc (cho mt cy b cht).

Th t, cc ti xm phm tnh mng, sc kho, danh d, nhn phm, t do thn th ca con ngi. - Cc ti xm phm tnh mng con ngi.

Nh lm lut khng c iu lut no quy nh ti git ngi. Chc chn, i vi ti phm ny, ngi ta p dng nguyn tc st nhn gi t, mt n mt, rng n rng. Lut ch ch yu iu chnh hnh vi lm cht ngi do li v . Cch quy nh hnh pht i vi ti v lm cht ngi trong cc trng hp khc nhau cng rt khc nhau. Nu nh v lm cht ngi trong khi ci v vi ngi khc (iu 205) th ch b pht tin th v lm cht ngi do xy nh khng cn thn (iu 229) li b x t hnh. Ngoi ra, nu hnh h ngi khc trong nh mnh n mc ngi cht cng b pht t hnh (iu 116).

- Cc ti xm phm sc kho con ngi:

Nh lm lut phn bit r v gy thng tch vi c gy thng tch; Trong ti c gy thng tch, nu i tng tc ng khc nhau th hnh pht c quy nh cng khc nhau. V c bn, nhng ngi cng ng cp vi nhau m c gy thng tch cho nhau s p dng nguyn tc hnh pht ngang bng, mt n mt, rng n rng. Ngi ng cp di gy thng tch cho ngi ng cp trn phi pht nng, ngi ng cp trn gy thng tch cho ngi ng cp di th hnh pht c quy nh nh hn. Chng hn, iu 202 b lut quy nh: K no nh vo u ngi ng cp trn mnh

K s b nh 60 roi gn b gia ni cng cng.

iu 205 cng quy nh: Tn n l no dm nh vo u ngi t do th n phi b ct tai. Cn iu 204 quy nh : K no nh vo u mouchkinou s phi tr (cho ngi b hi) mi sieles bc.

- Cc ti xm phm danh d, nhn phm con ngi + iu 130 b lut quy nh ti hip dm: K no b bt qu tang giao cu tri mun vi ngi con gi l v ca ngi khc; Nhng cha v nh chng v vn cn trinh tit K s phi cht Ngi con gi c min ti.
i tng c bo v bi quy phm ni trn rt hn ch, ch gii hn trong phm vi nhng ngi con gi nh hn nhng cha v nh chng. Khng thy lut ni n nhng i tng khc. + V ti xc phm ngi khc, iu 127 quy nh: K no dm xc phm n tu hoc xc phm v ca ngi khc,

M khng c l do chnh ng, K s b li ra trc To v b ng du vo trn. + Ti vu khng. Tu thuc vo ni dung ca s vu khng m b lut Hammurabi a ra cch x l khc
nhau: iu 3 b lut quy nh ti vu khng ngi khc git ngi: Nu k no, trc cc quan to, t gic ngi khc phm ti git ngi hoc cc ti cht khc m khng a ra c cc bng chng xc ng, k s phi cht. iu 4 b lut quy nh ti vu khng ngi khc phm cc ti lin quan n ti sn: Nu vu khng ngi khc phm cc ti lin quan n ti sn (hnh pht l thc la hoc bc) th k vu khng s b pht ti sn.

- Ti phm xm phm t do thn th ca con ngi. iu 114 b lut quy nh: K no khng phi l ch n ca ngi khc m dm cm gi ngi (hoc ngi thn thch ca ngi )

lm con tin; Th vi mi con tin, y phi tr cho h mt phn ba mine bc.

Th nm, cc ti xm phm ch hn nhn gia nh

Cc ti xm phm ch hn nhn gia nh l mt trong nhng nhm ti quan trong nht c quy nh trong b lut Hammurabi. Nh lm lut quy nh rt chi tit nhng hnh vi tri php lut trong lnh vc hn nhn gia nh bo v ch gia nh gia trng Lng H c i. Bi mi thnh vin trong gia nh gia trng c mt v tr khc nhau, c nhng ti ch c th do thnh vin ny m khng th do thnh vin khc thc hin. Do , mt trong nhng nguyn tc xy dng quy nh v cc ti xm phm ch hn nhn gia nh trong b lut Hammurabi l da trn c s du hiu ch th. + Cc ti do ngi gia trng (ngi cha) thc hin: * Ti lon lun. iu 154 b lut quy nh: Nu k no lon lun vi con gi ca mnh, k s b lu y bit x. * Ti xm hi tnh dc i vi v ca con trai. iu 155 b lut quy nh: K no ci v cho con trai v con trai y quan h vi c gi

M (y) cn ng vi c ta Th (y) s b tri g li v b em qung xung di nc.

+ Cc ti do ngi con (trai) thc hin: * Ti lon lun. iu 157 quy nh: Nu ngi n ng no dm ng vi m ca hn ta th c hai s b nm vo la. iu 158 quy nh: Nu ngi n ng no b bt qu tang ng vi ngi ph n nui hn ta v c vi cha hn ta nhng a

con Ngi n ng s b ui ra khi nh b ca mnh.

* Ti hnh hung cha . iu 195 b lut quy nh: a con no dm nh c cha ca n N s b cht tay.

+ Cc ti do ngi v thc hin: * Ti git chng (st phu). iu 153 b lut quy nh: Nu ngi v v mt ngi n ng khc m git chng th ngi v phi b treo c. * Ti ngoi tnh. iu 129 b lut quy nh: Ngi n b no c chng m li ln ging vi mt ngi n ng khc,

Th s b tri g vo ngi n ng y, V c hai s b nm xung nc, Tr trng hp ngi chng mun tha mng cho v ca y hay nh vua mun tha mng cho tn n l ca mnh.
* Ti khng chung thu th chng. iu 133 b lut quy nh: Nu nh ngi chng b bt lm t binh,

V nu nh nh ca anh ta, vn cn phng tin sinh hot duy tr cuc sng M v ca anh ta b anh ta i ly mt ngi n ng khc, Th th l ngi c ti v khng chung thu vi anh ta Th s b truy t trc To v b qung xung sng, lm mi cho c. * Ti ph tn ti sn nh chng, gy s vi chng i ly hn. iu 143 quy nh: Nu ngi v (i ly hn) l mt lng lon; ph tn ti sn nh chng v khng c trch nhim vi chng con s b ngi ta qung xung di nc.

Th su, cc ti phm xm phm ch qun dch; ti phm do nhn vin chnh quyn thc hin. + Cc ti xm phm ch qun dch. Cc ti phm ny c th do nhiu ch th khc nhau thc hin.
iu 26 b lut quy nh: Nu ngi ch huy hoc chin s nhn c mnh lnh ca nh vua phi ra chin trng;

Khng tun theo mnh lnh m li thu ngi khc i thay; V k c thu kia i ra chin trng tht; Th k chn trnh mnh lnh kia phi cht. K i thay y ra chin trng s c thng ngi nh ca y.
iu 33 b lut quy nh: Nu ngi Tng trn nhn c mnh lnh ca nh vua a qun i ca ng ta ra trn m trn trnh vic iu

ng qun s; V thu nhng o qun nh thu i thay; Th ngi ng u chnh quyn a phng ny phi x t. + Ti li dng chc v, quyn hn chim ot ti sn ca cp di.
iu 34 b lut quy nh: Nu ngi Tng trn no tc ot ti sn ca cc chin s di quyn, c hip h, chim ot nhng chin li

phm m nh vua ban cho h; Ngi Tng trn s b pht t hnh. + Ti ra phn quyt sai.
iu 5 b lut quy nh: Nu mt quan to (thm phn) xt x mt v n, ri i n phn quyt v ghi vo h s v n.

V nu phn quyt l sai lm; Sai lm ny thuc v ring ng ta; Th ng ta s phi tr cho ngi b thit hi do phn quyt sai lm ca ng ta mt khon tin gp 12 ln khon tin m ng ta pht h; V ng ta s b cch chc, khng bao gi c php i xt x ngi khc na.

Th by, nhng ti phm khc.

C th nu ti khng chu nhn thc thay cho bc nh l mt v d cho nhm ti ny: Nu m bn ru no t chi nhn thc khi bn ru m nht quyt i nhn tin;

V nu nh m h gi bn ru di gi thc; M s b qung xung sng. (iu 108 b lut).

[1] Nguyn Minh Tun, B lut Hammurabi b lut c xa nht ca nhn loi, Khoa Lut trc thuc H QGHN, 30 nm truyn thng (1976-2006), NXB Cng an nhn dn, tr 292.

[2] Dn theo Gio trnh Lut hnh s Vit Nam ca i hc Lut H Ni, NXB Cng an nhn dn, nm 2006, tr 222.

[3] Leonard Woolley, Bc u ca nn vn minh, (Trong cun Lch s vn minh nhn loi thi tin s), NXB Vn ho thng tin, nm 2001, tr 589.

Ngun tin: Nguyn c

T KHA:

hnh s, b lut
N H G I B I V I T

Tng s im ca bi vit l: 5 trong 1 nh gi

Click nh gi bi vit

Theo dng s kin

hn I Tng lun v b lut Hammurabi Phn ny s nghin cu: * Nhng nt khi qut chung nht v b lut Hammrabi * Quy phm php lut iu chnh quan h hnh s trong b lut Hammrabi. * Quy phm php lut iu chnh quan h dn s, thng mi, lao ng trong b lut Hammrabi. * Quy phm php lut iu chnh quan h hn nhn v gia nh trong b lut Hammrabi. * Vn t tng trong b lut Hammurabi 1. Khi qut chung v b lut Hammurabi K.Marx vit: Phng thc sn xut i sng vt cht quyt nh cc qu trnh sinh hot x hi; chnh tr v tinh thn

ni chung. Khng phi thc ca con ngi quyt nh tn ti ca h; tri li tn ti x hi ca h quyt nh thc ca h.[1] Trong mi quan h gia c s h tng v kin trc thng tng, c s h tng lun gi vai tr quyt
nh. L mt yu t ca kin trc thng tng, php lut lun l tm gng phn chiu cc quan h kinh t v mi mt ca i sng x hi.

Ra i trong bi cnh x hi chim hu n l Lng H c i, b lut Hammurabi khng th lm mt vic g khc hn l phn nh cc quan h thng tr ng thi, ng thi l cng c hu hiu bo v cc quan h . X hi Lng H c i thi Hammurabi c chia thnh ba giai cp: giai cp qu tc (awilum), giai cp bnh dn (mushkenu hay moushkenou) v n l, trong qu tc v bnh dn u gi chung l nhng ngi t do. Theo quan im ca nhiu nh khoa hc, moushkenou l hu du ca nhng dn c c xa b cc cuc xm lng lin

tip vo vng Lng H nhn chm; ngi ta khng n dch h, nhng nhng ngi mi n khng bao gi chp nhn h hon ton vo cng ng, h l mt giai cp ang b tiu dit, v thc s sau ny bin mt hon ton; chc l nh nhng v lm n may mn, mt s ngi trong s nng cao c v tr x hi ca h, ngc li, mt s khc th mt mi ca ci v chm vo m ng cc n l[2]. Nh th, v c bn, c th ni n hai giai cp
i khng trong x hi Lng H: giai cp ch n v giai cp n l. N l l ti sn thuc s hu ca ch n, phi phc tng ch n v mi mt. Ch n l giai cp thng tr v mun duy tr trt t thng tr ny bng nhiu bin php khc nhau, trong php lut c coi l mt trong nhng bin php ch yu. iu ny c phn nh mt cch r nt trong b lut Hammurabi. Cc quy phm php lut ca b lut, d l dn s hay hnh s u hng s iu chnh ca mnh vo vic bo v quyn li cho ch n. Lut trng pht nghim khc hnh vi chng i ch n ca n l, quy nh l ti phm nhng ai gip n l b trn, hp php ho cc hp ng mua bn trong n l l i tng giao dch ... C s kinh t ca Lng H l nng nghip v thng mi. bo v nn nng nghip quc gia, b lut Hammurabi a ra nhng quy nh trng pht ngi thiu trch nhim trong cng tc thu li, ngi khng cn thn trong vic ti tiu nc gy ng lt cho rung ngi khc. B lut cng trng pht hnh vi trm cp nng c, thc ging, git hi tru b l sc ko ch yu trong nng nghip. khuyn khch sn xut, b lut thit lp nn ch s hu rung t r rng; ngn cm vic mua bn, chuyn nhng t cng nhng cng bo v cc giao dch lin quan n t t, quy nh r quyn li ca ngi i thu t v ngi c t cho thu cng nh vn chia s ri ro khi thin tai, l lt xy ra. Chnh sch c bn ca nh nc Lng H l khuyn khch ngoi thng, pht trin thng mi ni a. iu ny c nguyn nhn t c im a l vng Lng H l khan him kim loi cng nh nhng loi nguyn liu c bn khc cho sn xut th cng. b p vo s thiu ht , ngi Lng H phi pht huy s trng thng mi. Php lut cng phi gp phn h tr tch cc cho hot ng ny. B lut Hammurabi c nhiu quy nh v vn i din thng mi, pht trin ch nh hp ng, nh r ch s hu ti sn. Nn tng ca x hi l gia nh. T tng ch o ca nh lp php Lng H c i lm cng c, bo v v pht trin ch gia nh ph h theo m hnh gia trng, bo v cc truyn thng, tp qun hn nhn v o c x hi. Php lut ngn cm, trng pht nghim khc nhng hnh vi c tnh cht lon lun, i ngc li vi lun thng o l. Nguyn tc c bn c qun trit trong ton b b lut Hammurabi l nguyn tc cng bng. Trong tm thc ca ngi lm lut, cng bng l vn ct t ca php lut. Php lut chnh l s hin thn ca cng bng v cng l. Khng c cng bng, php lut khng th tn ti. Tuy nhin, cng bng l khi nim mang ngha lch s. Vo thi i ca Hammurabi, cng bng khng c ngha l bo v quyn li nh nhau cho tt c mi ngi, coi n l cng ngang hng vi a v ca ngi t do. Khi nim cng bng y c hiu l cng bng gia nhng ngi cng mt ng cp hay giai cp x hi. Php lut nh ra mt hnh lang php l chung cho nhng ngi cng mt giai cp vi nhau, l s cng bng x hi. Trong b lut Hammurabi, cng bng cn c ngha l p dng hnh pht ngang bng vi thit hi m k phm ti gy ra. C th ni rng, cha c b lut no p dng trit nguyn tc Talion (mt n mt, rng n rng) nh b lut Hammurabi. S cng bng, theo cch ny nhiu khi thi qu, dn n lm oan c nhng ngi v ti. Lut quy nh ngi th xy lm cht con ca ch nh th phi git con ngi th xy. Con ngi th xy l ngi khng lin quan n hnh vi phm ti, ti sao li git con ngi th xy? y l mt trong nhng hn ch v nhc im

ln nht ca b lut Hammurabi, n va phn nh tn ti x hi cn ri rt li nhng tp tc nguyn thu, va th hin tnh cng nhc trong quan nim v l cng bng, cng nhc n xuyn tc c ngha nhn o c Lut Hammurabi nhng im tin b v hn ch
[ 08/10/2012 22:41 PM | Lt xem: 277 ]

B lut Hammurabi Lng H thi c i l b lut thnh vn tng i hon chnh u tin trong lch s nhn loi. B lut cp n cc vn v hnh s, v quyn tha k ti sn, v gia nh, v n l, v lnh canh rung t Trong tng iu lut c th, gi tr nhn vn ca b lut c th hin qua nhng quan im v cch i x vi con ngi, c bit l v ph n v tr em, bo v quyn li ca ngi t do v ca giai cp ch n Nhng im tin b lm nn gi tr to ln ca b lut ny. T kha: lut Hammurabi, lut hnh s, dn s, hn nhn, gia nh Lng H (Mesopotamie) l tn m ngi Hy Lp t cho vng ng bng nm gia hai con sng Tigris v Eyphrates. T xa xa Lng H ni ting l vng t ph nhiu, thun li cho nn sn xut nng nghip trng nho, liu, i mch, ch l v nhiu loi hoa qu khc. Cng chnh v th, c dn sm tp trung y v sinh sng. Lnh th Lng H tng i bng phng v ng mi pha nn to iu kin cho cc tc ngi bn ngoi thng xuyn xm nhp vo lnh th Lng H. Chnh v vy, nn vn minh Lng H khng phi l nn vn minh thun ty ca mt dn tc duy nht m l s tng hp nhiu nn vn minh ca nhiu tc ngi tng nh c khu vc ny nh Sumer, Akkad, Chaldea Trong , thi k pht trin hong kim nht trong lch s Lng H l thi k ca vng quc Babylon ca ngi Amorites (t u th k XIX TCN n u TK XVI TCN). Vng quc Babylon cng thnh nht di thi tr v ca vua Hammurabi (1792-1750 TCN). Thi k ny, ngi Amorites qut sch th lc ca ngi Elam min Ty, chinh phc cc quc gia ng tc xung quanh Lng H, thng nht ton b lnh th Lng H rng ln. Do , vic bin son b lut nhm thng nht lnh th l iu ti cn thit trong lch s Lng H thi Babylonia. Lut php v th tr thnh cng c hu hiu ca nh nc Babylon. Lng H cng nh hu ht cc quc gia c i phng ng khc u pht trin kinh t trn c ch d nng vi bn. Nhng di thi k Babilon, nn kinh t hng ha kh pht trin bi a hnh Lng H kh bng phng v ng mi pha. Babilon nhanh chng tr thnh trung tm bun bn ca Lng H v Trung Cn ng. Lng H khng ch pht trin ni thng m giao lu bun bn vi bn ngoi khng ngng c y mnh. Quan h hng ha cng pht trin v a dng, nhng tranh chp dn s cng nhiu v phc tp l iu khng trnh khi. Do , i hi quan h php lut cng phi a dng v phong ph. Lut php n lt n l mt yu t quan trng thc y kinh t hng ha pht trin. Lut php tr thnh nhn t quan trng ca nn vn minh Lng H thi k Babilon. Lng H ni ring v cc quc gia c i phng ng ni chung u theo m hnh nh nc qun ch chuyn ch trung ng tp quyn. Quyn lc tp trung trong tay vua (hong ) t quyn lp php, hnh php n t php. Tuy nhin, hu ht cc quc gia c i phng ng cha c lut php thnh vn. Lut l hon ton do Hong t ra. Nhng quyt nh ca bn n ln cng l Hong , nhng n t hnh l do ch thn vua duyt, cho nn vua l lut. Do , lut php phng ng cn nhiu hn ch, cha thc s dn ch nh lut php phng Ty. Trong bi cnh , nn vn minh Lng H ni bt ln khng ch bi nhng thnh tu rc r v ch vit, vn hc, kin trc, ngh thut... m cn bi y l khu vc xut hin b lut thnh vn sm nht trong lch s vn minh nhn loi, b lut mang tn ca v vua ban hnh lut- Hammurabi. Lut Hammurabi l mt trong nhng thnh tu vn minh ni bt ca ngi Lng H nn c rt nhiu nh khoa hc tp trung nghin cu. Nhng hu ht cc tc gi u i su nghin cu v cc phm vi iu chnh ca lut, nhng ni dung kinh t, chnh tr, vn ha, x hi ca ngi Lng H c phn nh trong b lut. Do , trong phm vi bi vit ny, tc gi t gc nhn ca lch s i su vo vic nghin cu, lm r nhng im tin b v nhng mt hn ch ca b lut so vi lut php ca cc quc gia c i phng ng khc. Bn cnh , bi vit cng nhn mnh b lut cn cha ng nhiu ni dung tin b v pht trin hn so vi lut php ca cc khu vc khc trn th gii thi trung i v cn i. I. KHI QUT LUT HAMMURABI B lut Hammurabi c ghi bng vn t hnh inh xa nht trn tm badan cao 2,25m v ng knh y gn 2m. Cc nh kho c hc Php tm thy ct ny vo nm 1902 di ch ca thnh ph Susa, kinh xa ca ngi Elam (pha ng Lng H) v hin c lu gi ti vin bo tng Louvre (Php). mt trc v pha trn ca tm bia khc m t hnh thn Mt tri Samt ngi trn ngai vng trao cho vua Hammurabi ng vi t th nghim trang trc thn b lut. Hammurabi thc su sc kt hp thn quyn, vng quyn v php quyn khin b lut tr nn c thing ha nhm t c mc ch cai tr dn chng.

B lut gm 282 iu khon nhng ch cn li trn tm bia 247 iu khon. Nm ct gm 35 iu lut c l b qun xm lc Elam co i. Qun Elam a di tch ny v Susa nh l mt chin li phm. Nh nhng bn sao li m cc th k v cc thy kin c Babylon dng cho mc ch ging dy cng nh trong thc hnh x kin v nh nhiu ti liu c lin quan tm thy Susa v nh hng rng ln ca b lut khp min Ty m ngi ta khi phc li c phn mt ca b lut. V ngun gc, trong khu vc Lng H, trc b lut Hammurabi c b lut Sumer, b lut ca Eshnunna, do , b lut Hammurabi l s pht trin tip tc v chp li cc iu lut thi c Sumer c nh hng mnh m ti php ch Babilon. B lut t ra c h thng hn so vi cc quyt n ca Sumer c, trong thy c nh ca ngi vit lut l mun thng nht nhng nhm iu lut c ni dung ging nhau. Ngoi ra, b lut ny cn c ngun gc t nhng quyt nh ca ta n v cc phn quyt ca ta n cao cp lc by gi v nhng mnh lnh, chiu ch ca nh vua. Nh vy, b lut Hammurabi khng phi l mt th ch hay h thng lut y ; hn na n l s su tp nhng lut v chiu ch m Hammurabi cho rng cn c trnh by li. V c cu, b lut Hammurabi bao gm gn 300 phn c cu kt k cng hn bt k b lut no trc m chng ta c bit, bao gm ba phn chnh: phn m u, phn ni dung v phn kt lun. Phn m u ca b lut khng nh rng t nc Babilon l mt vng quc do cc thn linh to ra. V chnh cc thn linh ny trao t nc cho vua Hammurabi thng tr, lm cho t nc giu c, nhn dn no . Hammurabi k cng lao ca mnh i vi t nc: v hnh phc ca loi ngi, thn Anu (thn Tri) v thn Enlin (thn t) ra lnh cho trm, Hammurabi mt v vua quang minh v ngoan o, pht huy chnh ngha i, dit tr nhng k gian c khng tun theo php lut, lm cho k mnh khng h hip ngi yu, lm cho trm ging nh thn Samt (thn Mt Tri, nh sng v xt x), soi n dn en, t nh sng khp mt t. Vt ra khi hn ch lch s, gi tr x hi ca b lut c th hin ngay mc ch ban hnh lut cho ngi mnh khng h hip k yu, cho nhng ngi c qu c ch nng ta thnh Babilon, ni m th lnh ca n c thn Anu v thn Enlin khen ngi, n Exajin m nn mng ca n lu bn cng vi tri t, cho ta n trong nc tin vic xt x, cho s tuyn n trong nc tin vic quyt nh, cho nhng k b thit thi c trnh by chnh ngha, trm khc nhng li vng ngc ca trm ln ct ca trm trc bc tng ca trm cng tc l bc tng ca mt v vua cng bng. y l gi tr nhn vn cao c ca b lut m khng phi tt c cc b lut thi c i phng ng u c c. Phn ni dung cha ng 282 iu lut y l phn ch yu ca b lut. Ni dung ca b lut cha phn chia thnh tng ngnh lut ring bit, nhng tc gi ca b lut c thc sp xp cc iu khon ra tng nhm ring theo ni dung ca chng. iu ny thun tin cho vic tm hiu v xt x. Lut Hammurabi l mt b lut tng hp c xy dng di dng lut hnh, bao gm cc quy phm php lut iu chnh nhiu lnh vc, ch yu l nhng quan h x hi lin quan n li ch ca giai cp thng tr. Phn ni dung, b lut tp trung iu chnh bn lnh vc ch yu l dn s, hnh s, hn nhn gia nh v t tng nhng khng c s tch ri gia cc lnh vc. Cc qui phm ca lut Hammurabi cng ging nh cc b lut khc phng ng l mang tnh hm hn, cc iu lut u km theo ch ti. mi ni dung ca iu lut u cha ng nhng im tin b v hn ch so vi lut php ca cc quc gia c i khc. Trong phn kt lun, Hammurabi cao cng lao ca mnh trc nhn dn, ku gi nhng ng vua k tc n n v thc hin nhng iu lut ca Hammurabi: y l php lut do c vua Hammurabi bch thng t ra em li hnh phc cho chn chnh v t nn thng tr nhn t trong nc. T nay n ngn i sau, cc vua trong nc phi tun theo nhng li chnh ngha ca trm khc trn ct ca trm, khng c thay i vic xt x do trm quyt nh. ng thi, Hammurabi tuyn b s trng tr tt c nhng ai xem thng v c nh hy b b lut. iu phn no chng t vai tr to ln ca b lut ny i vi s pht trin ton thnh ca t nc Lng H thi Babylonia. II. NHNG IM TIN B V HN CH CA B LUT HAMMURABI 1. V dn s Nhng im tin b, c sc nht ca b lut ny chnh l cc qui nh v dn s. B lut c bit ch iu chnh quan h hp ng v y l quan h ph bin x hi Lng H c i, c nhiu quy nh khng nhng tin b v ni dung m cn cht ch v k thut lp php. V hp ng mua bn, lut quy nh ba iu kin bt buc i vi hp ng mua bn l: Th nht, ngi bn phi l ch thc s ca ti sn (iu 7: Nu dn t do mua ca con hoc n l ca dn t do hoc tr gip hc cho h bc hoc vng hoc n l, hoc n n l, hoc b, hoc cu, hoc la, hoc bt c vt g, m khng c ngi lm chng hoc giy chng nhn th tc l n trm, s b x t.) Th 2, ti sn phi c gi tr s dng (iu 108: Nu m hng ru khng chu ly thc khi bn ru xikram li dng cn gi ly bc v s lng ru xikra quy nh li thp hn s lng thc quy nh th m hng ru b t gic v b nm vo la). Th 3, hp ng phi c ngi lm chng (iu 7) Nu thiu mt trong ba iu kin trn th hp ng khng c gi tr. Ngi vi phm nhng quy nh ny s b x pht rt nng, c khi phi nh i bng c mng sng. Quy nh ny rt tin b v cht ch, bo v quyn li cho ngi mua v trnh gian ln trong bun bn. iu ny th hin r gi tr thc tin cao trong cc quy nh ca b lut. V hp ng vay mn, lut quy nh mc li sut khc nhau i vi tng loi: vay thc v vay tin (iu 89: Nu tamca cho vay thc hoc bc ly li, th mi guru (1 guru= 121 lt) c th ly li 100 ca thc (1 ca= 0,4 lt n 0,8 3 3 lt). Nu cho vay bc trng th mi xikh bc (1 xikh = 8 cm = 180 sun, 1 sun = 1.05 cm ) c th ly li 1/6 v 6

sun). Nu ngi cho vay ly li xut cao hn mc quy nh th s mt vt cho vay (iu 91: Nu tamca khng tun theo quy nh l thc th mi guru ly li 100 ca, bc trng th mi xikh ly li 1/6 xikh v 6 sun m tng thm li tc th ngi ny b mt vt cho vay). Lut cng quy nh, khi cho vay, dng thn th con ngi lm vt bo m hp ng. Quy nh ny c th hin iu 115, 116, 117 nh: Nu dn t do l ch n ca mt ngi dn t do khc, v gi con tin ca ngi ny, m ngi lm con tin v s mnh m cht nh ngi gi mnh lm con tin, th vic khng th lm cn c t co. Mc quy nh li xut i vi hp ng vay n l 1/5 i vi tin, vay thc l 1/3. y l nhng quy nh tin b, mt phn bo v quyn li ca ngi i vay, mt phn m bo cho vic vay mn c cng bng, trnh hin tng cho vay nng li, khng ph hp vi gi tr ca vt cho vay. Nhng trn thc t, nhng ng ch (ch yu l tng lp thng nhn) cho vay thng y cao mc li xut cho vay, c khi ln n 20%. Hin tng cho vay nng li kh ph bin Lng H. cng l nguyn nhn thc y thng nghip Lng H pht trin hn cc quc gia khc. V hp ng lnh canh rung t, lut quy nh mc thu t i vi tng loi lnh canh: vn v rung. i vi nhng vn trng cy ch l, ngi trng vn phi np 2/3 s thu hoch trong vn m mnh qun l cho ch vn, cn mnh c 1/3 (iu 64). i vi t rung th cn c theo thu hoch thu t 1/2 hay 1/3 th thu hoch ca rung t s do nng dn v ch rung cn c theo t l nh chia nhau (iu 48). Ngoi ra, iu 42, 43,44 ca lut cng quy nh trch nhim ca ngi lnh canh trong trng hp khng chuyn cn canh tc: Nu khng cy cy m rung b hoang, th ngi ny phi cn c theo ngi bn cnh np thc cho ch rung v cn phi cy ba rung b hoang cho bng phng ri tr li cho rung. Quy nh ny m bo cho sn xut nng nghip c u n, trnh hin tng b hoang rung t, bi sn xut nng nghip l ngnh kinh t ch o ca khng ch Lng H m cn ca hu ht cc quc gia c i phng ng khc. Do , lut php cng c nhiu quy nh i vi nhng vic lin quan n pht trin sn xut nng nghip. Dn t do m gy thit hi cho hoa mu th u phi bi thng tt c nhng thit hi do mnh gy ra, nht l nhng ngi khng chu chm lo cho cng tc thy, bi thy li l vn sng cn i vi c dn nng nghip. Cng tc thy li khng ch l cng vic ca nh nc m cn l vic ca ton dn. Nh nc c trch nhim sa cha, tu b v pht trin cc cng trnh thy li, nhn dn c trch nhim bo v v trng coi. Ai c tnh vi phm s b x l, bi thng, nu khng c ti sn th phi bn thn bi thng thit hi do h gy ra. Quy nh ny c th hin iu 53, 54, 55, 56: Nu dn t do li bing khng chu cng c p bn rung ca mnh, do p b v, nc ngp rung t cy cy (ca cng x), th ngi dn t do c p b v phi bi thng s hoa mu b thit hi. Nh nhng quy nh y v cht ch ny, sn xut nng nghip Lng H khng ngng pht trin, sn phm sn xut ra khng nhng p ng nhu cu trong nc m cn c d tha cho xut khu. V hp ng gi gi, lut quy nh khi gi gi phi c ngi lm chng, nu khng ngi nhn gi s b coi l n trm v x t, ng thi quy nh mc th lao gi gi (iu 121: Dn t do gi thc nh dn t do, th mi nm c mi guru thc phi np 5 ca thu kho). Nh vy, nhng quy nh v quan h hp ng th hin s cht ch v tin b ca b lut, gp phn bo v ti sn ca c dn trong x hi v thc y sn xut pht trin. Hin nay, nhiu nh nghin cu vn t ra cu hi l v sao k thut xy dng lut php ca Lng H li t n s hon thin n th. Bi trong cc ch nh v hp ng, so vi lut php hin i, ngi ta ch thy thiu mt loi hp ng duy nht l hp ng bo him. iu th hin trnh k thut lut php kh cao ca Lng H. Tuy nhin, cc ch ti ca hp ng thng l cc ch ti hnh s (hnh pht) kh khc nghit. B lut quy nh nu ngi bn b ngi lm chng t co vt bn l ca ngi khc th s b t hnh. Ngc li, nu c ngi nhn vt bn l ca mnh b mt nhng khng c ngi lm chng th ngi nhn cng b t hnh v lut cho rng y l ti vu khng (iu 9 v iu 11). Qua c th thy lut bo v li ch cho giai cp thng tr. Nhng k giu c cho vay mn, thu mn lun lun c php lut bo v, cn nhn dn lao ng ngho kh l i tng trng tr ca php lut. Cho nn, i sng ca nhn dn tt c cc thi k u kh cc nh nhau. Php lut l do giai cp thng tr t ra bo v quyn li cho giai cp thng tr, cn nhn dn lao ng hu nh khng c bo v m lun l i tng bc lt ch yu ca nh nc. y l im hn ch ca lut Hammurabi cng nh ca tt c cc b lut khc trn th gii khi x hi vn cn s phn chia giai cp. 2. Ch nh hn nhn v gia nh Hammurabi khng ch quan tm n s n ti kht khe. Trong s nhng quy nh tin b nht trong b lut ca ng l nhng lut v gia nh. Lut v hn nhn v gia nh gm 66 iu rt chi tit v kt hn, thoi hn, ly hn, v c, v l, v k, nng hu, con nui k tha ti sn cha m, d ch... im tin b u tin trong lut v hn nhn v gia nh l quy nh th tc kt hn phi c giy t. Mc ch ca th tc ny ch yu nhm bo v quyn li ca ngi v khi ngi v hay ngi chng i ly d. Quy nh ny l mt bc pht trin sm trong nn vn minh Lng H m khng phi quc gia c i phng ng no cng c. n c i, tci v ng ngha vi t mua v, cuc hn nhn khng c g m bo cho ngi ph n v ngi chng n c ton quyn i vi ngi v ca mnh. Ngay mt s khu vc ca nc ta hin nay, vn ng k kt hn vn cha c coi trng. Mt quy nh rt nhn o khc t trong hon cnh lc by gi l: Ngi chng khng c b v khi bit ngi v mc bnh phong hi. Vi nhng trng hp v mc cc bnh khc, ngi chng c th ly v khc nhng vn phi cp dng cho v trc v nu mun, ngi v c th ri khi nh chng v gi li ca hi mn ca mnh ngha l phn ng gp ca gia nh nh gi khi cho con i ly chng. Mt ngi n ng ga v khng c gi v tiu xi ca hi mn ca ngi v qu c m phi li cho cc con trai ca mnh. Nhng mt qu ph li c th gi ca hi mn ca mnh.

Hammurabi quy nh vn hn nhn tht t m, r rng l ng mun bo m mt cuc sng n nh cho nhng th h tng lai. ng x l s bi c bng cch quy nh rng: nu mt ngi n ng a tin thch ci cho cha v tng lai v sau li quyt nh khng ci c gi na, cha c gi c th gi li tin thch ci . Nu mt ngi n ng mun ly d ngi v khng sinh c con, anh ta c th lm c iu ny nhng phi hon tr ca hi mn v cho c ta mt khon tin bng s tin thch ci (iu 138). Nh vy, lut quan tm bo m i sng cho nhng ngi v khng c con, dnh cho h nhng iu kin sng ti thiu khng b bc i, khng b tc b quyn sng. iu chng t, Hammurabi cng khai tha nhn v th d b tn hi ca ph n v tr em trong x hi v quan tm chm sc, bo v h. Quan im ny ca Hammurabi v vy mang gi tr nhn vn rt su sc. Tuy nhin, b lut ny khng hn l mt ti liu tin b. Mt s quyt nh trong b lut ny phn nh mt tiu chun kp v gii tnh. Gia nh gia trng gi mt ngha ln trong x hi Babylon c. Ngi ph n c a v thp km. Theo iu khon 129 ca b lut, ngi chng l ng ch, ngha l k chim hu y quyn hnh i vi v mnh. Ngi chng mua v v nh mua mt n l. Nu khng c con, ngi chng c quyn ly d, bn v hoc ly v l. Khi phm ti ngoi tnh, chng v v chu nhng hnh pht khc nhau. Nu bt c v ngoi tnh th ngi chng c quyn tri v v nhn tnh ca v nm xung sng cho cht. Ngc li, nu ngi chng khng chung thy th ngi v c th ly ca hi mn v tr v vi cha m mnh. Khng c ch no trong b lut ny li pht biu rng mt ngi chng s phi chu hnh pht ging nh vy nu anh ta khng trung thnh vi v. Cc bn gi th hi cn cho thy nu ngi v ch chng th ngi chng c th ng du n l vo ngi v ri mang i bn. Mt bc minh vn cn cho thy rng, ngi cha, ngi chng c quyn khng gii hn i vi gia nh mnh. Mt vn kin c ni mt ngi tn l Samat Daian bn tt c thnh vin trong gia nh gm v, con v cc n l nam, n ly tin tr ch n. Anh ta bo v quyn t do ca mnh bng mt gi cao nh th. Nh vy, ging nh cc b lut khc ca cc nc phng ng c i, b lut Hammurabi bnh vc quyn li cho ngi n ng v bo v ch gia trng uy quyn c on. iu y chng t, x hi Lng H c s bt bnh ng kh su sc gia quyn li v a v ca ngi n ng v ph n. 3. V ch nh tha k ti sn Theo quan im ca ng- ghen: l s chuyn dch ti sn ca ngi cht cho ngi cn sng. Quyn tha k l quyn tha hng ti sn ca ngi cht li theo mt trnh t do php lut quy nh. Php lut cho php nhng ngi tha k c hng di sn, ng thi buc h phi thc hin nhng ngha v ti sn ca ngi cht. Lut Hammurabi phn lm hai hnh thc tha k: tha k theo lut php v tha k theo di chc. thi k u, hnh thc ch yu l tha k theo lut, sau tha k theo di chc tr thnh ph bin hn. Tha k theo di chc: Di chc l ch ch quan ca ngi c ti sn nh ot ti sn ca mnh cho ngi khc sau khi cht. Theo lut gia Ulpian th: Di chc l s th hin ch ca chng ta v ch c thc hin sau khi chng ta cht. B lut hn ch quyn t do ca ngi vit di chc nh qui nh ngi cha khng c tc quyn tha k ca con trai nu ngi con mi phm li ln u v li khng nghim trng. Tha k theo php lut: Trong trng hp khng c di chc hoc di chc v hiu th di sn ca ngi cht li c chia theo lut, ti sn c chuyn n cho nhng ngi c quyn i vi ti sn theo lut nh. Thi gian u, ti sn tp trung dng h v dn dn c chuyn v gia nh c quyn tha k v thnh ti sn chung ca gia nh. Nu trong php lut ca mt s quc gia c i phng ng khc, quyn tha k ch thuc v con trai th trong lut php Lng H, con trai, con gi u c hng quyn tha k ngang nhau. y c th coi l mt s bnh ng t i v gii Lng H. Lut php- cng c th hin tinh thn cai tr ca nh nc quan tm ti quyn li v i sng ca ngi con gi khi cha m mt. iu 170 quy nh: Nu ngi v chnh thc ca dn t do sinh con ci cho y, n n l ca y cng sinh con ci cho y v khi ngi cha ang sng ni nhng a con do n n l sinh ra l con ca ti- coi nhng a con ngang hng vi nhng a con ca ngi v chnh thc th sau khi ngi cha cht, nhng a con ca ngi v chnh thc v nhng a con ca ngi n n l phi cng nhau chia u gia ti ca cha. Khi chia ti sn, con ca ngi v chnh thc c u tin chn phn ca mnh. Tt c u quy nh rt chi tit vi mc ch bo m quyn tha k ca ngi con theo ng v tr ca h trong quan h vi ngi cha. 4. V hnh s Lnh vc hnh s l lnh vc th hin r nht tnh giai cp v s bt bnh ng. Mt nguyn tc xuyn sut v th hin r trong b lut l nguyn tc bo v quyn li, a v ca ngi chng, ngi cha trong gia nh. B lut th hin a v thp km v d b xm hi ca ngi ph n x hi Lng H c i. V vn ny, ch nh v hn nhn v gia nh th hin kh r nt. Ch nh hnh s cng bo v cc quan h x hi nh: quyn s hu, bo v ch n l, bo v nhn phm, danh d ca con ngi. Hammurabi cng nhn ba giai cp x hi: gii thng lu (mt trong nhng dng h c rung t t lu i), gii cng dn t do khng c rung t v gii n l. Lut nghim khc trng pht k no xc phm n ngi t do, c bit l ngi c a v cao. Theo nh iu 202: nu mt k no tt vo mt mt ngi c a v cao, th k y phi mang ra trc cng chng nh 50 roi.Nhng hnh pht khc nhau dnh cho cc hnh vi khc nhau cng khng ng b gia cc giai cp v tng lp ngi trong x hi, hn na chng khc nhau ty theo a v ca ti nhn. i khi b lut cho php bi thng bng tin thay cho nhc hnh. Th d Nu mt ngi ph hng mt ca ngi khc, ngi ta ph hng mt ca hn, Nu mt ngi ph hng mt ca mt n l,

hn ch phi bi thng na gi cho tn n l.Ch ti pht tin cng c p dng, mc tin pht ty vo a v x hi ca cc ng s. Mt iu ng ch trong b lut Hammurabi l s kt hp cc quy cch ca tp qun c xa, c ngun gc t thi cng x th tc vi cc quy cch mi ca php lut chim hu n l. Mt b phn ca n quyt t hnh c Hammurabi hp php ha. Theo iu 21, k phm ti o tng n trm cn git cht v mang chn ngay trc ch hc b o. Theo iu 25, k n trm trong khi ngi ta ang cha chy cn phi nm vo ng la ngay ni phm ti. Tn d ca x hi nguyn thy cn tn ti c th hin trong b lut l nguyn tc tr th ngang bng (ng thi phc th) hay cn gi l lut php talion, thm ch cho php trng tr c nhng ngi khng lin quan n ti phm. Nguyn tc ny ch cn c vo hu qu xy ra trn thc t p dng trch nhim php l , ch khng xt trn phng din mc li v ch th thc hin hnh vi vi phm. V nh iu 196: Nu dn t do lm hng mt ca con ca bt c ngi dn t do no, th phi lm hng mt ca y. iu 197: Nu y lm gy xng ca dn t do, th phi lm gy xng ca y. Cc hnh pht tht khc nghit, c th ni l t hi nht v lut n ti tht kht khe gia hai thnh vin cng giai cp. V th, mi c cu tc ng mt n mt, rng n rng lm khu hiu cho nhng nguyn tc ca Hammurabi. Cc hnh thc ca hnh pht thng rt d man. Bng phng php thng k, tc gi thy trong lut Hammurabi c nhc ti 32 trng hp x t hnh. Bn cnh ,cc hnh pht rt khc nghit nh cht tay, chn, dm xung nc, ng inh, thiu.... Tnh cht tng xng trong trch nhim php lut nhn mnh nhiu n trng tr i nhn hoc i vt, m cha cp n tnh gio dc, hay to iu kin ngi vi phm sa cha sai lm. Ngoi ra, b lut cn nu ra trch nhim tp th ca cc thnh vin cng x i vi nh nc; quy nh v trng pht k gip n l chy trn, trng pht nhng k xm phm n s hu ca nh vua, ch n; trng pht ngi qun gia lm tht thot ti sn ca ch b nm cho d th x xc. Ti ly cp gia cm hoc cc dng khc ca ch s b pht t 10 n 30 ln gi tr th ly cp. Nu khng np c pht, k ly cp s b git. im tin b trong lnh vc hnh s l lut manh nha phn bit phm ti v v phm ti c . V d lut ghi trong khi u lm ngi cht, nu k lm cht ngi chng minh c rng khng c git ngi th s khng b t hnh, ch b pht. y l mt trong nhng quy nh kh khch quan trong xt x cc v n hnh s. iu ny lm cho lut php mang tnh cht cng bng hn. 5. V t tng T tng l th tc gii quyt cc v n. B lut c nhiu qui nh v th tc bt gi, giam cm, quy nh nhng nguyn tc khi xt x nh xt x phi cng khai, phi coi trng chng c, phn quyt phi thi hnh nghim minh... C hai quy nh rt c th v t tng ca b lut ny: Th nht l quy nh v trch nhim ca thm phn: Nu thm phn x mt v kin m ra phn quyt bng vn bn, nu sau pht hin li trong vn bn l do li ca thm phn, thm phn s phi tr 12 ln gi tr pht tin m ng ta yu cu bi thng trong v kin, ng thi ng ta s b buc phi ri khi gh thm phn vnh vin m khng bao gi c th tr thnh thm phn ln na. Quy nh v trch nhim ca thm phn nh vy trong x hi c th hin s tin b su sc. Quy nh ny khin cc thm phn phi lm vic khch quan, thn trng khi xt x cc v n. Qua c th thy, thi k ny rt coi trng cng tc xt x, coi trng trch nhim xt x cng bng ca thm phn. S sch ca ngi rng, Lng H c i, tinh thn thng tn lut php v thi quen cu vin cng l n su vo tc phong sinh hot ca ngi dn ni y. Lut php ca cc quc gia khc cng cn hc tp v k tha quy nh tin b ny ca lut Hammurabi. Th hai v hnh thc xt x: Nu mt ngi kin mt ngi khc, b n s phi i n mt dng sng v nhy xung, nu anh ta b chm, b dng nc cun i, nguyn n s s hu nh ca b n. Nhng ngc li, dng sng chng minh rng b n khng c ti, tc anh ta sng st, th nguyn n s b git cht, v b n s s hu nh ca nguyn n. Nh vy, hnh thc xt x nhiu khi mang tnh thn thnh (ph thuc vo thn linh). Thc t cho thy rng, ngi Lng H c i bt lc trc t nhin, bt lc trc vic gii thch cc hin tng t nhin v x hi, hn na khng phi lc no cng d dng c c chng c xc thc khi khoa hc cha pht trin. V vy, cch thc x l c v nh bt bnh thng kia li tr nn rt d hiu, d hiu n mc bnh thng v t nhin trong quan nim, trong cch hnh x ca ngi dn Lng H c i. H tin rng ng ti cao sng to mun loi, sng to nn nh nc v lut php nn h chp nhn iu v tin rng thn thnh mi l ngi cng minh nht v l ngi cho h bit th no l ng, th no l sai, th no l cng bng hay khng cng bng. y khng ch l nim tin ca ngi Lng H m cn l nim tin ca hu ht c dn cc quc gia c i phng ng khc. Trong lut php ca n c i, ta thy hnh thc xt x c nhng im ging vi lut php Lng H nh ly du si + phn b hay rn c lm php th ti. Bn cnh nhng tin b, ng n, v hnh thc b lut cn c mt s hn ch nht nh nh: Lut cha c tnh khi qut cao, cc quy nh ca lut ch l s m t cc hnh vi c th; Cc iu khon thng c quy nh di dng, cc cu ch trng lp vi nhau; a s cc iu khon ca b lut u lin quan n hnh lut, rt t iu khon quy nh v cc quan h dn s hoc nu c th cng b hnh s ha. Trong b lut ny, chng ta thy hu ht cc ti u quy v ti t hnh, cha to iu kin cho nhng ngi phm ti c c hi sa cha sai lm v tr li hon lng. B lut xa nht m ngy nay chng ta bit n l b lut ca quc vng Babilon Hammurabi c nh hng ti php ch mun nht ca nhng dn tc c phng ng khc, c bit l php ch c Do Thi c duy tr trong kinh thnh. Mc d cn duy tr mt vi tn d ca tp qun php c ca ch th tc v mc d s su tp cn thiu h thng lm cho b lut c mt tnh cht nguyn thy r rt, nhng lut Hammurabi c

nhiu yu t mi ca lut php chim hu n l. Lut php mi ny khc xa vi tp qun php c xa ca thi i th tc. ngha to ln ca lut Hammurabi l ch cc yu t mi ca lut php chim hu n l trn mt chng mc nht nh thc y tip tc ph b cc vt tch ca ch th tc v cng c ton b ch chim hu n l ni chung. B lut phn nh cc hot ng kinh t, chnh tr, vn ha v x hi ca vng quc Babylon thi . B lut khng ch c ngha v mt php l m cn l ngun t liu qu, phong ph cho ngi i sau bit c nhng gi tr vt cht v tinh thn thi y. B lut Hammurabi l b lut thnh vn c nht th gii, l mt trong nhng thnh tu c gi tr bc nht ca lch s vn minh c i. Gi tr ca b lut ny cho n nay vn tip tc c nhiu nh khoa hc tp trung nghin cu, khai thc v k tha. Nghin cu lut php th gii ni chung v lut php Vit Nam ni ring, chng ta khng khi ngc nhin v trn trng nhng gi tr lch s php l ca b lut. Mc d nhng quy nh ca b lut ra i cch y gn 4000 nm nhng vn cha ng nhng im tin b v vn minh m lut php ng i c th k tha v pht huy. Chnh iu gp phn lm nn gi tr rc r ca nn vn minh Lng H c i. TI LIU THAM KHO 1. Almanach nhng nn vn minh th gii, Nxb Vn ho Thng tin, H Ni, 2006. 2. Nguyn Quc Hng (Ch bin), Nhng nn vn minh rc r c xa, Tp 1 (Ai Cp, Ty , n ), Nxb Qun i nhn dn, H Ni, 1993. 3. Mortimer Chambers, Barbara Hanawalt, Lch s vn minh phng Ty, NXB Vn ha thng tin, HH, 2003. 4. Lng Ninh (ch bin), Lch s th gii c i, NXB Gio Dc