NDEKLER

ONAY SAYFASI

DORULUK BEYANI

NDEKLER ........................................................................................................... i
KISALTMALAR LSTES ...................................................................................... iv
TABLO ve EKL LSTES .................................................................................... vi
GR .......................................................................................................................... 1

BRNC BLM...................................................................................................... 3
TEMEL TANIM ve KAVRAMLAR ........................................................................ 3
1.1 MEDYA ............................................................................................................... 3
1.2 MEDYA TRLER ............................................................................................. 5
1.2.1 Basn .............................................................................................................. 5
1.2.1.1 Gazete..................................................................................................... 5
1.2.1.2 Dergi....................................................................................................... 5
1.2.2 Grsel itsel Medya ...................................................................................... 6
1.2.2.1 Radyo ..................................................................................................... 6
1.2.2.2 Televizyon ............................................................................................ 10
1.2.3 nternet......................................................................................................... 13

1.3 MEDYA LETMELER VE PYASA YAPISI............................................... 15

1.3.1 Tam Rekabet Piyasas.................................................................................. 15
1.3.2 Monopolc Rekabet..................................................................................... 17
1.3.3 Eksik Rekabet Piyasalar ............................................................................. 17
1.3.3.1 Tekel (Monopol) Piyasas .................................................................... 17
1.3.3.1.1 Monopollemenin Sebepleri ......................................................... 18
1.3.3.1.2 Monopol Piyasasna Eletiri.......................................................... 19
1.3.3.2 Oligopol Piyasas ................................................................................. 19
1.3.3.2.1 Oligopol Piyasasna Eletiri .......................................................... 20

KNC BLM ...................................................................................................... 22

MEDYADA SAHPLK ve YOUNLAMA ....................................................... 22
2.1 GENEL OLARAK MEDYA SAHPL ......................................................... 22
2.1.1 Devletin Medya Sahiplii ............................................................................ 22
2.1.2 zel Medya Sahiplii .................................................................................. 23
2.1.3 Medya Sektrnde Yabanc Yatrmlar ....................................................... 23

i
2.2 TRK MEDYA SEKTRNN ZELLKLER .......................................... 27
2.2.1 Trk Medya Sektrnde Sahiplik Yaps .................................................... 29
2.2.1.1 Doan Grubu ........................................................................................ 33
2.2.1.2 ukurova Grubu ................................................................................... 37
2.2.1.3 hlas Grubu ........................................................................................... 38
2.2.1.4 Feza Gazetecilik ve Samanyolu Yayn Grubu ...................................... 38
2.2.1.5 Ciner Grubu.......................................................................................... 39
2.2.1.6 alk Grubu .......................................................................................... 39
2.2.1.7 Dou Grubu ........................................................................................ 40
2.2.1.8 Kamunun Medya Sahiplii .................................................................. 41
2.2.1.9 Dier Gruplar ....................................................................................... 41
2.2.2 Trk Medya Sektrnde Yabanc Sermaye ................................................. 43

2.3 YOUNLAMANIN ORTAYA IKII VE ANALZ .................................. 46

2.3.1 Younlama Kavram .................................................................................. 46
2.3.2 Younlama lm Metodlar .................................................................... 49
2.3.2.1 Younlama Oran (CR) ...................................................................... 49
2.3.2.2 Herfindhahl-Hirschman Endeksi (HHI) ............................................... 50
2.3.3 Younlamann Sebepleri............................................................................ 53
2.3.4 Younlamann Oluturduu Sorunlar ........................................................ 54
2.3.5 Trk Medyasnda Younlamann Belirlenmesi ......................................... 55
2.3.5.1 Televizyonlarn zlenme Oranna Gre Younlama Analizi ................ 55
2.3.5.2 Gazete Sektrndeki Younlama Analizi ............................................ 59
2.3.5.3 Televizyon Reklam Harcamalarna Gre Younlama Analizi ............. 61

NC BLM .................................................................................................. 63
AB LKELER ve DER BAZI LKELERDE MEDYA SAHPL ve
DZENLEMELER ................................................................................................ 63
3.1 AB VE DER LKELERDE MEDYA SAHPL ...................................... 63
3.2 AB VE DER LKELERDE MEDYA SAHPL DZENLEMELER.... 69

DRDNC BLM ............................................................................................ 79

MEDYADA SAHPLK ve YOUNLAMAYA YNELK
DZENLEMELER .................................................................................................. 79
4.1 BASININ DZENLENMES............................................................................ 81
4.2 GRSEL-TSEL MEDYANIN DZENLENMES ...................................... 82
4.2.1 RTK Dzenlemeleri.................................................................................. 82
4.2.1.1 Medya Sektrnde Pay Sahipliinin Belirlenmesinin nemi ......... 94
4.2.2 Var Olan Dzenleyici Kural ve Ynergeler ................................................ 96
4.2.3 Uluslararas Dzenlemeler ....................................................................... 100

ii
SONU .................................................................................................................... 106
KAYNAKA .......................................................................................................... 111
ZET....................................................................................................................... 118
ABSTRACT ............................................................................................................ 119
ZGEM ............................................................................................................ 120

iii
 KISALTMALAR LSTES

AB Avrupa Birlii

ABD Amerika Birleik Devletleri

AGCOM Autorit per le Garanzie.Comunicazioni

(letiim Otoritesi- talya)

a.g.e Ad geen eser

a.g.m. Ad geem makale

AKP Adalet ve Kalknma Partisi

AOL American On-Line (Amerikan Servis A)

ARD ArbeitsgemeinschaftDeutschland (Alman Kamu Yayncs)

ARPA Advanced Research Projecets Agency

A Anonim irket

ASYS Avrupa Snr tesi Yayn Szlemesi

BBC British Broadcasting Corporation (ngiliz Kamu Yayncs)

BDDK Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu

c. Cilt

CSA Conseil suprieur de laudiovisuel (Grsel-itsel Konsey-

Fransa)

Der Derleyen

Fak. Faklte

GATS General Agreement on Trade in Services

(Hizmet Ticareti Genel Anlamas)

HAVA Havaalanlar Yer Hizmetleri Anonim irketi

No. Numara

iv
ODT Orta Dou Teknik niversitesi

OFCOM Office of Communications ( letiim Kurumu-ngiltere)

r. rnek

PBS Public Broadcasting Service

PTT Posta Telefon Telgraf Genel Mdrl

RAI Radiotelevisione Italiana (talyan Kamu Yayncs)

RTK Radyo ve Televizyon st Kurulu

RTYK Radyo Televizyon Yksek Kurulu

s. Sayfa

TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi

TCDD Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar

TMSF Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu

TRT Trkiye Radyo Televizyon Kurumu

TTK Trk Ticaret Kanunu

TTTA Telsiz Telefon Trk Anonim irketi

TV Televizyon

vb. Ve benzerleri

yay. Yayn

v
 TABLO ve EKL LSTES

Tablo 2.1 : Doan Grubunun Sahip Olduu irketler .. 36

Tablo 2.2 : ukurova Grubunun Sahip Olduu irketler . 38
Tablo 2.3 : Ciner Grubunun Sahip Olduu irketler 39
Tablo 2.4 : alk Grubunun Sahip Olduu irketler 40
Tablo 2.5 : Dou Grubunun Sahip Olduu irketler .. 41
Tablo 2.6 : ktisat Piyasalarnda Younlama Oranlar 51
Tablo 2.7 : 2011 yl Nisan Ayna likin Kanallarn zlenme Paylar ...56
Tablo 2.8 : Medya Gruplarnn zlenme Paylar .57
Tablo 2.9 : Gnlk Gazete Sat Miktarlar .59
Tablo 2.10 : Medya Gruplarnn Gazete Paylar 60
Tablo 2.11 : Medya Reklam Harcama Paylar .....62
Tablo 2.12 : TV Kanallar Reklam Sreleri ..62

ekil 2.1 : Medya Gruplarnn zlenme Oranlarna Gre Sralanmas..57

ekil 2.2 : Medya Gruplarnn Gazete Sat Oranna Gre Sralanmas...60

vi
 GR

Medya, dier hizmet sektrlerinden farkl olarak iktisadi yn dnda sosyal,

kltrel, politik bir yapya da sahiptir. Haber veren, bilgi ileten, fikir ve kurgu ile
toplumu etkileyerek kamuoyu oluturan ve kitlelere yn veren gl bir
organizasyondur.

Son dnemde ortaya kan dijitalleme, yaknsama, younlama ve

kreselleme etkileriyle medya hzla gelimi, yeni teknolojilerle de medyann daha
da gl hale geldii tartlmaz bir gerek olmutur.

Bu anlamda medya sektr giderek cazip bir alan haline gelmekte ve byk
sermaye sahiplerinin ilgisini ekmektedir. Bu nedenle medya sektrnde sermaye
hzla el deitirmekte, yerli ve yabanc yatrmlar giderek artmaktadr. Bu da medya
sahipliini deiken hale getirmi, irket devir ve birlemeleri de medyada
younlamay artrmtr. Medyada sermaye birka elde toplanmaya balamtr.

Tez konusu olarak seilen, medya sahiplii ve younlama ile Trk

medyasnn sahiplik yaps incelenerek, sektrde younlama analizi yaplacaktr.

Bu almann amac; medya sahiplik yaps incelenerek medya sektrnn

iktisadi piyasa karlatrmas ile younlama lm metodlar kullanlarak analizinin
yaplmasdr. Mevcut durumda ortaya kan sorunlara deinerek zm nerileri
getirilecektir.

1
 Bu erevede, birinci blmde temel tanmlar olarak, medya ve medya trleri
aklanarak medyann neleri kapsad ortaya konulacaktr. Sahiplik yapsnda baz
alnacak olan grsel-iitsel medya daha geni ele alnacaktr. Bu blmde ayrca
iktisadi piyasa yaplar aklanarak medya sektrnn iktisadi anlamda hangi piyasa
trne yakn olduu ortaya konularak bunun topluma etkisi deerlendirilecektir.

kinci blmde, sahiplik ve younlama kavramlar genel olarak

aklanacaktr. Trk medya sektrnde sahiplik yaps mercek altna alnarak
sektrdeki yabanc sermaye de incelenecektir. Younlama metodlar anlatlarak
Trk medya yapsnn bu metodlarla analizi ortaya konulacaktr. Ayrca younlama
sebepleri ve oluturduu sorunlar da dile getirilecektir.

nc blmde, medya sahipliine ynelik Avrupa Birlii ve dier

lkelerdeki dzenlemeler rnek olarak ortaya konulacaktr.

Drdnc blmde ise, medyada oulculuun salanmas ve younlamann

nlenmesine ynelik dzenlemelere deinilecektir. Farkl ekilde dzenlemelere
sahip olan basn ile grsel ve iitsel medya ayr olarak ele alnacaktr. Grsel ve
iitsel medya iin dzenleyici ve denetleyici kurum olan RTKn dzenlemeleri
zerinde durulacaktr. Bu kapsamda 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu
ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun konuya ilikin olarak ortaya koyduu yeni
dzenlemeler incelenecektir. Medya sahipliinin belirlemesinde temel kavram olan
pay sahiplii zerinde durulacaktr. Ayrca medyada sahiplik ve younlamaya
ynelik dier dzenleyici kural ve ynergeler ile uluslararas dzenlemelere de
deinilecektir.

Sonu blmnde, tez almasnda ortaya kan sonulara ynelik genel bir
deerlendirme yaplarak, sorunlara zm nerileri getirilecektir.

2
 BRNC BLM
TEMEL TANIM ve KAVRAMLAR

Medya sahiplii ve younlama zerinde duracamz bu almaya balarken

bu blmde ilk olarak medya ksaca aklanacaktr.

1.1 MEDYA

Medya kitle iletiim aralarn, bunlara sahip olan kamu ve zel ticari
kurulular ve iletiim ortamlarn ifade eder. Medya (media) ngilizcedeki medium
szcnn oulu olup; ortam, aralar, vastalar, televizyon istasyonlar, basn
organlar, kitle haberleme aralar olarak tanmlanmaktadr.1

Medya ok kiiye ulaabilen her trden szl, yazl, basl, grsel metin ve
imgeleri (kitaplar, gazeteler, dergiler, brorler, billboardlar, radyo, film, televizyon,
internet gibi) ieren ok geni bir iletiim aralar yelpazesini kapsamaktadr.2

Medyann 3 boyutu vardr:

1. Teknoloji-retim ve kullanma sunulma sreleri,

2. Toplumsal ilikiler kurumlar-profesyoneller, medya rgtleri ve medya

endstrisinin i ileyii ile dier rgtler ve toplumsal kurumlarla ilikileri,

3. Kltrel biimler/rnler -gazetelerin, programlarn, vb. dolama girme, okurlar

ve izleyiciler tarafndan almlanma sreleri.3

1
Marcel Danesi, Understanding Media Semiotics, First Edition, Arnold, Londra, 2002, s.2.
2
Halil Nalaolu, Medya ve Toplum, letiim Vakf Yaynlar, stanbul, 2003.
3
Beybin Kejanlolu, BA Yerel Medya Eitim Program, Ankara.

3
 Haber ve bilgi verme, eitme ve elendirme, denetim ve eletiri, kamuoyu
oluturma ve aklama fonksiyonlar olan medya ayn zamanda toplumu ynlendirici
nemli bir gtr.

Medyann temel ilevi karmak modern toplumlarda, toplum yelerine,

kendi deneyimleri dnda kalan dnyann olgu ve olaylarn, bilgi ve deneyimini
aktarmasdr.4

Medya rnleri ve hizmetleri ayn zamanda ekonomik ve kltrel mallar

olup, kamuoyunun oluumunda nemli yap talardr. Deerleri ve fikirleri tayarak
birtakm toplumsal ilevleri (sosyalletirme, uyum, elence, eitim, eletiri, kontrol)
doyurmak iin katk salarlar. Medya mallarnn bu ift karakteri Kltrel
fadelerin eitliliinin Korunmas ve Gelitirilmesine likin Unesco Anlamas
uyarnca da uluslararas hukuk hkmleri altna alnmtr. Bu Anlama, Dnya
Ticaret rgtnn Hizmet Ticareti Genel Anlamasnn (GATS -General
Agreement on Trade in Services) kltrel aktivite, mal ve hizmetlerin sadece ticari
deer olarak grlmemesini, hem ekonomik ve hem kltrel deer olduununun
bilinmesini isteyen hkmlerinin tamamlaycsdr. 5

Bu ift karakterinden dolay medya politikasnda deer atmas ortaya

kmaktadr. Bu deer atmas, medyann ticari bir faaliyet olarak grlmesi ve
sadece kr gds yrtlmesi ile medyann sosyal sorumluluklarnn olmas
arasnda ortaya kmaktadr.

4
Rait Kaya, Trkiyede 1980 Somas Medyann Geliimi ve deoloji Geeksinimi,s.3,
www.dorduncukuvvetmedya.com
5 Natascha Just, Measuring Media Concentration and Diversity: New Approaches and nsturuments
in Europe and the USA, Media, Culture & Society, 2009 Sage Publications, Vol. 31(1) s.97-117

4
1.2 MEDYA TRLER

Medya trleri; gazete, dergi, kitaplar gibi yazl basl medya ortamlarn ve
radyo ve televizyon gibi iitsel-grsel ortamlar ve internet gibi elektronik veri
tabanlarn iermektedir.

1.2.1 Basn

Kitle iletiim aralarnn en nemlilerinden birisi de hi phesiz basndr.

Basn gazete, dergi ve kitaplardan oluurken, bunlarn arasnda gazete etkinlii ve
yaygnl n plana kmaktadr.

1.2.1.1 Gazete

Gazete genel olarak; her eit haberin yazl olarak toplumun bilgisine
sunulduu gnlk haber arac olarak tanmlanabilir. Farkl kltrlere, deiik
kesimlere hitap eden gazete kitle iletiim aralar iinde halkn gvendii ve halen
gncelliini devam ettiren aralardandr.6

Tarihi Roma mparatorluu na kadar dayanan gazete medya trleri

arasndaki en eski kitle iletiim arac olma zelliine sahiptir. 7

1.2.1.2 Dergi

Dergi; dzenli aralklarla yaymlanan, belirli ya da birka ilgi alanna ilikin

6
Ahmet Oktay, Toplumsal Deime ve Basn 1960-1986 Trk Basn zerine Uygulamal Bir
alma, Bilim/Felsefe/Sanat Yaynlar (B/F/S), Tuba Matbaas, stanbul, s.32-33.
7
http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete

5
haber, makale, deneme, inceleme, aratrma ve eletiri gibi yazlar, eitli edebi
rnleri ya da belirli konulara ynelik derlemeleri ieren ve genellikle resimli olan
basl yayn trdr. Dergi; siyaset, yazn, teknik, sanat, spor, bilim vb. konularda
eitli gazetelerden daha geni bilgi veren ve periyodik olarak yaymlanan sreli bir
yayndr.8

Dergilerin eitimli, meslek sahibi ve gelir seviyesi yksek kiiler gibi belirli
bir okuyucu kitlesi vardr. Dergiler, okuyucu zerinde etkili, okuyucuyu
deitirebilme gcne sahip, okuyucularn gven duyduklar yazl basn aralardr.
Dergiler, okuyucularnn dnya grn, kltr dzeyini yanstrlar. te yandan,
dergiler, kiilerin dncelerini, isteklerini ve fikirlerini deitirmede olduka nemli
roller oynayabilmektedir.9

1.2.2 Grsel itsel Medya

Grsel iitsel medya olarak tanmlanan ve aslnda medyann en etkili aralar

olan radyo ve televizyon, medya denince ilk akla gelen aralardr. Bizim de bu
almada daha ok zerinde duracamz grsel iitsel medya olacaktr.

1.2.2.1 Radyo

Radyo yayn elektromanyetik dalgalar araclyla bir iletinin ses yolu ile
aktarlmasdr. Radyo, dier kitle iletiim aralarnn giremedii, ulaamad yerlere
kadar uzanan, daha ucuz ve kolay yntemle yayn yapabilen en nemli kitle iletiim
aralarndan birisidir. Radyo, dnyann her yerinde tatlarda, sokakta, parkta, evde,
iyerinde akla gelebilecek her yerde kullanlma imkanna sahip olduundan kitle
iletiim aralar arasnda en kolay ulalabilecek olandr. Radyo yaynclnn

8
http://www.enformatikseminerleri.com/2007/dosyalar/seminer7/edergi_snm.pdf.
9
http://site.mynet.com/adasanat/derginedir.htm

6
balad ilk lkeler ngiltere ve ABD, iki farkl yaynclk sisteminin ncleri
olmulardr. ABDde reklama ve sponsorlara dayal bir model geliirken, ngilterede
ruhsat cretlerine dayal bir kamu hizmeti modeli oluturulmutur.10

Trkiye snrlar ierisinde ilk radyo yaynnn 1921 ylnda Fransz igal
kuvvetlerine ait donanma gemilerinden yaplan bir bando mzii yaynnn halka,
otellerin salonlarndan dinlettirilmesi eklinde olduu bilinmektedir.11 Bir Trk
tarafndan yaplan ilk radyo yayn ise Teknik retim Eski Genel Mdrlerinden
Rt Uzelin Yksek Muallim Mektebinden kendi rettii bir vericiyle 1922
ylnda nakledilen konserdir. Bu konser radyo alcsyla Darlfnundan
dinlenebilmitir.12

Dnyada 1921 ylnda balayan radyo yayn Trkiyede 1927 ylnda bir
Fransz firmasnn kurduu vericilerle Ankara ve stanbulda balamtr. 4 ubat
1924 tarihli ve 406 sayl Telgraf ve Telefon Kanununun 1inci maddesine gre,
telsiz istasyonlarnn iletilmesi; Posta,Telgraf ve Telefon daresinin greviydi. 6
Ocak 1926da Bankas, Anadolu Ajans ve baz giriimciler Telsiz- Telefon Trk
Anonim irketi" (TTTA ) adnda bir irket kurarak radyo iletmeciliini stlenmek
istediler. Trkiye Cumhuriyeti Havza-i Hkmeti Dahilinde Telsiz Telefon Mrsile
Ahize stasyonlar letme Ruhsatnamesi adl 8 Eyll 1926da imzalanan bir
kararnameyle TTTA devletten radyo yayn yapma imtiyazn almtr. Bu imtiyaz
szlemesi ile TTTAye Trkiyede on yl radyo iletmeciliini yrtme imtiyaz
verilmitir.13 Hkmet ile TTTA arasnda imzalanan szlemeye gre irket;
Trkiye snrlar ierisinde kamu yararna uygun, siyasi, ekonomik, sosyal ve
bilimsel, nutuk, konferans ve konserler ile hava durumu ve benzeri olaylar

10
, D. Beybin Kejanlolu, Trkiyede Medyann Dnm, 1.Bask, mge Kitabevi Yaynlar, Pelin
Ofset, Ankara, Kasm, 2004, s.22.
11
Uygur Kocabaolu, irket Telsizinden Devlet Radyosuna, Ankara: Ankara niversitesi SBF
Yaynlar No:442,1980, s. 7.
12
Tlay Aksan, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Radyo Maddesi, stanbul: Tarih Vakf ve
Kltr Bakanl Ortak Yaym, Cilt:6, 1994, s. 293-295.
13
Oya Tokgz, Trkiye ve Ortadou lkelerinde Radyo-Televizyon Sistemleri, A.. SBF Yaynlar,
Ankara, 1972, s. 11-12.

7
yaynlamak amacn gdecekti. Yalnz Posta ve Telgraf Yasas gereince btn
yaynlarn PTT Genel Mdrl adna yapyordu. Yaynlarn denetimini ise PTT
Genel Mdrl tarafndan atanm bir komiser yapyordu.14 Ancak TTTA
devletin tm desteine ramen gelirlerini arttramad. Kaak radyo kullanmn
engelleyemedii iin srekli zarar etti. Her ynden baarsz kabul edilen bu ilk
radyo ve zel yaynclk giriimi 1936da son buldu.15

1949da radyo ynetimine daha ileri bir dzenleme getiren 5392 sayl
"Basn-Yayn ve Turizm Genel Mdrl Kanunu" karlmtr. Bu yasa
seimlerde TBMMye girecek siyasal partilere, seimlerden nce radyoda parasz
konuma hakk tanmaktadr. Radyoda ilk reklam 1949dan sonra yaynlanmaya
balamtr.

1961 ve 1982 Anayasalarnda grsel iitsel medyann tarihsel geliimine yn

veren dzenlemeler yaplmtr. 1961 Anayasasnn 121inci maddesinde Radyo
ve televizyon istasyonlarnn idaresi zerk kamu tzelkiilii halinde kanunla
dzenlenir. Her trl radyo ve televizyon yaynlar tarafszlk esaslarna gre yaplr.
Radyo ve televizyon idaresi kltr ve eitime yardmclk grevinin gerektirdii
yetkilere sahip klnr. Devlet tarafndan kurulan veya devletten mali yardm alan
haber ajanslarnn tarafszl esastr." hkm dzenlenmi olup, mezkur maddede
ngrlen zerk kamu tzel kiilii iin, 359 sayl Trkiye Radyo Televizyon
Kurumu Kanunu 24 Aralk 1963 tarihinde karlmtr. 1 Mays 1964 tarihinde
yaynlanarak yrrle giren bu Kanunla radyo yaynlar TRT Kurumu tarafndan
yrtlmeye balamtr.16

14
Emel Ceylan Tamer, Dn ve Bugnyle Televizyon, stanbul: Varlk Yaynlar,1993,s. 89.
15
Hakan Varol, RTK ve Gelimilik Oranna Gre lkelerin Radyo-TV Yaynlar, Denetimi ve
Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2009, s.6
16
a.g.m s.8

8
 Trkiye Radyo Televizyon Kurumu Kanunu ile Trkiyede radyo ve
televizyon istasyonlarn kurma ve iletme hakknn Trkiye Radyo ve Televizyon
Kurumuna verilmesiyle radyo yaynlarnda hem istasyon says ve gc, hem de
yayn tr ve nitelikleri ynnden gelimeler olmutur. TRTnin kurulmas radyo ve
televizyon yaynclmz iin bir dnm noktas tekil etmi, Trk radyo ve
televizyon yaynclna kamusal ve kurumsal bir kimlik kazandrlmtr.17

Daha sonra 1961 Anayasasnn 121inci maddesi "Radyo ve televizyon

istasyonlar, ancak devlet eliyle kurulur ve idareleri tarafsz bir kamu tzel kiilii
halinde kanunla dzenlenir." eklinde deitirilerek radyo yaynlarnn siyasi ve
ideolojik etkilerden uzak kalmasna ynelik getirilen zerklik bu ekilde
kaldrlmtr.

1982 Anayasasnn 133nc maddesine gre karlan 2954 Sayl Yasa

1983te yrrle girmi ve bu yasa ile Radyo Televizyon Yksek Kurulu (RTYK)
kurulmutur. TRTnin radyo yaynnda tekel tekil etmesi zel yaynclarn da yayna
balamas gerektii konusunu gndeme getirmi ve radyo yaynclnda farkl
seslerin duyulmasna 1989 ylnda belediye yaynlaryla balanmtr. Bunu polis,
meteoroloji, niversite yaynlar takip etmitir. Daha sonra da zel radyo yayncl
balamtr.

Radyonun en nemli avantaj, televizyonculukta byk maliyetlerle

oluturulan sahnelerin, radyoda ses, mzik ve efektle ok ucuza mal edilmesidir. Bu
nedenle radyonun, dinleyicilerinin hayal gcne hitap eden bir ara olduu
sylenebilir. Bir baka avantaj ise, radyonun, gittike klen boyutlaryla, yaamn
her alanna nfuz etmesi sebebiyle ucuz ve popler ara haline gelmesidir.

17
B. Kejanlolu, 2004, s.173-174, 295.

9
 Radyonun en nemli dezavantaj, televizyonun grsel ekicilii karsnda bir
ara gerileyerek nemini yitirmeye balamas olup; gnmzde, gerek Trkiyede
gerek dier baz lkelerde, eski nem ve poplaritesine kavuturulmaya
allmaktadr. Radyonun en nemli yan verilmek istenen mesajlarn, iitsel yolla
tekrarlanmak suretiyle dinleyicinin beynine nakedilebilmesi, bylece hzla
yaylabilmesidir.18

1.2.2.2 Televizyon

Televizyon, grsel ve iitsel kitle iletiim aralar ierisinde en etkilisidir.

Sesin yan sra grntnn de olmas radyoya karn stnln, ift ynl iletiime
imkan tanmamas ise internete kar zayf tarafn gstermektedir. Fakat yeni
teknolojilerle izleyicinin de aktif olduu daha etkin bir ara haline gelecei
dnlen televizyon dier medya aralarna gre bilgilendirme dnda daha ok bir
elence arac haline dnmtr.

Televizyon 1923 ylnda, John Logie Baird tarafndan ngiltere'nin Hastings

Kasabasnda icat edilmitir. lk televizyon grnts ise yine Baird tarafndan 1926
19
ylnda yaynlanmtr. 1929 ylnda da BBC tarafndan ilk televizyon deneme
yaynlarna balanmtr.

Televizyon yayncl da radyo da olduu gibi devlet tekeliyle balam daha

sonra ticari bir boyuta tanan zel televizyon yayncl ile gelimitir. Bir taraftan
devlet eliyle kamu hizmeti olarak yrtlen televizyon yayncl dier taraftan
karasal, kablo ve uydu ile zel yaynclar tarafndan da yaplmaktadr. Televizyon
yaynclnn geliim srecine bakldnda 1960-1990 yllar arasndaki dnemde
televizyon yayncl TRT tarafndan yrtlmtr.

18
Ahmet Oktay, a.g.e. s.33.
19
http://tr.wikipedia.org/wiki/Televizyon

10
 1994 ylnda Trksat 1A uydusunun dmesinden sonra ayn yl Trksat 1B
frlatlm ve TRT yaynlarnn Avrupa ve Asyaya da ulamas salanmtr. Daha
sonra Trksat 1C uydusunun frlatlmas ile TRT ve zel yaynlar buradan yaplmaya
balanmtr.

zel televizyon yaynclna ilk olarak Magic Box Star 1 televizyonunun

1990 ylnda gnde be saatlik yayn ile geilmitir. Rumeli Holding tarafndan
Almanyann Ludwigshaven ehrinde kurulan "Magic Box Incorporation" irketi
Trkiyeye ynelik bu yaynlarn uydu kanalyla yapp, bunu yaparken de Trkiye
Cumhuriyeti Anayasas ve 2954 Sayl TRT Yasasnda uydu yaynlarnn statsn
belirleyen hi bir hkm bulunmamasndan faydalanmtr. Nitekim Cem Cengiz
Uzan, bu giriimin Anayasaya aykr olabilecei konusunda, "Trk Anayasas Trk
vatandalar iin ve Trkiye snrlar iinde geerlidir" diyerek uluslararas yasalarn
enformasyon akmn garanti ettiini, Trkiyede imdiye kadar isteyen herkesin
BBCyi dinlediini, yaptklarnn bununla ayn ey olduunu iddia etmitir.20
Bylece Trkiyede yasal dzenlemeler yaplmadan zel televizyon yayncl
balamtr.

Magic Box, Trkiyede gerekletirdii ekimleri yaync istasyonuna

gnderebilmek iin PTT Genel Mdrlnden kanal salamaktayd. "Yaplan i,
televizyon yaynlarnn devlete kurulmu bir kamu tzel kiilii tarafndan
yaplmasn gerektiren Anayasaya aykrdr ama, devletin hogrsyle
yaplmaktadr" diyen Mmtaz Soysal, Devlet makamlar tarafndan atanan bir futbol
federasyonunun kulplerin naklen yayn iin o kanalla anlamasna gz yummasna
da ayrca dikkat ekerek, yine devletin PTTsinin ayn kanal kablolu datm sistemi
iine alabildiini belirtmitir.21 Yasal bir dayana olmayan Star 1 televizyonu yurt

20
PTT Genel Mdrl Tarafndan Hazrlanan Yaynlanmam Rapor, zel Televizyon Yaynlarnn
Durumu, 1991, s. 18.
21
Mmtaz Soysal, Korsanlk ve zerklik, Milliyet Gazetesi, 9 Ocak 1991, s.7.

11
iinde yayn yapan zel bir televizyona dnm daha sonra da yasalarla birlikte
devlet tekeli de delinerek zel televizyonlarla tanlmtr. nterstar, Show TV,
Teleon, Kanal 6, HBB, Flash TV gibi televizyon kanallar Trkiye snrlar iindeki
yaynlar ile kamu ve zel yaynclk olarak ikili sistemi oluturmulardr.

Radyo Televizyon Yksek Kurulu da 1990 ylnda zel televizyon ve radyo

uygulamasna ilikin gr ve nerilerini kapsayan zel yayncla ynelik bir rapor
yaynlamtr. 1990l yllarda balayarak 1994 tarihinde 3984 sayl Kanunun
kabulne kadar sren bu kark dnemde, finansman kaynaklar mteahhitlik,
bankaclk, basn patronluu gibi yaynclkla ilgisi bulunmayan sektrlerden olan
kr amal veya belirli bir siyasi grup tarafndan desteklenen ideolojik amal 500e
yakn yerel, blgesel veya ulusal televizyon kanal yayna balamtr. Bu
televizyonlar yasasz gnlerde olmann geni zgrlnden yararlanarak, cinsellii
ve iddeti n plana karan kalitesiz programlar ve tarafszlktan uzak haberleri
yaynlayarak, fazla reklam alma uruna lkemizin toplumsal ve ahlaki dzenini
etkilemilerdir.

Bu yapya yasal bir dzenleme getirmek iin Anayasann 133nc maddesi

ile devlet tekeline balanan radyo ve televizyon yaynlarna ynelik yeni bir anayasal
deiiklik getirilerek radyo ve televizyon yaynlar zerindeki devlet tekeli
kalkmtr.22 Maddenin yeni ekli yledir: "Radyo ve televizyon istasyonlar
kurmak ve iletmek, kanunla dzenlenecek artlar erevesinde serbesttir. Devlete
kamu tzel kiilii olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile kamu tzel
kiiliklerinden yardm gren haber ajanslarnn zerklii ve yaynlarnn tarafszl
esastr." Bylece, 1991 ylndan beri Anayasann 133nc maddesini ihlal ederek
yayn yapan radyo ve televizyon kanallarnn Anayasaya aykrlk durumlar
kaldrlmtr. Anayasa deiiklii ile ngrlen bir baka nemli dzenleme ise
TRTnin de "zerk" olarak yeniden yaplandrlmasdr.23

22
Ahmet Kapurtu, Trkiyede ve Dnyada zel Televizyonculuun Geliimi ve Dzenlemeler
TODAE, Kamu Ynetimi Lisansst Tezi, Ankara, 1998, s. 232-233.
23
a.g.e. s.58.

12
 4 Kasm 1993 tarihinde de TBMM Genel Kurulunda "Avrupa Snrtesi
Yayn Szlemesi" kabul edilmi ve Cumhurbakan tarafndan onaylanarak 7 Kasm
1993 tarihli Resmi Gazetede yaynlanmtr.

Anayasa ve Avrupa Snrtesi Yayn Szlemesinin ardndan bo braklan

grsel iitsel medya alannn dzenlenmesine ynelik yasa almalar balayarak
3984 Sayl Yasa 13 Nisan 1994 tarihinde TBMMce kabul edilmitir. Bylece radyo
ve televizyon faaliyetlerini dzenlemek amacyla zerk ve tarafsz bir kamu tzel
kiilii niteliinde RTK kurulmutur. zel kanallarn ortaya kt bu dnemde
frekans tahsisi ve reklam pastas sorunu da ortaya km ve radyo-televizyon alann
dzenleyip denetlemek zere RTK grevlendirilmitir.

Ticari televizyonlar para kazanabilmek iin izleyici ekmek ve bu yolla

reklam geliri salamak zorundadr. Ancak televizyon baka ticari iletmelerden farkl
olarak, kamuya ait bir kaynak olan frekans spektrumu kullanarak zel bir meta
haber ve enformasyon retir. Daha da tesi televizyon, gnmzn gelimi
toplumlarndaki en gl medya koludur ve toplumsal dzeyde ok nemli bir role
sahiptir. Btn bunlar, televizyonun dzenlenmesi iin bir meruiyet temeli meydana
getirmektedir.24

1.2.3 nternet

nternet, dnya zerindeki btn bilgisayarlarn birbirine balanmasn

salayan geni aa denir. nternet szc International Network szcnden
olumutur ve uluslararas a anlamna gelen internet, milyonlarca alt adan oluan

24
Open Society Institute EU Monitoring and Advocacy Program, Network Media Program,
Avrupada Televizyon Dzenleme Politikalar ve Bamszlk zleme Raporu, 2005, s.67.

13
ve alar ierisinde aktif olarak bulunan insanlarn tmn yazl, grsel ve iitsel
olarak bir araya getirerek ift ynl etkileim halinde bulunmalarn salayan bir
protokoldr.25

nternet sayesinde istenilen bilgiye kolayca ulalmakta ve bilgi hzla

yaylmaktadr. Bu yzden, artk pek ok radyo, televizyon ve gazete gibi medya
dallar internet zerinden de yayn yapmay tercih etmektedirler. nternet ile
kreselleme daha da hzlanm, tm dnya ile iletiim byk bir kolaylk kazanm
ve son dnemdeki wikileaks olaynda da grld zere internet tm dnyann
siyasi, ekonomik ve sosyal yaam zerinde etkili olan bir iletiim organ haline
dnmtr.

nternetin balangc ABD Savunma Bakanl nn bilgisayar alar zerine

aratrma yapan ARPA (Advanced Research Projects Agency) isimli bir projeyi
desteklemeye balad 1960l yllara kadar uzanr.26 Projeye gre herhangi bir
bilgisayarn devre d kalmas aa bal dier bilgisayarlar etkilemeyecek ve
iletiim devam edecekti. Bugnk internetin temelini oluturan bu projede daha
sonra ayn aa yeni bilgisayarlar eklenmi ve a giderek genilemitir.27

12 Nisan 1993te Ortadou Teknik niversitesinden (ODT) ilk internet

balants Ankara-Washington arasndaki kiralk hatla kuruldu. Trkiyede ieriini
internete tayan ilk yayn Temmuz 1995te Aktel Dergisi olurken, ilk gazete ise
Zaman Gazetesi olmutur. Gazete, 2 Aralk 1995ten itibaren gazetede yer alan
haberleri ve ke yazlarn internete amtr.28

25
http://www.po.metu.edu.tr/links/inf/css25/bolum1.html.
26
Marcel Danesi, 2002, s.13.
27
brahim Krova, nternette Pazarlama, 3.Bask, Beta Basm Yaym Datm A., stanbul, 2005,
s.5.
28
Erturul Acar, http://www.dorduncukuvvetmedya.com/print.php?sid=1209

14
 nternet, "kitle iletiimi/habercilii" kavramn tamamen deitiren bir boyut
tamaktadr. Gazete, radyo ve televizyonlarda, hedef kitle verilen mesajlarn tmn
tercih ans olmakszn emerken; internet ilgi alanlarna gre tercih yapma ansn
beraberinde getirmektedir. Okur (ya da kullanc) ariv ya da zel dosyalarda belli
konularn ayrntlarna rahata ulaabilmekte, ilgi duymad konular es
geebilmektedir.29

1.3 MEDYA LETMELER VE PYASA YAPISI

Medya iletmeleri anonim irket eklinde kurulmaktadr. Anonim irket,

sermayesi belli ve paylara blnm, borlarndan irketin mal varl ile sorumlu
olduu, en az be gerek veya tzel kii tarafndan kurulan irkettir.

Medya piyasa yaps ile ilgili tekel ya da oligopol olduu ynnde dnceler
bulunmaktadr. Tekel ve tam rekabet piyasalar u piyasalar olup gereklemesi
mmkn grlmez. Bu nedenle biz tekelleme yerine younlama kavramn
kullanmay tercih ediyoruz. Bu piyasalar aklandktan sonra medya sahiplik yaps
da incelenerek medya piyasa yaps ortaya konulacaktr.

1.3.1 Tam Rekabet Piyasas

Firmalarn piyasa fiyatn etkileyemedii, alc ve satclarn fiyat veri olarak

kabul ettii piyasa trdr. Tam rekabet piyasasn tanmlayan zellikler:30

Piyasada ok sayda alc ve satcnn olmas; piyasadaki herbir firma toplam

rnn ok az bir miktarn retebilir ve alclarn herbiri de ok az bir

29
Hamza akr, Geleneksel Gazetecilik Karsnda nternet Gazetecilii,
http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/.pdf, s.125.
30
M. Erdal nsal, Mikro ktisat, maj Yaynclk, Ankara, 2000, s.287-288

15
 miktar satn alabilir. Bu nedenle piyasa fiyatn etkileyebilecek gce sahip
deillerdir.

Piyasada homojen tek bir rnn olmas; firmalar rn farkllatrmas

yapamazlar, ayn rn satarlar ve alclar iin de tek rn olduundan rn
kimden aldklar farketmez.

Piyasaya giri kn serbest olmas; piyasaya girmek ya da kmak isteyen

firmalar iin herhangi bir engelin olmamas.

Alc ve satclarn tam bilgiye sahip olmas; alc ve satclar maln satn
alnmas, retilmesi ve satlmas ilgili her trl bilgiye sahiptirler.

Faktr akkanlnn tam olmas; retim faktrlerinin piyasada tam olarak

hareket edebilmesidir.

Bu zelliklere sahip olan bir piyasada tek bir rn, tek bir fiyattan, isteyen her
retici tarafndan istedii kadar retilir. Bu artlarn salanamamas durumunda bu
piyasann ekonomik hayatta gereklemesi mmkn deildir. Byle bir piyasada
firmalar aras rekabet ve reklam yoktur.

Medya sektrnde ise, yasalarla gelen kstlamalar ve denetimler, radyo ve

televizyon yayncl lisanslar, uydu ve kablolu yayn lisanslar, frekans ve kanal
tahsisi, yayn izinleri, patentler, yayn hakk gibi yasal engeller piyasaya girilerde
belli lde engel oluturmaktadr.31 Ayrca, ok sayda satc tarafndan tek bir mal
retimi de sz konusu deildir. Bu nedenle zellikle medya piyasas iin tam rekabet
piyasa koullarnn gereklemesi ok zor olduundan medya piyasasnn tam
rekabet piyasas eklinde faaliyet gsterdiini ifade etmek mmkn deildir.

31
Avrupa Medya Enstits Avrupa Birlii yesi Devletlerdeki Medyaya likin Sahiplik
Konusunda Durum Saptamas ve lke Dzenlemeleri Hakkndaki zet Rapor, 2001, Tercme
RTK-Uluslararas likiler Dairesi Bakanl

16
1.3.2 Monopolc Rekabet

Tam rekabet piyasasndaki zelliklerden piyasada tek bir homojen mal olmas
dnda btn zellikleri tamaktadr. Tam rekabetten ayran zellik, homojen rn
yerine farkllatrlm ya da yakn ikame mallar olmasdr.32 Yani monopolc
rekabet piyasas ok sayda firma tarafndan retilen ve birbirleri yerine rahatlkla
ikame edilebilen bir grup maln, reklam ya da baka yollarla birbirinden
farkllatrlmas sonucu, her firmann belirli bir alc kitlesine sahip olmay baard
bir piyasa olarak tanmlanabilir.

1.3.3 Eksik Rekabet Piyasalar

Tam rekabet piyasa koullarndan sapmalar sonucu ortaya kan piyasalardr.

Piyasada retilen malda farkllatrmaya gidilmesi ya da piyasada giri engelinin
olmas gibi gerek hayatta grlen sapmalar sonucu eksik rekabet piyasalar ortaya
kar. Tekel ve oligopol piyasalar bunlardandr.

1.3.3.1 Tekel (Monopol) Piyasas

Tekel, tanm olarak pazarda bir reticinin olmas ve bunun karsnda rakip
baka bir iletmenin olmaydr. kamesi ya da yakn ikamesi olmayan bir mal veya
hizmetin tek bir firma tarafndan retildii piyasadr. Tekel olan firma piyasaya
hakimdir ve fiyat ya da ne kadar reteceini kendisi belirler, alc grubuna gre
rnn farkllatrarak daha ok kr elde etme yoluna da gidebilir. Tekel oluan
sektrlere dardan iletmelerin girii zorlamakta, ekonomik baz engellemeler de
bu tekellerin pozisyonunu daha da glendirmektedir. Tekel olan iletmeler uzun
dnemde byk kazanlar elde etmektedirler.

32
M.E. nsal, 2000, s.387

17
 Tekel kavram belli bir ilikiler anda bir gcn ynetimsel egemenliini
anlatr. Bu egemenlikte toplumsal retimin herhangi bir alanndaki srelerin biri,
birden fazlas veya tmnn ynetimi tek bir g (tekel) veya g kompozisyonu
(oligopol) tarafndan kontrol edilir. Bu alan ekonomik, siyasal veya kltrel retim
alan olabilecei gibi her n de kapsamna alabilir. Kontrol edilen retim sreci
talebin kontrolne kadar uzanabilir.33

1.3.3.1.1 Monopollemenin Sebepleri

Monopol olumasnn nedenleri:

Yakn ikamesi olmayan hammaddelerin kontrol; retim kaynaklarn elinde

bulunduran firmann tekel olmas,

Hukuki nedenler-Hkmet lisanslar, imtiyazlar; bir maln retim izninin

hkmet tarafndan tek bir firmaya verilmesidir. Demiryolu tamaclnn
hukuki dzenlemeyle TCDDye verilmesi gibi,

lek ekonomileri; bir maln retim leinin bymesi ile maliyetlerde

salanan d, byk reticiyi tekel hale getirebilir,

Firmalarn anlaarak tekel durumuna gelmeleri; firmalarn anlaarak kendi

aralarnda kartel veya trst oluturmalar,

Patentler; yeni bulularn kullanm hakknn belli bir sre yalnz o firmaya
verilmesidir.

33
rfan Erdoan, Tekelleme, Medya ve Medya Pratikleri, Toplum ve Hekim Dergisi, Kasm-Aralk
2002, s.417-424

18
1.3.3.1.2 Monopol Piyasasna Eletiri

Monopol piyasas tam rekabet piyasasnn tam tersine etkinlii en az olan

piyasa yapsdr. nk tek bir firma piyasaya hakim olduundan daha az mal daha
yksek fiyattan piyasaya srlr. Monopol tketici artn da elde ederek ar kr
elde eder. Toplumun refah gzetilmez ve kaynaklar etkin ekilde kullanlmaz.
Monopol tek bir iletmenin hakimiyeti anlamna geldiinden tek seslilik oluturur ki
bu demokratik toplumlarda kabul grmez.

Monopol de aynen tam rekabet piyasas gibi ekonomik hayatta pek grlen
bir piyasa yaps deildir. Bunun temel sebebi genel olarak her maln yakn bir
ikamesinin bulunmas ve dier firmalarca benzer retimin yaplmasdr. Liberal
ekonominin yaand toplumlarda grlen daha ok oligopol piyasasdr. lkemizde
medya sektrnde tekel piyasasna verilebilecek tek rnek, uydu iletmecilii ve
kablolu yayn iletmeciliinin Trksat Anin tekelinde olmasdr.34 Ancak Trksat
Anin tekeli sadece iletmecilik faaliyeti ile snrldr. Ayrca, digital platformlar da
benzeri mantkla almakta olup, tketiciler tarafndan farkl tercihlerin
yaplabilmesine olanak saladklarndan tam anlamyla iletmecilikte tekel olmasn
engellemektedirler.

1.3.3.2 Oligopol Piyasas

Oligopol az sayda firmann olduu piyasa yapsdr. Firma saysnn az

olmas birbirlerinin fiyat, retim, reklam ve rn konularndaki kararlarndan
etkilenmelerine yol aar. Bu nedenle firmalar aras rekabetin olduu bir piyasadr.
Piyasaya giri tam serbest deildir. rn homojen ya da farkllatrlm olabilir.
Piyasadaki firmalar aldklar kararlarla piyasay etkileyecek gte byk firmalar

34
Avrupa Medya Enstits Avrupa Birlii yesi Devletlerdeki Medyaya likin Sahiplik
Konusunda Durum Saptamas ve lke Dzenlemeleri Hakkndaki zet Raporu, 2001, Tercme
RTK-Uluslararas likiler Dairesi Bakanl

19
olduundan yeni giren firmalarn rekabet etmesi olduka zordur. Bu firmalar
krlarn artrmak iin anlaabilirler ki buna anlamal oligopol denir. Bunun sonucu
trst ya da kartel yaplar oluur. Bu piyasaya rnek olarak otomobil, deterjan, beyaz
eya piyasalar verilebilir. Byk sermayeli firmalarn retimini gerektiren rnler
oligopol piyasasnda retilir. Medya sektr de birka byk iletmenin yer ald bir
oligopolist yap oluturmaktadr.

1.3.3.2.1 Oligopol Piyasasna Eletiri

Oligopol piyasasna iktisadi olarak teknolojik gelimeye yol at ileri

srlerek getirilen olumlu bir eletiri yan sra etkinliinin az olduu ve monopole
yaknlaarak toplumsal refahtan uzaklaan bir piyasa yaps olduu iin yaplan
olumsuz eletiriler de mevcuttur. Medya sektrnn genel olarak oligopolistik
yapya sahip oluu kabul edilmekte olup bu duruma getirilen eletiriler ksaca u
ekilde sralanabilir:

Teknolojik gelimeyle emein yerini makineler alacandan, oligopolleme

medya sektrnde isizlie neden olur. Byk sermaye irketlerinin hakim
olduu medya sektrnde sendikalama ya da tarafsz alma zorlaacaktr.

Medya d sermayelerin sektr ele geirmesiyle ok seslilik yok olur,

karlar dorultusunda kamuoyu bazen yanl ynlendirilir. Dnce
oulculuunu ortadan kaldrr.

Medya gruplarnn ok sayda yayn organna sahip olmalar, benzer ve yakn

grlerin deiik cmlelerle aktarlmas, bireylerin tek ynl
bilgilendirilmesi sonucunu dourur.

Byyen medya irketlerine hkmet mdahalesi artabilir ve zgr bamsz

bir g olmaktan uzaklar.

20
 Byk teknolojik yatrmlar medyay ticari kayglara drp toplumsal
ilevinden uzaklatrr. Bunun sonucu olarak pazar ekonomisinin belirledii
artlara uymak zorunda kalp, program ierikleri bozulur.

Oligopol bir yap ierisinde, yabanc sermaye ile ortaklklar kurularak

yabanclamaya yol aar.

21
 KNC BLM
MEDYADA SAHPLK ve YOUNLAMA

2.1 GENEL OLARAK MEDYA SAHPL

Medya sektr genel olarak toplumun sosyal ihtiyalarna ynelik alan bir
hizmet sektrdr. Dier sektrler iin kr tek ama iken medya sektr iin sosyal,
kltrel, siyasi amalar da yer almaktadr. Byle olunca sahiplik yapsnda da
eitlilik ve effaflktan uzak bir yap ortaya kabilmektedir. Bir tarafta daha ok
sosyal amalar ieren kamu yayncl, dier tarafta kr ncelik edinen zel
yaynclk yer almakta ve deien teknoloji ile sektrn sahiplik analizi
zorlamaktadr. Medya sektrnn en nemli problemi olan finansal glkler de
medyada devletin, varlkl ailelerin ya da byk irketlerin sahipliine yol amtr.

2.1.1 Devletin Medya Sahiplii

Devlet hiyerarisi iinde yaynclk ii ile grevlendirilen, kamu kaynaklarn

kullanarak yayncl kr deil kamu hizmeti erevesinde yrten zerk, tarafsz ve
kamu kiiliini haiz kurulular eli ile devletin medya piyasasnda yer almasdr.

Kamusal yaynclk btn lkenin geneline ynelik yaplan ve ierik

eitlilii arz eden bir kamu hizmetidir. zel sektrn yaynclndan ayrm da
amacnn ticari kazan olmamasdr. Bunun dnda kamusal yaynclk zel sektrn
yayn yapmad alanlarda yayn yapar ya da hkmetin sesi olur gibi anlaylar da
yanltr. Kamu yaynclnda toplumun deerleri, eitim ve kltr n plandadr.

lkemizde kamusal yaynclk, 1963 tarihli 359 Sayl Yasa ile kurulan ve
1982 Anayasasnn 133nc maddesi ile zerk ve yaynlarnda tarafsz bir kamu
tzel kiisi olarak belirlenen Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu tarafndan

22
yaplr. Frekanslarn kamu mal olmas nedeniyle, frekans kullanm nceliinin
toplumun yararn nde tutan devlete ve kurululara verilmesi gerekir. zel medya
kurulular da ifade zgrl erevesinde kamu mal olan frekanslar belli bir
bedel karlnda kullanarak yayn yaparlar.

ABDde kamusal yaynclk Public Broadcasting Service (PBS) ad verilen

bir sistem tarafndan gerekletirilirken, ngilterede BBC, talyada RA,
Almanyada ARD tarafndan gerekletirilmektedir.

2.1.2 zel Medya Sahiplii

Yaynclk, zel gerek veya tzel kiiler tarafndan giriim ve yatrm olarak
yaplr. zel medya sahipliinde ama kr salamak olduundan izleyici miktar,
reklam ve izlenme oran nemlidir. Kamusal yarar arka planda kalmaktadr. zel
medya sahiplii ticari bir iletme olarak faaliyet gsterir.

2.1.3 Medya Sektrnde Yabanc Yatrmlar

Yabanc yatrm, lke dndan gelerek lke snrlar ierisine yaplan

yatrmlardr. Sabit sermaye yatrm eklinde adlandrlan dorudan yatrm ve scak
para da denilen portfy yatrm eklindeki dolayl yatrm olarak ikiye ayrlmaktadr.

Yabanc yatrmlar ortak giriim ve tam mlkiyete bal irket (joint ventures
and full-ownership), irketleraras satnalmalar ve birlemeler (mergers and
acquisitions), stratejik birlemeler (strategic alliances) olarak eitlere
ayrlmaktadr.35

35
Seyidolu, Halil Uluslararas ktisat: Teori, Politika ve Uygulama, Kurti Matbaas, stanbul, Ekim
1999, s. 670.

23
 Bilim ve teknolojideki gelime medya alannda da kendini gstermi ve
iletiimi ok daha kolay ve hzl hale getirmitir. zellikle iletiimin ulusal
snrlarnn olmamas, uluslararas etkileimi zorunlu hale getirmesi medyann da
lkeye has zelliklerini yitirip evrensel bir boyut kazanmasna neden olmaktadr. Bu
alandaki teknolojinin de zellikle gelimi lkelerden alnmas iletiimi salayan
medyann kresel bir boyut kazanmasna yol amaktadr. Medya sektr de bu
gelimelerden payn alm ve uluslararas bir boyut kazanarak yabanc sermaye iin
cazip bir yatrm alan olmutur. letme birlemeleri ve satn almalara medya
sektrnde ska raslanmaktadr.

Baz az gelimi ve gelimekte olan lkelerin btelerinden daha byk

maddi gce sahip ok uluslu irketler kresel ekonomik hayatta etkin rol almaktadr.
ok uluslu irketlerin dnyann geni blgelerini kendilerine pazar yapabilmeleri iin
tketim kalplarnn temelde birbirine benzemesi gerekmektedir. Tketim kalplarn
belirlemede en etkin ara medyadr. Medya ile insanlara ortak idealler
belirlenmektedir. deal alan kadn, ideal baba, ideal ocuk, ideal genler, ideal
yallar ve onlarn kullandklar rnler. Dolaysyla medya, kreselleme dzeninde
ekonomik gcn yaylmac politikasnn arac olmutur. Sermaye, ekonomik deeri
giderek artan medyay gelecein kr merkezlerinden biri olarak grmeye
balamtr.36

1990lardan beri ok uluslu irketler, dier irketleri satn alma ve dier

irketlerle birleme yoluyla dikkat ekici bir byme gerekletirmi olup,
direnebilen ok az dnda yerel ve kk olanlarn yaamas imkansz hale
gelmitir. Bu firmalar artk iletiimin her alanna el attklar gibi iletiim d saysz
alanda i yapmaktadr. rnein tekellemede dnyadaki egemen ynelim iletiim
irketleriyle iletiim d irketlerin birlemesi biiminde olmaktadr. Bylece iletiim

36
Zeynep Kaban Kadolu, Kresel Medya Sermayesinin Hareketlilii ve Trk Medyasna Etkileri,
Doktora Tezi, 2001, s.7

24
sektr artk dier endstrilerle ilikisini sadece reklam endstrisinden geerek
gerekletirmemektedir. Dolayl i ielik artk dorudan hale gelmitir. Bu durum
medya sahiplerinin dier endstrilerle olan sahiplik ve ortaklklar biiminde
olmaktadr.37 Bu duruma, General Electric ile Amerikan National Broadcasting
Corporation (NBC) arasndaki birleme rnek olarak verilebilir. Birleme ile birlikte
elde edilen gle NBC radyo ve televizyon sahiplii tesine geerek kablo ve uydu
televizyonu iine girmitir. Kablo kanallar ve dier firmalardan nemli hisseler satn
almtr. imdi artk tek bir sermaye gazeteye, mecmuaya, televizyon ve radyo
irketlerine, film yapm irketlerine, sinemalara, televizyon programlarna, kablo
yaynlarna ve kitaplara sahip olmaktadr. Bu sahiplik multi-medya ve multi-ulusal
biimdedir.38

zellikle film sektrnde filmlerin gie gelirleri dnda gelir salayacak bir
ok yan imkanlar vardr. Film karakterlerinin oyuncak veya aksesuar eklinde
karlan rnleri, filmlerin animasyon gsterilerinin yapld kafe, lokanta gibi
mekanlar filmlerin gie haslatlarna ek gelirler salamaktadr. Film irketleri bu
krlardan mahrum kalmamak iin bu tr hizmetleri salayan irketler kurmak veya
satn alma yoluna gitmektedir. rnein Time Warner ve Disney Universal,
lunaparklar kurmutur. Bu lunaparklardaki sat maazalarnda film aksesuarlar
pazarlanmaktadr. Turner Yaynclk, kendi izgi film ve sinema filmlerindeki
kahramanlar markalatrarak reklam ajanslarna pazarlamaya almaktadr.39

Yabanc sermayenin medya sektrnden beklentileri dier sektrlerden

farkldr. Farkllk retilen mal veya hizmetten kaynaklanmaktadr. Medya
hizmetinin nemli bir kamusal dsall vardr. Medyann gcn elinde
bulunduranlar ayn zamanda kamuoyunu elinde tutabilme imkanlarna sahiptir.
Medyann drdnc kuvvet olma gc, yatrmlarda krlln yansra baka
cezbedici faktrleri de ortaya karr. Medyann yabanc sermaye yatrmlarnn

37
.Erdogan, 2002, s.420
38
.Erdogan, 2002, s.421
39
Mac World The Economist, 29.06.1996

25
arkasnda; egemenlik aray, politika ve/veya ideoloji propagandas, tketimi tevik
ve kr amac yatmaktadr.40

Kr ve rekabet mantyla hareket eden yeni medya irketlerinin en nemli

amac rnlerini mmkn olan en geni tketici kitlesine ulatrmaktr. Bu durumda
da srekli genilemeci bir eilim iindedirler ve bu eilim, durmakszn geniletilmi
grsel iitsel mekanlar ve piyasalar ina edilmesi ynnde almaktadr. Ulusal
topluluklarn eski snrlar ve engellerinin yklmas artk zorunludur ve bu snrlar,
ticari stratejinin yeniden rgtlenmesinin nndeki engeller olarak grlmektedir.41
Grsel iitsel corafyalar bylece ulusal kltrn sembolik mekanlarndan
uzaklamakta ve uluslararas tketici kltrnn daha evrensel ilkeleri temelinde
yeniden dzenlenmektedir.42

Medyada yabanc sermaye kimilerince olumlu grlrken kimi evreler

yabanc medya gruplarna phe ile bakmakta ve kendi lkelerinin kltrlerini
yaymaya alt iddiasnda bulunmaktadrlar. Bu da yabanc sermayenin
snrlanmas tartmasn beraberinde getirmektedir. Azerbaycan hkmeti, Fox
TVnin Azerbaycandaki yaynlarn kltr erozyonuna neden olduu gerekesiyle
durdurmutur.

Dnyada medya sektrnde 2000 ylnn balarnda nemli gelimeler olmu,

irket evliliklerinin ve apraz mlkiyetin yaygnlat yeni bir medya sahiplii
dnemi balamtr. Bu dnemde Time-Warner ile American On-linen (AOL)
birlemesi, nemli bir medya dnmne iaret etmektedir.43 Hayal gcn
zorlayan bu birlemeyle interaktif yaynclkta byk devrimler hedeflenmektedir.

40
Z.K. Kadolu, 2001, s.3
41
D. Morley & K. Robins Kimlik Mekanlar, Emrehan Zeybekolu (eviren), st.Ayrnt Yaynlar.
1997, s.30
42
Ceyda Ilgaz Bykbaykal, Kresel Medya Yaplarnn Younlamas, letiim Fak. Derg. s. 42
43
Beybin Kejanlolu, Sevilay elenk ve Glseren Adakl, Medya Politikalar, Trkiyede Televizyon
Yaynclnn Dinamikleri, mge Kitapevi, Ankara, 2001, s.146

26
Birlemeyle doan bu gl kurulu medya sektrnde bir anlamda Amerikann
dnyaya meydan okumas olarak deerlendirilmitir. Bu gelimeler Avrupa
medyasn hemen harekete geirmi ve ngiliz medya devi Pearson ile Alman medya
devi Bertelsmann birlemitir. Dnyann dier byk medya irketleri de kresel
medyann ayakta kalan kurumlar olabilmek iin sinerjilerini arttracak birliktelikler
kurmaya balamlardr.44

Bugn medya sektrnde birok irket, byk gruplara dnmlerdir.

Bunlarn balcalar, Rupert Murdoch tarafndan idare edilen News Corporation,
Maxwell grubu, Fransz Hachette grubu ve Hersant, Alman Bertelsmann grubu ve
Springer, talyada Berlusconidir. Bertelsmann dnyann nc byk medya
holdingi olma zelliine sahiptir.45 News Corporation ABD, ngiltere, Avustralyada
byk gazeteler ve yaynevleri dnda Amerikann drdnc byk televizyon
ebekesi olan Foxu ve ngilterenin dorudan uydu yayncl hizmeti veren British
Sky Broadcasting kuruluunun ounluk hisselerini elinde tutmaktadr.46

ABDde faaliyet gsteren medya kurulular ok byk kurululardr. Bu

kurulularla rekabetin g olmasndan dolay ABDde yabanc yatrmn baarl
olmas zordur. ABD medya kurulular dier lkelere de yaylma gstermektedirler.

2.2 TRK MEDYA SEKTRNN ZELLKLER

Trk medyasndaki skntlar zellikle ekonominin bozulduu 80lerde ortaya

km ve o dnemde basn sermayesi zora girmitir. 24 Ocak kararlar ile basna
verilen sbvansiyonlar kesilmi ve finansal destee ihtiya duyulmutur. Bu durum

44
Z.K. Kadolu, 2001, s.7.
45
Edward S. Herman and Robert W. McChesney The Global Media -The New Missionaries of
Corporate Capitalism, London-New York, 2004, s.43.
46
Gliz Ulu, Kreselleen Medya: ktidar ve Mcadele Alan Olanaklar Sorunlar Tartmalar,
Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul, 2003, s.278.

27
byk holdinglerin basna itirakine yol am ve bir ok holdingin bir gazetesi
olmutur. Ticari televizyonlarn 90larda yayn hayatna balamas ile basna hakim
olan byk ailelerin oluturduu Trk medyas, medya dndaki byk sermaye
gruplarnn hakim olduu bir sektre dnmtr. Trk medyasnda ortaya kan
arpraz younlama bu dnemde balamtr. 2000-2001 krizi medyay da byk
lde etkilemi ve ciddi medya isizlii grlmtr. Medya sahiplerinin
bankalarna el konulmas medyada sahiplik yapsnn tekrar deimesine neden
olmu ve yabanc sermayenin de itiraki ile yeniden ekillenmitir.

Trk medyasnn en byk sorununu finansman olutururken, kaliteli igc

salamann maddi zorluu yansra, dnya medyas ile rekabet zorluu da medya
sektrnn handikaplarn oluturmaktadr. Dnyadaki byk sermayeye sahip
medya devlerinin organizasyon yaps ve haber alma a Trk medyasna gre ok
ileridir. Teknolojinin pahal olmas, kanuni dzenlemelerin ge yaplmas, hukuki
yapnn (i gvenlii, sendika) zayf olmas, meslek ilke ve etik kurallarna gereince
uyulmamas da Trk medya sektrnn dier eksik taraflarn oluturmaktadr. Dier
taraftan sektrn yeniliklere ak olmas, gen i gc, byyen bir ekonomi ve
reklam pastas sektrn olumlu taraflardr.

lkemizde radyo ve televizyon yaynlar karasal, kablo, uydu ve elektronik

olarak drt ayr ortamda yaplmaktadr. Trkiyede 22 ulusal, 15 blgesel ve 210
yerel olmak zere toplam 247 televizyon kuruluu ile 35 ulusal, 98 blgesel ve 934
yerel olmak zere 1067 radyo kuruluu mevcuttur. Ayrca muhtelif illerde 77
televizyon kuruluu kablo zerinden yayn gerekletirmektedir. RTK tarafndan
TV yayn yapmak isteyen 135, radyo yayn yapmak isteyen 51 kurulua uydudan
yayn yapmalar iin gerekli lisans ve yayn izinleri verilmitir. ki kurulu da
(Digiturk ve D-Smart) uydu platform iletmecisi olarak faaliyetlerini
srdrmektedir.47

47
http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=0754bf63-7be7-4161-ae30-cc113da235a8.

28
2.2.1 Trk Medya Sektrnde Sahiplik Yaps

Trkiyede 1963de kurulan TRT, 1990 ylnda ilk zel TV istasyonunun

yayna balamasna kadar tekel durumunu srdrmtr. zel yayncln
balamasyla 1993 ylnda Anayasann 133. Maddesi deitirilmi ve medya
sahipliinde yeni bir sre balamtr. Yasal boluun olmas sektrn effafln
engellemi, gecikmi yaynclk kanunu da sahiplik konusunda pek uygulama alan
bulamamtr.

Trkiyede, 1950lere kadar basnda devlet denetiminin egemen olduu bir

dnem yaanmtr. Bu tarihten sonraki dnemde, teknolojik yatrm artm ve
gazetecilik gelir getiren bir sektr haline dnmtr. zellikle 1970-1980 aras,
basnn holdingletii grlmektedir. Libyada inaat sektrnde i yapan ve
Hisarbankn sahiplerinden olan Kozanolu-avuolu Grubu, 1982 ylnda Gne
Gazetesini karmlardr. 1988 ylnda Asil Nadir ise Gnaydn satn alarak
medyaya girmitir. Daha sonra Gne ve Tan Gazetelerini satn alan Asil Nadir,
monopollemenin temellerini atmtr.48

1980lerin sonundan balayarak sektre giren yeni medya patronlar ve

medya sahipliinin deien yaps basn alan dnda baka iler de yaparak kr
peinde koma srecini getirmi, siyasal iktidarlarca destek verilen medyada,
sermaye birikimi hz kazanmtr.49

48
Atilla zsever, Tekelci Medyada rgtsz Gazeteci, 1.Bask, mge Kitapevi, stanbul, 2004,
s.116-122.
49
TBMM Medya Aratrma Komisyon Raporu, 12.06.2002. http//www.tbmm.gov.tr//arsiv.htm

29
 Trkiyede medyann dorudan doruya byk sermaye gruplarnn denetimi
altna girmesi iki biimde ortaya kmtr.50

1. Var olan basn iletmelerinin zaman iinde byyp gelierek basn

grubu haline gelmeleri. Bu sre iinde de basn d ilere girerek, ok deiik
alanlarda kar sahibi olmalar, bylece yaynlarn srdrebilecek ve yeni yayn
yapacak ekonomik g haline gelmeleri.

2. Yaynn srdren gazetelerin artan maliyetlere ve ekonomik glklere

dayanamayarak, basn piyasasna yeni giren sermaye gruplarna satlmalar. Basn
iletmelerinin el deitirmesi.

ounlukla aileden gazeteci olan ve ailenin gazetesinde yllarca altktan

sonra gazetenin sahibi ve yneticisi olmu ve tek ileri gazetecilik olan geleneksel
medya sahipleri ile kiisel, siyasi ve ekonomik karlar gzeterek glenmek ve
irketlerinin nndeki btn kaplarn almasn salayabilmek iin gemite
gazetecilik ile bir ilikisi olmayan, zenginliini medya d sektrlerden elde eden
yeni medya sahipleri medyada eski ve yeni kavramlarn oluturmaktadr.51

Trkiyede medya sahiplik yapsndaki deime byyen ekonominin bir

sonucu olarak ortaya kmtr. 1990l yllarda, Trkiyede zel kanallarnn says
giderek artm ve birka medya grubu sektre hakim olmaya balamtr. 1990
sonras dnemde apraz younlamalar grlm, gazete ve TV yannda dier
sektrlere de yaylarak finans, enerji gibi sektrlerde de kurululara sahip
olunmutur.

50
Grgl Gventrk, Basnda Ekonomik Bamllk, Gazeteciler Cemiyeti Yayn, stanbul, 1991,
s.36-37
51
Doan Tl, Trkiyede Gazetecilik, GD Yaynlar, Ankara, 2004, s.245-246

30
 Aydn Doan, 1979 ylnda Milliyet gazetesini alm; 1980lerde turizme,
1990larda bankacla, finansa ve zelletirme ihalelerine girmitir. elik Halat,
Bodrum Marina, Ray Sigorta, Dbank ve Petrol Ofisi gibi irketleri almtr. Doan
Grubunun cirosundaki deiim 1999 ylndan itibaren deiiklik gstermeye
balam, medyadan salanan ciro 1999 ylnda yzde 40 iken, 2000de yzde 25e,
2001 ylnda da yzde 14e gerilemitir.52 Finans varlklarnn elden karlmasyla
toplam varlklar ierisinde medyann pay tekrar artarak Haziran 2010 itibaryla %42
olarak gereklemitir.53

2002 ylna kadar Trk medyasnda hakim gruplar Doan, ukurova, Uzan,
Sabah, hlas ve Doutu. Getiimiz son on ylda medyadaki sahiplik yaps hayli
deimitir. ncelikle Uzan Grubu irketlerine, daha sonra 1 Nisan 2007 tarihinde
Cinerin kontrolndeki ATV-Sabah grubu irketlerine Tasarruf Mevduat Sigorta
Fonu (TMSF) tarafndan el konulmutur.54

1984 ylndan itibaren Uzan Ailesinin kontrolnde bulunan mar Bankasna

3 Temmuz 2003te, grubun kalan btn varlklarna da 14 ubat 2004te el
konulmasyla birlikte TMSF lkenin en byk medya gruplarndan biri haline
gelmitir. Trkiyenin ilk ifreli kanal Cine5 de TMSF irketlerinden biri olmutur.

TMSFnin Star Medya Grubu irketlerinden Star TV iin dzenledii ihalede,

Doan Grubu irketlerinden Il Televizyon Yaynclk Ticaret A.. 155 milyon
dolarlk muhammen bedelin yaklak iki katna ulaan 306,5 milyon dolarla en
yksek teklifi vermitir. Kanal D ve CNN Trkten sonra, Star TV de bu grubun
bnyesine katlmtr. TMSFnin Kral TV ihalesinde ise ukurova Grubu
irketlerinden AKS Uluslararas Yaynclk Sanayi ve Ticaret A, 45 milyon 100 bin

52
Mustafa Snmez, Filler ve imenler: Medya ve Finans Sektrnde Doan/Anti Doan Sava,
Ankara: letiim Yaynlar, 2003, s.120
53
http://www.doganholding.com.tr/yatirimci-iliskileri/_pdf/finansal_tablolar/2010_2.pdf
54
Blent Duru, lhan Uzgel, (Der) Bir Dnmn Bilanosu AKP Kitab; Phoneix Yaynlar, 2010,
s.561

31
dolar teklif vermi, ancak TMSF, dier bavuru sahiplerinin (Doan ve CanWest)
katlmad ihalede rekabetin olumad gerekesiyle sata onay vermemitir. Kral
TV daha sonra Dou Grubu tarafndan satn alnmtr. Uzan Grubuna ait olan Ses
Dergisini 37 bin dolar bedel karlnda, Doan Grubunun itiraklerinden biri olan
Hrmedya (Hr Medya lanclk ve Reklamclk Ticaret A); Hayat Dergisi ve Hayat
Resimli Roman ise 110 bin dolarla Akademi Grubunun sahibi Mehmet Karasu
almtr.55

Kanadann en byk medya irketlerinden CanWest, Trkiyeli bir ortak

araclyla Uzan Grubu irketlerinden Sper FM ve Metro FMi toplam 56 milyon
dolar karlnda satn almtr. 56 Joy FM ve Joy Trk FM 24 Ocak 2006 tarihinde
yinelenen ihale sonucunda toplam 5 milyon dolar karlnda Canweste, 6 Ekim
2005te yaplan ilk ihalede teklif alamayan Star gazetesi de 25 Ocak 2006 tarihinde
19.5 milyon dolarlk muhammen bedel belirlenmi, ancak 5 milyon 150 bin dolara
Alaaddin Kayayla ortaklk kuran Ali zmen Safaya satlmtr.57

Uzan Grubundan haczedilen alt adet televizyon ve radyoya ilikin uydu

ve kablolu yayn lisans da (yaynda olan Sineklasik TV, Yeilam TV, Dizi TV,
Metro TV ile yaynda olmayan Futgol TV, Sineklasik 1 TV, Radyo Blue, Radyo
King ile Radyo Gold) Doan Grubu tarafndan alnmtr.58

TMSFye devredilen Uzan Grubuna ait medya irketlerinin el deitirmesinin

yan sra, 2003 yl itibar ile Trk medya sektrnde hakim olan Doan, ukurova
ve Ciner gruplarnn mlkiyet yaplarnda da kimi kkl deiiklikler olmutur. Hzl
bir deiim gstermekle birlikte son dnem medya gruplar unlardr:59

55
a.g.e. s.564-565
56
a.g.e. s. 563
57
a.g.e. s,564
58
a.g.e. s.565
59
a.g.e. s.566-s.595

32
2.2.1.1 Doan Grubu

1979 ylnda Milliyetin satn alnmasyla balayan medya serveninde Trk

medyasnn en by olarak sivrilen Doan Grubu, son dnemde de bu bymeyi
yatay, apraz ve dikey boyutlarda srdrmtr. Doan Holding, Ekim 2010 tarihli
yatrmc sunumundaki verilere gre Doan Yayn Holdingin Trkiye reklam
piyasasnda %39 paya sahip olduu grlmektedir. Ayrca Doan Yayn Holding
%33lk gazete tirajna, %23lk izlenme payna (share), %33 de dergi tirajna
sahiptir.60

1 Haziran 2005te Doan Medya Grubuna bal Doan TVnin % 19.99luk

blmnn 150 milyon dolar karlnda Deutsche Banka satld borsaya
bildirilmitir. Ancak Radyo Televizyon st Kurulu (RTK), Doan Grubunun
itirazlarna ramen, 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar
Hakknda Kanunun 29uncu maddesinin (a) ve () bentlerinde kstlamalar
bulunduunu belirterek sata onay vermemitir. Doan Grubu ise MKBye
gnderdii 30 Haziran 2005 tarihli aklamasnda sat ileminin karlkl
mutabakatla iptal edildiini -sat bedelinin de iade edildiini- ve yrtmenin
durdurulmas istemiyle dava aacan bildirmitir.61 Bu olayn akabinde Doan
TVnin %25lik hissesi, dnyann en ok okunan gazeteleri arasnda 8., Avrupada
ise 1. srada yer alan Bildi de bnyesinde barndran Axel Springere 375 milyon
Euro karlnda satlmtr. Kasm 2006da yaplan bu sat srasnda Axel Springer
ve Doan Grubu, televizyon yayncl alannda gelimekte olan lkelere yatrm
konusunda anlamtr.62 Gelimekte olan lkelerden biri, Romanya olacaktr. Bu
anlamann hemen ardndan Romanyada basl yaynclk alannda yatrmlar
bulunan, svire merkezli Ringier Grupla temasa geen Doan Grubu, Axel
Springerin de desteiyle ubat 2007de Romanya Kanal Dyi kurmu, Austosta da
Ringier Grupun %25ini satn almtr. 26 Mart 2007de ise Axel Springerin

60
http://www.doganholding.com.tr/_files/docs/DOHOL_Present_October2010.pdf
61
Hrriyet, 1 Temmuz 2005.
62
Radikal, 17 Kasm 2006.

33
CEOsu Mathias Dpfner, Doan Yayn Holding Anin ynetim kurulu yeliine
seilmitir.63

Grubun medyadaki nemli da alma giriimlerinden biri de, Nisan

2007de, Rusya ve Dou Avrupa reklam piyasasnda hakim olan Trader Media
Eastin de %67,3n satn almasdr. Bylece Doann yerel yatrmlarna gre
uluslararas yatrmlarnn oran, 2008de %17ye kmtr. Doan Grubunun, medya
sektrnde 12 farkl lkede 10 okuluslu irketle ortakl bulunmaktadr.64

2007 ylna kadar basn piyasasnda 7 gazete ile varlk gsteren Doan
Grubu, bu yln sonunda Vatan Gazetesini de bnyesine katarak pazar payn
ykseltmitir. Vatann satna Rekabet Kurulu 10 Mart 2008 tarih ve 08-23/237-75
sayl Karar ile, izin verilmesini izleyen iki yl iinde Doan Grubu Vatan gazetesini
tm bor ve ykmllklerinden arndrarak baka bir irkete devretmesi ve
gazetenin kurucularndan Zafer Mutlu da Vatan Dergi Grubu Adeki ya da
devredilen irketlerdeki yneticilik grevini sona erdirmesi koullaryla artl onay
vermitir.

Medya piyasasnda yatay, apraz ve dikey olarak genilemesini srdren

Doan Grubunun, 2007 ylna kadar dijital platform piyasasnda aktif faaliyeti
bulunmuyordu. Bu piyasa tamamen 1999 ylnda kurulan Digiturk ile dijital platform
sektrnde fiili tekel durumu yaratm olan ukurova Grubunun denetimindeydi.
Doan Grubu Digiturkn bu konumunu, ubat 2007de balatt D-Smartla (Alp
Grsel letiim Hiz. A) deitirme abas iindedir. Yaplan ibirlii anlamas
yoluyla Rupert Murdochn sahibi olduu News Corporationn itiraki NDS Group,

63
Blent Duru, lhan Uzgel, 2010, s.569
64
a.g.e. s.569

34
D-Smarta teknolojik destek salamaktadr.65 D-Smart Dijital TV Platformunun
Haziran 2010 itibaryla yaklak 1,2 milyon kullancs bulunmaktadr.66

Bu sre zarfnda Doan Grubunun yabanc ortak yatrmlarnda CNN Trkn

karasal yayn Mart 2008 tarihinden itibaren sona erdirilerek yayn hakk Time-
Warnera ait TNTye tahsis edilmi, CNN Trk ise yaynna sadece uydudan devam
etmeye balamtr. zlenme oran zaten dk seyreden CNN Trkn bu durumu
ise, Anadolu letiim Hizmetleri Aden satn alnan TV5in karasal yayn hakknn
12 milyon dolara satn alnmasyla iyiletirilmeye allmtr. Rekabet Kurumu,
mali sorunlar yaayan TV5in ulusal karasal yayn izninin Doan TV Holding
bnyesinde bulunan Lapis Televizyon ve Radyo Yaynclk A tarafndan
devralnmas ilemine koullu olarak onay vermitir.

Doan Grubu sahip olduu Dbank A..yi Fortis Gruba satm, bylece
bankaclk sektrnden karak yatrmlarn daha ok enerji sektrne kaydrmtr.
Ayrca, Doan Yayn Holding A ve bal ortaklklarnn yeniden yaplandrlmasna
ynelik alma yaplmakta olup, irkete yeni ortak alnmas ve/veya bal
ortaklklarndaki ortaklk paylarnn tamamen veya ksmen satlmas, varlk sat
yaplmas, hisse deiimi veya stratejik ortaklklar kurulmas da dahil olmak zere,
muhtelif ibirlii olanaklarnn aratrlmas konularnda sre ilemekte olup, bu
erevede, Milliyet ve Vatan gazeteleri Demirren-Karaca gruplarna satlmtr.

65
a.g.e. s.571
66
http://www.doganholding.com.tr/_files/docs/DOHOL_Present_October2010.pdf

35
 Tablo 2.1: Doan Grubunun Sahip Olduu irketler

Yazl Basn Grsel ve itsel Medya Haber Ajans

Gazete TV Doan Haber Ajans
Hrriyet Kanal D
Radikal Star TV
Posta CNN Trk
Referans TNT Datm irketi
Fanatik Cartoon Network
Yaysat (Trkiyedeki gazetelerin
Hrriyet Daily News %63, dergilerin ise %66 snn
Radyo datm yaplmaktadr.)
Radyo D
CNN Trk Radyo
TME Gazeteleri Slow Trk Radyo
Iz Ruk v Ruki Radyo Moda
Expressz Medya D Yatrmlar
Oglasnik Dijital Platform
D-Smart elik halat
Dergi Boyabat HES
Burda Aslanck HES
Autoshow Petrolofisi
Ekonomist, Capital Milpa
Blue Jean, Yatch Hrriyet Pazarlama
Atlas Yurtd TV Doan Otomobilcilik
Ev Bahe, Evim Kanal D Romanya Ray Sigorta A
Lezzet Euro D Milta Turizm letmleri A
Elle, Elele Euro Star D&R

nteraktif TV
Hey Girl, Form Sante Fix TV nternet
www.hurriyet.com.tr
Tempo .
PC webtv.kanald.com.tr
Haftasonu, stanbul Life www.radyod.com.tr
Maison .
Bebeim
Kaynak: Doan Holding (www.doganholding.com.tr.27/10/2011)

36
2.2.1.2 ukurova Grubu

Pamukbank n TMSFye devredilmesi ve dier baz karlan borlar

nedeniyle Mehmet Emin Karamehmet TMSF ye 15 ylda 6,2 milyar dolar demeyi
taahht etmi, daha sonra yaplan anlamalarla bu tutarda indirim yaplm ve iki yl
gibi ksa bir zamanda borlarn demitir. ukurova Grubunun sahip olduu Yap
Kredi Bankas A yi de talyan Unicredito ve Ko Holding ortaklna 2005 ylnda
satmtr. Bylece ukurova Holding Trkiyede bankaclk sektrnden ekilerek
enerji sektr yatrmlarn artrmtr. ukurova Holding u anda elektrik datm
irketleri, Kuzey Irakta petrol karma faaliyetleri ile youn olarak ilgilenmektedir.
154'n zerinde bal irketi ve itirakiyle Holding; sanayi, inaat, bilgi ve iletiim
teknolojileri, medya, tamaclk, finans, enerji ve hizmet sektrlerini kapsayan geni
bir yelpazede faaliyet gstermektedir.

Grubun en deerli varl Turkcelldir. Dier deerli yatrm ise dijital

platform piyasasnda 2,5 milyon kullanc ile lider konumda olan Digiturktr.

Medya piyasasnda, Akam ve Gne gazeteleri, Show Tv, Sky Trk, Ligtv,
Showtrk, Spormax, televizyon kanallar ve Lig radyo, Alem Fm radyo kanallar ve
Digitrk dijital platformu ile faaliyet gstermekte olan Trkiye' nin ikinci byk
medya devidir.

37
 Tablo 2.2: ukurova Grubunun Sahip Olduu irketler

Yazl Basn Grsel ve itsel Medya Medya D Yatrmlar

Gazete TV BMC
Akam Show Tv Azercell
Gne Sky Turk Turkcell
Lig TV ukurova Havaclk A
Spor Max nteltek
Show Max
Show Plus BCP Bank
Genel Enerji
Dergi Radyo
Platin Alem FM nternet
Maxim Lig Radyo www.showtvnet.com
Alem www.aksam.com.tr
Four Four Two www.gunes.com
Auto Car
Staff Dijital Platform
Digitrk

Kaynak: ukurova Holding (www.cukurova.com.tr.27/10/2011)

2.2.1.3 hlas Grubu

hlas Grubu; TGRT Haber TV, TGRT Belgesel TV, TGRT FM, Trkiye
Gazetesi, Trkiye ocuk Dergisi ve hlas Haber Ajans ile Trk medya sektrnn
nemli gruplarndandr.

2.2.1.4 Feza Gazetecilik ve Samanyolu Yayn Grubu

Samanyolu TV, Samanyolu Haber TV, Mehtap TV, Yumurcak TV, Zaman
Gazetesi, Todays Zaman, Bur FM, Cihan Haber Ajans, Aksiyon ve Sznt Dergisi
ile medya sektrndeki nemli gruplardandr.

38
2.2.1.5 Ciner Grubu

3 Mays 2005te imzalanan anlama ile Sabah gazetesi ve ATVnin mlkiyeti

tamamyla Din Bilginden Turgay Cinere gemitir. Ciner Kasm 2007de 35
milyon TL karlnda Habertrk TV ve Habertrk Radyo yu da satn almtr.
Halihazrda HAVAta %60 hissesi bulunmaktadr.

Tablo 2.3: Ciner Grubunun Sahip Olduu irketler

Yazl Basn Grsel ve itsel Medya Medya D Yatrmlar

Gazete TV Park Termik
Habertrk Habertrk TV Park Elektrik
Bloomberg TV Eti Soda
Park Maden Enerji
Park Sigorta
Ciner Hava Tamacl A
Lares Park Deluxe Otel
Dergi Radyo Park Holding
Habertrk Park thalat hracat
Marie Claire Park Sigorta
Marie Claire Maison nternet Hava Turizm
Sper Dergi Park naat
Haberturk.com Park Denizcilik
Ciner Denizcilik

Kaynak: Ciner Holding (www.cinergroup.com.tr.27/10/2011)

2.2.1.6 alk Grubu

1 Nisan 2007 tarihinde, Turgay Cinerin kontrolnde Sabah-ATV iktisadi

btnlne TMSF tarafndan el konulmas ve ardndan gelen sat, Trk medyasna
yeni bir byn girmesine yol amtr. 5 Aralk 2007de gerekletirilebilen ihaleyi
kazanan Ahmet alk, 31 Ocak 2008de medya sektrne Turkuvaz irketi ile
girmitir. alk Grubunun bugn medyann yan sra tekstil, enerji,
telekomnikasyon, inaat, pazarlama alanlarnda bata Trkmenistan ve Trkiye
olmak zere birok lkede yatrmlar bulunmaktadr.

39
 Tablo 2.4: alk Grubunun Sahip Olduu irketler

Yazl Basn Grsel ve itsel Medya Haber Ajans

Gazete TV Turkuvaz Haber Ajans
Sabah ATV
A Haber
Yeni Asr Minika TV Datm irketi
Takvim Turkuvaz Datm
Fotoma

Dergi Radyo Medya D Yatrmlar

Aktel Radyo Turkuvaz alk Maden letmelri A
Para Romantik Radyo alk Enerji

Forbes GAP naat

Bebeim ve Biz nternet Aktif Bank
Sinema Banka Kombetare Tregtare
Sofra webtv.atv.com.tr ALbTelecom
www.ahaber.com.tr/webtv
Home Art www.minika.com.tr Eagle Mobile
Global Enerji www.sabah.com.tr GAP Gneydou Tekstil
amdan
Oto haber

Kaynak: alk Holding (www.calik.com.27.10.2011)

2.2.1.7 Dou Grubu

Trk medyasnda ahenk ailesinin kontrol ettii Dou Grubu, gl bir

editoryal kadroya sahip haber kanal NTV ve yine AB grubu izleyici kitlesine hitap
eden CNBC-e gibi yayn organlarna sahiptir. Son dnemde elektronik yaynclk
alanna yeni kanallarla (Kral TV, Virgin Radyo) girmitir.

40
 Tablo 2.5: Dou Grubunun Sahip Olduu irketler

Yazl Basn Grsel ve itsel Medya Medya D Yatrmlar

TV Garanti Bankas
Dergi NTV Garantibank Moscow
National Geographic, NTV Spor Ganati Portfy
N. Geographic Kids CNBC-e Garanti Lesaing
Kral TV Garanti Factoring
CNBC-e Business e2 Garanti Emeklilik
Motor Boad Dou Otomotiv
Billboard Radyo TVTRK
Robb Report NTV Radyo Dou naaat
Kral Pop Antur Turizm

nternet Virgin radyo Garanti Turizm

www.ntvmsnbc.com
www.ntvspor.net Radyo N101 Dou Gayrimenkul
www.footbo.com.tr
Radyo Eksen Artvin HES
Radyo Voyage Aslack HES
Boyabat HES

Kaynak: Dou Grubu (www.dogusgrubu.com.tr/web.27.10.2011)

2.2.1.8 Kamunun Medya Sahiplii

Trkiyede kamu yayncl halihazrda 13 televizyon kanal, 6 ulusal, 6

blgesel, 1 yerel ve 2 uluslararas radyo kanal araclyla TRT tarafndan
yaplmaktadr. TRTnin televizyon kanallar; TRT 1, TRT Haber, TRT 3, TRT 4,
TRT Gap, TRT ocuk, TRT 6, TRT Avaz, TRT Trk, TRT Belgesel, TRT Mzik,
TRT Arapa, TRT Anadolu; radyolar ise; TRT FM, Radyo 1, Radyo 3, Radyo 4,
TRT Name ve TRT Ankara Radyosudur. 67

2.2.1.9 Dier Gruplar

Bunlarn dnda, Yeni afak gazetesiyle ve ulusal televizyon kanal TVNet

ile medyada varlk gsteren Albayrak Grubu,

67
http://www.trt.net tr.(25.05.2010)

41
 25 Ocak 2006 tarihinde gerekletirilen ihale ile satlan Star gazetesi ile
Kanal 24 medya sektrnde yer alan dier kurululardandr.

Yeni Dnya letiim; Kanal 7, lke TV (Haber 7), Kanal 7 INT, Radyo 7,
stanbulun Sesi, Haber7.com, rotahaber.com. tumspor.com, newstime7.com u
iermektedir.

Trk medya piyasasndaki yeni oluumlardan biri de, TGRT nin satyla
yerini alan Fox adl televizyon kanaldr.

Tuncay zkan 2003 ylnn sonlarnda ukurova Medya Grubundan ayrlm

ve 2004 ylnda Kanaltrk adyla bir televizyon kanal kurmutur. Kanaln kontrol
Mays 2008de Koza-pek Grubuna gemitir. Grubun sahibi Hamdi Akn pek
medya dnyasna 2005 ylnda Bugn Gazetesini satn alarak atlmtr.

Trkiyede ok sayda yayn kuruluu, dergi, TV kanal ve elektronik yayn

portal bulunmasna karn, medya sahiplik yapsnda younlama sz konusudur.
Trkiyede medya piyasas, toplam piyasa paynda nemli yeri olan ve oligopolistik
koullarda alan birka medya irketi ve bunun yan sra sektr iinde kk ve
orta boy iletmelerin oligopolistik piyasa koullar altnda faaliyet gsterdikleri bir
grnm sergilemektedir.

Gelinen noktada, Trkiyedeki byk medya holdinglerinin, yatay ve apraz

younlamalarla ok sayda radyo ve televizyon istasyonuna sahip olduklar, ayn
zamanda iletiimin basn, basm-yaym, mzik, internet ve biliim hizmetleri,
telekomnikasyon ve dijital hizmetler gibi olas btn alanlarna baaryla nfuz
ettikleri gzlemlenmektedir.68

68
Cem Pekman, Radyo-Televizyon Yaynclnda Rekabet ve Mlkiyetin Yasal erevesi ve
Uygulama, Rekabet Hukukunda Gncel Gelimeler Sempozyumu, Erciyes niversitesi, Kayseri, 2003

42
 Trkiyede medya sektrndeki younlamann yksek olduu ancak,
sektrdeki bu younlamann, Avrupa medya sektrnde yaanan, yaknsama ve
saysal teknoloji gibi dinamiklerin meydana getirdii, farkl sektrlerde faaliyet
gsteren firmalarn gerekletirdikleri birleme/devralma ve ortak giriimlerin neden
olduu younlama olgusundan farkl olduu, bu younlamann, medya ile birlikte
sanayi ve finans gibi medya d bir ok alanda da faaliyet gsteren byk sermaye
gruplarnn, sektrde ok gl bir yatay ve dikey yaplanmaya gitmi olmalarndan
kaynakland grlmektedir.69

1990larda medya patronlar finans sektr ile ok ili dl idi. Erol Aksoy;
ktisat Bankas A, Uzanlar; marbank T. A ve Adabank A, Ahmet zal; TYT
Bank, Mehmet Emin Karamehmet; Yap Kredi Bankas A ve Pamukbank A,
Aydn Doan; Dbank A, Enver ren; hlas Finans, Din Bilgin; Etibank Aye
sahiptiler. Burada yer alan bankalarn ounluunun sonu TMSFye devir ile
sonuland. Gnmzde alk Grubunun Aktif Yatrm Bankas A ile Dou
Grubunun Garanti Bankas A dnda medya sahiplerinin Trkiyede bankas
bulunmamakta olup, medya sahipleri ounlukla enerji sektrne younlamlardr.

2.2.2 Trk Medya Sektrnde Yabanc Sermaye

Trkiyeye yabanc sermaye girii zellikle 2006 ylndan itibaren art

gstermi ve medya sektrne yabanc sermayenin ilgisi artmtr. zelletirmenin
arlk kazanmas yan sra medya sahiplerinin bankalarnn batmas sonucu ortaya
kan finansal ihtiya da yabanc sermayeyi zorunlu klmtr. Trkiyenin byyen
bir lke olmas ve ekonomisindeki dzelme ve istikrar da yabanc sermaye iin cazip
bir yatrm alan oluturmutur. Fakat bunlarn tesinde byk irketlerin tm
dnyaya medya gibi nemli bir arala yaylma politikasnn olmas, Trkiyede de

69
Bayram Ali Gegil, Medya Piyasalarnda Hukuki Dzenlemeler ve Rekabet Hukuku Uygulamalar
Rekabet Kurumu Uzmanlk Tezi, 2005, s. 71

43
yabanc sermayenin artmasna yol amtr. Dier bir neden de reklamclk
sektrnn gelimesidir.

Trk Medyas iin yabanc sermaye kanunen snrlandrlmtr. Mevzuattaki

%25lik snrlama, ABnin temel serbestilerinden olan Sermayenin Serbest
Dolam ilkesi ile eliki iindeydi. Yeni mevzuat deiiklii ile bu oran % 50 ye
karlmtr. Dier lkelere nazaran yabanc sermeyenin Trk medyasna ilgisinin az
olmasnn sebepleri; mlga 3984 Sayl Kanunda yer alan % 25 yabanc snr,
medyann effaf olmamas ve karllk dzeyinin dk olmasdr. 6112 Sayl Kanun
ile Sermayenin Serbest Dolam ilkesi asndan nemli bir adm atlmtr.

Trkiyede ilk yabanc medya yatrmlarn 1971 yl balarnda, ABD ile

imzalanan Askeri Kolaylklar Anlamas uyarnca yayn yapmaya balayan
Amerikan radyolar oluturmutur.70

Yabanc Sermaye Genel Mdrlnn verilerine gre Trkiyede Basn

Yayn Sanayinde yabanc sermayenin firmalara gre dalmn izlemek mmkndr.
Ancak medya sektrndeki yabanc sermaye yatrmlarnn tamam yer
almamaktadr. Bunun nedeni baz yabanc sermaye ortaklklarnn hukuki baz
ykmllklerden kurtulmak iin yurtdnda kurulmu olmalar, bir ounun ise
yabanc sermaye ile ortaklk eklinde deil de lisans anlamas eklinde gereklemi
olmasdr. Trk medyasnda gerek anlamda yabanc sermaye yatrmlar CNN
TRK, dergicilik sektrnde yaanan Doan Burda Rizzoli ortakl ve Bir Numara
Yaynclk Hearst ortakldr. Trk televizyon yaynclnda yabanc sermaye girii
iki modelde gereklemitir. Birinci modelde iki irket eit hisseli olarak yeni bir
irket kurmutur (Joint Venture). Bunun rnei CNN TRKdr. Dier model

70
B. Kejanlolu, 2004, s.174.

44
rneini CNBC-enin oluturduu lisans creti ve krdan pay deme esasna
dayanan know-how transferidir.71

CNN in Trk medyasyla ilk ilikisi Doan Holding le balamamtr. Daha

nce Trkiyenin ilk haber kanal olan NTV ile bir output anlamas imzalamtr. Bu
anlama uyarnca NTV kanal ylda belli bir cret karlnda gnde bir saat CNNe
balanabilme ve onun canl yaynlarnda yine ayn sre iinde haber verebilme
hakkna sahip olmutur. NTV bu anlama ile Badat savanda, Kosova Savanda,
Prenses Dianann cenaze treninde CNNnin canl yayn balantlarndan
faydalanarak Trkiye ye annda haber geebilmitir. Ancak CNNnin Doan Grubu
ile ortaklk kurmasndan sonra bu anlama iptal edilmitir. Bunun zerine NTV,
BBC ile anlama yoluna gitmitir. CNN TRK n kurulmasndan sonra dnyann
herhangi bir yerinde gerekleecek haber deeri olan tm olaylarda CNNnin
yaynlarn ve imkanlarn Trkiyede kullanma hakk sadece 1999da yayna
balayan CNN TRKe aittir.72

Kanadal CanWest Grubu; Sper Fm, Metro FM, Joy FM ve Joy Trk
alarak Trk medyasna giri yapm, daha sona Trkiyenin radyo yayn yapan
nemli gruplarndan olan Spectrum Medya Grubuna devretmitir. FOX TV,
Trkiyedeki yayn hayatna 2007nin ubat aynda balamtr.73 Ayrca 2006da
Alman Axel Springer Doan TVnin % 25ini satn almtr.

Yabanc medya kurulularnn Trkiyedeki yatrmlar, Trk medyasnn

teknolojik ve ierik olarak gelimesi ve genilemesini salayabilir. AB mevzuat
erevesinde yabanc sermaye snrnn kaldrlmas gndeme gelirken temkinli
davranlarak sermaye paynn arttrlmasna gidilmitir.

71
Z. K. Kadolu, 2001, s.60
72
a.g.e. s.63
73
C. I. Bykbaykal, a.g.e. s.48

45
 Yabanc sermayedeki art yayncln teknik kalitesinin ykselmesi
bakmndan olumlu karlansa da, kamuoyunu ynlendirme ve gvenilir yaynclk
yapma konularnda ciddi endieleri de beraberinde getirmektedir.74

2.3 YOUNLAMANIN ORTAYA IKII VE ANALZ

Younlamann analizinin yaplabilmesi iin ncelikle younlama kavram

zerinde durulmaldr.

2.3.1 Younlama Kavram

ktisat literatrnde kullanlan tekelleme yerine artk daha ok younlama

kavram kullanlmakta olup, younlama belli bir alanda hakim g oluturmay
ifade eder. Medyada younlama ise, medya sahipliinin piyasaya hakim birka
irket elinde toplanmas olarak tanmlanr. Medyada younlama zel ve devletin
oluturduu bir pazar kouluyla ilgilidir. Bu pazar koulunda tekellemeye yol aan
egemen ekonomik yapnn karakterleri, mlkiyetin ekillenmesi ve mlkiyet
ilikileri, profesyonel ideolojiler ve i yap biimleri, yasal kurallarn ekillenmesi
ve uygulanmasyla ilikilidir. Medyada younlama ile medya rnlerinin
retiminde, datmnda ve tketimin ynlendirilmesinde etkili g elde edilir ve
uygulanr; dorudan ve dolayl olarak ilgili pazarda rakipler yatay ve dikey
younlamalarla ortadan kaldrlr; pazara giri organizasyonlarn rgtlenme
biimleri ve politikalaryla engellenir. Medyada younlama ayn zamanda
enformasyon okluu iddiasyla bilgi yoksunluunu ve bilgilik taslayan tketim
cehaletini ortaya karr ve besler.75

74
Abdullah zkan, Uluslararas Medya Tekelleri ve Trk Medyasnda Yabanc Sermaye,
http://www.tasam.org/index.php?altid=1480
75
rfan Erdogan, 2002, s.6.

46
 Getiimiz on-onbe ylda medya sektrnde pek ok satn alma ve birleme
gereklemi, byk medya imparatorluklar ortaya km ve yerel piyasalar birka
medya grubunun eline gemitir. Anti-tekel yasalarnn yrrlkte olduu ve
mlkiyete snrlamalar getirildii lkelerde bile televizyon irketleri, msamahakar
yasalardan, hukuki boluklardan, zayf denetleme mekanizmalarndan yararlanarak
hisse oranlarn korumu, hatta artrmtr. Bu irketler, sahiplerinin izlerini gizlemek
iin mlkiyet srlarn koruyan yabanc yasalara bavurmu, dzenleyici kurulularn
soruturmasndan kurtulmak iin ok-katmanl ve karmak mlkiyet yaplar
oluturmutur.76

Gnmzde hemen her lkede televizyon yayncl yeniden yaplanma

sreci yaamaktadr. Yaynclk alannn yeniden dzenlenmesine ihtiya
duyulmasnn temelinde ise yakn gemite yaanan baz gelimeler vardr. Neden
sonu ilikisi zerine kurulu bu gelimelerin birincisi, dereglasyon ile pazar
sisteminin liberallemesi ve artan rekabettir. kincisi; bilgisayar, grsel itsel medya,
telekomnikasyon gibi sektrlerin teknolojik ve ekonomik olarak birlemesi, yeni
rn ve hizmetler meydana getirmeleri anlamna gelen yaknsamadr. ncs de
sektrler aras yatay ve dikey entegrasyonlar sonucu uluslararas lee yaylan
younlamadr.77

Medyada younlama ekilde olmaktadr.

a) Yatay Medya Younlamas: Ayn sermaye sahibinin medya alanna farkl

irketlerle girerek birden fazla yayn organna sahip olmasdr. Genel izleyiciye
hitap eden bir televizyon kanalnn yan sra, ayrca bir de haber kanal kurmak
veya farkl hedef kitlelere seslenen gazete ve dergiler kartmak yatay
btnleme biimlerine rnek oluturmaktadr.

76
Avrupada TV Dz. Polt. ve Ba. zleme Raporu, a.g.e., 2005, s.68
77
Vedat akr, Birol Glnar Avrupa Birliine Uyum Srecinde Trkiyede Televizyon Yaynclna
Ynelik Dzenlemeler, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say:18, 2008, s 207

47
b) Dikey Medya Younlamas: Medya alannda farkl safhalarda sahipliin
olmas sonucu hakimiyet olumas. Hammadde kaynann ya da temel retim
girdilerinin temininden, nihai maln tketiciye ulatrlmasna kadar sren retim
zincirinin btn halkalarn kontrol etme biimindeki younlamann addr.
retim srecinin tamam tek bir merkezden kontrol edilmeye balandnda ise
tekelleme olgusu ortaya kmaktadr.

c) apraz Medya Younlamas: Ayn sermaye sahibinin medya alan dndaki

alanlarda da mlkiyet sahibi olmasdr. Yani grsel iitsel medya ile yazl basn
ya da internet salayclar arasnda sahiplik ve sermaye birlemesi yan sra
finans, retim, yatrm vb. alanlarda da sahipliin olmasdr. Bylelikle tek bir
sektre baml kalmann riskleri azaltlmak istenmekte, faaliyet alanlar
eitlendirilerek konjonktrel gelimelere kar koruma salanmaktadr.78

Dikey birleme ve satn almalar ayn sektrde/pazarda ve tedarik zinciri

iinde bulunan iletmeler arasndaki birleme ve satn almalardr. Dikey birlemeler
veya satn almalar, ileriye veya geriye ynelik olarak uygulanabilmektedir. Yatay
birleme ve satn almalar ayn sektrdeki rakipler aras birleme ve satn almalardr.
ok uluslu irketler yatay entegrasyonu tercih ederler. apraz birleme ve satn
almalar ise sektrdeki dier kurulularla yaplan birleme ve satn almalar ihtiva
etmektedir.79

Son yllarda yatay birlemelerde art grlmesinin nedeni ayn personelle

btn kanallar iletebilme ve bylece marjinal maliyetleri aa ekebilme
imkandr. Yatay birlemeler sektrdeki rakip saysn azaltarak rekabeti ortadan
kaldrr ve younlama orann artrr.

78
A. zkan, a.g.m. http://www.tasam.org/index.php?altid=1480
79
Hayri lgen, Kadri Mirze, letmelerde Stratejik Ynetim, 2004, s.315-316.

48
 Younlamay nlemek iin izleyici pay ya da reklam piyasasndan alnan
pay tavan olarak belirlenebilir. zleyici pay konusunda tavan getirmek baary
snrlandraca gibi reklam payn da her zaman salkl bir ekilde lmek zordur.

Trkiye deki grsel ve iitsel medya sektr younlamalar konusunda

saysal deerlendirmeler iin medya sektrndeki gruplarn sektrdeki paylarn
dikkate almak gerekir. Reklam gelirleri de sektrdeki younlama ile ilgili fikir
vermektedir.

2.3.2 Younlama lm Metodlar

Piyasada younlama olup olmadn lmek ve piyasa yapsn ortaya

koymak amacyla Younlama Oran (CR) ve Herfindhahl-Hirschman Endeksi
(HHI) gelitirilmitir.80

2.3.2.1 Younlama Oran (CR)

Piyasada younlama oran, endstrideki bir ya da birka firmann piyasann

yzde kan kontrol altnda tuttuklarn gsteren bir orandr. Bunun iin bir endstri
kolunda belirli saydaki en byk iki - drt - sekiz firma ele alnr. Bu firmalar
endstrideki toplam retim miktar iindeki piyasa paylar toplam hesaplanarak
piyasay ne lde kontrol edebildikleri saptanmaya allr. Dier bir ifadeyle
younlama oran endstrideki en byk birka firmann toplam retim hacmi
iindeki paylarn gstermektedir.81 Drt firma younlama orannn, % 40dan
byk olduu sektrler oligopol olarak kabul edilir.

80
M. E. nsal, 2000, s.436
81
Alev Sylemez, Medya Ekonomisi ve Trkiye rnei, Haberal Eitim Vakf, Ankara, 1998, s. 92.

49
2.3.2.2 Herfindhahl-Hirschman Endeksi (HHI)

HHI bir piyasadaki tm firmalarn pazar paylarnn karelerinin toplanmasyla

hesaplanan bir endekstir.

HHI = Xi
i= 1

Burada;

Xi; ninci irketin sektr iindeki pay

n; sektrdeki irket says

rnein, paylar % 35, %30, %25 ve %15 olan drt firmadan teekkl bir
piyasada;

HHI = Xi = 35+30+25+15
i= 1

HHI = 1.225+900+625+225

HHI endeksi 2.975 olarak bulunur. Uygulamada HHI indeksi 1000den kk

endstriler tam rekabet, 1000-1800 arasndaki endstriler monopolc rekabet ve
1800den byk endstriler oligopol olarak kabul edilir. irket birlemelerinde
kullanlan bu endekse gre 1800den byk olan ve oligopol olarak nitelendirilen
endstrilerdeki birlemeler nem arz etmektedir.82

82
M. E. nsal, 2000, s.436

50
 HHI endeksi Amerika Birkleik Devletleri Adalet Bakanl tarafndan
spesifik medya pazarlarndaki sahiplik younlamasnn deerlendirilmesinde
kullanlmaktadr.83 ABD Adalet Bakanl ve Federal Ticaret Komisyonuna gre;84

HHI < 100 : Rekabet dzeyi ok yksek

HHI < 1000 : Piyasa pek younlamam (rekabet dzeyi manasnda)

1000 < HHI < 1800 : Piyasada orta derece younlama var

HHI > 1800 : Piyasada yksek dzeyde younlama var

HHI = 10.000 : Tekel piyasa

olarak kabul edilmektedir.

Piyasalar asndan younlama oranlarnn gsterildii tablo aadadr.85

Tablo 2.6: ktisat Piyasalarnda Younlama Oranlar

Tam Monopoll
zellikler Rekabet Rekabet Oligopol Monopol

Firma says ok ok Az Bir

Homojen- Yakn ikamesi
rn Homojen Farkllatrlm Farkllatrlm yok
Giri
Engelleri Yok Yok Var Var
Fiyat
Kontrol Yok Biraz nemli nemli
%40dan
CR4 0 Kk %40dan Byk 100%
1000den
HHI kk 1000-1800 1800den Byk 10000

83
C. Edwin Baker, Media Concentration and Democracy: Why Ownership Matters. New York:
Cambridge University Press, 2007, s.58
84
Horizontal Merger Guidelines, US Department of Justice and the Federal Trade Commission,
Revised April 1997
85
M. E. nsal, 2000, s.437

51
 Radyo ve televizyonlarda younlamaya gtrecek durumlarn nlenmesi iin
lkelerin uygulad modeller ana hatlaryla u ekilde ifade edilebilir.86

a) zleyici Pay Modeli: Belirli bir zaman dilimi iinde bir zel veya tzel kii
tarafndan yaynlanan bir veya daha fazla kanaln toplam izlenme oran iindeki
azami izlenme yzdesini belirlemek amacn tamaktadr.

b) Lisans Sahiplii Modeli: Birden fazla lisansl radyo ve televizyon kuruluuna

sahip olma konusunda bir yaync kurulua snrlama getirme amacn tar.
rnein bir yaync kurulu, dorudan veya dolayl olarak, yasayla belirlenenden
daha fazla sayda yayn lisansna sahip olamaz. Bu model, lisans sahiplerinin
yasayla belirlenenden daha fazla sayda radyo ve televizyon kuruluunun ana
sermayesi zerinde kontrol hakkna sahip olamayacaklar eklinde de
uygulanmaktadr.

c) Gelir Pay/Frekans Snrlama Modeli: Bu model, iki kritere gre

uygulanmaktadr. lk kriter, ticari yaynlar iin mmkn olan toplam frekans
kapasitesine ilikin program kanallarndaki azami pay tanmlamaktadr. kinci
kriter, btn pazardaki toplam gelire gre bir pazardaki bir kurulua getirilen
tavan geliri ifade etmektedir.

d) Sermaye Pay/Yayn Lisans Modeli: farkl kritere gre uygulanmaktadr:

1) Herhangi bir yaync gz nne alndnda sermaye paynn tavan

snrlandrlr,

2) Sahip olunabilecek lisans says snrlandrlr,

3) Birden fazla yayn istasyonlarnn sermaye paylarna ilave snrlamalar

getirilir (r. Analog karasal yaynlar).

86
IRIS Special, Television and Media Concentration, Regulatory Models on the National and the
European Level, European Audiovisual Observatory, Strasbourg, 2001, s.2

52
 Medyada younlamay dzenlemek adna kanuni baz snrlamalar
getirilmektedir. Anayasaya oulculuun korunmasna ynelik hkmler konulmas,
rekabet hukuku hkmleri ve medya kanunu bunlardandr. Kamu yayncl da zel
sektr dengelemek amacyla kullanlabilmektedir. Medyada effafln salanmas
younlamay nlemek iin kullanlan bir yntemdir. Bunun iin lisanslama yaplr,
kurululara ynelik bilgiler tutulur ve bunlar veri taban olarak yaynlanr.

2.3.3 Younlamann Sebepleri

Son yllarda meydana gelen teknolojik gelimelerle birlikte medya,

telekomnikasyon ve internet sektrleri birbirine yaknsamtr.87 Yaknsama medya
sektrnde son yllarda meydana gelen nemli deiikliklerin arkasndaki itici
gtr. Medya sektrnde yaanan bu gelimeler yeni birtakm younlama
eilimlerini de beraberinde getirmitir. Medya sektrnde yaanan youn rekabet,
giri engelleri, lek ekonomileri medya younlamasn tetiklemitir.

Medya d sermayenin medyaya doru aknn birtakm stratejik nedenleri

bulunmaktadr. Bunlar; kitle iletiim aralarnn drdnc g olma paradigmas,
siyasi evrelerde itibar/bask arac olmas, toplumsal denetim, dier sektrlerdeki
riskli sermayenin riskinin azaltlmas ve buralardaki yatrmn etkinliinin
arttrlmas, kredi almlarnda ve kamu ihalelerinde nfuz salamak, dier
irketlerinin reklamnn yaplmas iin gazete karma, radyo/televizyon kurma
yolunun seilmesi ve bylece ok byk reklam harcamalarndan kanlmas, medya
kullanlarak pazarlama faaliyetlerinin artrlmas ve ticaret olarak saylabilir.88 Ancak
zellikle zerinde durulan konu bu gelimenin ekonomik nedenlere bal olduu ve
bilhassa ada ekonominin niteliklerinden kaynaklanddr. Medya kurulularnda

87
Green Paper on the Convergence of the Telecommunications, Media and Information Technology
Sectors, and the Implications for Regulation. Towards an Information Society Approach,
COM/97/623, http://europa.eu.int/ISPO/convergencegp/97623en.pdf,
88
Cem PEKMAN, Medya Sahipliinin Dzenlenmesi Sorunu: Kresel ereve ve Trkiye rnei,
Avrupa Birlii ve Trkiyede letiim Politikalar (Derleyenler Mine Gencel Bek ve Deirdre Kevin),
Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 2005, s.251.

53
da verimliliin arttrlabilmesi ve en ok karn elde edilmesi aray younlamann
en nemli nedeni gibi grnmektedir.89

Piyasaya girite karlalan byk sermaye gereksiniminin yan sra, retim

ve datmn yksek maliyetleri, medyalar aras rekabet, buna karn reklam
gelirlerinin snrl olmas, yatay ve dikey birlemeler ve baz hkmet politikalar
gibi unsurlar younlamay artrmaktadr.90

2.3.4 Younlamann Oluturduu Sorunlar

Medya rnleri ve hizmetleri hem ekonomik hem de kltrel deer

tadndan, bu ift karakterinden dolay medya politikasnda deer atmas
olumaktadr. Medya younlamas artt zaman bir tarafta rekabet etme dier
tarafta medya oulculuunu ve eitliliini salamak hususlarnda atma ortaya
kmaktadr.91

Medyada younlama, her eyden evvel dnce ve anlatmda oulculua

kar bir oluum olup, demokratik toplum dzeninde dnce zgrlne kart
yaplarn olumasna neden olabilir.

Medyada younlama ierikte eitlilik yerine standartlamaya ve bilgi

kaynaklarnn saysnda azalmaya neden olabilir. Medyada hakim olan sermaye,
kendi karlar dorultusunda hareket edip ekonomik veya siyasi gndemi
belirleyecek tarafl davranlar sergileyebilir. Medyada younlama, medya

89
Hfz Topuz, Korkmaz Alemdar, Basnda Tekellemeler, stanbul. letiim Aratrmalar Dernei,
1989, s.10
90
Gillian Doyle, Understanding Media Economics, (First Edition), Sage Publications, London, 2002
91
Natascha Just, a.g.m. 2009, s.97-117

54
irketlerinin kontrollerini ellerinde bulunduranlara kamuoyunu etkileme ve
ynlendirme imkan vermektedir.

Medya sahipleri medyann serbestlemesini, snrlarn kaldrlmasn

savunurken sermayenin ayn elde toplanmas oulculuktan uzak, tek ynl bir
enformasyon ortaya koymaktadr. Bununla birlikte tm dnyada ayn dnen, ayn
yaayan bir tketim toplumu oluturulmaktadr. Piyasaya giriin zorlamas dier
zayf medya irketlerinin rekabet gcn azaltmakta ve oligopolistik bir yapnn
ortaya kmas kanlmaz olmaktadr. Medya sektr sadece ekonomik deil ayn
zamanda toplumsal etkiye de sahip olduundan oluacak oligopolistik yapnn
olumsuz etkileri dier sektrlere nazaran daha fazla olacaktr.

Hkmetlerin uygulamalar ve yasalardan ziyade medyadaki sermaye

sahiplerinin karlar dorultusunda toplumu deerlerinden uzaklatrarak istedikleri
grlere doru ynlendirme amalarn gtmeleri durumunda medya bamszl
zedelenecektir.

Tekellemelerin oluturduu sonulardan bir bakas ise, medya gruplarnn,

ok uluslu ortaklklarn karlarna hizmet etmeleridir.

2.3.5 Trk Medyasnda Younlamann Belirlenmesi

2.3.5.1 Televizyonlarn zlenme Oranna Gre Younlama Analizi

Younlama metodlar kullanlarak medyada younlama duruma bakmak

iin eitli veriler kullanlacaktr. Aadaki tabloda kanallarn izlenme oranlar yer
almaktadr. Medya gruplarnn televizyon izlenme oranlarna gre younlama
analizine bakarsak:

55
 92
Tablo 2.7: 2011 yl Nisan Ayna likin Kanallarn zlenme Paylar:

ORAN %
KANALLAR TM GN PRME TME
ATV 11,7 11,3
BLOOMBERG TV 0,3 0,6
BUGN TV 0,1 0,1
CARTOON NETWORK 1,3 0,6
CNE 5 0,3 0,4
CNBC-E 0,6 0,3
CNN TURK 0,6 0,5
FLASH TV 1,9 1,6
FOX TV 8,9 8,2
HABER TURK 1 0,9
KANAL 7 3,4 3,1
KANAL A 0,2 0,2
KANAL D 15,8 22,1
KANAL TURK 1,4 1,4
KRAL TV 0,3 0,1
MAXI TV 0,1 0,1
NATIONAL GEOGRAPHC 0,1 0,1
NTV 1,3 1,1
NTV SPOR 1,2 1
POWER TURK 0,2 0,1
SAMANYOLU TV 4,2 4,8
SAMANYOLU HABER 0,2 0,2
SHOW TV 9,4 13,8
SKYTURK 0,2 0,1
STAR TV 6,8 6,7
TGRT HABER 0,2 0,1
TNT TV 1,5 1
TV 8 1,1 1,2
LKE TV 0,1 0,1
YUMURCAK TV 1,7 0,7
DER 23,9 17,5
TOPLAM 100 100
Not: TRT izlenme pay lmlerinde yer almamaktadr.

92
http://medyaradar.com/haber/rating-61451/nisan-ayinda-en-cok-hangi-haber-kanali-izlendi-iste-
tum-kanallarin-izlenme-oranlari.html.(25.05.2011)

56
 Medya gruplarnn sahip olduklar televizyonlarn tm gn ve prime time
izlenme oranlarna gre toplam paylar aadaki tabloda grlmektedir;

Tablo 2.8: Medya Gruplarnn zlenme Paylar

Gruplar Tm gn Prime time

Doan 26 30,9
alk 11,7 11,3
ukurova 9,6 13,9
News Corp. 8,9 8,2
Samanyolu 6,1 5,7
Kanal 7 3,5 3,2
Dou 3,4 2,5
pek 1,5 1,5
Ciner 1,3 1,5

ekil 2.1: Medya Gruplarnn zlenme Oranlarna Gre Sralanmas

57
 Medya gruplarnn izlenme oranlarna gre HHI endekslerine baktmz
zaman;

Tm gn iin;

HHI = Xi = 26+11,7+9,6+8,9+6,1+3,5+3,4+1,5+1,3
i=1

HHI= 676+136,89+92,16+79,21+37,21+12,25+11,56+2,25+1,69

HHI= 1049,22

Prime time iin;

HHI = Xi = 30,9+11,3+13,9+8,2+5,7+3,2+2,5+1,5+1,5
i=1

HHI= 954,81+127,69+193,21+67,24+32,49+10,24+6,25+2,25+2,25

HHI= 1396,43

Hem tm gn hem de prime time iin HHI endeksi 1000-1800 aralnda

gereklemi olup, piyasada orta derecede bir younlama olduu grlmektedir.

Medya gruplarnn izlenme oranlar baz alnarak Younlama Oran (CR)

yaklamna gre younlamaya baktmz zaman;

zlenme oranlarna gre ilk drt grubu yani Doan, alk, ukurova, News
Corporation gruplarn ele aldmzda, drt firma younlama orannn (CR) tm
gnde, %56,2 prime timeda ise %64,3 olduu grlmektedir. Drt firma

58
younlama oran yaklamna gre orann % 40tan byk olduu sektrler oligopol
olarak kabul edildiinden, mezkur oran dikkate alndnda televizyon sektrnn
oligopol piyasas olduu sylenebilecektir.

2.3.5.2 Gazete Sektrndeki Younlama Analizi

06.06.2011-12.06.2011 tarihleri aras gazetelerin ortalama gnlk sat

rakamlar 93

Tablo 2.9: Gnlk Gazete Sat Miktarlar

GAZETE SATI GAZETE SATI

ZAMAN 950.370 MLL GAZETE 56.501
POSTA 463.750 CUMHURYET 54.609
HRRYET 439.115 TARAF 53.827
SABAH 356.605 YEN A 51.437
SZC 266.050 YEN ASYA 51.103
HABERTRK 238.645 A.OK 47.869
P.FOTOMA 214.568 YEN AKT 44.141
FANATK 186.830 AYDINLIK 41.404
STAR 151.541 FOTOGOL 37.549
MLLYET 145.528 YEN ASIR 32.341
TRKYE 145.163 EFSANE FOTOSPOR 17.612
AKAM 135.507 ORTADOU 12.887
VATAN 117.927 YEN MESAJ 6.738
TAKVM 110.943 BRGN 6.119
YEN AFAK 103.761 G.EVRENSEL 5.927
GNE 101.337 T.DAILY NEWS 5.376
BUGUN 90.853 TODAYS ZAMAN 5.013
YEN RADKAL 62.433 HRSES 2.116
TOPLAM 4.813.495

93
http://www.medyatava.com/tiraj.asp.(15.06.2011)

59
 Medya gruplarnn sahip olduklar gazetelerin sat rakamlarnn toplam ve
sektrdeki paylar aadaki tabloda grlmektedir;

Tablo 2.10: Medya Gruplarnn Gazete Paylar

Gruplar Gazete Sat Sektr Pay (%)

Doan 1.157.504 24,05
Feza 955.383 19,85
alk 714.457 14,84
Demirren/Karacan 263.455 5,47
Ciner 238.645 4,96
ukurova 236.844 4,92
hlas 145.183 3,02
pek 90.853 1,89

ekil 2.2: Medya Gruplarnn Gazete Sat Oranna Gre Sralanmas

60
 Medya gruplarnn gazete satlarnn sektrdeki paylarna gre HHI
endekslerine baktmz zaman;

HHI = Xi = 24,05+19,85+14,84+5,47+4,96+4,92+3,02+1,89
i=1

HHI= 578,40+394,02+220,22+29,92+24,6+24,20+9,12+3,57

HHI= 1284,05

Gnlk gazete sat ortalamalarna gre HHI endeksi 1000-1800 aralnda

gereklemi olup, piyasada orta derecede bir younlama olduu grlmektedir.

Medya gruplarnn gazete sat oranlar baz alnarak Younlama Oran (CR)
yaklamna gre younlamaya baktmz zaman;

Gazete sat oranlarna gre ilk drt grubu yani Doan, Feza, alk,
Demirren- Karacan gruplarn ele aldmzda, drt firma younlama orannn
(CR) %64,21 olduu grlmektedir. Drt firma younlama oran yaklamna gre
orann % 40tan byk olduu sektrler oligopol olarak kabul edildiinden, mezkur
oran dikkate alndnda gazete sektrnn oligopol piyasas olduu
sylenebilecektir.

2.3.5.3 Televizyon Reklam Harcamalarna Gre Younlama Analizi

ncelikle genel reklam piyasasndaki 2008-2010 yllar arasndaki

televizyon, basn, radyo ve internet reklam harcamalarna baktmz zaman; 2008
ylndaki kresel kriz sonras bu drt sektr iin toplam reklam harcamalarnn 2009
ylnda azaldn, 2010 ylnda ise toparlanarak %30a yakn art gsterdiini
grmekteyiz. Sektr baznda bakarsak, basn sektrnn reklam harcamalarnn

61
dtn, internet ve televizyon reklam harcamalarnn paynn ise arttn
gryoruz.

Tablo 2.11: Medya Reklam Harcama Paylar

milyon TL 2008 Pay (%) 2009 Pay (%) 2010 Pay (%)

Televizyon 1.687 57,01 1.442 57,00 2.017 62,52

Basn 1.066 36,03 818 32,33 855 26,5

Radyo 111 3,75 88 3,48 103 3,19

nternet 95 3,21 182 7,19 251 7,78

Toplam 2.959 100,00 2.530 100 3.226 100

Kaynak: Reklamclar Dernei (12.06.2011)

Aadaki tabloya bakldnda da en ok reklam alan 10 televizyon kanalnn

reklam adet ve sreleri grlmektedir. Bu tablodan kanallarn yaynlad reklam
adet ve srelerinin izlenme paylar ile doru orantl olmad grlmektedir.

Tablo 2.12: TV Kanallar Reklam Sreleri

Kanal Saniye Adet

STV 5.616.092 308.730
ATV 5.310.960 282,489
NTV 5.015.424 247,621
KANAL 7 4.861.129 241,963
FOX TV 4.769.734 223,691
STAR TV 4.701.178 234,643
SHOW TV 4.667.187 244.150
KANAL D 4.641.561 245,453
CNN TRK 4.335.574 240,706
CNBC-e 4.064.896 201.160
Kaynak: Marketing Trkiye (12.06.2011)

62
 NC BLM
AB LKELER ve DER BAZI LKELERDE MEDYA SAHPL ve
DZENLEMELER

Yaynclk sistemi olarak Avrupa ve Amerika modeli bulunmaktadr. Avrupa

modelinde lkelere gre deimekle birlikte kamu hizmeti yayncl, Amerika
modelinde ise ticari yaynclk hakimdir. Son dnemde ise iki sistemin de yer ald
karma model n plandadr. Artk pek ok lkede ticari yaynclk arlk kazanm
ve medya sektr kamu hizmeti anlayndan uzaklaarak ticari bir alana
dnmtr.

3.1 AB VE DER LKELERDE MEDYA SAHPL

Avrupada 1980 ncesinde yaynclk, byk ounluu devlet tekelinde olan

zerk kurumlara braklmtr. Daha sonra Avrupada medyada dereglasyon
(zelleme / serbestleme) sreci balamtr. Avrupada Avrupa Birliinin etkisiyle
ulusal yaynclktan te bir Avrupa medyas grlmektedir. AB lkelerinde medya
mlkiyeti ok uluslu irketlere aittir.

Avrupa genelindeki televizyon pazarlar benzer yapsal zellikler tamakta,

pek ok lkede gl bir kamu hizmeti yayncl ve az sayda irketin
hakimiyetinde olan bir zel yaynclk sektr bulunmaktadr. Baltk lkeleri gibi
daha kk olanlarda ise, reklam kaynaklarnn azl bir ya da iki operatrden daha
fazlasn ayakta tutacak pazar potansiyeli meydana getirmedii iin kanal says
olduka snrldr. Ticari yayncln balad 1980lerin ortasndan gnmze,
Vivendi ve Bertelsmann/RTL gittike genileyerek Avrupann en byk ticari yayn
grubu haline gelmitir. zel yaynclk alanna hakim olan az sayda kanal genel
olarak uluslararas medya irketlerinin mlkiyetindedir. Bu irketler televizyonun
yan sra, radyo ve basn sektrnde de faaliyet gsteren, btnleik yapdaki

63
multimedya oyuncularndan olumaktadr. rnein, Mediaset, NewsCorp, Bonnier,
Bertelsmann/RTL ve Axel Springer gibi byk irketlerin tm hem yaynclk, hem
de basn alannda faaliyet gstermektedir.94

Avrupada nfuzlu bir dorudan yabanc medya yatrm sz konusudur.

rnein Rupert Murdoch, Fransada Hachette grubu ve Hersant, Alman
Bertelsmann grubu ve Springeri, talyada da Berlusconiyi satn almtr. Alman
Bertelsmann o dnem dnyann en byk grsel-iitsel aralar reten iletmelerinden
biridir. Yine Murdochun sahibi bulunduu News Corporation ngilterede byk
gazete ve yaynevlerine sahip olduu gibi, ngilterenin dorudan uydu yayncl
hizmeti veren British Sky Broadcasting kuruluunun da ounluk hisselerine sahip
bulunmaktadr.95

Orta ve Dou Avrupadaki en byk blgesel medya kuruluu, ABD

merkezli Central European Media Enterprises (CME) dr. Getiimiz 15 ylda bu
irket, alt lkede at dokuz kanalla geni bir yayn ebekesi oluturmutur.
Bertelsmannn paras olan Alman RTL grubunun Macaristan ve Hrvatistanda
kanallar vardr ve grup yeni kanallar satn almay planlamaktadr. sve merkezli
Modern Times Group (MTG) her Baltk Cumhuriyetinde de ulusal kanallara
sahiptir. Rupert Murdochn News Corporation Bulgaristann en byk televizyon
kanalnn ve faaliyetlerini Macaristan da srdren SBS Broadcastingin sahibidir.
apraz mlkiyete kar hkmlerin bulunduu lkelerde bile sahiplii gizlemek iin
karmak yntemlere bavurulmakta ve bylece dikey younlama artmaktadr.
apraz mlkiyete kar sk snrlamalarn bulunduu Slovakyada bile yerel medya
imparatoru Ivan Kmotrfk televizyon kanalnn yan sra lkedeki en byk gazete
datm a olan Mediaprint Kapa Pressegrossonun hisselerine de sahiptir.96

94
Avrupada TV Dz. Polt. ve Ba. zleme Raporu, a.g.e, 2005.s.123
95
G.Ulu, 2003, s.278.
96
Avrupada TV Dz. Polt. ve Ba. zleme Raporu, a.g.e., 2005. s.68

64
 Fransada genel olarak devlet tekeli hakim olmutur. 1982 ylnda karlan
yasa ile devlet tekeli kaldrlarak zel sektrn de iletiim alannda sz sahibi olmas
salanmtr. Yaynclk Yksek Konseyi (Counseil Superieur de Laudiovisiuel-
CSA) da bu kanunla kurulmu ve uydudan, karasal ve kablodan yaplan tm
yaynlar denetlemekle grevlendirilmitir.

talya da 1970 lere kadar RAI devlet tekeli olarak tek yayncdr. lkemizde
90larda yaanan zel televizyon karmaas talyada daha once 70lerde yaanmtr.
Dier Avrupa lkelerine gre talyan yayncl, younlama ve bamsz yaynclk
sorununu daha youn yaamaktadr. talyada medya izleme kurumlar ve siyasetiler
Babakan Berlusconinin hem kamu hem de zel yaynlar zerindeki nfuzuna
dikkat ekmektedir, medyann tahminen %90n elinde bulunduran Berlusconinin
Mediaset adl medya imparatorluu da talyada en ok izlenen kanallar bnyesinde
toplamaktadr. Yani Rai ve Mediaset talyan medyasn ellerinde tutarak siyasi bir
ara olmak iin potansiyele sahip grnmektedir.97 talyann dzenleyici kurumu
AGCOM tarafndan uygulanan kurallar sektr tarafndan belirlenen daha az
mdahaleci, liberal politikalardr.

ngilterede radyo televizyon yayncl her zaman kamu hizmeti yayncl

kavram erevesinde dzenlenmi olup, bu anlay dorultusunda etkinliklerin
erevesini ve niteliini belirleyen birok kural ve dzenleme bulunmaktadr.
ngilterede ister kamusal, ister zel radyo ve televizyon olsun faaliyete geebilmesi
iin Parlamentodan n izin alnmas gerekmektedir. Parlamentodan yayn izni
alabilmenin n koulu da kamu hizmeti anlayn benimsemekten gemektedir.
Dier bir deyile yayn faaliyetine balanmasnn art; halk haberlendirme, eitme
ve elendirme grevlerini yerine getirmenin yan sra kendisinden beklenen nitelik
ve standard salamay kabul etmek demektir.98

97
lke rehberi: talya, http//www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004/01/040112_italya_rehber.shtml
98
Ali Balabanlar, Uydu Yayn Teknolojisinin Boyutlar ve Trkiyede Radyo Televizyon
Yaynlarndaki Devlet Tekelinin Kalkmas, Doktora Tezi, Marmara niversitesi SBE, stanbul, 1996,
s.48

65
 Kamu hizmeti yayncl sisteminin dnyadaki en bilinen ve baarl rnei
olan BBC, birok lkedeki yaynclk dzenlemelerine model tekil etmektedir.
BBCnin kanunla deil de kraliyet fermanyla kurulmas, onu uzun yllar siyasi
iktidarn basklarndan uzak tutmutur. Dolaysyla BBC siyasi iktidarn etkisinden
uzak ve zerk bir kurum olarak dnya apnda n yapmtr.99 1954te bamsz
televizyon rgt ITVnin kurulmasyla devlet tekeli son bulmutur.

Birok Britanya Uluslararas Medya Aktivitesi, Amerikadadr. Britanyann

ana medya varlklar dnya haber kanallarndadr. (Reuters, Finansal Times, The
Economist ve BBC). WPP Reklamclk Grubu en byk Amerikan Ajanslarnn
sahibidir (J. Walter Thompson, Ogilvy & Mather, Young & Rubicam).100

Amerika Birleik Devletlerinde radyo ve televizyon kurulularnn

hkmetle ilikileri yok denecek seviyededir. Radyo-televizyon istasyonlarnn
kurulup iletilmesi zel sektrn elindedir. Devlet sadece genel olarak teknik ve
hukuki dzenlemeleri yapar. Kurallara uyan herkes radyo-televizyon istasyonu
kurabilir ve yayn yapabilir.101

Bugn ABDde faaliyet gsteren pek ok gazete byk iletmelerdir.

ABDde 10 kiiden 8i gazete okumaktadr. ABD radyo ve televizyon yaynclnda
nc olmu ve gnmzde bu konumunu srdrmektedir. Gnmzde ABDde
onbine yakn radyo kanal, binbeyze yakn televizyon istasyonu bulunmaktadr.
ABDde ki radyo ve televizyonlarn says olduka ok olmasna ramen, medya
younlamasnn az olduu sylenemez, nk medya byk oyuncularn kontrol
altndadr.

99
Metin Ik, Dnya ve Trkiye Balamnda Kitle letiim Sistemleri, Eitim Kitabevi, Konya, 2002,
s.129
100
Mary Kelly, Gianpietro Mazzoleni, Denis McQuail, The Media in Europe, The Euromedia
Handbook, Londra, 2004, s. 263
101
Jale Sarmak, Radyo-Televizyon Yaynlarnda Denetim Yntemleri, Marmara niversitesi
Yaynlar, No: 519, stanbul, 1993, s. 45

66
 ABDde kamusal yayncl dier lkelerdeki benzerlerinden ayran temel
zellik bu televizyon istasyonlarnn devlet televizyonu deil, kamu yarar gden
bamsz kurulular olmalardr. Bu dorultuda istasyonlarn kendi aralarnda PBS
ad verilen kr amac gtmeyen zel bir korporasyon oluturmulardr. PBS devlete
bal olmad halde gelirinin %20si devlet tarafndan, dier ksm da ye
istasyonlar tarafndan karlanr. Kendisi program retmeyen PBS, bamsz yapmc
firmalar tarafndan retilen programlarn kendisine bal televizyon istasyonlarna
datlmas ile uramaktadr. Eitsel ve kltrel programlarn datmn yapan
PBSnin yeleri niversiteler, kolejler, eyalet ynetimleri, belediyeler ve yerel eitim
servisleridir.102

ABDde medyada ortak giriimler nemli bir arla sahiptir. Dev

Amerikan medya kurulular, bu gleriyle gndemi belirleme ve ynlendirme
gcne sahip olmaktadrlar. ABDde medya devi olarak saylan en byk sekiz
medya kuruluundan her biri, ortalama olarak ilk tabakann dier be iletmesiyle
ortak giriime sahiptir -mlkiyeti ortak paylarlar-. Bunlarn genellikle birden fazla
giriimde ortaklklar bulunduundan srekli ibirlii halindedirler. Bu duruma rnek
olarak unlar gsterilebilir; John Malone Time Warner, News Corporations, Viacom
ve Liberty Mediann byk hissedarlarndandr. Gordon Crawfordun Capital
Research&Management Company adl irketi; Viacom, Time Warner, News
Corporation, Clear Channel ve USA Interactive irketlerinin en byk be
hissedarndan biridir.103

TimeWarner, dnyann en byk medya holdingi olma vasfna sahiptir.

CNN, Headline News, TBS, TNT, Turner Classic Movies, The Carton Network ve
CNN-ST Time Warnera aittir. Medya sektrnde sz sahibi olan dier irketler,
Gannett irketi, Tribune irketi, Advance Publications Inc irketi, Knight Ridder

102
Hfz Topuz, Birleik Amerika, Yarnn Radyo ve Televizyon Dzeni, Tses ve lad Yayn,
stanbul, 1990, s.5.
103
Robert McChesney, Medyann Sorunu 21.Yzylda letiim Politikalar, (The Problem of Media)
2004, s.238.

67
Inc. irketi, Cox Enterprises Inc. irketi, Hearst irketi, The Washington Post
irketi, Dow Jones irketi, McGraw-Hill Companies Inc. Grubu, The Readers
Digest Association Inc. Grubu, The E. W. Scripps irketi, Mort Zuckerman Grubu,
Ralph Roberts ve Brian Robertsin Comcast irketi, The McClatchy irketidir.

ounluu pazara medya irketi olarak girmemi olan ve ounluu ABD

kkenli olmayan Amerikan medya tekellerini yle sralayabiliriz:104

1. General Electric irketi: Bu grup, medya alannda da byk bir gtr.

ABDdeki dev televizyon imparatorluundan ilk srada yer alan NBC Televizyon
ebekesi, General Electric irketinin kontrolndedir. General Electric irketi, Dow
Jones irketiyle ortaklaa, ekonomi haberleri arlkl CNBC ebekesinin sahibi
olduu gibi, dnyann en byk bilgisayar yazlm irketi Microsoftla ortaklaa
MSNBC kablolu haber kanal ve internet haber sitesinin de sahibidir.

2. Viacom irketi: Viacom, ABDnin ikinci dev televizyon imparatorluu olan CBS
televizyon ebekesinin sahibidir. Bu medya irketi, nl mzik kanal MTVnin de
sahibidir. Hollywoodun nde gelen film yapm ve datm irketlerinden Paramount
Pictures, Viacoma aittir. nl yaynevi Simon&Schuster, The Free Press, Pocket
Books, Scribner de bu grubun iinde yer alyor. Video, DVD ve video oyunlar
alannn nde gelen irketi Blockbuster de Viacoma bal bir irkettir. Viacomun
radyo birimi Infinity Broadcasting 185 radyo istasyonuna sahiptir.

3. Walt Disney irketi: ABDnin nc dev televizyon imparatorluu olan ABC

Televizyon ebekesi, Walt Disney irketinin bir koludur. Walt Disney Grubu,
Hollywood un nde gelen yapmclarndan Hollywood Pictures, Miramax Films ve
Touchstone Picturesn sahibi olarak sinema alannda da byk bir tekeldir.

104
ABD, Medya ve niversite Sistemi, http://www.urundergisi.com/makaleler.php?ID=224,

68
4. News irketi: ABDnin drt numaral televizyon ebekesi Fox TV, medya
patronu Rupert Murdocha ait News Corporation grubunun bir koludur.
Sinemacln byklerinden Twentieth Century Foxda News irketine aittir. nl
Harper Collins yaynevi ile bu yaynevinin ncil ve Hristiyanlk kitaplar yaynnda
uzman kolu Zondervan da bu grubun iinde yer alr. Los Angeles Dodgers beyzbol
takm da News irketinin sahipliindedir. ngilterede faaliyet gsteren Sky TV de
irkete aittir.

Federal letiim Komisyonu (FCC) ABDde yayn haklar iin lisans datan
ve sektr kamu yararn gzeterek dzenleyen ve denetleyen kurulutur. 1934
ylnda ABD Kongresinden Communications Act (letiim Kanunu) geer. Kanunun
amac iletiim aralarn ieren yeni bir devlet politikas oluturmaktr. Bu kapsamda
bir de FCC (Federal Communications Commission) kurulmutur. 1934 tarihli
letiim Kanununa gre, bir kamu hizmeti olarak kabul edilen radyo ve televizyon
yaynlar yapmak isteyen zel kii ve kurulular, yayn hakkn elde etmek iin bir
lisans almak zorundadrlar. Bu lisans FCC verecektir.105

3.2 AB VE DER LKELERDE MEDYA SAHPL DZENLEMELER

ABnin medyada younlamay nleme konusunda genel bir dzenlemesi

bulunmamaktadr. Genel rekabet kurallar uygulanmakta ve her lke kendisi
dzenleme yapmaktadr.

AB, Lizbon Stratejisi ile belirledii, dnyann rekabet gc en yksek,

dinamik bilgi ekonomisine ulama hedefi dorultusunda youn bir teknik altyap ve
mevzuat gelitirme faaliyeti ile rakipleri olan ABD ve Japonyann nne geme
abas ierisindedir. Yayncln Avrupa ierisinde snr tanmadan serbeste

105
R.McChesney, 2004, s.45.

69
dolamn ngren ekonomi merkezli dzenlemeler ise hzla deien medya
endstrisini yeterince dzenleyemedii, tekelleme konusundaki nlemlerin
yetersizlii ve oulculuun gvence altna alnamamas gibi konularda
eletirilmektedir.106

ABde Snr Tanmayan Televizyon Ynergesinin kurallarnn

uygulanmas her ye devletin iitsel-grsel endstriyi dzenlemekle sorumlu ulusal
mercilerinin sorumluluuna braklmtr. ye devletler, Ynerge kapsam dndaki
ulusal yaynclk sistemleriyle ilgili dier dzenlemeleri yapmakta bamsz
braklmlardr. Bu noktada rnein idari yaplanma, yayn lisanslarnn verilmesi ve
vergilenmesi, program ierikleri ve denetim konular ye devletlerin tasarruflarna
braklmtr.107 Bu hususlardan yola klarak, ngilterede medya sahiplii
konusunda daha liberal politikalar izlenirken Fransada daha muhafazakr politikalar
izlenmektedir.

Bu konuda Avrupa lkeleri kendileri medyada yatay ve dikey younlamay

nleyici nlemler almaktadrlar. Yatay younlama oran ile ya da say ile
snrlanabilmektedir. rnein, Almanyada TV kanalnn izleyici oran en fazla %
30, Britanyada % 15 olabilmektedir. Fransada bir grubun TVdeki sermaye pay %
49dan fazla olamamaktadr. spanya ve Portekizde radyo ve TVde % 25ten fazla
paya izin verilmemektedir. spanyada bu payn yan sra say ile de snrlamaya
ilikin dzenleme yaplarak, bir kii ya da kurumun, ancak bir TV kanalna sahip
olabilecei dzenlenmitir.108

Genel olarak basnda snrlama ise daha az grlmektedir. talyada bir

gerek ya da tzel kii ulusal basnda %20den fazla kontrol hakk elde

106
V. akr, B.Glnar, 2008, s.207
107
www.acte.be/EPUB/easnet.dll/GetDoc?APPL=1&DAT_IM=019906
108
Mine Gencel Bek, Avrupa Birlii ve Trkiyede letiim Politikalar -Kreselleme, letiim
Endstrileri ve Kimlikler, mit Yaynclk, Ankara, 2003, s.43.

70
edememektedir, bu oran blgesel basn iin ise %50 olarak uygulanmaktadr.
Fransada tm tirajn % 30undan fazlasn alan grup bir gazete daha
yaymlayamamaktadr. Almanya ve Britanyada birlemeler ya da satn almalar, eer
belli bir orann zerindeyse, bu durum rekabetle ilgili kurumlara bildirilmektedir.
Britanyada bir kiinin sahip olduu gazetelerin tiraj 500 bini geiyorsa, yeni bir
gazete yaymlayabilmesi Ticaret ve Sanayi Bakanlnn (Secretary of State for
Trade and Industry) iznine baldr.109

Avrupada dikey younlama konusunda, yani farkl medyada yaylmay

nleme konusunda yaplan dzenlemeler yatay younlama konusunda yaplanlardan
daha fazladr. rnein; Almanyann deiik eyaletlerinde bu konuda farkl
uygulamalar vardr. Hamburg ve Bremende radyo ve televizyonda %25 snrlamas
uygulanmaktadr. Hollandada eer bir kii basnn %25ini kontrol ediyorsa,
yaynclk lisans verilmemektedir. Avusturyada bir basn patronunun radyo ve
kablo/uydu yaynnda oran en fazla % 26 olabilmektedir. Britanyada 1996da kan
yasaya gre ise, ulusal tirajn % 20sinden fazlasna sahip gazeteler ulusal ve
blgesel TVnin % 20sinden fazlasna ortak olamamaktadrlar. Bunlara ek olarak,
pek ok lkede yabanc sermayeye de snrlamalar getirilmektedir. rnein,
svirede radyo TV lisans iin bavuranlar svireli olmal ya da svirede etkinlik
gsteren bir broya sahip olmaldr. Fransada radyo ve TVde yabanc pay en fazla
% 20dir. Yunanistanda yabanc mlkiyet %25 ile snrlanmaktadr. Almanyada
eyaletlerde, sadece Alman vatandalar %50 ya da daha fazla orana sahip
olabilmektedir.110

Avrupada apraz mlkiyet dzenlemeleri lkeden lkeye deiir. ounda

yasalar apraz mlkiyeti yasaklamaktadr. Genellikle bir irketin benzer yaynlar
yapan veya ayn corafi alandaki izleyicilere seslenen benzer iki kanal iletmesine
izin verilmemektedir. rnein yasalar, ayn mlkiyet yapsna sahip iki ulusal

109
M.G. Bek, 2003, s.43.
110
a.g.e. s.43.

71
televizyon kanalna veya iki ulusal radyo ebekesine izin vermemektedir. Ayrca pek
ok lkede yazl ve grsel medyaya ayn anda sahip olmay engelleyen yasal
hkmler vardr. Ancak Bulgaristan, Litvanya ve Polonyada apraz mlkiyet
snrlamas yoktur.111

Fransada younlamaya ynelik kanunda baz snrlamalar konulmutur.

Yllk ortalama izlenme oran televizyon yaynlarnn yllk toplamnn % 2.5unu
geen analog veya saysal ulusal karasal televizyon kanallarnda bir gerek veya
tzel kiinin hisse oran, dorudan veya dolayl olarak, % 49dan fazla olamaz. Bir
gerek veya tzel kii ulusal karasal analog televizyon kanalnda % 15den fazla,
dorudan veya dolayl hisse sahibiyse ayn trden baka bir yayn kuruluundaki
hisse oran % 15i geemez. Bir gerek veya tzel kii ulusal karasal analog iki ayr
televizyon kanalnda % 5den fazla dorudan veya dolayl hisse sahibiyse ayn
trden nc bir yayn kuruluundaki hisse oran % 5i geemez.112

Bir gerek veya tzel kii uydudan yayn yapan kurulularn dorudan veya
dolayl olarak sermayesinin % 50sinden fazlasna sahip olamaz. Bir gerek veya
tzel kii uydudan yayn yapan kurulularn dorudan veya dolayl olarak
sermayesinin te birine sahipse ayn trdeki ikinci bir yayn kuruluunda
sermayenin te birinden fazlasna sahip olamaz. Bir gerek veya tzel kii uydudan
yayn yapan iki ayr kuruluun dorudan veya dolayl olarak sermayesinin ayr ayr
% 5ine sahipse, ayn trdeki nc bir yayn kuruluunda sermayenin % 5inden
fazlasna sahip olamaz.113

Nfusu 4 milyonu aan blgelere yayn yapan bir veya daha fazla karasal TV,
Nfusu 30 milyonu aan blgelere yayn yapan bir veya daha fazla karasal radyo ve
Ulusal apta % 20den fazla datm payna sahip olan bir veya daha fazla gnlk

111
Avrupada TV Dz. Polt. ve Ba. zleme Raporu, a.g.e., 2005, s.69
112
RTK Uluslararas likiler Dairesi notu, s.11
113
a.g.e, s.11

72
gazete kurulularndan ikisine sahip olanlarn, analog bir ulusal radyo ve televizyon
kuruluuna sahip olmalarna izin verilmez.114

Lksemburgda birka kstlama bulunmakta ama effafl artrc baz

abalar da ayn anda sarf edilmektedir. Lksembourg medya yasas, radyo
sahipliine tek bir kstlama getirmitir. Bir kii veya kuruluun radyo yayn yapmak
iin lisans alm bir limited irketten ayr olarak baka bir irkette hisse sahibi
olmasna izin verilmemektedir. Ayrca bu kii veya kuruluun hisse oran % 25i
geemeyecei gibi oy orannda da % 25i gemesine izin verilmemektedir.
Lksemburgda irket bilgilerinin effafln salayan baz artlar da medya
yasasnda yer almtr. Medyada fade zgrl hakkndaki yeni yasa sermaye
paylar % 25i geen hissedarlarn kimlii dahil olmak zere baz bilgilerin
yaymlanmasn zorunlu klmtr. Bu zorunluluk 1991 ylnda karlan Elektronik
Medya Yasanna gre lisans alm irketleri kapsamamaktadr. Ancak yine de bu
irketlerin her an istendiinde kamuya aklamada bulunmalar iin ilgili bilgileri her
zaman hazr bulundurmalar zorunludur.

talya da 1990 tarihli yeni yaynclk yasas ile Garantrlk sistemi getirilmi
ve birtakm tedbirler alnmtr. Bunlarn sahiplikle ilgili olanlar;

1- Toplam gnlk gazete tirajnn % 16sndan fazlasn elinde tutan kimse,

ulusal bir televizyon a kurmak iin ruhsat alamaz.

2- Gnlk basnda pay olmayan yaync irketler ruhsat alabilirler.

3- Herhangi biri toplam gnlk tirajn %8-16 kontroln elinde tutuyorsa,

sadece bir lisansa sahip olabilir.

4- Toplam gnlk tirajin %8den az kontrolun salayan kimse iki lisansa sahip
olabilir.

114
a.g.e, s.11

73
 1997de karlan Maccanico Yasas ile Avrupa Birligi ana noktalarna
geile birlikte, oulcu ve drst rekabetle talyan Medya Politikalarna uyumluluk
salanmtr. Bu kanundaki dzenlemede ayn kii toplam televizyon pazar
piyasasnn %30dan fazlasn ya da toplam iletiim sektrnn %20den fazlasn
(basn, radyo ve TV vb.) kontrol edemez. Fakat babakann itiraz zerine 2002
Kasm aynda hkmet yeni reform planlar yapmtr. Bu planlarda 1997 Maccanico
Yasasnn mevcut apraz medya sahiplii limitleri yrrlkten kaldrlmtr.115

ngiltere de 1996 ylnda yaynclk alann dzenlemek zere yeni bir yasa
karlmtr. Bu yasa ile medyada sahiplik alannda yaplan dzenlemeleri yle
zetleyebiliriz:116

- Mlkiyet konusunda hisse oran yerine %15lik izlenme oran snrlamas

getirilmitir. Ayrca daha nce geerli olan bir irketin ikiden fazla yayn iznine sahip
olamama kural da kaldrlmtr. Yazl basn pazarnda ulusal tirajn %20sinden
daha az paya sahip yazl basn gruplar, izleyici oran %15i gemeyen televizyon
kanallarna sahip olabileceklerdir.

- Gazete gruplar kendi TV kanallarnn sahibi olabilir, fakat bu oran tm

sahipligin %20ini aamaz. Bu madde ticari TV kanallarnn kontrolnn byk
medya patronluuna dnmesini engellemek adna salanmtr.

- Bir irket ulusal bir TV kanalna ve ulusal bir radyo istasyonuna ayn anda
sahip olabilir.

- Blgesel ticari radyo irketleri birleebilir, ancak ka tane radyo istasyonun

sahibi olduuyla ilgili bir limit bulunmamaktadr. Gazete gruplar da kendi radyo

115
Glay zgr, AB ve Trkiyede Medya Sahiplii, Finans likisi, Marmara niversitesi Sosyal
bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, 2007, s.66
116
Craig Donnellan, The Independence Say 69, Londra 2003, s.16.

74
istasyonlarnn sahibi olabilirler. rnein, Daily Mail, Metro, Evening Standard,
Associated Newspapers Capital Radyonun kontroln almlardr.

- Hibir irket blgesel basnda faaliyet gsteriyor iken ayn zamanda ayn
blgede blgesel TVde lisans sahibi olamaz. Bu teori blgesel seyirci ve okuyucuyu
apraz medya birlemelerinden korumak ve ayn olaylarn farkl ynlerden, farkl
bak alar ile yazlmasna olanak tanmak adna konulmutur.

ngilterede 2003de yeni bir yasa ile OFCOM; ITC(Independent Television

Commission , BSC (The Broadcasting Standarts Commission), OFTEL (The Office
of Telecommunications), RAU (The Radio Authority) ve RA (The
Radiocommnications Agency)nn grev ve yetkilerini bnyesinde toplam ve
grsel-iitsel yaynlarla telekomnikasyon alann da denetleyen ve dzenleyen birim
olmutur. Yeni yasa sahiplik konusunda aadaki dzenlemeleri iermektedir.

- Ulusal % 20 kural gereince;

a) Ulusal gazete pazarnn %20sinden fazlasn elinde bulunduran

zel veya tzel kii Channel 3 lisans alamaz (Channel 3, ITC tarafndan
lisans verilen bir ulusal, 15 blgesel kanaldan oluan bir ticari yayn
kuruluudur).

b) Ulusal gazete pazarnn %20sinden fazlasn elinde bulunduran

zel veya tzel kii herhangi bir Channel 3 servisinin %20 hissesinden
fazlasna sahip olamaz.

c) Pazarn %20sinden fazlasn elinde bulunduran bir ulusal gazete

sahibi ayn zamanda bir irketin %20 hissesinden fazlasna da sahipse sz
konusu irket herhangi bir Channel 3 servisinin %20 hissesinden fazlasna
sahip olamaz.

- Blgesel %20 kural gereince; Blgesel Channel 3 lisans sahibi olan tzel
kii ayn blgede faaliyet gsteren yerel/blgesel bir gazetenin %20 hissesinden
fazlasna sahip olamaz.

75
 - Yerel radyo sahipliinde kurallar, sz konusu pazarda BBCye ek olarak en
az 3 adet yerel/blgesel medya tr (TV, radyo, gazete) olmasn gerektirir. Yaplan
yeni dzenleme ile ayrca; Channel 5 (Channel 5, ITC tarafndan lisans verilen ve
finansman reklam gelirleriyle karlanan ticari bir yayn kuruluudur) yayn kuruluu
zerinde sahiplikle ilgili her trl snrlama kaldrlmtr. Channel 3 lisansna sahip
bir zel veya tzel kiinin toplam izlenme orannn %15inden fazlasn kontrol
altnda tutamayaca eklindeki snrlama kaldrlmtr. Ayn irketin, Londrada
faaliyet gstermek zere iki lisansa sahip olmas ile ilgili snrlamalar
kaldrlmtr.117

ngilterede, 2003 ylnda karlan yeni letiim Kanunu ile yabanc sermaye
konusundaki televizyon iin yzde 15lik pazar pay snr kaldrlm, radyo, gazete
ve apraz mlkiyetteki kurallar esnetilmitir.

FCC, Amerikada televizyon yaynclna belli kriterler getirmi olup,

lisanslar da bu Komisyon eliyle datlmaktadr. FCC, ABD televizyonlarna eitli
snrlamalar ve yasaklar getirebilmektedir. Komisyon, kamu yararn yaynclkta
birincil ncelik olarak belirlemitir. 1955 ylnda yrrle giren yeni kanun FCCyi
daha aktif hale getirmitir. Kanunun sahiplik yaps ile ilgili dzenlemeleri u
ekildedir.

- Hibir ahs ya da kurum herhangi bir radyo pazarnda, radyo istasyonunun

yarsndan fazlasna sahip olamaz. Bylece nceden yrrlkte olan AM ya
da FM istasyonlarnn tmne birden sahip olma imkan kaldrlmtr.

- Herhangi bir ahs ya da kurumun sahip olduu TV istasyonu, lke apnda

halkn %35inin izleyebileceinden fazla bir yayn alanna sahip olamaz.

117
Zakir Avar, Medyada Younlama ve effaflama: Yasal Dzenlemeler, Beklentiler, Sorun
Alanlar, letiim: Aratrmalar, 2004, s.107

76
 ABDde yeni dzenin hukuksal erevesini 1996 ylnda karlan letiim
Yasas oluturmaktadr. 1934 ylndaki yasadan bu yana iletiim sektrnde en
nemli deiiklik 1996 yasasyla yaplmtr. letiim sektrnde son derece
serbestlemeyi ngren yasann dereglasyon asndan en nemli boyutu, eskiden
iletiimde bir alana yatrm yapanlarn dier bir iletiim alanna yatrmn engelleyen
kurallar ortadan kaldrmay hedeflemesidir. Yasann yaynclk asndan getirdii
en nemli gevetme ise apraz mlkiyet sahiplii alannda yaplmtr. Eskiden son
derece kat olan medyadaki apraz mlkiyet snrlamalar byk lde
gevetilmitir.118

Amerika Birleik Devletlerinde 3 Haziran 2003 tarihinde medyada sahiplik

kurallarnda yeni dzenlemeler kabul edilmitir. Tek bir medya kuruluunun %35
yerine %45 orannda izleyiciye yayn yapabilmesine imkan verilmesi yeni
dzenlemelerle getirilmi en nemli deiikliktir. FCC ayrca deiik medyalar
arasndaki apraz mlkiyet kurallarn ve yerel televizyon kurulularnn sahipliini
de kolaylatrmtr. Bir irketin 4 nemli TV ann- ABC, NBC, CBS ve Fox -
birden fazlasna sahip olmas yasan korumutur. Bu dzenlemeler, ABDnin en
byk televizyon alarnn lkedeki izleyici kitlesinin %45ine ulaacak kadar kanal
satn almasn kolaylatrmaktadr. News Corporationa ait FOX ile Viacoma ait
CBS u anda bile eski %35 snrnn zerindedir. Bu yasa ile nemli kanallar
televizyon alar, televizyon ve radyo alar ve gazeteler zerindeki etkilerini
arttracaktr. FCCnin yeni dzenlemeleri politik dzeyde ve sivil toplum
rgtlerinden ok eletiri almtr. Prometheus Radyo Project adndaki medya
konularyla ilgilenen bir sivil toplum kuruluunun bavurusu zerine Federal Temyiz
Mahkemesi, FCCnin dzenlemelerini yrrle girmelerinden bir gn nce
yrtmeyi durdurma karar almtr.119

118
Haluk Geray, letiim ve Teknoloji: Uluslararas Birikim Dzeninde Yeni Medya Politikalar,
topya Yaynevi, Ankara, 2003, s.76
119
Z.Avar, 2004, s.106.

77
 Temyiz mahkemesi, 2004 de FCCnin medya sahiplik kurallarn
gevetmesine mdahale etmi ve gzden geirmesi iin FCCye geri gndermitir.
FCC, byk ehirlerdeki gnlk gazeteler ile yaynclar zerindeki apraz sahiplik
snrlarn hafifletmitir. 2007de Amerikann byk ehirlerinde gazete ve grsel-
iitsel medya sahipliine birlikte izin veren bir dzenleme getirmitir. Fakat tketici
gruplar etkin bir dzenleme olmad ve kantlara dayanmad iin
desteklememitir. Filedelfiya Federal Temyiz Mahkemesi 2007de dzenli oylama
yaplmadn sylemitir. FCC ekim 2006 ile kasm 2007 arasnda medya sahiplii
zerine eitli ehirlerde alt genel grme yapmtr. FCC, mahkeme
dokmanlarn dikkate alarak 2008 ylnda apraz sahiplik zerine yeni kurallar
kabul etmitir. Temyiz mahkemesi FCC nin toplumu bilgilendirme konusunda
ykmllklerini yerine getirmedii ve alternatif sunmad konusunda eletirilerle 8
Temmuz 2011 de apraz sahiplik kurallarna ilikin dzenlemeyi FCC ye tekrar
gzden geirmesi iin gndermitir. FCC nin yerel yayn sahiplii zerindeki
snrlar ise onamtr. Amerikan Gazete Birlii Bakan John Sturm kararn ok
zc olduunu ve 1975 te kabul edilen orijinal kurala geri dnldn, ayrca
medya sektrnn internet, kablo kanallar, uydu TV gibi gelimelerle byk
deiiklik geirdiini ve apraz sahiplik dzenlemelerine gerek kalmadn ifade
etmitir. Bu kararn ve ardndan gelen srecin medya demokrasisi adna zararl
olaca dnlmekte ve mahkemenin bu son kararnn ardndan FCC nin medya
sektrnn canl ve salkl ilemesini salayacak kamu yararn gzeten uygun
admlar atmas beklenmektedir.120

120
www.bloomberg.com./news/2011-07-07/federal-appeals.(24.10.2011)

78
 DRDNC BLM
MEDYADA SAHPLK ve YOUNLAMAYA YNELK
DZENLEMELER

Hak ve zgrlkleri gvence altna almak, bireyi ve toplumu medyann

zararl etkilerinden korumak, haksz rekabeti ve tekellemeyi nlemek amacyla
medyaya ynelik birtakm dzenleme ve snrlamalar getirilmektedir. Ayrca,
toplumsal yaam zerinde byk etkiye sahip olan medyann bamszln
salamak ve her trl baskdan korumak iin dzenleme ve denetim yaplmas
olmazsa olmazdr.

Hkmetler, genel olarak medya piyasalarnn dzenlenmesinde u politika

aralarndan faydalanmaktadrlar:121

A. fade zgrlne ilikin temel anayasal haklar

B. Medya firmalarnda effafl amalayan yasalar
1. irket sahiplerinin ve hissedarlarn isimlerinin belli olmas,
2. irket hesaplarnn ak olmas,
3. irket cirolarnn kaynaklarnn ak olmas,
4. Gerekli hisse deiikliklerinin dzenleyici kurula bildirilmesi,
C. Medya sahipliine ilikin yasalar
1. Genel sahiplik kurallar, lisanslar,
2. apraz sahiplik kurallar,
3. Yabanc sahiplik ve ortaklk kurallar,
D. Rekabet Hukuku
1. Birleme ve devralma kontrol,
2. Kartel ve hakim durum incelemesi,
E. Devlet yardmlar ve medya irketlerinin sbvansiyonu

121
Alison Harcourt, Stefaan Verhulst, Support for Regulation and Transparancy of Media Ownership
and Concentration-Russia, Working Document for The UK Deparment for International Development
and Moscow Media Law and Policy Institute, 1999, s.3.

79
F. Medya firmalarnn editryal bamszln ve hesap verilebilirliklerini
dzenleyen kurallar
G. erik ile ilgili kstlamalar.

Demokrasiyle ynetilen toplumlarda gerek yazl basn, gerekse radyo ve

televizyon alanlarnn ayr kategoriler olarak deerlendirildii ve dzenlemelerin de
buna gre yapld grlmektedir.

Trkiye, Bat Avrupa lkeleri ve Amerika Birleik Devletlerinde yazl basn

alannda serbestlik ilkesi uygulanrken; radyo ve televizyon alan ilk gnlerden bu
yana ayr bir dzenlemeye tabi tutulmutur. Yazl basn alannda ayr bir dzenleyici
kurul ngrlmeyerek genel olarak beyanname sistemi uygulanmaktadr. Basn
Kanunu vb. yasal dzenlemeler yoluyla hem basn organlarnn, hem de bireylerin
haklarnn korunmas ve dengelenmesi salanmak istenirken; dier yandan da basn
ahlak ilkeleri, ombudsmanlk, basn konseyi gibi oluumlarla basnn kendi kendini
denetlemesi salanmaya allmaktadr.

Radyo ve televizyon alan ise yazl basnn tersine ayr bir dzenlemeye tabi
tutulmaktadr. Ses, grnt ve yaznn ayn anda kullanlabildii grsel iitsel medya
alannda aralarn etkinlii de gz nne alnarak yaynclarn kendi kendini
denetlemesi yeterli grlmemi; kanal ktl, kamu yarar, yaynlarda srekliliin
ve tutarlln salanmas gibi gerekelerle alan ayr bir dzenlemeye tabi
tutulmutur. Radyo ve televizyon alannda kullanlan frekanslarn kamu mal olarak
grlmesi ve bu erevede kamu yarar gzetilmek istenmesinin yan sra,
frekanslarn snrl ve kt olmas da alann ayr bir dzenlemeye tabi tutulmasna
neden olmutur. Ayn ekilde radyo ve televizyonun ok ksa sre ierisinde ok
geni kitlelere ileti sunabilmesi ve bu iletilerin de birey ve toplum zerindeki
olumsuz etkilerinin en az seviyeye indirilmesi iin de bir dzenleme yaplmas
kanlmaz olmaktadr. Yaynlarda sreklilik ve tutarllk salanmas gibi gerekeler

80
de bunlara eklenince RTK gibi zerk dzenleyici ve denetleyici bir kurum
oluturulmas yoluna gidilmitir.

4.1 BASININ DZENLENMES

Basn meslek ahlak; basnda alanlarn mesleki etkinliklerindeki ilkeleri ve

kurallar dzenleyen mesleki ahlak anlaydr. Maddi yaptrm gc yoktur fakat
kamu vicdan ve meslek alanlar arasnda meslek ahlak ok nemlidir. Pek ok
basn rgt tarafndan belirlenmi yazl ahlak ilkeleri bulunmaktadr. Bunlar
arasnda lkemizde en ok kabul grenleri Basn Konseyinin Basn Meslek lkeleri
ve Trkiye Gazeteciler Cemiyetinin Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk
Bildirgesidir.122

Basn Meslek lkelerine gre gazetecilikte temel ilev, gerekleri bulup

bozmadan, abartmadan kamuoyuna yanstmak diye tanmlanrken, lkelerden
ncsnde, Kamusal bir grev olan gazetecilik, ahlaka aykr zel ama ve
karlara alet edilemez denilmektedir.

Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesinde ise, gazetecinin halka

kar sorumluluu, bata iverenine ve kamu otoritelerine kar olmak zere, teki
tm sorumluluklarndan nce gelecei ve bilgi ve haber ile zgr dncenin,
herhangi bir ticari mal ve hizmetten farkl olarak toplumsal bir nitelik tayaca yer
almaktadr.

Gazetecinin temel grev ve ilkeleri balamnda ise u ilkelerin alt izilmesi

gereklidir: Halkn bilgi edinme hakk uyarnca, gazeteci, kendi asndan sonular

122
Erkan Yksel ve Halil brahim Grcan, Habercinin El Rehberi, Soru ve rneklerle Haber
Toplama ve Yazma Kural ve Teknikleri, Anadolu niversitesi Fak. Yay. No:42, Eskiehir, 2001,
s.186-192.

81
ne olursa olsun, gereklere ve dorulara sayg duymak ve uymak zorundadr.
Gazeteci; bilgi ve haber alma, yorum yapma ve eletirme zgrlklerini ne pahasna
olursa olsun savunur () Gazeteci; temel bilgileri yok edemez, grmezlikten
gelemez ve metinleri ile belgeleri deitiremez, tahrif edemez. Yanl, yanltc ve
tahrif edilmi yayn malzemesi olarak kullanmaktan uzak durur. (...) Gazeteci;
alnt, iftira, hakaret, lekeleme, saptrma, maniplasyon, sylenti, dedikodu ve
dayanaksz sulamalardan kesinlikle uzak durur. (...) Gazeteci; bir bilginin, haberin
yaym ya da yaymlanmamas karlnda hibir maddi veya manevi avantajn
peinde koamaz. (...) Gazeteci; mesleini reklamclkla, halkla ilikilerle veya
propagandaclkla kartrmaz. (...) Gazeteci; hangi konuda olursa olsun, elde ettii
bilgileri geni biimde yayn konusu yapmadan kendi yararna kullanamaz. (...)
Gazeteci; mesleki olarak yalnzca meslektalarnn ve kamuoyunun
deerlendirmeleri ile bamsz yarg organlarnn kararlarn dikkate alr.123

4.2 GRSEL-TSEL MEDYANIN DZENLENMES

4.2.1 RTK Dzenlemeleri

Mlga 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda

Kanun, grsel-iitsel medyay denetlemek ve dzenlemek zere 20 Nisan 1994
tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 2002 ylnda 4756
Sayl Kanunla baz deiiklikler yaplmtr. Mlga 3984 Sayl Kanuna gre, radyo
ve televizyon yayn yapmak yayn iznine ve frekans tahsisine tabidir. Yayn izni
vermek ve frekans tahsisi yapmak Radyo Televizyon st Kurulunun yetkisindedir.
3984 Sayl Kanun, 3 Mart 2011 tarihli ve 27863 Sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle giren 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve
Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun ile yrrlkten kaldrlm ve gnmz medya
sektrne ynelik yeni dzenlemeler getirilmitir.

123
Metin Ik, letiim Sistemleri, Siyasal Sistem likileri Balamnda letiim Alannn Dzenlenmesi ve
Medya Devlet likilerinin Deerlendirilmesi, Seluk letiim Dergisi, Seluk ni. letiim Fak. Yayn,
Say 2, C.2, Konya, 2002, s.23-34

82
 RTK dzenlemelerine baktmzda mlga 3984 Sayl Kanunun 29uncu
maddesi medya sahipliine yneliktir, fakat anlan madde fiilen uygulanamazken
4756 Sayl Kanunla yaplan deiikliin yrrlnn Anayasa Mahkemesi
tarafndan durdurulmas kararyla, medya sahiplii dzenlemesi asndan bir boluk
olumutur. Yeni 6112 Sayl Kanun medya sahipliine ynelik ne getirmitir, mlga
3984 Sayl Kanunda medya sahipliine ve younlamaya ynelik dzenlemelere de
bakarak aklanacaktr:

Mlga 3984 Sayl Kanunun 29uncu maddesi:

Radyo ve televizyon yayn izni verilen veya verilecek anonim irketlerin

hisse oranlar ve irket yapsyla ilgili uyulmas gereken dier hususlar unlardr:

a) Siyas partiler, dernekler, sendikalar, meslek kurulular, kooperatifler,

vakflar, mahall idareler ile bunlar tarafndan kurulan veya bunlarn ortak olduklar
irketler, i ortaklar, birlikler ile retim, yatrm, ihracat, ithalat, pazarlama ve
finans kurum ve kurulularna radyo ve televizyon yayn izni verilmez; bu kurulular
radyo ve televizyon yayn izni alms irketlere ortak olamazlar. Bu maddenin sahiplik
ve hisse oranlar ile ilgili dier ksmlar ksaca syledir;

b) Bu Kanuna gre radyo ve televizyon yayn izni, Trk Ticaret Kanunu

hkmlerine gre sadece radyo ve televizyon yayncl, haberleme, eitim, kltr
ve sanat amacyla kurulmu anonim irketlere verilir. Ayn irket ancak bir radyo ve
bir televizyon iletmesi kurabilir.

c) zel radyo ve yayn kurulularnn hisseleri nama yazl olmak zorundadr.

Bu irketlerde herhangi bir kii lehine intifa senedi ihdas edilemez.

d) st Kurul tarafndan dzenlenecek ynetmelie uygun olarak her yl

yaplacak yllk ortalama izlenme oran lmlerine gre yllk ortalama izlenme
veya dinlenme oran % 20yi geen bir televizyon veya radyo kuruluunda bir gerek
veya tzel kiinin veya bir sermaye grubunun sermaye pay % 50yi geemez. Gerek

83
kiinin hisselerinin hesaplanmasnda nc derece dahil olmak zere nc
dereceye kadar kan ve shr hsmlara ait hisseler de ayn kiiye aitmi gibi
hesaplanr.

e) Bir gerek veya tzel kii veya bir sermaye grubu % 50den fazla hissesine
sahip olduu bir televizyon veya radyonun yllk ortalama izlenme veya dinlenme
pay % 20yi geerse st Kurul tarafndan yaplan bildirimden itibaren doksan gn
iinde, orta bulunduu televizyon veya radyodaki hisselerinin bir blmn halka
arz ederek veya bir ksm hisselerini satarak, sermaye payn % 50nin altna indirir.
Yllk izlenme veya dinlenme orannn am birden fazla televizyon ve radyodaki
hisselerin toplam nedeniyle meydana gelmise, bu oran % 50nin altna indirecek
biimde yeterli sayda irketi satar. Bu ykmlln ihlli durumunda kuruluun
yayn izni iptal edilir.124

f) Ulusal izlenme oranlar, st Kurul tarafndan her takvim yl iin tespit

edilir ve o yl izleyen Ocak ay iinde aklanr.

g) zel radyo ve tv yayn kurulularnn hisse senetlerinin halka arznda 2499

sayl Sermaye Piyasas Kanununa gre Sermaye Piyasas Kurulundan izin almadan
nce st Kurulun onaynn alnmas arttr.

h) Bir zel radyo ve televizyon yayn kuruluunda yabanc sermayenin pay

denmi sermayenin %25ini geemez.

) Bir zel radyo ve televizyon yayn kuruluunda ortak olan gerek veya tzel
yabanc kii bir baka radyo ve televizyon kuruluuna ortak olamaz.

i) Yerli veya yabanc hissedarlar hibir ekilde imtiyazl hisse senedine sahip
olamazlar.

124
(d) ve (e) bentlerinin yrrl, Anayasa Mahkemesinin 12.06.2002 tarihli ve E.2002/97,
K.:2002/9 sayl Kararyla, esas hakknda karar verilinceye kadar, durdurulmu, daha sonra
21.09.2004 tarihli ve E.2002/100, K.:2004/109 sayl Kararla iptal edilmi ve iptal kararnn sonusuz
kalmamas iin kararn Resmi Gazetede yaymlanaca gne kadar 21.09.2004 tarihli ve E.2002/100,
K.:2004/9 (Yrrl Durdurma) sayl karar ile tekrar durdurulmutur.

84
 j) Radyo ve televizyon yayn izni verilen bir anonim irketin hisse devirleri,
devir tarihinden itibaren bir ay iinde, ortaklarn ad ve soyadlar ile irketin devri
sonucunda oluan ortaklk yaps ve oy paylar hakkndaki bilgilerle st Kurula
bildirilir. Bu irketlerin bir baka irkete devri, bir baka irketin devralnmas, bir
baka irketle birleme islemlerinden nce, st Kuruldan gerekli bilgi ve belgelerle
izin alnmas zorunludur. Bu ilemler sonucunda irket yapsnda bu Kanun
hkmlerinde ngrlen hususlara aykrlk olutuu takdirde st Kurulun verecei
sre zarfnda bu aykrlk giderilmek zorundadr. Aksi halde yayn izni iptal
edilir.125
()

Mlga 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda

Kanunda, 2002 ylnda 4756 Sayl Kanunla medya sahipliine ynelik deiiklik
yaplmtr. Medya sahiplik dzenlemesi olarak sermaye pay snrlamasndan
izleyici pay snrlamasna geilmitir. Mlga 3984 Sayl Yasann deiiklikten
nceki 29uncu maddesine gre gerek ya da tzel kiinin bir radyo TV
kuruluundaki hissesi %20yi geemiyordu. nceki Yasann bu maddesi, gerek ve
tzel kiilerin bir yaync kuruluta yzde 20den fazla hisse sahibi olmamas, birden
fazla yaync kuruluta hisse sahibi olanlarn ise bu kurulutaki tm hisselerinin
toplamnn yzde 20yi gememesi zorunluluuna gre dzenlenmitir. Ayrca
maddeye gre, bir zel radyo ve televizyon kuruluunda yzde 10dan fazla hissesi
olanlarn devlet ihalesine girmesi de nlenmitir. Radyo ve Televizyon kurulularnn
menkul kymetler borsasnda ilem yapmalar da 29uncu maddenin nceki
dzenlemesine gre yasakt.

4756 Sayl Yasa ile 29uncu madde deitirilmitir. Buna gre her yl
yaplacak yllk ortalama izlenme oran lmlemelerine gre yllk ortalama izlenme
veya dinlenme oran % 20yi geen bir televizyon veya radyo kuruluunda bir gerek

125
Mlga 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun

85
veya tzel kiinin veya bir sermaye grubunun sermaye pay %50yi geemez. Yani
yllk dinlenme/izlenme oran %20nin altnda olan kurumlar iin herhangi bir
sermaye pay, hisse snrlandrmas konulmamaktadr.

Ayrca kamu ihalesine girme ve borsa yasa da kaldrlmtr. Demokratik

lkelerde, bankaclk, sigortaclk ve borsa arac kurumlar gibi finans kurulular ile
medyann dier ticari ilere bulamamasna byk nem verilirken, Trkiyede
medyann ynlendirici etkisinin bykl dikkate alndnda medya sahiplerinin
kamu ihalelerine girmesine ynelik yasaklarn tamamen kaldrlmas yerine birtakm
kurallara balanarak esnetilmesinin daha uygun olaca dnlmektedir.126

Kanuna ilikin dzenlemelere ynelik deiik grler ortaya konulmutur.

Bir taraftan yeni dzenleme ile gerek sahiplerin ortaya kaca savunulmu dier
taraftan etkin bir yntem olmad ve younlamay artraca savunulmutur.

Anlan yasaya gre herhangi bir gerek veya tzel kii bir yayn kuruluunun
tamamna sahip olabilecektir. nk Yasaya gre st Kurul tarafndan
dzenlenecek ynetmelie gre her yl yaplacak yllk ortalama izlenme oran
lmleri ile yllk ortalama izlenme ve dinlenme oran tespit edilecektir. Byle bir
orann tespiti Trkiyedeki televizyon alc says dikkate alnacak olursa hem ok
pahal hem de ok gtr.127 zlenme oran lmlerinin yllk olarak yaplmas bir
yl boyunca oluacak deiikliklere kar ne yaplacan belirsiz klmaktadr.

Bu aamada Cumhurbakan yeni yasann 29uncu maddesine eklenen (d) ve

(e) bentlerinin de arasnda olduu baz maddelerinin iptali ve yrtmesinin
durdurulmas talebiyle Anayasa Mahkemesine bavurmu, Mahkeme iptal istemi

126
http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg19/bozkurt.pdf
127
Fikret lkiz, fade zgrl ve Trk Ceza Hukuku, Ceza Hukuku Dernei Yaynlar, No:1.,
stanbul, 2003, s.107

86
hakkndaki nihai kararn ileride vermek zere Haziran 2002de yrrl durdurma
karar almtr. Anayasa Mahkemesi nihai kararn iki yl akn bir sre sonunda
Eyll 2004te vererek (d) ve (e) bentlerini iptal etmi, medya sahiplii dzenlemesi
asndan bir boluk domu ve 6112 Sayl Yasa ile belirsizlik ortadan kaldrlarak
genel bir ereve izilmitir.

zet olarak mlga 3984 Sayl Yasann ortaya koyduu dzenlemeler

unlardr.

Radyo ve televizyon kurulular TTK hkmlerine gre, belirli alanlarda,

anonim irket olarak kurulur ve ayn irket ancak bir radyo ve televizyon
iletmesi kurabilir.

Siyas partiler, dernekler, sendikalar, meslek kurulular, kooperatifler,

vakflar, mahall idareler ile bunlar tarafndan kurulan veya bunlarn ortak
olduklar irketler, i ortaklar, birlikler ile retim, yatrm, ihracat, ithalat,
pazarlama ve finans kurum ve kurulularna radyo ve televizyon yayn izni
verilmez; bu kurulular radyo ve televizyon yayn izni alm irketlere ortak
olamazlar.

Radyo ve televizyon iletmelerinde herhangi bir kii lehine intifa hakk

senedi ihdas edilemez, yerli ve yabanc hissedarlar imtiyazl hisse senedine
sahip olamazlar.

Radyo ve televizyon iletmeleri iin yabanc sermaye snr denmi

sermayenin % 25idir.

Bir yabanc kii yalnzca bir radyo ve televizyon iletmesine ortak olabilir.

87
 Sahiplik yapsndaki deiiklikler Radyo ve Televizyon st Kuruluna
bildirilir, irket devir ve birlemeleri iin Radyo ve Televizyon st
Kurulunun izni gereklidir.

Yayn izni verilmesi iin gerekli artlardan birini kaybeden veya artlarn
uygunluunu hile ile elde eden kurulularn yayn lisans izni iptal edilir.

3 Mart 2011 tarihli ve 27863 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle

giren 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda
Kanun ile 3984 Sayl Kanun yrrlkten kaldrlm, sektre ynelik yeni
dzenlemeler getirilerek oulculuun salanmas ve tekellemenin nlenmesi adna
nemli bir adm atlmtr.

6112 Sayl Kanunda medya sahipliine ynelik dzenlemeler 19uncu

maddede dzenlenmitir. zel medya hizmet salayc kurulularn irket yaplar ve
hisse oranlar ile ilgili uymalar gereken hususlar dzenleyen 19uncu maddenin 1.
fkras:

a) Yayn lisans, mnhasran radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmeti

sunmak amacyla Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre kurulmu anonim irketlere
verilir. Ayn irket ancak bir radyo, bir televizyon ve bir istee bal yayn hizmeti
sunabilir. Medya hizmet salayc kurulular, yayn lisansnn verilmesinden sonra
da ana szlemelerine bu maddedeki esaslara aykr hkmler koyamazlar. Ana
szleme deiiklikleri bir ay iinde st Kurula bildirilir.

6112 Sayl Kanun, medya hizmet salayc kurulu kavramn getirmi ve

medya hizmet salayc kuruluun verebilecei hizmetlere radyo ve televizyon yayn
yan sra istee bal yayn hizmetini de dahil etmitir. Medya hizmet salayc
kurululara bir ay iinde ana szleme deiikliini bildirme zorunluluu getirerek
irket yapsnn kontrol salanmaktadr.

88
 b) Siyas partiler, sendikalar, meslek kurulular, kooperatifler, birlikler,
dernekler, vakflar, mahall idareler ve bunlar tarafndan kurulan veya bunlarn
dorudan veya dolayl ortak olduklar irketler ile sermaye piyasas kurumlar ve
bunlara dorudan veya dolayl ortak olan gerek ve tzel kiilere yayn lisans
verilemez. Bu kurulular, medya hizmet salayc kurululara dorudan veya dolayl
ortak olamaz.

Kanunun bu bendinde yayn lisans verilmeyecek gerek ve tzel kiiler

belirlenmitir. retim, yatrm, ithalat, ihracat, pazarlama kurum ve kurulularna
medya hizmet salayc kurulu olma ya da medya hizmet salayc kurululara
dorudan ya da dolayl ortak olma yolu almtr. Mlga 3984 Sayl Kanunda
finans kurum ve kurulularna yayn izni verilemeyecei belirtilirken meri Kanunda
sermaye piyasas kurumlar yayn izni alamayacak kurumlar olarak belirlenmitir.
Kanunun gerekesinde finans kurum ve kurulularna yayn izni verilebilecei
belirtildiinden finans kurum ve kurulular ile sermaye piyasas kurumlarnn aka
belirlenmesi gerekmektedir. Finans kurum ve kuruluu tanmna en yakn tanm 5411
sayl Bankaclk Kanununda yer alan finansal kurulu tanmdr. Finansal kurulu;
mevduat ve katlm bankalar dnda kalan ve sigortaclk, bireysel emeklilik veya
sermaye piyasas faaliyetinde bulunmak veya bu Kanunda yer alan faaliyet
konularndan en az birini yrtmek zere kurulan kurulular ile kalknma ve yatrm
bankalar ile finansal holding irketleri olarak tannlanmaktadr. Sermaye piyasas
kurumlar ise Sermaye Piyasas Kanununda;

a) Arac Kurumlar,

b) Yatrm Ortaklklar,

c) Yatrm Fonlar,

d) Sermaye piyasasnda faaliyet gstermesine izin verilen dier kurumlar.

olarak saylmaktadr. Bankalar, Sermaye Piyasas Kurulundan gerekli yetki

belgelerini alarak sermaye piyasasnda faaliyette bulunmaktadrlar. Kald ki arac
kurum, yatrm ortakl ve yatrm fonlar bankalar tarafndan kurulmaktadr.
Dolaysyla sermaye piyasas kurumlar ve bunlara dorudan veya dolayl ortak olan

89
gerek ve tzel kiilere yayn lisans verilemeyeceine ilikin hkmn uygulanmas
bakmndan bu kurumlarn aka belirlenmesinin nem arz ettii dnlmektedir.

c) Medya hizmet salayc kurulularn hisseleri nama yazl olmak

zorundadr. Herhangi bir kii lehine intifa senedi ihdas edilemez.

) Medya hizmet salayc kurulular, 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayl

Sermaye Piyasas Kanunu ve ilgili mevzuat erevesinde sermaye piyasas aralarn
ihra ve halka arz edebilirler. Bu durumda mevzuat gerei Sermaye Piyasas
Kurulunda kayda alnmadan nce st Kurulun onaynn alnmas zorunludur. Halka
ak hisselerde nama yazl olma art aranmaz.

Bu iki bentteki hkmler nceki kanunda da yer almaktayd. Bir taraftan

yabanc sermayeye %50 snr getirilirken dier taraftan irketlerin hisselerini halka
arz edebilecekleri belirtilmitir. Halka arzn sz konusu olmas durumunda yabanc
kiilerce alnp alnmadnn tespiti ok kolay olmadndan bu snrlamay
gerekletirmek de mmkn olamayacaktr. Yani yabanc sermaye snr ile halka
arzn elimesi durumu ortaya kacaktr.

d) Bir gerek veya tzel kii dorudan veya dolayl olarak en fazla drt
karasal yayn lisansna sahip medya hizmet salayc kurulua ortak olabilir. Ancak,
birden ok medya hizmet salaycya ortaklkta bir gerek veya tzel kiinin
dorudan veya dolayl hisse sahibi olduu medya hizmet salayc kurulularn yllk
toplam ticar iletiim geliri, sektrn toplam ticar iletiim gelirinin yzde otuzunu
geemez. Toplam ticar iletiim geliri bu oran aan gerek veya tzel kiiler, st
Kurul tarafndan verilen doksan gnlk sre iinde bu orann altna inecek ekilde
medya hizmet salayc kurululardaki hisselerini devreder. Verilen sre iinde st
Kurul kararnn gereini yerine getirmeyen gerek veya tzel kii hakknda, kararn
gereini yerine getirmedii her ay iin st Kurulca drtyzbin Trk Liras idar

90
para cezas uygulanr. Bu bendin uygulanmasna ilikin usul ve esaslar st Kurul
tarafndan belirlenir.

Bir gerek veya tzel kii, 6112 Sayl Kanunun bu bendi ile dorudan veya
dolayl olarak en fazla drt karasal yayn lisansna sahip medya hizmet salayc
kurulua ortak olabilmektedir. Uydu, kablo ve istee bal yayn hizmeti iin
herhangi bir snr getirilmemitir. Bylece oulcu yap oluturulmaya allmtr.
Dier taraftan younlamay nlemek iin birden ok medya hizmet salaycya
ortak olan bir gerek veya tzel kiinin dorudan veya dolayl hisse sahibi olduu
medya hizmet salayc kurulularn yllk toplam ticar iletiim geliri, sektrn
toplam ticar iletiim gelirinin yzde otuzu ile snrlandrlmtr. Bu snr aanlar
iin verilen srede devir yapmamalar halinde idari para cezas ngrlmtr.

e) Gerek kiiler iin eler ile nc derece dhil olmak zere nc

dereceye kadar kan ve kayn hsmlara ait hisseler de ayn kiiye aitmi gibi
deerlendirilir.

nceki kanunda yer almayan bu hkme gre nc dereceye kadar kan ve

kayn hsmlar ortaklk yapsnda dikkate alnacaktr.

f) Bir medya hizmet salayc kuruluta dorudan toplam yabanc sermaye

pay, denmi sermayenin yzde ellisini geemez. Yabanc bir gerek veya tzel kii
en fazla iki medya hizmet salayc kurulua dorudan ortak olabilir. Medya hizmet
salayc kurulularn orta olan irketlere yabanc gerek veya tzel kiilerin
itirak ederek yayn kurulularna dolayl ortak olmalar hlinde, yaync
kurulularn ynetim kurulu bakan, bakan vekili ile ynetim kurulu ounluu ve
genel mdrnn Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmas ve ayrca yaync kurulu
genel kurullarnda oy ounluunun Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetini haiz gerek
veya tzel kiilerde bulunmas zorunludur. irket ana szlemelerinde bu hususlar
salayan dzenlemeler aka belirtilir.

91
 6112 Sayl Kanunda, bir medya hizmet salayc kuruluta dorudan toplam
yabanc sermaye paynn, denmi sermayenin yzde ellisini geemeyecei
belirtilmekte olup, dorudan yabanc payn en fazla %50 olabilecei
ngrlmektedir. Ayrca, Kanunda yabanc bir gerek veya tzel kiinin en fazla iki
medya hizmet salayc kurulua dorudan ortak olabilecei dzenlenmitir. Dier
taraftan, medya hizmet salayc kurulularn orta olan irketlere yabanc gerek
veya tzel kiilerin itirak ederek yayn kurulularna dolayl ortak olmalar hlinde,
yaync kurulularn ynetim kurulu bakan, bakan vekili ile ynetim kurulu
ounluu ve genel mdrnn Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmas ve ayrca
yaync kurulu genel kurullarnda oy ounluunun Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetini
haiz gerek veya tzel kiilerde bulunmasnn zorunlu olduu hkmleri yer
almaktadr. Bu getirilen dzenleme ile, yaync kurulu genel kurulunda oy
ounluunun Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetini haiz kiilerde olmas gerektii
ynndeki hkm nedeniyle, yaync kuruluta bir yabanc kiinin dolayl ortakl
bulunmas durumunda, yaync kuruluun oy ounluunun Trk vatandalarnda
olacak ekilde, ana szlemelerine hkm koyarak dzenleme yapmalar
gerekmektedir.

g) Yerli veya yabanc hissedarlar hibir ekilde imtiyazl hisse senedine sahip
olamaz.

Bu bent nceki kanunda da var olan bir dzenleme olarak yerini almtr.

zet olarak 6112 Sayl Yasann ortaya koyduu dzenlemeler unlardr:

Medya hizmet salayc kurulular TTK hkmlerine gre, radyo,TV, istee

bal yayn hizmeti sunmak amacyla, anonim irket olarak kurulur ve ayn
irket ancak bir radyo,televizyon ve istee bal yayn hizmeti sunabilir.

Siyas partiler, dernekler, sendikalar, meslek kurulular, kooperatifler,

birlikler,vakflar, mahall idareler ile bunlar tarafndan kurulan veya bunlarn
ortak olduklar irketler ile sermaye piyasas kurumlar ve bunlar tarafndan

92
 kurulan veya bunlarn ortak olduklar irketlere yayn lisans verilemez; bu
kurulular, medya hizmet salayc kurululara dorudan veya dolayl ortak
olamaz.

Medya hizmet salayc kurulularn hisseleri nama yazl olmak zorundadr

ve kii lehine intifa senedi ihdas edilemez.

Medya hizmet salayc kurulular sermaye piyasas aralarn halka arz

edebilir ancak ncesinde st Kurulun onay gereklidir.

Bir gerek veya tzel kii dorudan ve dolayl olarak en fazla drt karasal
yayn lisasna sahip medya hizmet salayc kurulua ortak olabilmektedir
ancak birden ok ortaklkta hisse sahibi olduu medya hizmet salayc
kurulularn yllk toplam ticari iletiim geliri sektrn % 30 unu geemez.
Aksi halde hisse devri yapmas gerekir, verilen srede devir yapmayanlar iin
idari para cezas ngrlr.

Bir kiinin nc derece dahil hsmlarnn hisseleri de o kiiye aittir.

Dorudan yabanc sermaye snr denmi sermayenin % 50sidir. Dolayl

yabanc sermayesi olan kurulularn ynetim kurulu bakan, bakan vekili,
ynetim kurulu ounluu ve genel mdrnn T.C vatanda olmas ayrca
yaync kurulu genel kurulunda oy ounluunun T.C tabiiyetine haiz gerek
veya tzel kiilerde bulunmas zorunludur.

Sahiplik yapsndaki deiiklikler Radyo ve Televizyon st Kuruluna

bildirilir, irket devir ve birlemeleri iin Radyo ve Televizyon st
Kurulunun izni gereklidir.

Frekans planlamas ve planlarn uygulanmas grevi st Kurula aittir.

93
 Yayn lisans iin gereken artlardan birinin kaybedilmesi halinde, ilgili
medya hizmet salayc kurulua bu art yerine getirmesi iin otuz gnlk
sre verilir. Verilen sreye ramen art yerine getirmeyen kuruluun
yaynlar ay sreyle durdurulur. Bu sre zarfnda artn yerine
getirilmemesi halinde ise, ilgili kuruluun yayn lisans iptal edilerek kanal ve
frekans kullanmna son verilir.

Yayn lisansnn verilmesi iin gerekli artlara uygunluunu hile ile elde ettii
tespit edilen kuruluun yayn lisans iptal edilir. Yayn lisans iptal edilmi
olan kurulutan alnm olan yayn lisans bedeli ile kanal ve frekans yllk
kullanm bedeli iade edilmez.

Mlga 3984 Sayl Kanunda eksik olan medya sahipliine ynelik

dzenleme 6112 Sayl Kanunla getirilmitir. Kanunda medya sektrnde faaliyet
gsteremeyecekler saylm ayrca medya sahiplii drt karasal lisansla
snrlandrlarak gelir pay snr getirilmitir. Sektre hakim olmay nleyecek ticari
iletiim geliri snr ile younlamay nlemeye ynelik nemli bir adm atlmtr.
Dier bir nemli gelime de kanunda dolayl pay sahipliine de yer verilmi
olmasdr. Ayrca hisse devri, irket devir ve birlemelerine ynelik dzenleme de
ayr bir maddede dzenlenmitir. arpraz mlkiyet dzenlemesi, kamu ihalelerine
girme yasa, yabanc dolayl ortakla ynelik net dzenlemelerin olmamas
sahiplik yapsna ynelik yasadaki eksikliklerdir.

4.2.1.1 Medya Sektrnde Pay Sahipliinin Belirlenmesinin nemi

zel medya kurulularn idari yaplarnn belirlenmesi, irket ortak ve

yneticilerinin tespiti, yabanc sermayenin durumu, irketin hisselerini halka arz edip
edemeyecei, bildirim ve izin ykmllkleri, hisse, irket devri ve birleimleri gibi
konularda, zellikle denetimin kolay ve effaf hale getirilmesi adna dzenleme
yaplmas gerekmektedir.

94
 6112 Sayl Kanunla, bir gerek veya tzel kiinin dorudan veya dolayl
olarak en fazla drt karasal medya hizmet salayc kurulua ortak olabilecei
ynnde sahiplik yapsna ilikin nemli bir dzenleme yaplmaktadr. Burada yer
alan dolayl ortaklk yapsnn nasl uygulanacana ilikin usul ve esaslar st Kurul
tarafndan belirlenecektir. Bu erevede, gerek ve tzel kiilere ait dolayl pay
sahiplii ayrca dzenlenmeli ve tzel kiilikler zincirleme olarak gerek kiiye
ulaana kadar tespit edilmelidir. Konuyla ilgili olarak dier kanunlara ilikin baz
dzenlemeler dikkate alnabilir. rnein, bu konu 5411 Sayl Bankaclk Kanunu ve
ilgili mevzuatta u ekilde dzenlenmitir:

5411 Sayl Bankaclk Kanununda; nitelikli pay, bir ortakln sermayesinin

veya oy haklarnn dorudan veya dolayl olarak yzde on veya daha fazlasn tekil
eden paylar ile bu orann altnda olsa dahi ynetim kurullarna ye belirleme imtiyaz
veren paylar ifade ederken, hkim ortak ise, bir ortakl dorudan ya da dolayl
olarak, tek bana veya birlikte kontrol eden gerek veya tzel kiiyi ifade
etmektedir.

5411 Sayl Bankaclk Kanununda; gerek kiilere ait dolayl pay

sahipliinin belirlenmesinde, bir gerek kii ile e ve ocuklarna ve bunlarn snrsz
sorumlulukla katldklar ortaklklara veya bu kii veya ortaklklarn ayr ayr veya
birlikte kontrol ettikleri ortaklklara ait paylarn birlikte dikkate alnaca, tzel
kiilere ait dolayl pay sahipliinin belirlenmesinde ise, bunlara ait paylar ile bunlarn
kontrol ettikleri ortaklklara ait paylarn birlikte hesaplanaca hkm altna
alnmtr.

Ayrca, Bankalarn zne Tabi lemleri le Dolayl Pay Sahipliine likin

Ynetmelik uyarnca bankada pay sahibi bulunan veya pay devralacak tzel kii

95
ortaklklar ile varsa bunlarn tzel kii ortaklarnn ortaklk yaplarnn zincirleme bir
suretle gerektii takdirde gerek kiilere ulalncaya kadar tespit edilecei hkm
altna alnmaktadr.

Bu dzenlemeler ile bir bankann ortaklk yapsnn gerek kiilere

ulalncaya kadar belirlenerek bankann sahiplik yapsnn aka bilinmesi
amalanmaktadr. Daha sonra dorudan pay sahibi olanlara ilaveten dolayl olarak
bankann hissedarlar belirlenerek, bankada %10 ve daha fazla paya sahip olanlar
yani nitelikli pay sahipleri belirlenir. Buradan ama, bankada %10 ve daha fazlasna
sahip olanlarn belirlenmesi ve bunlarn belli birtakm artlar tamasnn
salanmasdr. Ayrca Bankaclk Kanununun 18 inci maddesi erevesinde,
herhangi bir bankada %10 ve daha fazla pay edinilmesi Bankaclk Dzenleme ve
Denetleme Kurulunun iznine tabi tutulmaktadr.

Bu erevede, 6112 Sayl Kanunda %10 gibi bir snr bulunmamakta olup,
bir medya hizmet salayc kuruluta 1 adet hisse bile olsa dorudan veya dolayl
ortaklkta bulunulmas durumunda gerekli artlarn salanmas gerektii
belirtilmektedir. Burada nemli olan husus dolayl pay sahipliinin nasl
belirleneceidir. Dolaysyla, ncelikle bir medya hizmet salayc kuruluun dolayl
ortaklk yapsnn belirlenebilmesi iin tm ortaklarnn gerek kiilere ulalncaya
kadar belirlenmesi gerekmektedir. Bylelikle, en aada medya hizmet salayc
kurulu olmak zere yukarya doru tm gerek ve tzel kiiler belirlenir. Belirlenen,
tm gerek ve tzel kiilerin medya hizmet salayc kuruluta ne kadar dolayl pay
sahibi olduklar zincirleme bir ekilde aaya doru hesaplanr.

4.2.2 Var Olan Dzenleyici Kural ve Ynergeler

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 133nc maddesi "Radyo ve televizyon

istasyonlar kurmak ve iletmek, kanunla dzenlenecek artlar erevesinde

96
serbesttir. Devlete kamu tzel kiilii olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile
kamu tzel kiiliklerinden yardm gren haber ajanslarnn zerklii ve yaynlarnn
tarafszl esastr."128 ifadesiyle radyo ve televizyon kurulularnn ancak devlet
tarafndan kurulabilecei ve idarelerinin de tarafsz bir kamu tzel kiilii halinde
dzenlenecei hkm altna alnmtr. Bu hkm gerei Anayasann 133.
Maddesini deitiren 08.07.1993 tarih ve 3913 Sayl Kanunla , radyo ve televizyon
istasyonlar kurmann ve iletmenin kanunla dzenlenecek artlar erevesinde
serbest olduu hkme balanmtr. Bylece devlet tekeli krlarak zel televizyon
kurulularnn yayn yapmasnn n almtr.

Anayasann 168inci maddesinde; Tabii servetler ve kaynaklar Devletin

hkm ve tasarrufu altndadr. Bunlarn aranmas ve iletilmesi hakk Devlete aittir.
Devlet bu hakkn belli bir sre iin, gerek ve tzel kiilere devredebilir129
denilmektedir. Anayasann bu hkmnce kamu mal saylan ve atmosferde snrl
sayda bulunan yayn frekanslarnn iletilmesi devlete aittir ve belirli bir sre iin
gerek veya tzel kiilere devredebilir. zel mlkiyete konu yaplamaz sadece
yaplan tahsisler sonucu iletme hakk ve izni verilebilir.

Anayasann 167nci maddesinde; Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve

hizmet piyasalarnn salkl ve dzenli ilemelerini salayc ve gelitirici tedbirler
alr; piyasalarda fiili veya anlama sonucu doacak tekelleme ve kartellemeyi
nler. 130 eklindeki ifade ile tekelleme ve kartelleme yasaklanm ve devlete
bunu nleyecek tedbirler alma grevi verilmitir.

Anayasann yukarda yer alan hkmleri medya sahiplii ve younlamaya

ynelik yaplan/yaplacak dzenlemeler iin yol gsterici olmakta, ayrca

128
Trkiye Cumhuriyeti Anayasas
129
Trkiye Cumhuriyeti Anayasas
130
Trkiye Cumhuriyeti Anayasas

97
yaplan/yaplacak dzenlemelerin hukuki dayanann anayasal bir zemini olduunu
gstermektedir.

Medya sektr ile irtibatl olan bir dier yasa da 4054 Sayl Rekabetin
Korunmas Hakknda Kanundur. Medyada younlamay nleyecek bir takm
dzenlemeler rekabet hukukunda da yer almaktadr. Yalnz rekabet kanunu belli bir
sektre zg dzenleme yapamayacandan ekonomik hayat dzenlemeye ynelik
genel kurallar iermektedir. Bu kurallar medya irketlerinin zellikle birleme ve
devralmalarnda younlamaya gitmelerini nleyerek sektr dzenlemektedir.

4054 Sayl Kanunun;

- 4nc maddesi ile; belirli bir mal veya hizmet piyasasnda dorudan veya
dolayl olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kstlama amacn tayan veya bu
etkiyi douran yahut dourabilecek nitelikte olan teebbsler aras anlamalar,
uyumlu eylemler ve teebbs birliklerinin bu tr karar ve eylemleri,

- 6nc maddesi ile; bir veya birden fazla teebbsn lkenin btnnde ya da
bir blmnde bir mal veya hizmet piyasasndaki hakim durumunu tek bana yahut
bakalar ile yapaca anlamalar ya da birlikte davranlar ile ktye kullanmas,

- 7nci maddesi ile de; bir ya da birden fazla teebbsn hkim durum
yaratmaya veya hkim durumlarn daha da glendirmeye ynelik olarak, lkenin
btn yahut bir ksmnda herhangi bir mal veya hizmet piyasasndaki rekabetin
nemli lde azaltlmas sonucunu douracak ekilde birlemeleri veya herhangi bir
teebbsn ya da kiinin dier bir teebbsn mal varln yahut ortaklk paylarnn
tmn veya bir ksmn ya da kendisine ynetimde hak sahibi olma yetkisi veren
aralar, miras yoluyla iktisap durumu hari olmak zere devralmas,

98
hukuka aykr ve yasak kabul edilmi, 16nc maddesinde ise belirtilen yasaklara
uymayanlar iin birtakm yaptrmlar ngrlmtr. 131

Rekabet Kurulu, birleme ve devralma ilemlerinde ilem taraflarnn Trkiye

cirolar toplamnn yz milyon TLyi ve ilem taraflarndan en az ikisinin Trkiye
cirolarnn ayr ayr otuz milyon TLyi veya ilem taraflarndan birinin dnya
cirosunun be yz milyon TLyi ve dier ilem taraflarndan en az birinin Trkiye
cirosunun be milyon TLyi amas halinde sz konusu ilemin hukuki geerlilik
kazanabilmesi iin Kuruldan izin alnmasn zorunlu klar. Bu eiklerinin altnda
kalan birleme ve devralmalarn rekabeti nemli lde azaltmad dnlmekte ve
Kuruldan izin alnmasna gerek grmeden, sz konusu birleme ve devralmalar
Kanunun 7nci maddesi kapsam dnda brakmaktadr. Ayrca bir younlamann
yasaklanabilmesi iin rekabetin nemli lde azaltlmas sonucunu douracak
ekilde hakim durum yaratmas veya var olan bir hakim durumu glendirmesi
gerekmektedir. Hakim durum Kanunun 3nc maddesinde; Belirli bir piyasadaki
bir veya birden fazla teebbsn, rakipleri ve mterilerinden bamsz hareket
ederek fiyat, arz, retim ve datm miktar gibi ekonomik parametreleri
belirleyebilme gc olarak tanmlanmtr. 132

Trkiyede medya sektrnde dorudan yabanc yatrmlar dzenleyen

Kanun 05.06.2003 tarihinde kabul edilen 4875 Sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar
Kanunudur. 4875 Sayl Kanundan nce, Trk yabanc sermaye mevzuat ancak,
limited ve anonim irket eklinde yatrma izin vermekteydi. Ayrca bu irketlerin
kurulabilmesi iin Hazine Mstearl Yabanc Sermaye Genel Mdrlnden
izin alnmas gerekmekteydi. 4875 Sayl Kanunla bu snrlar kaldrlm, yabanc
yatrmclar limited ve anonim irket dnda da irket kurabilir veya mevcut irkete
ortak olabilme hakkn elde etmilerdir. Ayrca Kanunla, yabanc yatrmcdan en az
50.000 ABD $ getirme art da kalkmtr. Kanunun, yabanc sermayeye bir baka

131
4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun.
132
4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun.

99
teviki de yabanc sermayeli irketlerin ve ubelerinin kurulmas iin Yabanc
Sermaye Genel Mdrlnden izin alnmasnn kaldrlmas olmutur. 4875 Sayl
Kanunla yabanc yatrmc iin oluturulan frsatlar; yerli ve yabanc sermayeli
irketlere eit muamele edilmesi, giri veya kurulu ncesi eleme gerekliliklerinin
bulunmamas, yabanc sermayeli irketlerin kurulduktan sonra, yalnzca istatistik
amal olarak Hazine Mstearlna bildirimde bulunmalar artnn koulmas,
yabanclar iin snrsz mlkiyet hakknn tannmas ve belirli bir irket tr seme
zorunluluunun bulunmamasdr.133

4.2.3 Uluslararas Dzenlemeler

Medyada younlama 60l yllardan beri uluslararas alanda tartlmaktadr.

Unesco bnyesinde 1977 ylnda toplanan Uluslararas letiim Sorunlarn
nceleme Komisyonu bu konuda younlamtr. Komisyon tarafndan yaynlanan
Mac Bride Raporunda; iletiimin retim ve datm olarak, iki temel kanal
bulunduu ve monopollemenin her iki kanaln i ie gemesini salayarak
medyann gcn arttrmasn salad sonucuna varlmtr. Ayrca Uluslararas
Gazeteciler Federasyonu da, konuyla ilgili almalar yapm ve 1974 ylndaki 12.
Kongresinde monopol yapnn nlenmesini salamaya ynelik bir bildiri
yaynlamtr. ok uluslu monopollemenin, zellikle haber kaynaklarnn
eitliliini ve oulculuunu yok ettiine dikkat eken Uluslararas Gazeteciler
Federasyonu nun dzenlemesiyle gerekleen Sydney Bildirgesi ise, 1989 ylnda
yaynlanmtr. Bildirgede; ok uluslu ortaklklarn ticari etkinliklerinin, basn yayn
sektrnde alanlar zerinde bask yaratt ve bu olgunun bir eit sansr ve oto-
sansre yol at ne srlmtr.134

133
http://www.hukuki.net/kanun/4875.15.text.asp.
134
G. zgr, 2007, s. 34.

100
 Avrupa Topluluunu kuran Roma Anlamasnn 85 ve 86nc maddeleri AB
rekabet politikasnn bugnk biimini oluturmutur. 85 ve 86nc maddelerde yer
alan kurallar ksaca u ekilde zetlenebilir:135

- Kartel kurallar; firmalar arasndaki yatay ve dikey anlamalar ve uyumlu

eylemleri kapsamaktadr.

- Hakim durumun ktye kullanlmasna ilikin kurallar.

- Younlamalara ilikin kurallar; daha ok birleme ve devralmalar

iermektedir. eitli birleme ve devralmalar sonucu ortaya kmas mmkn olan
younlamann ortak pazarn ileyiine engel olmamas ynndeki kurallardr.

Avrupa Birliinde merger kontrol metotlar lkelerin ulusal kontrol

sistemlerine gre farkllk ve eitlilik gstermektedir. Fransa, spanya ve
ngilterede birlemelerin bildirimi zorunlu deildir. Lksemburg, Finlandiya ve
Danimarkada her hangi bir birleme dzenlemesi bulunmamaktadr. Hollandaya
gelince 1996 ylnda birleme durumunda bildirimin zorunlu olmasn getiren bir
dzenleme yrrlkte yoktur. rlanda, spanya, Portekiz, Fransa ve ngilterede son
karar idari veya bakanla ait organizasyon tarafndan alnrken, 4 lkede Belika,
Almanya, talya ve Yunanistanda karar bamsz bir rekabet otoritesi tarafndan
alnmaktadr. sve ve Avusturyada son karar yasal otorite tarafndan
136
alnmaktadr.

Ayrca Avrupa Birliinde sermaye piyasas ve halka ak irketlerin ortaklar

asndan birlemelerle ilgili dorudan dzenleme bulunmaktadr. Bunlardan ilki
yerli birlemeler zerine olan 3nc irketler Kanunu Direktifidir. Komisyonun
10uncu irketler Kanunu Direktif Tasars ise snr tesi birlemeler zerinedir.
Tasarnn amac, iki veya daha fazla ye lkedeki irketler arasndaki birlemeleri
ortaklarn, alanlarn ve kredi verenlerin korunmasyla ilgili kanunlar esitli
ynlerden uyumlatrarak kolaylatrmaktr. Komisyonun 13 nc irketler Kanunu

135
Esra Lagro, ABde ve Trkiye Rekabet Politikas Asndan Bankaclk Sektrne Genel Bir Bak,
Bankaclar Dergisi, Say:36, 2001, s.50-52
136
G. zgr, 2007, s.58.

101
Direktif Tasars ise arda bulunularak hisse senedi toplanmasn
137
dzenlemektedir.

AB rekabet politikasnda yaynclk sektrne ilikin politikalarda fikir birlii

salanmas olduka gtr. Ulusal bazda yaynclk direktiflerinin uygulanmasnda
da nemli farkllklar ortaya kmaktadr. Baz yargsal yetkileri olan Rekabet Genel
Mdrlnn yetkilerini kullanarak oluan farkllklarn bir dereceye kadar
giderilmesi salanmaya allmaktadr.138

Demokratik hukuk devleti ilkesiyle ynetilen lkelerde, dnyadaki ekonomik

gelimelere paralel olarak, giriim zgrln yasaklamak yerine haksz rekabeti
nleyici denetim sistemlerinin gelitirilmesi yaygnlatrlmtr. rnein medya
younlamasna dair hibir AB lt bulunmamaktadr. Ancak, AB dzeyinde
yaynclk alanndaki oulcu yapnn pazardaki hakim konum ya da medya
irketlerindeki ortaklk pay nedeni ile tehlikeye girebilecei durumlarnn
nlenmesinde topluluk rekabet hukuku hkmleri temel alnmaktadr.139

Avrupa Snr tesi Televizyon Direktifi; Avrupa genelinde AB ortak pazar

politikalarna uygun olarak grsel/iitsel medyann dzenlenmesi amacyla yasal
altyapy oluturmaktadr. AB medya sektrnn yasal erevesini oluturan Avrupa
Snr tesi Televizyon Direktifi 1989 ylnda AB Konseyi tarafndan onaylanarak
yrrle konulmutur. 1995 ylnn Mays aynda AB Komisyonunca sunulan neri
erevesinde Direktifin baz hkmlerinde deiiklie gidilmi ve 1997 ylnda yeni
haliyle yrrlge konulmutur.

137
Rya Eser, Birleme ve Ele Geirmelerde Avrupa Birlii Dzenlemeleri, SPK Aratrma Raporu,
1998, s.16-19
138
Ilgaz Sarolu, Dijital cretli TV Yayncl ve Rekabet Hukuku Rekabet Kurumu Uzmanlk Tezi,
2003, s. 48
139
Avrupa Medya Enstits Avrupa Birlii yesi Devletlerdeki Medyaya likin Sahiplik
Konusunda Durum Saptamas ve lke Dzenlemeleri Hakkndaki zet Raporu, 2001, Tercme
RTK-Uluslararas likiler Dairesi Bakanl s. 125-126.

102
 Direktifin zerinde durduu konu balklar ise unlardr:

- Televizyon reklamcl, sponsorluk ve tele-alveri,

- ocuklarn korunmas

- Televizyon yaynlarna uygulamas gereken kurallar

- Cevap ve dzeltme haklarnn tannmas

- zleyicilerin toplum asndan nem tayan balca etkinliklere eriiminin

salanmas,

- Avrupa yapm film ve televizyon eserlerinin datm ve gelitirilmesi140

Televizyon yaynlarnn Birlik ierisinde serbeste dolamn temel alan bu

ekonomi merkezli grsel-iitsel politikalar, ticarilemeyi artrd, kamu hizmeti
yayncln yeterince desteklemedii ve sektrde ortaya kan younlamalar
karsnda yetersiz kald iin de eletirilmektedir.141

Medya sahiplik yaps ve younlama ile ilgili uluslararas diyebileceimiz

hibir dzenleme bulunmamaktadr. Avrupa Topluluu Anlamas, Snr Tanmayan
Televizyon Direktifi (ye lkeler iin), Avrupa Snr tesi Televizyon Szlemesi
(Konsey yesi lkeler iin) medya younlamas konusunda genel hkmler
iermemektedir. Sadece medya birlemelerinin, rekabetten sorumlu otoritelere
bildirilip onay alnmas ve genel rekabet yasalarnn uygulanmas ngrlmtr.
Avrupa Komisyonu bir birlemenin rekabeti engelleyen bir giriim olup olmad
konusunda karar vermektedir. AB ye lkelerinde her tr birlemeye uygulanan
Birleme Dzenlemesi medya birlemeleri iin belli bir ciro eiini art
komamtr.

140
Pars Kutay, Asl zeri, Avrupa Birliinde Medya Hukuku ve Uygulamalar, Televizyon
Yaynclar Dernei, stanbul, 2006, s. 21
141
M.G. Bek, 2003, s.50-51.

103
 Avrupa genelinde bir mlkiyet denetim sistemi oluturulmas iin Avrupa
Komisyonu, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi ve Avrupa
Konseyi de baz giriimlerde bulunmaktadr:142

1990larda Avrupa Komisyonu, her ikisi de Konsey tarafndan reddedilen iki

giriimde bulunmutur. 1992de, i pazardaki medya younlamas ve oulculuk
zerine bir Yeil Kitap yaynlam,143 1996-1997de yine medya younlamas
konusunda bir direktif tasla sunmutur. Televizyon, radyo ve apraz medya
mlkiyetine snrlama getirilmesini neren taslak, yetki noksanl gerekesiyle kabul
edilmemitir. lk Yeil Kitapn yetki noksanl nedeniyle kabul edilmemesinin
zerinden on yldan daha uzun sre gemesinin ardndan Komisyon, 2003te
kard Yeil Kitapla bir kez daha Avrupada medya mlkiyetinin kontrolne
ilikin yaklamn ortaya koymutur.144 Yeil Kitapn 2004te yaynlanan raporu,
komisyon nerisinin ilgili taraflarca genel olarak reddedildiini ortaya koymutur.
Komisyon, 2004 ylnn Ocak aynda, AB medya younlamas dzenlemesine arka
plan tekil edecek ve genel rekabet hukukundaki mevcut tedbirlerin tesine geen bir
direktif tasla hazrlamtr.145 Direktif Taslana ihtilafl noktalar ortaya kmtr.
Bunlardan biri, ye lkelerin kltrel ve dilsel eitlilii ve medya oulculuunu
desteklemeye ynelik sektr-merkezli dzenleme yapma yetkisini gvenceye alacak,
istisnai ya da kltrel zgrle vurgu yapan bir hkmn direktifte bulunmaydr.
Ayrca sonunda Avrupa Komisyonu da, medya oulculuunu koruma adna,
younlamaya kar yasal dzenleme yapmann AB dzeyinde hukuki dayana
olmadn sylemek zorunda kalmtr.

Avrupa Konseyi erevesinde de medyada oulculuk, korunmas gereken bir

ilke olarak kabul edilmitir. Ancak burada da medyada younlama konusunda yasal

142
Avrupada TV Dz. Polt. ve Ba. zleme Raporu, a.g.e. 2005, s.123
143
European Commission, Pluralism and Media Concentration in the Internal Market, An Assessment
of the Need for Community Action, COM-92,
144
European Commission, Green Paper on Services of General Interest, COM-2003.
145
European Commission, Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on
Services in the Internal Market, COM-2004.

104
bir ereve bulunmamaktadr. Avrupa Konseyi, medyada effafl korumak
amacyla 94(13) Sayl Tavsiye Karar (Recommendation No: R. (94)13) ile medyada
oulculuu korumak amacyla 99(1) Sayl Tavsiye Kararn (Recommendation No:
R (99) 1) kabul etmitir. Ayrca Snrtesi Televizyon Szlemesinin Deiiklik
Protokolne, medyada oulculuun gelitirilmesi ile ilgili 10 uncu maddesine ek
yaplmtr. Anlan madde yle demektedir: Mkerrer madde 10: Medya
oulculuu kit taraflar, bu szlemenin temelinde yatan ibirlii ve karlkl
yardm ruhu iinde, 3. madde kapsamnda egemenlik yetkileri dahilindeki bir yaync
veya dier tzel ya da gerek kiiler tarafndan iletilen veya yeniden iletilen program
hizmetlerinin medya oulculuunu tehlikeye atmasn nlemek iin aba
gstereceklerdir.146

AB genelinde sahiplik yapsna ilikin kurallar oluturmak; Avrupada hz

kazanan serbestleme uygulamalar, medya irketlerinin Avrupa d rekabetinin
azalmas endiesiyle medya gruplarnn lobi almalar, her lkede medya yapsnn
farkllk arz etmesi ve lkelerin byle hassas bir alan kendilerinin dzenlemek
istemeleri nedeniyle mmkn grlmemektedir.

146
Z. Avar, 2004, s.94.

105
 SONU

Medya, sahip olduu ara eitlilii ile byk bir gc ve etkili bir alan
elinde bulundurmaktadr. Demokratik toplumlarda haberleme ve bilgi alma hakknn
gvencesi olarak kamuoyunu bilgilendirmesi ve siyasal iktidarlar zerinde denetim
kurmas nedeniyle topluma kar nemli bir misyon stlenmektedir. Medya, stat
salamak, kamu oyu oluturmak ve dier faaliyetler iin reklam alan yaratmak
amacyla kullanlmaktadr. ktisadi faaliyet alan olmasnn tesinde sosyolojik ve
ideolojik etkiye sahip olmas medya sermayesinin giderek deimesine neden
olmutur. Tm dnyada ve lkemizde kamu yayncl olarak balayan medya
hizmeti, 80li yllarda zelletirmeler ve dereglasyon politikalar sonucunda ticari
bir nitelik kazanarak kamu hizmeti anlayndan uzaklamtr. letiim tekniklerinin
ve medya aralarnn giderek artmasna kart bunlara sahip olan sermaye birka elde
toplanmtr.

Bilim ve teknolojideki gelime medya alannda da kendini gstermi ve

iletiimi ok daha kolay ve hzl hale getirmitir. Teknolojideki bu hzl geliim bir
taraftan insan hayatn kolaylatrrken bir taraftan da karmak hale getirmektedir.
zellikle iletiimin ulusal snrlarnn olmamas, uluslararas etkileimi zorunlu hale
getirmesi, medyann da lkeye has zelliklerini yitirip evrensel bir boyut
kazanmasna neden olmaktadr. Bu alandaki teknolojinin de zellikle gelimi
lkelerden alnmas iletiimi salayan medyann kresel bir boyut kazanmasna yol
amaktadr. Ulusal snrlar bir zorunluluk olarak hem teknolojik hem de kavramsal
olarak anlamn kaybetmeye balamtr. Medya sahiplii de tm lkelere ulaan bir
boyut kazanmtr. Amerika ya da Avrupa kl medya kurulular tm dnyada
hakimiyet kurmu ve global medyann temelleri atlmtr.

Trk medya sektr dier lkelere nazaran daha ge olumutur. 1950lere

kadar basnda devlet denetimi egemen olmu, 1970-1980 aras ise basn

106
holdinglemeye balamtr. Televizyon yaynclnda ise 60-90 aras kamu
yayncl ile TRT medya sektrnde tek aktr iken 90 ylnda ilk zel televizyon
yayn yaplarak dnyada yaanan serbestleme yaanmaya balamtr. Bu dnemde
ticari yayncla dair yasal dzenlemenin olmay medyann temel ilevlerinden
uzaklamasna neden olmutur. Gnmz medya mlkiyet yapsnn effaflktan ve
yaynlarn etik deerlerden uzak olmasnn temel nedeni bu olmakla birlikte Trk
medyas da dnyadaki deiimden payn almtr. Trk Medya sektr
incelendiinde, ticari sermayenin medyaya giriiyle birlikte anayasada deiiklik
yaplm ve kamu tekeli kaldrlmtr. Yasal dzenleme ise on yl ge gelmi ve bu
sre zarfnda bankaclk, enerji vb. sektrlerde de faaliyet gsteren pek ok medya
irketi sektre girmitir. Ancak ekonomik zorluklar, yayncln byk sermaye
gerektirmesi gibi nedenlerle sektrde birleme ve devralmalar yaanm ve medyada
birka grup kalmtr. Bu da gstermektedir ki medya sektr birka byk grubun
faaliyet gsterdii oligopolistik, younlam bir yap sergilemektedir.

Medyada mlkiyet yaps, haber ve bilgilerin ieriini nemli lde

etkilemektedir. Medyada younlama olumas dezenformasyona, ulusal ve manevi
deerlerin yok olmasna, tketim toplumu olumasna, kltrel emparyalizme neden
olabilmektedir. Younlama durumu, oulculuun ve oulculuktan beklenen
faydalarn nndeki en byk engellerden biridir. Younlama oluan piyasalar etkin
almaz ve kaynaklar toplumsal karlara deil younlam sermayenin karlarna
hizmet eder. Bu nedenle medya sektrnn dzenlenip denetlenmesi ve medya
sektrnde yaanan hzl sermaye birleimiyle oluan younlamaya kar nlem
anlmas gerektii ortaya kmtr. Uluslararas alanda da younlamann nlenmesi
ve effafln salanmas konusunda Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu,
Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi ve Avrupa Konseyi tarafndan neriler
sunulmutur. Ancak byk irketlerin byle bir uluslararas snrlama istememesi,
her lkenin medya yapsnn ve toplumsal deerlerinin farkl olmas bu konuda
uluslararas bir dzenlemeye engel olmaktadr. AB dzenlemelerinde de
younlamay nlemek adna somut kurallar bulunmamakta, konu rekabet hkmleri
erevesinde deerlendirilmektedir. Bu nedenle her lke kendi medya sektrn

107
dzenleyici kurallar koymaktadr. Bunlar yerli ya da yabanc sermaye snrlamalar
ve arpraz sahiplik dzenlemelerine ynelik kurallardr.

Medyada effafln salanmas iin sektre zel dzenlemeler gerektii

ortaya kmtr. Genel rekabet kurallar daha ok ekonomik ileyie ynelik olup tek
bana yeterli deildir. Medya sektrnde yeterli dzenleme yaplamamas bu
alandaki faaliyetlerin haber alma ve fikir zgrlnn gerei olmasndan
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle daha esnek dzenlemelere gidilmi, bu ise sektrn
kontroln zorlatrmtr. Medyann temel ilevlerini yerine getirmesi ve etkin bir
ekilde almas effaf ve etkili bir yasal ereve ile gerekleecektir. Bu kapsamda
Yaplacak dzenlemeler dorultusunda zerinde durulmas gereken konular u
balklar altnda belirtilmitir:

Medya sahiplii ile ilgili medyada younlamann nlenmesini ve

oulculuun yeniden kurulmasn saglayan hkmler zerinde durulmaldr.
Medya sahipliini snrlamak iin izleyici pay, lisans sahiplii, gelir pay ya
da frekans snrlama, sermaye pay ya da yayn lisans gibi yntemlerden bir
ya da birka kullanlabilir. Bunlardan izlenme pay modelinde belli bir
zaman diliminde kanaln izlenme oran dikkate alnarak snrlama getirilir.
lkemizde izlenme oranlarn tesbit yntemi ile ilgili tartmalar srerken
uygun bir yntem olarak grlmemektedir. Yaync kuruluun sahip olaca
lisans ya da frekans says ile sermaye miktar snrlandrlabilir. 6112 Sayl
Kanunla lisans sahiplii ve gelir pay/frekans snrlamas getirilmitir. Bu
medyada younlamay nlemek adna nemli bir admdr.

Medya apraz sahiplik snrlamas gndeme getirilebilir. Baka sektrlerde

faaliyet gsteren kuruluun medya sektrne girmesine izin verilmez ya da
snrlandrlr.

Frekans tahsisi gerekletirilerek kamusal kaynaklar etkin bir ekilde

kullanlmaldr. Anayasann 168nci maddesi gereince tabii kaynak olan bu

108
 frekanslar devletin hkm ve tasarrufu altnda olduundan gerek ve tzel
kiilere tahsisi de yine devlet eliyle yaplmaldr. 6112 Sayl Kanunla
frekans planlar ve tahsisi konusunda yasal dzenlemeye yer verilmitir. Bu
kapsamda yaplacak almalarla yayn kalitesi artrlarak frekanslarn daha
etkin kullanm salanmaldr.

Medya irketlerine kamu ihalelerine katlma yasa getirilebilir. zellikle

ihaleler konusunda da tam effafln salanamad lkemizde medya gibi
hassas bir alanda faaliyet gsteren irketlerin ihalelere katlmas uygun
olmaz. Bylece medya sektr dier kazanlar iin bir ara olarak
kullanlmaz.

Dolayl pay sahiplii dzenlemesinin getirilmesi gerekmektedir. Medya

sektrnde faaliyet gsteren irketler anonim irket eklinde kurulur ve
gerek kiiler ortak olabildii gibi tzel kiiler de ortak olabilir. Tzel kiilik
dorudan ortak olurken onu oluturan ortaklar da dolayl ortak olmaktadr. Bu
nedenle yaplan dzenlemeler hem dorudan hem de dolayl ortakl
kapsamaldr. 6112 Sayl Kanunda dolayl ortakla da yer verilmitir. Bu
erevede son gerek ortaa ulaana kadar ortaklk yaps analiz edilmeli ve
effaflk ile denetim salamaldr.

irkette etkin olacak belli bir pay ve zerindeki dorudan ve dolayl tm

ortaklara bildirim zorunluluu getirilmelidir. irketin sahiplik yaps ile ilgili
veri taban oluturarak yaynlanmaldr.

Sahiplik yaps yeni yayn teknolojilerine uygun olarak dzenlenmelidir.

Medyaya kar mdahaleci tutumlara izin vermeyecek ak ve net

dzenlemelerle rekabeti bir ortam hazrlanmaldr.

Medya hizmet salayc kurulularn ykmllkleri ile ilgili bilgiye kolay

ulaacaklar ve kolay bir ekilde ykmllklerini yerine getirecekleri
interaktif bir yap oluturulmaldr.

109
 Kanuna aykr giriimlerin engellenmesi adna idari yaptrmlar getirilmelidir.

Medya sektr, iktisadi bir pazar olmas yan sra toplumsal yapya yn veren
bir g olmas nedeniyle ideolojik ve etik tarafnn da ayrca dzenlemesi gerekir.
Yani ok sayda firma olmas ayn tarzda retim yapldnda eitlilik
oluturmayacaktr. Niceliksel okluun niteliksel farkll ifade etmesi, medya
tekelinin olmamas yannda ideolojik ve dnsel balamda bir demokratik
oulculuun da olmasn gerektirmektedir. in bu taraf zellikle farkl sahipliin
veya yerli ya da yabanc sermaye olmasnn ayn retim olduunda, ayn ideolojik
dnsel yapya hizmet ettiinde bir anlam ifade etmeyecektir. yleyse
oulculuun salanmas sahiplik yapsyla birlikte etik denetimi de
gerektirmektedir. Dier taraftan seme hakk olan izleyiciye aslnda zorunlu bir
seim yaptrlmaktadr. Younlaan g, kaynaklara da sahip olduundan daha
kaliteli veya ekici rn ortaya koyabilmekte, dier alternatiflere nazaran izleyici
zerinde daha etkili olmaktadr. Semene ynelik bir dayatma varsa alternatifin
olmas bir anlam ifade etmez, Tketicilerin tercihleri oulcu bir karakterden ok
uzaktadr. Dolaysyla sorun younlama olmas yan sra, retim biimi ve
sunumunu da iermektedir. Yani sorun younlama sonucu serbest rekabetin yok
olmas ve zgrlklerin kstlanmas sorununun ok tesindedir. Drdnc g,
halkn sesi soluu adyla ifade edilen medya, kontroll g olmaktan ileri
gidememektedir.

110
 KAYNAKA

Kitaplar:

Adakl, Glseren (2006), Trkiyede Medya Endstrisi, Neoliberalizm anda

Mlkiyet ve Kontrol likileri, topya Yaynevi, Ankara.

Aksan, Tlay (1994), Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Radyo Maddesi, Tarih
Vakf ve Kltr Bakanl Ortak Yaym, Cilt:6. stanbul.

Bagdikian, H., Ben, (1997), Democracy and the Media from the book The Media
Monopoly, http://www.thirdworldtraveler.com/Media/DemoMedia_Bagdikian.html,

Baker, C. Edwin (2007), Media Concentration and Democracy: Why Ownership

Matters. New York: Cambridge University Press.

Bek, Mine Gencel (2003), Avrupa Birlii ve Trkiyede letiim Politikalar -

Kreselleme, letiim Endstrileri ve Kimlikler, mit Yaynclk, Ankara.

Beybin Kejanlolu, Sevilay elenk ve Glseren Adakl, (2001), Medya Politikalar,

Trkiyede Televizyon Yaynclnn Dinamikleri, mge Kitapevi, Ankara.

Danesi, Marcel (2002), Understanding Media Semiotics, First Edition, Arnold,

Londra.

Doyle Gillian, (2002), Understanding Media Economics, First Edition, Sage

Publications, London.

Duru, Blent ve Uzgel, lhan (2010) (Der), Bir Dnmn Bilanosu AKP Kitab,
Phoneix Yaynlar.

Geray, Haluk (2003), letiim ve Teknoloji: Uluslararas Birikim Dzeninde Yeni

Medya Politikalar, topya Yaynevi, Ankara.

Gventrk, Grgl (1991), Basnda Ekonomik Bamllk, Gazeteciler Cemiyeti

Yayn, stanbul.

Herman, Edward S. and McChesney, Robert W. (2004), The Global Media -The New
Missionaries of Corporate Capitalism, London-New York.

lkiz, Fikret (2003), fade zgrl ve Trk Ceza Hukuku, Ceza Hukuku Dernei
Yaynlar, No:1., stanbul.

IRIS Special, (2001), Television and Media Concentration, Regulatory Models on

the National and the European Level, European Audiovisual Observatory,
Strasbourg.

111
Ik, Metin (2002), Dnya ve Trkiye Balamnda Kitle letiim Sistemleri, Eitim
Kitabevi, Konya.

Kejanlolu, D.Beybin (2004), Trkiyede Medyann Dnm, 1.Bask, mge

Kitabevi Yaynlar, Ankara.

Kelly, Mary ve Mazzoleni, Gianpietro ve McQuail, Denis (2004), The Media in

Europe, The Euromedia Handbook, Londra.

Krova, brahim (2005), nternette Pazarlama, 3.Bask, Beta Basm Yaym Datm
A, stanbul.

Kocabaolu, Uygur (1980), irket Telsizinden Devlet Radyosuna, Ankara

niversitesi SBF Yaynlar No:442 Ankara.

Kutay, Pars ve zeri, Asl (2006), Avrupa Birliinde Medya Hukuku ve

Uygulamalar, Televizyon Yaynclar Dernei, stanbul.

McChesney, Robert (2004), Medyann Sorunu 21.Yzylda letiim Politikalar, (The

Problem of Media)

Morley D. & Robins K. (1997), Kimlik Mekanlar, Emrehan Zeybekolu (eviren),

Ayrnt Yaynlar, stanbul.

Nalaolu, Halil (2003), Medya ve Toplum, letiim Vakf Yaynlar, stanbul.

zsever, Atilla (2004), Tekelci Medyada rgtsz Gazeteci, 1.Bask, mge

Kitapevi, stanbul.

Pekman, Cem (2005), Medya Sahipliinin Dzenlenmesi Sorunu: Kresel ereve ve

Trkiye rnei, Avrupa Birlii ve Trkiyede letiim Politikalar (Derleyenler Mine
Gencel Bek ve Deirdre Kevin), Ankara niversitesi Basmevi, Ankara.

afak, Altun (2007), Trkiyede Yabanc Sermayenin Tarihsel Geliimi.

Sarmak, Jale (1993), Radyo-Televizyon Yaynlarnda Denetim Yntemleri,

Marmara niversitesi Yaynlar, No: 519, stanbul.

Seyidolu, Halil (1999), Uluslararas ktisat: Teori, Politika ve Uygulama, Kurti

Matbaas, stanbul.

Snmez, Mustafa (1996), Trk Medya Sektrnde Younlama ve Sonular,

Birikim.

Snmez, Mustafa (2003), Filler ve imenler: Medya ve Finans Sektrnde

Doan/Anti Doan Sava, letiim Yaynlar, Ankara.

112
Sylemez, Alev (1998), Medya Ekonomisi ve Trkiye rnei, Haberal Eitim Vakf,
Ankara.

Tamer, Emel Ceylan (1993), Dn ve Bugnyle Televizyon, Varlk Yaynlar,

stanbul.

Tl, Doan (2004), Trkiyede Gazetecilik, GD Yaynlar, Ankara.

Tokgz, Oya (1972), Trkiye ve Ortadou lkelerinde Radyo-Televizyon Sistemleri,

A.. SBF Yaynlar, Ankara.

Topuz, Hfz (1990), Birleik Amerika, Yarnn Radyo ve Televizyon Dzeni, Tses
ve lad Yayn, stanbul.

Topuz, Hfz ve Alemdar, Korkmaz (1989), Basnda Tekellemeler, letiim

Aratrmalar Dernei, stanbul.

lgen, Hayri ve Mirze, Kadri (2004), letmelerde Stratejik Ynetim.

Ulu, Gliz (2003), Kreselleen Medya: ktidar ve Mcadele Alan Olanaklar

Sorunlar Tartmalar, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul.

nsal, Erdal M. (2000), Mikro ktisat, maj yaynclk, Ankara.

Yksel, Erkan ve Grcan, Halil brahim (2001), Habercinin El Rehberi, Soru ve

rneklerle Haber Toplama ve Yazma Kural ve Teknikleri, Anadolu niversitesi Fak.
Yay. No:42, Eskiehir.

Makaleler:

ABD, Medya ve niversite Sistemi, http://www.urundergisi.com/makaleler.php

ID=224,

Acar, Erturul http://www.dorduncukuvvetmedya.com/print.php?sid=1209

Alison, Harcourt and Stefaan Verhulst (1999), Support for Regulation and
Transparancy of Media Ownership and Concentration-Russia, Working Document
for The UK Deparment for International Development and Moscow Media Law and
Policy Institute.

Avar, Zakir (2004), Medyada Younlama ve effaflama: Yasal Dzenlemeler,

Beklentiler, Sorun Alanlar, letiim: Aratrmalar.

Bykbaykal, Ceyda Ilgaz, Kresel Medya Yaplarnn Younlamas, letiim Fak.

Dergisi

113
akr, Vedat ve Glnar, Birol (2008), Avrupa Birliine Uyum Srecinde
Trkiyede Televizyon Yaynclna Ynelik Dzenlemeler, Seluk niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say:18, Konya.

akr, Hamza, Geleneksel Gazetecilik Karsnda nternet Gazetecilii,

http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/.pdf

Erdoan, rfan (2002), Tekelleme, Medya ve Medya Pratikleri, Toplum ve Hekim

Dergisi,

George, Lisa, Whats fit to print: The effect of ownership concentration on product
variety in daily newspaper markets,

Ik, Metin (2002), letiim Sistemleri, Siyasal Sistem likileri Balamnda letiim
Alannn Dzenlenmesi ve Medya Devlet likilerinin Deerlendirilmesi, Seluk
letiim Dergisi, Seluk ni. letiim Fak. Yayn, Say 2, C.2, Konya.

Kaya, Rait, Trkiyede 1980 Sonras Medyann Geliimi ve deoloji Gereksinimi,

www.dorduncukuvvetmedya.com/arsiv/kaya.htm

Kejanlolu, Beybin, BA Yerel Medya Eitim Program, Ankara

Lagro, Esra (2001), ABde ve Trkiye Rekabet Politikas Asndan Bankaclk

Sektrne Genel Bir Bak, Bankaclar Dergisi, Say:36.

Natascha Just, (2009), Measuring Media Concentration and Diversity: New

Approaches and nsturuments in Europe and the USA, Media, Culture & Society,
Sage Publications, Vol. 31(1)

Oktay, Ahmet, Toplumsal Deime ve Basn 1960-1986 Trk Basn zerine

Uygulamal Bir alma, Bilim/Felsefe/Sanat Yaynlar (B/F/S), Tuba Matbaas,
stanbul,

zkan, Abdullah, Uluslararas Medya Tekelleri ve Trk Medyasnda Yabanc

Sermaye, http://www.tasam.org/index.php?altid=1480

Pekman, Cem (2003), Radyo-Televizyon Yaynclnda Rekabet ve Mlkiyetin Yasal

erevesi ve Uygulama, Rekabet Hukukunda Gncel Gelimeler Sempozyumu,
Erciyes niversitesi, Kayseri.

lke rehberi: talya,

http//www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004/01/040112_italya_rehber.shtml

114
Dier:

4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun

Mlga 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun

6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun

Trkiye Cumhuriyeti Anayasas

Mac World The Economist, 29.06.1996
Hrriyet (2005), 1 Temmuz 2005.
Milliyet Gazetesi (1991), 9 Ocak 1991.

Radikal (2006), 17 Kasm 2006.

Tezler-Raporlar:

Avrupa Medya Enstits Avrupa Birlii yesi Devletlerdeki Medyaya likin

Sahiplik Konusunda Durum Saptamas ve lke Dzenlemeleri Hakkndaki zet
Raporu, (2001),Tercme RTK-Uluslararas likiler Dairesi Bakanl,

Balabanlar, Ali, (1996), Uydu Yayn Teknolojisinin Boyutlar ve Trkiyede Radyo

Televizyon Yaynlarndaki Devlet Tekelinin Kalkmas, Doktora Tezi, Marmara
niversitesi SBE, stanbul.

iek, Songl (2008), Medya Ekonomisi ve Rekabet Politikalar, Yksek Lisans

Tezi.

Donnellan, Craig (2003), The Independence Say 69, Londra.

Eser, Rya (1998), Birleme ve Ele Geirmelerde Avrupa Birlii Dzenlemeleri,

SPK Aratrma Raporu

European Commission, Green Paper on Services of General Interest, COM-2003.

European Commission, Pluralism and Media Concentration in the Internal Market,

An Assessment of the Need for Community Action, COM-92,

European Commission, Proposal for a Directive of the European Parliament and of

the Council on Services in the Internal Market, COM-2004.

Gegil, Bayram Ali (2005), Medya Piyasalarnda Hukuki Dzenlemeler ve Rekabet

Hukuku Uygulamalar, Rekabet Kurumu Uzmanlk Tezi, Ankara.

115
Green Paper on the Convergence of the Telecommunications, Media and Information
Technology Sectors, and the Implications for Regulation. Towards an Information
Society Approach, COM/97/623, http://europa.eu.int/ISPO/convergencegp/97623
en.pdf,

Horizontal Merger Guidelines, US Department of Justice and the Federal Trade

Commission, Revised April 1997

Kadolu, Zeynep Kaban (2001), Kresel Medya Sermayesinin Hareketlilii ve Trk

Medyasna Etkileri, Doktora Tezi,

Kapurtu, Ahmet (1998), Trkiyede ve Dnyada zel Televizyonculuun Geliimi ve

Dzenlemeler TODAE, Yksek Lisans Tezi, Ankara.

Kukonmaz, Sabri (2008), Trkiyede Radyo Televizyon ve nternet Yaynclnda

Hukuksal Durum, Yksek Lisans Tezi.

Open Society Institute EU Monitoring and Advocacy Program, Network Media

Program, Avrupada Televizyon Dzenleme Politikalar ve Bamszlk zleme
Raporu (2005).

zgr, Glay, (2007), AB ve Trkiyede Medya Sahiplii, Finans likisi, Marmara

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi.

PTT Genel Mdrl Tarafndan Hazrlanan Yaynlanmam Rapor (1991), zel

Televizyon Yaynlarnn Durumu

Saroglu, Ilgaz (2003), Dijital cretli TV Yayncl ve Rekabet Hukuku Rekabet

Kurumu Uzmanlk Tezi,

TBMM Medya Aratrma Komisyon Raporu, 12.06.2002.

http//www.tbmm.gov.tr//arsiv.htm

stek, Melike (2007), Trk Basn ve ngiliz Basnn Tekelleme ve Sahiplik

Kavramlar Altnda ncelenmesi ve Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi.

Varol, Hakan (2009), RTK ve Gelimilik Oranna Gre lkelerin Radyo-TV

Yaynlar, Denetimi ve Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi, stanbul.

nternet:

http://medyaradar.com/haber/rating-61451/nisan-ayinda-en-cok-hangi-haber-kanali-
izlendi-iste-tum-kanallarin-izlenme-oranlari.html

http://site.mynet.com/adasanat/derginedir.htm

http://tr.wikipedia.org/wiki/Televizyon

116
http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg19/bozkurt.pdf

http://www.doganholding.com.tr/yatirimci-
iliskileri/_pdf/finansal_tablolar/2010_2.pdf

http://www.enformatikseminerleri.com/2007/dosyalar/seminer7/edergi_snm.pdf.

http://www.hukuki.net/kanun/4875.15.text.asp.

http://www.medyatava.com/tiraj.asp

http://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete

http://www.po.metu.edu.tr/links/inf/css25/bolum1.html.

http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=0754bf63-7be7-4161-
ae30-cc113da235a8.

http://www.trt.net.tr

www.acte.be/EPUB/easnet.dll/GetDoc?APPL=1&DAT_IM=019906

www.bloomberg.com./news/2011-07-07/federal-appeals.

117
 ZET

Medyada hzl byme ve sahiplik yapsndaki deimelerle younlamann

artmas, son dnemde medyada sahiplie ynelik dzenlemeleri gndeme getirmitir.
Demokratik toplumlarda medya sektrnde, ok sesliliin korunmas, rekabeti bir
ortam oluturulmas ve effafln salanmas nemlidir. Bu almada, medya
sektrnde sahiplik yapsna baklarak younlamaya neden olan etkenler zerinde
durulmutur. Younlama metodlar kullanlarak sektr analizi yaplmtr. Medyada
younlamann nlenmesi iin dikkat edilecek hususlar, AB ve dier lkelerdeki
dzenlemeler de incelenerek mevcut yasalar erevesinde deerlendirilmitir. Medya
sektrnde sahiplik yapsna ilikin mlga 3984 Sayl Kanunun yetersiz kald
sorunlar ortaya konularak 6112 Sayl Kanun ile yaplan dzenlemeler aklanmtr.
oulculuun salanarak younlamann nlenmesi adna RTKn stlendii
nemli role dikkat ekilerek, sorunlara zm nerileri getirilmitir.

Anahtar Kelimeler: Medya sahiplii, medyada younlama, oulculuk,

effaflk, rekabet.

118
 ABSTRACT
The rapid growth in the media and increasing concentration with changes in
ownership structure has recently brought up an agenda about the regulation of the
ownership in media. In democratic societies, the protection of polyphony, the
creation of a competitive environment and to ensure transparency in media sector are
important factors. In this study, it has been focused on the factors which cause
concentration in the ownership structure of media sector. Analyze of sector has been
done by using concentration methods. The subject to pay attention to prevent
concentration in media has been evaluated in the framework of laws by examining
regulations in the EU and other countries also. With the law No: 6112, the
regulations have been explained by putting forward insufficient aspects of the
repealed Law 3984 relating to ownership structure of the media sector. Solution
proposals have been put forward about the problems by paying attention to important
role which RTK undertakes to prevent concentration by ensuring pluralism.

Key Words: Ownership of media, concentration on media, pluralism,

transparency, competition.

119
 ZGEM

Rahime ZDURDU, 2 Nisan 1982 ylnda Ankarada dodu. lk ve orta

renimini Gazi Osman Paa lkretim Okulunda, liseyi Ankara Sper Lisesinde
tamamlad. 2000 ylnda Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
ktisat blmn kazand. 2004 ylnda lisansn tamamlayarak mezun oldu. 2006
ylnda Maliye Bakanl gelir uzman yardmcl snavn kazand. Gelir daresi
Bakanlnda bir yl altktan sonra RTK uzman yardmcl snavn kazanarak
2007 ylnda RTKte greve balad. Halen RTK uzman yardmcs olarak
almaktadr. Evli ve bir ocuk annesi olup ingilizce bilmektedir.

120