34 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 08 (111)/2017

BỒI THƯỜNG TỔN THẤT VỀ TINH THẦN KHI TÀI SẢN BỊ

XÂM PHẠM - KINH NGHIỆM TỪ PHÁP LUẬT NƯỚC NGOÀI
NGUYỄN TẤN HOÀNG HẢI*
Tóm tắt
Khi xác định loại thiệt hại được bồi thường do uy tín, nhân phẩm, sức khỏe hay tính mạng bị xâm phạm, Bộ luật Dân sự
năm 2015 (BLDS năm 2015) thừa nhận cả việc bồi thường thiệt hại về vật chất lẫn tổn thất về tinh thần. Thế nhưng quy định
liên quan đến vấn đề bồi thường tổn thất về tinh thần không được nhắc đến ở phần nội dung tài sản bị xâm phạm. Như vậy,
khi tài sản bị xâm phạm có thể được bồi thường tổn thất về tinh thần hay không? Bài viết tìm hiểu vấn đề này thông qua việc
nghiên cứu pháp luật của một số quốc gia và đề xuất các kinh nghiệm cho Việt Nam.
Từ khóa: tổn thất về tinh thần, tài sản, thú cưng, kỷ vật, vật gia truyền
Abstract
When determining the type of damage to be compensated due to damage to reputation, dignity, health or life, the 2015 Civil
Code recognizes both compensation for material damage and for mental loss. However, provisions related to compensation
for emotional distress damage are not mentioned in the consideration for damages of the infringed property. Therefore, the
questions is whether or not compensation for infringed property can also include compensation for mental damage?This
article discusses this issue by studying experiences of some countries and draws lessons for Vietnam.
Keywords: emotional distress/ mental anguish, property, pets, memorabilia, heirlooms
Ngày nhận bài: 20/6/2017 Ngày duyệt đăng: 10/9/2017

1. Pháp luật Việt Nam về bồi thường tổn
thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm
1.1. Quy định của pháp luật Việt Nam
Các quy định bồi thường tổn thất về tinh thần
không được nhắc đến ở phần liên quan đến tài
sản bị xâm phạm trong BLDS năm 1995 (Điều
612) và BLDS năm 2005 (Điều 608 - về cơ bản
nhắc lại Điều 612 BLDS năm 1995) và BLDS
năm 2015 (Điều 589). Theo Điều 589 BLDS
năm 2015, trường hợp tài sản bị xâm phạm thì
thiệt hại được bồi thường bao gồm: “1. Tài sản bị
mất, bị hủy hoại hoặc bị hư hỏng; 2. Lợi ích gắn
liền với việc sử dụng, khai thác tài sản bị mất, bị
giảm sút; 3. Chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế
và khắc phục thiệt hại; 4. Thiệt hại khác do luật
quy định” (phần in nghiêng có sự thay đổi so
với BLDS năm 2005). Riêng Luật Sở hữu trí tuệ
năm 2005 có đề cập đến vấn đề bồi thường tổn
thất về tinh thần khi có việc xâm phạm tới quyền
sở hữu trí tuệ (một loại tài sản). Cụ thể, theo quy
định tại điểm b khoản 1 Điều 204 Luật sở hữu trí
tuệ năm 2005 về thiệt hại do hành vi xâm phạm
quyền sở hữu trí tuệ: “thiệt hại về tinh thần bao
gồm các tổn thất về danh dự, nhân phẩm, uy tín,
danh tiếng và những tổn thất khác về tinh thần
gây ra cho tác giả của các tác phẩm văn học,
nghệ thuật, khoa học; người biểu diễn; tác giả
của sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố
trí, giống cây trồng”.
Như vậy, từ góc độ văn bản, BLDS năm 2015
không quy định rõ khả năng bồi thường tổn thất
về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm. Tuy nhiên,
Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 đã bước đầu ghi
nhận khả năng bồi thường loại tổn thất này.
1.2. Thực tiễn xét xử ở Việt Nam
Thực tiễn xét xử hiện nay cho thấy không có
khả năng bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài
sản bị xâm phạm. Các vụ việc dưới đây cho thấy
điều này:
Vụ tranh chấp giữa bà Ba và anh Tạo1 về việc
nhà bà Ba là nhà cấp 4 được xây dựng từ năm
1984. Trong quá trình sử dụng bà Ba có làm
thêm gác gỗ, lát nền gạch bông. Năm 1999, anh
Tạo ở kề bên nhà bà Ba xây nhà kiên cố. Từ
khi anh Tạo xây nhà thì nhà bà Ba bị nứt tường,
thủng ngói nhiều chỗ, gây nguy hiểm cho người
ở. Bà Ba yêu cầu bồi thường thiệt hại về vật chất.
Bên cạnh đó, bà Ba còn yêu cầu anh Tạo phải bồi
thường “thiệt hại về tinh thần 40.000.000 đồng”.
*
Giảng viên Khoa Luật Dân sự, Trường ĐH Luật TP. Hồ
Chí Minh.
1
Quyết định số 34/DS-GĐT ngày 22/02/2005 của Tòa
dân sự Tòa án nhân dân tối cao.
LUẬT DÂN SỰ
Tòa cấp sơ thẩm bác yêu cầu của bà Ba về yêu
cầu bồi thường thiệt hại với số tiền 40.000.000
đồng. Tuy nhiên, Tòa phúc thẩm lại buộc anh
Tạo, chị Đào phải bồi thường “thiệt hại về tinh
thần là 10.000.000 đồng” cho bà Ba. Tuy nhiên,
theo Tòa giám đốc thẩm: “Điều 612 Bộ luật Dân
sự quy định về xác định thiệt hại do tài sản bị
xâm phạm, thì thiệt hại được bồi thường không
có thiệt hại về tinh thần. Mặt khác bà Ba đề nghị
bồi thường khoản này nhưng không có chứng cứ
chứng minh, nhưng bản án phúc thẩm lại buộc
anh Tạo, chị Đào bồi thường cho bà Ba thiệt hại
về tinh thần 10.000.000 đồng là không đúng”.
Đây cũng là hướng giải quyết trong một vụ
tranh chấp tương tự tại TP. Hồ Chí Minh, ở vụ
việc này, bản án sơ thẩm đã chấp nhận giải quyết
vấn đề bồi thường tổn thất về tinh thần nhưng
bản án phúc thẩm đã sửa bản án sơ thẩm và
cho rằng Tòa sơ thẩm “không đưa ra được cơ
sở quy định của pháp luật” và “bà Dung yêu
cầu ông Nguyên bồi thường 3.000.000 đồng
thiệt hại về tinh thần nhưng không đưa ra được
chứng cứ nào để chứng minh”.2 Gần đây nhất
là vụ tranh chấp đòi 5.000 USD “tiền đau đớn”
vì bị mất trộm theo Bản án số 564/2015/HS-PT
ngày 03/11/2015 của Tòa án nhân dân cấp cao
tại TP. Hồ Chí Minh, vụ việc xảy ra vào tháng
5/2010 khi ông Steven thuê trọ lầu hai nhà Tiến
(Quận 12) với giá 2.500.000 đồng/ tháng. Khi
đến ở, ông Steven mang theo 14 đồng tiền vàng.
Do ông Steven thiếu bốn tháng tiền nhà nên ông
đã đưa cho Tiến một đồng tiền vàng để làm tin,
khi nào có tiền trả sẽ lấy lại. Sau đó ông Steven
vẫn không có tiền trả nên Tiến đã đem đồng tiền
vàng này bán lấy 22.000.000 đồng. Vào tháng
12/ 2011, lợi dụng lúc ông Steven tắm không
đóng cửa phòng trọ, Tiến lẻn vào lấy cắp tám
đồng tiền vàng đem bán được 83.500.000 đồng.
Đến tháng 6/ 2012, phát hiện bị mất trộm, ông
Steven trình báo công an, khai bị mất 12 đồng
tiền vàng. Tiến chỉ thừa nhận trộm tám đồng tiền
vàng nhưng vẫn chấp nhận bồi thường cho ông
Steven 240.000.000 đồng (tương đương 12 đồng
tiền vàng). Tại phiên xét xử sơ thẩm, Tòa án
nhân dân TP. Hồ Chí Minh đã phạt Tiến ba năm
2
Bản án số 1488/2005/DS-PT ngày 15/7/2005 của Tòa
án nhân dân TP. Hồ Chí Minh.
35
tù treo. Sau đó ông Steven kháng cáo (quá hạn)
yêu cầu tòa tăng hình phạt với Tiến, đồng thời
yêu cầu tòa buộc Tiến bồi thường 5.000 USD
“cho sự đau đớn và chịu đựng” vì vụ trộm mà
Tiến gây ra. Tuy nhiên, liên quan đến yêu cầu bồi
thường tổn thất về tinh thần, Tòa án đã xét rằng
“về phần trách nhiệm dân sự, theo đơn kháng
cáo của ông Steven yêu cầu bị cáo bồi thường
5.000 USD cho sự đau đớn và chịu đựng về tinh
thần, tại phiên tòa ông Steven vẫn giữ yêu cầu
này, Hội đồng xét xử xét thấy yêu cầu này không
phù hợp với pháp luật Việt Nam nên không có
căn cứ chấp nhận”.3
Như vậy, qua một số vụ việc nêu trên có thể
thấy rằng vấn đề bồi thường tổn thất tinh thần
cũng được bên bị thiệt hại yêu cầu để bảo vệ
quyền lợi chính đáng của mình. Tuy nhiên, pháp
luật không có quy định nào thừa nhận cho phép
bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài sản bị
xâm phạm. Chính vì thế, Tòa án lúc giải quyết
tranh chấp phát sinh từ những vụ việc nêu trên
cũng tỏ ra lúng túng khi không biết dựa vào cơ
sở pháp lý nào để giải quyết cho các bên mặc dù
trên thực tế các Tòa án cũng có hướng chấp nhận
giải quyết yêu cầu về bồi thường tổn thất về tinh
thần khi tài sản bị xâm phạm.
2. Những trường hợp được bồi thường tổn
thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm
trong pháp luật một số quốc gia
2.1. Hoa Kỳ
Pháp luật của Hoa Kỳ có một giai đoạn trong
lịch sử không muốn cho phép bồi thường thiệt
hại cho “đau đớn tinh thần và đau khổ”.4 Lý luận
mạnh mẽ nhất cho điều này nằm ở giả định của
tòa khi cho rằng một số lượng lớn khiếu nại và
kiện tụng có thể xảy ra. Không những vậy, thực
tế là những thiệt hại này không hữu hình và tồn
tại một trách nhiệm không thể đoán trước đối với
bị đơn dựa trên những yêu sách đặc biệt về giá trị
đối với chủ sở hữu.5 Tòa án có lập trường không
cho phép bồi thường các thiệt hại phi kinh tế bởi
3
Bản án số 564/2015/HS-PT ngày 03/11/2015 của Tòa
án nhân dân cấp cao tại TP. Hồ Chí Minh.
4
David Favre, “Overview of Damages for Injury to Animals-
Pet Losses”, Michigan State University - Detroit College of Law,
2003, https://www.animallaw.info/article/overview-damages-
injury-animals-pet-losses, truy cập ngày 10/8/2016.
5
David Favre, Tlđd.
36
lẽ lập luận của họ dựa vào các chính sách pháp
luật đã tồn tại từ nhiều thế kỷ trước và điều này là
không phù hợp với thời hiện đại.6 Hiện nay vấn
đề bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài sản bị
xâm phạm đã được chấp nhận ở một số tiểu bang
của Hoa Kỳ, có thể được nhận thấy thông qua
các án lệ sau:
(i) Khi xâm phạm đến kỷ vật (memorabilia),
vật gia truyền (heirlooms)
Đối với trường hợp tài sản bị xâm phạm là kỷ
vật hoặc vật gia truyền đã có một số tiểu bang
chấp nhận đối với yêu cầu đòi bồi thường tổn thất
về tinh thần.7 Theo đó, chủ sở hữu tài sản có thể
tìm kiếm những thiệt hại về tình cảm đối với việc
các tài sản là vật gia truyền hoặc kỷ vật bị mất
hoặc bị hủy hoại. Điều này dựa trên lý thuyết cho
rằng, không giống bất kỳ loại tài sản cá nhân nào
khác, kỷ vật và vật gia truyền không bao giờ có
giá trị thị trường hoặc chức năng phục vụ cho chủ
sở hữu, chúng chỉ được giữ lại vì lý do tình cảm
và không thể thay thế bằng bất cứ điều gì tương
tự.8 Cách đây một thế kỷ, người ta nhận ra rằng
đã có án lệ cho phép bồi thường tổn thất về tinh
thần khi những hình ảnh gia đình hoặc vật gia
truyền bị xâm phạm.9 Cho đến ngày nay, cũng
đã có nhiều vụ tranh chấp liên quan đến nội dung
này được các Tòa án đưa ra xét xử trên thực tế:
Trong Edmonds v. United States, 563
F.Supp.2d 196,204 (D.D.C. 2008): nguyên đơn
Edmonds - một cựu nhân viên liên bang đã kiện
bị đơn, người chủ cũ của mình (Chính phủ), cho
hành vi cố ý xâm phạm theo Đạo luật Liên bang
Tort Claims, 28 U.S.C.S.2671-2680. Các nhân
viên bị cáo buộc rằng khi cô bị sa thải cô không
được phép lấy tài sản cá nhân của mình. Do đó,
Chính phủ đã cố tình tước đoạt ba tấm ảnh của
cha cô (Tiến sĩ Deniz) mà lẽ ra chúng thuộc về
cô. Chính phủ đã không tranh cãi trách nhiệm
đối với yêu cầu cho sự mất mát của ba bức ảnh,
nhưng tranh cãi về số thiệt hại để được trao cho
cô Edmonds về sự mất mát của ba bức ảnh này.
6
Steven M. Wise,  Recovery of Common Law Damages for
Emotional Distress, Loss of Society, and Loss of Companionship for the
Wrongful Death of Companion Animals, 4 Animal L. 33, 1998, tr. 62.
7
Brown v. Frontier Theaters, Inc.,369 S.W.2d 299, 304-
05 (Tex. 1963).
8
Brown v. Frontier Theaters, Inc.,369 S.W.2d 299, 304-05
(Tex. 1963).
9
Shewalterv. Wood, 183 S.W. 1127, 1128 (Mo. App. 1916).
TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 08 (111)/2017
Nguyên đơn đã chứng minh về vai trò vô cùng
quan trọng của bức ảnh thứ nhất và thứ hai đối
với cuộc sống của cô. Bức ảnh thứ ba được chụp
tại đám cưới của cô vào năm 1992. Trong khi
các nhân viên khẳng định không có bất kỳ giá trị
đặc biệt đối với cả ba bức ảnh, cô đã chứng minh
rằng bức ảnh thứ nhất và bức ảnh thứ hai có giá
trị đặc biệt với cô ấy. Những hình ảnh này có ý
nghĩa đặc biệt đối với cô vì chúng ghi lại những
khoảnh khắc quan trọng trong cuộc đời của cha
cô.10 Chính những bức ảnh này đã giúp cho cô ở
được gần cha cô hơn và cô đã xem ông như là
hình mẫu cho cuộc sống của mình sau khi ông
qua đời. Cô khai rằng: “Cuộc sống của ông và
cách mà ông đã vượt qua những khó khăn, thử
thách là hình mẫu để tôi hướng tới, tôi đã học
được bài học đó là không bao giờ được bỏ cuộc
và phải làm việc chăm chỉ cho những thứ quan
trọng... Vì vậy, nó định hướng toàn bộ lối sống,
quan điểm của riêng tôi”. Chính vì thế, khi những
bức ảnh này bị mất đi, cô đã có những tổn thất rất
lớn về mặt tinh thần. Vấn đề bồi thường thiệt hại
đã được Tòa án xét xử vào ngày 20/5/2008. Tòa
án kết luận rằng Chính phủ phải bồi thường thiệt
hại cho cô Edmonds để bù đắp cho những giá trị
đặc biệt về mặt tinh thần của hai hình ảnh đầu
tiên bị mất và để bù đắp cho những giá trị danh
nghĩa của bức ảnh thứ ba. Phán quyết đã chấp
nhận cho cô nhân viên Edmonds số tiền được
bồi thường thiệt hại là USD 5.005. Theo đó, Tòa
án cho rằng bức ảnh thứ nhất và bức ảnh hai phải
được định giá ở mức 2.500 USD mỗi bức ảnh.
Cô Edmonds đã không chứng minh về giá trị đặc
biệt nào với bức ảnh thứ ba. Do đó, Tòa án yêu
cầu đền bù thiệt hại danh nghĩa là 5 USD cho
việc mất bức ảnh thứ ba.
Ngoài ra, còn rất nhiều những án lệ liên quan
đến trường hợp kỷ vật, vật gia truyền bị xâm
phạm được xét xử với kết quả đều theo hướng
chấp nhận bồi thường tổn thất về tinh thần khi
10
Bức ảnh thứ nhất được xem là quan trọng bởi vì sự
chấp nhận của Tiến sĩ Deniz được nhận vào trường trung học
Darolfonoon điều này cho phép anh ta có được một nền giáo
dục và thoát ra khỏi nghèo đói cùng cực. Bức ảnh thứ hai là
quan trọng bởi vì với giải thưởng là chiếc huy chương bạc của
cuộc thi đấu thể thao đã cho phép ông có được một học bổng
cho một trường đại học và sau này giúp ông trở thành một bác
sĩ phẫu thuật nổi tiếng.
LUẬT DÂN SỰ
những tài sản này bị xâm phạm.11
(ii) Khi thú cưng bị xâm phạm
Theo pháp luật, con chó cũng chỉ là một vật.
Tuy nhiên, một số Tòa án công nhận rằng “vật
nuôi không chỉ là một vật mà còn chiếm một vị
trí đặc biệt đâu đó trong con người và một phần
tài sản cá nhân”.12 Vì vậy, nguyên tắc pháp lý này
cũng đã có sự thay đổi ở một số bang của Hoa
Kỳ. Sự thay đổi trong thái độ này được thể hiện
bởi sự bằng lòng của Tòa án cho phép người
khởi kiện được bồi thường tổn thất về tinh thần
mà họ phải chịu đựng khi họ bị mất một con vật
cưng vì hành vi cố ý hoặc cực kỳ hấp tấp/ thiếu
thận trọng (malicious or extremely reckless acts).
Các án lệ điển hình như:
Tại bang Hawaii: một gia đình được bồi
thường 1.000 USD cho nỗi đau tinh thần mà họ
phải chịu đựng khi con chó chín tuổi của họ đã
chết vì kiệt sức do nóng sau khi nhân viên cơ
quan nhà nước ở Hawaii bỏ nó lại trong thùng xe
tải không thoáng khí dưới ánh mặt trời.13 Tương
tự, ở bang Florida, một gia đình đã khởi kiện và
giành được 13.000 USD sau khi con chó của họ
đã bị thương nặng trong một bệnh viện động
vật ở Florida và sau đó đã bị chết. Con chó đã
được đặt trên một miếng nệm nóng trong gần
hai ngày mà không có sự chăm sóc, và bị bỏng
rất nặng. Tòa án cho phép Ban hội thẩm, khi
quyết định khoản tiền bồi thường thiệt hại cho
gia đình, để xem xét tổn thất về tinh thần của họ
đã chịu đựng.14 Một vài năm sau đó, một Tòa
án khác đã phán quyết rằng sự bồi thường như
vậy là không được phép theo luật tiểu bang, mà
đòi hỏi một chấn thương thể chất trước khi chấn
thương tình cảm có thể được xem xét.15
Tại bang New York, một thẩm phán cũng đã
đồng ý yêu cầu bồi thường 700 USD cho một
11
Mieske v. Bartell Drug Co., 92 Wn.2d 40, 1979; Becky J.
Bond v. A. H. Belo Corporation and Dottie Griffith, 602 S.W.2d
105, 1980; Campins v. Capels, 461 NE.2d 712 (Ind.App. 1984);
Countrywide Home Loans, Inc. v. Thitchener, 192 P.3d 243 (Nev.
2008); Johns v. Stillwell, 2009 US Dist LEXIS 67810 (W.D, Va) .
12
Corso v. Crawford Dog and Cat Hospital, Inc., 415
N.Y.S.2d 182, 97 Misc. 2d 530, 1979.
13
Campbell v. Animal Quarantine Station, 632 P.2d
1066, Hawaii 1981.
14
Knowles Animal Hospital, Inc. v. Wills, 360 So. 2d 37,
Fla. App. 1978.
15
Kennedy v. Byas, 867 So. 2d. 1195, Fla.App. 1978.
37
người phụ nữ khi cô phát hiện xác ở trong quan tài
là một con mèo chứ không phải là con chó của cô.
Bệnh viện động vật nơi mà con chó đã chết dường
như đã không cung cấp di hài của con chó đến tổ
chức chuyên sắp xếp tang lễ. Các thẩm phán thấy
rằng chủ sở hữu đã bị sốc, đau đớn về tinh thần và
chán nản do sự mất mát di hài của con chó.16
2.2. New Zealand
Tại New Zealand, điểm khởi đầu truyền thống
của các Tòa án trong việc gán một giá trị cho tài
sản là thú cưng bị thương tích hoặc chết chính
là “giá trị thị trường của con vật đó”. Tuy nhiên,
gần đây tại New Zealand hai vụ án hình sự có sự
thay đổi bằng cách cho phép bồi thường tổn hại
về tinh thần cho chủ sở hữu động vật xuất phát từ
hành vi thiếu thận trọng và/ hoặc cố ý xâm phạm
đến động vật.
Một người đàn ông liều lĩnh ném một con chó
nhỏ của người hàng xóm vào một thân cây khiến
cho nó bị chết. Thẩm phán Dominic Flatley tại
Tòa án quận Queenstown đã thiết lập một cách
khách quan chứ không phải là một kiểm tra chủ
quan liên quan đến các sự cố thương tích và tử
vong của động vật bằng cách tuyên bố “ông có
thể không có ý định giết nó ông Spittle nhưng
ông hoàn toàn không quan tâm đến hậu quả của
hành vi mà ông gây ra hay ông không được làm
như vậy”. Giải quyết vấn đề của người bị kiện
để trả tiền cho con chó, thẩm phán cũng nói rõ
rằng cảm xúc của chủ sở hữu là tiêu chí thích
hợp để tòa án xem xét bằng cách nói “tâm trí
của tôi, ông Spittle, đó là một nỗ lực của ông để
mua cách thoát khỏi tình huống này và điều này
không phù hợp ở đây... [Nạn nhân] đang bị tổn
thương, quẫn trí, đau buồn và mất mát trên tất
cả. Tôi phải tính đến lợi ích của nạn nhân trong
vấn đề này; luật pháp yêu cầu tôi phải làm như
vậy”. Bị cáo sau đó đã bị kết án và bị phạt tiền
bao gồm một lệnh “trả tiền bồi thường trực tiếp
cho nạn nhân trong một lần là 2.000 USD vì làm
tổn thất về tinh thần của chủ sở hữu tài sản”.17
Tương tự, Thẩm phán Jackie Moran tại Tòa án
Quận Christchurch ra lệnh cho một bị can phải
16
Corso v. Crawford Dog and Cat Hospital, Inc., 415
N.Y.S. 2d 182, 97 Misc. 2d 530, 1979.
17
Maja Visic, “Animals as Property under the Law”, http://www.
coupergeysen.com.au/wp-content/uploads/2013/03/Animals-as-
Property-under-the-Law.pdf, truy cập ngày 14/12/2016.
38 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 08 (111)/2017
bồi thường 1.000 USD cho chủ một con chó
bằng cách đền bù cho “tổn hại về cảm xúc” sau
khi một con chó terrier (loại chó săn nhỏ chuyên
sục hang bụi) bị đánh đến chết.18
2.3. Canada
Khi nghiên cứu tổn thất về tinh thần trong
trường hợp tài sản bị xâm phạm, một học giả
người Canada đã khẳng định rằng “việc mất mát
một tài sản, bên cạnh yếu tố vật chất cần được
bồi thường, có thể kéo theo cho người bị thiệt
hại một tổn thất về tinh thần được thể hiện bởi
những mất mát phi tiền tệ. Ví dụ: việc mất đi
một vật nuôi có thể là bắt nguồn của sự buồn bã,
buồn phiền, bối rối. Tương tự, thiệt hại thường
được yêu cầu để đền bù những bất tiện và mất
khả năng sử dụng liên quan đến hệ quả của việc
phá hủy một tài sản”.19
Năm 2006, Tòa án Ontario trong vụ Ferguson
v. Birchmount Boarding Kennels Ltd20 đã ủng
hộ khiếu nại, cho phép bồi thường thiệt hại đối
với tổn thất về tinh thần liên quan đến việc mất
mát một con vật cưng với số tiền là 1.417 USD.
Các thiệt hại được trao cho việc mất một con
vật, kể cả vật nuôi, được giới hạn ở giá trị của
con vật tại thời điểm mất mát, cộng với bất kỳ
chi phí liên quan, chẳng hạn như chi phí thú y.21
Trong Ferguson, các nguyên đơn đã gửi con chó
của họ tại một trại nuôi chó trong khi họ đang
đi nghỉ mát. Con chó đã thoát khỏi khu vực vui
chơi khép và mất tích. Bà Ferguson đã cảm thấy
buồn bã khi nghe tin này. Bà bị chứng mất ngủ
và thường xuyên gặp ác mộng. Bà Ferguson
kiện trại nuôi chó cho những thiệt hại này. Tòa
án cho rằng trại nuôi chó không có những biện
pháp hợp lý để đảm bảo hàng rào an toàn. Sự
cẩu thả của họ là một sự vi phạm cơ bản của hợp
đồng nội trú. Bà Fergusons đã được bồi thường
số tiền là 2.527 USD, bao gồm 1.417 USD cho
thiệt hại chung cho tổn thất về tinh thần liên quan
18
Ian Robertson, “Animal welfare and the “emotional
link””, 757 LawTalk 11, 2010.
19
Đỗ Văn Đại, Luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
– Bản án và bình luận bản án, tập 1, Nxb. Hồng Đức - Hội
Luật gia Việt Nam, 2016, tr. 397.
20
Ferguson v. Birchmount Boarding Kennels Ltd., 79 OR
(3d) 681 (Div. Ct.), 2006.
21
Anne F Walker, “Ontario courts award compensation
for emotional distress associated with the loss of a pet”,
Canadian Veterinary Journal 967, 48(9), 2007.
đến việc mất con chó. Bị đơn kháng cáo. Tòa
án xét xử cho rằng thẩm phán xét xử đã không
sai lầm trong việc trao cho nguyên đơn thiệt
hại về đau đớn và đau khổ. Ngược lại với một
nguyên tắc pháp luật lâu dài, Tòa tuyên bố rằng
vật nuôi không được xem xét trong luật pháp là
tài sản của chủ sở hữu (hoặc đồ vật trong nhà),
để tránh nhận được một khoản bồi thường cho
sự đau đớn và mất mát. Khó khăn về tinh thần,
nếu được chứng minh là tồn tại, có thể được bù
đắp bởi một khoản bồi thường thiệt hại. Sau đó,
quyết định của Ferguson đã được Tòa án khiếu
nại Ontario (Ontario Small Claims Court) áp
dụng trong trường hợp Nevelson v. Murgaski
năm 2006.22
2.4. Pháp
Ở Pháp bên cạnh chấp nhận bồi thường thiệt hại
về vật chất, trong nhiều trường hợp Tòa án cũng
buộc người xâm phạm tài sản phải bồi thường
tổn thất về tinh thần. Trong vụ việc Cheval Lunus
vào năm 1962, lần đầu tiên Tòa án tối cáo Pháp
đã chấp nhận cho bồi thường tổn thất về tinh thần
đối với chủ sở hữu một súc vật (con ngựa) bị
xâm phạm.23 Từ đó đến nay, án lệ Pháp ổn định
đối với việc người làm chết động vật gần gũi với
người như chó, ngựa đua và được mở rộng cho
cả những trường hợp xâm phạm tới tài sản không
là súc vật. Tòa án Pháp đã chấp nhận cho bồi
thường tổn thất về tinh thần khi một người phải
rời bỏ căn nhà24 và một công ty được bồi thường
22
Nevelson v. Murgaski, [2006] OJ No. 3132 (QL) (Sm. Claims).
23
Cass. 1re civ., 16 janv. 1962: JCP G 1962, II, 12557, note
P. Esmein; D. 1962, jurispr. P. 199, note R. Rodière: RTD civ.
1962, p. 316, obs. A. Tunc.
Cụ thể, vào tháng 8/1952, Daille - chủ của con ngựa đua
Lunus, đã cho huấn luyện viên Henri của X thuê con ngựa này.
Henri đã di chuyển Lunus đến Langon để tham gia cuộc đua
được tổ chức bởi công ty đua ngựa Langon, vào hai ngày 26 -
27/7/1953. Giám đốc công ty, Fabre đã cung cấp cho mỗi huấn
luyện viên một khu để giữ ngựa của họ trong chuồng ngựa của
Fabre. Sáng ngày 27/7/1953, con vật này đã bị mắc vào dây điện
của đèn lưu động và bị điện giật chết. Chủ của con ngựa – ông
Daille, đã kiện công ty đua ngựa Langon, cá nhân ông Fabre và
X để yêu cầu bồi thường thiệt hại. Không kể đến thiệt hại về vật
chất, cái chết của vật nuôi cũng có thể gây nên cho chủ của chúng
những thiệt hại “chủ quan” và thiệt hại về tình cảm và những thiệt
hại này có thể cần được bồi thường một cách đặc biệt. Các thẩm
phán có thể định giá những thiệt hại từ cái chết của con ngựa đua
không chỉ giới hạn ở chi phí cần thiết để mua một con khác với
những đặc điểm/ chất lượng tương tự, mà khi tính số tiền bồi
thường, thẩm phán còn cần phải tính toán một khoản bồi thường
để bù vào phần thiệt hại từ việc mất con vật đó gây nên.
24
Đỗ Văn Đại, Tlđd, tr. 397.
LUẬT DÂN SỰ
tổn thất về tinh thần khi quần áo mà họ sản xuất
được sử dụng trong một bộ phim kích dục.25
3. Sự cần thiết phải thừa nhận bồi thường
tổn thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm
ở Việt Nam
Từ những phân tích, đánh giá về các cơ sở
lý luận, pháp lý và thực tiễn đối với vấn đề bồi
thường tổn thất về tinh thần khi tài sản bị xâm
phạm cho thấy việc công nhận bồi thường tổn
thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm là cần
thiết, mang lại những giá trị thiết thực về lợi ích
cho xã hội nói chung và cá nhân những người có
tài sản bị xâm phạm nói riêng. Vì thế, chúng tôi
cho rằng cần thừa nhận bồi thường tổn thất về
tinh thần khi tài sản bị xâm phạm dựa trên các cơ
sở lý luận, cơ sở thực tiễn cụ thể sau:
(i) Cơ sở lý luận
Bên cạnh mối quan hệ tình cảm giữa con
người với con người giữ một vai trò vô cùng to
lớn cho sự phát triển của mỗi cá nhân nói riêng
và của cả xã hội nói chung thì tình cảm giữa
con người với tài sản cũng giữ một vai trò quan
trọng không kém trong đời sống tinh thần của
con người. Tinh thần giữ một vai trò quan trọng,
quyết định đến sự tồn tại, phát triển của các chủ
thể trong đời sống xã hội. Nếu là cá nhân thì nó
ảnh hưởng, quyết định đến đời sống vật chất, bởi
tinh thần có tốt thì chủ thể mới có ý chí phấn
đấu, vươn lên trong cuộc sống. Có những mối
quan hệ giữa con người với tài sản của mình mà
chúng ta thấy đối với họ thì những tài sản này
giống như những người bạn, những người thân
thiết không thể chia xa. Chẳng hạn nhiều con
vật nuôi ngày càng chiếm vị trí quan trọng trong
cuộc sống của con người, có nhiều câu chuyện
không những trên thế giới mà ngay tại Việt Nam
thể hiện mối quan hệ gắn bó khắng khít, tình cảm
yêu thương sâu đậm của con người dành cho vật
nuôi của mình. Đối với những bức ảnh gia đình,
các kỷ vật, vật gia truyền… có thể có giá trị thị
trường thấp nhưng chúng thường có giá trị tinh
thần và tình cảm to lớn đối với một con người
cụ thể. Việc tổn thất về tinh thần và tình cảm gắn
liền với tài sản bị mất hoặc hư hỏng có thể dẫn
đến tình trạng đau khổ về tình cảm không được
tính bằng giá trị thị trường của nó.
25
Đỗ Văn Đại, Tlđd, tr. 397.
39
Nếu một hành vi xâm phạm quyền và lợi
ích hợp pháp của chủ thể khác, gây nên sự đau
thương, buồn phiền, mất mát về tình cảm… gọi
chung là những tổn thất về tinh thần thì chủ thể
phải gánh chịu hậu quả pháp lý bất lợi do hành
vi của mình gây ra. Khác với những thiệt hại về
vật chất, có thể tính toán một cách cụ thể, chính
xác bằng một số phương pháp nhất định thì tổn
thất về tinh thần là những “thiệt hại phi vật chất”,
không thể cân, đong, đo, đếm một cách chính
xác. Tuy nhiên, không thể vì vậy mà không thừa
nhận trách nhiệm bồi thường tổn thất về tinh
thần khi những tài sản này bị xâm phạm, bởi vì
mục đích của việc bồi thường tổn thất về tinh
thần trong trường hợp này là nhằm hạn chế, bù
đắp một phần những mất mát về tinh thần của
chủ thể có tài sản bị xâm phạm.
(ii) Cơ sở thực tiễn
Thứ nhất, vấn đề bồi thường tổn thất về tinh
thần khi tài sản bị xâm phạm đã bắt đầu xuất hiện
ở một số hệ thống pháp luật trên thế giới như ở
Hoa Kỳ, Pháp, Canada và New Zealand. Điều
này cho thấy trong nhiều trường hợp Tòa án cũng
buộc người xâm phạm tài sản phải bồi thường tổn
thất về tinh thần khi ai đó làm chết động vật gần
gũi với người như chó, ngựa đua, mèo…
Thứ hai, từ những thực tiễn ở Việt Nam cho
thấy việc pháp luật Việt Nam không quy định tổn
thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm là một
trong những thiếu sót lớn, ảnh hưởng đến quyền
lợi của bên bị thiệt hại.
4. Kiến nghị
Việc quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại
không chỉ đối với những thiệt hại về vật chất mà
còn cả những tổn thất về tinh thần khi tài sản bị
xâm phạm sẽ là một bước tiến bộ trong việc xây
dựng pháp luật của nước ta. Tuy nhiên, không
phải tài sản nào bị xâm phạm cũng gây tổn thất
về tinh thần. Do vậy, tùy từng trường hợp cụ thể
mà chúng ta nên chấp nhận sự tồn tại tổn thất về
tinh thần và cho người bị thiệt hại được quyền
bồi thường. Ví dụ những tài sản sẽ được xem
xét để bồi thường: kỷ vật (nhẫn cưới, quà tặng,
cúp lưu niệm…), di vật, gia phả, nhà thờ tự (từ
đường), đồ thờ cúng (tượng phật, lư hương…),
thú cưng, bức ảnh… có giá trị đặc biệt về mặt
tinh thần đối với người có tài sản bị xâm phạm.
40 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 08 (111)/2017
Đồng thời, chỉ nên chấp nhận bồi thường tổn thất
về tinh thần khi việc xâm phạm này đã tác động
nghiêm trọng tới tâm lý của họ và các tổn thất
về tinh thần không nghiêm trọng như cảm giác
đau, sợ hãi tạm thời và căng thẳng bình thường
sẽ không được công nhận. Để chứng minh rằng
người bị xâm phạm phải chịu đựng sự tổn thất về
tinh thần nghiêm trọng, họ nên được cung cấp hỗ
trợ đánh giá của các bác sĩ hoặc một nhà tâm lý
học. Bởi lẽ bằng chứng y tế có thể được sử dụng
để xác định mức độ “nghiêm trọng” của tổn thất
về tinh thần đối với chủ sở hữu tài sản đó là có cơ
sở khoa học, xác thực hơn cả.
Về cơ sở pháp lý, có thể khai thác các quy định
sau để cho phép bồi thường tổn thất về tinh thần
khi tài sản bị xâm phạm. Cụ thể, theo khoản 1 và
khoản 2 Điều 30 Hiến pháp năm 2013 quy định:
“Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ
quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những
việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá
nhân. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền
phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về
vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự theo quy
định của pháp luật”. Với các quy định này, có thể
hiểu việc bồi thường tổn thất về tinh thần là được
cho phép và không giới hạn ở đối tượng bị xâm
phạm nên có thể được áp dụng cho trường hợp
tài sản bị xâm phạm. Bên cạnh đó, khoản 1 Điều
585 BLDS năm 2015 về nguyên tắc bồi thường
thiệt hại quy định “thiệt hại thực tế phải được
bồi thường toàn bộ”. Với quy định này, thiệt hại
trong thực tế bao nhiêu thì sẽ được bồi thường
bấy nhiêu và không phụ thuộc vào đối tượng bị
xâm phạm nên hoàn toàn có thể áp dụng cho tổn
thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm nếu tổn
thất này tồn tại trong thực tế.
Trên cơ sở lập luận trên, thiết nghĩ, nên bổ
sung vào Điều 589 BLDS năm 2015 về thiệt
hại do tài sản bị xâm phạm đoạn sau: “người
chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp
tài sản của người khác bị xâm phạm phải bồi
thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều
này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về
tinh thần mà người đó gánh chịu nếu người này
chứng minh được có tổn thất về tinh thần đối với
những tài sản có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần
của người này mà bị xâm hại.
Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần
do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận
được thì mức tối đa đối với mỗi tài sản bị xâm
phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do
Nhà nước quy định”.
Ngoài ra, có thể để cho án lệ điều chỉnh bởi
lẽ ngày 28/10/2015, Hội đồng Thẩm phán Tòa
án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số
03/2015/NQ-HĐTP về quy trình lựa chọn, công
bố và áp dụng án lệ. Chính vì thế, sau này nếu
có xảy ra những tranh chấp liên quan đến yêu
.
cầu bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài sản bị
xâm phạm, các Tòa án có thể mạnh dạn đưa ra
các phán quyết của mình với những lập luận sắc
bén, logic, hợp lý để có thể trở thành án lệ điều
chỉnh về nội dung này.
Tài liệu tham khảo
[1] Quyết định số 34/DS-GĐT ngày 22/02/2005 của
Tòa dân sự Tòa án nhân dân tối cao. [trans: Decision
No. 34 / DS-GĐT dated 22/02/2005 of the Civil
Court of the Supreme People’s Court]
[2] Bản án số 1488/2005/DS-PT ngày 15/7/2005 của
Tòa án nhân dân Tp. Hồ Chí Minh. [trans: Judgment
No. 1488/2005/DS-PT dated 15/7/2005 of Ho Chi
Minh City People’s Court]
[3] Bản án số 564/2015/HS-PT ngày 03/11/2015 của
Tòa án nhân dân cấp cao tại Tp. Hồ Chí Minh. [trans:
Judgment No. 564/2015/HS-PT dated 03/11/2015
of the Superior People’s Court in Ho Chi Minh City]
[4] Đỗ Văn Đại, Luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng – Bản án và bình luận bản án tập 1, Nxb. Hồng
Đức – Hội Luật gia Việt Nam, 2016. [trans: Do
Van Dai, Tort law – Judgments and commentaries
Episode 1, Hong Duc Publishing House – Vietnam
Lawyers Association, 2016]
[5] Đỗ Văn Đại và Nguyễn Trương Tín, Pháp luật Việt
Nam về trách nhiệm bồi thường của nhà nước, Nxb.
Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 2014. [trans: Do
Van Dai and Nguyen Truong Tin, Vietnam’s Law on
State Compensation Liability, National University
of Ho Chi Minh City Publishing, 2014]
[6] David Favre,  “Overview of Damages for Injury
to Animals - Pet Losses”, Michigan State University -
Detroit College of Law, 2003, https://www.animallaw.
info/article/overview-damages-injury-animals-
pet-losses, truy cập ngày 10/8/2016. [trans: David
Favre, “Overview of Damages for Injury to Animals-
Pet Losses”, Michigan  State  University  - Detroit
College of Law, 2003, https://www.animallaw.info/
article/overview-damages-injury-animals-pet-losses,
access on 10/8/2016]