32 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 05(117)/2018

CHỨNG MINH TỔN THẤT VỀ TINH THẦN KHI

TÀI SẢN BỊ XÂM PHẠM THEO PHÁP LUẬT HOA KỲ -
BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
NGUYỄN TẤN HOÀNG HẢI
Khoa Luật Dân sự, Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh
Civil Law Department, Hochiminh city University of Law
Email: nthhai@hcmulaw.edu.vn
Tóm tắt
Trước khi xác định mức bồi thường thiệt hại là bao nhiêu, nguyên đơn phải cung cấp bằng chứng để chứng minh cho
yêu cầu bồi thường thiệt hại do tổn thất về tinh thần là có cơ sở và phù hợp với số tiền bồi thường mà nguyên đơn yêu
cầu được hưởng. Bởi lẽ, tổn thất về tinh thần có thể là một trong những vấn đề khó khăn nhất để chứng minh vì chủ yếu
là liên quan đến tâm lý. Cách hiệu quả nhất để chứng minh tổn thất về tinh thần của người bị xâm phạm là xem xét các
biểu hiện của nó. Khi nộp đơn khởi kiện, lời khai về những biểu hiện này sẽ được xem xét như thế nào theo pháp luật Hoa
Kỳ? Sau khi trả lời câu hỏi này, tác giả đề xuất một số kinh nghiệm cho Việt Nam khi giải quyết vấn đề này.
Từ khóa: chứng minh, tổn thất về tinh thần, thương tổn về thể chất, người hợp lý
Abstract
Before determining the amount of compensation, the plaintiff must provide evidence to prove that the claim for
damages due to mental damage is grounded and in accordance with the amount of compensation that he/she claims for.
Mental damage can be one of the most difficult issues to prove because it’s primarily psychological. The most effective
way to prove a person’s mental damage is looking at its symptoms. When filing a lawsuit, how statements about these
symptoms are considered under US law? While answering to this question, the author suggests some experiences for
Viet Nam in dealing with this matter.
Keywords: prove, mental damages, physical injury, reasonable man
Ngày nhận bài: 27/2/2018 Ngày duyệt đăng: 01/6/2018

M ột người bị xâm phạm đến tài sản của

mình, ngoài những thiệt hại về vật
chất, trong một số trường hợp nếu tài sản đó có
mối liên hệ về tình cảm đặc biệt với họ thì chủ
sở hữu tài sản còn phải chịu đựng nỗi đau đớn
về tinh thần. Thế nhưng, pháp luật Việt Nam
hiện hành không chấp nhận việc bồi thường tổn
thất về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm. Trong
khi đó, pháp luật nhiều nước trên thế giới bên
cạnh việc chấp nhận bồi thường thiệt hại về vật
chất, còn buộc người xâm phạm tài sản phải
bồi thường tổn thất về tinh thần. Theo pháp luật
Hoa Kỳ, tùy từng bang và từng trường hợp cụ
thể mà vấn đề bồi thường tổn thất về tinh thần
cho chủ sở hữu tài sản bị xâm phạm sẽ được
chấp nhận hay không được chấp nhận.
1. Bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài
sản bị xâm phạm theo pháp luật Hoa Kỳ
Tại Hoa Kỳ, hầu hết Tòa án các tiểu bang
cho phép bồi thường vì đã gây ra những tổn
thất về tinh thần kèm theo một tổn thương thể
chất.1 Các Tòa án này đã loại trừ trường hợp
1
Markesinis and Deakin’s, Tort law (5th ed),
Oxford university press, 2003, tr. 230.
chỉ dựa trên tổn thất về tinh thần đơn thuần
mà không kèm theo một thương tổn thể chất.2
Tuy nhiên, một số Tòa án khác sẽ chấp nhận
yêu cầu bồi thường tổn thất về tinh thần chỉ
dựa vào sự khẳng định về cảm xúc buồn khổ,
thậm chí không có tổn thương thể chất và họ
có những cách khác nhau để đảm bảo tính xác
thực của đau khổ tình cảm.3
1.1. Không yêu cầu bằng chứng tổn thất
về tinh thần phải kèm theo một thương tổn
thể chất
Ngay từ thời kỳ đầu của lịch sử tố tụng, một
số Tòa án Hoa Kỳ đã cho phép bồi thường
2
Các triệu chứng của cảm xúc buồn khổ bao gồm:
sự lo lắng (anxiety), phiền muộn (depression), tội lỗi
(guilt), sự thất bại (frustration), mất ngủ (insomnia),
cay đắng (bitterness)…
3
Xem ví dụ: Molien v. Kaiser Found. Hosps.
Hosps.,27 Cal.3d 916, 616 P.2d 813, 167 27 Cal.3d 916,
616 P.2d 813, 167 Cal. Cal. Rptr. Rp, tr. 831 (1980); 831
(1980); Leong v. Takasaki, 55 Haw.Leong v. Takasaki, 55
Haw. 398,520 P.2d 758 (1974); 398,520 P.2d 758 (1974);
CulbertV. Sampson’s Supermarkets Inc., 444 A.2d 433
(Me 1982); v. Sampson’s Supermarkets Inc., 444 A.2d
433 (Me. 1982); Sinn v. Burd, 486 Pa. 146, Sinn v. Burd,
486 Pa. 146, 404 A.2d 672 (1979); 404 A.2d 672 (1979).
LUẬT DÂN SỰ
các thiệt hại về đau khổ tinh thần, ngay cả khi
không có ảnh hưởng hoặc tổn thương cơ thể,
khi hành vi của bị đơn là cố ý hoặc không cố
ý.4 Các Tòa án này cho rằng, khi hành vi sơ suất
của bị đơn gây ra một thương tích thân thể rõ
ràng và khách quan như là kết quả của sự phiền
muộn về tình cảm, nguyên đơn có thể được bồi
thường những thiệt hại mà không có bất kỳ sự
ảnh hưởng về thể chất nào vào lúc xảy ra tổn
thất về tinh thần. Để được hưởng khoản tiền bồi
thường tổn thất về tinh thần thì phải có đủ các
điều kiện sau:
Thứ nhất, tiêu chuẩn hành xử của người gây
ra thiệt hại được xác định bằng những phản ứng
mà người bình thường mong đợi - đó chính
là tiêu chuẩn về “người hợp lý” (reasonable
man).5
Thứ hai, nguyên đơn có nghĩa vụ chứng
minh rằng tổn hại về thể chất của họ chính là
hậu quả tự nhiên của sự xâm phạm đến tinh
thần do hành vi của bị đơn gây ra.
Trong Rodrigues v. State, Tòa án Tối cao
Hawaii lần đầu tiên công nhận sự vi phạm gây
ra tổn thất về tinh thần do hành vi cẩu thả mà
không có biểu hiện thương tích cơ thể. Trong
Rodrigues,6 Tòa án cho rằng bằng chứng y
4
Xem: Willson v. Northern Pac. RR, 5 Wash. 621,
*432 32 P. 468 (1893); Davis v. Tacoma R. & Power
Co., 35 Wash. 203, 77 P. 209 (1904); McClure v.
Campbell, 42 Wash. 252, 84 P. 825 (1906); Wright v.
Beardsley, 46 Wash. 16, 89 P. 172 (1907); và Nordgren
v. Lawrence, 74 Wash. 305, 133 P. 436 (1913).
5
Trong trường hợp không có quy định của luật
thành văn cũng như tiền lệ điều chỉnh, thông luật
thường cho phép Tòa án sử dụng tiêu chuẩn khách
quan về sự hợp lý, thường được nhắc đến với nhân
vật giả thuyết “một người hợp lý” (reasonable man)
để xác định quan điểm chung của xã hội, cộng đồng
về vấn đề liên quan. Tiêu chuẩn về “người hợp lý”
này sẽ đảm bảo tính khách quan và công bằng trong
hoạt động xét xử của Bồi thẩm đoàn và Thẩm phán.
(Xem: Henry Cheeseman, Business Law, Pearson,
ed.17, 2012, tr. 103).
6
Ông bà Rodrigueses vừa hoàn thành việc xây
dựng ngôi nhà của mình. Vào thời điểm đó, một
cơn mưa lớn đã khiến cho cống thoát nước bị tắc
tràn vào gây ngập nhà của họ và làm thiệt hại lớn
cho ngôi nhà và đồ nội thất. Gia đình Rodrigueses
33
khoa chứng minh tổn thất về tinh thần không
có ý nghĩa quan trọng, bởi lẽ việc đánh giá tính
xác thực của yêu cầu bồi thường sẽ được xem
xét bởi Bồi thẩm đoàn và Tòa án với các tình
tiết cụ thể của từng trường hợp bằng cách áp
dụng tiêu chuẩn “người hợp lý”.7 Như vậy, Tòa
án và Bồi thẩm đoàn đã áp dụng tiêu chuẩn
hành xử của “người hợp lý” nếu được đặt vào
tình huống này cũng sẽ không thể đối phó với
những tổn thất về tinh thần do hoàn cảnh như
trong vụ việc Rodrigues v. State.8
Tương tự, trong Campbell v. Animal
Quarantine Station of the State of Hawaii,
63 Haw. 557, 632 P.2d 1066 (1981), Tòa án
Hawaii đã chấp nhận bồi thường cho tổn thất
về tinh thần đối với năm thành viên của một
gia đình có con chó đã bị giết chết. Trong khi
đang được vận chuyển đến một bệnh viện tư
nhân do một cơ quan nhà nước thực hiện, con
chó đã được chở trong một xe tải chuyên dụng
không thoáng khí dưới nắng nóng. Con chó đã
chết vì kiệt sức do nóng sau khi đến bệnh viện
thú cưng. Tòa án đưa ra phán quyết về số tiền
bồi thường là $ 1000 mặc dù gia đình đã không
trực tiếp nhìn thấy con vật bị chết hoặc nhìn
thấy cơ thể của nó. Họ biết được cái chết của
nó thông qua một cuộc gọi điện thoại và họ đã
không phải tìm kiếm sự hỗ trợ về tâm thần hoặc
y tế. Tòa án ở Hawaii đã loại bỏ các điều kiện
đã chờ đợi mười lăm năm để xây dựng nhà riêng
của họ. Ông Rodrigueses rất đau lòng và không thể
đứng nhìn nó, và bà Rodrigueses thì sốc và đã khóc.
Ngoài sửa chữa khác, gia đình Rodrigueses dành
khoảng sáu tuần cạo thảm cao su bị hư hỏng ra khỏi
sàn nhà với lưỡi dao cạo. Trong vụ việc này, do sự
sơ suất của nhà nước, nước tràn ngập ngôi nhà ở độ
sâu 6 inches gây thiệt hại. Bên cạnh việc bồi thường
thiệt hại về tài sản, Tòa án cho rằng các nguyên đơn
có thể được bồi thường các thiệt hại cho tình trạng
tổn thất về tinh thần của họ. Do đó, Tòa án quyết
định số tiền bồi thường thiệt hại được trao cho gia
đình Rodrigueses là $ 2.500 đối với“nỗi thống khổ
về tinh thần và đau đớn, bất tiện, đổ vỡ của cuộc
sống gia đình, quá khứ và tương lai”.
7
Rodrigues v. State, 52 Hawaii at 173, 472 P.2d
at 520.
8
Rodrigues  v.  State, 52 Hawaii at 173, 472 P.2d
at 520.
34 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 05(117)/2018
liên quan đến thời gian, địa điểm, mối quan hệ
và chấn thương thể chất được áp dụng bởi Tòa
án các bang khác.9
Tòa án cho rằng, thay vì sử dụng chứng cứ
y khoa như là một điều kiện tiên quyết để bồi
thường tổn thất về tinh thần, nên sử dụng chỉ
số về mức độ đau khổ tinh thần cho thấy rằng
nỗi đau đang phải chịu là “nghiêm trọng”.10
Bằng chứng y tế có thể được cung cấp để giúp
chứng minh tính chất “nghiêm trọng” về yêu
cầu và mức độ bồi thường. Một khi Tòa án xét
xử hoặc Bồi thẩm đoàn nhận thấy rằng người bị
thiệt hại đã rơi vào tình trạng “nghiêm trọng”,
Tòa án tiếp tục xem xét về thời gian và các triệu
chứng của tổn thất về tinh thần ảnh hưởng đến
yêu cầu bồi thường. Bằng cách hạn chế tổng số
tiền được bồi thường thiệt hại cho năm người là
$ 1.000, Tòa án đã chỉ ra mức độ nhận thức của
họ về thời gian và mức độ nghiêm trọng của sự
đau khổ mà các nguyên đơn đã phải gánh chịu.11
Tuy nhiên, việc chấp nhận yêu cầu bồi
thường tổn thất về tinh thần mà không cần
có bằng chứng tổn thất này kèm theo một
thương tổn thể chất đã bị nhiều bang phản
9
Simons, Psychic Injury and the Bystander: The
Transcontinental Dispute Between California and
New York, 51 ST. JOHN’S. L. REv. 1, 22, 1976, tr. 7-8.
10
Tiêu chuẩn “nghiêm trọng” được định lượng
theo cường độ, thời gian, và bất kỳ biểu hiện thể chất
nào của tổn thất về tinh thần như đau buồn, lo lắng,
hoặc tức giận cùng với thương tích cá nhân (mặc dù
không nhất thiết) cũng có thể hội đủ điều kiện để
được bồi thường.
11
Cường độ và thời gian của những tổn thất về
tinh thần cũng góp phần vào mức độ nghiêm trọng
của nó. Sự xáo trộn về cảm xúc càng kéo dài, càng
có nhiều khả năng nó sẽ gây ra tổn thất về tinh thần
trầm trọng. Đôi khi bản chất của hành vi được đề
cập đến sẽ đủ để chứng minh rằng nạn nhân bị tổn
thất về tinh thần trầm trọng. Nếu hành vi đặc biệt
gây lo ngại, nguyên đơn có thể không phải cung
cấp nhiều bằng chứng để hỗ trợ yêu cầu của họ; hay
như sự tổn hại về thân thể cũng là một dấu hiệu cho
thấy tình trạng tổn thất về tinh thần nghiêm trọng đã
xảy ra. Ví dụ, loét dạ dày hoặc nhức đầu có thể cho
thấy rằng nguyên đơn đã trải qua những tổn thất về
tinh thần nghiêm trọng biểu hiện thông qua các triệu
chứng thể chất này.
đối. Để thuyết phục Tòa án thực sự chấp nhận
yêu cầu bồi thường cho tổn thất về tinh thần
của mình, chủ sở hữu tài sản phải cung cấp
bằng chứng và giải thích rõ ràng những triệu
chứng đó ảnh hưởng như thế nào đến họ. Đưa
ra ví dụ cụ thể những lý do để lo lắng hoặc
trầm cảm của họ, hoặc lý do tại sao họ không
thể ngủ kể từ khi tài sản của họ bị xâm phạm,
sẽ thuyết phục hơn là chỉ thể hiện bằng lời
nói “Tôi không thể ngủ được”.12 Các Tòa
án trong vụ Molien dựa hoàn toàn vào bằng
chứng cho thấy sự đau khổ về tinh thần thật
sự13  và cho rằng bằng chứng khách quan của
tổn thất về tinh thần có thể ngăn cản thỏa đáng
các khiếu nại gian lận.14 Trong vụ Rodrigues
v. State, Tòa án Tối cao của Hawaii yêu cầu
về bằng chứng của tổn thất về tinh thần được
xem xét thông qua “tiêu chuẩn về người hợp
lý, thường được thiết lập, sẽ không thể đối
phó đầy đủ với cảm xúc buồn khổ được sinh
ra bởi các tình tiết của mỗi hoàn cảnh khác
nhau”.15 Vì thế, cơ quan lập pháp của bang
vào năm 1986 đã đảo ngược chính sách đó,
ban hành một đạo luật cấm các Tòa án ở bang
này chấp nhận việc bồi thường đối với những
tổn thất về tinh thần chỉ dựa trên thiệt hại
về tài sản.16 Tòa án Tối cao bang Ohio, viện
dẫn án lệ Rodrigues v. State để cho phép bồi
thường chỉ trong những trường hợp như rối
loạn tâm thần hoặc rối loạn thần kinh.17 Điều
này đảm bảo những tổn thất về tinh thần
là xác thực, cho dù chúng được gọi là tổn
thương hay đau khổ.
1.2. Yêu cầu bắt buộc phải có tổn hại về
tinh thần kèm theo một thương tổn thể chất
Gần đây, Tòa án Hoa Kỳ đang phải đương
đầu với một thách thức: một mặt, họ muốn
12
Judge Anthony P. Calisi (ret.), “How Emotional
Distress Affects Pain and Suffering Reimbursement”,
xem tại: http://www.injuryclaimcoach.com/pain-and-
suffering-reimbursement.html, tuy cập ngày: 03/01/2017.
13
Molien, 27 Cal. 3d at 929-30, 616 P.2d at 821,
167 Cal. Rptr. at 839
14
Molien, at 930, 616 P.2d at 821, 167 Cal. Rptr. at 839.
15
Rodrigues v. State, 52 Hawaii at 173, 472 P.2d at 520.
16
Haw.Rev.Stat. Ann § 663-8,9 (Michie 1995).
17
Paugh, 6 Ohio St. 3d 72, 78, 451 N.E.2d 759, 765.
LUẬT DÂN SỰ
các nạn nhân được bồi thường cho bất kỳ sự
phiền muộn về tình cảm nào do tai nạn gây
ra bởi người khác; mặt khác, họ muốn tránh
tuyên bố gian lận, trách nhiệm pháp lý không
giới hạn và tình trạng kiện tụng tăng lên.18
Kết quả là, Tòa án đang phải đối mặt với khó
khăn về tiêu chuẩn và giới hạn áp dụng. Do
đó, Tòa án đã thông qua các quy tắc và hạn
chế. Phần này xem xét các quy tắc và hạn chế
được thông qua bởi các khu vực thẩm quyền
pháp lý khác nhau.
Tòa án nhiều bang đã đặt giới hạn về những
người và hoàn cảnh có thể khởi kiện yêu cầu
bồi thường tổn thất về tinh thần. Để đảm bảo
yêu cầu bồi thường chính xác, nhiều Tòa án
yêu cầu nguyên đơn trình bày biểu hiện thể
chất trực tiếp gây ra bởi những tổn thất về
tinh thần.19 Các biểu hiện thể chất được xem
xét bởi Tòa án ở một số bang bao gồm: giảm
cân, mất ngủ, căng thẳng thần kinh, thay đổi
nhân cách, thần kinh, thoái hóa mô, sẩy thai,
suy nhược thần kinh, hoặc tê liệt.20 Các điều
kiện này được đặt ra để hạn chế các vụ kiện
liên quan đến yêu cầu bồi thường tổn thất về
tinh thần.
Ở Florida, nếu nguyên đơn khởi kiện yêu
cầu bồi thường tổn thất về tinh thần, nhưng
họ không phải chịu thương tích thể chất,
Tòa án bắt buộc họ phải đáp ứng các điều
kiện của “học thuyết tác động”. Theo học
thuyết tác động, người gây ra tổn thất về
tinh thần cho người khác sẽ không phải chịu
trách nhiệm bồi thường nếu tổn thất về tinh
thần chỉ là sự kiện đau buồn đơn thuần,21
trừ một số ít trường hợp, trong đó hành vi
vô ý gây ra tổn thất về tinh thần dẫn đến
18
Simons (1976), Psychic Injury and the Bystander:
The Transcontinental Dispute Between California and
New York, 51 ST. JOHN’S. L. REv. 1, 22, tr. 11 – 12.
19
Restatement (Second) Of Torts §§ 313(1)(b),
436A comment b (1965).
20
Comment, “Dillon to Ochoa: The Elusive
Foreseeability of Emotional Distress”, 27 SANTA
CLARA L. REV. at 96, 109 (trích dẫn: Robb v.
Pennsylvania RR, 210 A.2d 709 (Del. 1965); F.
HARPER & F. JAMES, The law of torts § 18.4
(1956)).
21
Doyle v. Pillsbury Co., 476 So.2d 1271 (Fla., 1985).
35
hậu quả liên quan đến bệnh lý rõ rệt.22 Điển
hình là vụ National Union Fire Insurance
Co.v. Harrington.23 Tại thời điểm cháy, bà
LeBlanc là một góa phụ sáu mươi chín tuổi.
Mặc dù bà đã có bệnh tiểu đường, viêm
xương khớp và loãng xương, bà đã chăm
sóc cho các bệnh nhân nan y cao tuổi. Bà
LeBlanc mô tả cho Bồi thẩm đoàn những gì
bà cảm thấy khi nhìn thấy nhà của mình bị
cháy. Phán quyết cũng dựa vào ảnh hưởng
của yếu tố tinh thần đến thể chất của người
bị thiệt hại. Cụ thể, trong vụ việc này, Bồi
thẩm đoàn đã căn cứ vào tình trạng bệnh
tiểu đường của bà đã trở nên tồi tệ để đưa ra
mức bồi thường thích hợp.
Có nhiều trường hợp nếu người có tài sản
bị xâm phạm chỉ bị tổn thất về tinh thần đơn
thuần mà không dẫn đến những ảnh hưởng
về mặt thể chất thì sẽ không được bồi thường
thiệt hại do tổn thất về tinh thần. Trong vụ
Farr v. Johnson,24 ngoài việc đòi bồi thường
thiệt hại cho tài sản của mình, nguyên đơn
đã yêu cầu bồi thường cho các thiệt hại “đau
đớn tinh thần”. Bằng chứng về sự việc này
là nguyên đơn phải chịu đựng sự lo lắng và
khổ sở về tinh thần đối với những thiệt hại
về nhà ở và tài sản của nguyên đơn cũng
như công việc sửa chữa mất khoảng ba tuần.
Không có bằng chứng nào cho thấy nguyên
đơn vô cùng thất vọng hoặc bị bất cứ rối
loạn tâm thần. Nguyên đơn đã không gặp
bác sĩ, không dùng thuốc, không cần điều
trị và không bị bệnh, bị thương hoặc tàn tật.
Nguyên đơn tiếp tục ở trong ngôi nhà trong
quá trình sửa chữa.25 Hay như trong vụ City
22
Champion v. Gray, 478 So.2d 17 (Fla., 1985).
23
National Union Fire Insurance Co. v. Harrington,
854 So, 2d 880, 897 (La. App. 2003).
24
Farr v. Johnson, 308 So.2d 884 (1975).
25
Tòa án cho rằng: “tâm trạng đau đớn” mà
nguyên đơn đã trải qua là lo lắng và khổ sở tinh thần.
Đây là những cảm xúc bình thường mà bất kỳ chủ sở
hữu nào cũng sẽ trải qua ở một mức độ nào đó khi tài
sản của mình bị hư hỏng. Mọi sự cố thiệt hại về tài
sản đều đi cùng với mức độ lo lắng hoặc buồn phiền
về tinh thần của chủ sở hữu tài sản bị hư hỏng.
36 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 05(117)/2018
of Tyler v. Likes,26 nguyên đơn đã không thể
chứng minh rằng cô bị bất kỳ tổn thương
nào về thể chất. Do đó, Tòa án cho rằng
“đau khổ tinh thần chỉ dựa trên thiệt hại tài
sản sẽ không được bồi thường”.
Có thể nhận thấy, hầu như Tòa án ở các bang
của Hoa Kỳ đều cố gắng hạn chế sự bồi thường
cho những tổn thất về tinh thần không nghiêm
trọng. Như vậy, để được chấp nhận yêu cầu bồi
thường tổn thất về tinh thần, người yêu cầu phải
đưa ra những chứng cứ để chứng minh sự liên
quan đến tinh thần khi tài sản của mình bị hủy
hoại hoặc mất mát phải thực sự nghiêm trọng.
2. Kinh nghiệm cho Việt Nam
Theo các quy định của Bộ luật Dân sự năm
1995, Bộ luật Dân sự năm 2005 và Bộ luật
Dân sự năm 2015, khi tài sản bị xâm phạm,
vấn đề bồi thường tổn thất về tinh thần không
được nhắc đến. Như vậy, xét từ góc độ văn
bản, Bộ luật Dân sự các năm 1995, 2005, 2015
không có quy định theo hướng ghi nhận rõ khả
năng bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài
sản bị xâm phạm. Tuy nhiên, những phân tích
đánh giá về cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý và
thực tiễn đối với vấn đề bồi thường tổn thất
về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm cho thấy
việc công nhận bồi thường tổn thất về tinh
26
City of Tyler v. Likes, 962 SW2d 489 (Tex. 1997):
Vào sáng sớm ngày 5/4/1986, những trận mưa lớn tràn
ngập Azalea District ở Tyler, Texas. Một kênh thoát
nước chảy ngang qua phía đông ngôi nhà của Adeline
Likes. Sáng hôm đó, dòng nước tràn ra từ kênh, đẩy
các mảnh gỗ từ nhà của người hàng xóm đâm xuyên
qua cửa sổ trong ngôi nhà phân cấp của Likes. 31/2 feet
nước và mảnh vụn đổ vào tầng dưới. Likes phát hiện ra
thiệt hại lúc 5 giờ 30 sáng khi cô đi xuống cầu thang để
lấy báo buổi sáng. Không có nước ứ đọng trong nhà,
nhưng lũ lụt đã hủy hoại các bức tường, thảm, đồ đạc và
các tài sản khác nhau trong kinh doanh trang trí nội thất
của cô. Nước đã phá hủy hồ sơ cá nhân của Lubson, thư
tín gia đình, hình ảnh gia đình và đồ lưu niệm. Ngoài
ra, lũ lụt cũng làm hỏng hai chiếc ô tô của cô đậu trên
đường lái xe. Ban đầu, Likes chỉ tìm cách để được bồi
thường $ 100.000 - mức tối đa theo đạo luật Bồi thường
thiệt hại cho các thiệt hại về tài sản. Sau đó, cô đã sửa
đổi đơn khiếu nại của cô để cáo buộc thêm $ 150.000
về những thiệt hại do tổn thất về tinh thần “từ việc mất
nhiều vật dụng cá nhân không thể thay thế được” và “vì
cảm giác không an toàn cả khi về nhà, tài sản cá nhân
và sự an toàn cá nhân của cô trong khi trời mưa”.
thần trong một số trường hợp khi tài sản bị
xâm phạm là cần thiết, mang lại những giá trị
thiết thực về lợi ích cho xã hội nói chung và cá
nhân những người có tài sản bị xâm phạm nói
riêng. Vì thế, tác giả cho rằng pháp luật Việt
Nam cần thừa nhận bồi thường tổn thất về tinh
thần khi tài sản bị xâm phạm.
Qua việc phân tích vấn đề chứng minh khi
có tổn thất về tinh thần trong pháp luật Hoa Kỳ,
theo quan điểm của tác giả chỉ nên chấp nhận
cho phép bồi thường tổn thất về tinh thần khi tài
sản bị xâm phạm đối với những tổn thất về tinh
thần nghiêm trọng và các tổn thất về tinh thần
thông thường như cảm giác đau, sợ hãi tạm thời
và căng thẳng bình thường không được công
nhận. Quyết định của Tòa án nhất thiết phải
được khẳng định dựa trên sự tồn tại của các
triệu chứng thể chất và kết quả từ những đau
khổ tình cảm. Điều này sẽ giúp cho Tòa án có
thể xem xét kỹ lưỡng số tiền bồi thường thiệt
hại và hạn chế đối với các trường hợp khởi kiện
mà không đáp ứng điều kiện này.
Để chứng minh rằng chủ sở hữu phải chịu
đựng tổn thất về tinh thần, Tòa án có thể xem
xét các nội dung sau:
i. Căn cứ vào các đánh giá y khoa của các
bác sĩ hoặc nhà tâm lý học: Các khiếu nại của
nguyên đơn có ghi trong hồ sơ bệnh án của họ
hay không? Họ đã từng gặp bác sĩ chăm sóc sức
khỏe tâm thần hoặc bác sĩ chăm sóc ban đầu và
ghi lại những vấn đề đã nêu không? Hoặc họ
đã từng đến gặp một nhân viên tư vấn, chuyên
gia tâm lý, bác sĩ tâm thần được cấp phép, hoặc
thậm chí bác sĩ gia đình của họ? Họ có ghi một
câu chuyện với chuyên môn đánh giá của họ
về tổn thất về tinh thần và cảm xúc của họ sau
khi tài sản của họ bị xâm phạm? Nhìn chung,
họ cần phải chứng tỏ rằng căng thẳng tinh thần
của họ đang diễn ra, ảnh hưởng một cách cơ
bản đến cuộc sống của họ và liên quan trực tiếp
đến những thương tích cơ thể mà bị đơn gây ra
cho họ.
ii. Mức độ nghiêm trọng của tổn thất về tinh
thần: Tổn thất về tinh thần phải “nghiêm trọng”
trước khi có bất kỳ khoản bồi thường nào. Chủ
sở hữu có tài sản bị xâm phạm nên chứng minh
sự đau khổ của họ đang diễn ra và rằng nó là
LUẬT DÂN SỰ
nghiêm trọng. Trong một số trường hợp, chủ sở
hữu phải đưa ra bằng chứng để chứng minh một
thương tích cơ thể nghiêm trọng đi kèm. Mức
độ căng thẳng của họ là gì? Tại sao nó lại mãnh
liệt? Không những vậy, đối với thiệt hại do tổn
thất về tinh thần, phải có bằng chứng về tính
chất, mức độ nghiêm trọng hoặc thời hạn của
nỗi thống khổ của nguyên đơn làm gián đoạn
đáng kể thói quen hàng ngày, hoặc nỗi đau tinh
thần đó mức độ tức giận, bối rối, bực tức, lo âu,
hay lo lắng. Những từ như “tôi nóng”, “tôi chỉ
buồn”, “khó chịu”, đơn thuần chỉ là cảm xúc
nhất thời và không đủ để phải bồi thường cho
nỗi đau đớn về tinh thần.
iii. Thời gian chịu đựng tổn thất về tinh thần:
Tổn thất phải kéo dài dai dẳng, liên tục hoặc
định kỳ
iv. Ảnh hưởng về mặt thể chất: Thẩm phán sẽ
nhìn thấy và hiểu được thương tích cơ thể thực
tế dễ dàng hơn bởi nạn nhân phải có những biểu
hiện ảnh hưởng đến thể chất như đổ mồ hôi ban
đêm, loét dạ dày, nhức đầu, nhức mỏi thần kinh
và các dấu hiệu lâm sàng khác của đau khổ.
v. Mức độ nghiêm trọng của hành vi gây ra
tổn thất về tinh thần: Theo pháp luật Hoa Kỳ,
nguyên đơn có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại
do hành vi cực đoan và thái quá của bị đơn gây
ra tổn thất về tinh thần cho nguyên đơn. Trong
tình huống này thì nguyên đơn phải chứng minh:
- Hành vi của người gây thiệt hại là cực đoan
và thái quá;
- Hành vi của người gây thiệt hại đã làm
cho người bị thiệt hại phải chịu đựng tổn thất
về tinh thần.
Để chứng minh rằng hành vi của người gây
thiệt hại là cực đoan và thái quá, nguyên đơn
phải chứng minh rằng hành vi của người gây
thiệt hại là hành vi không thể chấp nhận và
không văn minh đến mức một người hợp lý sẽ
tin rằng hành vi đó là cực đoan và thái quá.
Ngoài ra, thẩm phán có thể xem xét các bằng
chứng hữu hình của tổn thất về tinh thần như:
i. Thư/email/ mạng xã hội (facebook/zalo/
instagram…): Thư từ những người bạn thân,
bạn bè, nhà tuyển dụng và đồng nghiệp xác
nhận đã quan sát thấy tình trạng cảm xúc của
người có tài sản bị xâm phạm kể từ khi tài
37
sản của họ bị xâm phạm. Họ có thể nhận thấy
nguyên đơn đã bị trầm cảm hay khóc dường
như không có lý do, hoặc mệt mỏi…
ii. Nhật ký: Một quyển nhật ký ghi chép về
cảm giác của nguyên đơn trong quá trình hồi
phục. Các ghi chép về những suy nghĩ và cảm
xúc hàng ngày của nguyên đơn có thể được sử
dụng làm bằng chứng về tình trạng tổn thất về
tinh thần trong một phiên tòa.
iii. Đơn thuốc: Xem xét danh sách các loại
thuốc theo toa của nguyên đơn, đặc biệt là
những thuốc chữa trị trầm cảm, lo lắng, hoặc
các triệu chứng tâm lý khác. Làm một số nghiên
cứu để tìm ra dự định và liều lượng sử dụng của
nguyên đơn.
3. Kiến nghị
Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn và các quy
định của pháp luật Hoa Kỳ cũng như đối chiếu
với tình hình thực tế của pháp luật Việt Nam,
tác giả kiến nghị về vấn đề chứng minh tổn thất
về tinh thần khi tài sản bị xâm phạm, chúng ta
chỉ chấp nhận cho phép bồi thường tổn thất về
tinh thần khi tài sản bị xâm phạm đối với những
tổn thất về tinh thần nghiêm trọng còn các tổn
thất về tinh thần thông thường như cảm giác
đau, sợ hãi tạm thời và căng thẳng bình thường
sẽ không được công nhận. Chính vì thế, cần
phải bổ sung vào Điều 589 Bộ luật Dân sự năm
.
2015 một nội dung sau:
“Người đưa ra yêu cầu bồi thường tổn thất về
tinh thần khi tài sản bị xâm phạm phải chứng
minh những tổn thất về tinh thần xảy ra đối
với họ là nghiêm trọng”.
Tài liệu tham khảo
[1] Judge Anthony P. Calisi (ret.), “How Emotional
DistressAffects Pain and Suffering Reimbursement”,
[trans: Judge Anthony P. Calisi (ret.), “How
Emotional Distress Affects Pain and Suffering
Reimbursement”], http://www.injuryclaimcoach.
com/pain-and-suffering-reimbursement.html,
access on: 03/01/2017
[2] Henry Cheeseman, Business Law, Pearson, ed.17,
2012
[3] Markesinis and Deakin’s, Tort law (5th ed), Oxford
university press, 2003
[4] Simons, Psychic Injury and the Bystander: The
Transcontinental Dispute Between California and
New York, 51 ST. JOHN’S. L. REv. 1, 22. 1976