Professional Documents
Culture Documents
Како во секоја држава така и во нашата, општо прифатени извори на правото воопшто па
и на правото на интелектуалната сопственост се уставот, законите и подзконските
акти.Уставот е основен извор на правото на РМ кој завзема највисоко место во
хиерархијата на правните акти. Со чл.47 Уставот на РМ ги гарантира правата кои
произлегуваат од научно, уметничко или друг вид творештво и се обврзува дека ќе ги
поттикнува, помага и штити научниот и технолошкиот развој. Како позначајни законски
извори на правото на интелектуална сопственост во РМ се: Законот за индустриска
сопственост, закон за авторско право и сродните права, закон за култура, закон за
облигациони односи,закон против нелојална конкуренција, закон за парнична постапка,
закон за кривична постапка итн. За разлика од уставот и законот, судската практика и
правната наука ги пополнуваат правните празнини. Кај нас судската практика не е
директен извор на правото, бидејќи судските одлуки немаат карактер на прецедент.
Меѓународните конвенции и договори исто така се значаен извор на правото на
интелектуална сопственост, а како најважни и најстари извори на меѓународното право на
интелектуална сопственост се Париската конвенција и Бернската. По овие две конвенции
донесени се голем број меѓународни конвенции и договори кои што се групирани во три
групи итоа: конвенции и договори кои се однесуваат на правата на интелектуална
сопственост, конвенции и договори кои се однесуваат на правата од индустриска
сопственост и на конвенции и договори кои се однесуваат на авторското право и на
сродните права.Конвенцијата за основање на Светската организација за интелектуална
сопственост е потпишана во Стокхолом со цел да се унапреди заштитата на
интелектуалната сопственост, со што би се поттикнала творечката активност и би се
направило поделотворно управувањето на униите втемелени врз полето на
интелектуалната сопственост. Најзначаен акт за хармонизација и имплементација на
правата од интелектуалната сопственост на мултинационално рамниште е Договорот за
трговски аспекти на правата на интелектуална сопственост или TRIPS договорот.
Одредбите на договорот се однесуваат на повеќе права на интелектуалната сопственост
итоа на авторските и сродните права, на правата на индустриска сопственост, на правата
во поглед на интегралните кола и на заштита на необјавените информации. Преговорите
за склучување на Договорот против фалсификување во трговијата има за цел
поставување на меѓународни стандарди за спроведување на правата на интелектуалната
сопственост преку подобрување на меѓународната соработка, воведување на најдобрите
практики за спроведување на правата на интелектуална сопственост и пружење на
поефикасна правна рамка.
4. Правната природа на правото на интелектуална сопственост
Видовите на авторски дела се групирани на следниов начин итоа: Говорни дела - Под
говорни дела се подразбираат сите авторски дела кои што се изразуваат со помош на
јазик.Според критериумот начинот на изразување, говорните дела се делат на писмени и
усмени. Писмени дела се оние дела кои што авторот ги створил во писмена форма
независно од тоа дали се своерачно пишани на хартија, со машина за пишување или пак
преку современата технологија-компјутер. За разлика од писмените дела, усмените дела
се оние кои што авторот усмено ги излага,а таквите излагања најчесто се предавањата,
говорите и беседите каде што авторот своите излагања најчесто ги прави пред публика
односно пред слушателите. Театарски дела - Театарските дела се оние дела кои што се
наменети за сценско изведување со посредство на еден или повеќе изведувачи, при што
начинот на изразување е говорот, музиката, движењето, игрите итоа како поединечно
така и заедно. Според начинот на изразување, театарските дела се групирани како:
драмски дела(претстави од типот на комедии,монодрами,трагедии), драмско-музички
дела(опера,оперетта,мјузикл), кореографски дела(балет,разни игри) и пантомимиски
дела(движење на тело). Музичките дела се оние дела каде што авторот односно
композиторот ги изразува своите чувства и мисли со помош на звук односно тонови.
Музичкото дело има три составни делови итоа: Мелодија, ритам и хармонија. Мелодијата
се состои од низа тонови кои што ја одразуваат инспирацијата на композиторот, што
всушност претставува сусштина на музичкото дело. Ритамот означува однос на
разновидни тонови или звуци со различно времетраење и усогласување, и воедно
ритамот е само елемент на музичкото дело и не ужива самостојна авторско-правна
заштита. Хармонијата е складно истовремено звучење на различните тонови и
претставува елемент на музичкото дело. Музичкото дело по правило се забележува со
помош на ноти и може да се забележи на ленти, ЦД, ДВД итн. Фотографските дела се дела
кои што се произведени со фотографирање, односно преку фотографски апарат со
снимање на природата, стварите, вклучувајќи ги и луѓето. Сите фотографски дела не
уживаат правна заштита, туку само уметничките фотографии уживаат правна заштита
бидејќи се сметаат за оргинално дело и се одразуваат на индивидуалноста на авторот.
10. Сродни права на авторското право
14. Патент
Најпознатиот и најефикасниот облик на заштита на пронајдоците е патентот.
Пронајдокот кој е заштитент со патент има општествена верификација и претставува
придонес кон состојбата на техниката. Користа која ја има општеството од патентот се
состои од објавувањето на пронајдокот на јавноста и можноста по определен временски
период сите членови на општеството да го користат конкретниот пронајдок слободно и
без надомест. Патентот е значаен како за пронајдувачот такаи за носителот на правото.
Носителот на правото на патент има исклучително право на користењена пронајдокот, на
ставање на производот кој е добиен со неговата примена во промет и право на
располагање. Ова право е апсолутно и монополско право и никој нема право да го
вознемирува носителот. Објект на патентната заштита е пронајдокот како резултат на
човековиот труд доколку ги исполнува со закон предвидените услови. Ако пронајдокот е
производ на заедничка работа на повеќе лица тогаш тие се копронајдувачи и нивната
заедничка работа е регулирана со меѓусебен договор. Постапка за признавање на правото
на патент може да поведе пронајдувачот.
Според член 58 од ЕПК Европска патентна пријава може да поднесе секое физичко
или правнио лице врз основа на закон со кој тоа е уредено. Европската патентна пријава
може да се поднесе во европскиот патентен завод или во заводот за индустриска
сопственост. Европската патентна пријава содржи : Барање за признавање европски
патент, опис на пронајдокот, едно или повеќе патентни барања, нацрти кои што се
наведени во описот или патентните барања и апстракт. Откако е вропската патентна
пријава ќе се поднесе европскиот патентен завод во согласност со правилникот испитува
дали пријавата ги исполнува барањата за утврдување на датумот на поднесување.
Согласно чл97 од ЕПК доколку одделот за испитување утврди дека европската патентна
пријава и пронајдокот на кој таа се однесува ги исполнува условите на овааа конвенција
донесува решение за признавање европски патент, кога се исполнети условите дадени во
правилникот. При тоа битни елеметни на постапката се : пријавување пребарување,
објавување, можност за повлекување, барање за потполно испитување , извештај,
можност за одбивање, решение за признавање , онјавување на патентот, приговор,
отповикување или поништување и одржување во важност.
Присилната лиценца за прв пат е регулирана со Париската конвенција. Кај нас ЗИС
нормира дека еден од условите за давање присилна лиценца постои ако носителот на
патентот не го користи пронајдокот заштитен со патент или се користи во обем не
доволен за задоволување на потребите на македонскиот пазар. Исто така ЗИС на Р.М
нормира дека може да се бара присилна лиценца дури со изминувањето на 4 год,
сметајќи од денот на поднесувањето на пријавата за патент, односно 3 год, од денот на
признавање на патентот. За издавање присилна лиценца одлучува судот кој е надлежен
за решавање на споровите за правата од индустриска сопственост во парнична постапка, а
тоа во РМ се основните судови со проширена надлежност. Постапката за издавање на
присилна лиценца се поведува со тужба против носителот на патент или сертификат за
дополнителна заштита која содржи барање за издавање присилна лиценца. При
одлучување за издавање присилна лиценца судот ќе ја има во предвид одлуката на
генералниот совет на СТО за спроведување на точката 6 од декларација од Доха за ТРИПС
договорот и за јавното здравство.
25. Видови на тужби за граѓанско – правна заштита на авторското право и сродните права
Постојат неколку видови тужби со кои може дасе бара граѓанско-правна заштита на
авторското право и сродните права а тоа се тужба за утврдување тужба за осуда на
сторување тужба за надомест на штета државинска заштита и преобразувачка тужба.
Тужбата за престанок на вршење на дејствијата со кои се врши повредата на некое право
од интелектуална сопственост се поднесува со цел судот да го забрани натамошното
вршење на повредата. Оваа тужба може дасе поднесе не само во случај кога со
забранетото дејствие е предизвикана штета туку и во случај кога постои реална опасност
за настанување на штетата. Целта на оваа тужба е да се спречи вршењето на повредата во
иднина. Со тужбата за отрстанување на состојбата која е создадена со повредата,
всушност се надополнува тужбата со која се бара забрана за натамошно вршење на
повредата. Имено оваа тужба има за цел да ја отстрани и самта можност за вршење на
делото. Ова е поребно бидејќи доклоку судот донесе пресуда со која на сторителот му
забрани во иднина да го повредува правото на интелектуална сопственисост, тоа не значи
дека сторителот нема можност и понатаму да ја врши повредата ако состојбата со која е
создадено тоа дело не биде отстрането. Со тужбата може да се бара и уништување на се
што овозможило вршење на повредата. Тужба за поврат на првно неосновано
осиромашениот – збогатениот може дасе поднесе во сличај кога по повреда на некое
право од интелектуална сопственост, некоја имотна вредност ќе премине од имот на едно
лице во имот на друго лице а за тоа не постои правна основа односно договор или закон
која тоа ќе го оправда. Преобразувачката тужба се состои од барањето судот да донесе
пресуда во корист на тужителот и да ја измени односно да ја преобрази постојната
состојба. Имено може да се бара одредена состојба во врска со одредено право на
интелектуалнота сопственост кое е повредено. Може да се бара поништување или
раскинување на договорот склучен во врска со некое конкретно право на интелектуалната
сопственост.
26. Мерки на обезбедување
Бројни се делата и предметите во кои се вградени авторските права, кои како такви
се предмет на светската трговија и ги преминуваат границите помеѓу државите. Заштитата
на авторските права во рамките на царинските постапки се уредени со царински закон.
Царински мерки се применуваат само за стока која е декларирана за пуштање во
слободен промет или е откриена при контрола на стока која се внесува во или се изнесува
од царинското подрачје на РМ, која е ставена во постапка на транзит. Законот за царински
мерки за заштита на правата од интелектуална сопственост како стока со која се
повредува авторско и сродно право определува дека е пиратска стока. Царинскиот орган
дејствува врз основа на поденсено барање за превземање на царински дејствија и по
службена должност.
Нашето право како иправта на други земји предвидува казнено правна заштита на
одделни дела од недопуштено дејствување во врска со неовластеното користење на
правата од интелектуална сопственост. Во кривичниот законик предвидени се повеќе
кривични дела и тоа : повреда на авторкото право и сродните права, повреда на правото
на дистрибутерот на технички посебно заштитен сателитски сигнал, пиратерија на аудио-
визуелно дело и на фонограм, неовластена употреба на туѓа фирма и заштитен знак и
повреда на правото од пријавен или заштитен пронајдок и топографија на интегрални
кола. При оценувањето дали се работи за намера за злоупотреба важно е да се утврди
дали се работи за посебно креирано обележје на фирмата марката или заштитниот знак.
Со оглед на субјективното битие ова дело е умислено, сторителот на ова дело постапува
со намера да ги измами купувачите или корисниците на услуги. Според нашиот кривичен
законик предвидена е парична казна или казна затвор до 3 год, со одземање на
предметите. Доколку делото го стори правно лице предвидена е само праична казна.