Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Tordnto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur140mign
 PATROLOGIJ];
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UiNIVEllSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOmCA,

oiiMiJM ss, num, mmm mwmmim ecclesiisticorum.

SIVE LATINOnUM, SIVE GR^CORUM,

QVJ AB j£VO APOSTOUCO AD TEMPOliA JXi\OCENTII JJI (Ai\m 1216) J^JtO LATINJS
ET COyCJLJI FLOIiE.\TJM (.iiViV. U39) J^JiO GJi.ECJS FLOJiUERUNT :
RECUSIO CIIROXOLOGICA
OMNIUM QUiE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC.E TRADITIONIS PER QUIN.^^ECIM PRIMA
ECCLESLE S.ECULA,
;I1XTA KDITIONES ACCUBATISSIMAS, INTKR SECUMQUE N0NNULI.I3 CODICIBUS MANUSCRIPTI3 COLLATAS, PKRQ.AM DILIOBN-
TKB CASTIGATa; DESSEnTATIONIBUS, C0MMENTARI13, VABIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTBATa; 0UNIDU3
OPKRIBUS POST AMPLISSIMAS EPITIONES QU.C TRIBUS NOVISSIMIS S.tCULIS DEBE.NTUR ABSOLUTAS DKTKCTI3, AUCTA
;

INDICinUSPARTlCULARIBCSANALVTICIS.SlNGULOSSIVETOMOSSIVKAUCTORESALICUJUSMOUENTISUBSEQUKSTI-
BUS,DONATa;CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGl.NA-
ruu uargineu superiorem distinguentibus subjectamque materiam significantibus, adorna-
ta ; operibus cum dubiis, tuu apocbyphis, aliqua vero auctoritate in ordinb
ad traditionem ecclesiasticam pollentibus, auplificata ;
DUCKNTIS ET AUPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUU SICUT ET OPERUU, ALPHABETIGI3, CHR0NOL0OICI3, STATI-
iticis, stntiieticis, analytigis, analogigib, in quodquk religionis punctum, doguaticum, uorale, litub-
(iicuu, canonicum, disciplinark. historicum, et cuncta alia sine ulla exceptione ; skd pr/gsertim
duobus indicinus luuensis et generalibus, altero scilicet reru.m, quo consulto, quinguio
non solum talis talisve pater, veruu etiam unusqui3que patrum, ne uno quidem 0mis30,
in quodlibet thema scripserit, uno intuitu conspiciatur
; altero scriptur/e
SACH.E. ex quo lectori comperire sit obviuu quinam patres et in quibus operuu
SUORUU LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIUBORUU S. SCRIPTUR.e VERSU3, A priuo
GENESEOS USQUE AD NOVISSmUU APOCALYPSIS, COUUENTATI SINT:
EDTTIO ACCURATISSIUA, C«TERISQUE OMNIBUS FACILB ANTEPONENDA, Sl PERPENDANTUH CHARACTERUM NITIDITAS,
CHART.V QUALITAS, INTEGBITA3 'rEXTUS, PEBFECTIO CORRECTIONIS, OPERU.U RECUSORUM TUU VARIETAS,
TUU NUUEBUS. FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SiniQUE IN TOTO PATROLOGI/E DECURSU CONSTANTKR
SIUILIS, PBETII E.V1GUITAS, PR/ESERTIMQUK ISTA COLLECTIO, UNA, METHOOICA KT CHRONOLOGICA,
SEXCKNTORUH FRAGMENTORUU OPUSCULOBUUQUE HACTENUS HIC ILLIG SPARSORUU, PRIUUU AUTKM
IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES .CTATES, LOCOS, LINGUAS FOHUASQUS
PERTINKNTIBU3, COADUNATORUU.

SEKIES LATINA PRIOR,

IN QDA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECGLESI^ LATINiB
A TERTULLIANO AJ) JNiNOCENTIUM III.
AGGURANTE J.-P. MIGNE,
Bibliothecse Cleri aniversse,
Sm CDRSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTIC* RAMOS SDITOIIS.

PATROLOGIM TOMUS CXL.

S. HENRICUS IMPERATOR, TH.\NGMARUS PRESBYTER HILDESHEIMENSIS, ALPERTUS
MONAGHUS S. SYMPHORIANI METENSIS, BURCHARDUS VORMATIENSIS EPISCOPUS,
ADELBOLDUS TUAJliCTENSlS EPJSCOPUS, SANCTUS ROMUALUUS ORDINIS GAMAL-
DULENSIS LNSTITUTOR.
TOMUS UNICUS

PARISIIS
A.PUD GARNIER FR.VrRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE, SUGGESSORES,
IN VU DIGTA: AVSNC/E DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSES DU UAJNS, 117.
1880
«UCBY. - EX. TTPIS PAUL. DOPONT, V.A DICTA BAC-DASN.ERES. 1334.12.79

IHEIKSTITUTEOF I
STUDiES
10 ELMSLLV !
-/-.=;

TORONTO 6, CAMADA.

3. tt-O
 S^CUl.UM XI

BURCHARDI
VORMATIENSIS EPISCOPI

OPERA OMNIA,
JOITA EDITIONEM P\RISIENSEM \NNI 1349 AD PRELUM REVOCATA ET CIBA OUA PAK
ERAT EME^DATA.

PR^CEDUNT

SANGTI HENRIGI
IMPERATOHIS AUGUSTI

CONSTITUTIONES ET DIPLOMATA ECCLESIASTICA

Intermiscentar

ADELBOLDI TRAJECTINSS EPISr.OPI, TH\NGMArx: PRESRYTEP.I HILDFSHF.IMENSIS,

ALPERTI S. SYMPHOiilAM MEIENS!S MONACHI, S. R031UALDI ORUl.MS
CAMALDULENSIS LNSTITUTORIS,
SCRIPTA VEL SCRIPTORUM FRAGMENTA QU^ SUPERSUNT.

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

Blbllothecae Cleri aniTers»
SIVE
CORSUUM COMPLETORUM N SISGULOS SCIENTI.€ ECCLESIASTIC* RAMOS EDITORE

TOMUS UNICUS.

PARISIIS
.APUD GARNIER FR.ATRES EDITORES ET J.-P. mONE SUCCESSORES,
DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINE. 127.
IN VIA DICT.\; AVE.Xi-E

1880
 ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXL CONTINENTUR

SANCTUS HENRICUS IMPERATOR.

Leges et Constitulioncs. Col. 233
Diplomata ecclesiastica. 237
THANGMARUS PRESBYTER HILDESHEIMENSIS.
Vita sancti Bernwardi. 385
ALPERTUS S. SYMPHORIANl METENSIS AIONACHUS.
Lil)clliis (le episcopis Mctcnsilms. 445
•
De diversiiate lemporiim libri duo. '
453
BIJRCHAKDUS VORMATIENSIS ECCLESI^ EPISCOPUS.
Epistola ad Alpcrtum. 535
Dccriloriim liber. 537
ADEI.BOLUUS TRAJECTENSIS EPISCOPUS.
Vila S. Henrid imperatoris. d09l
Vitii S.incla; W.ilpiirgis.
1091
Lilicllus de crassiiudine sphierse. H03
Charta de vassis ecclefis Trajeclensis. MOT
Musica. 4109
SANCTUS UOMUALDUS ABBAS, ORDINIS CAMALDULENSIS INSTITUTOR.
Fragmenluni exposiiionis psalmi lxvui. 1126
 I

ANNO IlOMIM M.WIV

SANGTUS HENRIGUS
IMPRRATOR AUr.USTlS.

DK S. TIENRICO IMPEUATORE
K.\MHKRI..K IN UKKMANH

C MM ENTAR I IJ S PR /E V US
Apuil Hulland., Julii loin. 111, die IV.)

S 1 . Sajir.li genus. riomen et agnomina. .\ •2. Hfpc inler priniiim occurrit Sancti ipsius genus,
I. Episcopalus Bjnibergensis elogia paucis sed non ongo seu familia,de quadubium mihi nullum
stirps,

ineleganler delibavit Ga?par Bruschius ; urbs ipsa subortum fiiisset, post lecta tam varia scriptonim
non semel in Actis noslris descripia est, palrono et coa;voriim testimouia, nisi nosler .Matthaeus RHderiis
fundatore F.cclesia> sua" gaudcns S. Heiirico. (luera, in sua Bnraria sancta, tom 1, pagina 103, ad rem
Ca>sarum suoruin decus et gloriani, hoc vel potius paulo accuratius examinandam compulisset. Rcfcl-
pra?cedenti die, coelo transmisil ("lermania. ejus lere istic conatur Raderiis receptiorem S. Hinrici

nominis Regem ordine seciiiidnm, Imperatorein progeniem, qna ex communi cum Ottone 1 stipite,
vero priraum, quem tamen communiori acccptione nempe Henrico Aociipe, descenderit, gradu tertio
Henriciim II appellabiraus, virum insigni prorsus coiK^angiiinitatis per duos Henricos, alteriira Ollo-
sanctiinonia clarum, viririuilate in conjugio servata nis maiiMi fratrem. alteriini Ottonis 11 frntriielem,
ilhistrem, benflicentia in Kcclesiara niilli senundiira ; Oitoni III di^cessori suo conjunclus, cujus proinde
ut de perpetuis ejus eliam inteslinis hellis hic non arhor genealogica primo statim intuitu perspe-
agamus, quibus toto regni et imperii s«i tempore ctissima sit. Lineam aliam ihi Raderus sequenti
etiam a proximis et sibi obstrictissimis exogitatus pag. 104 siibstitiiit, ex Hofinanno acceptam, quasi
fuit Germania? interiora adversus rebelles egregie
: ex ea prohetur S. Henricus, non Saxo, sed Boius
tiitatus, externos vero hostes Slavos, Boliemns. genere fuisse, qiiod tann-n neuat Ilofmannus ipse
Polonos aliosque inviclis armis insecutus quiqiie ; in nupera l.iidiwigi editione, col. oii, liisce ver-
in oppositas maiime Europje parles Apiiliara et bis tahula> siiai priemissis : • Eo S. Henrico)
Elandriam viclricia signa circumtulit. Ea. inquam, sine virili slirpe ahsnmpto, imperatoria dignitas
hic ex professo eruderanda non suscepimiis, iis de gente Saxonica Henrici .\ucupis cxcidit, et ad
potissimum intenti quae ad singiilarcs ejus virlutes, Francos Orientales transiit. » Qualiscumque igitiir
Christiano et vere sanclo principe dignas, miracula sit obscurior illa Hufmanni tabula a Raderi opi-
et cultum, tota Catholica Ecclesia meiito propaga- nione ipsum recedere manifestum est clariorem :

tum, pertinere censebimus ; eos pra^cipue scriptores agnoscere oportot, quam ipse frustra impugnat,
qui ejuspro fide et religione fortiter gesta,
aiidituri, inutili ajque conatu varia insignia addiicens, es
munilicentiam in e.xstruendis restaiirandisque eccle- quibus id demum confioitur, quod in eontroversiam
siis, cseteraque intemerata- sanctitatis arguraenta non venit S. Henricum Bavariae ducem fuisse.
prosecuti siint. Atqiie lisec prtecipna erunt tractatio- Pra>dictam tabulam, ab Hufmanno islic propo-
.3.

nis hujus praevia» argumenta, sic tamen a nobis hoc C sitam, et a Radero descriplam, operosius disciitere
loco ordinanda, ul nihil omissuri simus quo totus nec studii nec operae prelinra est ; satis erit super-
vilse cursus illustrari possit, id quod a nemine que ea vcterum testimonia proferre in medium, ex
hactenus prsestitum esse, ntut mirati sint multi, qiiibus evidenter pateat S. Henrici cum Ottone III

nemo certe implexara reruni silvam cnmplanare consanguinitas t.nm propinqiia, ut et ipsum ex Otto-
aipus est. Sed hic prius exsequenda sunt qii« in nis magni genere fuisse oporteal, cujus rei testis
tiluloproposuimus. synchronus, et ornui exceptione major est Adelbol-
Pathoi.. CXL, I
 ELENCHUS

AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO CXL CONTINENTUR

SANCTUS HENRICUS IMPERATOR.

Leges et Constitulioncs. Col. 233
Diplomal;i ecclesiastica. 237
THANG.^IARUS PRESBYTER HILDESHEIME.\SIS.
Vita sancti Bernwardi. 38S
ALPERTUS S. SYMPHORIANI METENSIS MON.\CHUS.
Libellus de episcopis MctLnsilms. 445
De diversiiate lemporuin iibri duo. '

433
BI]RCHA1;DU.S VORMATIENSIS ECCLESIJ; EPISCOPUS.
Epislola ad Alpertuiii. 535
DcciYloruin liber. 537
ADEi.BOLDUS TRAJECTE.NSIS EPISCOPUS.
Vita S. Henrici imperaloiis.
^091
Vita Sancla; W.ilpurgis.
109^
Llbullus de crassiiudine sphierse.
HO3
Charta de vassis ecclesioe Trajectensis.
i lOy
Musica.
1109
SANCTUS UOMUALDUS ABBAS, ORDINIS CAMLDULE.NSIS INSTITUTOR.
Fragmentum expositionis psalmi lxviii.
1126
 AiNNO DOMINI MWIV

SANGTUS HENRIGUS
niPRP.ATOn AUGUSTUS.

DE S. HENRICO IMPERATOr.i:
H.\MliKll(..E IN GKHM.\M.\

COMMENTARIUS PR/EVIUS.
.\|uiil HolUnd., Jiilii tom. III, die 14.)

!> 1 . Sancli gemis, tiomeyi et ugnomvm. \ 2. Hrec inler priniiun ocourril Sancti ipsius genus,
I. Episcopaliis Rinibergensis elotria paiicis ?ed non stir])s, origo seu familia.de qiiadubium niihi nullum
iMeiesrauler delibavit Ga.^par Bru^ichius ; urbs ipsa subortum fuisset, post lecta t:im varia ."^criptorum
non semel in Actis noslris descripia est, palrono et coiEvoriim testimonia, nisi noster .Matthseiis RHderus
fundatore Ecclesia» suje gaudi^ns S. Henrico, iiuera, in sua Bmaria sancta, tom I. pagina 103, ad rem
Ca^sarum suoruni decus et gloriani. hoc vel potius paulo accuratius examinandam corapulisset. Kefel-
priocedenti die, ccelo transmisil ("ermanin. ejus lere istic conatur RiiHerns receptiorem S. Henrici
nnminis Rpgem ordine secnndum, Imperatorem progeniem, qua ex communi cum Ottone I stipite,
vero priraiim, quem tamen communiori acceptione nempe Heniico Aacu|ie, descenderit, gradu tertio
Henricnm II appellabimus, virum insigni prorsus coiisangninitatis per duos Henricos, allerum Olto-
.sanctimonia clarum, virginitate in conjugio servata nis niagiii fratrem. allerum Ottonis II fratruelem.
ilhijtrem, beiirticentia in Kcclesiam nulli seciindum : Oltoni III dccessori suo conjunclus, cujus proinde
iit de perjietuis ejiis elinm iuteslinis hellis hic nim arbor geuealogica primo statim intuitu perspe-
Hgnmus, qtiibus toto regni et imperii sni tempore ctissima sit. Lineam aliam ibi Raderus sequenti
etiam a proximis et sibi obstrictissimis exagitatus pag. 104 substitiiit, ex Hofinanno acceptam, quasi
fuit : fiermania" interiora adversus rebelles egregie ex ea probetur S. Henricus, non Saxo, sed Boius
tiitatus, externos vero hostcs Slavos, Bohemns. genere fuisse, qiiod tamen neirat Ilofmannus ipse
Polonos aliosqne inviclis armis insecutus ; quiqiie in niipera I.iidiwigi editione, col. o(i, hisce ver-
in oppositas mnximeApuliam et
Kuropa- partes bis tabula» sua? pr<pmissis : « Eo (S. Henrico)
Flandriam victricia signa circumtulit. Ea. inquam, sine virili slirpe absnmpto, imperaloria dignilas
hic ex professo eruderanda non suscepimus, iis de gente Saxonica Henrici Ancupis excidit, et ad
potissimum intenti qu;p ad singularos ejiis virlutes, Francos Orientales transiit. » Qualiscumque igitur
Christiano et vere sanclo principe dignas, miracula sit ohscurior illa llijfraanni tabula a Raderi opi-
et cultum, tota Catholica Ecclesia merito projiaga- nione ipsum recedere manifestum est : clariorera
lum, pertinere censebimus ; eos pr.'ecipue scriptores agnoscere oportet, quam ipse frustra impugnat,
qui ejuspro fide et religione fortiter gesta,
aiiditiiri, inutili a?que conatu varia iiisignia adducens, es
munilicentiam in exstruendis restaurandisque eccle- quibus
conficitur, quod in controversiam id demum
siis, cajteraque intemerata» sanctitatis Henricum Bavaria; ducem fuisse.
argumenta non venit S.
pioseciiti siint. Atque bipc prsecipua erunl tractatio- 3. Pra^dictam lahulam, ab Hufmanno istic propo-
nis hujns prsevia» argumenta, sic tamen a nobis hoc C sitam, eta Radero descriptam, operosius discutere
loco ordinanda, ut nihil omissuri simus quo totus nec studii nec opera? pretiiim est satis erit super- ;

vitae cursus illustrari possit, id quod a nemine que ea vcterum testimonia proferre in medium, ex
hacteniis praeslitum esse, utut mirati sint inulti, quibus evidenter pateat S. Henrici cum Ottone III
nemo certe implexam rerum silvam coniplanare consanguinitas tam propinqua, ut et ipsum ex Otto-
ainus est. Sed hic prius exseqjenda sunt qiia- in nis magni genere fuisse oporteal, cujus rei testis
tiluloproposuimus. .«ynchronus, et oinui exceptione major est Adelbol-
IVvrKoi.. CXL. I
 12
S. IIENRICI IMPERATORIS
11
ea disceptatione citari solitos,
quo-
Hen- A neque alios in
gestis S.
dusUltrajectensisepiscopus de rebus auctoritas ad Adelboldum, Dilraarum,
infra n nova rum omn.um
r^:;:™ p^. 432, nob.s
pr.misso de Otton.s I I pr«-
Sigebertum Chronographum Saxonem comparan-
et
itione, num. 6. fbi, eos qui veritatis historica;
da non est, saltem apud
subjung.t:« Do lor esset
matura morte luctu, sic momenta probe norint expendere nam de Hezilo- :

superstes e. exst.t.sset H n
parenti
etiaminsanab.lis.nisi
susc.p.endum nis cognomento Henrico Bavaro S. Henrici
dux gloriosus, et vir ad regnum verius Rixosum, sed et pium dixeris,
ricus adjecto (quera
temporis ducatum .n Bavar.ens.
sJrenuos. Is tunc
am- quidquid adversusOttonem JI molitus sit, nt habes
pac.tice regebat, pacem
regno tenebat. populum in Vita S. Godehardi,
iv maii num. 7, pag. 504-): de
facultates augebat, leges et
plitieabat, ecclesiarun.
Hezilonis, inquam, appellatione,
unde Raderus varia
ducatu v.x.t,
rel.siones magnilicabat.
Tandera sic in apud veteres
colligere nititur, nulla mihi
altercatio ;

ducatu transduceretur
quod omn.bus placu.t, ut de deest omnino affictus character, atque ex adductis
vex.llo exlolleretur in
solium hered.-
ad regnum, de sciiptoribus indubitalum omnino est, dicendum
ab h.sqm
tarium. Heredilanum dicimus, quia, ut magni ex fratre nepotera, adeoque
ipsum Ottonis
aud.vimus, a Ca-
genealogias computare noverant Ottonis in eadem linea prone-
sept.mam, ex S. Henricum ejusdera
magno ex parte patris decimam ^
rolo quo spectat Ottonis II diploma, apud Gret-
lineam propagat.onis potem ;

parte matris decimam sextam Bavarorum ducem,

\forte, tertii Ottoms]
serurapag. 13, inquo Henricum
ienebat. lusuper tertius Otto agimus, patrem, c^rum nepotem ap-
et ips. tert.om ad
hujus, quo de
post obitum in regem eligebatur, ul bene explicat Gretse-
HffClbl. pellat',intelHge patruelem,
lXVICEMCaNS.AXGCI.NlT.«ISOR-Wi;MTE.NEBANT. » nostram egregie
ruspag. 84, ubi genealogiara hanc
4. eamdem sententiam loqu.tur Adel-
Rursus in de re explorata disseram,
recens.tis S. Hen- confirraat. Ne diutius
boldus paulo post pag. 434, ubi,
B. Malhildis xiv Martii cap. 5, pag.
Lotha- consule Vitara
rici ajmul.s, inter quos erat Theodoricus
ipsique dicatam, et
Henricum ducem .n regno 3G6, S. Henrioi jussu scriptam
riensis, de eo ait quod, «
ac de
dilucidam invenies Sancti nostri genealogiam,
incipere quod non
noluit
esse sciens heredem,
imperio ejus vaticinium qute omuia dubitare non
posset flnire. » -Mitto hic qu«
Hofmannus et al.i ;

Ottone ad septem sinunt quin S. Henricus ab Henrico Aucupe per syn-

asserunt, de reducta ab III
onymos palrem et avura originem traxerit.
electores imperii, regis Germania; (uti tunc loque-
Pluribus igitur hic supersedeo, neque
ea'|om-
baiitur) electione, cum satis certum videatur, ad f,

adducere aut refellere lubet, qua? a

successionem locum
ereuua,-..,u»u...,.....^... nia operosius
S. Hem-icum usque hereditariam
excogitata sunt, nationah potius spu-itu
habuisse Sanctum vero eo iure regnum adipisci G variis
;

prognatus quam studio veritatis. Raderus ipse, post tam multa

nonpoluiise, nisi ex Ottoniano genere
gratiam ex insignibus gentilitiis et
Bavarorum
quod clarissime semel et iterum bic pronun-
fue.-it,
in
aliunde collecta, tomo demum quarto Bavaria; su£6
Adelboldus. Neque obscure consentit Ditmari.s,
tiat
evidenti*. postlimiuio cedens
sanctK, pag. 34, rei
dumS. Henricura in libri sui quinti prologo, natum Henricum
idemque, libri istius ha>c verba inserere non d.ibitavit : <>

de ftemmate recjum afCrmat ;

origine jam volumus, ut ex

quinti ii.itio, apud Leibnilium, pag. 3(55, jus here- enim sanctum Saxonem
Ditmaro liquet,« atque eliam ex aliis. quos jam
ditarium plane agiioscit, maxima procerum multi-
sentenlias, nescio an
tudine una voce respondente i Henricum Christi : abunde ded.mus. Qui ambas
componere nituntur, aut nihil aguni, aut mere
regnaturum. « Adde
adjutorio, et jure ha^reditario serio,
invocibusUidunt, etadinanes verbo.-um
commuta-
Gemblacensem, cujus hfec sunt verba
Sig-bert.im
de patria pugna-
ad annum lOOi: « Fuit quippe (S. Henricus) lilius tiones omnia revocaut. Non hic
geuilus de Henrico, fratre mus, ut pro Horaero Grsecia civitates,
nam S. Hen-
Henrici ducis, qui fuit
Tnde restituendus ricura in Bavani et Abudia natum ultro et ,
priiiii Ottonis Imperjtoris. »
ex
Maljillunii lapsus in Annalibus Benedictinis, pag. conced.mus: ast avito sanguine, aut
libenter
^ dynastis aut ducibus
159, num. 25, dum S. Henricum scribit, « lili..ra prioi-ibus ill.s Bajoariorum
certum est
Henrici duiis, Oltonis magni fralris » ex dictis ; originem duxisse, a-que negamus atque
Irape-
eiiiiii liquido paiet legendum Ottonis Mmjni ex
: Caroli Caesarisprogeniera, in Augiistissimo
V
Carolo VI superstitem, non H.spa-
fratre nepotix. Hiic revoca Chrouogiaphi Saxonis ratore nostro
agno-
addictuin aunum 1002, saiis expressos termi..os : nam genere, sed Austriacam et Germanicam
pa.-agraphi titulo
Pia^latus dux Ilei.ricus nt-pos regalis in reguum sceudamesse Hnc ad reliqua in

eligitur. » prslixa tuto procediraus.

recte
0. Plura huc non congeram testimonia, quae 7. Noraims Henr.ci etymon, ut ex Aventino
pag. 80, Germanic.m est ab
apud eumJem Cl.ronograiihuin an. 683, et alibi re- notavit Gretserus,
et
cirninl, cuin jam adducta abunde sufficere vi- Dain vel Daim, quod est domi, et Reich, dices,
deintur ad eam, qiiam hic dare piKiendimus, regnum alque imperiam inde Dainreich, Daim- :

quid- reich, ela. Vetces lionoricum dixere;ast in

usu est
veraiii et cxactam H-^nricidna! stirpis notiliaiii,
Gretserus)
quiil .idver.-us cain pi.giiel U idcrus aut alii, ex va- Hairicus, Hungari (pergit ex Avent.no
riit insigiiibus sive Bauibeiga! sive alibi exstautibus. lixmerimm, et, absque aspiratione, JEmericum vo-
Salleri nostri synlagma de stirpe S. Henrici non vidi, cant. Fuit Filius S. Stepban. regis Hungarorum et
 :

i:! ACTA. (t

liisela' soioiis S. Iloiiiiii ImpiTaloris. Siniiiliiatiir A clioro, icm divinaui patrarc conspicatus, siniiit ab
hoc noinine prudens el boniis pater familias, ct niii Kvangelio recitato, angcli manii librum ad se ferri

colit ifgniim id iniperiiiin. Siib Henrici noniine noti vidit, osciilo de mure libandi:m ; atqiie eo in ostento
sunl regcs ("icrinaiii:i' seii liiipcratiires septcni ; 1'raii- e\iisse do monlis potestatc, sensibiis alicnatis :

cia; reges qiiatiior, limala luiiiicnclatiira iii llrnri ; An- cumque qiiid secum agerctur ille quidem nesciret,
glia' reges octo: atque in Ilispaniamusquctransiit, ha- angelum, collaudata ejiis pudicitia, et castimoniiB
buitque synonymos reges quatuor subHcjinqu'? no- studio, tetigisse nervum femoris, atque inde claiidi-

niine, quod Itali Errico i.ronuntiant. Nola pra>terea care coepisse. At comperior eqiiidem in ccclesijE

Gretserus cosnomenla liabiiisse Ilcnriciim impera- Fuldensis membranis lis quibiis niunilicentia ejus
torem, sancli a sanctitale, pii a pietate, clmnli, a regia describiliir, primis regnandi e.xordiis, cum se
luxato feraore. Krequcntcs vcro fuisse liujusmodi exerceret venatii, graviler a fera saiicium, nomen
appellationes regibus et Impcratoribus adjectas, vul- inde popiilari jactatione Duffchnls (grallator scn li-

go notiim est. llinc Auceps ille, llenrici sancti proa- gno saliens), id esl claudi tulisse. Quamobrem ex
vus, qiiod aucupio delectaretur, et Humilis etiam hoc fere incursu claudicasse potius, cura majoribus
dictus, qiiod corouam Impcrialem detrectassct. credere liccat [quamj ex angeli contactii, si illi

Oltoni II Rufi cognomcn adluTsit, Ottoiii III Pitcri, viso sua fidcs testiticationem retulisse conjiigalis
quod puer rcgiiare cupissel : Henricus 111 JSiger abstinentia^ pudicitia^que. » Clara Ikcc pl.ina et sa-
dictus est, Conradiis cjus paier Salicus. Ncc in Fran- na siint neque vero prodigiis opus fuit ut, quod in-
:

cia defuere indita facillime cognomenla, ul habes in ter mortales adeo obvium est, S. Henricus ex recte
Carolis Calro, Crasfo. Simjilicc, Sapicii/e, ctc. ut ad gradiente claudus rcdderetur. Hinc ad Sancti oHa-
Crsecos non accedamus, qiiibus non minor fuit liber- tem, oliiliim ct cultum progredimur.
las Impcratores siios agnomiiiandi. ;; U. Suncti xtas, annus ct dies ohitus, cullus, clocjin.

8. Et de jjuqiiidem etsn)ifi<t cognomentisS. Henrico 10. /iLtatcm S. Henrici nec ab Adelboldo nec a Uit-
tributis, res in compertoest, potissima imo sola qua^- maro repoti posse perspicuum est; prioris enim
stio vertitur de claiidi appellatione. quam miris mo-
anno 1004, alter
imperfectnm est opus, desinens in
dis ei inditam narrant scriptores, qiios inter is qui autera Sancto non supervixit, pramature e vivis
Sancli aliqualem vitani scripsit monachus, opinor ereptus anno 1018. Monacbus anonymus, quem Vita;
;

sed huc usque anonymus in fragmcnto Bambergensi, qualisciimque auctorem supponimus, cap. 30 sic ait
addcndo capiti 22, longam bistoriam memorat, quam u Defuncto itaque beatissirao Dei famulo anno regui

ut sugillare prorsus nolim. potiori tamen auctorila- C sui XMV. vita? lii, imperii vero ix, » etc. Ast hic in
tis pondere pra>ditam velleni, et majori veteriim primo charactere eral, cum Sancti oxordium antea
conscnsu firmatam, Iradcnlibiis aliis apud laudatum innexuerit anno 1001 verum ab viii Idiis seu vi ;

Grctseriira. S. Henricum, in bcllo Longobardico con- Junii 1002 ad diem obitus xiii seu xiv Julii uon
tra Arduinum seu Hardwigum. v captum, cum, de- potest repeiiri nisi annus xxiii inchoatus quocirca ;

ceptis custodibus elapsus, de rauro se pra>cipitasset, ab aliis rotundo niimero solum regnassedicitur annis
luxato fractove crure, postea claudicasse, unde Cl.il- XXII, ut Imperator vero annisx: quoe om.nia facile

Di cognomentiim babuerit. » His adde, si lubet, intelligunlur non itera quod mortuus sit anno :

quse in eanidem rem congessit Hufinanniis, in cita- Mxxii, iili plures scripsere quos bic recitare non va-
tissuis Annalibus, col. 38 et 39, et novissime Bur- cat, nedum refutare, non magis quam alios regni
cbardus Struvius in Syntagmate bistorife si;se Ger- initia tigentes anno inillesirao. Omniura instar hic sit
manica;, parte 1, pag. 372. Neqne prsetereundus est auctor Vitffi S. Meinwerci in nostra editione, ad
laudatus etiam supra Gaspar Bruschius, tomo de diem V Junii, cap. 13, num. 10l,ubidicitur: « S. Hen-
Monasteriis Germaniae, ubi, pag. 87. Montem Mona- ricus cum totius Cbristianitatis inaestimabili moero-
cliorum, de quos nos abundc lociUi sumus ad Acta _ re anno vitfe sure lii, regni xxn, imperii x, Domi-
S Ottonis die secunda Jiilii, describens, alia obtru- nicn? Incarnationis mxxiv defunctus quod plane ;
••

dit, minus etiam credibilia, ut diversissima iila ejus- confirmat Cbronographus Saxo ad dictum annum
dem rei diversimode narrata' adjuncta, invilum 102i, et terminis paulo expressioribus Annales Hil-
etiam quemlibet de veritate ancipitem hffrere com- desemenses, quorum lii sunt characteres:
pellant. 11. (1 Mxxiv, Indict. VII. Heinrichus Iraperator
Claudicationem equidem admitto, at,utverura
9. Nativitatem Christi Babenberg, Pascha Partbeno-
fatear, in nullam adductarum a scriptoribus illis poli, Pentecosten vero Goslare honorilice celebravit.
causarum multum inclinor ; magis placent ea quse Qui postea Gruna venit, et ibi languore correptus
habet Browerus noster in Antiquitatibus Fuldensibus, decubuit; el cum totius regni mojrore ah ah! iii !

lib. III, cap. I.">, pag. 2o.">, his verbis : « Hic idem Idus borainem deposuit sed xxii annis, liebdo-
Jiilii :

Henricus (sanclus) cur Claudi cognomen tuleiil, madis v et uno die regnavit. Anima ejus requiescat
inquiri video. Nanclerus fama
exceptum perhibet, in pace. Uet requiem animae qui cuncta gubernat
ex objecto Regi ccelitiis viso id evenisse, cum Rumse ubiqiie. » Reclus est calculus, cxclusis die vi Junii,
in ecclesia D. Mariae Majoris Chrislum Jesum, sum- quo rex declaratus. et xiii Jiilii, quo vita functus

mum sacerdotem. Matre Sanctorumque stipatum est supersunt enim

; dies xxxvi. qui per septem di-

BQ
310
 "'
HENRICl IMPERATORIS
celebritate illuslranda ceusuimus, ea
visi pleno miraero led.iiint
liebdom.idAs q-.un |iie et A hac recepliori
qua? ad ejus gesta et cullum perlinent hic prosecu-
pervia et ob-
&iem uniim. Al.iiie Iiicc qnidem salis
ad anniiin turi, prsmissis Usuardi nonnullis auctariis in quibus
via Mint. li.il..-lnrqiie lola vila;
periodus
secun Inm pnuliict.i, et re- ct XIII et xiv Julii collocalum iiivenimus, nam apud
a-talis qnin.iii.is.-Minnni
omnino est antiquiores nulli exstare potiiit memoria Sancli,
trogrado orJine numerando ligendus
menseni Juninm nDXCLWii. (]iieui scimiis undecimo primum s.Tt^ulo ad Superos
anniis nativilatis anle
ad Vita? pra>dicta> evolasse.
Sic igilnr rcctissime in annotatis
Lnnc modum Mn- 14. De cfelero sati? cerlum est inolylam adeo
cap. 30 corapntavit Gretserus in « :

Mxxiv, iii Idus Julii.

anno fiii^se, ct per totum orbem catliiili(--uui percrebiiisse
rilur Imperalor llenricns
Diccci.xsii Ralishona» » (locum alium S. Henrici virtntum, pietatis et miraculoriim farnnm,
Nalu^ e>t anuo
non procnl inde dissitiim, Abudiai-iini, notavit R.ide- ut non diu post obitum pro Sancto liaberi coeperit
rus loco supra citatu) . pridie Noiias M.Hii. iit ex colique a lidelibiis, pra?sertim a Bambergcnsibus,

not^it Fatirii-ius in Origiiiilnis Saxunicis. . quos continuo in>titisse exislimo, ul fundator siius
Ditmiro
iilunlius discutias quod iu dubium non in caditnni album referretiir. fit, quamvis, ut
ob
Frustra liic

revocalur. varia incidentia, res proxime sequens sEecnlum

in
B
quo inti^rmedio tempore in usu esse
12. De die obilus qna^stionem movere possent au- dilata fuerit :

elaria Tsuardina et recentiora Alartyrologia in quo- potuerint, qujs olim descrip-it noster Januingiis.
rum aliquibus signalur S. Heiineus iii Idus, in aliis (' Missae speciales » pro sanctis virginibiis conjugi-

]iridie IJiis, quo e.\pressissime referlur in hodierno bus celelirari solita", quariira ha; sunt orationes :

Romano : I' Bamherga?, sancti Ilenrici primi Impe- • Projiitiare, quKsumus, Doraiue, anim<e famiili tui

ratoris qiii cum iixore sua Chnnegunde perpeluani Henrici, et prasta ut, qiii de tiiis donis in lioc loco

virginitatem sanctum Stephanum Ilun-

servavil, et pervigili cura nomini tuo quotidiana pra>paravit ob-
garorum regeni cuui univer^o fere ejus regno ad li- sequia, perpetua cum Sanctis perfrui mereatur lee-
dem Cliristi su'cipiendam perduxit, ciijus festivilas titia. Per Dom. » Secreta : « Hanc oblalionem. quac-
die sequenli celehratiir, » ut proinde eo die inorta- sumiis, Doinine, ut ei ad salutera proveniat, eujus in

litatera esuisse plane ceusealur. At pro Cretsero, hoc loco sti[iendiis nostra tibi servitus vegetata
praeter antiquos srriptores jara supra landatus, alios- ministrat. » Poslcommunio, etc , eumdem s|iectaol.

que, qiios recensere snperlluum judico, facit eadera Oratio de sancta Cunegunde ita habel: d Praesta.
S. Meinwerci Vita, loco citato boc epitaphium refe- quKsuraus, omnipotens Deus, ut anima famulfe tua>
rens: C Chunegund», omnium iieccatorum suoriim nexibus
absoluta, ciim omnihus Sanclis tiiis perpetua per-
Henric Auguslus virtutura gerrainejustus,
frui mereatiir iKtitia, » etc. Ex quibus certe patet
Ha^c servat cujus viscera piitris humus;
abstinuisse per id tempiis pios clientes a Sanctorum
Spiendor erat iegum, speciiluin, \as. gemmaqiie
honoribus ipsis deferendis. Neque verosimile est,
Ad coelos abiit, non murien? obiit. [regum,
ante canonizationem S. Henrici iiomeu in sacros
Idibus internis vexanlem pondera carnis
Fastos relatum fuisse, primo qnidem xiii Juiii,
et
Julius lelheren sumpserat imperio.
deinde xiv, ut palani facient exempla hic subne-
13. H;pc litem omnem prorsus dirimere \identur, ctenda.
qnid(]iiid in variis locis cullus lorlii^se fuerit S. io. — Inter codices nostros is qui de « sanclo Hen-
Ileiiricus -XIV Julii, qnem recentiores passira omnes rico XIII » Julii primus meminit. est Hagenoyensis
unanimi consensu eo die aiinnntiant, el uos alibi ad in Germania scriptus, his verbis : (( lu Bdbenberg,
liunc ipsum vel ad seqnentem xv omnia ad Sanclum sancli Henrici Imperatoris confessoris. » Brevius
speclantia seinndnm
remisimus. cilatum modo .Matricula Carihusia? Ultrajeclinff' : « H^nrici inipe-
Marlyrohiginni Rmnannm, in quo liodie, ob solem- D ratoris. » Elogiuni conciun^vil Editio l.ubeco- Colo-
nius S. BonavHntiira» festuin. OITicium sancti Impe- nien-is: « |u civiiate Bahenbergensi, depositio san-
ratoris dilaluin est ad praedictam xv, qnod proprio Henrici
cti Imperatoris Chrisliauissimi, qui regna-
die reponi oommode non potuisset. cum S. Anacleti vit XXII annis, suh anno Domiui millesinio. Cui
lestivilalp impediatur. Qui acciderit nt in Saniti despunsata fuit sancta Cunegiiudis, tilia Palatini
natali consignaiidd variaverint Martyrologia, com- comilis Rheui, vii-iio devotis-iin i. Qui pariter vir-
pertum e^iuidem iion haheo, at, nisi multiim fallor, giuitates siias D.';^ vovente_-, oeculte virgines iisque
mddiim oninem in ea dilTiciillale occiiirentem satis ad finem vitae p'rmanserunt. » Paulo alitor Grfve-
appusitc di-solvit qui S. Hcnricum ohiisse scripsit uus, in anno obitus exerrans : Civitate Babenber-
ipsa nocle inter xiii et xiv Julii intercurreute, sic ut gensi, sancli Henrici Imperatoris Christianissimi,
ansa irde facillime accepta sit diversos ejus tiaii-
hujusnominis primi qiioad Imperatores, benedictio-
situi diesassignandi; nisi forle soleranit.is
canoni- nem imperialem seu coronam assecutos. Ciijus uxor
zalionis, aut aliqiiaalia ratin intervenerit. Iltcum- Cuuegundis virgo sanctissima, juvenculaque pul-
qiiovcro id facluin fuerit, tametsi hodierua Sancti cherrima, ad hoc virum suum induxit ut comrauui
solemnilas ah Kcdesia. iiti diximus, die sequeuti, voto inler se perpetuam virgiuitatem servareut in :
sru XV. hoc t(inp(,rc lonstantcr leoul ilur, Acl.i ,-,,\l quo siatn S. ilenricus (>hrislo serviens, anuo l)o-
 17 ACIA 18

mini uxxi beato liue quievil, miracuiis clureiis. "» A 18. S. Henrici virtules et res ge-tas per varius
Hoc idtm clugium amiili;ivit Canlsiu>; iierpie in .lu- annos el capita proscquitur Chronogra[ihus Saxo, ex
ctariis suia ]M'<i'lei'iiiisit Molaiius, lirevuis tiiun-ii (|uo salis erit pjucula decer|iere a.l anniim uiv.
oiiiiiiii ('omiilcxus : » ApuJ Itainberge, sancli lleu- « Igitiir rex llenricus, cultur a'(piilatis iiiclylus, et

rici lm|ier.iloris et coiifessoris. o At.iue lnnc liai tc- religiunis diviiia; prujcipuus, qua-ciiiiique regni ue-
uus recti! ad \iii Jiilii; quibus addi pusset lungi.r gotia a decossore siio, taniquam puero, et ipso iii-

oratiu Klorarii Saucturum, sic ut mirum sit adeu teiiipcstivo ubitu pra;uccu|)ato, relicta liiissent mi-
pustmodum invaluisse diein sequentem xiv. niis caiite i>i'diiiata, ipse secundiim Doiiiini tiiuureui
IB. Pro hac [iuter cudices uu>tros IJsuardinos so- restaiirare justeqiie disponere studiiit. " Videantiir
lum reciirruiit Ifriixellensis brevi bac plirasi : ibi qiKB ad rcslitutiouem episcopatus .Merseburgeii-
« Sancli Heiirici, Roinaiii Imper.iloris et coiifesso- sis pie et reiigiose cuntulit Rex sancli.isimus.
En
ris ; » et .Molanus, eiim hoc die repetens : « Eodem modicum fragmentum : a Rex beali
Pustquain igitiir

die, sancti Henrici secuudi, Romanorum Imperatoris desiderii sui explevit votum, reversus Magdeburch,
et coufessoris : qiii obiit anno mxxi. » Lege, ut su- ne quod ex hac inslilutione archiepiscopo incusare-
pra, anuo mxxiv. Transiit auachronisums in Mau- tur intulisse damnum. qiioddam siii juris eidem le-

rolycuin, qui hoc ipso die scribil : < Bauiberg;e, gali testamento Iradidit pra^diuiii cum omoibus
saiicti Henrici secundi Imperatoris sanctissimi, qui pertineutiis suis, in Zeudici proviucia situiii. Nam
cuin uxore siia Cunegunde virginitatem servavit : a ipse iu Domino magnai devotionis Rex, de capella
qiiibiis liambergensis ecclesia fundata et dotata fiiit, sua siimens non modicam partera reliquiarum beati
obiitque anno salutis mxxi. » lisdem prope termiuis Mauritii, hieinc tiinc lorte redivivo frigore saeviente,
siyiiatur etiam a Kelicio ; sed, quod hic novum plane terraiiique glaciali asperitate et nive cuoperiente, a
et luirura, a Galesinio piafleriuissiis est, tuiii hoc monte S. Joaiinis IJaptisltE, iibi servabantur, nudis
tum prwcedenti die. Qui versibus Sjnctorura elogia pedibus, ut fertur, calore pietatis illiim animunte
iutexuit, Brautius Satsinensis episcopus de Sancto tricesimo die depositionis nisilharii arcbiepiscopi,
hoc die ceciuit : « Heniicus priinus, rex regum to- in civilaleiii detulit, cunctis testivo ritu, ut par erat.
tius orbis, conjugis ornavit virginitate torum :
•
eas su.^cipientibus, qiia? et.^anctu cuin pra;-
altari
qiiod vero subjungil de conversa per S. Ilenricum dictis duiiHriis obtulit, ijisumque diem in honore
Hungaria, explicatione, iudiset, quam iiifra suo lo^o pruefati .Martyris ejus ecclesite celebrare, quemad-
dabimus : « llungarise reguuiii, Stcphduo cuiii rege inoduin adliuc habetur, instituit "

tiJeli, Henricus Christi subdit obsequio. • Alios re- 19. Haiid multum dissimile sancto Imperiato eu-
centiores prsetereo, uti et Biicelinum cum longo suo comiuui, sed brevius, concinnavit auctor Chronici
elogio, cui antiquiora et veriora substituere ma- l.aiireshamensis apud Freherum, pag. 72 Ottone : <•

lai. Imperato'e Roma; defuncto, et per Heribertum

tertio

17. Hsec inter vetustius nuUum aut magis authen- Coloniensem archiepiscopuni atque Godefridum
ticum suggeri potest, quam quod libro suo quinto, ducem Aquisgrani sepulto, Henricus dux Bavario-
prselixit Ditmarus versibus hexamelris iu hoec verba, rum imperii fascibus arreptis rex eligitur, et Mo-
non semper ad melrum exacta : guntiae solenniler ordinatur. Ciijiis qiianta fuerint
Henricus scandit, postquam puerilia vicit, justitiae et pietatis insignia, testatur illa nobis,
Ardua virtutum, natus de stemmate regum. quam condidit et in qua conditiis est, Babenbergensis
Huic pater Henricus dux, et genitrix erat ejus ecclesia. Siquidem tanto religionis amore ducebatur,
Gisla suismeritis sequans vestigia regis, ut monachorum pater appellaretur. Et sane, » in-
Conradi patris Burgundiae [Burgundica] rcguo tenen- quit Mabillonius in Act. Bened. ssec. vi, partc 1, pag.
NutritprEecIarum Wolfgangus pra^sul aluranum, [tis. 43i, « vere eorum palrem patronum pro-
fiiisse et

Qiii sequitur Dominum toto conamine Christum. bant vetera passiiii eorum gratiain
instriimenta in
Post necem |
mortem] palris ductor successit Uerilis, data, » quae vide ibi, cum elencho Sanctorum quos
Ejus et imperium longe spectat quoque clavum. pius Iraperator vivens coluerit, imo totiim elogium,
.Maxima pars regni Slavo vastata crudeli [feroci] quod bic inseri mereretur, nisi tixum esset sola ve-
Multum Isetaturquod ab hujus pace potitur tustiora colligere, qiiale etiam illud quod habet aii-
Sedibus optatis, justeque rapacibus armis ctor Vil;e sancti Meinwerci apud nos cap. 2, nura. 9,
Prociil depulsis, ac diva lege sedatis, pag. olo: « Ilenricus dux Bajoaricus, secundiim sae-
Inflatos omiies contra se deprimit hostes, culi dignitatem locupletissimus, et litterarum studiis
Demulceus socios jocundo famine cunctos. non tenuiter instructus, et quod his majus est, vir
Si quo deliquit modicum. statim resipiscit, in omni perfectione ecclesiastica praecipuus. » Plu-
Fructibus ac dignis ciirabat vulneracarnis. ribiis siipersedeo, qiiae apud scriptores praesertim ia
Utilis Ecclesiae, cunctis miseratur ubique. Vita S. Meinwerci satis obvia sunt, cum nullus de
Merspurg, si scires hujus pia vota, sitires sancto Imperatore sine merita laude meminerit.
Adventum tanti rectoris, et inclj'ta Christi Reliqua ad sancti Imperatoris cultum spectantia da-
Munera laudares, condignaque praemia ferres. bit sequens
 .S. HENRICl 11IPER.\T0RIS 20

transla- \ sauclitatem suam, multis miraculis ad sepulturam

§ III. Canonizatiu, elevatio sacri corpuris tt
se ad coeleste illud Dei atque
editis, contirmavit, et
tiuiies.

merita oslentanda aut glo- Sanctorura cousortium receptum esse coniproba-

20. Llrum ad S. Heniici
multum conferat visio quam vit; ut Egilbertus episcopus hac de re legationem
riam ei conciliandam
inseruit anoinmus munachus, cap. 28, Romam mitlendam, etEugenium Pontilicem de om-
eju5 Vila;
aliis examinandum relinquam ; iliuslriora posteris nibus diligenter edocendum putarit. Quibus rebus

argumenta pr.-ebuit ^'lorio^us in Sanclis suis Otnui- coguitis et legatorum relatione audita, Pontife.x re-
petens, dum ipsum pluiibus egregiis miraculis in- ligione peifusus ipsum S. Henricuii. confea^orem,
clarescere voluil, quibus demum motus Egilbertus hoc ipso anno, nempe post obituin ejus centesimo
Bambergensis episcopus, ordine nonus, eo rem vigesimo primo, in Sanctorum Qumeriim consecra-
perduxit ut sacri co.'lilum honores saucto Impera- tione sua redegit; atque litteras Roina ii
hac de re
torideceruereutur. Id quo auno acciderit, primura Idus .Martias ad Egilbertum episcopum et caeteros
eipediam; demde ,c»tera prosequar. Es Egilberti ecclesiae pioceres dedil. Narrat Nunnesius mona-
jelate pendet totius rei decisio, quanduquidem eo chus Johannem quemdam Cirdinalem, canouiza-
potissimum urgente procurata sit prasdicla canoui- tionis S. Henrici acriter obuitenlem atqi.e relu-
B
zatio, et ad ipsummet directum Eugeuii PP. III di- ctantem, luminibus privatum, atque iutolerabili
ploma, brevi producendum. Porro Episcoponim membrorum dolore correptum, severissimas teme-
Catalogus novissime editus, et, ni fallor, es Hof- ritatis suffi dedisse poenas. Denium vcro eumdem,

manno contraclus, episcopatus^non nisi « quinqueu- invocato ipsius confessoris nomine, sanitati pristiuae
nium «Egilberto tribuit. quo ei « ecclesis pra^fuerit fuisse restitutum. • .Narratur ea punitio apud Gret-
solliciludine, vere paterna, dignus vita longiore. serum cap. 39, eslque iuler miracula inferius or-
Obiit » autem « mcxlvi, sepultusque est in sede im- dine nonum, uum. 9.
periali; » eique successit Eberardus Bavarus, eodem 23. Diploma ipsumcanonizationis uon producit Hof-
ipso anno electus. Cura igitur ad proedictum Egil- raannus (sed 1 l4o), neque mihi nutum fateor citatum
bertura pertineat tota istius causae procuratio, ad a Bdronio Chronicura Hofmanni, sed vices supplevil
ipsum autem destinetur Eugenii rescriptum, nou Gretserus, ex aliquu anonyiui apographo Bamber-
potest ultra ejus lempora dillerri S. Henrici canoni- gensi, unde buUam hic subuectimus « Eugeiiius :

zatio, uude mauifeste consequitur deserendum a episcopus servus servorum Dei, venerabili fralri
nobis Baronii calculum, quem mirum est ad annum Egilberto episcopo, et dileclis til.is cauonicis Bam-
1132 pradictam canonizationem distulisse, qui Eu- C bergensis Eoclesioe, salutem et apostolicam beuedi-
genii lilteras e.\ nescio quo chronieo Bambergensi ctionein. Sicut per litteras et nuotios vestros vobis
prae oculis habuit. nianddsse mem.nimus, venerabiles fratres nostros
21. Ita scribit ad dictum annum 1152, num. 3, e.\ N. S. Rutinae ep.scopum, et N. presbyterum Cardi-
Ottone Frisingensi in Friderico, lib. i cap. 63 : nalem pro diversis negotiis ad parles illas de no-
« quod autem Otlo meminit hic de Henrico stro latere delegavimus, eisque viva voce injunxi-
Imperatore inler Sanctos relalo, exstant de ea re in nius ut ad ecclesiam vestram accederent, atque de
Chronico bambergensi Eugenii PP. litterae. » Eas ibi vita et miraculis Henrici regis rei veritatem dil.gen-
subjicit Baronius, et uos iufra ddbimus ast ipsum : ter inquirerent, el litteris suis nobis siguitlcarent.
fefellit, opinor, Frisingensi-;, diim ad annum istum autem eorumdem fratrum nostron.m
Nuiic et mul-
lia2, Conradi III supremum, occasiuue ejus sepul- torum religiosorum et discretorum virorum attesta-
tura-, sic habet loco citato . Juxta tumbam Impe-
:
tione, de castitate
ipsius, de fuudatione Bamber-
ratonsHeurici, ejus loci fuudatoris, qui nuper au- n.ultarum aliarum, quarumdam
gensis ecclesia, ct
cloritate Romanae Ecclesia; in loca sancta levatus, quoque episcopalium sedium reparatione, et multi-
pro sancto habelur, regio cullu eum sepelivit : >• plici eleemosynarum largilione, de conversione
nempe ecdesia Bambergensis, quai Conradi corpus
D
regis Stephani et totius Ilungariae, Domino coope-
alio tiansfeiri passa
non fuerat. Nimis scrupulose raute per eum facta; de glorioso etiam ipsius ob-
parliculam nuper » accepit laudatus Baronius,
a
itu, pluribusque miraculis, i.ust ejus obitum, ad
quam ad annos aliquot exteiidendam esse
docet, ipsius corporis praesentiam diviuitus ostensis, mulla
aperte rerum series, adeo ut superslite Egilberto
cognovimus.
canuiiuationem Romas decretam oporteat (verosi- 24. « InterquEepraEcipuum et memorabileplurimum
millime anno 1145;, solenniiis
deinde celebralam
cum
attendentes quod, cum diadema sceptrumque im-
elevatione et Iranslatione sacri corporis ab perii suscepisset, non imperialiter sed spiritualiter
Eberardo successore anno
1147, quod plane eviuci- vixit. In toro etiam legitimo positus
tur ex demonstrato (quod pauco-
superius Egilberti obitu;
saue jam
eui rum fuisse legimus; iutegritatem castimoniae usque
vita fuiicto Eugenii diploma insceribi non ad linem vita; conservavit. Quie quidem uos omnia
potuit audiatur Ilofmannus, id disert.us asserens,
;
simul perpeudeutes, atque devotionem vestram et
in Annahbus Bambergensibus, col. 121.
ecclesia: Bdmbergeusis, qua; sancta; Romanse Eccle-
22. . Sequenti amio (1145) Babeberga;
lux iugens s.aj soli subesse
sancl.lat.s el.xit
dignoscitur, diligenler conside-
qu.pp. S. lleur.cus
;
Imperatur rantes, tametsi ejusmodi peiitiu, nisi iu gene.-alibus
21 .\CT.\. S2
conciliis adniitli non soleat, atietoriUle tanien S. A tu, prtesentibiis honorabilibns viris ac duminis
H. E. qucp uiiiniuni concilioitm tiinKioicnlum est, canonicis ecclesice B.ibeiibergensis D. Berlioldo de
petitioniiius vestris acqiiiesciiiius, atqiie ejiisdrm Ilennberg, lilio comiiis Henrici de Heiinberg. D.
memorabilis viri, cujus esalt.ilionem reqiiiiilis, Udalricu de Tliunfelt Schulastico, et D. Fiiderico
fratrum nostrDriim archepiscdporum et episcopo- Zotner de Hdlberg, matura el discrcia deliberHlione
rum, qui pra'?enles aderant, conimiinicato concilio, domiiioriim de capilulo ecclesia» Babenbergensis, et
nienioriam inter Sanclos de ctetero lieri ceusemus, propler lidem certiorem sanioremqiie notitiam san-
et auaiversanum ipsius diem solemniler celebrari ctarum reliqiii.>rum sancti patris et fuudaturiseccle-
constitiiimiis. Vestra iiaqiie interest sic in S. R. E. sia; Babenbergensis D. Henrici Imperatoris, aperlus

obcdientia et lidelitate persislere, et sic ei dignae est sarcophagiis jam dicti confessoris, ab antea
devotiunis obsequiis respondere, nt ampliori beati bene recliisiis et i^eratiis sigillatiisciue sigillo majori
Pelri et noslra gratia digni inveuianiini. Daltim bon. mem. D. Eberh. episcopi ix (alias x) Baben-
trans Tiberim pridie Idus Martii : • nullo alio cha- bergensis ecclesia'. ».

ractere apposito q\io in certum annuin deveniatur; 27. In qiio quidem sarcophago invenlae sunt re-
unde facilius excusari possit Baromi lapsus, qui ad liquise, quasi totius ejusdem corporis sacri ossa
episcopuruni Bambergeusium seriem ocu!os uon in- veneranda, pr^ler caput, qiiod in alia theca deaurala
tenderit. reconditum vcneratur. Ipsi vero de sano consilio,
23. Suleninem illam lleiirici in Sanctorum uiime- diligenti adhibita custodia, tantum mandibulam,
rum cooptalionem secuta est, ut nuperrime dice- brachium et duas costas cum parvis aliis ossihus
bam, sacri corporis elevatio, et in decentiorem lo- prffidictarum reliquiarnm, foris honorabiliter recoQ-
cum translatio, de quibus breviter laudatus Hof- dendas, bonaeqiie custodiae mancipandas reservarnnt,
mannus ad an. 1147, col. 123 : « Per eosdem dies non tamen sine ralionabili caiisa specialique devo-
ossa S. Henrici Iraperatoris solemni csereinonia tione. Tandem ipsas reliquias S. Ilenrici in eodem
translata siinl. Et vero res facta est in hiinc moHum : sarcophago diligentissime iterato recluserunt; sigil-
Eberhardus episcopus, advocato Eberhardo archi- lantes sigillo capiluli praedicti, quo ipsi domini
episcopo Salisburgensi, et Hermanno episcopo Bri- utuntur ad causas. Invent» fuerunt pro tunc per
xiensi, atque una cum abbatibus, religiosis, et ipsis eosdem dominos canonicos praedictos duae veteres
proceribus civitatis, accessit ad locum ubi condi- schedulae, inleriori thecae aftixae, qu;irum una hcBC
tum corpus fuerat. atque, egesta terra, sacra ossa scripta conlinuit D Eberbardus primus hiijus Ba-
:

inde levavit, et in tumham niarmoream traostulit. benbergensis ecclesiae episcopus praescriptuni S.

eamque clavis obtirmavit. » Eadem paulo contra- Henricum Imperalorem tumulavit Egilbertus no- :

ctioshabes in elogiis episcoporum pag. 6. « Eber- nus Babenbergensis episcopus canonizavit ipsum
hardus II, du.x Bavariae eligitur mcxlvi, Pontilice S. Henricum (nempe per Eugenium III Papam) et
Eugenio III, Conrado itidem III. S. Henrici ossa Eberhardus Dux Bavariae, decimus episcopus Ba-
magna solennitale ad honoratiorem tumulum trans- benb. transtulit pra?fdlum patrem et fiiniatorem
tulit, et marmoreo, quod hodiedum videre est, ecclesia? S. Henricum sanctisqiie locis venerandum
monumento condecoravit. » Quousque extendatur commendavit anno Dom. mcslvii, die xiii Julii,
istud nhodiedum. » necdum satis clare perspicio ; praesenlibus ihidem venerabilibus principibus ac
colligendum id erit ex schedis nostri P. Joannis Ga- dominis D. Eberhardo Salzburgensi archiepiscopo et
mansii, toties in .A.ctis nostris laudati, qui eas de- Hartmanno Brixiensi episcopo, cum multis aliis
scribi curavit ex Ms. Catalogo Episcoporum Bam- religiosis tidelibusae Deo devotis.
bergensium S. .Micbaelis Bambergoe quas hic addu-
; 28 Apertiira sarcophagi requirenda est in po-
cere opera pretium existimavi, cum ea suppleant sleriori capite ^ub tergo imaginis beatfe Mariae Vir-
quse in Hofmanno desiderantur. ginis, ubi scripta sunt hfec verba Alrea porta ctZLi :

26. Scriptor iste, qui nonnisi ad
nales suos perduxit, ubi auno
1370 civium Bamber-
gensiom seditiones adversus Lambertum xxx epi-
scopum paucis memoravit, ita subdit » Quibus
verbis Lambertus in magnum limorem adactus, ad
divinam implorandam opem confugit, et sequenti
anno, clero ac populoadvocalo, tumultum
annum 1440 Xa- LOCATIO BELIOUIAHCU I.N FtSTO S. Hh.NRlCI AD SARCO-
PHAGCM SUC5I. Pergit deinde scriptor Calalugi enu-
merare insignes aliquot Bambergenses reliquias, eo
: ordine qiio ibidem in lemplo cathedrali dispositae
sunt. « Caput, inquit S. Henrici in medio locatur
ante sarcophagum. ad allare sanctae Crucis. versus
S. Henrici Orientem a dextris exeundo e choro S. Pelri, ca-
:

aperuit, et reliquias ejus sacras piotulit : » ex qui- put sanctae Cunegundis, et imago beatce Mariae Vir-
bus quid tum gestum sit, vix, aut ne vix qiiidem ginis. A sinistris S. .Margarelae el caput S. Kiliani :

intelligas. Hsec paulo uberius citata Gamansii sche- adextris eieuudo a choro S.Theo-Petri, caput S.
da, quam in ejus flde produco. » Sub isto reveren- dori et sancti Dionysii et versus Orientem caput
;

dissimo in Christo patre ac Domino D. Laraberto, argenteum A sinistris cap. sanctorum Cosmae et
anno Dora. mccclxsx, Indict. iii, die viii mensis Damiani, et caput argenteum versus chorum S. :

Julii, qua festum agitur sanctoriim marlyruiii Petri, caput S. Ottonis, et capiit S. Pii papae et
Kyliani ac sociorum ejus. regimini? siii sex.- martyris. Sequitur in charta Gamansiana miraru-
 '-'
S. IIKNKICI |MI'KUATUK1S
23
fuit, prtesentibus adhuc omui-
Crucilixi A tionem, consecratum
luin de restilulione in inteKrum imagiais
Kenrico Bam- bus jani supra nominatis. Atrium ante ecclesiam
elmrnei.qui lunginquisterris a S.
in trusta mi-
Babenbergensctn, a porta AdiE et Evse usque ad
bergnni comi.orlatus, et fulniinis ictu eodMii aunojam supra, lapideo pa-
fuisse dicitur die x piirtam gratiw,
uutissima coll..,us et contritus
contiuuatio Hof- viinento stratum, ac muro pectorali cavatis lapidi-
lol5 (annum 1516 uotat
Maii per gyriiiu ac formam coro-
bus artiticio magistrali
id factum fuerit,
raanni apud Ludwig.) Ltcumque sanguis
circumdatiini fuit, ue elfuderetur ibi
qua:' de hac pro- nffi
ad rem nostram propius spcctaut pro
subjun- innoxius labeute aliquo. » Hacteniis charta,
dicta <acrarum reliquiarum Irauslatione
prie
hunc moduui. coronide adjnngens qute habes apud Uofmauui con-
git cilata oliarta iu
tiuuatorein, col. 242. Alia religiosi cultus argumen-
29. Ann<. Domini mdxiii, ludict. 1, die II Sep-
prosequamur.
tembris, sarcophagi autiqui sancturum Henrici et ta

Cunegundis fundalorum aperti sunt iu corpore

ec-
§ IV. Reliqiiix Bambenjenses, sacra cimelia, mauso-
reveiendissi- teum Henricianum, Officia ecclesiaslica, et antiquu
clesice, retro alt.ire S. Cunegundis, per
Missa.
mum nostrum dominum prtBnominatum de Lyin-
sanctis 21. Dereliquiiset sacris Bainbergensibus mouumeu-
burg, prupler novam sepulturaiu pra-fatis
B..
in quo sarcophago tis cum, praeter ea quje e.-c Hofmanno et
ae cimeliis,
patronis ei niarmore sculptam :

qua schedis Gamansianis jam proxime data sunt, nihil

autiquo rcperla fuit vclusta capsa uuica in
erant pulveres de corpore S. Henrici, pars una de ad mauum esset, ad fontem ipsum recurrenduin
ejusdem, cum qiiibusdam de eensui, unde cerlius et securius quam ex iis qiiije
scapula seu spatula
corio et serico, in quibus involuUim fuit corpus Ludwigius viilgaverat, edoceri possem. Nec sane

S. Henrici. In sarcopbago S. Cuuegundis inventa concepta spe frustratus siim, nam ope et praesidio
quainclusie fuerunt reliquia; de H. P. Nicolai Pottu, Collegii uostri istic Rectoris,
est capsella senea in
corpore S. Cunegundis, dnx coslse cum quibusdam multa erudite suggessere nobilis, clarissimus ac

aliis reliquiis ejusdem. In utroque sarcophago col- consultissimus dominus Joannes Franciscus Xave.
lecti sunt pulveres de cordibus amborum; quae rius Eppenauer, emineutissinii Electoris Moguntini

reliquiae cum honore et reverentia in capsis siiis et Episcopi Bambergensis archiv.irius, ul vocant
ad magnam sacristiam sunt deportatae per pr*fatum ac Adm. K. P. Dom. Otlo Schugentes, Ordinis S
D. Ceorgium episcopum, D. Casparnm sulfraganeum Benedicli ad Montein S. Michaelis, antiqua sua bene-
ejusdem, et D. Joannem abbatem coenobii S. Mi- volcntia, coUutisque ad Acta S. Ottonis illuslranda

chaelis Montis monachorum. Expost praedictae reli- C pluribus olim suppctiis, notus et amicus, quorum
qua; iu qiiatuor novas capsas suut divisa?, die ix subsidinriis manibus adjiitns, nonnulla hic parato
mensis Septembris, die videlicet translatiouis jam coinmcutaiio inserere iicuit, qute alias oiiiuiiio

S. Cunegundis, non sine disposilione divina, ad no- prwtereunda fuissent. Accessere a muniiicis sanctis-
vum sunt ?arcophagum deportatse atquc reverenter simi patroni ac fundatoris clientibus necessaria ea
impositae el inclusK per D. Georgium episcopnm auxilia, quibus istic delineata, hic vero in aes incisa

elD. Casparum sutfraganeum, pnesentibus ibidem sint varia, qute proinde omnium oculis et piie cu-
D. Joanno abhate dc Bantz D. Georgio Sliber, ; riositati exponi potuere.
decano eccl. Cath., D. Wilhelmo Schengk Barone 32. Ut ordine singula digerantur, ab iis incipio
de Limburg, cantor; D. Lconardo de Eglofstein qUcB sacras reliquias propius spectant, easque pri-
doctore, Scholastico; D. Sebastiano de Kungspeig, miim partes quae aut in ipsa cathedrali ecclesia,
cellcrario, et aliis canonicis ca|iilnlaribus dicite Ba- aut in Bambergensibus teniplis religiose asser-
aliis
benbergensis ecclesiir, astanle clero et populo, vantur. Jam proxime notavimus, iu prima sacri
qiiantumbasilica cuthedralis capere poterat. » corpuris elevatione, et exaltatioue, sejunctum a reli-
30. Atque hffic pcnultinia est sacrarum S. Heiirici . quo corpore houorandum verticem, pioruin cullo-
riMiquiarura solennis translatio; nunc cjetera subji- riim venerationi exponendum, ut prajcedenti para-
cio qua; in eadem Gamansiana charta colliguiiliir. grapbo indicutum est. Sic ipsiim describit
etiain
" Scriptura hffio iu ptrgainenea schedula reposita tjlar. Eppenauer, ut secundum decentem proportio-
esl ad pliimbeam capsulaiii. lu isto sarcophago nem Cripiat coronam imperialem argenteam deaura-
lapideo, cuic sua tcctura lapidea olim supra lerram tam, gravem, gcinmis orii-ntalibus raullis magnisque
elevatu, fiiit recondilum qiiundam corpus S. Ciine- exornatam, aiireisque hinc linde cimeliis circumda-
giindis virginis et linperatricis, ante trauslalioneui tam, ciijus linea diametralis sit octo pollicuin unius
ejus .Nuiio, prupter strucluram et ereclioneiu
novi pedis, altitudopropemodiim sex, unde facile colliga-
sarcophagi, ut hodie ceruiliir, fuit bic sarcophagu:
tur magnitndo capitis, i|uod eo modo coronatnm
5ub teria rccunditus S. Heiirici cuulcssuris et liiiiie-
drtiiieri alt, iu pomo imperiali dextrte imaginis
ratoris, nc hujus ecclesiu' luiid.iioris. » Est qiiud argentetE humaiiam staturam umbilico tenus ad-
ad clarietalem hic desideres. « Purro altaie
S. Cu- a.'qiianti.s Quam Romanae, infra exhibend<e, non
:
ueguudis qiiod iiudius deiiiolitiim el cuiifraclum
est, miiltum absirailemconcipio, nisi quod in illa bracbia
iuuuvatnm et ereclum luit, et per D. Casparum exprimantur. Ex delineata corona de ejiis pretio iH
Miirraganmim, dift eodem posl reliquianim imposi-
elegantia statues, ridebisque cum Banibergensi,
 :

ACTA. 26
25
Michaelis a Ludwigio sic exbibilas, subesse milii test.itus est Schugcntius. Sola hujus
binas illas ex S.
allcrani in solcmuihus, alteram in quulidianis nostra- lielim-alio ad ine missa est, quam satis feli-
ut
usitatam commiuiscatur, cujus rei nec umhram citer e.\(usam repraiseulo.

ferme verbis deseribit Ep- B crax celeberrima, quam vidisse se testatur Hensche-
38. Reliquias alias his
penauer Mandihula
: cum dentibus, inclusa theca» ex nius ad Acta S. Cuneguudis, qua^que in Monte mo-
deaurato argento, decorata est octo pretiosis lapidi- nachorum seu ad S. Michaelis recoudita est item ,•

bus nonus in vertice est sapphyrus magnitudine

; mantum, ut ibi appellant, seu pallium, mirabili ar-
ada?quans duos poUices. Guttur simililer ila inclu- tilioio elaboratum, in sacrario ecclesia;
cathedralis

sum asserit crystallo diaphana, sed absque lapidibus depositum qass in appendice post Acta, singulari :

pretiosis. Est in monasterio S. Michaelis, in quodam explicalione, qua poterit diligentia, illuslrabuutur.

reliquiario ligneo, parva aliqua particula ossea de Porro Henriciana quatuor manta seu p.iUia serica
alia

S. Henrici corpore. In monaslerio Bambergensi carulei coloris, quorum unum per totum magna
S. Annae RR. PP. Minoruni Ordinis S. Krancisci cruceexornatum est, refert Eppenauer atque item ;

Seraphici, in ambobus lateribus tabernaculi summi « ensem S. Henrici propiiura, bissecanlem, sine

altaris, maxima ac integra ossa

asservantur duo vagina tamen, ad initium proxime elapsi,
sa-culi

duorum pedum S. Henrici, quorum singula in lon- noviler consecrato domino cpiscopo Bambergensi
gitudine adaequant unum pedem et decem ferme Joanni Godefrido ab Aschausen Augustaia domino
pollices ; manifestum indicium, inquit, magu;e, ut episcopo Augustano liberaliter datum, habentem
supra dictum, stalurjs, ita tit ea proxime accedat ad (;
manubrium ellypsiforme ex crispato ligno buxino,
pedes omnino septem. Hsec Eppenauer, ex quo disce- longum tribus fere pedibus, latum sesquipollice. »
re non licuit quo tempore ossa illa bina e tnmulo Habe et reliqua ejusdem Clar. Archivarii verbis

extracta sint ; infra patebit inde acceptas esse Ro- 35. « Est, inquit, cnspis ferrea bissecans, tam-
manas reliquias, de quibus brevi agemus. Nihil hic quam pertinens superstes sui (S. Henrici) militaris

de <i brachio et duabus costis cum parvis aliis ossi- vexilli,longa duobus pedibus cum dimidio, lata pol-
bus, qua; foris honorabiliter recoudenda » desumpsit licibus duobus. Cuspis ilem similis vexillaris minor,
Larabertus episcopus anno 1380; ast inde fortasse longa uno pede, lataque ulira pollicera, qua; ex
reliquia> istse processerint, de quibus agemus para- traditione a S. Georgio, ipsi S. Henrico, ad devin-
grapho sequenti. cendos paganos, miraculose obvenisse dicitur.

Neque vero praetereunda sunt sacra alia ci-

34. quidam brevis cum vagina vili,
Exstat denique ensis
melia sanctissimi Bambergensium patroni, ibidem ciuguloque appenso, una solum acie, manubrio an-
religiosissime custodila. fMscipua duo suul, nempe gulari eburiieu. circumcincto jiarvo annulo argen-
 28
27 S. HnNRICI IMPER.VTORIS
A Reinch, ix Septembris 1638, invilatis ad insignein
teo ensem versns, eiii nitido prnpliio in^culpln sunt
nunc celebritatem snffraganeo, Herbipolensi, abbatibus
quatiior signa Evangelistarum. Pie creditur
quod qi.atuor Bimbergensibus, ac parocbis circumqua-
eusem inslrumentum esse martyrii S. Adriani,
queadquatuor milliaria dissitis quibus prssenti-
totum uno pede cum septem pollicibus,
;
longum in
bus sacras reliquias imposuit ac inclusit, die festivo
lalum autcm pollice nno el quarta parte. » Hactenus
asservari ea per totam dioecesim indicto, quem dictus suffraga-
relalio, in qua id [loslremum notatur :

omnia in tliolo quodam ecclesijH cathedralis, » qua3 neus pia non minus quam eleganti ad confertissi-
mum populum dictione panegyrica in iaudem SS.
venerationi publica? plurima ex parte diobus festivis
Hcnrici et Ciinigundte directa honoravit, sub the-
adaltareS. Cliuuiguudie, tumulo proxiranm, exponi
solent. » Sunt et libri sacri, ut Missales. Graduales,
mate « David et omnis domus
: Israel ducebant

et id genus alii, pretiosissitne cooporti, picturisque arcam teslamenti Uomini in jubilo et clangore buc-

qni a sanctissimo patrono, eeclesi» a cinee, II Reg. vi vers. lo. » Exstat de hac trans-
suis ornati,
se fundata', relicti dicuntnr, cum ipsa Cruce post- missa ad me ex archivo Rambergensi inscriptio
modum exbibendi. At jam tumulus ipse, utpote pa- litteris majusculis expressa ,
quam hic reddo.

lentissimum utriusque sanctissimi conjugis cultus- « Auno D. MDCXLix, 2 Septembris, jussu Reverendis-

inspiciendus ip- simi et Illustrissimi principis ac D. D. Melchioris

argumentum, paulo attentius est,

jam
siusque laudati toties Clar. Viri calamo de- Ottonis, SS. Cunegundis sepulcrum
Henrici et

scribendus. marmoreum e media navi ecclesiae ad chorum U.

3(i. Repetenda bic paucis, saltem in memoriam Georgii, velut locnm magis conspicuum, fuit trans-
revocanda, quse paragrapbo praecedenli ex cbartis latum sacrte
: vero reliquia;, quatuor ligneis ar-
Gamansianis fusius dicta sunt de primo « marmo- culis occlusa;, in sacristia tantisper servatae, donec

reo qualicumqne monumento » per Eberbardum II Reverendissimus et Illustrissimus princeps ac D. D.

episcopum Saneto tamquam populari erecto tum ;
Philippus Valentinus easdem, huic tumbae honorilice
vero de « nova sepultura » anno 1513 « ex marmore iusertas, cura sumptuque maguilico, assistentibus
sculpta, » ad qure non satis adverterunt qui, ex ne- D. D. Conrado a Stadion praeposito,
Francisco
scio qua tradilione, persuasum babuere idem bodie Georgio Henrico a Kunsberg decano, Joanne Phi-
monumentum Henricianuui exstare quod olim San- lippo ab Egglosfstein decanatus coadjutore, Martino
cto erexisse dicitur Eberbardus II, quodque antea a Seckendorlf seniore, nec non Suffraganeo Herbi-
in medio navis ecclesiae cancellis ferreis circum- polensi, quinque abbatibus ac creteris capitularibus,
septum fuit, tandem in cboro S. Georgii aliquot C clero populoque universis, summa cum religione,
gradibus exaltatum. Hasc prcepostere circumferri instituta ad hoc per urbem processione solenni cu-
satis observaveram, certius vero me docuit ilauda- raverit transferri, et hocce renovato marmore
lus R. P. Rector, ex ioscriptione Germanica, in recondi mdclviii, die Septembris nona. »
arcbivo reperta et sic latine versa : u Sciendum est 38. Hic de ultima illa sacrarum exuviarum
quod niarmoreus tumulus, qui in ecclesia catbe- translatione praemissis, tumulum ipsum sic divisum
drali supra sepulcrum S. Henrici et S. Cunegundis exhibeo ut partes singulae oculis paleant, adjectis
visitur, constructus et clatbris ferreis munitus fue- dimensionibus ab Eppenauero mecum communicatis,
rit anno annorum numerus infra in
siuxvni, qui quas ejus verbis, quemadmodiim et CKtera eo spe-
pede tumuli expressus est. » Eam notam modo ctantia, describo. « Longus est, inqiiit, septem pe-
abesse nil mirum est, cum basi nova; impositus dibus undecim pollicibus (unius pedis Noriber-
ac
sit tumulus hodie restauratus. Scripturam autem gensis in duodecim poUices divisi) latus tribus pe-
Germanicam pro anno 1313 perperam expressisse dibus et 2 pollicibas altus vero quatuor pedibus aco
;

aunum 1518 probat jam citata Gamansii charta, pollicibus. Continet exterius historias quinque, quas
cui similem, recentissime repertam, submisit se- ., superue concludit tegi.mentum cura delineatione
dulus Collaborator, dum hxc pra;lo subjiciebantur. num. I, prse se ferente sanctos Heinricu.n et Cliuni-
Diversitates inter utraiuque schedam
tanti non siinl gundam, justae staturae humanae, artificiosa sane
nt notari mereantur nec vero, typis jam compo-
;
manu statuarii illo saeculo. » Quferimus qui certo
silis, notari potiiere.
statiiat utrum saeculo an potius xvi elaboratae
xii,
37. Praxlarissimo novo operi immortuus est sint. » Amborum Sanctorum pedibus ibidem sub-
munilicus hodierua' sepultura; restaurator,
Melcbior str.itijacent duo leones gentilitii, quorum prior in
Ollo episcopus, e vivis ereptiis anno HV.Vi, sed prius dexlera S. Chunigundae, pr*ter rhombos habet
destiualis ad rem lotam cmsummandam necessa- duos co.-onatos parvos leones, sinister vero prreter
riis subsidiis, qua- proinde soli ipsi adscribitur, ul rhombos, ducatum Bavariae involventes, duas bici-
ex inscriptionibus mox referendis apertissime datur pites aquilas, non coionatas, quae duo insignia Opti-
inlclligi. Puslremam igitur illam sacrarum utrius-
que sanclissimi conjugis,
me aeri incisa exhibet P. Raderus in sua Bavaria
in araotum e media tem- sancla, volumine 1, fol. 103 verso. » Utique; at quae
Pli nav. rest.tulumque in
choro S. Geo.gii marmo- inde se confecisse existimabat Haderus, raelius alibi
reum lumulum, rcliquiarum
t.anslationem seu traus- revocanda censuit ; ut ex appositis istic insignibus
I.osil.oi.em soleumss.me demum et festivissirae nihil concludi posse fatericonipellaraur.
pereBil ejus successor Pbilippus Valentinus Voita
.\(TA. 30
M S. IIKMlXI IMIKKATUKIS 32

39. Neqne inter historias isfas „ anaglyphice A Hensclienius in Cotnnient. priEvio ad Acta S. Cu-
e.Tacl* veritalis iiniam iicpnnriis, num. 9, nunnulla istic adducens e.\ Vila-
ibi efUgiatas. de.-unl qua"
priraa sub uum. Il^ ui Bruxellis, an. I48t esciisii, qua» hic repeleie, quid
si.bire refugiant. Earuni
navim icclesia; calhedralis respi- aiiud esset quaui actum agere? Inter schedas uo-
facie anteriori,
reliclam virgiQem stras exbtant Mss. Oflicia Passavii et alibi recitari
ciente, refert obilum S. Ilenrici,

quani et paulo elegantius e.xpressit solita ; ast ea auctoritatis non magnae, utpote erro-
iudigilanlis,
caliimniis suo ribus infecta, quibus nec omnino vacuuni est hodier-
Radcrus, nosque ab obtrectatonim
luco vindicavimus. .\uu ita placet qiiai in facie uum Romanuni, ex S. Michaelis Bambergensis, ni

prieponderjutemque
repraisentat, faiior, quod ad accommodum seusum
acceptum, in
lalcrali bilancem
calicem, de qiia hisloria candide pronuntiat Eppe- reducenda sunt ha^c postrema primaj lectionis ver-
nauer, « ajvi sui simplicitale potius gaudere quam ba a Benedictum VIII, a quo imperii coronam ac-
:

acribia theologica, « uti et nus alibi satis e.xpli- ceperat, profugum excepit, sua?que Sedi restiluit » :

uti et illa in lect. 2 « Paunoniam adhuc intidelem,

cuimus. Proxima, in eodem tumuli latere, satis rudi :

minerva exhibet liberationem miraculosam a cal- tradita Stfphano regi sorore sua in usorem, eoque

culo, ope S. Benedicli in monte Casino, de cujus y baptizato, ad Christi tidem perduxit.
•.

adjunctis suo loco etiam actum est. In altero tu- 42. Etenira vel in hypothesi quod Benedictum

muli latere, sub num. iii, vomeres ignitos illssa VIII profugum susceperit S. Henricus, quod mihi
calcat S. Ciinegundis, cujus etiam rei vividior imago necdum verosimile est; in ea, iuquam, hypothesi
estapud laudatum Raderum. Ultima demum in eo proprie dici non potest suscepisse ipsum profugum
versatur ut memoriam renovet miraculosae distri- « a quo coronam acceperat; » supponitur enim fugisse

butionis niercedis diurnae pro mercenariis inci:m- Bfuedictus au. I0I2, ubi Sanctus coronam priaium
bentibus fahricae S. qua
Slephani, e scutella, in accepit an. IMI4. Stephanum porro a S. Henrico ad
pecuniamS. Imperatrix pro solutione exponere con- lidem perductuni paulo latiori acceptione iutelli-

sueverant, de qua videndus Henschenius ad ui Mar- gendum est, cum is, Geiza parente jam Chrisliano
tii. Commentarii siii § 4, n. 2o. Reliquum verbis ?it. Et sane jam pro lide
natus, infans baptizatus
Cppenaueri absolvo. non semel decertaverat, priusqiiani Gi-
Christiana
40. « Finit dictas quinque historias tumuli inscrip- selam uxorem duceret. Ad regni Hungarici conver-
tio D. Episcopi Bambergensis Melchioris Ottonis, sionem non parum profuisse contractam inter sau-
iu facie uUima sub nura. iii orichalceis iuclusa ci- ctos aflinitatem, id quidem minime dubium est, at
meliis, vel potius tabulis, quae summum altare chori C nos hic periodos, ut jacent, expendimus. Est et Of-
S. Georgii marlyris respicit, his verbis Dcium S. Henrici proprium in Breviaric Bamber-
:

lii facie A
gensi, Dilingce excuso an. lb7o; ast in eo nihil ma-
Gl.ORIA H.EC EST
OMMBLS SANCTIS EJCS. gnopere novi occurrit, quanduquidem lectiones de-
In iacie ii D. 0. M.
sumptaj sint ex Anonymi Legenda, antiphonae au-
tem, responsoria et id genus alia, aut communia
HLMAMI GENERIS
REDEMPTORl JESC CHIUSTO, ferme sint, aut eumdem fontem salis redolcant.

HUJUS ECCLESI.i: Pouitur hsEC oratio propria : « Deus, qui beatum

FUNDATORIB., TCTORIB., PATROMS, Henricum, post terrenum imperium insignitum,
DIVIS HENRICO ET KLNEGUND.€ aethereis sedibus collocasti; tribue, quaesumus, ut
C.tSAREIS ET VIHGINEIS CONMUGIBLS quein signis miraculum clarere cernimus, eum-
ARAM, TROPH.i:UM, MONUNUMENTUM dem intercessorem in angustiis sentiamus : » quaj
SACRAVIT, ERE.MT, POSUIT accepta est e.v vetusto Missali Barabergensi, unde
.\I. 0. E. Missam propriam ad me misit laudatus R. P. Rector
j^
Nicolaus Pottu, hic a me paucis describendam.
Suntque meraj litera niiiiuscula? quarum tres
ultimu; 43. Et ea de commiini Conf. non Pont., cujus
designant Melchiorem Ottouem Episcopum. .
Su- Introitus Os jusli. Sequitur jam dicta oratio, cui
perest ut de Ofliciis ecclesiasticis paucula suhjun- indivulse subjuncta e?t propria de S. Cunegunde.
gamus.
suum tradit. » Graduali peculiaris
Epist. Justus cor
41. Variis diebus variisque OfUciis, pro rece- hicversusconnexus • \forte hocj totiiis monarchicE
: !

pto particularium ecclesiarum ritu, S. Henrici fe- sceptrum regens solidum, nactus es, Heinrice, die
stivitatem olim celehratam fuissc supra indicavi- codi culmen fulgidum. Te rogamus in die, strati
mus: ncque singula recensere niodo juverit, dnm flexo poplite,ut ad regnum hierarchiae ducasuos, Rex
in Humano Breviario pro tota Ecclesia hudie pr;v- inclyte. Deinde haec sequentia « Laudet orauis
» :

scninum est, relatumqiie Sancti nomen in Marty- spiritus Christum, qui divinitus coronavit gloria
rologium XIV atque ob dilatum pradiclum Of-
Julii,
gloriosum confessorem, quem patronum et aucto-
licium, sequenti die xv
denuo signatum, tametsi rem hsec colit Homo vetus
ecclesia. in peccatis
neutro die ipsum obiisse supra
ostenderimus. Qu* primam stolam novitatis recepit cum annulo : Quis-
^'
sanctis conjugibus, ad
exemplwm SS. Apostolorum que mente puriore plaudit manu,
1'etri et P.uili,
psallit ore, digne
cumiiiunia sunt jani ohm explicuit Dei famulu. Post sex legens, duhifat Rex quem
33 ACTA. % 34

sensum tcneat oratio trnncata. Scxtus annus volvi- A verit De l)racliio sancti Willihaldi episcopi et con-
lur, ot piolilcma solvilur, corona duplicata. 1'urpa- fessoria, ac S. Walpiirgis, ipso die consecralionis
tura oriiniMis nut.iui, virgd VirRinis vindical iiudo- ijisius Viti : )i quando • e ciiuverso idem D. Viliis
reni. l'uif,Ml atlnUiMiuni, ijjnilorurn voini-rnni non di' ciiMsi'iisu di.iiiiiioriim capitiili sui, dono dedit

scntiens calorcin. In (^assino mimk' rnnini lti'nr- 1'iilrni (labiieli episcopo drf reliqiiiis S. Ilenrici pe-
dicti post jiressuram lonfram senlit calciili: qncni, tiain, » seii partein « iiii.tiii ; » alqiie n itcm de gut-
dum nusqnum sit conlactum cor|ius, tameii indc ture ejusdem: itcin de S. Cuiiegunde, jir.Tsentibus
tractuni admiraiitur singuli. Augelus fortis mililat ibidem venerabilfhus egregiis domiiiis Carolo de
in castris, viclor victorem gloria coronans, hoslc fu- Sei-liciidorlf decano, Ceorgio de Scliu iiiliiirg, et Fri-

gato. Prcciliiis crdiris iiistat, alienis curis vaiuns, derico de (Juedwiz seniorlliiis cajiitiilaribus ct cano-
Deo vacans sa-pius, orbe paiato. Dum migrarci cx nicis, ad li.^ec capitiilai'iti'r di'jiiilatis. " Nim esl in-

hac vita, Hneni rei eremita didicil ex do'inoMi' : Nil verisiiiiile jiias liiijiismudi i-iimmiilaliones factas esse
inventum niorle dignum, neque fa?nnm ncijue li- cum aliis Gcrmanicis ecclesiis, iinde ad ipsas perve-
gnum, nil hominis in liomine. Talis Cliristo deser- ncrint S. Henrici reliquia', tamelsi de iis nibil pu-
vivit, falis CJirislo vivens vivil in a?terna patria ser blicis tabulis consignatum conijieiiiini.
B
vustuus et amiciis; tua, Deiis, uiw llciMriciis, conso. 4(i. Niliil proiiiiis esset qiiam de llHrbijiiilfnsibus
leliir gralia. » id suspirari, nisi aliunde coiistaret S. Kiliani sacra
44. Qoip hic ad historicam verilalem satis exacla lipsana Bambergse exstitisse, quin et Sancliim istum
non snnt, suis locis discussa invcnies. Evangeliuni palroni loco habitum ante S. Henrici tempora, ut
ponitiir ; « Homo ijuidam nobilis. » Olferloriiim : tidem faciunt diplomata, in quibus S. Kilianus, ipsa-

Domine.
« Posuisli, » Sccrela: « Pra'sentia munera, met S. Henrici setate, cum S. fjeoigio coiijuiigilur.

qua^sumus Domine, ita serena pietate intuere, ut Ca^lerum pra^dictis commulatioiiibus bmge antiquio-
saacti Spiritus perfundantur lieuedictione, et in rem csse oporlet notabilis liaud dubie sacri lorjioris
nostris cordibus eam dileclionem validani infundanl. parLis trauslationem iu Merseburg, de qua tam di-
per quam S. Heinricus, confessor omnia cor-
tuus, serte agitAuonyinus apud Gretsenim, cap. 41, apud
poris imtiedinicnta devirit. » Communio eadem est nos inter miracrtla num. II, quam non diu post ce-
cum Olferlorio. " Posuisli, Doniine. » Completa lebralam Saucti canonizationein accidisse qui dixe-
seu Poslcoinmunio: « Plelis tiia, Doniine, S. Hein- rit, liaud multum a vero aberraverlt, cum eo ferme
rici confessoris tiii se glorilicatione magnilicet, et, ordine a dicto scriptore referatur: « Tempore illo

eodem semper mereatur habere recto- C qno venerabilis ahbas Mersehurgensis ecclesia' Vol-
jirecante, te
rem. Per Dominiim. » Alia de Sancto orat'o: o Ad- cmarus reliquias B. Henrici confessoris Saxonicse
sto supjilicaliouibus nostris omuipotens Dcus, et, terrff invexit. » In Poloniam usqiie transiisse intel-
quibus tiduciam sperand;e pietatis. » etc. Ex pra=dicti liges ex miraculis infra, num. 18. An et quo pacto-

Missalis folio, ad me directo, patet, majoiihus Tcu- perierint jam dictBR reliquiie Merseburgenses, haud
tonicis litteris salis elegantihus excusum esse. ciim oquidem scio; verum, ex instrumento quod ad rae
variis ruhricis apte intermixtis, ad cujus calcein, ex misit laiidatus supra Clar. Eppenauur, liquido pate-
temporis istius more, bujusmodi epigraphe adjiin- bit reliquias alias eodem destinatas fuisse, piocul
gitur : « Anno Incarnationis Dominica' mccccxcix. diibio tit amissis priorihiis substituerentur.
quarto Kal. Junii, liber Missalis, iu laudi.-m et glo- i7. Litteraj sunt Adolli Merseburgensis episcopi,
riam sancta" ac individuffi Trinitatis, intemerat.T Vir- Anhaldisp priucipis, ad Georgium a Liniburg episco-
giuisque Maria', iii civilate Babenbcrgensi, per ma- piim Bambergensem, datae " die vcncris infra fcstuni
gistrum Joannem Pfeyl, prspfdtfe civitatis incolam, S. Martini » nempe xiii Novembris anno lolT, qua>
quam diligenlissime impressus, tinit feliciter. « Htc latine versa; sic sunant : « Nostra amicabilia otlicia
de munumentis, OlTiciis, veterique Missa Bambpr- Deo Paler, impriinis dilecte
proevia; Venerabilis iu
gensihus dicla sufticient ; nunc sacras reiiqnias, alio domine et amice. Cura dilcctio veslra, ad rogato-
translatas, invesligemus. riam nostram petitionera, quasdam S. Heinrici Im-
peratoris sacras reliquias concesserit, easdera a
§ V. Udiqniie alio lianslatse, prxseiHim Romam, ad
templum domus Proffssse Societatis Jcsu. dilectione veslra submissas, cum veneralione, giato

i'.\. Ex jam dediictis satis nianifestiim est prfecipua? benevoloqtie animo accepirans. El quamquam pro
sacras exuvias utriusque sanctissinn conjugis IIhu- tam a?stimabili dono, quod temporali nulli pretio
rici ct Cunegundis in ipso Bambergensi mausoleo n^quiparandum est, nobis et ecclesia^ nostra' con-

hodiedum asservari quamquam partes nonnulla) cesso, dilectioni vestrae obstrictos nos esse proQtea-

alio venerationem trauslatce sint, quas milii

ad mur. cui tamcn obligationi satisfacere in nostra po-
promptum non sit sigillatim enumerare. Suggcrit tcslale nullatenus est; nibilominus in ecclesiae no-
charta (iamansiaiia, superius citata, anno Dumiui stra- sauclis patronis et pr;ccipue dilecto S. Heinrico

loOI, Indict. i (vuluit dicere iv) die xviii Julii fa- Imperatore conlidimus, eos, optatam in hac tempo-
ctim inter Gabrielem Eystettensem episeopum et rali, et apud Denra imprimis iu vita seterna felicita-

Vitum Bambergensem piam sacrorura pignorura tem exorando, idipsum dileclioni vestrae centuplum
corainulatiou.'m, sic ul ilie Baniboigeiisibus dona- comiicnsaliiros. > Quamdiu thesaurus iste, a signata
 3(1
S. HENRICI IMPERATORIS
35
A ritatem reportari iwt"''""! nitiilominus sedulo iu-
epocha, istic in pretio et
fatali
tatali Lutheranae
uiinera apostasia..
j
fuerit, ^ promptum e=t qoisivinum forte aliquid illuis Sancti in aliis ec
debita veneratione deprehendi tandera hic apud
clesiis reperiretur ; ac
investigare.
ecclesias prctiosa- Patres Franciscanos fragmentum de osse femoris
Persuasum liabeo el alias
•iS.
quamvis ad ma- prcBdicti sancti Patroni mei, ab aliquot centenis an-
rum exuviarum participcs fuisse, in eorum ecclesia asser-
quibus de iis certiores nis surama cum veneratione
num nou sint inftrumenta
penetrasse feslus vatum, cujus partem bonam mihi petenti donarunt,
rcddamur. In ipsam ilispaniam
Cuperus, quibus biblio- quam Patri Provinciali Capucinoriim, aliis de causis
sunl collegis nostri Pinius et
Escorialensem lustrantibus eo abeunti, Serenitati vestrse otferendum tradidi:
thecam S. Laurentii
thesaurus reliquiarum eo con- atque amiee rogo Serenitalem Veslram, eam boni
apertus est insignis
istius ut consulat, meque ambas meas ecclesias cathe-
et
gestarum a Pbilippo II rege, magniticentissimi
templi conditore, ea occasione diales quavis occasione commendatas habere digne-
palatii, canobii et
existimo. In eo sacrario repere- tur. Bambergffi, iii Novembris mdcxli. Vestrae Sere-
quam notissimam
Henrici exuviarum parti- nitatis ofliciosissimus et obsequentissimus, Francis-
runt ternas sacrarum S.
conjunctas, partem porro cus episcopus Bambergensis et Herbipolensis. »
culas, minores duas •iliis
reliquias ex dono Serenissimi Ele-
ejus pellis, ad digitos quatuor in longum,
lil. Ilas ipsas
majorem
largum e.xtensam ; qua3 unde eo accesse- ctoris.misit eodemanno lliil,die v Decembris, R. P.
duos in
rint, in ipso Lipsanologio, seu
reliquiarum catalogo, Rector collegii nosiri Monachiensis Georgius Spad-

non est. Monuit me etiam laudatus Eppc- ser Romam ad prffidictum R. P. Gualterum Mund-
tr.iditum
nauer, sub regimine Reverendissimi et Celsissimi brott, ut ex ipsiusmet epistola; tum data> verbis

principis Petri Philippi a Dernbach episcopi Bam- Reverende in Chri-

clarius inlelligitur. Sic scribit. «

bergensis, intra annum 1072 et 1683, ad pelitionem sto Pater Itur occasione postw Electoralis, per
:

magni ducis Etrurise, qua.sdam S. Henrici reliquias quam niitto R. V. particulam de osse femoris
Florentiam destinatas esse, ast ubi effi modo e.xpo- S. Henrici Imperatoris. Addo litteras Hlustrissimi et

sitffsint, aul quo in honore habeantur, compertum Reverendissimi Episcopi Herbipolensis ad Serenis-
non habeo. simum Eleclorem nostrum, quibus redditur testimo-
4t). Longiorem ne aliis quaquaversum transmissis nium omni exceptione majus, de iisdem reliquiis.
sacris pignoribus disquisitionem hic non instituam; Serenissimus Elector graliose salutat Rev. V. eique

non potest Societatis nostra; in sanctis

at pra?teiiri prcedictas reliquias, haud exigua sollicitudine ac
simum Imperatorem propensissima veneratio, qua c labore conquisilas, per me transmittit, jubetque
impulsi Palres Assistcntia", Germanicaj, qiiemadmo- Rev. V. hunc suum conatum boni consulere spe- ;

dum Patres Galli sacra S. Ludovici regis lipsana rasse se quidem aliquid majus ab Episcopo, niaxime
irnpctraverant, post vias varias primum teutatas, post amjilissima et identidem repelita promissa, sed
landem Serenissimi Electoris Bavaria' Maximiliani, his pro hoc teinpore debere se contentiim esse, et
summi cjusdem Societatis fautoris et patroni, studio vicissim rogare ut et Rev. V. lenuitatem hujus mu-
et auctoritate, votorum compotes facti sunt. Rem nusculinon aspernetur. »
omnem promovisse et ad felicem exitum perduxisse K2. Minime vero aspernatus est preliosissimum
videtur R. P. Gualterus Mundbrott, per id tempus donuni P. Miindbrottius, verum ipsas illas reliquias
Roma^ pro Germania apud Adm. R. P. N. Mutium anno insequenli, mense Septenibri, praesentavit Hlu-
Vitcllescum Assisleiilis munere fungens, qui, ut apud strissimo D. Joan. Bapt. de Alteriis episcopo Came-
Serenissimum Electorem gratia et favore valebat, rinensi, Eminentissimi Cardinalis Urbis Yicarii
sic eum induxerit, ut, interpositis ofliciis suis, a vices gerenti (qui postea summus Pontifex fuit Cle-
Reverendissimo et Celsissimo Francisco Bambergensi mens X) apprubaadas, quod ille, omnibus rite exa-
cl Herbipolensi episcopo S. Henrici reliquias postu- minatis, benigne prasstitit, die vii mensis priedicti,
laverit, easdenique demuni optato successu conse- tenore seqiieuLium liltcraium : o Universis ac sin-
culus sit. Serenissinii ct nunquam satis nobis lau- gulis prffiseutes litteras inspecturis lidem facimus et
dandi Maximiliani Electoris litteras nancisci non attestaniur coram nobis allata fuit,
qualiter hodie
pului, verum ex ipsius Francisci episcopi responso- ab adm. R. P. Guallero Mundbrott Societatis Jesu
riis, concessi prctiosissimi thesauri teslibus, porre- pro (lermania AssisteDte, quaedam pars de osse fe-
clarum precum substantia facile colligitur : habent, moris S. Hcnrici Imperatpris, pro cujus veritate et
ei Germauico Laline versa;: validitale oslendit nobis suflicientes attestationes :

50. • Sercnissime Princeps. Nuperis Sorenilatis cumque nos ipsam sacram reliquiam veram su- ut
vcslriT, quibus sibi aliqnid de reliquiis S. Hcnrici, pradicti Sancti comprobaverimns, eidem adm. R. P.
ecclesia» mea; Bambergensis patroni et fundatoris, Gualtero eam aliis donandi, ac in ecclesiam collo-
communicari cupicbat, obedivissem quaiitucius, si caudi, ut a piis lidelibus venerari possit, licentiam et
pra'falin mea; culliedralis reliquiie ad manum fiiis- facultalcm in Domino concedimus et impertimur. In
sent. Qiiii' cum, antepiimain liustium irruiitionem,ut qiiorum fidem, etc. Daliini Ronio', hac die vii Se-
servarrntiir, necessario Villacum in Carinlhia tiaus- ptembris mdcxlii. episcopus Camerinensis V.
J. B.
ferri debueriul, iieqiie liaclnuis ob iuquielam secu- gerens.
 :is
AC.TA.

Lifsanotheca de qua niim. »3 seq.

 40
3!l
S. IIENRICI niPERATORIS

Obtenta ea facullale, haud diu cessatnm

esl A coenobii Windbergensis, sed non adeo plenam. ut
3
domus Professfe ait Grestserus, atqiie 'ipse postniodum alteram repe-
quinpraefata' S. Henrici reliqu IK in
debita vene- rit in monasterio RebdorlTensi. quam ftiH uiter
Romana' lemplo, Jesu Sei vatori sncro,
aut Sanctos Bambergenses edidit, collatum cum apu-
ratione et ciiltu bonorarenlur. Curata niox est,
lips.inotbeca grapho Bimbergensi, ex quo nonnulla auxit et
antea fortasse j.im prff-parala insignis
de^oriplam ce.nis allitudine emendavit, ut pliiribus explicat in suis jam cilatis
argentea, qualem hic
latitudine qiialnor ferme adsquari notationibiis, a pag. 79. Eadem
Legenda es- Gretseri
pedes circiter.sex,
temporis stat in posthiiraa Surii editione. omissis tamen fre-
tem, affabre factam a peritissimo
illius

merito quentibus iilis eapitimi tituli?, quos et ad normam

artilice,cui an parem modo Roraa habeat,
Ger- nostram conlrahendos censuimus. Ejiisdem Reb-
ambigit R. P- Kranciscus Weazel Assistenti»
Siibstiliitus, cujiis curffi et benevo- dorflianicodicii exemplar nacti sunt Majores nostri,
raanica' hodie
ex quo et ex Surio I.egendam integram infra dabi-
lentis acceptas retero plerasque omnes
dcductas hic
qua eadem in aes miis. laciinas seu biatus ex Gret^eri editione sup-
notitias. cum ipsa delinealione. ex
ad sancti Imperatoris gloriam, plendo ; iis hunc Commenlariura vel in appendi-
incisa eshibetur,
probandnmque Societatis eiga eum ciiltiim et reve- rem rejectis quae ad histori.ie filum minus spectare
et 19, quibus
rentiam. Ne vero exislimes minori pietate quam videbuntur, ut snnt capila 16, 17, 18

pretio S. Henrici memoriam isiic recoli, solet qnot- non *^. Henrici gesta, Bambergensis
sed ecclesise

privilegia enumerantur. Totiim Grelseri Bambergensis

annis lipsanolheca, reciirrente anniversaria Sancti
festivitate, in magnilica S. P. N. Igiiatii, ardentibus forma recensuit. et volumini siio de Scriploribus
pliis solito cereis, ara exponi, giavioribus qiiibusque
Germania', quo potissimum continentnr qiia; ad epi-
domusnostr» Palribns rem sacram eo die ad eam sropatnm Rambergensem pertipent, non ita pridera,
facientibus. Aliis porro per annum festivitalibus, nempe anno 1718, vulgdto inseriiit Joannes Petrus
in ara principe cism Ludoviciana collocatur, restau- Ludenig, nolationes singiilas capitibiis suis subji-

rata quodammodo in Urhe miiudi capite utriusque ciens : cnjiis opera uti visum non esl, fonle ipso

sanctissimi Principis veneranda recordatioue. His nobis aperlo, ex quo purius oinnia hauriri polnere.
deciilta li.ictenus abiinde cxpedilis, ad Sancti eesta ;i6. Atque h<ec S. Henrici Legenda, ut ut impei-
eorumque scriptores giadum facimus. fecta, vulgatissima hodie et notissima est, a qiia

nliique de S. Henrico proinde recedendum non fuil quamvis et aliam re-

S \]. Scriptores Vitx,
;

o<jent(s. pererim a sciolo aliquo nnn valde antiquo scriplore

S. Legendam ex saecnli siii, nerape C cnm Yita S. Cunegnndis conjiinclam, de qua Hen-
Henrici
vel xiii, morescripsit Anonvmu?,qni m-machus fuisse scbeniiis quoque citato snpcrius loco meminit, ad

videiiir; idem ille, opinor, a qiio postmodnm S. Cu- quariira calcem adjecta est sequens rpigrapbe r .\d :

negiindis gesta memoria» commendata suni, ad iii landem et gloriara omnipolentis Dei, gloriosae Vir-
Martii ab Hcnsclienio illnstrala: more, inqnara, ginis Mariae et omnium Sanctoium, ilniunt feliciter
istorum teniporum, nam particulares potissimiim Legendae sanctorQm Henrici Imperatoris et Kune-
virtiites, muiiilicentiam in cxslniendis reslanran- gundis Iraperatricis virginiim et conjiigura, snrama
disque ecclcsiis, miracubi, et id genus alia percen- cum diligentia impressa' in famosa civitate Bruxel-
suit. niilloservatu re.'um aiit temporum ordine ; alia lensi per Fratres commiinis vilcf in .N.izareth ; anno
etiam admiscens, qiiee ad Sancli vilam nonnisi valde Domini MCC<',CL.\.\XIV. n Totara legi et evolvi non
remote referunlur. Vixisse ipsiim sseculo xii, post serael, rudi styJo, confuse et inconcinDe per capita
celebratam S. Henrici canonizalionem. alque adeo qiiatuordecim digestam, ciijus quis auctor fuerit
opus ipsum Adelboldo Ultrajectensi episoopo, ex ex nullis indiciis colligi potuit. Ab Henschenio co-
monaclio seu clerico l.nnbiensi primum consiliario tatum inveni. Nonnosium, Mompergeusis ciBnobii
et cancellaiio, deinde .id ej)i<copatiim evecto, et cnstodem, GermHnicam alniiiara Legendam conipo-
triennio post Sanclum defuncto, adscribi omnino suisse, qua» eadem ipsa haec sit Latine versa. Verura
nnn posse, plane evincit Gretserus in notationibus, si recte Hufmannus et alii censeanl, non biijus sed
pag. 80, utpote cura plura commemoret quae toto alterius Germanicae Legendae scriptor fuit prsedictus
«a>culo S. Henrici obitii posleriora sunt. De raira- .Nonnosiiis, cujus fragir.enla aliqiia, ad me niissa.
ciilis loqiiitur iil de re majoribus ac-
veli'ri quam a reliqui operis sitim facile exstinxerunt. Ceterura
ccperit, quod Adelboldo qnadrare neqiiaquam po Legendam islam Bmxellpnsem, ex Germanicover-
test. Adde quod scribat de rebiis qiise diii post mor- sam esse, niillo prorsus argumento, imo necindicio
tem S. Adelboldi, ut de diplomate Henrici III regis, fivinci potest
de BuUis Clementis H et et Leonis l.\, de quarto et 57. De ejus pretio sic statnas : eam esse, ut dicere
sexto episcopo Bambergensi ; ut dubium minime sit cceperara, inconditam collectionera recentioris scri-
quin loto sipculo amplius compilationem istam p'oris, ulpote qui Vincentiiira Bellovacen^em in
propcesserit Adelboldus. Speculo historiali appellat, taraquam veterem ali-
iia. Pripdiclam Vitam primus in hicera eduxit vir queni gestorum S. Henrici testem, quem floruisse
clarus et sffpe iiohis laudandus Henricus Canisius, novimus medio
et scripsisse sa^culo xiii, ut proinde
lomo VI Aiiliqi:a> Lecl., a psg. 383, ex codice Ms. sa>oulum verosimillirae sapiat quo typis excusa est.
11 ACTA. 42

iienipe \v. Scii|itori'm oppirlo verlposiini es';i<, vcl A interciHisse liaud ficile milii persiiaili-o. (jtiod si

inHi' iiitellip.is. quoil in proloijis consiiendis paijinas acciderit, irrcparabilis est insii;niuni Acloriirn ja-
i|iialiior<1P('ini iin{il>Mt, liiilii.i et falsa niulla veris clura, eaqilc iil.-iins iiobis sui relinqiiunl dpsiil.'riiim,
ailiniscens. Kl in ip-^o rpiidein Vitri» principio laliiliir, qiiod cx solo fragmenlo cbire iicrspicieliir, aiciira-
diini S. lleDriciini concordilera principibns elccliini tissimam essc oportcre totius Viljp Iicniici:in:p se-
nsserit anno tOu.'), reguasse aiitem annis viginti ricm, si cudem mclliodo et diligentia .nd
ordine,
duobus ef quinqiie mensilius, qu.T et sexcenta hu- pxitura usque jierducta est, ab oculalo reriim om-
jiisn".odi, aul falsa aut perperani adornata, citationc niiim gestariim testc, eoqtie iiiteRerrimo antistite, de
disna noncen-^ni. ncHiiiii rcstitulionc. Tuto dixerim, cujus repimine, ;ediliciis ex-lriictis. virlulibiis el
in tota ca farrnirine et siilijnnctis Oflicii lectionibns vidcndi Joannes a Beka, pag. 37, et Williel-
.scriptis

niliil reperiri, quod non paiilo mclius iu viilgata I.e- mns lleda, {1. 107; potius qiiam Vossius, qui Ano-
Keiida e.vplicetiir, in qiia eruderandic tol diflicultatcs nymi opus, a Canisio editum, ciim Adelbodiano jier-
occiirrunl, iil nov.-e nlinnde accersendae non sint. peram confiidit. Friistra, ut semel dicam, a Majo-
ItiHicultiites intcllii^o in eo pnccipiie consistcntes, ribus nostris, Irustra a nobis qti.Tsit.i est Itactcnus
quod, ciini liiijiismodi l.cireiida» debita liicc liistorira desideratissima hi^loria, qiiam si quis alicunde refo-
rareant, in eo noliis maxinie laborrindnm sit, ut dere valeaf, et nos et hagiophilos iiniversos. iinmor-
siiipula dislinctis siiis lemporibus innectantnr, in taliler sibi obstriugct.

quibiis, quod tieri poterit, urdinate componendis, et tjO. Quod habuit fragmentum Gretserus, primiis in
in reliqua vilie serie dirigenda omnis conatus nostpr liicpm protraxit, ex quo ipsum Sciiptoribus suis
polissimum desudabit. Hrunswicensibiis accensiiit I.cibnilius. lomo I, a pag.
.«8. Eo nos onere liberassct Adelboldi cwregia lucn- 430, in Introductione submonens, « qua> Adelboldo
bratio, nisi maxiraam ejiis partcm nobis iavidissct desiiiit, bonam parlem ex Ditmaro stippleri posse,
lemponim iniquitas, qua male periisse censendu et, nbi is Dnit, ex variis historicis, etsi minoris
est, cum solum fragmeotum ad nos pervenerit a ponderis, spicilegium instituendum esse, mes.se
(Irelsero etiam inter dictos Sanctos Bambsrgensps amissa. Recte id quidem ab oruditissirao viro sug-
»

viilgatum, quod unde acccperit, moiiet paor. \1H, gcritur, at non a^que proniim vel ex Ditmaro ipso
iibi de auctore ha^c e,'? Trithemio de*cri|isit : • .\del- centonem adornare, queni ad exactos chronologia.
boldus episcopus Trajectensis, ex mnnacho Ordinis calculos revocps, ut potp in quibus et manuscripta
divi patris Benedicti etc, viriu divinis Scripluris et edita ejus oppris exemplaria nonnunquam ma-
stiidiosiis et eruditus, atque in sacularibus litteris C nifeste aberrant. Ex variis autem aliis historicis
egregie doctus, ingenio subtilis, eloquio disPrliis spicilcgium institiiere magis eliam arduum erit,

vita Pt conversatione pra>cipuus, et ob eas virtules ciim S. Henrici res gestas vix ipsi delibent. contenti
in curia S. Henrici Imperatoris magno in pretio ha- gpneralioribiis terminis, et confusa plerumqiie re-
bitus; scripsil nonnulla haud comtemnendap lectionis rum pI temporum congerie, undc non
facile quis
oposcula, quibns nomen soum posteris notificavit. fpliciter emerserit. Consullat lector eruditus pnixi-
E qiiibus exstat Vita ct gesta ejusdem sancli Impe- morum sspculorum scriptores Oltonem Krisingcn-
ratoris Henrici, liber nnus. De laudibus S. Crucis sem, Hermannum contracttim, Lamb'Ttnm Schaf-
lib. De laudibus quoque S. Maria» lib. i, Varios
1. naburgensem, .\bbatem Lrspergensem, Marianum
etiam sermones de laude Sanctorum cdidit, et alia Scolum et quosvis alios, fallor ni id expcriatur quod
tam metro qtiam prosa, qua» ad notitiam meam non nobis evenit, nerape distractas illas lacinias difticil-

veneriint. Moritnr sub Conrado Imp. II. anno Do- lime ad rec.tam S. Henrici historiam
exigendas;
mini MX.WIl Indict. x, episcopatiis sui anno xxii, quibus nihil subsidii atferent Vincentius aut alii;
V Kalendas Decembris. » Haec Trithemiiis, inqiiit neque Vitus ille Anipekhius in (^.hronico Bajoario-
(irelserus, addens quod sive hsec Vita sit quam riiin, queni novissimo .\necdolorum suorum The-
.Xdelboldus scripsit, sive non, optandum plane ut sauro inseruit vir eriiditissimus Bernardus Pezius.
miilila non essef, qnod et nos pridem optavimus, et tom. III, part. 3, a col.f,'i7, dum iu ipso principio,
veliemenlissime optare pergimus. cap. 12. ad an. 1014, revocat qua> tolo cilins decen-
SO. Adelboldi episcopatus initia clarius nobis ex- nio contigisse necesse pst, ut cwtera taceam in qui-
pressere Annales Hildesemeuscs apud Leibnitium de bus verbosius ludit quam verius.
scriptoribus Brunswicensibus, tomo I, pag. 72'2, ubi lil. Quocumque te verteris, paria et obscuriora
ad annum MX sic habent : • Ansfeldus Trajectensis otTendes, quas Adelboldi desiderium magis magisque
ecclesiie autistes obiit, cujus loco Adelboldus siic- accendunt. Neque vero institnti nostri est ejiismodi
cessit; i. ex qun initio plane intelligilur quod tradit liistorias contexere. qui monumenla, uti ad nos
Trithemius, eum episcopatus anno xviii e vivis pervenerunt. excutere solili siimus. eaque inteera
ereptum, eum vitam protraxerit ad v Kal. Decem- reddere, debita luce illusfrata. Hiinc Ifgitiir iii tinem
bris MXXVII. Porro ex laudati Trithemii verbis satis nobis hic erit ex laudato Ditmaro, (.hroaico
haud obscure colligi videlur, exstitisse ejus tem- Saxonico, et Hildesemensi, aliisque scriptoribus,
pore, eique notum fuisse Adelboldi opus, cujus apo- temporum seriem ad cbronologicos calculos, pro
grapha omnia duorum duntaxat sa-culoruin decursu more nostro ita redncere, ut quibiis ad scribendum
Pairoi.. CXL. 9
 IIENRICI niPERATOniS ii
S.
43
cxse- A gloriam contulerit, pruprius explorare non licuit,
otium el ardoi- aocesserint, ad rem liislurice

Id pra?cipi.e defectu ipsius operis, quod solllcite custodiri intel-

uoster i.rieluceat.
queudam cunaUis mortuus, ut ad me
illis r.ermonicis ..ccurrit, lin-o : at, cum vixeiit sajculo xvi,
d.flicultalis iu Clironicis
plunbus annis ab luvicem scriptum est mense Februario anni 1529, facile col-
quod UDO sfPi.ius, iuio et
Cbn.nograpbo lifitur qiiam in sua de sauctis Henrico et Cune-
deUectant, ut in Adelboldu, Ditmaro,
et aliis ev,- gunde Geiinanica histuria, anno, ut aiunt, Jbll
Saxone, Annalibus llildesemensibus
facere plane ub- edita, lidem promereri possit, in iis praeserlim qua»
denter patet. ea re periculum
I)e
Saxunim Anonymo non
nostro siiperaddenda putaverit. Alios
vium est, si Adelbuldum, Cbronographum
enim novimusquide S. Henrici vita et gcstis ex professo
etdictosAnnales cum Ditmaro conluleris ; illi
in Italiam expedilionem disertis tractaverint; neque variorum fragmenta aut elogia
priniam S. Iluurici
congerere lubet, ne importunis eorumdem rerum
lermimsanno lOUV inuectunt, quam Ditmarus, non
cum repetitionibus ttedium lectori potius quam volupta-
minus expressis verbis anno sequenti lOdo,
plerisque aliis scriptoribus, quos moderni
passim tem alferamus, ad paulo utiliora feslinantes.

qua tamen Vir. Vita S. Henrici DUingx vuUjata Mnr.xi.viii.

cura Baronio sequuutur, cousignat, in §
Quae hicdisputata sunthactenus etporro dispu-
parte DilniMrum omnino desereiidum existimamus, 64.

qupmaiimodum infra paulo fusiiis et clarius demon- tantur toto hocde gestis S. Henrici praevio, uti vo-

strabitur.
camiis, coramentario, jam dudum pr^lo parata eranl,
(i-2. L't aiitem inlelligas quaiii impeifectus hodie- quando in notitiam venit Vita anonyma sancti Impe-
Ditmarus, etiam prout a Leibnilio non ratoris, Dilingffi aliquo Societatis nostrie sacerdote
dum maneat
ita pridem edilus est, et Ditmari reslituti appella-
lypis edita, an. IlitS, forrais academicis. Eam nt
tione ad splendoreui donatus, ex iis patet qua> tempestive nanciscerer, nulluni non lapidem movi,
noster Janningus paucis indicavit toino VI Junii scriplis in Germaniam ad araicos litteris, quibus id

pag. 38, quibus Iiaiid pauca alia similia observata effectum est ul, fdvente semper R. P. Nicolao Pottii,

annotataque reliquit; quai omniatametsi ab editore collegii nostri Bambergensis Hectore, sa>pe mihi et
Leibnitio emendala fuissent, neque sic tamen facilis merito ob iiavatam sedulam et constantem operam
pateret adilus ut ex Ditmaro conliniiaretur recta laudando, exemi.lar oblinuerira, de cujus auctore
S. Henrici historia, ni i quis prius iu eo sedulara pauca primum subjiciam, tum de ejus instituto to-
operam ponal, ad Clironicon istud in capita siia, tiusque opusculi pretio; demum ea percurram qu»
paragrapbos et nuineros dividendura, eamque ope- ad illustranda Sancti gesta hinc inde observatu digna
rosiori diligentia lucem atfundendam, qiio singulo- G existimavero, ibi pra?sertim ubi eadem tvactata sunt
rem amorum periodi inter se rocte et apposite di- qua- ab Adelboldo vel Anonyrao iiostro, quos illu-

stinguantur; sicqiie a mullis confusionibus, et liinc strandos suscepimus, commemorantur. Ut ideo ope-
indeerroribus opus,C8eteraa;slisraatissimum,studiose ris sub ipsura principium pateat, en ejus titulum :

vindicelur. Id mihi quidem post longum operis exa- « S. Henricus Imperator Augustus, Bavariae diix
men ita necessaiium visum est, ul, nisi innumeris XXXI, religionis, prudentise, fortitudinis, castimonia',
aliis distraher^r, ah ca provincia suscipienda ini- clempntia>aliisque heroicis exemplis pra>clarus, ad-
nime abburrerem. Conlido, aliis plus otii fore ut mirationi et imitationi recens propositus a qiiodam
rempublicam litlerariani tara digno niunere e.xor- Soeictatis Jesu sacerdote, Dilingac, formis academi-
nent, voearique adeo jure possit egregium Cbro- cis, anno mdcxlviii. »
nicon « Ditmarus restitutus et illustratus. » Sed lia?c Anoyraum scriplorem appellant Bambergen-
65.
obiter dicta siinlo; supersunt difliciiltates iu Aiio- ses alii passira,
et nempe quod nomen in fronte
nymo explananda', quariini nonnullas jam supra expressum non sit; nam digilo eum couimonslrare
altigi, nempe circa Saurti gpuus, nomen, agnomen, tam facile est ut, vix lectis duabiis paginis, niox de-
.-ptatem, aniiiim et diem obitus : paucas hic alias ., prebenderim lucubralionem esse nostri Melchioris
ex|)ediam, reliqiias ad seqiientes paragraphos re- Iricbufer, origine Viennensis, in Societatem Roma'.
missuriis. admi^si an. a multiplici doctrina
ItiOT, o » in Biblio-
03. Jam insinuavi nonserael, raiilla in eoAnonyiui tlieca scriptorum commendati; viri, ut aliunde no-
monachi opcrc reperiri, quae rectius bislorice ordi- tum est, paulo acrioris ingenii, miilli lahoris ac scri-
nata, et seclusis parergis accuratiiis digesta cuperem, ptionis, al styli, ex nimia concisione, et acuininatis
Ne singiila, qiia- si.ar^im satis indicata suiit et puno sa^piiiscule periodis nimigm involuti, adeoqiie ohscu-
indicabuntur, ordine prosequar, non placet clau-
liic
rioris, ut saltem in eo, quo de agiinus, opere prima
dicalionis causa tam longe petita, de qua superius
fronte satis perspicuum est. Ab autem Vilam
ipso
disputavimiis : neque salis verosimilia sunt qua> de prffidictam compositam fuisse, omnino liijuet ex
visione da-monum et calicis ansa men-.orantur, pio freqiientibussuimet citatiouibus, j.rjesertim Annaliuni
ferme somnio, quara sincera- vcritati ].ropinquioia,
ecclesiasticunim Hungaria>, a nubis alibi citatorum,
ulUaml.iTKcnses ipsi liudie non diflilel.untur, qiiid-
quuruni volumen primum et unicura edidit Romce
quid in laudalo saiictissimoriim conjugiira monii-
ICii, quo eodem aiino, ad relationem amici siii
n.enta expressa retulerimus. De Nonnosio item l.eouis Allatii, faciiltatem obtinoit ab Adm. R. P
obiliT dicliim est quid ipse singulare
:
ad Sancli Ilyaciiitho Serrono, sociii Reverendissimi Magistri
 ;:

Ai.lA. 4«
sac. I*. A. S. Heniici Vilain eiifiidi; i|uod cur Uonia' A jaiu salis di.ximus; adjiciunlur et aliu' lacultates.
rarluin non fueril, divlii.iit' luin lubel : |iluril)us vero neiupc Adm. H. P. .\. Mulii Vitellescii Pra-positi (ie-
iluiiMvre ad reni iju.ini iui»' nianibus liabenius, opera; ueralis, data lloma< xii Septenibris an llill, tum K.
|irelium uon esse, facile qiiivis intelligit. P. Laurentii Keppler superioris (iermania! Provin-
(ili. Neque id e.tplorare licuit, miseritne ipse in cialis, data Monaclii xviii Febriiarii l(i48. En modu
Germaniain ins. auU)!;ra(diuni, supprcssosuoiiomiiie, ca|)itum ordiuem. 1'rimo itaque ex|)onitur « S llen-
e.xciideiuliim an aliunde cdilores accepcrint, nulla- rici patria, ortiis et educatio '• l\ivc. ad uos nou speetat
que, seii casu seu studio, facta scriploris inentione, de aliis dictum est satis. Singulare notat Inchofer,
dedicariiit l|)se iioiniiiecullegii Diliiigani lllustrissimo quod natus Sanctus an. culxxii, die
sit vi Maii,
ac reverendissimo Melchioii Otloni, iniperialis eccle- " feria secunda. » Satis minutatim, et satis cxacte
siw liambeif^ensis episcopo S. R. 1. priricipi, ciii vere etenim anuo 972, currentc liltera Dominicali E, sexta
libellus inscribilur. llcumque id acciderit, eodem dies Maii incidit in « fcriair. seciindam. Veriim de
illo anno ItilH, .Mediolani viverc auctor desiit die scrupiilis i;.lis nobis liligauduui non est : eo vel alio
.\xvin Septeniliris. Id mirnr. inler tut alia ejus opera, die iialusfueril, ad inlentum iioslrum paruui relert,
qw.v vel siib alienis uominibus prodiere, vel, ab eo _ qui Anonymo illustrando maxime insistimus. iii quo
jirtflo parata dicuntur, hoc de S. Hearico in liiblio- atque in Adelboldo Legenda llenriciana non a vita>
llieca nostra praetermissiim esse : an quod id igno- sed a regni primordiis sumit exordiiim; unde uec
raverint Allegambe et Sothuellus an quod oppellam ad nos jiertinent scquentia capila, quorum titulos hic
tanti noii fecerint, aliis disquirendum relinquo. exponere salis fuerit. Cap. ii. Ileuricus, a jiatre
liquideni in toto co opusciilo nihil rcperi prorsus, regimiui admotus, mira prudentia et pietate reiii ad-
quod nie a jam expensis, dicussis, et qua potuit ve- ministrat. Cap. m. Ilenriciis, ex [voto parentum se
risimilitudine delinitis tanlillum recedere compelle- conjngio astringens, virginitatem servat. » De hac
ret. Dissentire in aliciuibus haiid diftiteor, ast ejus suo loco abunde. « Cap. iv. Sancli ^Volfgangi et
asscrtis nihil tribuendum censui, nisi quousque an- deiude Henrici seuioris obiliis. juniorisque successio,
tiquorum scriptorum aiicloritate nituntur. Ciim igi- et pacis studium. »

lur ex iis solis noslra depronipserimus, non video 69. Capitis qiiinli parles liinas facit, alteram quod
quid ejus placita ad dirimendas hinc controver- « Henricus a S. Benedicto reprehensus sit, » de qua
sias magnopere conducant. Ex opu.sculi lotius in- re Anonymus nusquam meminit; neque hic noster
stituto, quid Iiichoferus voluerit, pronum erit per- auctorem citat, unde acceperit, quasi nota sit

spicerc. C historia in Leonis Osliensis Chri nico, lib. ii, cap.

(17. non ut histori-
Id prte oculis liabuisse videtur, 4"i. In allera disscnlit Incliofer ab Anonymo,
cum et chronologicum vilwgestorum conlo.'stum
et qiii celebre sancli Wolfgangi valicinium " post sex
proponeret, sed meram Legendam, cujusmodi mullas S. Henrico » jam
inlimatum scribit, atque adeo
regi
postremis hisce steculis adornalas videmus, quas non diserte applicat Romanise Imperatorem coronationi.
incongrue di.xeris ad sanclilateni Christianam parff"- ut proinde rem accidisse oporleat anno circiler 1007
neses, quibus nempe virginum exempla virginibu'=, vel KKCi. uli etiim suo loco diximus, haud obscure
conjugatorum conjugatis viduarum viduis, atque ila indicantes non multuiu placere or^culum Anonymi
siDgulorum ordinum hominibus apposita incitamenta modo expositum.Censetigitur, etlongereclius, Incho-
rxhibentur; id, inquam. prae oculis habuisse vide- fer, S. Ilenrico in Italiam ituro cum Otlone, anno
(<

lur, ul principibus Catholicis in tam illustri speciilo r.Mxcvi regnum mirabiliter a S. Wolfgango pra^di-
eximiaruni virlutum urgcntes stimulos lloridiori pe- ctum. " Audiamus ejus verba pag. 2i Qui id, in- : <i

nicillo depingeret, id quod satis diserte in ipso suo qiiit, post adeptum regniim ad imperium referunt,
litulo e.xprimil, dum S. llenricum, ut « religionis, non considerant, nihil opus fiiisse conjectare; quid
prudentia?, fortitudinis, cistimouiae, cltmenti.T, j,
enim prwter spem magni, coronato jam Hegi et Cae-
aliisqae heroicis exemplis prseclarum, admirationi sari. tam involute imperitum protendere? Ipse diem

et imilatioui proponit. » Deccetero Anonymum in eo sumpsisset qui inaugiiraret : sed enim nulla propin-
longe superavit Inchufer. quod Sancti gesta in ali- qua spe, rege Ottoneadhuc vita, cetate et forluna tlo-
quem salteni ordinem digesserit, qutp. ab altero rente, et qui propediem in urbe Imperator dicendus
plane confusa sunt. I'r;etcrea veio ad cxactiorem eral, regnum Henrico prfpdicere, nisi ejus niitu, qui
crisim expenderit, quiE ille nonnunquam nimis cre- tempora in manibus describit. Wolfgangus non po-
dulus a popularibus traditionibus non satis apte di- tiiit. >

screvit, quemadmodum a nobis non in uno loco ob- Ouo» capile vi memorat de Electorum deter-
70.
servatum invenies. Id ab Iiichofer desidero, qnod, minatis sullVagiis aliregorio PP. V et Otlonelll cerla
licet scriplores nonnullos citari solitus sit, mulla lege circumscriptis, saltem in S. Ilenrici electione
tamen asserat quae, an satis certa tide nitantur, non adhibilis. fatemur no; pro eo tempore admittere
immerito dubites. Ex operis totius in capila sua di- non posse, ut contra Hofmannum aliosque satis ex-
visione, nostrisque ad ea, ubi opus erit, annotatio- pliciiimus, ostendentesSanctum hsereditario succes-
nibus, clariorem ejus ideam faxo conoipias. sionis jure imperii culmen consecutum. De septem-
68. De tilulo, dedicatione et approbatione Romana virorum clectorum origine menlem suam nustramque
 IMPKUATORIS 4S
.- S. IIKNMiini

Heri- A ejusqiie (cap. 2o) j.ra-dictio de ohitu S. Ilenrici.

ad S.
oxposiiit Hen?n!i<'niii6 in Conrimentarin
ad iios aliaqiie ad ipsos spectautia, qii.-pin S. Meinwerci .\clis
num. 7. Capita v„ et viii
l.ertnni, xvi Martii,
dicamws, soli fiisius roinmeinoranlur, iion iteiii valiciiiium ipse,
pliam non spcctant; quil.us, ul ilerum
ab illo au- i^iiod relnlil Hiiperlus Tuiliensis in lIiTiberli Vita,
Adell.oldusel Anonymusillnstiandisuul;
habet Incho- cap. 8, num. 31, ad xiv Marlii, pag. 488, bis vcrbis
tem accurate descrii.uulur qn.Tcumque
:

"' ''''= eaumer.m- Noveiis enim quia, post obitum meiim, trium noii
II, H il i-^< "'
„
ler capp. !',

pars eap. V ex Adclboldo jieraget annoriim curriculum » atque vixit S. llen-

dis supcrsedeamus. IM et I
:

ecclesiarum in (iermani.i riciis usque ad xiii .lulii anni I02'f, obiit S. Ileriber-
desiiuipta, cui adjuuBit -

» itein . Polonicum et nandricum tus XVI Martii 1021 : noduiii vidit Inchofer; quem ut
reformalionem,
solvat, cogitur S. lleriberti obilura, conlra histori-
Jielluin, qua> uos temporibus suis px Dituiaro el
.'

aliis innectcre couati sumus. (".ap.

i;i nionasteria et cam veritatem reducere ad annuni 1022; in qua eum
civila- plane falli credimus utrum vero vaticinium ree.te
temiila fundata vel ornata, ac llambergensera
:

evectam prosequitur; et de liac istic expressum sit, non est nostrum dirimere; ahest
tem iu .piscopaluni
neque ne- rerte ab ,\clis quse hie illustramiis. Caj.j.. 2tj,
quideiu ereclioup satis appositi- dispulat :

27, 28 et 20, multiis est in conimemorandis ad-

gaveiim parlheiiouibus Neobur^.Mi.si, et Niinburgen^i
apudSalisburgum luulta a Sanclo rollat.;i, quamvis juuctis ultimi belli Italici, quie non magis ad nos
serie scriptor exorbilet veruni perlinent, aiit certe in .serie noslra chronnlogica
hie a temporuiu :

quod. |.dg. lio, aneedotum miraculum tradit de S. abunde relata sunt; nti et congressus cum Hoberto
Erendiudis ciuere auuulo concluso et collo suspeuso, rege Francia>, quem describit oap. 30. De gestis

ul ut negJiidum nou censeani. mirari ceite liceat vero (cap. 3l"i iuter SS. Henricum et Meinwerciim,
nihil huir rei alline occurrere in ipsis Saucla^ Actis, videnda in hujiisActis assignata alibi capita.
tomo V Junii illustralis, a pag. .S80; corle lidem li- 73. Subjuiigitur piissinius sancli Irnperatoris obi-

berare debuit Incholer proestito, asscrlw rei va- tus, cap. 32 ; at iiiire res et verba torquet luchofer,
dimoniu. ut in definiendis diversis vila", Henriciana; periodis
81. iNon magis ad temporum rationem attendit, calculos siibducat aberrans in plerisque. Demus ejus
dum caiiiti Ki bunc titulum j.iivtixit " Ilenricus : verba : o Vixit ante reguum annis
regno triginta;
Cunigundi.'m reginam adnllerii iusimubiu?, innoci^n- diiodecim et raensps qiiinque; imjierio decem, toti-
tiff" miraculo corrigilur. n Ues ij.sa al. iuimicorum ob- demque dies siiper menses quatuor; Deo et sibi an-
loquiis salisvindicata est; at quo potissimum tempoio nos, si tres cum diebus vigiuti menses deinas, Ires
contigerit, fateor me necdnm certo deprehciidre jio- C supra quinquaginta: mortuus anno undecimi sseculi
tuissc, In ejusdem lide relinquo quidquid cap. 27 vigesimo quarto, feria secunda. » Primo et ultimo
de (iuntliero ejusque cura S. Ilenrico gestis collegit. calciilo liibens assentior : cetera vere et clare ex-
.Multa rounecluntur cap. '2K, qiiie a nobis paulo pressisset, dicpudo, « vixisse » sanctiim " ipgno » a vi

ordinatius distincla sui.t. Miiius eliam |.lai-et capiit Junii 10fl2 usque ad xiv Februarii 1<II4, ijuo iuterval-
IO,nbi Henediclum VIU iu (.ermaniaiu deducit, iit lo lluxere auni noii j.kis undecim, menses octo et to-
llenricum adversus seditinsos invilel, et nescio quod tidem dies. « Imperio >. seii Imperatoris titulo gavisus
exorlum schisma componat, de qiiibus quid sentia- est a XIV Februarii |0|'t usque ad xiii Julii 1024;
mus habel | t2, nnin. 128. ('.apite 2b agitur de unde exsurgunt anni omiiiui) deceni, menses qiiinque.
j.rensato monachatn (.luniaci et Virduiii, qnro nt al. minus unico die ad tres autem supra quiuqiiagiuta
:

Ilenrici santlitale alieua non siiit, uobis sufliciuut ea vitip anuos, ciir solum, u menses tres cum diebus
qua^ ab Alberico narrata retuhmus. Cap. 21, [iuter viginti » nobis demi velit Inchofer, prorsiis non ca-
alia mentem siiam aperit Incbofer circa « prodigio- jiio; memiuerit nativitatis epocham a se superiiis
sani victoriain S. Henrici auspiciis a quibusdam at- tixam esse anno 972 « die vi Maii feria secuuda, •
Iributam,» nnde non parum elucidari possunt qua^ . indc digitns consulendo numerandoqiie, inveuiet
nos suo loco conjectavimus occasione famosa> istiiis romplelissimos annos diios siipra quinquaginta
vitiE
pugna' ab Anonvnio coninicmorahe cap. i quam, excurrentesque menses duos cum diebiis septem, ut
stndiose a Ditmaro priEterilaiu, necdiim nobis sua- ferme menses decem demendi sint. Sed de his salis
dcri palimur. Kx cap. 22 notanda jira^cipue Poppo- dictum superius § 2.
nis abbatis Stabulcn.sis monitio, qua S. Ilenriciim a 74. Supersunt capita quinque, nempe 33, ubi
spectandis hislrionicis ct gladiatoris liidis averlerit, nisi vpbpmentpr fallor.' fabulis accenset Inchofer
dum iis Neomagi curiosius sj.ectandis attenderet. Kt " occursiim dtpmonium ad exsequias, » sive ad extre-
hocct id genus facta alia scrij.torum aiictorilate cor- mam apud Sancti morientis liictam, n el accusationem
roborari merebanlur. apud tribunal Dei » quibus adde prspponderafionem
;

7-2.' Sequilur, eaji. xxiii, adventus lienedicti VIII in calicis S. Laurentii, et similia, quaj in loco disimus,
• lermauiain, qui lanto majori scriptorum veterum pio boni ac simplicis eremitie sumnio qiiam veritati
lide iiiluur, quanlo debilioii subsistil incerta ejus- historica» magis afliuia, nec iilla vetusliori auctori-
dem Papa> prior iii imjierium poregrinalio, dicam an tate sutfiilta; quipqiie forlassp, jioetiea libertale a
fup» siii)pl..3; ad S. lleiirici auxiliiini. Cap. 24 ex- pictnribus sive sculjitoribus symbolice adumbrata
plicalur nconcilialio cum S. lleriberto Coloniensi, qualiumnimis quain olivia sunt, verani suhinde, pro
k'J ALlA. oO

sfficiilurum iatunini cuptii, iudiiorinl iiiaturiie rdcieiii A Henricianas deliuitas v< lil, qiius illi \i\ priinis, iil

iJigii;4in<{u»; in i|i:>u i^anctoruiii lleiiriciet (^iine^iiuiJi? e^t iii proverbiii, Ubrls degustariint. At tniui de ea
luaiiriula-u i'i'|irii<si;iitdrctiii'. i;,iti. M, reLilaiitiir re tacet (Jii'oiiogra{ibus Saxo, lacent Annales llilde-
'< pulilicii " nuniiulU « |iict<iti3 tl rL>li;,'iuiiis iiiuiiii- ^emcuses. Ltique : sed scriptorum i^tortini alionini-
meiila pusilu, iiliaqiic pia (i|ieia ub lleiirlcu gcsla ; > <(iie su'culi .\ii silentio o|i|ioiiitiir positiva asseriio
qoe oniuia. iiti « et illu^tria iniracuU [>ojt inurleui •
ejusdeni .••u;culi scriptoris, ncmpe Gutfrldi Viterbien-
a Sanctuo patratu, • ejiHtleiii Uclii; < a|iparitiunc.s, u sis, apiid l>isturium, tumu II, cul. i8i, ciijus versiis
canonizdtiunis diplunia ali t)u!;iMiiu 1*1*. III. cniice^- ad calcem tracUtus hujiis inveiiies. Oppunllitr pu.^-iti-

suni, cictoraquu tribiis ullimis lapiliLiiis collccta. vissiuia ejusdem leni|iuiis decUratio 1'uiilillciu, in
paulo oberius a uuliis prupiii> ^ui* locis reUla et reUta ini|icr i-aiiuni^atioiiis bulla exprcssis teriniiii:<

explirata aunt. .VUiiio lia-c dc Incln IVri u|ieri- dicta teslala, « iii luru etiaiii Ifgilimu pusituui S. Ileiiri-
sulliciaiit, iiu.-. exorMini dt-ductunnpie pridein t.)um- cum iutegntatem castinioniu; usqiie ad liiieui vila-

inentarii nustrililuni .sei|uentibus paragraphis ordine conservasse : " quod certe minime decUrasset Poii-
exbibebiuius, tibi ea pra-iiiiserimus i{uu; ad pi a^cipuam tifex, nisi id a It.iinbergensibiis legitimc probalnui
Saucli lauieulani vindicandaui paiiiu accuraliiis ., accepisset. Nihil igitur ubesse pulc.4 cliionographi
exaniioari el nervosius cuntirmari merenlur. istius et deceni id genus aliorum sileutiiiui, diini

cum ciryine Cuneijunde, ser- islud vetiistiori et probatiori assertione eliditiir.

§ VIII. S. Henrici sititcta
vttta in cunjugiociislimonia. 77. Si Pontilicio diplomati niinus Ijdat Leibnitius,
(Juamqiiam superius dixerini niultaesse (lua; in
'o. habeo, quod recusare non possit. Leuiiis Marsicani,
.Vnunymu Vila- S. Ilenrici • scripture noii umniuo
<( alias (^ardinalis episcupi Ostiensis, iu Chronico Ca-
admittenda censeaui, illiid ccrle suggillari non patior, sinensi disertum teslimoniiim, cilalo diplomate mul-
quod liabet cap. il et '27, uude prycipiia sanctissi- to auti<(uius. iniu sancti i|isius llenrici a-tali [iru.vi-

mis conjugibus « llenrico et l^uueguudi, » eaqiie con- muin, iit pote scriploris sieciili xi, qui, leste Angelo
stantissima fuit a tot saiculis gloria, (luod inleinera- de Nuce, novissimo Chronici editore, « rem orsus a

tam illibatanujue virginitatem tiimulisamLo et ccclo conditu mouasterio, eam adnsque illud tem[iu...

intulerint. Priscas nainias et veteres beterodoxorum |iei'dii.\it. quu dedicatum inauguiatumiiiK; ab Alexan-
satyras adversus continentiie miraculuiu ^parsas hic dro II lem[)lum fiiit • id i(uod aunu lii7l accidisse
:

nec appelUndas nec refutandas sii>cipio uon caluni- ; iiarrant ; ut plane [icrspicias ({iiam parum a Saii-

niis aut dicteriis sed argumeutis certandum esl, re- ctu abfuerit is, cujusloquenteui aucloritatcm omuium
ceiitiores aggredior. Kani bistoriie jiarteni iinmerito C istiiis ac sequenti saeciili scripturum silentio longe
vellicavit Leibnitius, Introductiunis suie ad Scripto- potiorera existiraamus. Audi Leonis verba, lib. ii,
res Bruuswicen.ses S 311, his verbis « .Magnum vi-
: cap 4(j. : « Super ca;teras aiilem bonitales seu vir-
runi fuisse ^S. Ileuricum) et probum, dubitare nos tiites quas idcui im|ierator habiiisse narratiir a Deo
gestanon sinunt, virginilatem voluntariaiu in niatri- fertur \ixisse castissimus, ut, ad nioriis articiiliim
mouio cum Ciiiiegunde coiijuge coluisse posteriores veniens, curam pnesentibus episcopis atque abbati-
tradiderunt, coaelanei nec miaimum Iiiijus opinionis bus (junihiindie [Cunegundijp] conjugis suae propin-
vestigium txbibent, ut adeo magnopere ei tidi nou ((uis, eaiiue illis tradita, fertur dixisse feratur :

possit. K Laudat Leibnitiuin Striivius eique suliscri- Kecipite qiiara inihi tradidistis virginem veslram. •

bit, pag, 388 utrumque convenio. tt quidem maui-

; Laodat ipse Leibniliiis aiictorem Vita" sancti .Mein-
feste li({uet rem illam satis perfunctorie a Leibiiiliu werci. Vita Meinnerci, inqiiit, etsi sa*ciilo deinum
delibatani, utjqui S. Henrici cauuui^atiuueui pei|ie- sequente adeoque multa tamen habet
xii) scripta,
ram tribuit luuucentiu III, ut furte ea ratione pon- utilia ad res Kjiiscupu cuntempuraiieas, Ciesarum-
tiiicium de servata virginitate testiniouium ad sa- <(iic et priiicipum acta cugnosceuda, ciim nec syno-
culum XIII removeat, veruiu jam supra ostensum ., dos pra;lereat aliasiiuc res eccle^iaruiu. u

est, totis fere sexaginta annis citius, uiniiiiHU anno 78. Si in iis omnibus hdem meretiir scriptor dih-
I l4o ciblituiu hunores consecutum sanctum Imperd- gentissimus, quie ad « CiBsanini et [irincipum acla
turem. cuguuacenda • pertineul, nun opinor ea parte reji-
At
76. cosetanei nec miuiraum hujus opinionis
<i ciendum, (luod de c.istissimu sanctorum Henrici et
\estigium exhibent. v (iuaero, quos coa^taneos hic Cunegundis conjugio dis^ertissimis verbis testimo-
appellare pussit Leibuilius .\delboldum lorte .Vst '.'
.'
uium dicat. rehus istis omnibiis, a se narratis, iequ(>
istios operissulum fragmentuni superest. Uitinarunr.' propinqutis. En igitur cUrissimuni upinionis a Leib-
Scivit vir eruditissimus totis sex annis Henrico pra;- nitio repudialie non - vestigitim • suluni, sed novum
mortiium esse, neqiie adeo rem, quoad Sanctus testimonitim lideliter « exhiliilum. • Sic luquitur iii

vixit, ignuratani, in ejus nutiliarn pervenire potoisse, nostra editione, cap. i, niim. ip^um Leibui-
'>, apiid
quam sub extremum vitie articulum priraum patefc- tium num. I"i, pag. ii'il • : Eodem anno (neinpe sili)
cit. Alius cotetaneos scriptores non facile quis pro- novo rege nalivitateni Laurentii iii civilate Pather-
duxerit. Siad pruxiiiie sequenles chrunographos Ot- brunnensi celebrante, doiuna Chunigunda, ipsius, ut
touem, Hennannum, aliosque alibi nominatos {iio- putabatur uxor, le aiitem vera castilatis iemuUtione
Micet, facit Sanclu injiiriam. quod iis arbilris res soror, a pruedicto Willigiso Magontiensi archiepi-
 S. UENUICI IMPERATOKIS
omnia oonjugis ambitios* el
regi« cou.ec,aUonis d.mnnium adinve- A bonum et simplicen,,
louo
scopo, inibi it:s'«^.
luiui
._ ,..,,,. .. ....,„,.- ^alli.hH precibus
iirftLibiis nrobrosa
probrosa faciiitate
facilitate concedenteni.
concedentern.
et per- callida?
nit. » Clarissima li'fec, nisi \ ehementer fallar,

tradita, » ut Sanctam vero Cunegundem variis conviciis proscin-

einptoria sunt, uon a. posterioribus
et subffiqualibus dit et satis aperte adulteram prupouit, damnabili
aiebat l.eibnitius, sed ab a'q«alibus familiaritate, abseute in
qiiorumdam ciiici.|.oriim
. e^hibUa .. argumenta, quibus uec hilum ollicere
expeditiouibus belljci? marito, usum, » etc.
posset coatancoruMi :si .lui furte alicubi superessent)
ut proinde frigida Leibnilii obsecro, « olia Gundlingiana, olia
scnptorum silentium ; 81. Mirare,
tradiderunt, quasi inditare
locutio, " posteriores >
mera, jocos scurriles, aniles satyras, vocemus nugas
velit, postremis hisce saeculis natam primum piam et gcrras Siculis inauiores quales certe fatebunlur
;

abunde enervetur et convel-

islam credulitateni, eriiditi omnes, quibus ha?c scribimus, etiam aeatho-

latur. lici, apud quos id genus cautiunculas commisera-

7!i. Pluribus liic supersedeo, cum jaui allegala
tiune potius quam plausu digna existimamus, ieque
ad refellenda qua.' leviler, uiit
omiiino sulliciaut ac novissiiiiam allerius Lutheraui Ihesim historicam,
milissime dicam, ab illustri erudito viro, uobisquc, Conjugium
imo fabellam ineptissiniam, videlicet ; «

dum amico prolata suut, melius eo loco g S. Henrici Imperatoris cum sancta Cunegunde, noa
viveret,
prffilereunda; qua? saneomitti absque scrupulo pote- omni tempore fuisse virgineum. » (Juid esl delirare,
rant, ut pote iraportune intrusa ad ostentandam si hoc non est ? Ast, inquitille, documenta reperiun-

quodammodo erudilionem, quandoquidem in eo, de constet, publicas preces indictas ad tur, ex quibiis
qiio ibi agilur, opere, nempe Adelboldi episcopi L'l-
imi.etrandam toro Henriciano foecuuditalem. Quid
trajectensis, supra a nobis descripto, nec verbum de tum postea ?Quid, si id ultro admittant fateanturque
voluutaria a S. Henrico « in matri-
« virginitate »
Bambergenses ? Cur id magis S. Henrici, quam alio
monio cum Cunegunde coujuge culta, » usquam re-
tempore vetitum ? An uspiam legit ipse, cdstissimo-
periatur. Optandum sane essel ut sacra omnis eccle- notam
rum conjugum continentiain vulgo fuisse,
siastica historiatam lirmis fundamentis consolidata quod sanctus ipse Henricus, jam morti proximiis, id
stabiliretur, ad odiosorum criticorum obloquia pr»-
primum patefecit, uxorem virginem propinquis resti-
cUidenda et penitus exstinguenda. Jam a tanto tem- tuens? Impostura alia aliani trudit eruil ille niiui- :

pore experti sunt eruditi acatbolici, in hoc nostrode rum ducunienta autheutica, quibus demonstrari
Actis Sanctorum opere veritates historicas tam accu-
possit, ex SS. Henrico et Cuiiegunda tiliam natani
rare discerni ab iis qua; levi populari traditione,
fuisse, Novum porteulum, imo lepidum ferculum,
nimia subinde facilitate admissa sunt, ut nostrae sin- t-
non mihi sed « otioso Gundlingio, probe masticau- ..

ceritati lidere tuto possint, nos non temere admis-

dnm, ut id salteni ex contribule suo discat, impo-
suros quffi solidis historicis fundamentis slabilila
tentem non fuisse saactissimum Imperatorem, qua-
non siut. Maneat igitur in sua possessione sancta
lera ipse procaciter eflingit.
mater Catholica Ecclesia, et rarum continentia? vir-
ginalis tot inter illecebras exemplum, seu potius 82. Iliustri isti ia paucis servata? in conjugio vir-
diviucE gratiie miiaculum quale eodem sseculo e.^shi- ginitatis prodigio aftine est illud quod babet .\nony-
buit in Aoglia S. Eduardus, lidelibus suis tiliis exal- miis cap. 21 ; de S. Heurici zelotjiiia, probataque a
l.ire ac pra?dicare nou (lesiiiat. sancta uxore per candentes vomeres innocentia,
80. His ita adversus iilustrissimum et clarissi qiiod pari ferme, ut superius, praitenso argumento
mura, nubisquc a_'stimatiss;mum viium modeste ac a malevolis arrodi ex scriptorum cotetaneo-
posset
sine ullius oUensione discussis, probalisque ; ignusci rum silentio. enimvero pridem istud satis
Veriim
mihi poslulo, si pari nioderatione non excipiam vindicarunt iaudatus ssepe Hofmannus in Annalibus
« otia, » rectius dixeris, sommia « Gundlingiana, » B imbergen.sibus, col. S2 et 53, atque Henschenius,
quiBgermanice pruciisa aiidio anno 170 j, quorum- ,, die III Martii, in Cominentario prrevio ad S. Cune-
que ciniipendium, ab ainico acceptum, non abs^iue gundis Acla S 2, ad quos, ne aclum agam, lectores,
sloniacho legere potiii, tantam invereciindiam exe- et pra; cffiterisGundlingium, castissim.e Imperatri-
cratus, miratusque, in Saxonia a professore
ipsa cis ferum maslygem, remitto. Id unicum in ea histo-
Saxone, de auguslissimo Saxonico principe, contra ria a morosioribus desiderari posset, quod certum
aperlissimam liiiem historicam, conslantissimis tot tempus designari nequeat, uti nec locus in quo res
sKculurum testimoniis lirmatam, tani immodesla ea contigerit. Hofmannus triumphi palsestram desi-
scommata vulgi oculis lingua vernacula exposita giiat Bambergam ipsam, Sancti utriusque deliciura
fuisse, qna? vel ipsis, saltera cordatis, Lutlieianis, annum vero 1017. quod eum suspicor ex monumen-
exosa crediderim, utpote putida tigmpnta, non nisi tis Bambergensibusalicunde eruisse. An prsefato anno
Vulcano digna. Audet vir, ut audio, non illitteratus omnia aptissime congruant, ex deducendo proxime
« olio » suo abuli, ut in cuilesles Augustos, calamo vita? S.Henrici chronologio ordine colligi utcumque
non satis castigato, calumnias evomat, eorumque poterit nobis suflicit rem ipsam in controversiam
;

castissimum con.iugium, spurcis nonnullis sarcasmis non adeo facile revocandam, cujus tam authentica
commaculet, sauctissimum Imperatorem describens monumenta, teste Hofmanno, in hunc usque diem
« ul bominem morbidum, impotentem, etc, virum supersunt, quse cum tantopere impiignari non vi-
a3 ACTA.
deam, satis sit l.egeDdn- lidctn iti hac tiiiiii paile A ciini Heverendo I). cnslode perlustraverim neqae ;

vindicasse. It. Kppenauer in Monto S. Micliaplis qiiiJquam ro.

83. Nou ita acquiescnnduni ceiisiii supe riori capi- perire poluit. " Kn ij<itur refcclam undeqtiaque uni-
lali coticertationi, de inteiiierala ulriusi]iic sanctis- cam tot tlctionum scaturiginem, nullo negotio ex-
sitni ciinjupis servati in niatrimonio contineiitia ;
[lursjandam. Majori candore ac sinceritate res lota
quani cuiii speciosis KiHleriaiiis cavillis aliiiuoJsi|iii! rcfcni niquil, ((uam c\ cpislolis familiai ibiis ullro
ioipeti, saltetn sui.'Killari posso adverlereni, seii vc- citroqiie scriplis, qiiarum vcrba exiionimus. Vix
ris seu prajtensis illis piecibus pro conjugii foeeun- cqiiidem induci possuni ut ad ipsius sancti llenrici

ditate, tum vero recta alii|ua. si superis placet! n?tatem citatum codicem perlinere e.xislimem, quam-
prole alicubi insinuala. niliil praHerniittcndum |iu- vis facile admitlani c.t antiqiiioii aliquo descriptiiin,
lavi ad obturanda non soluni helcrodoxoruni scil imo precum formulas, pra-ijiolis (.itiiniis in ciuibus
et audaiioruni, (!atliolicorum obloquontiiim ora, iici; roi carilo vertilur, Snncto ipso longe ve-
insertas,
prius destili qiiam fonlera omiiino dcte.tisscni ex tiistiores esse credam, et iii Gcrmanicis ecclesiis,
quo tam varia, tani diversa, tani paritm conncxa tum praecedenti, cum sequcntibus sa?culis usitatas.

protluxisse, liquido dcmum depreliendcrem. Quem „ ut modo preces alite sunl ab universali Komana el

in tinem tabularia omnia, regesta, necrologia, libros ab aliis ecclesiis recept». Rectissiine autem advertit
chorales Rambergensis ecclesis' c.xcuti curavi, ex- Pottuvius nullum in iis formulis prresidium vulgatae
ploraturus sictibi tara enormi calumniae iu anti- caliimniffi superesse, qitantumvis inde argutari vi-

quioribiis scriptis ansa pra?beretur. Atquehic deniio. deantur Henriciana^ castimoniai impugnatorcs, qui-
pro insigni suo in S. Henricum studio, operam gna- bus bic ultro suggerimus, nullo dissimulato apice,
viter contulit loties laudatus R. P. Rector Nicolaits quidquid vel reraotissimi spargendis exornandisque
Poltit, ex cujus litteris, hoc anno 172.'! ad me datis. calumniis fomentiira pra-buit : quocirca Litanias
rem patentissiine expbinatam faxo intelligas. atque quousque typis nostris id lieri potiiit, hic ex-
ipsas,
l-jce meridiana clarius perspicias, raerum iig- pandimus, sequenti paragrapUo explicandas.
mentum de precibus pro foecundilate circiimferri; LETAN. AD MISS. IN DIE SCO P.\SCIIE.
• prolem » vero «regiam i>toncnon magis quammodo 86. .\pc viNciT, Xrc hegn.it.
e.xstilisse in rerum natura. Rem
ego omnem, prout Xpc imperat.
gesta est, ipsiusmet Pottuvii verbis nude et candide Exaudi xpe. Summo pontifici et universali papaj
proponam. uita.

8i. Ubi ex littcris meis objectas calumoias per- C Salvator muudi. Tu illuiit adiuua.
cepisset, in bsec ipsa verba respondit : t Acceptis Sce Petre Tu illum adiuua.
penulliniis Rev, V., prima mea cura fuit, inquirere Sce Paule. Tu illum adiuua.
in orationem quam quidem malevoli composilara et Sce Andrea. Tu illum adiiiua.
pra-seriptam tingunt, ipsius S. Henrici jussu. ad im- Exaudi xpe. Heinrico a do toronato ma-
plorandam et imiielrandam conjitgii sui fcecundita- gno et pacilico imperatori vita et victoria.
tem, nt scilicet hac ralione impugnare possiut ejus Redemptor mundi. Tu illum adiuua
et sanctse conjugis perpetuam castimoniam. Iiiveui Sce MlCHAEL. Tu illiim adiuiia
in custodia ecclesiae Imperialis librum perantiquum Sce Gabrihel. Tu illum adiuaa.
utique scriptum, ut omnia signa ostendunt, viveute Sce Rapbahel. Tu illum adiuua.
adhuc sancto imperatore. Formam libri exhibet Sce Johannes. Tu illum adiuua.
charta acclusa. E.xtima tegumenti pars anterior re- Sce Stepbane. Tu illum adiiiiia.

praesentat efligiem sancti Petri Apostoli ;

posterior Exaudi xpe. Chunigund w reginae salus et
sancti Pauli ;
paginae sunt ex pergaraeno. Titulus uita.
libri est, Libellls Gr.adu.^lis. Deinde ponuntur Sca Maria. Tu illam adiuua.
Gradualia incipieudo ab Advenlu. Quando devenitur Sca Radagttndis. Tu illam adiuua.
ad Pascha, ponuntur Litania» eadem forma et tigura Sca Gerdrudis. Tu illura adiuua.
litterarum descriptae, quam charta acclusa exhibet. Exaudi xpe. Nobilissima; proli regali sa-
In illis Litaniis postquam
facla fuisset invocatio pro lus et uita.

summo Imperatore Henrico, Cbunigunde

Pontitice, Sce Clemens. Tu ill adiuua.
regina, lit etiam pro nobiiissima prole regali. Sed Sce L"ite. Tu ill adiuua.
manifestum est quod ex hac invocatione calumnia Sce Pantaleon. Tu ill adiiiua.

nuUum habeat pra-sidiura » quod mox paulo ube- : Exaudi xpe. .N. ductori pacitico salus et
rius, ad mala garrientiiim ora comprimenda de- uita.

monstrabitur. Pergil epistola : Sce Maurici. Tu illura adiuua.

80. " Nullam aliam orationem pro impetranda Sce L.\.\'DDEHTE. Tu illum adiuua.
foecunditate conjugii sanctissimi Imperatoris reperire Sce Gereon. Tu illum adiuua.
potui, etiamsi secundam partem Gradualis, varia Exaudi xpe. N. epoet ciinctaeconcrega-
Missalia et Breviaria, tempore S. Henrici scripta, et tioni N. saltts et tiita.
aliqua post ipsius feltccnt liausiliiui, diligeuter una Sce Siluester. i'ii illura adiuuj.
 it'
;;.:j S. HKiMULl IJII'liR.\TOI(IS

adiuua. A typis excusuin, tam rigide per singula excussi, ut

Sce Martine. Tu illiim
omnibusjudicibusetciiucto uibiliutactum reliiiueriui quiii id continuo Bamber-
Exaudi xpo.
uita et uictoria.
seusibus objicerem. luiprimis Litanice jslte, licel
exercitui ipiauorum
Tu illos adiuua. Bambergae bodiedura asservaUe, pro istiusmet eccle-
Sce (leorgii.
Tu illos adiuua. usu scriptic uni videntur, ubi, procul dubiu,
siae
Sce Emmeramme.
Tu ilios adiuua. addit» essent appedationes fundatoris et fundatricis.
Sce Sebastiaue.
Pr;eterea non recte signatur Sauctus, u imperator
.\PC VI.NCIT. .\PC REON^T. XpC
IMPhH.
uiucit. xpc. regnat. a Ueo coronatus, » dum interim Ciinegundi simplex
Rei ref,'uui. .X|'c

reg. regiua; titulus appunitur, quaiiduquideni constet

C.loiia nostra. .\pc uinc. .'spc.

Xpc uiuc. xpe. reg. ambos eodem die a Benedicto PP. Vlll, auno lOU,
Misericordia uostra.
Spes nostra. .\pc uinc. xpc. reg. Romar' Caisareo diademate impostio inauguratos. At

.\uxilium nostrum. \pc unic. xpc. reg. vero Kceleri palmare argumenlum pro existentia

Victoria uostra. Xpc uiiic. .Tpc. reg. . nobilissimae prolis regalis, > aciius intorquere nou
Lui, uia, ueritas nostra. Xpc uiiic. ferme ratiociuio, ad bominem, ut aiuut,
destiti, lioc

Fortitudo et iustitia no>lia. .\pc. uinc. adversus Bauibergeuses couciudens Non minus :

Prudentia et lemperantia nostra. Xpc. uinc. certum est, in iis Litaniis Deum iuvocari pro a sa-
Liberatio et redemptio nostra. .\pc. uinc. lute et vita nobilissimaj prolis regalis, » quaiu cer-
.Vrma nostra inuictissima. Xpc. uinc. tum sit invocari pro vita et pro
victoria S. Henrici,

.Murus nr inexpuguabilis. Xpc. uinc. salule et vila S. Cbunigundte; alque hoc secundum
Defensio et eiiaUatio uostra. .\pc. uiuc. apud vos indubitalum est, quidni igitur et priinum ?
Ipsi soli imperium gloria et potestas per iuimortalia Preces pru cunju;,-ibus ut vivis ibidern ad Deum fun-
scla sclorum aui. duntur, vivere itaqueetiam oportuit n nobilissimam
Ipsi soli laus, bonor et iubilatio per intinita scla se- prolein regalem. » et quo; inde Kceleri cou.sectaria
culorum amen. sunt. Hsac esercitii gratia, uti loqiiimur, a me pro-
Ipsi soli uirtus, furlitudo et victoria per ouiiiia scla pusita erudite enodavit et dissolvit Pottuvius, tri-

scloiuiu auieii. bus rejiionsionibus sic omuia eliicidans, ut babeat

Xpe avui .nos. Ti;k. KLglerus quibus acquiescat. Verba ejus lideliter etiam
KviilE ELEVSO.N. reddo.
Ex 89.
Litaniis Bariiieryensibm incasaum Si Koelerus ex verbis Litaniarum quae repe-•'

§ IX.
suggiltata.
87. Habes modo orbi expositum et revelatum pra.'-
tensum iniquitatis mysteriiiiu, quod iu Litaniis Uam-
bergensibus latere fruslra sibi persuaserunt cunti-
nentiae Heuriciana' uon miuus quam omnis castimo-
C riuntur in Graduali manuscripto. iNoniLissiu.t fROLi
KEiiALi SALLS ET viTA, vult iuferre, ex malrimouio
sanctorum Henrici ac Cuneguudis saltem tiliaiii
fuisse genitam, uon recte iufert. » Eu responsioneui
priinam « Quia verosimiliter Litauiae istai jam aute:

nia, in Romana Ecclesia; tantopere itstimatae, osores teiupora S. Heurici fueruut in usu in ecclesiis Ger-
malevoli. Redditi sunt cbaracteres oinnes, saltem mania;, lanquam formuiae comuiunes supplicandi
quoad lieri poluit, posl eiclusas e typograpbia ab- pro Ponlifice, Imperatore, Iuiperatrice, etc. Non qui-
brevalioues, quas in opene pretium vi-
ais incidere dem diflitemur, illas lelate S. Heurici descriptas sive
sum nou est, cum ex iis conlroversiae caput miuime exaralas fuisse; id euiui lam ligura cbaracterum
peudeat. Libellus iste gradualis oblongus est, angu- illo tempore usitala, quam expressio nomiuum Heu-
stioris forma.-, tautillum superantis columnas bic rici et Cunegundis, pro quibus tanquam vivis sup-
compositas, quibus verba oinnia secundum syllabas plicatur, nobio psrsiiadet sed solum dicimus illa=
:

et lineas adbibita sunt, nullo apice neglecto aut posl erectioiiem ecclesiaj Bambergensis, ex alio
transposito. Tres ferme pagellas implet tota ea Li- .. exrmplari descriptas seu trausumiitas fuisse, addi-
tauia, tot suppositionum et caluuiniaruui materia ;
tis tunc nominibus llenrici et Cunegundis, tanquam
quani iiobis ad libelli normam dividere non licuit, actu reguautium, Neque gralis id dicimus; quia
satis tuit tutani li\'liter rcprcesentas=e, Hubricis lotus Libelliis gradualis (cujus duae suut partes, una
capitalibus, ut vulgo loquuntur, in priina
facie nitide biemalis, altera festiva) est descriptus ex exempla-
depictus est praidictus tilulus, LuiEr.LLs r.HADC.iLis,
ribus in ecclesiis adhiberi solitis, Merito igitur as-
lilteris bodiernae forniK non multuin absimilibus ^erimiis, etiam Litauias, qu* suut pars (jradualis,
praiterE, (;. A et 1). Titulus interior rubris etiam
fuisse tunc aliis ecclesiis coinmuues, et ex illaruni
niajusculis, iitcumque typis nostris e.xpnmitur.
Sic exem|ilaribus desumptas. Igilur ex illis uon recte
litler»' initiales omnes miiiiata- suut, uti et X, quu- intertur, ex malrimonio sauctorum Henrici et Cu-
iiescuuKpie recurrit Obristi Servatoris nomen,
cujus neguudis progenitam essc saltem tiliani, qui sunl
nioiiogranima satis notum e,sse putamus, Eidem lormula sohiiumodo communis, »
iios inlegre liberasse, testari poterunt quiciiiiique 00. Appusite urget Putluvius et magis etiam in=tat
aMtographum ipsum Hamberga- inspicere cum
et bac hoc modo : (juod si contendas Litauias istas nou
•Hitionc conferre dit,'n,iliuiitiir.
esse desumptas ex aliis exemplaribus, sed pro ipsa
«8. 1'orio sdicma ud me IransmisMim, alque liic ecclesia Bambergeusi priiiio fiii-se comiiositas, de-
 ACIA. m
uuis id ila esjf, nuud lunii.ii iioii |iiolja»; sed sic ex A scopos piie.sentes, titi refeil Ditmarus episcopu.'i

ipsis I.itaiiiis osleiido saiictos coiijijge.-, tuiic, .Mer-fburgensis, lilsturiciis synclininus, lihro vii,

quaudo l.itauia^ sciipta' tuciuiil, iiou liaLmijsc jmo- pag. ti7 : Ob recuuipensatiunem fulurani, iui(iiieliat

leu). Uuiu si habuisseiit, iu l.itauiis vel c\|iressiiiii sanctus Imperator, Cliristuiii lia;redein elegi ; i[uia in

fuisset uunieii piolis, sicut expiesse fiiit uouieii sobole acquirenda uiilla s[)es remaiiet uiihi. » tjuod ^i

Heurici et Ouiicf,'uudis, vel sulteiii iudicalus fuisset S. lleuricus ante fuiidalioueni episcopatus geiiuit

sexus, aii sil liliiis vel lilia. .Nain, sicut iu torniula liliaiii, qiiumudo cum veritate dicere poluil, sibi iii

supplicaliouis pro saucto llcnrico dicitiir : « Tu illiiiii acqiiirenda tobole nullaiu reiiiancre .-|iem .' .Noniie

adjuva, » iu supplicatioiiepro3aiicta('.iiiici;iiiide: < lu cunvcntus Patriiin putcial illi o[iponeie: «'Uuoiiiuilii

illani adjuva, » it.i, si tuuc e.\slitisset lilia regalir, dc- uulla spes acquireuda; sobolis iii pruisenti malriiiiu-

buisset dici : v< Tu illaiii adjuva. » Cuin soluui puuatur iiio libi su|ierest, qui paucis hisce auuis, qiiibus lu
perahbreviatioueni ; uTiiill. adjuva, >> qiiod • ill. i iiec niatriuionio vixisti, liliam gcnuisti? » Male igilur di-

illuiil uec illaiii .-iijuilicat, sed e^t iiidillerciis ad gnitali saiicli luiperatoris i-unsiilil, qiii [irocreatiu-

iitruiuqiie ; siguuiii e>t niiod tunc uuii e.vstiteiil ueiii soholis aute fundatioiieiii epi^cii|iatus ilii

tilia,uequo etiaiu lilius. .Manet nuod sit fur- . aflligit.

mula commuuis, quic masculo aeque ac feminui cou- !)3. « Ueinde absque ejusdem Saucti piostitutione
venire possit. Conlirmatur id ex sei]ueutibus fur- etiam asseri non potest, genit.)m ipsi fuisse liliaui

mulis earumdem Litauiaiiiiii, ubi puiutur N. qua' pust fuudationeiii e|)isco[iatus. llle claris et e.\pre5sis

sunl furmuhe cuinuiuues siipplicaudi pru quibuscuiu- verbis, curam celebcrriiiio cunveulu pnesuluni, asse-
que ducibus, episcupis, » etc. verat, sibi in aciiuireuda subole uullaiu su[ieresse

91. « Deinde, » pergit eudeiu leuure Pottuvius, speiii : quis ergo siue nota lam sapieutis et circum-
« etiamsi supplicatio pro .\oiiilissim.\ prole Riio.^Li iu specli Imperatoris dicet illum nihilouiiiius, [lost

Litaniis habeatur, iinde probas quod, prole non e.\i- asseveratiuueni adeo sulemnem, procreasse Uliam.'
slente, supplicatio illa fucrit decaiitata, et iiou [lutius Nisi igitur valida ralio atleraliir, qualis iiuu atferlur,
iu istu casu omissa? Certe, quamvis iu istis Litaniis exigil dignitas tauli Ini|icraturis iit credauius illum
formula supplicatiunis pro Iniperatrice haheatur, ^i veruui dixisse, duiu solemiii coiitestatione assevera-
tamen linperator uondum esset conjugatus, aut eva- vil uuUani iu acqiiireuda sobole sibi remanere spem.
deret viduus, formula supplicatiouis pro Imperatrice Quis auiem illi spem omnem ademit? Quis uisi ille

haud dubie in utroque casu omitterelur. Ita, etiimj-i ipseinet voluutario \oto continentia', in honorem
foruiula pro uobilissima prole regali in Litaniis po- t. Uei eiiiisso, et a castissiiiia cuujuge ralihubito? Po-
natur, piole tamen deticiente, videtur formula illa terat dicere cum Jephte Juci. ii, 35): « Aperui enim
in decautatione Lilaniaruiii fuisse omissa. Nisi forte os meumad Uoniinum, et aliud facere noii potero,

tuisset aliqua conjeclura aut indicium fcBCunditatis quam perpetuam Quid aliud
servaie coulinentiaui.
conjugii: tunc enini iideles siihditi optare, Deoque innuunt verba immediale sequentia, ab Imperatore
supplicare soleut, ut fructus in arbure el geiiima iu iu cuuventu prulata: « Et quod priEcipuum habui,
coucha niaturescat. Potucrunt autem Bambeigenses ac niei|)5um cuin iiiodo acquisitis seu acq'iirendi, iii
id sperare et merito apprecari tam iusignibus cou- sacriticiuiii Palri iiigenitu jaiii dudum secretu meii-

jugibus, qiiorum voluui cuutineutiie ignorabaut. » tis obtuli:» quid, inquam, aliiid iniuiunt verba iUa,
Addere liceat quod proxime formula « N. ductori : quam votum castitatis. quo sanctissimus Iniperalur,
pacilico salus et vita » haud duhie praHereunda sil, juxta cunsiliumSalvatoris;.l/a/t/i. xix, 12:. « se ipsum
Ccpsare ipso e.\ercitibus ini[)erante. Sic alterain pru castravit nro[)ter regnum cieluruin, » et inclinationem
loci Episcopo et priniam pio Romano Pontilice, mmu reliiiquendi sibi siuulem post se, Ueo in sacriticium

iiecautatas soniniaverit alterutra sede \acante. Hu- ohlulit, magiio Abrahauio iu eo comparandus, quod
diernam, et jam tot s;eculi cunslantem Ecclesiffi .. iste paratus fiierit, Isaacuui lilium. sibi pridem na-
praxiui cunsulat l\ijeleru.<, el quai liic diuta suut tuui, immolarc, hic vero s[iem lilii et hifiredis sihi

verissiiua esse perspiciet. nascituri, iutiiiia iuenlis di'votiune, Altissimo sacri-

't"J. Non hic haret Pottuvius; sed allera respou- licaverit? '

sioue seu argumento iustat iii huiic niuduni: « Sine '.•t. llasce qutestione,-. satis cuucisas ac stringen-
nota sanctissinii ac piudentissimi Imperaturis » (liajc tes,ad Kuelerum universas remittimus, ut iu proxi-
praidicala cum Gundlingiu iioii uegabit Kuilerus) mis thesibus suis historicis apta responsa suppedi-
• asseri uon polest quod e.\ suo coiijugio genuerit tet. .Neque tanieu hic desinit Pottuvius, cujiis ha;c
saltem tiliam. Vel eniiii illani
genuil ante fuudatio- tertia responsio cst. v, Si S. Ileuricus genuit liliam
' nem episcopatus Bambeigensis, vel post illaui: ueu- etcuravit pro ea poblicas in ecclesia Baiiibergensi
trum sine uota Imperatovis asseri potest. Impriiiiis iuslitui preces, uti Koelerus ex Litaniis citatis pro-
auu potest dici quod genuerit antefundatiunem, qua- hare velle videlur; moraliler inipussihile e^t putuisse
cuntigit anno vi vel vii post millesimum. Colligitiir in luundo, et imprimis Bamhergae, persuasionem
id ex allucutioue S. Henrici, quam in conventu universalem invalescere, sicut reipsa invaluit, quod
Fraiicofurtensi habuit ad S. Willigisum archiepisco- s.iucti Henricus et Cunegundis in suo matriraonio
puiu Moguntin im et caiteros aichiepiscupos et epi- virgiuaUm ciiuliiieutuiu perpetuu .-ervaveri;il. Si
 IMPERATORIS HO
39 S. IIENRICI
illtislres continenti» imagines ad cultum et ^mita
enim Koelerus tam ?agax e^t ut post sepliDgentos A
sobolem regiam. quu- tioueui palam proponi, actiis rabie et invidia, nititur
annos ei illis Litaniis odoretur
easdem tetris coloribus ob^curare, siciit olim per
modo Bambergenses, qui Litanias illas tempore sari-
insequentibus usque iconociai-lHS Cbristi el Sauctorum imagines ex ho-
ctillenricl decantaruut, et annis
po- minum oculis tollere conalus fuit, ne isti, ex earum
ad luTc tempora, iu Libcllo graduali descriplas,
aliis in- aspectu, ad imilanda egregia Sanctorum illoruni
nes se retinuerunt. sa-pius inspexerunt, et
quomodu, inquara, illi om- facta e.xcitarentur. » Os diirum! mi Koelere, sed
spiciendas exliibneruut ;

nes nibil unqiiamde tali lilia cogilarunt, aut cxinde quod lu in medium temere projecisti, cccleris argu-

collegerunt? rucriintne onines per se[item sa-cula mentis jum abuude superius Te unum ha'c
dilutis.

jacula feriunt, teque adeo petunt qua^cumque hoc

adeo stupidi, ut nullus caperet mysterium, in Lita-
niis recoiiditiim, quod nunc tandem Koelerus mundo toto paragrapho disputata sunt: tute Iioc intristi,

revclaf? Et si Bambergenses, tempore S. Henrici, tibi omne exedendum est; nobis supersunt praecipua
liliam noverunl, et pro ea publice in Litaniis
cjiis sanctissimi Iniperatoris gesta chronologice, pro
precati sunt, quomodo et quaudo potuerunt dclabi nostro institiito, digereuda.
in eam persiiasionem, ut crederent SS. Henrirum et ^ ^ \ Praecipua S. lleniici yesla ad tciniiorum ordi-
Cunegundem in suo conjugio pari conseiisu perpe- nem rceocata, a rcyni jirincipio ad fundatam eccle-
siam Diimbergensem.
tuam servasse continentiara '? »

!lo. Importunus qu.esitor Quo-

est Pottuvius. n 97. Quae ante susceptas regni habenas sauctissirao

modo, inquit, ad idera sentienduin totum imperium, Imperatore gesta suut, cum nec Vitae scriptores nec
et totus late Christianus orbis induci potuit? Quo- Ditmarus aut alii raemoraverint, frustra a nobis
niodo celeberrimus ordo 1). Benedicli S. Cuneguii- eorum ordo requiratur; ab Ottonis III obitu series
dem, post obitum S. Henrici, ad coinobium Confu- nostra deducitur. Neque vero singula scnipulose di-
giense suscepit ut virginem, se deinceps ipsam con- scutimus, sed prajcipua seu illustriora et ad sancti-
stanter ut talem habuit et coluit, si quod
scivit, tatem cseterasque res totius regni et imperii tempore
nescire non putuit, illam in suo conjugio fiiisse ma- gestas spectantia, qna;que a notissimoe Vitae seu
tivm tilia? regalis?Quo swculo, et circa quem annum potius elogii compilatore Anonymo ex parte memu-
memoria lilise istius oblitterata fuit, et ejus loco exorta rataquidem sunt, ast ita commixtu ut niisqiiam ap-
persuasio de virginali continentia SS. conjugum? pareat quo anno alUgenda sint, auctore ad liaec tam
Ex rescripto Eugenii III constat sieculo xii id jain parum attento, ut, ubi annum exprimit, plerumque
fuisse creditum, et legitimis testimoniis contirma- C a recta chrouologia detlecta, exemplum sit in ipso-
tum, Henricum, in toro etiam legitimo positum,
S. met jani dicttE VitiE principio, qiiam in hunc modum
integritatera caslimonioe usque aa tineni vifaj cuu- ordilur: Anno ab incarnatione Domini mi, ab Urbe
servasse: si Sceculo immediate pra-cedente S. IIpii- condita mucclii, Ottcne puero Romu? defnncto, va-
ricus in suo conjugio liliam genuit, et pro ea iii Li- cante regni solio, cum de principe siihrogando age-
taniis publice supplicatum fuit, quis sibi persuadeat, retur, oranium nutu divino, ad eum inclinan-
vota,
potuisse tam brevi tempore memoriam nobilissimaj tur, qui tunc in regno habebatiir potissiinus. • Aher-
prolis regalis apud omnes perire, et fecundos con- rant hic characteres prope omnes: neque enim
juges haberi pro virginibus? Etiamsi in aliquo cun- anno KKM mortuus est Otto III, sed I002,neque
jugio nulla umqtiam appareat soboles, horaines ta- erat annus Urbis condila- 173"i. sed vero similius
men difticulter inducuntur ad credendum. quod tales 17o4; iieque Koraije mortuus Otto iste, sed Paternse
conjiiges prole careant ex virtute perpetiia; conti- seu Paterni, castro Campani» Homanae, in ditione
nentia;; sed id adscribunt sterilitati naturae, aut Ecclesice atquC in maritimo tractu, in ora maris
aliisimpedimentisnaturalibus. Multo minus homines Tyrrheni, ubi alias villa Plinii junioris, teste Hol-
propinqui aelati SS. conjugum scivissent se indiici ad p. stenio, quidquid alii a situ tantillum detlectant.
credendam perpetuam eorum continentiam, si illi in 98. A tali exordio quid in ordine ad digerendam
4UO conjugio suscepissent liliam, quod utique horai- rerum seriem sjierari possit, facile intelligitur: id
nes, a>tati isti adeo vicinos latere non potuisset.
nobis potissiraum curae erit ut salvam rerum veri-
!»ti. . .Necesse est igitur fateri, legatos apcstolicos tatem in rectum, quoad lieri poterit, ordinem chro-
ab Eugenio III, ad inquirendam rei veritalem sa-culu mologiciira redigamus, adjectis nonnumquam et ad
XII Bamhergam missos, uli et multos religiusos ac proprios etiam hinc inde annos revocatis largissimi
discretos viros non potui.sse induci ad credendam in ecclesias et monasteria Imperatoris donationihus
el attestandam integritatem castimoniaj S. Henrici et privilegiis, quorum cum jam scriptores plures
us(iue in Unem vitai, si vel in matrimouio suo gt- meminerint, nobis ea obiter attigisse suliecerit. Cae-
iiuisset Uliara, vel si de illa integrilate castimonia; sareae isti profusae ferme liberalilati a regni princi-
non habuissent ir.dicia, testimonia et argumenta pio intendisse invenies apud Mabillonium in Anna-
certa ac minime suspecta; in quibus pietas Chri- libus Benediclinisad annuin Iit02, pag. lo9, niim. 2t),
sliana possel merito conquiescere, et memoria tam dum aream qiiamdam intra raurus urbis Ratisbo-
illuslris exempli cum solatio friii Sed cura humani nensis Altahensi monasterio dedit; et plura alia
generis hoslis iiidignissime ferat in Ecclesia adeu majora beneticia eidem monasterio praestitit annis
61 AMA. 6«

sequenlibiis, iiiiuiimi iliplomata exhibet ('.lotscnis A lOdV coiislRnatur, ut ex clarissimis eorum t(;\lilius

ad calcem viiiKatissiaup Vila>, a paR. Oo. Nec desunl eviileuterdemonstriitiir, probanlqiie eliaiii adoculiim
Ilciinciana' uiiiniticeiitia* arguinenta opud lliiinliiim soleunitates festorum tolo priino regiii S. Ilenrici

in sua Metropoli Sali^biirgensi, ut vide, pag. I io et triennio celebralDrum, qiiu'. vel ex ipso Dilinaro pa-

atibi : (Ju;e ad \Nt'sliiliali;e seii Saxoniie partes redii- rit.'r eniuntur.

cuntur S. llenrKi piivilejjia et donationes, in aniios |u|. luleiim ipse sic libriiui siiiim si'Xtuiii ordi-

quusque suos iilienus el diliKenliiis distribuit et ac- tiir : i< t*ost s;iliitil'('rum iiitemerala! Virginis par-
curate e.xplioiiil iioster iNicolaus Schaten iu Aniiali- tuni, consiiuimata millciuirii linea uiiineri et in

bus Paderborneusibus, lib. iv, a pag. 302, quod liic quinto cardinalis oidinis loco, ac iu eju-dem quarla!
indicasse satis est VitaS. Meimverci dona potiiis
: initio hebdoniad;e in Kebruario mense, qiii puiga-

ipsa iiuum inslnimenta enumerat. Alia rursus habet torius dicitur, clariim mane illuxit sceculo, et llen-

laiuiatiis M.ibilloiiiii*. paL,'. Iiit uos pra?lixam seriem ; riciis divina giatia rex, anteccssoriim suoruiu uai-

e.xoididmiir. viiin cupiens eiuundarc, sibiipie veniam promerere

'Jtl. Ad Ires priinus regui S. Henri;;i anuos qiiod ajternam, dispositis seciindum suiiiiel placiliim ad
attinet, in iis tautopere laborandum non erit, cuui .. hoc pertinentibus cuuctis, perrexit ad domum
res 60 tenipore gestas salis apposite distinxerit et suam, ubi se corporaliler seuiper solcbat relicere,
ordinaverit laudaliis supra L'ltr;ijec,tensis episcopus et ubi desiderato diu aliuiento paululum relicereliir

Adelboldiis, reruui prope omiiium testis oculatiis ; iit iii nieute ; convocansque ad se omiies regui pri-

hic audiendum omniuo noii piitera Alberici Chroni- matcs, dedit episcopaluni saucta; Merseburgensis
con, duin in ipso solo. lacentibus vetustioribus, mira erclesiic capellano suimet Wigberto. >• Pergit ea
lingi potiiis qiiain vere narrari videntur ad annum indicare Uitmarus quascap. 3 et 4 raemorat Anony-
1003 de Windis seu Winidis populis idololalris a mus, nulli ordini aflixus, e.x cujus sensu priemit-
tempus subjugatis, quorum regibus teuda est lleurici reporlata de Slavis victoria
S. Heurico ]ier id S.

hiijiisnuidi anecdotum applicat Hos populos llen- : " reslitutioni ecclesis Merseburgensis, ut pole quie ex
rirus tributarios fecit, ita ut in omnibus solemnila- celeberrimo voto facta sit, ante eam victoriaui con-
tibus quibus coronabatur, quatuor reges eorum lebe- cepto, de quo mirum est Ditmarum clarius non
tem, quo carnes condiebantur, in humeris suis, duo- meminisse, quamquam ad illud alludere videatur
elogii superius dati versiculis. Ita-
bus veclibus, per annulos quatuor inductis, ad co- tribus ullimis
qiiinam vectitarent. » Fides sit penes auctorem. que ipso illo anno lOOi, aut forte pra-cedenti, ul

Sauiora longe suut quse Adelboldus diligenter com- C alii statuunt, obtenta pr*dicta victoria, quani
est

memorat, res omnes sancli Imperatoris accurate instauratio ista Merseburgensis ecclesia- subsecuta
complexiis ab obilu usque ad
decessoris Ottonis III sit. Sic ad dictiim aunum lOOi loquitur Hermannus
bellum Slavonicum, post primam iu Italiam expe- Coiitractiis Henricus rex Italiam petens, sibi eam
: c

dilionem S. Henrici Acta percensens, qua? utinam ad subjicit Papiam ipsa die qua coronatus est, irrura-
:

linem usque vitse, eadem methodo et fide perducta, pens, gladio et igne perdomiiit unde in Saxoniani :

ad uos transmissa fiiissent ! Vcl hoc dolendiim est. rediens, Bohemian et Bolezlaum ducem Slavorum
quod in apparatu ad preedictum bellum fragmentum cum lota gente subjugavit. n

nostrum deliciat. Non dissimulaverim, totam illam cap. 4

102.
100. Non eum fontem consuluit Hofmannus, duin adornatam Anonymi narrationem, tot miris porlen-
in Annalibus siiis Hambergeusibus a col. 3o plurima tis pallialam, nunquam mihi placuisse, eo prwser-
commiscuit a veritate et recla chronologia prorsus tim, urgentissimo in his adjunctis argumento, quod
aliena, quue ex sola collatione cum Adelboldi dictis Ditmarus, reruni omnium tum gestarum oculatiis

peuitus convelluntur aeque ac hctitia S. Henrici testiset scriptor, Merseburgensis ecclesiw suaj rui-
;

eleclio aseptem Imperii Electoribus, eo tempore et p. nam, bouorum ejus alienationem, ac denium per
multis etiam postaunis in Germania necduin cogni- S. Heuricum restaurationein tam sollicite et accu-
quai uos hic aliis discutienda et refutanda reliu-
tis, rate memorans, de tot miraculis, ibi a Vit» scriptore
quimus. Paulo accuratior est in iis receusendis qua; conglobatis, non memiuerit, nusquam solilus ea
ad munificeutissimam ecclesia? Bambergensis fiin- silentio involvere quaj ad tam eximii benefactoris
dalionem a col. 40 retulit, ut infia pluribus expen- sui gloriam conducere posse existimavit ; ut prodi-

demus. Ad Adelboldiim regredimur, in ciijus narra- gio simile dicendum sit tain illustrem victoriain,

tione prsecipue observanduui quod trium anuorum si sic parta est, ab eo praeteritaiu fuisse. L't candide
>patio, nempe aunis 100-2, 1003 et 1004 contrahat dicam quod sentio : suspicor .\nonymura, virum
qua; alii cuni Ditmaro, ab amanuensibus. nisi vehe- bouum, nonnulla ad S. Henricum transtulisse,

inenter fallor, corrupto, ad qiiatuor, id est usqiie ad qucB forte ad alios pertinenl ; aut certis temporibus
annum lOOo exlendunt ; apud quos prima illa expe- aptasse, quae ipsis non conveniunt. Certe mihi
ditio Italica.a S. Henrico suscepta, dum misera Papia numqiiain suaserit historiunculam, de Sancti me-

in favillas prope redacta anno I0U3 perperam

est, Irutina expensis quain habet cap. 28
ritis in neque :

innectitur, quai ab Adelboldo, Chronographo Saxone magis placet alia de claudicatione narratio, ex apo-
et Annalibus Hildesemensibus dissertissime anno grapho Bambergensi cap. 24 qufe omnia, ut mitis :
 ''•
^3 S. IIENKICI LMPEllATOHIS
A smtm susciperet, unde S. Henricus Hungarorum
sinie dicaw, ceuseo uon tam facile a viris curdalis
.\postoli nomeu promeritus sit. En verbu Incho-
et eriidilis admitteDda.
103. Redeo ad Ditmarum quo post jiim dicfa in feri :

inquietum Bo- Ri:;. (c .Vlii quoqiie miiius consideiate scripse-

seqiiiliir brcvis hiemalis expeditio in
Heiirici rebellis, et runt: Cyselw pulchritndine per nunlios et pictores
leslaum, admisMO in graliam
Steplianum regem accepta, captum Stephauum, ejus connubiiim ex-
fratns Brunonis fu-a ad S.
cujtis iuten-essione in gratiam [letiisse. (JuaJ tamen aspernata sit, nisi abjecto ido-
Hung.iriif sororiuni.
Hisce couneclit qua; ad Cln- loruiii cultu, Christo nonien dedisset. Accepisse
deinum admissus est.

Longobardia a Sancto gesta sunt, conditionein llungaroium regcm, dum venustis-

sas. et iu reliqua
eumque per Alemanniain et .\lsatiam in Saxoniaui sima puella poliretiir, mox cum tulo regiio ad

reducit, Boleslao infestum, quem tuuc haud dubie Christi sacra accedentem, Slephaui nomen tulisse :

hello aggressus est, non eo tauieu de quo jam dixi- Henricum vero, quod Iradita sorore conversioni

mus mcminifse .\noDvniiim cap. j. Melins louge et gentis operaiii navarit, Hungarorjm apostolum di-

espeditionem enarrat laudatus Uitmarus a ctum esse. Ciii fabiila! inler alios asseusi videutur
fiisius

pag. 378. .Vtque hiec omnia rectissime ah Adelboldo Sisrebertus, .\lbertus Krantzius, Joannes Cuspinia-
.
B
aliisque anno lOOi gesta referuntur, ul
citatis nus nun animadvertentes, ex Christianis pridem ;

proinde in Oitmaro agnoscendus sit error, quidquid parentibus, et divino monitu appeilatum Stepha-

Baronius et recenliores pa-sim ei in hae parte niim, id genus pactionem procul habuisse, et Hen-
adhaereaut quo pacto tollilur inextricabilis difti-
;
ricuni ultru, adamata ejus virtule, favisse tam op-

culias in iis apte distiiiguendis qua; duobus istis portuno matrimonio, quod ad religionis in geute
annis 1004 et liii>). a S. Heurico peracla sunt nam jam conversa incremeutum haud parum faceret.
;

Chronographus Saxo ad aunum 1005 nihil liabet (Juamquam dubium non sit, ad plures nondiim
prster invasionem 1'olonioe in quo « proh dolor mul- ! Christo devotos traduceudus, Cysel* fratrisque
tos perdident, cum exercitu secum deferens corpora Henrici pietatem et zelum, ingens momentum adje-
ducum mortuoruiu iude reversus. » Chronicon Hil- cisse, ut hoc propter, et hic apostoli Hungarorura.
desemense eo anno 1005 narrat, Hogem « in parti- et illa adjutricis tidelissima; nomea tueri queat. '

bus Saxouiifi ad tempus (Juadragesim* habitasse, » Ex hoc, ut obiter iiotem, aliisque ejusdem historia*

Pascha vero Aquisgrani celebrasse, quibus adde locis refellenda sunt, quie Albericus ad annum 1010
quas tradit Vila S. Meinwerci, cap. '!. num II, regin» huic Giselse turpia et infanda alfricare ausus
pag. iil.'), de Schatenus a |iag. 372. Uuidquid ve.-o C est.

pra^terea anno lOOb a S. Henrico gej^tum fiierit, id 106. I t de pra-dictis annis duobus 1004 et lOOS
certum videtur, principium citati libri sexti plaue postremum dicam, vellem non ita ea vera esse qua;
corrii|)tum esse, ut ex ipsomet Uitmaro iufra evin- pridem Struvius in laudato supra Syntagmate, ad
cere conahiuiur. solvendum, cui se impareni videbat, nodiiui ita co-
104. Prsemittuut Auuales seu Chrouicou Hilde- pulavit, tom. I, pag. 370 : « Hinc compositis in Cer-
semense ad annum MIV « Et Bruno frater regi.s : mania rebus, anno .MIV ah Italis evocatus illorum
S. Henrici) obteutu domnie Ciske matris ejus terram intravit, et licet aditus probe custodiret
acquisivit gratiam, n quo plaue modu etiam luquitur Harduinus, Veroiiam venit ; iiule Brisiam usque ad
laudata S. Meinwerci Vila luco citatu. Ilecte ha;c, Papiam progrediens, ubi ab oiiini populu benovole
opiuor, istu anno collocautur, at coulra .Vdelbuldi, susceptus et anno MV cummuiii consensu in regem
el aliorum sententiam, » ohteiitu (iisla- matris, » Italia! est coronatus. Hine sedaio et Papieusium
quod ipsi polius « Ciselai sorori » tiihuunt, nupt;e contra Cerma;:uL' cummotu tumultu, in Cermaniam
S. Stephano regi Hungaria-. cujus desponsationis fuit reversus. » Diceres, toluiii fere bienuium te-
determiiialum aunum fiuslra ajuid ^ynchronos ,
nuisse primam illam a S. Ileiirico suaceptam expe-
scriptores quiesivi hactenus. Consuleudi itaque ditionem, quse tumen, testibus.\delboldo et Dilmaro,
fuere .\iiuales ecclesia^tici istius r.-gni a nostro brevissima fuit Imperatur majorem
: uain sanctus
Melchiure bupenus laudato. coucinuati,
luchuter, hebdomadam usque Pascha ad Clusas transegit, ad
^ed qiiitms acquiescere nou licuit, cum ibi scriptor ac rebus celeri cursu confeutis, post coronationem
asserat matrimonium contractum luisse anno lOOIJ,
et turbas Papienses, o Penlecoste sancta jiia aiiiiin
regni Slephani vicesimo, qiue cum Adelboldi alio- devotione celebrata injuriam a Huleslao .'•ibi illa-
rumque narratiune convcnire nequaquam po^sunt, tam tenens mente reposilam, repatriure feslinat
nt potius dicendum sil t^iselain istam, Saucti, et in vigilia S. Joannis iBaptistie) colluquium cum
jurorem, ut luiuimuui aiinu 1004 S. Stephani tha .Vlsatiensibus habuit Post htec rex Muginitiam
lamum subiisse. Magis placeut qu;e adducit lau- venit ibique sulito pietatis Apostolorum
; alleclii,
datus Incholer ad emoliiendas duriores uonnihil solennia celebriter peregit ; d inde iu Sa.xoniam
enuutiatioiies scriptorum Cermanorum, identidem adversus Boleslaum profectus. ut ex tota reriim
iuculcantium pra-dictam Ciselam nou aliis pactis
serie clarissime detur intelligi. primam illam iu
.-•l conditionibus regi
Huugaria" eoncessam, qiiam si Longobardiara excursiouem a discessu ex Bavaria
i-- repudiato paganismo Chri,liaua sacra el hapti- vix totis tribus mensibus tenuisse.
(i!) ACTA. 6(1

107. Miiiu< ilis|ilii'i't, quixl ail iilcin Stiiiviiis px A syiiodiiiii rrcmonicn^pm, dc qiia jam satis di.vinius
Sipeliprlo ail anniirii lOOIi. n niniliio Olldtip dncc, para^iraplio piiccc.lenti, rpliquiiiii anni ini|)Pnsum
(lur.Unni l.otliHriii!;iii> rotniti (oilprtidii, tilio (iodi>- intclligatur bellicis advcrsus |{i)li!slaiiin coiiatilius,
liiili AnlpniiPnsis commis^inm
" ; in (]iio sciiploips qiios itil(;r intcllectis Uildiiiiii Flaudriii" iumitis
alii satis couveniunt. At (]iiod. coiIimm Sinflicito molilioiiihus, quas dcscriliit Ititmarus pag. 38:1,

pfweunte, refert aiino loio, f^piitctn I iiR.ironini, .nnna spiiiienti proximo anno lOuli, ut (pslalur
liaclcniis iiiololatriic ilcilit.mi, ciim siio rci;'' liiiptismo Sigebertus, in eum vprtcrit, ubi qiiip diiobus annis
tiinc primuni iiiiliHlam, ipiod (nl alii ciim Ilolmniinii looii rt 1007. gpsta sunt simul istic coniieclit
perppram sccuti siiiit, ad supcrius diclorum semiiim DitiiKinis, cadem p;.gitia dcniio rcstinKMis qiia- ad
oniuino (•.xplicandtiin cst. l)e cpiscoji.itn li.imhpi- iiuniim Jam dictiim lOOii iicrtinpnt. JhcuIiiis

Sensi ad duos pro.^ime sequentps annos iiaiilo .iccu- Meyerus, in Annalibus Klaiidri», diligcntpr et accii-
ratior disqiiisitio inslitiielur. IIuc proprie pprtinet rate descripsit i|u.t> in bello isto Klaiidrico, nou
svuodusTrcmoniensis, deqiia Dilmarus, pag. 380 (ex eodem sempcr rcruin siiccessu, a S. Hcnricu adver-
principio ciPlora fcrmp collig^s « I'o«iia cst etiam : ,
siis comilpm nosttiim Raldiiinum tentata siint,

in loco, qui Tlirosmiiniiii diciliir, niagna .synodiis, .. explicata ejus occasionc et adiunclis ahis plunlius
ubi re\ cocpisco|)is. pr.npsentibusque ciinclis, plu- satis curiosis. qniR alibi non adeo dislincte enu-
riraa qaestns est saiict;e KcclesiiP convpnipiiti.i, ct cleala reperiuntur : ipsum videsis annis lOO.i, lOOli
eommuni eorumdem concilio biTC slatuit dcinceiis et 1007 : nobis satis est singula ad proprios cal-
probiberi, et optimo nov.i^ inslitiitionis dccreto, ciilos revocasse, ad qiiod nos hic .jiivat Miibillonius
gra\cm pcccatorum suimet sarcinam relevari, anno pag. ISi), dum ex diplomate aniii loon ostendit ha-
UomiuiciP Incarnalionis mv, anno aulcm Domini bitum eo ipso iinno iiiter S. Hcnricura ct rcgcm
Heiirici II regnantis quarto, in die Non. .Iiilii. » No- Kraucio^ Ilotbertum, colloijuiuin, quu labcfacta uou-
mina episcoporum, et qua; ibi ordinata siinl ex nihil amicitia rediulegrata est. Videatur idem
nostro codice ms. supplevit Leibnitius, aut potiiis .Mabilloniuspag. 188, num. 88 et 80, placitum regis
amiiniieusiiim eju.s aliquis, ciijus inadverteiitia memorans pro Italicis monasteriis.
factum ut relict.i sit prioris cditionis notula, « deest 110. Ditmarum deniio sequimur. apud quem,
decieliini .synodi Tremuniensis, » iibi decreta ipsa « pacilicatis tunc [lartibiis his, generale conciliiim
omnia immcdiate pra-misja sniit. Sit 1jo>c prinia in Krancfort a Uege ponitur, » in quo episcopatus
Vitw S. Henriciperiodus. Bambergensisdiu ante raeditata institutio et varia>

§ XI. Episcopalus Bamheigensis n snnrtis Ilcnrico ' diflicultates in eo concilio agilata>. cuique salis
et Ctniegunde fundatas. oi)via> sunt: id hic qiia^ritur polissimum. gestane
lOS. llic nohisoccurril sanctissimi juxta ac munifi- pa umiiia sint anno IflOli, an 1007. in quo auctores
cenlissimi Iniperatoris nionumeiitum longe pri-pstan- a!que ac in primo Sancti bello Ilalico maxime dis-

tlssimum, nova> ecclesiap calliedralis a fundamentis sidentes invenio. DitnVaro res suas non satis chro-
erectio et locupletissima dotatio, Sanclo ipsi fiinda- nologice distingiiente, Baroaius sic annum lOOti.

tori non curarum, inolestiarum, quin et

miniraa iiicipit : « Anno Christi Redeinptoris millesimo sexto
bpllorum materia; diiiu a proximis episcopis Her- Indict IV, celebratur in (iermania synodns Kranco-
bipoleiisi et Eystettensi, ad nov;e diivcesis tines de- fordiensis, in qiia inter alia ibi traclatum est de
termiiiandos, griives suborlie snnt diflicultates, tum ecclesiaRamhergensi erigenda in calhedram episco-
vero a sanctissimae conjugis germanis fratribus palem. Agit de ea pluribus Ditmarus, i etc. His op-
odia, invidi.T?, iiisidio?. bella etiam coinmofa snnt, ponit Pagius ad eumdem annum litteras Joannis
qnod iipulentissimum patrimoniuni, imo et dos ipsa Papa> tuniu IX Concilioriim recilatas, in quarum
sororis Cunegundi assignata, qiiaui ad se redituram line legitnr : « Scriptum per manus Petri notarii et

.speraverant, prodige, ut ipsi luquebantur, ditandis r\ scriniarii S. H. E., in mense Junio, Indict. v : id

canonicorum monacborumqiie congregationibus di- est, anno Christi sivii. Qiiod privilegiura
inquit,
lapidaretur qu» quousque invaliierint, suis infra
: magnus, Episcoporum nnmerus in synodo Kranco-
locis iusiuiiare non pra>termitteinus. At enim biec nofiirt habita unanimiter laudarunt, et suissubcri-
omnia superavit S. Henrici castissima religio, plionibus corroborarunt. ut in tiue landali rescripli

iuconcussa pietas, et explorata animi fortitudo. apostolici legere est. Quare subdit, conciliiim illud

quibus arinatus virtutibus et dio^cesim ecclcsia? su.t' non hoc anno, iit Raronius putavit, sed sequenti
Bambergensi viudicavit, et ingratorum aftinium congrcgatum, » etc.
conatus, .si noii merita ullione, salteni (^hristiana 111. Non male pro aliqua parte Baroniiim cor-
loleranlia compescuit. Fundaliunem ipsani, ut rexit Pagiiis, in alia non minus ijise corrigendus.
pra>cipuuin operis sui argumeulum, multis capilibus Quoniam ambo ad omnia, tjccasionc episcopatus
complectitur Vit;e scriptor anonymus, sed e\ qiio. istiiis longiori tcnipore tractata, iion satis attcndisse
ut supra abunde exposui, ad chronologicam sericm videnlur; sumpta, iiisi vchomenter fallor, ex Dit-
nihil magnopere elicias, ut adeo bf£c aliunde eruenda maro prima perturbatiouis ansa, qui in annum
et componenda sit. quodammodo nnum eumdemque confudit, qua; in
109. Ordo rerum apud Ditniarum exigit ut post duos diversos certissime distrabenda suut. Svno-
 08
S. HENRICI IMPERATORIS
67
1006 recte A niatris Ecclesia. augmentum annullare cum nugi
Francofm-tensem .liquam anno
dum gerula legatione praesumpsit Si quando autem
utpote quam illo
consignavit laudatus Barunius, dignatur suscipere,
admiron- episcopus venire et promissa
anno^alis accurate describit. Ditmarus,
paratum me ad omne quod vobis bonum videtur,
Palres concilu demis-
dam illam sancti Henrici erga
procul duhio inveniet. » Sequitur proti-slatio Hen-
merito extollens, ut qui se ad eorum prdo?
sionem
prcestiterit, rici episcopi nomine facta ; Finitis talibus allo-
prostraveril, pari humililate
aliaque
quiis, Bernigenis, antistitis Henrici Wirciliurgensis
diximus in eo defecit Baro-
leclori obvi.i :
]na> il,i

praHermiserit, ad quam capellanus stirrexit : propter timorem regis senio-

nius quod alleram svnodum
pra-paratoria dici potest. Pagius vicis-
rem suum huc non venisse, et detrimentum eccle-
prior quasi
non male sia' sibi a Deo commissffi, in aliquo lieri nunquam
sira, ex allegato Joannis PP. diplomate,
Baroninm laudasse testatur, et obsecrat cunctos praesentes
pupnavit pro synodo anni 1007, sed
quasi omnia eodem anno com- per Christi amorem, ne talia lieri, ahsente eo, fulu-
perperam arguit ;

prredicli episcopatus erectio- tum e.xmplum paterentur. Privilegia ejusdem

sihi
posita sinl, qua» ad
Yaleat hic, si us- ibi alta voce recitantur. » Sed hoec nihil obfuisse
nem explanauda occurretunt.
tempora, et concor- jara diximus, quo minus rex sanclos volis suis po-
quam, para>mia; distingue
tomo I.\ Concilinrum tirelur nnde postmodum "
: Henricus antistes,
dabis scripturas, quas citato
sola rerum exacta distin- auxilio confratris sul Heriherti, rcgi gratiam et im-
nobis exhibet I.ahbeus :

totam elucidabit et forte di- pletionem sihi placitam acquisivit. »

clio controversiam
1 14. Hfficomnia vel anno 1006 exeunte, vel suh
rimet.
112. Tria istic instrumeuta refernntur hoc ordi- principium anni 1007 transacta esse oportel, quando
ne : Primo
« loco C.oncilium Francofordiense de B gloriosissimus res Henricus, voti compos ef-

ecclesia Bambergcnsi cathedram episcopalem

in feclus, duos e capellanis suis, Albericum videlicet
anno Domini MVl. tcmpore et Ludovicum, adjuuclis Henrici Wircihurgensis
erigenda, celebralum
Joannis PP. .WII, » quo loluro acceptum est ex episcopi litteris, Romam usque direxit, qualenus
Dilmaro. Alterum instrumentnm loco non suo repo- hic hcne incepla, in melius prolicerent auctoritate

nilur. nec verum titulum pr;efert « Acla ejusdem : Romana. » Narrant haec Anonymus in Vila plurihus,

Frar.cofordiensis Concilii ex tabulario ecclesia» Bam- cap. 10, et inslrumentum Bambcrgense, quod
hergensis. » Quod subfequitur « diploma Joannis proprie rei adimplels; relatio dici qua
potest, in

PP. .WI, B ad justum rerum seriem videtur secundo potius vera actorum siibstanlia quara temporum
loco reponendum ordo C series exposita est, ipsam in hunc modum concipi
fuisse ex quibus hic rectus
conficeretur. Speraverat S. Henricus emolliendum oportere existimo. Compositis inler S. Henricum et
a se Henricum Wirciburgensem episcopum, iit antistitem Wircihurgensem controversiis, legati jam
commutatione aiiqua facla, a diceccsi sua partera dicti Roraam missi stint, ut testatur Poulifex « Pro :

avelli sineret, qua? verum

Bambergensi tribueretur : qua ralione Henricus 11 glorississiraus rex nuntios
iste alias conditioiies apposuerat Sanclo minime suos ad nos direxit, qui nohis hfec omnia dicerent,
gratas, et, ne ad indiclam synodum venire cogere- et nos hac sede contirmanda interpellarent. »
[iro

tur, alio, Coloniam opinor, ad S. Herihertum pro- I.egatur Pontilicise reliquum, ex qua patet
Bullas
fugerat, sic ut eo ahsente gesta sint omnia qua; henigne auditos fuisse, remque omnem Joannis PP.
Ditmarus ihi commemorat, et ex quibus manifesle aiictorilate corroboratam; diplom.i vero expeditum
datur intelligi, in eo primo concilio id pra^cipue «per manus Petri notarii et scrinarii S. R. E. in

actum, ut nihil ohstaute Henrici Wircihurgensis mense Junio Indict. v, >< atque adeo aniio 1007, qno
tergiveisalione, ecclesia Banibergensis in cathe- demum haheri dehuit syuodus illa Francofurtensis,
dralem erigeretur, cujus < cura pastoralis Eherardo de qua instrumentum Bambergensc meminisse dixi-
tunc Cancellario a Rege commilteretur » id quod a mus :

(^oncilio oblinuit, prapeunte Tagmone, « et cunctis 113« Auno Dominicce Incarnationis mmi. In-
praesentibus ejiis sormonem tiinc aftirmaiilihus et dicl. V, Kal. Noverahris, reguante piissimo ac sere-
subscrdii nlibus : » sic tamen ul Eberardi ordinatio, nissiino llenrico secuudo, anno regni sui vi. pro
qua" ihi a Dilmarn siibjuiigilur, ad sequenlem annum statu et augmento sancta; matris Ecclesia;, in loco
dillercntiasit. Franconofurt dicto, magna synodus habita est et
113. Audiatur sancli ipsius Iinperaloris oraiio : celehrata : » non jam, iit innuere videtur scripti
1' Oh lioc serenissinia veslrimet Palrum totius auctor, ad agendnm de episcopatus Bamhergensis
synodi) interpello pielalem, ne absentia ejus (Heii- ereclione, sed,quod pra>postere ohservavit Anony-
rici Wirciluirgensis), qui per me voluit ohtine-e mus, cap. 12, ut dehita cum veneratione privile-
«

quod milii non licuit luiic concedere, propositum gium hoc Sedis Apostoiicse susciperetur. » Sic hahet
volunlatis me.-e queat impedire cum in haculo apud Labheum
: clausula : « Quod videlicet privile-
ejus mutua> cnnlirmalionis signo clarescat, hunc gium venerahiles Patres in supradicta synodo
non propter Dominum. sed oh dignitatis nullatenus Franconofurt habita, generali concilio consistentes,
adipiscenda- dolorem fugisse. Moveat omnium corda summa veneratione legendo suscipientes, et Apo-
pra"senlium, quod pcr amhilionem suam sancla- stolica! aucloritati obedieutes, devolis mentihus
C9 ACTA.
siib?cribendo laudaverunt, communiterqtio corrobo- A episcopi, et Uitniari ipsius successionem referl ad
raveriinl. " Si'(]uuiilur nomina ('piscaporuiii (|iiiii(iiit; aiiiiiim loon. Vciba ejiis sunt : « Wipertus Merse-
el tri^iiila, «iuos inler oniissum suspiror Ilciiiiciim biirgeiisis episcopus obiil, cui Tliielinarus siicces-

Wircibuigenseni, qui tricesimiim sexlum iiunirriim sit. " Ditmarus vero ipse pag. :i8.'> sic lialiet : <' Mic
compleret, quol ei concilio episcopos iiiterfuisse vir veiierabilis (Wigbertus, seu Wicbertus quinqtie
pronunlial Legcnd.i, citato cap. 12. Atque eo ordine annos in episcopatii et sex hebdoniadas |et dies
ad justos calciilos revocala e.xistimo qure ad funda- quiuqnc sedil tlebiliter sn?pe peracta coufessione,
:

tioncm ct coiiliinialioiiem sedis Bambergensis gesla et ab episcopis Wigone ei Henrico, in extremis eum
et transacta sunt, qua>que, si a Pagio juiiiore obser- visilaiitilius, percepta reniissione, ix Kal. Apiilis,
vala fuisseiit, in lireviario Pontilicum Homanorum, feria tertia, iu Merscburg de liac luce ad Cbristum,
tom. II, p.ig. 28o, falsi arguendum uou erat Itam- ut spero, felix migravit. »

liergense instrumentum, de quojam satis di.^iimus ;

(18. Ciim his confcr qiia; ex ipso recitavimus
t't e.\ quo Auonymi caput 10 acceptum videtur, aut paragrapho Id, nuin. l(i|, ubi expresse asserit
vice versa. « quarta' initio hehdomaJii' iu Febrii.irio (S. Ilen-
IKi. Sic conciliari posse existimo, quM alias im- ricum" dedisse episcopaliim sinclic .Merseburgcnsis
plexissima sunt, .\non\mo in cbronologicis semper ecclesifp capellano siiimet Wigberto, » et ultro con-
titubante. quidem geminas synodos;
Agnoscit hic licies, non potuisse Wigbertum cathedram illam
at, dum primam vull esse]de qua agit instrumen- conscendisse anuo lOOo, si totis quinque annis, sex
lum Bambergense, necesse esf synodum pra-parato- hebdomadibus, et jdiebus quinqiie eam tenoerit,
riam, in qna S. Ilenricus litem suam adversus adcoque inilia ejus omnino retrabenda esse ad
episoopum Wirciburgensem evicit, habitam eodeni menscm Februarium prioris auni lOHi. .Ne vero
anno lOUT, circa Kalendas .Novembris, qno jam duliiiim in hac re superesse possit. rem apertissiine
supponitur a meuse Junio obtenta a Joanne Pl'. denuo evincit Ditmarus ipse pag. 422, sub iinem, his
episcopalus ipsius conlirmatio, qua» quo pacto com- verbis « Iste annus quo hunc attitulavi librum
:

binari queant prorsus non video. Fuse de hac re, (attilulavit autem anno 1018) nativitatis me<E qua-

ferme ad normam nostram, agit Hofmannus a cnl. dragesimiis vel paulo amplius; in mense vero Aprili
40, sed nodum liunc intaclum nescio an studiose et v Kal. Maii, decimus ordirialionis nieas iiitroivit

pra^teiierit anno 1007 ordinalionem Klierardi re-

: anuus » adeoque completus erat nonus, ipso illo
;

cte consiguans: quidquid Uitmarus uno tractu con- mense Aprili inehoatus, postquam, nono Kaiendas
nectat inseratque omnia synodo anni lOOii, qna C Aprilis seu sxiii Martii ex hae vita novennio ante
ratioue res supra ab eo confusas diximus nam migrasset pra?dictus Wigbertus, ex quo, per idem
:

liiijiismodi consecrationcm pra?viara episcopatus successionis lilum ascendendo, iterum aperte cou-
ipsius a Pontilice contirmationem exigcre, in coii- sequilur, Wigbertura obiisse anno 1009, ordi-
fesso esse plane arbitror : facile interim piitiar, dis- natumqiie fuisse toto ante quinqucnnio, an. 1004:
tinctiorem ab alio solntionem adduci. Porro quse ad et quod demum inde concluditur, librum sextum
opuleutam dotationem et splendorem dictae toties Ditmari, male, ut ejus termino ntar, anno illo MV
Kambergensis ecclesise a Sanclo collata sunt, non ' atlitulatum >
esse. His ita positis, prseli.xam nobis
incuriose recenset Ilofmannus, col. 43; ciijus lidei teraporum seriem prosequamur.
reliqua commilto, qua" de ejusdom oflicialibus atque 110. Ad annum 1007 vel 1008 passim refertur
imperii electoribus operose extra rem nostram
sepulcrum sancti< \isio S. Henrico Ratisbonte ad
congessit. Wolfgangi oblata, de qua Anonynius cap. 2, qua- y<

S .MI- Prosecutio a constabilia ccdesia Bamber- que suus olim in moribus institutor adstare visus
yensi ad suseeptam Romx imperii coronam a est, et hnjusmodi verbis compellare Inluere : ••

Bencdicto PP. VIII. diligenter litteras in muro, qui est juxta tumulum
P
117. Hunc paragraphum ordior a solutioue alterius meum, scriptas. Erat autem ibi, sicut videbatur,
intricatissimi nodi, ex qiio nuper dixi, Ditmariani scriptiim solummodo POST SE.\. » .\on diflitemur,
Cbronici apographa, tum mss. tum edita, apcrli eo anno 1007, teste Chronographo Saxone, et
erroris revincenda, in altacto istic capitali puncto, Ditmaro ipso, si consequenter loquatur, Dominicam
quod gesta S. Henrici ab .\delboldo, Chronograplio resiirrectionem in ea civitate celebrasse S. Heinri-
Saxone, Aunalibus Ilildesemensibus antiquisque cnin. quo tempore celebre vaticininm potuerit intel-
aliis anno lOOi rectissime innesa, a Ditmaro istic ligere at sna perperam hic disposuit bonus .\no-
:

sub libri sexli principium ad posteriorem annum nymus, qui melius ad ipsum regnum, quam ad
lOOo longibri quidem phrasi sed disertissimis ter- imperii coronam respexisset; nam hauc suscipere
rainis revocentur : id qua ratione ex ipsomet Dit- liberiim Henrico fuit. dum voluit. Ca?terum, utcum-
mari Chronico demonstretur, vel unicum exem- que vaticinium accipias, in ipsa Vita satis exposi-
plum, ut non expendam, perspicue
cietera hic tum est, et pro rei exigentia probatum, ut hic usui
evincet. Laudatus Chronographus Saxo eum anti- venire nequeat argumentum mere negativura, quo
qnis aliis et recentioribus passim, nullo, quod Leibnitius aliique perpetuam utriusque conjugis
sciam, refragante, obitum Wigberti Merseburgensis S. Ilenriei et Cunegundis servalam in matrimonio
 *-'
-, S. HENIUCI IMPEKATOniS
locupletasse liberalis.imum im-
vimniUlem auM snnt, quo,1 Ditmarus A rum ^bi c.Dobium
imi.ufznaro
mcmi- jieratorem, qua» omnia luculento diplomate confir-
•
•

aut alii cocPtanei non satis exprw?e ejus rei

pxistimanius. mavit an. 1015, ut vide apud eumdem nruscliiutn
nerint sed eam jam satis vindicalam
:

mi- citata pngina versa.

Pra-diclam visionem ignorasse Dilmarum,
niliil

minime faciturum, qui simi- t2?. « Mix. Rex Nativitatem Chrisli Salzburg,
rum est, ipsam alias
reve- vero Augustburg peregit, » verha sunt An-
l^m alilii conliflisse nartat. nec ah hujusmodi
Piischa

lationihus ahhoiret, ut cx sola jiag. 387

iiliatenu< nalium Hildesemensium. Chronograpbus Saxo lotus
est in describendis anni istius calamitatibus; insolita
ahunde perspicies.
nerape aqiiaruni refusione, saiigiiinis gutfis, qua;
120. Adannum 1008 spectat helliim .Meten?e .seu

Trevirense, de quo ita ad bunc annnm Chrouogra- Uominica Palmarum vestimenlis bominum instilla-

phus Saxo < Adalherto cleiicus

:
repiiiie fraler, lepi veriut; de obscurato sole, et incendiis insolifis, qua-

/actus adversarius, abominationcs multas concilavit omnia pesfilentia et morfalitas graves secutoR sint.
conira ouine jusetlas: Treviiim sihimet cum .-.uis De cpfero iis proeterifis quae ad S. Henricum spe-
seqiiacihus mancipavit, sicqiie discessil. Quod, i-iiiu clant, Ditmari in episcopatum iVersehiirgensem sii;:-

rex comperisset. suas illico ropias colligen.s adve- cessionem, de qiia nuperrime di\imus, accurate

iiit, i.otharingos sihi resistentes Palatio ohsedit, se- notat, cui et Paderhornensem S Meinwerci institu-

decim hebdomadas ibidem fnciens. » Belli c.Tiisam lionem adjungere poierat, qiia? in dictis Annalibiis
memorat Ditmarus. pag. 38i « Rex autem ut bnc : llildesemensibus et in ejus Vita satis describitiir, in
andivil, prioris non immemor, in germano cjusdem qua et illa pro boc anno balies, quse a S. Henrico
Thiedrico iinn iirii'meditat;f consliliilionis, uvorem pra>clare et largitale regia gesfa sunt. Difmarus.
dilectani, cactcrosqiie suimet lamiliores, de epi-co- pag. 388, tradit < regem varias occidentaliura men-
patu eodeni impelrando sollicitos, spievil, ct Mein- tes probasse, commoverenlur, sedare
et, ne solito

gardo, \Villigisi archipr.Tsulis canierario... eumdem tentasse, » ut pote cujus perpeluam curam fuisse
dedil. Propter hoc subdolse generationis luror aceen- ostendit, subditis omnibus ciijuscunque sexiis ef
ditiir ; >• uhi bic Ditmarus et alihi sippius insinuaf oidinis henef.icere, ct « ad indeticienlis coronam
ingralonim S. Cuneguiidis fratrum in S. Henriciim honori:; siililato timore properare, ad quam capien-
odium. quod in ecclesias, et maxime liauihergenscm dam in ilineribus et aliis necessitatibus maxime la-
profusus videretiir ; ea iiimi? rrli^iose dispergens, horans, aniicos fecif sibi inimicos, juste eosdem exo-
qiiibus ipiii avide inbiabant, adeo iit Henrico, fralri sus : » quod est dicere, persecutiones passum propter
alleri. ducafus liajoaris ahrogandus fuerit, quem C adminisfrat^im justitiara. Alias biijus anni donaliones
tamen postmodiim cum sancti regis grafia recepit, videapud Cretserum, pag. 69 et 71, quihus alias ad-
.\dnecfi hic pote.tt, qiiod ad istum aunumnolaxit jungif (];hroniconanonymi c.Tenoliilai Scbutterani
Alhericus, n Jopiliam ji.xta l.eodtum » dedisse Hen- ah alihate Joanne Fiiderico Scbannat, in Vindemife
rico Virdunensi episcopo sauctiim imperatorem, in sufe lillerari.-p collectione prima, recens vulgata.
ecdesias semper et uliiqiie munilicum. quod in eo opere, ordine qu.irfum recensetur.
121. Neque vero prfeteriri hic potest Montis rao- 123. Annnm 1010 sic describitCbronograpbus
iiachorum prope Bamhergam celcberrimuin coeno- Saxo : Heinriciis rcx, in expeditionem suas con-
hium, de quo plurilius in Vita S. Ottonis locuti sii- traliens copias, Bolizhivum Pdlonia" qua?situriis, sed
miis. boc eodem aniio a sancto imperatoie, " ejusqun quo velle diiceh:it minime pervenluriis, gravi in-
conthorali S. Cliunigunde Palafinissa ef iiiiperatrice. griienle a^gritudine, media reverlitur via... Theo-
in lionorem S. Michaelis Archangeli fundatum. iina doricus .Metensium episcopiis, dotem et patrimo-
cum ijiso feie episcopatu .niimbergensi, x inquit niiini regin.s Cunigiindis, qu;r soror erat sua, Ba-
Briiscliius de Mona.steriis pag. 87 ; addens u funda- venbergensi Ecclesise dolens delegari a rege, contra
lionis rationem, » quod sancto, i in secretiori quo- ipsum rehcriat. " Ha^c ipsa paulo lamenlahiliu s de-
dam sacello devotius aliquando oranti, ajiparuerit diicitDilmarus, pag. 388, nunnullamiscens et trans-
Micliael arcbangeliis, qui femur regis tangens (unde ponens, qiia' vellem paiilo accuratius disfincta; nam
laiidus factiis csse
qui rei-tns ]irius inccs-
lcgitiir,
nisimullum falb.r, bellum adversus Boleslaum, qiiod
<era', F.vangeliumque Cudicem osciilandiim ei por-
;,
sequenti pag. 389 prosequitur, alteri Mosellana» ex-
ligens, in Ii.tc verbaeum consolalus sit : « Nefimeas. pedilioni, quse ad annura iisque I0|| tenuit, isfic
electe Dei, velociter siirge, atque hoc signiim pacis piaemittendum de qua ad rtictum annum ii.xi
erat,
diviniliis tibi transraissum suscipe, Deiqne cultum sic loquitur (Uironograpbus Saxo • Kex Metensem :

strenue propagare perge. Posfea ex Apulia in Cer-

urbem pra>dirtumqiie Theodoricum episcopum tan-
maniara ifeliciter ihi confecto belloi redeunti, <-t
diu obsedit, quousque mediante jtislitia, pax inter
apud Cassinense monasterium ex calculo decum-
eos convenif. • Ncque tamen difliteor, resumi po-
benti. •> etc. Siidahil alfalim qui Bruschiana h.-ec fuisse non semel varias illas excursioues etenim suli ;
omni apta componat cum signalis modo coenohi totius narrationis tinein, pag. 390, sic habef Ditma-
istius exordiis. I)c claiidicatione S. Henrici, ejusque rus Hex iterum occidentales invisit regiones, et
: (.

verosiniiliori cuusa jam salis dictum est id sane

: lluctivagos bahilatorumanimos sapientia» freno edo-
contio\prtii:eqiiil, pra^diis mullis ac latifundiis
ca- mans, natale Domini festiva jucunditate in Palthi
73 ACTA.
celebravit, » quo: oninia an. 1010 lieri omuino inin .\ Suncliim a qiiibus annus incboatur, n<'iii|ie

potuerunt, sed ut minimumsignant tinem anni 101 1, • aii. Mxi in Franlicnavord, et « uxii in Tliorn-
qucm mox sulisecniitur dedicatio ccile^ia' Itamber- burg, » quo praidicla dedicatio vcre ibidem consi-
gensis. Ad annum 1010 revoca instauralinneni nin- guatnr.
nasterii S. Maria- Halisliona", de qua agil Mabilln- 1211. Kx liis denuo patet, quod siifira uon siMnel
nius paR. ".ilS, num. iii. di.Ni, in ordinandis temi)oribus Ditmari chronico
124. Porro ccleberriniam eam dedicationein non caulissime utendiim. I)e cetero rcliquo.s sancti im-
an. 1011, ut cum Raronio plures signant, scd an. peratoris labores in componendis rebus imperii,
1012 accidisse probant Clironographiis Saxo, Anna- ciijus partes omnes (puitannis histrando ignorare
les Ilildesemenses, et vetcres alii cum llolmanno, non poterat ; ct pace cuiii Slavis, aliisque lioslibus
quidquid liic repugnet breve Clironicon Wirzibur- coiicilianda sollicile imiiensos, fiisius meinorat lau-
gcuse apud Baluzium. Notanda vero Struvii in rclius datus toties Uitmarus toto reliquo libro sexlo, ubi
nostris imperilia, qui, postqaam pag. 38i episcopa- pag. 397 ingreditur an. 1013, quo Epiphaniam
tus Bambprgensis fundationcm perperam tirmatam. Alstidi celcbravit Henricus, Piirilicationem sancta!
ait a Joaiine PP. .\.\H, paulo post iueptius subdit ; Dei (icnilricis iuMagdeburg, < Pascbale vero festum
B
« etiam episcopatus prffsente Benedicto VI II
Iste cuin Meinweico, sibi admodum familiari, in Patbe-
Papa, peracta templi majoris constructione, anno brun digna veneratione percgit, Pentecosten autem
11X11 demum fuil consecratus. > Melius doceri pu- nobiscum,»uempe in Merseburg in cujus vigilia Bo- :

terat, si ad Ditmari verba quae recitat, tanlillum lezlavus, cum securitate obsidum apud se relictorum
attendisset. Ita loquitur dicta jam pag. 390 : venit etloptimesuscipitur sic ut tutaexeaparteomnia ;

« Peracta in civitate Bavenbergensi ecclesia ma- reddere voluerit Henricus priusqiiam meditatum iter
jore, cum natalitiiis Regis dies esset, el xxxvjam Italicum ingrederetur, ad quod per id tenipus res
inciperet, Nonas Maii omnis primatns ad dedica-
ii disponcbanlur. Non fuit anniis iste Fuldensibus
tionem istius aula; ibidem cougregatur, et sponsa multum Bronnag abbas de-
propilius, quippe quo
hsec Chrisli per manus Joannis patriarcbift de Aqui- ponitur, et tiinc hoc monasterium, confratribus late
leia etaliorum plusquam ssx episcoporum dedica- discedentibus, a priori stalu mutalur » quoe paulo :

tur. » .\ddit Clironographus, « xxxvi episcoporum durius, jam dicto an. 1013, a Chronographo Saxone
ministerio consecratam, • quibns cousenliuut Anna- exprimiintur, his verliis o Rex stiiltorum deprava- :

les Hildemenses in his vero omnibus nec verbiim

: tus consilio, p^uldensis monasterii bona mirabiliter
unde quis colligat Benediclum papam ei dedicationi c diripuit, " etc. Sed haec mitiiis explicata videantur
interfuisse, qui verosimilius necdum electus erat Mabillonio pag. 2.^2 an. 88.

dum ea caeremonia perageretur : utrum vero in 127. Pergil Ditmarus ; « Rex autem ad occiden-
Germaniam isto anno venerit, infra explorare cona- tales pergens regiones, iter suuni in Longobardian»
bimur. disposuit, et iterum ad nos repedavit ; et inde
123.Subjungit Ditmarus • Post hffic synodus : XI Kal. Octobris discedens, per Bavariorum lines

hic fit magna, in qua Gevehardus Ratisbonensis ec- atque Suevorum, usque ad locum qui dicitur... pro-
clesis praesul ab archiepiscopo suimet arguitur, et peravit. Huc exercitus undique confluit, et hinc
Mctensis ecclesia; praesul Thiedricus a rege increpa- usqne Romam
Rex sine omni scrupulo, regina comi-
tur, eo quod epistola suimet hunc injuste apud Pa- tante, venit. » Sequuntur nova Boleslai scelera,
pam accusaret : sed haec omnia et multa alia consilio et occulla- adversus S. Henricum machinationes,
prudenti sunt tinita... Completis omnibus in orien- quae tamen minime impedivere quo ininus rebelles
tali Francia utilitatibus, Rex Merseburgensem revi- sibi Longobardos in ordinem reduceret ac demum

sit civitatem ac ibi sanctam Pentecostes solemnita- in urbe imperiali corona insigniretur. Sed his prte-

tem celebrat, el in primo mane Dominiceediei, qua mittenda sunt, si quoquam pertinent, quae sub iinem
sanctus Apostolos replevit Spiritus, Tagmo archi- libri sexti, plane aliud agens interserit Uitmarus
episcopus intirmari coepit, qui paulo post v Idus pag. 399 de adventu, ut aliqui intelligunt, Bene-
Junii non obiit, » inquit idem Ditmarus, <i sed ad dicti vm
in Germaniam, propler intrusioncm, ut

Christum, quem semper amavit, laetus abiit. » Ha-c putant, cujusdam (jregorii. Audi ipsum « Namque :

omnia hic sub unum conspectum exposita volui, ut Papa Benedictus Gregorio cuidam in electione prte-
manifestius pateat dedicationem ecclesiae Bamber- Ob Loc
valiiit. iste (quxritur quis ?) ad Nativitatem
gensis asserto a nobis an. 1012 contigisse, quo cer- Dominicam in Palithi venit cum omni apparatu
tum est Tagmonem obiisse, testibus iterum Chro- apostolico, expulsionem suam omnibus lamentando
nographo Saxone et Annalibus Hildesemensibus ; innotescens. » Ex bis collegit Baronius ad annum
quod maxime observandum est, ostendatur alius 1012, Benedictum, Roma a Gregorio expulsum, fu-
Ditmari error, qui jam proiime aiebat, « Nalale gisse in Germaniam ad S. Henricum, opem ejus
Domini in Palthi • seu Palilhi celebrasse S. Henri- imploraturum in quo ipsom recentiores
;
omncs
cum immediate ante consecrationem eeclesia" Bam- sequuntur cum Francisco Pagio recentissime in suo
bergensis, cum distinctius memorent citati Annales, Breviario Pontiticum tomo II, pag. 291, tametsi

duos alios Natales Doraini intermedios celebrasse recte advertat, neminem unum veterum Gernipno-
Patrol. CXL. 3
 '''^
S. HENniCI IMPERATOUIS
75
aut A petrare voluisse. Nos hinc alteram vitae periocham,
rura scriptorum de ea Benedicti expulsione,
imo imperii ejus epocham inchoabimus.
schi^mate ea cau?a orto meminisse.
nam ni^i ego vehe- S. Henrici Romx coronatio, et quae eam
128. Neque id minim sane, ,§ .XIII.
secuta sunt, usquc ad adcentum Benedicti PP. VUI
mentissime fillor, eminenlissimus annalista Ditman
in Germaniam.
sen'um haudrecle assecutus est utjam taceam rem
;

PP. IV ohitum 130. Lihrum suum septimum sic exorditur

omncm de qualicunque post Sergii
1012 inneiam esse, Ditmarus : « Decursis a Dominica incarnatione post
^chismate, peiper.im an.
.sequentem 1013, cujus millenarii plenitudinem numeri annis tredecim, et
qua> referenda videtur ad
Palithi ce- in subsequentis annis secundo mense ac hebdomada
initiura la Natali Domini inchoando) in

Notahis igitur eo loco alia tertia, anno autem regni ejiis tertio decimo, et die
lehravit S. Henricus.
ad ecclesiam Dominica, ac vi Kal. {iege xvi Kal. sub litt. Dom. C)
prorsus omnia a Dilmaro tractari,

ihlque plane ohitur rem ist.im Martii, Henricus Dei gratia rex inclytus, a senatori-
suam spectautia,
profecto alitpr e.xplicari merehatur, bus duodecim vallatus, quorum sex rasi barba, alii
insinuari, quse
Papa legitimus in Germaniam prolixa mystice incedehant cum baculis, cum dilecta
si Benedictus ipse
fuisset quud haud duhie non tacuissent suimet conjuge Cunegunda ad ecclesiam sancti
protectus ;

Petri, Papa exspeclante, venit, et antequam introdu-

Chronograplius Saxo, Diimari in multis contractor,
Annales Hildesemenses, nec alii aequales aut
ceretur, ab eodem interrogatus, si fidelis vellet Ro-
et
proiime seculi. Ut menlem edisseram, verte Ditmari manae patronu? esse et defensor Ecclesiae, sibi au-
verba quaradiu et quo modo volueris, evolve caetera tem suisque successoribus per omnia tidelis, devota
sive praecedenlia ut vel sive suhsequentia, professione respondit et tunc ab eodem iniinclii)-
;
omnia,
verhumextundas, quo innuat, sanctum imperatorem nem coronam cura contectali sua suscepit. Prio-
et

Benedicti parles suscipere dehuisse. aut ip?i ulla in rem autem curonam super altare Principis Apostolo-
re palroriuari vel opitulari ; aut postea Romam per- rum suspendi praecepit. Eudem die Papa eis coenam
rexisse, ut ipsnm quocumque modo in sedt-m resti- ad LaterauBm fecit copiosam. » Quae porro turha-
tueret. Ulut ohscurius locutiim censeas Ditmarum, octavo abhinc die Romae et a qiiibus excitatee. non
aut nihil dixit, aut salis indicavit, per istf:, non est hujus loci describere : corapendio sua inde
Benediclum, sed Gregorium fuisse fugitivum istum. Chronographus Saxo, Imiieratorem Papiam accepit
. cui Benediclus pravaluit, » utpotequii praec«terisreducens ad resunectionem Domini, cui Chronicon
anteceseorihus maxirae dominahatur. » Et vero Casinense lib. ii, c 31, ipsam Romanam coronatio-
Tusculanorum comitum notissima per id tempus C nem aftigit, quod jam alibi a nobis refutalum est.
potenlia facillime etiam armis praevalere potuit, Papia; igitur contirmatis utcunque Longohardorum
adversus minoris nota; hominem Gregorium, qui aniiiiis, in Saxuniam remeavit tum de monachis :

externa auxilia implorare compulsus, vcrum a Corheiensibus ea adjiciuutur, quae, ut et Fuldeusium

Sancto exauditus non sit. cum Sancto controversias, malo apud Mabillonium
129. Yerbo dicam, non de eleclione pontilicis aut in Annalibus Benediclinorum legt, quam Inc a lue
de schi=mate eacausa exorto ihi agit Ditmarus, sed operosius recitari.
ea expendit potissimum qus Romani Pontitices et 131. Huc prupius spectat quod narrat Glaber Ro-
S. Henricus iu Eccli-siae auginentum et splendorem dulphus, Ilistorice suae lih. i, cap..'), de pumo seu
certatira contulerunt ; en ullimn verha quibus giobo aureo, gemmis circumdato, et cruce
pretiosis
librum sexlum concludit • : Henricus elenim rex aurea supercminente ornato, quod tanquam mun-
ecclesiam adauxit nostram m'iltis utililatibus, in- datae potentiaj symbolum S. Henrico oblulerit Be-
primis divino apparatu, et de omnibus curtis quam nedictus PP., ipse vero « protinus miserit ad Cliinia-
iu Turiufji.i et Sixonia hahuit, diias uohis tradidit cense monasterium Galliarum, quod etiam tunc
familias. Evaugnlium auro et tahiila ornatum ebur- |, temporis babebatiir religioMssimiim caeterorum, cui
nea, et caliccin aureum atque gemmatum cum patiu.i et alia dona plurima contulerat ornamentorum, »
et tislula ; cruces duas et capuUs ex argento
itera inquit ibidem laudatus Glaber. At si vera sunt qutp
factas, et magnum calicem ex eodem metallo, cum Legenda non opus fuit ea missione,
tradit cap. 26,
patina simiil et listula dedit. Quidquid in prrediis ab cum, ut iu Cluuiacum perrexeril
Vita videbitur,
intercessorsihus meis neglectum erat, jira-ceplo re- sanctus ipse imperator, et non solum glubum, sed
novarat » ut ita et hiijus ecclesiae non soliim re- coronara auream obtulej'it
;
imo et alia plura de ;

staurator, sed et fiindatur appellari mereatur, quibus merainere aiiibac S. Odilonis Vitae a majori-
quemadmo.lura Paderbornensis, quam hoc eo-
et bus nostris editae prima quidem
1 Januarii : et
dem an. Ii.ll3 opulento prffidio praeter alia donatam, pag. 18 et 26, posferior vero num. 6 ac 21. De ea
dura Werlis decumberet, pliiribus aliis beneficiis peregrinatione nihil memorant Ditmarus, Chrono-
curaulavit et S. BerQwardo Hildesiensi episcopo
;
grapliiis Saxo aut wquales alii, veruin ex Vita
comitatum integrum solita sibi largitale contulit,
S. Meinwerci id non incongrue collegit Mabillonius,
quarura donationura instrumenta refert Schateniis Annalium lib. Lv, pag 2il, ubi non video cur ad
nosler a pag. 402. Diceres sauctum imperatorem tot annura 1013 revocet qiiae verosim'llime, si per id
piis largitionibus prosperum iter Italicum a Deo im- tempusfacta siint, ad auniimlOrt pcrtinent, dum
 :

ACTA. 78

nenipe per Hiirgundiam in Alsaliani, et indo « per A mum Natale Domini F^apiee celebrasse, •> indc ipsuni
Leodinm el Trevirini » transitiim feceril ut luil)i't in Apulinm deducit; cui subacta? Ismaelem pra-fe-
cilato cnpito Anonymiis. cerat tum ad Montem Casinum, ubi a calculo
:

132. Hefi^rri merentur qu;e ilii tradit Mabillonius : liberatus fiicrit; ac dcuium, nuni. 'j:i, Romam
« Anonymus auctor, qui lihrum scripsil de n-lius cum domina Cliunigunda, cum triumplio magno in-
gestis beati Meinwerci Paderborncnsis, liaud obscure trasse ait, ubi a beato Bcnodiclo Pa[)a benigne et
signiiicat Ilenricum imporatorem in redilu ex nrbc bonorilice .-usceptus solemni benedietione, cum
Roma post snam coronationom, cum domno Mcin- univcrsi populi inaestimabili exsultationc in Cmsa-
werco episcopo paucisque familiaribus ad Clunia- rem el imperatoiem consecralus sit. >• Nimirum
cense monasterium, jiro sua: religionis fervore et confusort liic sunt binac expeditiones Italicte S. Hen-
situ loci maxime nominatuni, diverlisse, deducente rici, nempi' lia-c qua sola coronatio brcvi tempori'
forsau Odilone abbate, qui ipsum in illo itinerc co- paracta est, cum alia palo fusius infra explicanda :

mitatus fuerat; visusque ea comprobasse quae, fama quod facile advertisset scriptor, si coronalionis diem,
referente, de sacro illo coenobio acccperat tumi|uo : nempe xiv Februarii, expressius signasset; quis enira
coionatn auream pretiosissimani, ad Missani, qua' „ facile Henricum Natale Domini Papia?
concipiat S.

de CalliedraS. Petri appellatur, obtulisse, et, frater- Apuliam, atque in .Monte

celebrasse, inde suhjugasse
nilate nionacboriim liumiliter petita et acce^ta, Casino a^grum dccubuisse, Roniam interim satis
Crranium fratrum precihus se commendasse. » Haec tempestive attigisseiit dicto die xiv Februarii im-
et plura, de eidem coenobio a Sanclo
aliis beneliciis peratoriam inauguralionem susciperet. Non salis
collatis, abductisque inde monacbis pro condendo apte lemporibus suis isthajc divisa sunt, quffi etiam
nionaslerio AbdinghofTensi vide ad diem v Junii omnia buc falso revocavil Hofmanrus col. oO cujus
cap. 4. n. '2G, pag. "lil ha>cnospuilo longius ah-
; ea facilius admisero, qua' ibideni refert num. "9 ;

duiere ab iis qua> post coronationem Romanffi ipsi tum vero sequenti de compositis per lempora ba>c
Ecclesife indulsit recens inauguralus Augustus, qii.T- cum Gundecaro Eystettensi de linibus Bamhergensis
qiie in Pagii Breviario explicala babes a pag. 293 : ecclesicc controversiis.
quibus adde alia liberalissimi Caesaris placita apud 13.). Post citata proxime Ditmari verba, alia in-
laudatum Mabillonium pag. 237 et 239; alque ea terserunlur, qna; temporum seriem nonnihil tur-
demum qua" pro dilecta ecclesia Bambergensi enu- bare possent, nisi ex distincto charactere posito
nierat Hofniannus col. 49. pag. 402 constaret sanctiim imperatorem Pascha
133. Neque vero praetereunda sunt quje habet C celebrasse in Merseburg an. lOio, quo vigilia Re-
Ditmanis, ad quem iterum redeo, de inslituto per surrectionis iucidit in v Tdus Aprilis, ab ipso expresse
S. Heuricum episcopatu Robiensi priusquam Italia signatum Paschate incidente in iv Idusseu diem x
;

excederet. « lu his partibus, inquit, Ca?sar episco- ejusdem mensis » in Cui^na autem Domini, » ait
:

patum, quod erattertium devoti operis sui ornamen- Ditmarus, se » indignum

chrisraa in ejus prsesentia
tum, in Bobia civitate, ubi Christicolaj sancti et benedixisse. anno ChronographusSaio
» Sic pro eo
confessoris inclyti Columbanus et Attala corporaliter • Henricus imperator in AValbike diem Palmarum
requiescunt, commuai consilio et licentia compro- agens, niintios de Italia sibi in sacramenta con-
vincialium episcoporum construxit; quia summa strinxit, et inde digressus. Merseburg Paschale fe-
necessilas, et, qua» eam praicellit, Christi oharitas ad stum peregit, ubi Bolizlavo omnia munera, qua? illi
hoc instigavit. Hic cum maxima prosperitate et glo«- niiserat, simul cum gratia perdit, dum illum lega-
ria Alpinas superat difticultates, ac nostroe regionis tione superba infestum reddidit. » Hwc viam ster-
adiit serenitates, quia aeris et habitatorum qualita- niint ad repetitas excursiones et bella rarius inter-
les nostris non concordant partibus. » Mitto qua; hic rupta cum Boleslao tunc acriter gesta, in quibus
odiosius in Longobardos aliosque torquet Ditmarus; „ vario marte pugnatum est, ut istic et apud Ditma
satis sit hunc annum 1014 cum ipso absolvere et rum fusius legi potest; cum ad nostrum institutum
alterum inchoare, his verbis : « Imperator autein non magis pertineant quam recurrcntes denuo de-
transcensis Alpibus. celerisque adjaceutibus provin- plorand» cum Corbeiensibus monachis contentiones
ciis regendo dscursis, Natale Domini celebravit in apud Ditmarum pag. 403, ad quas excitandas non-
Palithi, et post h.'EC ad Merseburg veniens, Boleslavi nuUam partem habuisse S. Meinwercum, Paderhor-
tidem et auxiliuinsuis iunotuit fidelibus, et ut ab eis nensem episcopiim, paulo distinctius exploravit Ma-
ad excusationem, aut indicta; rei emendationem, is billonius citatis Annalibus ad hunc auuiim pag.
vocaretur, unanimes poscit. • Atque hcec eo pacto 242,quo lectores remittimus.
recte disposita sunt et annis suis apte inuexa, qu» Sequentem annum 1016 incboat Chronogra-
13fi.

ab aliquibus non parum turhantur, tum aliis con- phns « Imperator Nalalem Domini in Patelbrun-
:

fasa el commixta. nem festivis peregit gaudiis ; ])Osth»c Popponem

134. In eorum niimero collocandus est hic auctor Luilpoldi Marchionis fllium, et Bavenbergensis ec-
Vitje S. Meiuwerci, qui cap. 4, num. 22, memorans clcsiae prfepositum, Trevirensi pra^fecerat urbi. El
« S. Henricum, subjectis omnibus et in deditionem cum is ab Erchenbaldo Mogontiensi archiepiscopo
reductis qua; rebellare tentaverant urbibus, [iroxi- jussu C^esaris et licenlia Virdunensis episcopi iqiii
 HENRICI IMPERATORIS 80
S.
7d
consecrari de- A dem ejus unum facturum monasterium. » Pag. 414 :

primus honini in ordine confratrum)

eo quod a se <i Imperator autem audiens, contectalem suam levius
buisset; a Tliiederico Metensi antistile,
assidua acclania- habere, et votum fecisse Domino, grates Christo
justius lia!C ordiaatio fleri deberet,
incassum prohihebatur : persolvit ex animo. » Paulo infra : « Casar vero ad
tiono, humiliquc petitione id
scripta demonstrantem, et orientem tendcns, imperatricem ad se in loco, qiii
Dam imperator liuuc,
bannoidinterdicentem, non exaudivil, el unctionem
Patherbrunnum dicitur, venire jubet. Inde ambo
principura parti- u.^ique ad Magdeburg profecti. » Ad alia deinde loca
fecitcompleri. » Adde his varias
amica composi- simul profecti sunt, donec, « regressa imperatrice,
cularium discordias aut armis aut
semper Boleslai compluribus, ipse, » imperator, « turma-
cffiterisque
tione sopitas, et perpetuas inimici
tim processit; » neiiipe cum ingenti exercitu Bo-
jncursiones, de quibus Ditmarus usque ad pag.
iOti.

imminens, quem toto fere reliquo anno inse-

Eidem prajterea aniio aftigenda sunt qua> ibidem
leslao

Palmarum jncunditate > ab cutus est. Haec paulo uberius deducta hic volait ut
sulijuugit de « proxiraa
iniperatore « cum Henrico, venerabili Wircibur- manifestius pateat, quam non salis congrue ad hunc
gensi episcopo completa, ac cojna Domiiii et pas- annuin 1017 referendam censuerit Hofmannus cele-
sione. tum Pascbali tripudio honorabiliter in Baven- berrimam illani S. Cunegundis per vomeres can-
bergperactis, » ctc. Lege qua? ibidem attexuntur de dentes probationem, quffi alleri melius conveuire
Rudolplio Burgundia; rege Sancti avunculo, regnum potuisse videtur. Caetera vide superius et ad
suum per donationem ei tradente, quod biennio 111 Martii.

post, accedente procerura consensu, fuit contirma- 139. Ut uullum annum vitae suae largitionibus

tum; item eventus alios etiam ,\nglicanos, quos enu- Csesare dignis vacuum esse voluit S. Heuricus, sic

merare non vacat. Ad S, llenricum redit Ditmarus et liunc in quo vtirsamur illustrem reddidit, tesle
pag. 412, ita scribens Ditmaro pag. 316. Verba ejus recito « Insequenti :

137.« Anno Dominica; Incarnalionis [sixvii Kal. Dominica die, id est iii iSonas Novembris Caesar
Junuarii] imperator a Palitlii, ubi celebravit Natale quoddam prsedium, Bogalici vocatum, quod tum ab
Domini, exiens, in Alstidi Epiplianiam Domini so- Hatholdo milile sibi placito acquisivit concambio,
leiiiniter peiegit. » Paulo inferius « Nuntii de Italia : coufratribus nostris in Merseburg Claristo famulan-
huc xenientcs gradulabundi ad sua redeunt » ii for- ; tibus dedit, et lociim quemdam ab Ilagero, piffdicti
tasse qui a Benedicto PP. VIII altulerint « aurei argeuti compara-
senioris germano, decem talentis

capitalis ornamenti, gemmati, » regin»

invjcem tum, eorumdem utilitatibus accommodavit, pree-
Saracenorum, Roma? capite plexa?, » partem, quaj C ceplisque suimet lirmari pra?cepit. Tres quoque
mille libris computabuutur, » ut pritcedenti pag. 4H ecclesias in Lipzi el in Olscinzi, ac in Gusna positas
ideni Ditmarus raemoraverat. « Gratulabundi » au- mibi toncessit. In hoc vernali tempore idem aureum
tem « redierent uuntii, » quod postulata adversus altare ad decus ecclesiae fabricari jusserat nostrae,
Saracenos et Grfficos auxilia addixisset Caisar, qux ad quod ego ex antiqui altaris nostri siimptu auri
tamen quinto demum post anno suppeditari potuere. sex libras dedi. » Circa medium Decembrem Bam-
« Iter imperatoris ad occidentem disposilum, ob vise bergam primum pervenit Imperator, ubi « Hen-
asperilatem est dilatum. Imperator hoc quod ex ricum, quondam Bavariorum ducem, et tunc octo
paite Bolislavi rogatus, laudat; convenisse ad eum annos et pene tot meuses, sua depositum culpa,
principes suos, et si quid boni vellet sibi exhibere, pristinis restituit honoribiis die Dominica; » quo
cum eorum concilio libenter acciperet mittuntur tempore nemo dixerit, Henrici istius sororera Cu-
:

invicem nuntii, et inducije ponunlur. » Interim nigundem ad probationem vocari potuisse. Ut cum
« Iniperator PiiriUcationem sanctse Dei Genitricis no- Ditmaro « couclusionem anni faciam;» verbo adji-
biscum celebrat. Posthffic episcopi et comites ob ciam conlirmationem a Sancto monasterii Kemna-
contemptum Bolislavi, se fallentis, tristes advenie- D densis, praedia ecclesiae Parderbornensi donata, alia-
bant, et imperatoris mentem apertis legationibus que isliusmodi quorum instrumenta exhibet Scba-
incendunt. Ibi tunc de fulura expeditione tractatur. .> tenus a pag. 422.
Videanlur totailla pag. 413 plura S. Henrici in va- 140. Ad annum
ingressum proebet Dit-
1018
rias ecclesias beneticia, a quibus nimirum cessare marus dura pag. 418 Imperatorem, post bre-
ait
non noverat. vissimam moram, « ab Baveuberg discedentem, ad
138.« Palmas Rex celebrat in Magontia, et in In- Wirciburg primo, denique ad Francofordi veuisse,
gellieim Pascha, et in his partibus
magis honorifice ibidemque nativilatem Dominicam festivis per-
ac potestative nuiiquam ob lantam
fuit. Et quia egisse gaudiis. » lude a"d librum octavum et vilae
solemnitatem ma.\iina ibidem liniri non poterant, a?que ac Chronici sui ultimum Iransiens, orditur in
ad Aipiisgrani ponitur conventus, et tiiiic cum hunc modura
illic Anno Dominicae Incarnationis mil-
: «
consilio Ileriberti aschipra-sulis, Thiedericiim Meten- lesimo XXII, Indic. Il.anuo aulem Domini Henrici
semcpiscopumetllenricum fratrera placavit. Regina Imp. Aug. XVI, imperii autem vi, Circumcisio Do-
autem Cuneguudis, a Francoforde a Caesare disce- minica et Theophania in praedicta civitale ab
dens, cum ad locum, Capungun dicitur, venire.
qui eodem venerabiliter colebatur, posteaque jussu suo
inlirmatur, el ibi tunc Domino promisit se ad lau- et assidua Bolislavi ducis supplicalione, in quadam
 81 ACTA. 8-2

iirlit", Hiulissin dirlii, a (iimoiip oI Ariuil|ilio i'iiisi'ij- A S.iMct() siibjiingit : I)o Iinperatore nostro milii

pis pax sacrainontis tirinaU csl iii Kal. Ke- niiiic seriiio oriatiir, iiui de invisa expcditione
bru.'»rii, non ut docuit, sed ut Innc lieri poluil, lopiiior Kurgiiudic.i) reversiis, nil de promissis pcr-
elcclisiiuo olisidilins accoplis, ]iru'dicti seiiiorcs cepit, sed pariim sibi renitentibus nocuit. « Habe
reversi sunt. » lliijusniodi ileralaj sa'pius cuin Ifo- verba ultinia : • Iinperator noster cum de his om-
leslao transacliones constaDtem pacetn imperio iion uibus, non multum favenlibus, efliceretur certiis,

reddidere, ut demonslrat dcinceps pluribns, qna' unuin in Suovia regione colloqiiium de republica
huc non pertineiit, iili nec gentilium alioniiiuinda>. habuit, et mox per Itiienum sollicilus descendit.
superstilioucs, ad quas « Cirsar graviler suspirasse » N.jmque cooperatores ejus et regni sniniet coluniuic
dicitnr pag. i20, qua demum ea sulijiingit qiia; maxinia partc, proh dolor, cecidere, sibiqiie grave
nuper attigimus. « Jam, iniinit Dilmarus declinam pondus occultum, tidei simulatores occuitis re-
ab his, et loquar Imperaturis nostri prosperitatcm sistere insidiis per extraneus nituutur, ut non
nuper sibi exortam. Avunculus namque suus, Uur- liceat ei liberlate congruenti imperare, eorumque
gundionum rex Kudolplius, coronam et siiiniet injuslani temerilatem in aliciuo niiuorare. • Atqiie is

sceptrum cum n.\ore sua et privignis ac optiiiialilnis (^bronici linis esl, quo ct lianc Vita; S. Ilenriei pe-

universis sibi concessit, reiteratiiniue sacramenti y riodum concludimus, alibi quicsituri qua; ad reli-

coutirmatio, actumque est illud Mogontia; et quos annos ordinandos conducent

vita; in quo id :

xvu kal. Aprilis magna Jit in Nuimagen syuodus. » nioleslum niaxime quod Chronographus Saxo duos
Cetera ia fonte legeuda sunt. hic annos in unum conflasse videatur; unde turbatio
141. Ad linem operis vergens Ditmarus, gratis- de qua proxiine agendum erit. Ad indeticientem
sinium erga CiPsarem auimuni testari non desiuit, Sancti liberalitateni pertinent tabula; apud Scliate-
pag. i22 insignia aiia in ecclesiam suam coUata ab iium a pag. Hi8.
eo benelicia enumerans. « Oporlet autem tuain Rcliijuum vilx Hcnrici u$'{ue ad felicem
§ XIV. S.
scire pietatem regis nostri et Imperatoris Henrici exitum MXXIV.
multiformem benevolentiam ecclesiaj exhibitam 143. Deticiente hicprorsus Ditmaro, steriliora erunt
nostra!, de qua parteni quamdam superius com- quiE de ultima vitic S.Henrici periocha ordinari
prehendi, majorem vero quia indiscussam reliqui, poterunt idque dolendum imprimis, Chronogra-
;

nunc scribere tibi optimum du.Ki Vide ut assidua phum Saxonem sub ipsum principium toto anno a
recoi'datione tui sit renovator, et indeliciens au.\i- vera chronologia dellectere, dum ea quce Ditmarus
liator noslri, ut teniporibus illis, in quibus deesl recte et certo anno 1018 consignavit, ipse ad se-
spes miseris, et ecclesise .Mersebuigeusi Kt '-'
quentem lOIU perperam reduxit, ut ex primis et
quia tempus non est singulariter enarrare qua; ultimis ejus verbis jam faxo intelligas. « Caesar,

praeceptis ejusdem contirmata poteris videre, lia'c inqiiit, aBavenberg pergens, per Wirciburg venit
sola assigno qua", auctoritate carcntia, iniposterum Franckenvorde, ubi Natalem Doraii.i regio more
forsitan peritura timeo : ,Sanctffi vicluriosissimfc peregit. » Ita ille exerrans, nam Circumcisionem
crucis partem cum ceteris Sanctorum reliquiis, etiam Domini et Teophaniam, non anno 1019 sed
et altare anreum, gemmis honoritice distinctum, et 1017 Francofurti celebrasse sanclum Imperatorera,
'
pixidem aurcam lapidibus pretiosis ornatam, col- ex ordine tt Uuxu rerum atque expressissimis
lectariiimque cum impensis propriis, et etiam no- Ditmari terminis paragrapho prKcedenti ostendi-
slris decoratum cum duohus thuribnlis ac argenteo mus;et rursus, soppe laudatum Ditmarum et vi-
Ibicareo, larga manu Cjesar uostrse dedit ecclesia'.... vendi et scribendi Unem fecisse, ut apud scriptores
Sed quia de melliflua ejusdem pietate satis dicere passira omnes in confesso est, contra quam idem
nequaquam suflicio, de sua conversatione, sicut Chronographus Saxo, ad dictum ipsi annum 1019
proposui, ordinatim explicare studiosius anhelo. » in fine siibdat « Pi£B memoria; Tbietmarus episco-
Quie utinain ab ipso qui y pus Merseburgensis migravit ad Christura. » At enira
explicari potuissent,
linem vitse eo anno fecit sub exitum, opinor, res tota salva persistit, si sola tiat transmutatio
:

iiam ultra Septembrem Chronicon suum per- annorum, forte amanuensium socordia perperam
duxit. signatorum, quod ex confuso prsecedenti cauone, de
142. Ut hunc annum spectantia pau-
reliqua, ad quo proxiine meminimus, prolluxisse existimandum
cis decurram, pag. 423 ait, « Imperatorem, post est.

longam inhabitationem in Neumagen, n ubi non- 144. Ast ibi error non sistit, eodem enim passu
nulla praeclare statuta sunt, « descendentera, solen- procedendo, quaj ad verum annum 1019 spectant,
nes Rogationum dies in Aquisgrani studiose cele- sub sequentis anni 1020 titulo coUocata sunt, ipse
brasse Ingelheim, » unde « in
Pentecosten in nimirum Benedicti PP. VIII Bambergam ad Caesa-
Burgundiam properavit; » Imperatrix vero, ordinata rem adventus, quem certissime constat anno 1019
in Capunga vita monastica, fratrem suuni ducem contigisse, ut habent Annales Hildesemenses, breve
Henricum, de quo supra non semel, » Ratispona; Clironicon Wirciburgense, Hermannns Contractus
inlhronizavit. » Pluribus hinc intermixtis, eliam Lambertus Schafiiaburgensis. Marianus Scotus,
iis quae a Boleslao patrata sunt, hcec demum de Vita S. Meinwerci in Actis v Junii pag. 538, num.
 HEMUCI IMPERATORIS 8i
83
quos recte A meminit auctor Vitoe primo loco datus. Rem
82, et veteres passim cum Hofmanriu,
Alberi- adoptare videtur Mabillonius pag. 301, ubi ex
secutusest Barouius, coutra Sigeberlum,
sequacibus tamea suis non citatdepitome inducitur S. Ilenricus, tanquam qui
cum et pauciore= alios,
qua ante augustissimum con- monasteritim ingressus hunc Psalmist* versiculum
carentes. Interim
protulerit « IL''C requies mea in sseculum sseculi,
gressum a C«sare eo anno gesta sunt adversus
:

ducem exponit Shatonus hic habitabo quoui jin elegi eam. » At professio-
Bernardum Saxoni» ,

Meinnerci, cap. II, num. 81, nem emisisse istic non dicitur; sed solum deside-
noster ei Vita S.
ubidenuo imo per totam eam Legendam observari rium ostendisse monasticum habitum suscipiendi,
propensissiraa Imperatricis in ecclesiam cui reposuerit sanctus Abbas volumus ergo et :
potest
Paderbornensem beneficentia, a laudjto Schateno praecipimus, ut ad gubernandum tibi a Deo com-

ex diplomatibus commonstrata. Ceterum extra con- missum imperium redeas. Quod ex obedientia prae-
troversiam ponimus, Papam Benedictum Bambergee stitit Iraperator, deinceps in S. Benedictum ejusque

a S. Henrico exceptum anno sape dicto 101!), cu- Ordinem amplius solito affectus. Rem non impugno,
jus ingressum et solenniter acta describit Legenda etsi eara ab aliis rejectam noverim id dici potest, :

cap. 23, chronologice iterura infelix, quod ultiraara annum aut tenipus quo ea contigerit hactenus in-
Sancti in Italiam excursionem advenlui Benedicti certum esse.
PP. in Germaniam prffimittat, cum toto ferme 147. Anno sequenti 1020 recta aftiguntur quae

triennio pracesserit, ut ei sequentibus maiiifeste narratauctor Vitse S. Meinwerci cap. 12, pag. 539 :

patebit. autem in ea Vita memorantur hic

Qu£e Sequenti anno post Natale Domini, Imperator,
anobis describenda non sunt; nonnulla hinc inde commoto exercitu, comitem quemdam Oltoneui
apud Hufmannum col. b4 explicata invenies. saeculi dignitate non miniraum pra;polIentem, in
tio. Sic paucis Chronugraphus Saxo « Dominus : castro quod dicitur Hamerstein, situm supra Hheni
Papa Benedictus cum Henrico Iraperatore coenam littus, obsedit, » propter ejus varia facinora in

Dominicam, ipsuraque Paschale festum in Baven- cpiscopum Moguntinum et alios perpetrata, ut ibi
berg decenti fertur excoluisse ministerio, ibique fusius deductum invenies. Ad id belhim vocatus
Imperaturis ac principum debito obsequiorum ritu, S. Heribertus Coloniensis, cum se ob molestam
honurihce ac multiplici opum copia donatus, do- febrim cum qua contlictabatur excusasset, et omnia
minam mundi Romam locuples ac sospes revisit. " suborta sunt, quae videri possunt et loco citato, et

Quamditi Bambergce commoratus sit, autquo prae- in ipsa S. Heriberti Vita ad xvi .Martii pagg. 472 et
cise tempore ad prupria remeaverit Pontifex explo- C 485, ut de his nihil hic dicendum supersit. Addit
ratum uon habeo; redacem fuisse oportet ante Hofmannus hoc anno (Annales Hildesemense se-
mensem .\overabrem, cum Baronius diploma eo quentem notant) vehementi terrae motii concussam
mense expeditum exhibeat. Quid porro egerit Hen- Bavariam, et piKcipua clade ecclesiam Basileensem
ricus toto reliquo isto anno, innumeris monstris aduioduin labcfaclatam qood « detrimentum re- :

apud Chronographum nobilitato, collige ex adjecta sarcire cupiens Henricus, seqiienti anno MX.XI
Sigeberti Chronico ad eum annum « secunda in- Basileam venit, et totiiis ecclesia malam ad xiv
cursioue hostili exercitus regis Heurici in Ganda- passusa Rheni ripa transtulit, et foitissimo muro
vum Nonis Augusti, » quae sunt ipsissima Alberici ruenti aggeri opposilo, eam in formam multo ve-
verba, cum Rudolpho Burgundiae rege
pluribus de nustiorem et lirmiorera restituit, et nonis, Munstero
ex Sigeberlo descriptis, quis tamen ab aliis refu- teste. ditionibus, populis et castris cumulatissime
tantur. Ad incursionem Gandensem quod attinet, instruxit. » Eadem muniticentia Bambergensi eccle-
eam ita explicat Meyerus in Annalibus o Henricus :
siffi tunc etiam prospexisse ibidem memorat idem
Ca^sar iterum Gandivum usque hostilem in Flandros Hofmannus quemadmodum et Schatenus productis
;

fecit excursionem mense Augusto, in qua Epponem

instrumentis comprobat quae in Vita S. Meinwerci
et Canonem nepotes Imperatoris occubuisse lego. » vix credibilia viderentur.
An haic de S. Henrici nepotibus satis certa sint fa- 148. Redit ad justos calculos Chronographus Saxo
teor me plurimum dubitare, neque ubi ha?c legerit uunnuUis hic locis mutilus, cujus rei jirimum speci-
Meyerus integrum est explurare.
men quod annum, quem
est, jara ingressi sumus.
146. Postremum hiijus anni articulum impleat, 1021 sic iuceptet : « Imperator pro concessa sibi di-
quod Albericus eidem, nescio quo f'jndamento,'in- vinitus victoria, Deum deorum Dominum collaudans
nectit « Dc Henrico Imperatore narralur, et scri-
:
Saxoniam properat, solemnitatem Palmarum Wil-
ptum quod abbati Richardo Virdunensi
reperitur,
beke peracturus, gaudiaque Paschalia Merseburg de-
professionem fecerit, et ejus consilio se totum com-
bita celebraturus devotione. Hoc itinere venerabi-
miserit, volens apud S. Vitonem monachus fieri,
lem Heribertum archiepiscopum migrasse felici cursu
sed sanctus abbas Richardus virtute obedientia; ei cognovit, celeri intimante legato Emensa vero
injunxit, ne imperiura diraitleret quandiu viveret,
Imperator Augustus inchoata via, cunctis, ut ita
et ila eum ad imperium remisit. » Simile quid
dicam, Europae priniis ad eum confluentibus, diver-
legitur in epitome Vitaj ex Menardo et Wasseburgio sarumque gentium missaticis ad iraperiale ejus ob-
ad VI Junii, pag. 1003, nura. 6, de
quo tamen non sequium undique properantibus, sacrosanctum Do-
 .

Ho AOTA. S6

minicaR resurrectionis gaudiuin, totu JHin cunridente V bus. » .Non potest hic indicari conciliiim aliud pra-ter
mundo, exiinia celebravit ploria. His jgitur oninibus istud cpiud notavit Haroiiiiis, nemj^o Seligenstadieuse,
convenienterexplelis, Imperatur, PaiUicnupolim pru- cuisi iiilorfiiit S. Ileiiricus, necosse esl euin in Ger-

fectus, sacros dies Penlccostes apud faniosissimuui inaniam rediisse ante inensein Augiistuin, siib cujus
ejusdem civitatis archiepiscopum Geronem, non piincipium habilum est, iit vide in collcclionc Lab-
inferiori gaudiorum digiiKque veneralionis studiu beana. col. 814. (juid SS. Aureo et Justinse eo auno
gloriosissime pereRit. huie curtcni rc^iani, Alslidi coutiilerit Sanclus, vide tuniu III Jiiiiii, pag. 78. Ut
dictam, repoteiis, habitoque inibi culloquiu ctini to- pra'ilicla oiniiia ad jiistos calciilus reduca^', necesse

tius senatus plebisque cuncursu, [lius leiiitato per- i'st dioere, Ca^sariauas cujiias swb lineiii aniii pra?ce-

mulcendo preedulci, severadistrictiune reus terrendo. ilcntis in Italiam pra-missas, ilucibiis Poppuiie Tre-
totaque industria palriaiu munieudu, intra hujus vireusi et Peligrinu Coloniensi episcopis. quos san-
provincice civilates totuin illnm anuum felicilcr por- ctus Imperator, natali Domiiii iu Thorneburch cele-
duxit. » Hic sistitur, nullu addito verbo de priepa- brato, ut notant Annales Ilildesemenses, sub anni
ratiune exercitus ad celeberrimani cxpoditioiifin Ita- hiijiis prinoipium subseculus sit.

licam adversus Gra'Cos, qiiurum in luediu Sanotuiii lol. Kalli hic igitur existimo Schatenum nostrum
conslituit anno sequenti, ut iiiux dioenms. dum in Auualibus suis Paderbornensibus ad huuc
149. « Sequitur, inquit Barunius, annus Redeiu- anuum ita scribit: • Memorabilis hoc anno expeditio
ptoris !M.\.\II Indict. v, qiio Henricus Imperator, le- Italica, urgente Benedicto Pontifice per legatos.
gationibus, ut vidiinus Norlhanannorum, atque ab Quam in rem synodum .\quisfjranensem ab Imfera-
ipso Roinano Puntitice cuhurtatus, in Italiam se con- tore convocatam tradunt ex Sigoberlo, convenienti-
lulit adversus Gitecus, sua jam putentia Ecclesia; bus ex tota Germania episcopis. Sed ea expeditio
RomaniE pavendos, tremendus ipse hostibus poteuti uun nisi sub exilum anni suscepla, magno armoruin
exercitii, qiiem ducebat, • ut vide istic fusius narra- apparatu. » De ea synudo quid statuendum sit nec-
tum, intermixto, cum S. Rumualdo collor[uio aliis- dum audeo definire; mihi certum videtnr non po-
que tum ad bellum, tum ad Casinenseni S. Henrici luisse Caesarem Aquisgrani hcerere hoc anno, quem
corameaiorationem spectanlibus, ei Glabro Hudol- expeditio Italica tut monsibiis occupavit; quemque
pho et Leone Marsicano: brevius nos ex Chronogra- Beneventi, ex diplomate ibi datu fuisse scimus x
pho, qui ad eumdem annum denuo mutilus sis de pugnat adversus Schateuum,
Martii 1022. Magis id
Caesare loqui incipit: Imperator de loco in lucuin
-' qui anno 1023, in quem expeditioncm dilalam cupit,
prolicisccndo, primum urbi munitissimae, Trojie vi- C Caesarem nobis exhibet qnaternas donationum tabu-
delicet » (obsidionem accuratiiis dosciibit Glaber lib. las Paderboruce subscribeiitem mensibus Januario

III, cap. 1) « cujus UKvnibus iudigenas, provincialium et Februariu, ut adeu Italiara pervenire commode

legatione, dilioni regise cognoverat rebelles, bellico- non potuerit, saltem in Apuliam, nisi siib tinem Mar-
saui invexit aciem. Quara licet obsidione longa suo- tii aut principium Aprilis qui si tribus et ainplius ;

rnmque sudore devincens, incolasque hujusce aut mensibus in sola Trojae obsidione occupatus fuerit,
neci Iradens aut captos colligari proecipiens, qnos porro in Monte Casiuo decubuerit, Romae deinde
antea contumaci animo sibi ingemiierat renitentes, aliquandiu moratus, » concipi omninu nun potest,
suo postmodum dominio, Deo coopeiaute, gaudebat tot res gessisse Csesarem, et raense Jiilio iu Gerraa-

subjugatos. » Adcomponendam, quod hic intendimus.
temporum seriem, id non oscitanter ubservari velim,
praedictani Troiae obsidionem, totistribus et amplius
mensibus, teste Glabro, tenuisse ut non satis prom-
niara reducem fuisse, nisi miracula quis tiugat, quae
huc accersere, necesse non existimo. Aliter sentien-
dum videtur de sanatione calculi ibidem ope S. Be-
nedicti impetrata, quam etsi impiignare prorsus no-
;

ptum sit omnia combinare quae anno gesta scri- lim, vellera certe a scriptoribus unanimi magis con-
ptores commeraoranl. Demus reliqua ex Chrono- sensiis referri.
grapho lo2, Anonymi cap. 22, apud nos num. 2(), S. Be-
150. Sed his prosperitatibus nou elatus, vorum nedictus medicinali ferro, quud manu tenebat, par-
Dei misericordia praeditus, hiijusraodi victoriani, non tem illam corporis, ubi calculiis jacebal, aperuit, et,
suissed Domini virtulibus adscribens, Romanie Sedis evulso molliter calculo, hiatura vulneris subita sani-
apicem acceleravit: ubi aliquaindiu moratus, regni tate redintegravit. Sed alia plane est l.eonis Marsi-

illiusoplimatibus pace gratiaque sui redimitis, nivosa cani narratio; sic tamen ut utraque conveniat. in

Alpinra cacumina veloci transgreditur cursu, tanta vindicanda hoc ipso miraculu corporis S. Benedicti
mortalitate subsecuta, quae vix ant nullatenus vocum in eo archicoenobio praesentia. Potissima igitur con-
nutibus, vel etiam ofliciis styli valeat enucleari. troversia Leonem interlib. ii, cap. 43 ac 44, et Gal-
Quam cladem Imperator Augustus evadens
videlicet los aliosquescriptores, non tam circa sanationem
caelitus obumbratus, sed raro milite comitatus, exce- ipsam cujus perpetuum monumentum adventantibus
ptis his quos sibi mater Europa occurrendo adraise- quibusque exhiberi solitum, oculis ipsi noslris olim
rat, Germanicas pervenit ad oras, magnumque syn- spectavimus; quam circa adjuncta vertitur, quae a

odale colluquium, conflueutibus undique diversarum variis varie exornata, eo pacto nonnullis redduntur
regionum episcopis in partihus habuit occidentali- dubia. .^st ego hic arbitrum non ago quibus haec ;
 S. HENKICI IMPERATORIS
87
in ABnali- A morantur. De constanti et perpetua sancti Im-
noscere animus est videant Mabillonium
Sanctorum Ordmis peratoris Cbristi famulos benelicentia, ex qua-
in
biispag. 288, num. 15, et .A.c(a

milii satis est bac vero- ternis boc anno expeditis donatiunum tabulis, quas
lomo VI, parte i a pag. 452 ;

De donis lefert Schatenus, jam supra meminimus: pr<fiter

simillime contigisse anno jam dicto i02-2.

beneficiis a sancto quaj aliam mibi siiggessit laudatus supra Sclianna-

pretio>i=.irais alii^^que insignibus
occasione larga tus, diplomate dato R ibenbergse Kal. Aug. an. 1023,
Imperatore ca^uobio Cisincnsi ea
quo in gratiam « confessoris < sui < Theobaldi ab-
manus collalis, vide laudatum Leouem Marsicanum
batis SS. Udalriciet Afrae, ei coenobio favit, quani
quo eliam spectat cttnobium
•
locisproxime citalis:
Henrico fundalwm iniriricentissime. Ad postrenum Vitae Saucti annuni
Beneventanum, urKpiaui a S.

fuit, ut aliqui vulunt, nara ex diplomate chronotaxis nostra perducitur.

aut dotetura
solumconstat con- 154. QucB anno 1024 gesta sunt sic paucis com-
apud Ugbellura, toni. Vlll.col. 15, 1

plexus Cbronograpbus: « |Imperator natalem

est
lirmasse Sanctum fundos et bona omnia S. Sopbia;
niunasterio antea concessa atque boc est, quod da-
:
Domini Bavenberg peregit. Ibi turba couvenerat pa-
Quid initu vel red- storibus destituta, quia omnes suspensi manebant,
turadixinius m Idus Martii Mxxu.
i(u cum Romualdo transegerit S. Henricus, (ra- ^ cujus providentise cura iraperiali potestate commi-
S.
terentur.... Caesar diversis doloribus vexatiis eodem
dunt Joannes Damianus et Hieronymus Pragensis
relali ad vii Februarii. loco crebra intirmitate diuturnas protraxit moras,

153. Hinc ad Cbronograpbum revertimur, cum resumptisque demum viribus, citato cursu Parthe-
incipimus annum 1023: « Henricus Imperator nopoliin ire proposuit. Tandem pust longam delibc-
quo
Albas festaque Pascbalia, principibus turmatim un- rationem laboriosi itineris, diem Palmarum in loco,
dique concurrentibus, Merseburg rite peragens, quod qui dicitur Alstede, festive celebravit. Die vero re-

rarum, vel penitus inauditum videtur, terna unius conciliationis, exigente iiitirmitatis gravedine, re-

ejusdcmque tcmpli dedicatione gratificatur. » Id qua mota a se quae convenerat mullitudine, paucis comi-
ralione accipiendum sit, neque explicat scriptor, tantibus, Nieuburg coenam Dominicam piregit; in

neque ego pluribus quserendum censeo. Memorabi- sancto vero Sabbato, contracto totius senatus con-
lem anni istius occursura suggerit Cbronicon Sige- ventu, contectali sua Cunigunda comitaate, Parthe-
berti: n Henricus Imperatcr et Rotbertus rex Fran- nopolim venit, ubi cum grandi honore susceptus est;
corum super Cbarum lluvium apud Evosium conve- Duminicse quoque resurrectionis gaudia celebri bo-

niunt, de statu Ecclesia;, rcgni el imperii tractaturi: nore transegit; deinde ab antislite i-jusdem loci auri
et condicio ul siiper his coniirmandis etiam Papara C sericorunique varietate plurimum donatus, Halver-
Romannra siiiiul arabo Papiae opportune con\enireiit. stade adiit. Inde nibilominus (^oslariam profectus
Imperator Regera et suos, multos etiam qui tantum est, ubi diebus decem peractis, ad locum quemdam
ad ilemirandam imperatoriam majestatem convene- (jrona dictum, properat, ibique forti aegritudine de-
rant, tanta liberalitate donavit, ut opibus regum pressus, et amarse mortis poculo debriatus, vitalem
Persaruiu el Arabuni posset comparari Imperatoris emisit spiritum. » Quae ibidem sequuntur de moli-
muniticentia. « Qua>, omnia paulo fusius describit tionibiis Briinonis episcopi Augustani habes in Vita
Glaber Riidolpbus lib. iii, cap. 2, ex quibus sua de- cap. 32, bic primo loco inter rairacula, iufra ex An-
sumpsit Baronius, queui etiam vide quae in con- onymo describenda; uos cbronotaxi Henricianae co-
cilio (tomo IX, collect. Labb., col. 854) acta me- ronidem imponimus.

ADELBOLDI EPISCOPI ULTRAJECTENSIS

FRAGMENTUM
DE REBUS GESTIS S. HENRIGI IMPERATORIS
E.\ EDITIONE JACOBI GKETSERI.

Fi aomcntum appelamus quocl vix biiios inleyivs ngnantis seu iniperantis S. Henrici annos compkctatur ,
eiiaie istud ex quo smptons fidem, rei historicx versandae peritiam, et accuratam diiigcntiam ita perspi-
"''«''",.J^f'"''"'» sntisdeplorare noH possis. Frustranea fuit omnis nostra investUintio ad
Z^ii 'Tl"'"*
"''^""'''^ refodimdum, ut superius § G satis dictum ubi de auctore plura invenies-
hr T''T
nTJ./',""" ™' est,
'^" Poi^ssimum ratione prxdiclum fragmentum partili simus; mimirum non in
/«,.,7 c

t"^ ''^'%l°'"^ suum

distinxisse videtur auctor ipse, ut ex superstite con-

uuod Tum riir , T T' P'"'"''"

'«".9*^ «?"'"«
compilalioni prxmitto, tum quod vere historica sit, tum
-*'""'!/""'
concordet: adeo ut ferme dubitaverim utrum non expediret ab
caZIoZ,™
eV cnronotogicam vi/''"
eu Vxtx S. f u"
Henrici seriem inchoare ceterum a Majorum instilutis et placttis satius visum
:
89 ACrA. 00

/uil non reccdere. Hinc porro priitcipium facere cuivis licebat, qui gestorum ordini potius qunm Legeudistx
confusiuni adhxrcndum censucril. E.c 40/0 idtibuldi prolotjo, de cjus scribendi peritia et cruditione stutucrc
et prunum ct promptum cst.

AUCToms i'HO(ii:.mii;m. a tiqua. Quare pra'cedit novitas, ut sequatur antiqui-

I. Iii geslis sciihonilis tiiio suiit videnda : ut tas. Stultiim esl ergo quod pra'cedit, spcrnere et ;

et scriptor verilalcin iii prulatioiie leneal : et quod sequitur, quodque a pra'cedenli liabet utsit,
lector tVuctum in lectioue capi.il. Sed scriptor non recipere. Karo eniiii a sitienle {ri\us quaTitur,
veritatem lenere nequit, nisi lia-c qnatuor aut dum fons habctur. Dicimus hajc, non ut adjiciatur
poleater devitaveril, aut aliqualenus a menle de- antiquitas, scd ut rccipiatur novitas. In umiiibiis
posuerit ; oditim, et carnalem diliclioaimi, iuvidiuin, qiiippe scripturis, si esl veritas, et ulilitas, u-que
et iufernalcm adulalioneiii. Odiuin eiiiin, ct iiividiain valct novitas el aiitiquitas. Fortassis est qui dicat :

bene gesla aut omniiio lacenl, aut dicendo transcur- (Ju:r utilitas in gcstis legendis esse valeat ? Iluic
runt, aut calnmiiiose transmutaiit. K contra inale respondemus, quia quisquis allerius gesta legit, si
gesla dicunt, diiataiit et ampliticant. Carnalis au- bona junt, invenit quod scquatur, si inala, habct
tem dileclio el iufernalis adulatio, quae male gesta unde e.xterreatur. (iesta namque alterius legere, ia
sunt, scientes ignuraiit, et ignorantiam simnlantes, speculum (3) est respicere. Si quid in co vides, quod
veritalem occultant ; bcne gesta autem placere qua?- tibi displiceat, in te corrige : si quid, quod placeat.
rentes, spatiose dicunt, et plus jiisto magniticant. p imitare. Cesset pr;elocutio ;
[ir;elocutionis causa
Sic per ba-c quatiiur, aut iu bene gestis, aut in sequalur.
male gestis veritas evanescit, falsitas superducto
colore nitescit. Spiritualis autem dilectio veritatis
ANNUS CHRISTI Mll, S. IIENKICI IMPEK-VNTIS I.

amica, nec inale gesta celat, nec bena gesta pom- secundoannu ab IncarnalioneDomini.
4. Millesimo

pose dilatal; sciens quia et gesta sffipe prosunt ad Indictione duodecima (i Otto tertius imperator ,

correctionera ; et beiie gesta frequenter obsiiut, dum .\ugustus, Paterna;, quod est castellum Komauia",
ducuntur in elationem. Mclius est enim ad\er?itate moritur. Vir dum juxta corporis speciositate tlori-
mentem refrajnare, quam prosperitate conlumaciter dus, morum probitate modestus, cetate qiiidem ju-
intlari. Lector autem fruclum capere non poterit, venis, sed ingenua capacitate senilis, benignitate
nisi aiit diligenter attenderit, aut penitus iulellexe- mirahilis. In cujus gestis scribendis satis avidus
rit, cur bona buuis, mala malis ; buna malis, mala essem, si aiit meraoriter tenerem, aut relalurem
bonis eveniant. cerlum haberem. IIoc tantum sciu, quia, quamvis
"2. Cur buna boiiis concedantur, dupliciter iatel- in primffiva setate plurima pueriliter egisset, in
ligi potest ; aut enim sic boni sunt, ut per teutatio- supremis irreprehensibiliter vivebat. Deum amabat,
nes hujus sceculi nec probatione nec purgatione C amando timebat, omnibus placebat, nemini displi-
indigeant : aut eo modo boni, ut, si per tentatioues cebat, nisi forle intidelibus quia innatum est bonis,
:

piilsarentur, furtassis pro modulo siniplicitatis sua- malis displicere, et boiiis placeie. Taudem qualis
deteriorarenlur. Taliter (I) ergo nec iu luto bujiis ejus anteacta vita fuisset, in murte ipsius, qui af-
mundi conversatione fcedantur, ut per ea, quse pa- fuerunt, videre potuerunt. Qiiicinque enim inter-

tiuntur, ant ad correctionem invitentur ; aut, si re- fuit, in devutinne ejus intelligere potuit, quia noa
sipiscere nolunt, inlelligant ;
quia et hic, el in obiit, sed ad desiderium suum singulare migravit.
futuruin mala sustinendo damnari debeant. Mala Ad creatorem creatura fidelis e.\ voto redire pro-
autem bonis aliquaudu (i) non ut mereantur, sed ut peravit. Cujus non obitus, sed transitus omniuin,
per tormentum augeatur eis meritum, per meritum qui san;e mentis eraut, luctus mirabilis, plantus
amplilicetur praemium. .\liquandu vern levis colpa erat incredibilis.
subest, pro qua hic leviter castigantur, ne in futuro 0. Dolor esset eliam insanabilis, nisi supersles
deterius crucientur. Bona vero nialis couceduntur, ei exstitisset Heinricus dux gloriosus, et vir ad re-

ut aut sic pietate.m Dei recognoscant, et a perversi- gnum suscipiendum strenuus. Is tunc teraporis du-
tate sua recipiscaut ; aut reservetur eis in iniprupe- .^ catum in Bavariensi regno tenebat, populum paci"
rium, quod recognoscere noluerunt largitorem bo- lite regebat, pacem ampliticabat, ecclesiarum facul-
norum. tates augebat, leges et religiones maguiticabat. Tan-
3. Hwc, quae prajscripsiraus, in oranibus gestis dera sic in ducatu vixit, quod omnibus placuit, ut
et scriplori et lectori nun inutilia esse putamus. de ducatu transduceretur ad reguum, de vexillo
Scimus insuper, el swpissime audimus, quia in e.\tolleretur in soliuin heredilarium. Hereditarium
omnibus scriptis antiquitas delitiuse veneratur ;
dicimus quia,; ut ab his, genealngias compu-
novitas faslidiose repudiatur. Sed quae recipiuntur tare noveranl, audivimus, a Karolo magno ex parte
ut antiqua, nisi primus essent nova, non essent an- patris decimam septimam ; ex parte niatris, deci-

(1) Legendum haud dubie tales, cum sit rectus (4) Voluit dicere decima quinta fortasse ama- ;

verbi fcedantw. nuensis aliquis per xv descripserit quud alter muta-

(2) Deest verbum obveniunt vel accidunt. verit in XII, ut clarius patebit in anao sequenti qui
(31 Alludit ad Terentii .Vdelphos act. III, scena iv, signatur Indictione 1.
t. 33.
 '^^

91
^' HENRICI IMPERATORIS
A l.cum, Benno Dux in Saxo-
mam scxtam lineam propagationis tenebat. Insuper ''^'^"'^l^^^^^
f,fuo '^^
nia, Herimannus Dux Alemannia, Tbeodoricus in
in
terliusOtto (b post obitum in Hegem
eligebatur, et
l.othariensi regno, Ekehardiis marcbio in Toringia.
ipsi tertium ad invicem consanguinitatis gradum
Benno, ut sapiens, non animabatur ad regnum.
tenebant. Mater autem sua Conradi regis {6j fuit
sciens Heinricum vigere pr* ceteris ad oblinen-
Clia.
anlecessoribus e.\ortus successor ingenus dum. Sapientis enim est spernere in his appetilio-
tj. His
ab omnibus desideratur. Sed nem in quibus scit fleri non posse consecutionem
eligitur, et ut Re.x Uat,
mentis erant, Theodoricus quoque HeiDriciim Ducem in regno esse
qualiter ad legnum ab bis, qui sanae
quaiiter etiam invidia viroruni bo- ^ciens heredem, noluit incipere quod non posset
invitatus fuerit ;

comitatrix per suos satellites [id] impedire linire.Herimannus vero homo potens, et in ceteris
norum
fastidiosum est dicere, nec jprudens in boc taraen sapiens ; se posse cre-
tentaverit, nec mihi ;

superlluum audire. Invidiam bonorum comi- didit quod postmodum se non posse probavit
celeris
quia ubi abundant Eliehardus autem nescio an in adipiscendo regno
tatricem me dixisse ne mireris :

abundat et invidia. Unde quidam ,spem tenens, an rebellionem meditans, in regia

strcnue gesta,
interrogatus a discipulo suo qualiter curte, quae Poleda(9) dicitur, per noctem ab inimicis
Philosopbus ^
posset, ut invidiorura corrosiones devitare suis egreditur, viriliter piignans interiicitur. Reman-
vivere
valeret, respondit : Nil bene, nil slrenue, nil pru- sil contentio inter Heinricum Ducem gloriosissimum
denler agas, et ita te posse detractiones invidorum et Herimannum virum potentissimum, sed brevis et
declinare scias. Aut igitur stultus esto, etinvidiam cito tlnem habitura. Erat namque alter alteri dissi-
declinato aut prudenter agito et invidiam susti- milis nobilitate et sapientia, facultate et corporis
;

neto. elegantia.

7. Ottone ergo gloriosissimo Imperatore defuncto, 10. Intrante igitur Junio Dux Heinricus, Hei cito

Cisalpini, qui cum eo erant, arcbiepiscopus Colo- futurus, de Bavaria et Orienlale Francia collecta
niensis, episcopi Leodicensis, Augustensis et Con- multitudine non niodica, super Rbenum Wormatiae
stantiensis, Otto filius Caroli, Henricus et Juncman- venit, ciipiens Moguntiam ad rega-
ibi transire, et

nus Comites, et ceteri quamplures tideliter agenles, lem benedictionem percipiendam venire. Sed Dux
cum maxima diflicultate et pericclis pliiribus per Ilerimannus, adunatis Alemannis et quibnsdam
Veronam, per Bavariam, cadaver ipsius freporla- Francis, et Alsatientibus, Wormatiam ad contradi-
bant. Quibus Dux nobilissimus cum Bavaricis Epi- cenduni transitum festinavit, ibique transire nec
scopis et Comitibus obviam venit, corpus senioris (7) C unum permisit. Et facile resistere poterat, qui Rhe-
et consanguinei sui, qua decuit, veueratione susce- num adjutorem habebat. Erant autem cum Duce
pit, totum exercitum, qua debuit liberalitate rece- Heinrico viri illustres et sapienlissimi; Archiepisco-
pit (8) per terram suam, qua oportuit commoditate
;
pus Mogiintinus, archiepiscopus Salzburgensis, Epi-
conduxit. Tandeni Muneborg p^rveniens, ipse suis scopus Brixiensis, Episcopus Wirzeburgensis, Epi-
humeris corpus Imperatoris in civitatem subvexit, scopus Regenesburgensis, Episcopus Strasburgeu-
pietatis exemplum el buinanilatis exhibens debitum, sis, Episcopus Bataviensis, Episcopus Frisiensis,
eiercitum diurnare fecit, ut et ipsi de utilitale, et Abbas Fuldensis, ceteri Abbates et Comites plu-
consolatione regni coUoquerentur, et equi itineris rinii.
longitudine fessi recrearentur. Ibi quibusque melio- 11. Cum his Dux, habito consilio, reditum in
ribiis rcgia dona faciens, junxit sibi per amicitiam Bavariam simulavit, et quasi transitum desperans,
quos postmodum suscepturus erat in militiam. Loresheim venit. Inde Moguntiam festinans, sine
8. Deinde cum corpore usque Augustam veniens impedimento transivit. Ibi octava Idus Junii in Re-
iu basiiica S. Afrae, juxta sepulcrum S. Udalrici gem eligitur, acclamatur, benedicitur, coronatur.
decentissime sepeliri Imperatoris intericra fecit, et Ibi Franci et Musellenses (10) conveniunt, Regis efti-
pro anima ejus eidem
D
ecclesise centum mansos ex ciuntur, et majestatem ejus ex debito venerantur.
propria hereditate concessit. Ibi valedicens ceteris, Celebratis igitur diebus ordinationis snse, et quibus-
ipse ad propria remeavit. Corpus vero Imperatoris, que venientibus in militiam susceplis, Rex Rhenum
Aquisgrani transvectuin honorilice, ut adhuc videri iterum transiit, cutu maxima multitudine per Orien-
potest, in medio ecclesi;». S. Mariae sepultum est. talem Franciam in Alemanniam ire properavit, ut
Ouam ecclesiam idem benignissimus Imperalor et Herimannus, audita devastatione terra; su£e a coepta
unice dilexil, et plurima facultale ditavit. rebellione desisteret, et caput, ut ceteri, regia ma-
tt. Tunc temporis post Heinricum Ducem magni- jestati subderet. In Alemanniis igitur Rex pluribus
Locumliunc corruptum esse,recteadvertitGrel-
lii)
intelligi possit, exercitum liberalitate conciliatum,
serus verum satis patet, legendum post Ottonis
; adeoque receptum fuisse.
tertii ohitum.
(9) Celebre fuit per id tempus palatium a S. Hen-
(6)Neinpe Burgundiae. rico saepe frequentatum, ut lege apud Ditmarum et
(7) Semor pro domino, quod hic, apiid Uitmarum in Annalibus Hildesemensibus.
elalios frequentissimum est, unde Gallicum sei- eos qui ad Mosellam
(10) Intellige Jlfo.se//aHos, seu
gneur. Huviuni incolunt.
(H) Forte refecil, inquit Gretserus, (luamvis etiam
 :

03 ACTA. 04

diebua moriilur, luilcns cl voIimis Iprram liciiiiini- \ qui'111 tempore ducatiis siii ultra ouuics toinites re-
latur. gni liiijiis ditavcral, legatos quos in ipso excrcitu
12. At Ilcrmannus (II) diini' inciili?, i-t |ir(itcrva; ineliores eligero poterat, ad ipsum traiisiiiisit [et)
cervicis, iratus super Episcoiium Slra»burgcnsem, ut Bavariensem ducaluiii sibi concedcrel, incun-
eo quod sapienter egerit, el partcni nieliorem ele- sulU) rogavit. Sed inconsultai qua!stioui consulla
gerit, juneto sibi Cunone geiiero suu, Argeiitinam paratur responsio, et festinanti petitiuni, ponderata
adivit, et militibus Kpiseopi uon lidelilcr resislcii- iiionslratur deliberatio. 1'alienler enim audila lega-
tibus muros eivitatis frcgit, spolia luin inodica ce- tioiie ait ; Quos seuijier pra^cipuus inter oinnes
pit, ecclesiaiii violeiiler inlra\il, et impie violavil. geiiles, babiii qiiosqiie seniper toto liiciilis alfeclu
Interea Uex, qui erat iii Alemaiiiiia, Aiigiio uativi- amavi, hos adepta beiiedicliuiio reguli, iii lege sua
tatem S. Joannis celebrabat, ct ncminem timcus, se nec deteriurare volu, nec deteriorari patiar, duiii
potenter babebat cuiu nunciatum essei, ci qiiod
: vi.xero. Legem babent, et ducein eligeudi potestatem
Herimauiius obvius vcnire vellet, el pugnu? termiuo ex lege tenent (lo; : hanc iie dum ego fiangam; qui-
litem liiiire; seiitentia li;ec Kcgi placuil; ab Angia ciimque fiaugere tentavent nie iiiiiiiicum babebit.
discessit; in qucedam prata am|ilissiiiia et ad de- lu hac etiam expeditione promerueruut,
niale [nil]
cerlaiidum opportuna pervenit. Ibi adveiiluui Uu- ut cuilibet eos, absque eoiumdem electiune, conce-
cis expeclans et pugnie judicio (12) subire iiou refu- dam. Adhuc niecum sub ancipiti line inilitant et
tans, solennilatem Sed
Apostolorum celebravit. ego eos nolentes cuilibet mortaliiim traderem'.'
Herimannus, salubri cousilio usus, occurrere Regi F^xspeclet ut in Bavariam redeam ; ibi, si illum
reuuit, et sibi suisipie salubrius csse ut latitaret, elegerinl, eligo et laudo ; si renuerint, renuo, Nec
quam obviam veniret, credidit. etiam existiiiio illum esse tanta; insipientiae, ut ex
13. Hegi ergo sic pra?stolanti, quidam non pro- meo dedecore bonorem suum quaerat aniiililicare.

vidae mentis dabant consilium, ut Constantiam iret, Hezelo, accepto bujusmodi responso, fomilem rebcl-
et ibi Herimanuo, quod in Argentina comineruerat, lionis concepit, quem post aniium monstrando in
recompensaret. Episcopi enim Curiensis et Conslan- dulorem siii peperit.
tiensis, cuni Heriinanno erant, nou tantum illuin ex It). Hex igitur, non multis diebus in Francia mo-
coide ad reguum eligentes, iiuantum viciuitatem ratus, iu Turiiigitim ivit. Ibi absque luora Guilhel-
ejus limeutes, et de termino litigii dubitiutes. Sed mus princeps Toringonim cum exteris occiirrens,
Hex, ut erat providus, et de dominio ejusdem civi- regis etlicitur. Inde rex procedens in Sjxoniam,
tatis securus, illis leniter et blande respondit : Ab- C pervenit Merseburg (IG). Benno dux Saxonum, Bu-
sit, ut pro llerimaimi insania in illuni retorqueatur lizlaus Diix Sclavorum, Liebzo archiepiscopus Bre-
vindicta, a quo mihi regui est concessa corona. mensis. Benno episcopus Hildenensis ^17), Halberius
Fortassis etsi pru Argentina Constantiam vastareni, episcopus Paderbonensis, Arnulphus Halherstetensis,
non mihi damuum minuerem, sed duplicarem. In- ceteri episcopi de Saxonia, et coraites plurimi in
super male comparat reguum, qui in ejus adeptione feslivitate S. Jacobi Regi occurrunt, acclamatum
auima; postponit detrimentum. Coronavit me Deus suscipiunt, collaudant, collaudato manus singuli per
non ad violationes Ecclesiarum, ^ed ad puniendos ordineai reddunt, reddilis manibus lidem suam per
violalores earum. Diu igitur in pralis exspectans et sacran.enta promittunt, lide proniissa, regem coro-
ad ullimum, seiens non venturum, inde discessit, et nant, coronatum in solio regiu locant, locatum de-
per Alemanniam, curtes (13) Ducis ubique vastando bita congratulatione venerantur.
ii'e ccejiit. 17. His slrenue peractis, Bulizluus inde discedens,
14' Tandem pauperum clamcr nimius excrevit, ab ipsa die qua tidem promiserat et promissam
et usque ad regis aures pervenit. Quem rex diu ferre sacramento lirmaverat, perversa meditari, et ine-
uon poluit, sciens eos nihil in duritia Ducis deli- ditata, prout potuit, ccepit machinari. Ipse euim et
quisse, et ob boc plus justo passos fuisse. Quapro- Hezelo collocutione in invicem habita, alter alte-
pter pietate motus ab Aleniaunia recessit, et iu lius venenatis consiliis tactus, uterque ccepit quod
Franciam (14) teram unice sibi dilectam venit, certus utrumque male tinisse puduit. lulerea regi a Saxo-
de Duce quia, vellet nollet, cervicem tlectere, et uia iu regaum Lothariense properanli Gruona: oc-
jugum pati quandoque deberet. currit uxor sua Doniina Cunigiinda uoiiiine jam
15. Prsetereundum non existimo, quod antequam estans, sed re cito regina futura. Inde enim Pader-
re.\ ab Alemannia exiret, Hezelo, Bertholdi lilius, bornam veniens, in festo S. Laiirentii, acclama.
(H) Scribitur promiscue Uerimannus seu Herman- varos pleiium electiouis jus habuisse verosimile non
nus. est quin et Sauctus ipse Henricum, S. Cuneguri-
:

(12) Gretserus restitait judicium : lege pugnas aleam dis fratrem, iis diicem dedit, atque eumdem pro
subire non renuens. suo arbitrio deposuit et restituit, ut habes in Com-
(13) Curtis pro palatiosumitor, utjam dePoledx seu ment. praevio.
Polithi diximiis. Gall. coi(r, Belg. hof bic pro bonis, : (101 Alias et melius Merseburch.
fundis seu possessionibus accipi videtur. i 15) Quis hic
sit Btiino Uildenensis episcopus, nescio
fl4) Nempe Franciam orientalem, seu Francomam. puto indicari S. Bernwardum antistitem Hildese-
(io) Ha;c accommode intelligeuda sunt uam B i- : mtiisem. S. Henrico iidum el cbanmi.
 S. IIE.NRICI IMPEK.VrOKIS Oli
95
KuDigun I<uninga(l A qu»rit, pro bis impetrandis, humo tenus genua
benedicitur, coronalur, et iit a

Ileclit.
quod Latine interpretari potest, regina, regina.
21. Illico benigne recipitur, et ei, quod quserebat
18. Sed ut numquam serenitas, quam non sequa- Tantum cujusdam
cum omni bumililate, conceditur.
tur nubilositas sic raro jocunditas, quam non
:
conditionis internectitur ratio ;
quae, quamvis ad
comitetur adversitas. iNam in Benediclione re^na;
prtpsens gravis, in futuro tamen, ei erat salubris.
cunctis exsultantibus, Bavarii (quorum mos est iu
Eo enim tenore in gratiam recipilur, ut Argenti-
aliena terra vt-lle quiid in suavolunt [9]), circa civi-
nensis ecclesia ad prislinum statum ex detrimentis
tatem fruges colligere, et agricolas sua defendere
suisper illura refurmetur. Quod
non renuit, sed ille
volentes, irrationabiliter ccpperunt tractare. U"*
jussu el consultu regis, dictoe ecclesia; abbatium
res iudigenas commovit, et ad resistendum etiam
S. Slepbani, in recompensationem detrimenti a se
fortitcr, Domestici igitur regis, et indi-
animavit.
illati, tradidit. Hac condilione lirmata per manus
gense, iuvalescenle conteutione,conQuunt, concur-
sacramenta, regis eflicilur, et sic se conlenlionem
et
runt, conveniunt. Pugna gravis oritur, ex domesticis
male cosplam flnisse Itetatur. His e.xpletis, iu Bjva-
regisjuvenis unus inlerticitur, fraler scilicet Do-
riam, nativani terram suam, rex redire dtcrevil,
mini Filbcrti, qui tunc temporis erat Cancellariiis, b
nolens novos sic frequentare lideles, ut postponendo
postmudum vero Frisiensis factus est episcopus.
demembraret veteres.
Hujus iuterfectione omnes regis tideles commoli
22. Hegensborg igitur S. Martini solennia cele-
graviter, cives coeperunt persequi, et eos perse-
brans, Blademario cuidam Sclavo ducatum Boemi-
quendo, insatiabiliter grassari. Et nisi regia pote-
censem largilur, et ut ceteris acceptabilior existat,
state retinerentur, omnes usque ad interniciem (20)
illum plus justo verbis et rebus honorat. Pluribus
persequerentur.
igitur diebus in Bavaria moratur, quaerentibus
19. Cum plurima igitur difticultate sedato tumul- legem justitiam faciens, et visitandi gratia ve-
tu, casligatisque illis, quorum stultitia causa sedi- nientibus, bonorem prout quisque dignus erat,
inde re.\ Dinsberg properat, illic Lo-
tionis extilit :
exliibens.
Ibariensium adventum exspectat. Occurrunt primi 23. Eodem tempore quidam episcopicida, Har-
Leodicensis, et Canieracensis episcopi, nil de regis duinus nomine, non rtgnabat, sed vitiis in se re-
prudentia dubitantes, nil de lide ejus bcesitantes. gnantibus subserviebat in Italia. Audila enim morte
Occurrit etiam Coloniensis arcbiepiscopus, sed imperaturis Ottonis, Longobardi siirdi et cseci, et de
quanto ditior, tanto morosius. Erat insuper causa (j futuro non providi, bunc elegerunt, et ad poenileu-
dilalionis, Moguntiie accepta corona bencdictionis liam festinantes, in rcgcm fibi corouaverunt. Is
Hi siniul regis eflicitur, iidem promitlunt, pro- tunc, ut di.\), subservieus dominabatur, el adven-
raissam sacramento concludunt. Cum his rex Aquas- tum regis Heinrici semper exspectans, introitus
grani perveniens, ceteris Lotbariensibus conve- Longobardiffi, qiios Clusas indigenjE vocant, cum
nienlibus partum Virginis eligi-
in nativitate, post cautela satis provida tuebatur. Qnod etiam verum
tur, collaudalur, in regiam sedem extollitur, glorili- Dei erat judicium : Episcopos, qui electione illius
calur. Sed sub ea gloriUcatione quidam palraas, prse ceteris oninibus ajstuantes et sitienles fuerunt,
quidiim lacrynias fundebant. Lacrymanles namquc honorabat ut bulbucos, traclabat ut subulcos. Qua-
Ollonem dolebant amissum, Ilenricum non cogno- dam nanique die episcopum Brixiensem ad se ve-
scebant susceptum. nientem, et nescio quid ratiucinari volentem, ut
20. Sic igitur rex in regnis singulis antecessoris coepit ei ratiociuatio displicere, per capillos arripuil,
sui, prater Italiam et Alemanniam, receptus, et ab ethumo tenus quasi bubulcum vilissimum dejecit.
omnibus unanimiter collaudalus, in Franciam re- Cum majorib\isniliil tractabat, cura juvenibus om-
verlitur, hiemis asperilate transacta, \ere
ut ibi nia disponebat. Quod eliam erat gravissimum, sub
amoenitnlem reducenle, in Alemanniam exercilum depopulatores domi-
eo pra?varicatores, violalores,
duceret, et Hierimannum, qui consiliis prudentium uti nabantur; legum amatores, Dei cultores deprime-
nolebat, diversis vastationibus aflliclum, pati juguni banlur. Cupiditas in eo erat consiliaria; avaritia
doceret. Sed Herimannus, qui consilia juvenum se- cameraria pecuuia, domina et regina. His pedisse-
;

quendo, el s| eni vacuam teneudo extra se positus quis adulterina sceptra tenebat.
erat, se in semelipsum recollegit, et iu solennitate 24. Quapropter quidam pro coronatione illius,
S. Hemigii Brusella; (21) regi obviam venit, scicns me- pcenitentia ducli, regi Heinrico, alii legalos, alii lit-
lius esse anle liamuum non fecisse [/'.,quam] posnile- teras transmittunt, ut terra oneri gravissimo sub-
re. .\udis igitur pedibus cum fldis intercessoribus regi jacenti subveniat, humillima prece deposcunt.
se reprsesentat, pro male commissis veniam petit, Mandant eliam, ut si ipse idem in aliquibus occu-
bonis suis per regium donum possidendis gratiam patus teneretur, saltem eis suorum Principera ali-

08) AUudit auilor ad nomen hunig, quod Germa- (20) Salis patet voluisse scricere internecionem.
Rex esl, fnjmn luiuiije. (21 jln dilione episcopi Spirensis, alias Brucksalia.
(I!l; Malmi legiMK nolunt, nam
neque Bavari nequc Reliquus sensus melius intelligitiir quam explicari
alii in terrasua praedandu assuescuut, possit.
97 ACTA.
quem ciini paiicis transmitteret. Iii voliintalc hiijus- A existimabalur MXV esse virdiiim. I)e Tlieutonicis vero
modi aliiiui manifcsli, ali(|iii craiit occiilli. Tic- vix erant ((uingenti ; et hi parliin per f(jdrum (21)
boldiis namciiii' inaicliio, et arcliicpiscopiis Ilavennas, divisi; partini ail vias ciistodiciidas transmissi. Qui,
el episcopus Mutincnsis, Veronensis, et Vercelli-nsis, llarduini adventuni peicipientes, repcnte, armantiir,
aperte in regis lleinrici lidelitate manebant. Archi- et, pruut possunt, ad resistcndum (larantur : virlu-

episcopus autein Mediolanensis, et episcopi Cremo- tis eligentes famani, et postponentes vitam.
Densis, Placentinus, Papiensis, Brixiensis, Comensis, 28. Interea Ilaiduiiius cum Longobardis superve-
qiiod voleliant, nianifi'stabant. Omnes tamcu in nit. Otto cum Tlieutunicis obviain l'"it con- venit.
communc re}?em llciiiriciim desiderabant, precibus gressio, lit pugna, lit cajdes ex utraque parte gra-
per legalos et litteras invitabant. vissiraa; et pene Theutonicorum, quamvis paucissi-
23. Taudem a rege Otto dux Carentanorum, qui morum, esset victoria, si non impediret Ottonis,
etiam Veronenscm comitatum tenebat, ad pelio- fratris Ilegcnsburgensis episcopi, fuga. Illo enim
nem Longobardoriim explciidam eligitur, et cum fiigicnte, Theutonicoiiim acics minuilur, et iterum
paucis, propter tiduciam siipcrius noniiiialorum, in a multis congressa, devincitiir. Longobardorum tan-
Italiam dirigitur. Cui etiam Olte lilius llcrilicrli ., dcn: extitit victoria, sed plurima suarum c;ede
cum Ernesto filio Tietboldi marchioiiis adjunp;itur. comparata. Revertuntur Theutonici, et sic tunc con-
His, iuter montana qua; Bavariam et Carintliiara fusi quandoque tamen talionem reddituri. Interea
ab Italia sejungunt, supra aquara, quffi Brenta vo- Rcx a Bavaria in Franciam reversus, Frankenfort
cetur, convenientibus, Carentani et roru-Julicnses, Nativitatem Domini celebrat, multorum Icgationes
cum paucis occurrunl, veliili de proinissis llalico- suscipit, muneribus et responsis dignis
legatos
rum liduciam habentes, et de pugna nil cogitantes. remittit. Herimannus etiaui, jam ante jugiim pati
luterea archiepiscopus Ravennas, et Tielioldus nescius, eidem celebraLioni interfiiil, ct, ut oportuil,
marchio cum ceteris manifestis tidelibus Heinrici per omnia regise majestati obediens fuit.
regis suos congregaverant, volentes occurrere Theu-
touicis, et eos in Italiam cum securitate rccipere. A.NNUS CHRISTI MIII, HENRICI IMPERANTIS II.

Ha>c H.irduinus prsesciens, Veronam cum maxima

multitudine venire festinavit, ut et ibi Italicis, in
20. Anno ab Incarnat. Dom. MIII, Indictione prima,

adjutorium Theutonicorum festinantibus, viam inter- Rex Hcinricus iii quem non-
Mosellensem pagum, in
ciperet, et Clusas, qu£B ab episcopo Veronensi ser-
dum intraverat, ire decrevit, sciens quod terra
vabantur, expugnaret : quod et fecit. r quam Rex non frequentat, swpissime pauperum cla-
Theulonicos moribus et gemitibus abundat. Theodouis Villam
26. Clusis igitur expugnatis, audiens
in Tridentensem planitiem convenisse, illo cum igiturvenit, et ibi cum omnibus Mosellensibus gene-
rale colloquium tenuit. In quo colloquio duces
omnibus suisSed ibi Thoutonicis non
festinavit.
inventis, se in campaniam Veronensem reduxit,
Herimannus et Theodoricus, qui defeusores ct co-
adjutores legum esse debebant, cunscii sibi ipsi,
ibique in quodam Castellulo Nativitatem Domini
celebravit. Sed ab hnjusmodi homine celebratio
impugnatores erant, et expugnatores esse volebant.
rectius celebrationis dicetur abusio. Intcrim Theu- Sed Rex ut hoc cognovit quanto eos adversus jus-
titiam pertinaciores vidit, tanto ardentius institit,
lonici juxta montem quemdam, qui Ungarius (uescio
et quibusqiie, super ipsos etiam duces clamantibus,
qua de causa) vocatur, praevenientes, et Hardui-
num jam Clusas occupasse scientes, ipsi Harduino lcgem facieudo sategit. Tandem inter diversos

legatos suos transmittunt, et ut aut eis cedat, donec clamores castellum unum
quoo Mulsberg vo- ducis,

rogant. cabatur, in detrimentum pagensium essecomperiens,

transeant, aut sibi cedentibus veniat,
Harduinus, audita legatione, sese in fraudem dece- diruere jubet, ut non restruatur communitione
poteutissima monet.
ptionis converlens, ait : Nobiscum nocte raaneatis,
crastina die cum nostris fidelibus inito consilio,
^ 30. CoUoquio potenter habito, Aquasgrani ire

vobis respondere poterimus. decrevit, ut ibi et auniversarium Imperatoris debita

27. Legatis igitur insidias non intelligentibus, devotione recoleret ; et Lotharienses ad se con-
ipse per totam uoctem castra suornm circuit, ut iu flueutes ad iidelitatem sui et utilitatem regni cor-
crastino parati sint ad congredienduui Theutonicis, roborat. Interim intirmitate gravissima tangitur, et
monet. Die lucente, legati venientes ad aocipiendum Rex cum sit, homo esse monetur. Iter tamen ca-ptum
responsum, Longobardos omnes loricatos et ad etAquas usque pervenit. Ibi commemoratione
tinivit,

prselium paratos vident; quid hoc signiticet, Har- cousanguinei, et Senioris sui (23) devotissime habita,
duinuni interrogant. llle consilium iniquitatis evo- plurima de sanctitate S. Servatii audiens, Trajeclum
mens, ait Fortassis unius temporis erit renuntiatio
: ivit, ut et Sanctorum ibi quiescentium sibi iuter-

vestra. promovens exercitum media die ad

Inde cessiones iuiploraret, et ad servitium Dei locum et
Ungaricum montem pervenit. Exercitus autem ille vitam canonicorum ordinaret. Ibi primum de bello

(22) Pabulatum tnissi erant, nam fodrum sumitur (23) Ottonis III, quem etiam supra seniorem vocavit
pro pabulo vel annona, hominibus aeque ac jumentis seu domiuum.
necessaria, de qua voce plura vide in glossariis.
 IIENUICI IMPERATORIS 100
S.
99
ThPutonicos habito audivil ; et, A talioncm in fulnra reservans, a sinu regni sui insitae
inler Ilalicos et
c-pquanimiler tiilit sciens nec pestis radicem primuni exstirpare decrevit, ut inte-
quod sapientis est, :

humanas sine rioribus quieti et paci restitutis, exteriores inquie-

c<plum semper posse serenari, nec res
tationes facilius poslmodum extingueret: non igno-
interniissionp prosperari.
rans, quoniani insipientis est in vulnere repente
31. Inde S. I-amlierli merila non parvipendin^.
outem sanare et contiisionetn carius sub sanatione
Leodium venit. Ibi cholicam inlirmitatem, ab ;an-
ingenitam, gravi^sime patilur : cutis occultare. Vulneris enim curatio, si ab inte-
tecessoribus suis
potenliam nsu humana^ fragili- rioribus ad exteriora deducitur, firmior in superDcie
el, qui per regalera

tatis extollidir, pcr cnrporalem

molestiam paterna contluditur.

rcprimitur. Aquasgrani itcrum rcve- .34. Interea et Ernesto (27) eidem rebellioni ad-
rastigatione
Purilicationcm S. Dei C.enitricis celeberrima jungitur, nulla laesione coactus, sed, vel juventutis
titur,

devotione veneralur. Lothariensibus, data licentia, fervore, vel per eum commoda sua ampliiicare

inde discessis. Noviomagum venil. Ibi pluribus qucerentium suggestione seductus. Dominus Bruno
etiam frater Regis Heinrici «t episcopus associatur.
diebus Quadragesima» moratui', Deo, qu<c Dei sunt.
reddens, et hominibiis qua» sua sunt, ficiens. Interea «tate juvenis, et per juventutem ad seducendem
j^

Bladeimarius du.K Hocmensis moritur, et Bulizlaus facilis. Et hoc inlidelium eral glorialio, quod in
infidelilatis venenum, cx propria» iniquitatis fonte partibus suis fratrem Regis habebant. Haec ergo

potatum, in conlrarietatem Rcgis evomere nititur. conspiratio, quanto juniores et insipientiores colli-

i\'am Pragam, qua' caput cst Boemio?, per pccunia? git, tanto turpius et enervius defecit. Dicitur enim :

deceptiones, per falsas promissiones,per aslulissim.Ts Insipientium glomeratio consilii est dissipatio : et

fraudes invadit. Mihaviam qnoque Saxonia; et consilii dissipatio actum est enervatio.

Poloniw interjacentem marchiani, insidiis, quibus 35. Res igitur quosdam Lotharienses et Fran-
doctus erat, su» iufclicitati subjicit. cos ac Bavarios colligens. intrante Augusto, in
32. Quod cum Rcgi nuntiatum csset, non in- Franciam exercilum snper Hezelonem duxit; bona
llammabatur, non slomachabatur, non ad vindictam ipsum cum domino et Brunoue et
ejus devastavit,
repentinis motibus animabatur; sciens quia ira cl Einestone per silvas lalitare coegit. Tandem se ad
festinatio semper inimictesunt Sed notitiara
consilio. castcllorum munimenta contulit, qiise capi posse,
dicta> invasionis dissiraulans, mandavit ei per lega- nec Ilczelo timebat, ncc aliorum quisquam cre-
tos sapientes et eloquentes, ut terram suam, qiise debat. In primo igitiir impelu Mertula diruilur, et
Principe noviler erat vidiiata, non invaderet, quam, C Hczelonis militcs in ea capti, pcr iiilcrcessiouem
si vellet, cum gratia sua et dono voluntario acquirere Principum, saiii et salvi pcrmittunlur abire. Sclavi
posset. Hujusmodi legationcni Bulizlaus audiens in- aulem [a] Bulizlao in adjutorium missi, in servilutem
felii mandata sprevit dulcia, araara quandoque cxercitui distribuiintur.
passurus verbera. Erat enim Hezelo cum eo puteum 36.Posl hffic Rex Crucinam (28) obsedil, ubi uxor
fodiens rebcllionis, de quo infidse bibiturus erat Hczelonis ac iilii erant, et quocque illi chariora esse
aquam confusionis; laqueos quoque connectens, poterant. In qua obsessione in primi'* post annonam
casurus in ipsos. Quadragesima linita, Rex, qui incaiite exeuntes, ab Hezelone, ceterisque suis coad-
Theleborg (24) Pascha celebrat, et Bulizldi violentiam, jiitonbus vulnerabantur, capiebantur, occidcbantur.
ut sapiens, scienter ignorat Ottonem quoqne, et
: Uex, lioc coguito, quotidie quadringintos custodes
Ernestionem tunc sibi obviam ab Italico preelio exeuntibus adhibuil, ut hus custodirent, et insidias
venientes, pro vulnerum susceptione, pro necessaria^ insidiantibus pararent. Hoc Ilezclo cuin sociis au-
fuga" confusione, donis regiis honorat, et debita diens, se in vallem quanidam recepit, in quam nuUi,
cousolatione relevat quoque lunc usque nisi pcr semitam unam patebat iutroitus ibi ten- :

Saxonibus infestos, ultro venicnles (2,'i) suscipit, et „ toria fixit ibi noctibus, nescio, an tribus aut dua- :

sub beiiignitatis discrctione sibi fidclissimos rcddidit bus, quasi tiitusde rapina pauperiim vixit. Hoc cu-
33. Post haec in diebus Rogationum Meresberg (26) stodes perrusticum unumcomperientes, circa horam
raoratur, ibique ci de Rulizlai et Hezelonis con- sextam, in qua illi se, pro cP.stu diei, remissius
tumacia renuncialur. Ipse, credere dissimulans, iiide habebant in vallem latenter descenderant, loca
discessit, el ad celebrandam Pentecosten llalberstete plurima ciivumcuntes, et diligentcr Hcinrici castra
venit. Deinde in Bavaiiam tcndit,
scire volens an qua^rentes.
qua> de Hczclone diccbantur vera essent. Quo cum 37. Tandem unus eorum tentoria videns, uimis
pervciiisset, et Hezelonis furorcm circa loca sibi liui- festinus ad invitandum socios, Kyri eleison coepit
tima irrationabiliter accensum comperisset, ac clamare, et hoc, ut citius veniant, frequenter ite-
Bnlizbii adjiitorio illura^fretum esse novisset, Bullizlao rare. Hff-c Ilezclo percipiens, relictis tentoriis, armis

(24) Inlellige Quidlintjbiirij, vel, iit lecunt Annales (26) Lege ut supra Jftcrseliirg.
Hildescmeuscs QuidilinynOwy, loco Lfque ac Palithi pro eodem acci-
(27) Ernesto, Ernestio et Ernestus
eo leinpore nolissimo. piunlur.
(2;i; Hicaliquem Sclavorumpopuhimab
Adelboldo (28) Monet Leibnitius, legendum Crosseii, forte
indicatum fuissc, non ma!e observat Leibnitius. Cr^usot in superiori Palatiuatu Bavaria».
101 AGTA. 102

eliam, fugatn inivit. et a manibus stipervpnipiitium A AN.NHS CIIKISTI MIV IIKMtir.l IMPERANTIS III.
se vix lihcravit. Dominus Druno quoque parmula 41. Anno ab Inc.irnatione Donimimillesimo qiiarto,
non l)ene relicta, ijua exlra se positus utebatur, hos, Iiidicliono socunda, ab Archiepisropo Mngdebur-
quibus imperarp posset, si cum fratro manercl, gensi, tliselario nomine, qiii plurihus anrfis paralysi
turpiler luijit, el lit risus, qui honor csse dobebal ttotus a metropolilana civitate e.\ire non poterat,
Sed ha'c juventutis rr.int. Dicitur onim
et fiecus. :
Ue.t invitalur. Ductiispietatis affectu obcdions exstat,
Qui sine fr*no scientia? a juventute ducitur, in dede- et ad visitandum Archiepiscopum Magdeburg tendit.
coris anRustias sjppe pra;cipitatur. Et hffic juventutis Qiio oiim pervenisset, Arcbiepisoopus jam viam
fuisse tplas poslmoduni raonstravit adulla ; qu.T univorsa? carnis iniit ; et, qni llegom e.Tspectabat,
ilium reddidit et uliliorem sihi ipsi. el lideliorem ad Kegis Ilogum pra^cepla migiavit. In oujiis suc-
fratri. Ernesto capitur t ante Uej^is prsesentiam cessionem Tageno (30) Uogis capellaniis illico oligitur,
ducilur. elin sedem episcopalem clero ot populo collaudante,
38. Quidam illico Itegi suggerebant, ut liunc extollitur. Inde Rex Merseborg progredilur, et ibi
oapitali senlenlia feriri juhcret : quateuus per eum Purilicationem S. Dei Genitricis debila reverentia
posteri oastigareutur, no ilegis nHfnsam incurroro r> veneralur. Ibi etiam Tagenio Arcliiepiscopus a suis
sine causa niterentur. Sed !\Ioguntinus arcbiepi- sutfraganeis consecratur.
scopus, qui summuni locum impetrandi qua^libot 42. Poslh.TC, collectis Toringis et Saxonibiis,

apud Kegem tenebat, intercessor accessit, etjuve- Rex in Milzaviam intrat, munitiones, quas liulizlaus

nem legi surripuit, mortique subtraxit. Tandem a occuparat, expugnare volens : sed hujusmodi dispo-
Rege Crusina oapitur, diruitur. incondiJur. Vxor situm hiemis asperitas intercepit, et alfectum, qui
Hezelonis cum suis ahire permiltitur, et hoc ei per expleri leviter in aestate posset, regijp volunlati
intercessiooem fratris sui Ottonis conceditur. Hezelo denegavit. Omissis igitur munitionibus, terram
captam esse Crusinam audiens, ad queuidam suam devastat, hanc incolisdeputans culpam, qno.l pecunia
munitionem, quae Erana vocabatur, fugiendo per- corrupti, ex tide Buliilao non restiterint. Inde
venit et ibi Sigefridum quamdam Saxonem, per-
;
Meresborg reverlitur, juxta decursum Albis mar-
versae conspirationis parlicipem obvium habuit. chiones statuens, qui et Saxoniam, et Bulizlai

30. Sed nec illi spera resistendi regicP irse ba- inciirsum latrocinandi custodiant, et ipsi Huhzlao
bens, eamdem rauoitionem idem ipse succendit, et assidiicE inquietalionis molestias inferant.

miseriam suam celare nesciens, quantae despera- 43. luterea Ilezelonem cffipti paenitet, et sub
lionis esset monstravit. Ha-c Sigelridus Saxo per- ^ alieno pane diutius vivere pudet, solivagum etiain
spiciens, a spe copptae rebellionis cecidit : et qui per inler alienos exulare taedet. Eligit ergo potius peri-
alienara liduciam conlra regiam majestdlem intu- culum morlisinire, quam sic vitam ducere. Tandem
muit, alienoe confusionis acredine tactus crepuit. revorlitur, et lidis quffsilis intercessoribus, .Mere-

Illiic igitur eum venisse puduit, et quanto citius sboigse majestaliregia reddit. Sic contra stimulum
potuit, ad propria remeavlt. Hezelo vero cum calcitrans. bis aculeum sentit, quia et sua perdidit,

domino Brunone ad Bulizlaum, quasi refugium uni- et semetipsum alienae potestati tradidit. Dominus
ciim, fugit et, quod cuique est gravissimum, quasi
; Bruno autem apud Bulizlaum consolationem non
mendicus alieuo pane vivere discit. Interea Rex invoniens, ad sororem suam Ungaricam reginam
Eranam pervenieus, causam sui adventus per manus confugit et etiam semelipsura recognoscens, iuter-
:

vivere hostis invenit explelam Venitenim, utdestrue- cessionem ejus imploravit (31).
ret ; sed hosdestruxit, neipsedestruendum inveniret. 44.Rex interea injuriae, quam Theulonicis Ilali
40. Hezelone igitur fugalo, castellis ejus dirutis, intulerant, non immemor, a Saxonia discedens in
Rex Baveberg locum unice sibi dilectum redit, ibi- Bavariam venit. Ibi Heinrico fratri Regin» in
qiie exerciUii data licencia, nativitatem S. Dei Geni- festivilate S. Benedicti ducatum Bavariensen con-
q
Indein silvam Speichesbart [id), qiiae cessit. Tandem illi Augustain venienti, qua; in
tricis celebravit.
veniens, post laborem connniis Bavaria et Alemannise sita est, Lotbarion-
Bavariam a Francia dividit,

expeditionis, delectationem exercuit venationis. Ibi ses,Franci et Alemanni obviara veniunt, ad ulcis-
aulumnavil ; ibi ad recreationein sibi, suisque cendam injuriam Theutonicis illatam voluntarii, et
jocunditatem plenam exhibiiit. Inde per Franciam rcio honori per omnia deservire parali. Cum his
progrediens, ut congregaretur exercitus. in
morose transiens, in Saxoniam venit, et Toringis inde
Milzaviam, expeditionem futu- loco, qui dicitur Omuga (32 subslitit. Ibi ei dominus
ac Saxonibus in ,

ram indixit. Exinde Poledae Nativitatem Domini ce- Bruno cum legatis Ungaricis Regis, qiii ad inter-
lebravit. cedendum pro eo veniebant, ad se reversus, obviam

(29) Alias Speteshart, inqnit Leibnitius. hodie Sj^es- (30) Alias Tagino vel Tagmo, de quo plura Ditma-
sarf, mous silvosus, et transitu salis diflicilis qui : rus loois variis.
inter ditionem et Moguntinam
ulteriorem Fran- (3P Haec anno 1004 composita ostendunt Giselam
coniam silus ferme error hlc iu textum
est. iit ante ann'im 1003 raatrimoaio conjunctara fuisse, nt
irrepsisse videatur, nisi Bdvariam in Sueviam usque dixiinusin Comraent. praevio.
tunc extenderint. (32) Pulat Ottingam indicari Leibnilius.
 lOi
S. HENRICl IMPERATORIS
103
reducitur, ibi Parasceve, ibi Sabbatum san-
venit. et veniatn pro commissis humiliter postulans, A riam
igtioscendum ctum piis alfectibus colitur. Pascha Domini
fralris viscera movit, et
celeiiter ad
digna veneratione celebratur, et pia celebratione
dicitur Cuique modesto et
inllexit. .Nam in proverbio
:

et proximi veneratur.
fralris lacryma cito movit viscera :

Qua decuit erg. 47. Post haec Rex Palatino Comiti praecepit ut
calamitas. propria fit anxietas.
et receptum, qua debuit,
famil.a- per bannum regale exercitui toti fuga intermina-
pietate recepit ;

promo^ens exercitum per retur adderet etiam, ut, si quis fugere praesu-
rilate sibi colligavit. Inde
:

meret, plectendum se capitali sententia sciret.

aspera, per silvas spa-
loca sterilia, per montana
Tridentinam civitalem Hujusmodi banno per exercitum audito, Rex aquam
tiosas, per vias lubricas, ad
Palmarum, qua oportuit cele- in tertia feria Paschalis hebdomadae transivit,
pervenit. Ibi. in die
Hnjus adventum Har- ibique tentoria iterum flgere jussit, exspectans nun-
Lritate, suos diurnare fecit.

adulterinus, preesentiens, ad Clusas, cios, quos ad explorandum locum, in quo Harduinus

duinus rex
trans- cum suis hospitabatur,prcemiserat. Interea, qua
quos sibi fidelissimos exislimabat, custodes
quantumcumque potuit, exercitum coadu- ratione nescio,Longobardorum unanimitas sejun-
misit, et
gitur ; et ad resistendum discordes, omnes ad pro-
nare festinavit.
Deinde in planitiem Veronensem venit, even- pria redire festinant. Sive lioc timor egisset, sive
43.
primo similem in futuris exitum sperans. H;cc amor Regis Heinrici, seu Harduini exsecratio ;
tui
Heinricus Rex percipiens ad alias vias se contulit ; illorum, qui interfuerunt, scientiae relinquo. Hoc
nonut dechnaret pra^lium, sed ut faciliorem sibi tantum scio ;
quia illius providentia non abfuit,

quaereret introitum. Est enim impossibie per cujus benevolentia et cuique, quod vult, sine lite

Clusas, juxta Athesin, quas Harduinus, plurima concedit, et quod vult, occultis judicii causis, per

multitiidine tuebatur, transire. Interea capellanum pugnam discerni consentit.

quemdam suum, Hemilgerum fHelingerum] nomine 48. Palet igitur Ileinrico regi introitus ;
qui per
ad Carentanos pra?niittit ; ut Clusas longe a via recta laborem quietem a vera quietc
sperabatur, per
sepositas. qus ab Harduino minus caute tuebantur, concessus. Venit ergo Veronam, recipitur a civibus,
pr£eoccuparet, mandat. Non enim quisquam credere acclamatur, collaudatur, coronatur. Occurrit ei

poterat, ut regalis exercitus per vias tam difflciles obviam Tietboldus marchio. occurrunt et ceteri

et angustas transire vel vellet, vel posset. Carentani plures, a faucibus erepti furoris, et spei redditi
regiis mandatis obediunt, et Helingero suadente, in libertatis. Inde Brixiam progreditur, ct ab Episcopo
duas turnias dividuntur. Lna ante lucis ortum, C civibusque cum omni alacritate recipitur. Ibi ar-
omissis equis, latenter Clusis superpositum rniontem" chiepiscopus Ravennas, cum suis et sibi finitimis
occupat altera, lucescente jam die, siguo ab his,
: ei obviam venit, et manus nondum dominio adul-
qui in monte erant, audito, ad Clusas expugnandas, terino pollutas, seniori diu exspeclato reddit. Inde
festinant. Custodes nihil de his, qui montem occii- Rex Bergomum Mediolanensem Archiepi-
venit, et
paverant, scientes, ad resistendum Cliisas impu- scopum per manus et sacramenta recepit. Inde
gnantibus accedunt. Repente in monte latentes Papiam. Ibia multitudine niaxima nobilium Lon-
exsiliunt, Clusasque defendentibus a dorso infeste gobardorum, qui ad suscipiendum eum congregati
superveniunt. Custodes, se deceptos esse percipientes, erant, per dignos applausus recipitur, et ciim exsul-
alii se in fugam miserunt; alii in praecipitium alii ,•
tatione ad S. Michaelis [ecclesiam
totius civitatis
in Brentam aquam subcurrentem. Hac e.xpugnalione ducitur. Ibi clerus, ibi nobilium coetus, ibi plebs
Carentani Clusas tenentes Regem exspectaut. utriusque sexus omnes unanimes, uno ore Heinri-
4-6. Hsec Rex per capellanum suum, quem pra;- cuni Regem acclamant, collaudant, collaudatum per
miserat, resciens, festinavit ad Clusas : et impedi- manum elationem designant.
menta relinquens, ac secum ad pugnam expeditos 49. Collaudatus igitur coronatur, coronatus ex
D
sumens, cum maxima difficultate transivit. Deinde debito ab omnibus honoratur. Ad palatium deinde
ia planitiem veniens, super aquam Brentam tentoria cum orani jocunditate reducitur. Tandem, decli-
Ugere jussit ; ut ibi dies solemnes majoris hebdo- nante jam die, diabolus pacis invidus, concordise
mads". digna devulione veneraretur. Non enim ei inimicus, discordise seminator fervidus ;
quo, post
bonum esse videbalur, ut in illis diebus, in quibus mvsterium corporis et sanguiuis Dominici, Jiidas ad
conditor pro condilis, creator pro creatis, Domlnus perpetrandum nefas infandissimum suscepto intu-
l>ro servis, capi, tlagellari, crucifigi, sepeliri, in muit, eodemque suadente, in supplicium perpe-
agnitionem suie charitatis voluit, indiceretur aliqua tiiitatis crepuit ; is et cives post manuum reddi-
congressio, ex qiia violenta Christiani sanguinis tionem, post lidei promissionem, post sacramenti
lieret elfusio. Ibi ergo ab Archiepiscopo Coloniensi securitatem ; nulla, quse in rationem digne deduci
chrismatis fit consecratio, illis partibus tunc valde posset, laesione regiam maje-
coactos, adversus
necessaria. duodecim enim episcopatibus circa
In statem (veneno ebrietatis immisso) commovit. Hoc
introilum illo die pro confusione pra?senti,
Italiip, itaque suasore, armantur; hoc stimulatore, inci-
uec Episcopus erat, nec chrisma sacratum. Ibi a tanlur hoc ductore, ad palatium properant hoc
; ;

toto exercitu Coena Domini devotissime ad memo- ordinatore, moenia cingunt. Quidam etiam inter-
 :

lOli ACTA. lOi;

lant insfiRafore?, qui pir propriam conscientiam A difiir, casumqiie niin.itiir. Sed spc siiblala refiigii.
Itirliidi, siil) Hnrdiiino niiili'li;inl per illicilas rapinas magis aiiimiis cnrum acccndiliir, et ad coiigre-
vaRari. quam sul) Heinrioo fra>no jiistiti.-p ac legis diendiim itcriim Italis fervenliiis incitatur. Clara
adstringi. Fit slrepilus, exsnrgit sonilus; in palatio itaque jam dii", .\lamannis, qiii tardiiis liujiismodi
statim Srd quia ncmo talia, posl liriem eo-
aiiditiir. negolia rcsiiverant, longe a ])alatio muros civitatis
dem die piomissam, credere poler.it, iion cilo intd- frangcntilins, Lotharieiises et (•'raiici Longobardos
lipitur. Kex tanieii, quid sit, explor.iri jiiliet. Hoiiiin- itertim aiitc palatiuni gravilcr persequi cu'perunl,
ciatnr civilatis furor, reniinciatur pleliei.T aninu)- et cos fiigcre usque in UKcnia propria compulerunt.
sitatis insania. Ilanc Colonicnsis Archiepiscopus, Sed jaculorum a tectis venientium densitatem diu-
qui cnm Rcge erat, compescere se posse sperans, titis suslinere non valentes, ignem coacti domibus
per fcnesiram suspexit, caiisasque fanli furoris immittunt; et feiro et llainma strageni civiiim mi-
inqnirere co^pit. Sed lapidibus et sagittis siiper- serabilem faciiint. Tandem Tliculonicorum ira fa-
venienlibus vix eiim co^ptum tinire sermonem licuit, cile expleri nescia, saliatur ca>dc pliirima; et
Animositas enim Longolvirdonini nitniiini ferveVnt postmodnm, niillo j.im resistente, se confert ad spo-
(^tex eventu hellico conlra Ottonem Diiccm, adhuc lia. Sed jam incendio nimium invalescenle, rex a
contumaciif vires liahebat. rigiditate menfis suse flectitur, suisque ut a coepto
50. Instant ergo p;tlatiiim perrumpere Longobardi desislant. pietate motus imperat, Ouos vix compe-
resislunt Regis domestici, quatnvis pauct. Erant scens, diutiiisquc concremationis foetorem ferre non
enim Theiilonici partiin cnm equis, partim per valens, ad munititinciilam quamdam, qua> sancfi
hospitia, partim per castella illi comitatui linitima. Petri Cella aurea vocatur, se comulit. Cives autem
Re.K illico perindignationem in iram efferbuit, et vix respirantes regem sequuntur, et ut indulgeat
cum liis, quos seciitn habebat, armatus exire voluit, ebrietati, obnixe precanlur, Fit eis remissio, lit eis
numerum militiim suonim spe snpernfe gratioe sup- indulgentiam. Sed fticilis est iiululgenlia, postquam
plens. At Coloniensis Archiepiscopus toto, quo culpam cxredit poena. Sic igilur quos bcllnm adver-
potcrat, nisu cum his, qui sance mentis erant, Regem sus Ottonem efTecit turginos, noviter induta hiiiiiili-
retinebat; sciens, quia capite perdito, nulla spes tas siipplices reddidit atqtie subjectos,
evasionis superesset in membris. Intcrea, invale- 53. Domita ergo Papia, tota conciitilur Italia, ac
scente clamore, Theutonici congregantur, complici- omnes ad Regera non invitati confluunt, et
indigena;
biis jiinctis, ad palatium tendunt. Longobardos ab per omnia pra;ceplis ejtis obediunt, Civitates etiam,
cflVwnato furore pauli^per compescnnt. Tandeni C ad quas Rex nondum venerat, obsides ultro trans-
noctis dcnsantur tenebra\ ct lapidum ac sagittarum mitttint, fidemque debitam per sacramenta promit-
jacula Thciitonicis liiint infestissima. Necessitas tunt. His expletis Rex in quemdam locum, qui Pons
rapit consilium, et ad providenda jacula, citissime longiis vocatur, venit; ibiqiie Longobardorum in
facit incendium. Cum multo igitur sudore Theuto- ntimerabilis multitudo accessit, seseqiic ad obse-
nicimurus civitatis impugnant: cum multo timore quendum per omnia regia> majestati subjecit. Ibi
Longobardi pro vita repugnant. habito colloquio, rcgnique depositis i,33) negotiis,
.^1. Tunc juvenis quidam frater Regina-, Gisle- amore S. Ambrosii ductus, Mediolanum divertit,
bertus nomine, a Longobardis viilneratur. Pro ctijus cujus lingiite libertatem, morum
eximietatem
et
lethali vulnere Tlieutonici irritantur, et prae furore amabat. Hujus, cfeterorumque quiescentium inter-
contra jacula caeci, muros civitatis exptignant. ac cessione iinplorata, in prata Pontis longi revertitur,
irrumpentes, sanguine juvenis, stinuihim scilicet ibique Longobardos de repentino discessu ejus
furoris, vindicare festinant. Quoriim quidani animo eonquerentes, festini reditus solalur promissione.
ceteris ardentior, Voleramus nomine, se injecit in Inde Chromo (34) perveniens Pentecosten sanctam
media Longobardorum agmina, et gladium, quo pia animi devotione celebravit. Inde discedenti Tusci
accinctus erat, extractum, uni eorum, quas ceteris ei occurrunt, et manus per ordinem singuli red-
insanienti, ab acumine gales usque in jugulum diint.
viriliter infixit, ac dicto cilius, inter suos se illa^sum o'i. Post ha5C Rex injuriam a Rulizlao sibi illatam
recepit. totam igitur noctem pugna gravis
Per tcnens monte repositam, repatriare festinat; et per

habetur, et ancipiti termino suspensa, modo hos, Montem celerem (35) in .Vlamauniam properat ^sciens
modo illos, sub victoriai spe audaciures et expe- quia terra puerili siibjecta regimini laxis pei's»pe
ditiores reddit. Aliquando etiam Theutonici, teslu- habcnis utitur, et ex proprii arbitrii tumultuaria
dine ex clipeis composita, eorum irrumpebant diversitate, per diversa prsecipitia rapitur. Jam
agmina, et quosdam vivos ex eis captos Regi reprse- enim Dux Herimannns obierat, et filius suus ducatui
sentabant. a Rege substitutiis erat: qui, nimia> juventulis
52. Interea palatium, quod Theiitonicis aliquando adhuc, nec semetipsum regere sciebat. In loco ergo,
fessis, unictim erat refugium, accenditur et incen- qui Turegum (30) dicitur, Rex colloqniiim tenuit,

(33) Satis patet, legendum dipositis. in Alemanniam properasse dicatur: quid si ergo le-
(34) Forte legendum Cremam, inquit Gretseriis. gamus, per montes celeriterf
(35)Montem celerem neino explicat; per Cenisium (3r>! Non est inverisimile bic indicari Zurch seu
in Sabaudiam non penetrasse satis certum est, cum Zurich in Helvetia: quo posito dici fortasso pos-

Patrol. CXL. 4
 '0**
S. HENRICI IMPERATOHIS
107
saepe alterius sumptibns jocunde convivan-
latruciniis non con- A vitatur,
omnesquepro pacetaenda, pru tamen igne sub cinere. Tandem Bulizla-
m.ximum jurare tur, latentp
usque ad
senlieudis a miMimo Meseconis tilius, jociinditatem Pragae, et
sub pans quiele sta- vus,
compulit. Sic tota Alamann.a
Argenl.na civUate amfflnitatera Boemiae, promissae praepunit amiciliae;
tuu; in Alsatiam venit, et ia rat.one, ejectio, tantse
eura Alsat.en- el, ut nepute suo, qualibet
dum in vigilia S. Joannls colloquJum
legem et jusliiiam tcrrae principatu potiri possit, fraudum suarum in-
babe.-et. domus,
in qua ad
sibus
corruit, unique presbj- tima scrutatur. Invitat eum ad convivia, et diversa
faciendam sedebat, repente
mane.-e praebet ciborum genera, amara demum propinaturus
tero cum Domina una analbemat.zata
qui
lllesolusob.it; pocula. Satiatum enim illnm mililibus suis comrai-
solitus erat, cniris ossa confregit.
sit, et, ut eductus excsecaretur, oculorum nutibus
praeter timorem, passi sunt: sed in iluus
alii nibil,
quod saepe per Psalin.stam a.i- ad similia edoctis, innuit.
inteiitu didicerunt,
cum perverso 58. Iniplentur impietalis jiissa, et committuntur
dierunt : Cum electo electus eris, el
iniquitatis opera. Sic, qui fralrem eunuchizavit, a
perverteris.
ihiqiie solilo consanguineo et socio siio deducti.s iieriil: quique
53. Post haec Rex Moguntiam venit,
celebriter per- fratrem in consorlio principatus parem habere no-
pietatis affectu, apostulorum solemnia
Orientalem Frauciam transiens, in luit, per supplicium passionis faclus est suppar et
eo-it. Tum per
pondere inutilior. Hoc ergo excaecato, Bulizlavus Meseconis
Saxoni,-)m feslinat, cor suum iudignationis
ut super.us dixi, per fraudes fle.iiuosas, per
gravalum super Bulizla..m, vindicta potenli relevare tilius,

Saxonibus, Bava.is, Francis versutias sibi semper pedisseqiias, per promissioiies

disponens. Indicitur
expeditio, in medio Augusto terminus infinitas, totam Boemiam invadit
Pragam et ac ;
Orientalibus
ut frugibus inde praecullectis, dominio taliter turgidns per loca, regio
adeplo,
datur promotionis,
Mediante igitur Au- exerciliii pervia, castella lirmissima munit.
abundaulia comes exercitui ejset.

guslo MeresborgSasonum tit cungregatio. Rex aiitem 39. Interea Rex cum Saxonibus veniens per montem

uemini suorum familiarium fjteri voleb.it, sive in Pu- quemdam, in quu j im Bulizlaviis munitionem
loniam sive in Boemiam vellet, cognoscens Bnlizlai quamdam ad conlradicendum iutroitum iirmaverat,
flexuosas versutias, quibus per quosdam sibi occultos praemissis in nocle marchionibus, cum niaxima dif-

amicos etiam secreta regia rescire solebat. Sed naves in Boemiam intrat. Cujus introilum, ut
licultate

a MagJeburg usque Citizara cong.-egari jubeus, quasi Boemienses senserunt, quidam pavore regiae prae-
in Poloniam vel.t, transitura futurum simulat. Id sentiae exanimati, castellum unum cum semetipsis

omnibus sperantibus, repente in Boemiam exercitum C Regi reddiderunt. lllud illico Rex Larameri (37j eunu-
ducit, quaerens imprimis propria recipere; deinde, cho, fratri caeoi Bulizlavi, quem secum nativam in
pro vindicta, aliena invadere, non tamen penitus terram pro pietale reducebat, cum summa henevo-
aliena, qiiae legni sui pati juga debebant. lentia concessit. Deinde, iler suum protelando, per

56. luterserere libet qu.ddam, quo audilo, datur terram illam progreditur, exs[iectans Bavarios,

intelligi raru esse cul[iam, quam uon sequatur quibus non idem, qiii et Saxonibus in Boemiam erat
vindicta, nisi praemunierit eam poenilentia. Murtuo introitus.
Bulizlao seniore, Buemiensi scilicel duce, et istius 60. Sed cum illi adventum suum protraherenf,
Bulizlai, de quo nunc agitur, avunculo, tres tilii Red ad quamdam civitatem, qiiae Satiza (38) voca-
superstites ei remanserunt. Quorum primogenitus tur; cum Saxonibus tantum pervenil. Cujus potentia
Bulizlaus nomine, adepto post patrem ducatu, crude- visa, cives non mediucriter turbanlur, el statim de
lius coepit vivere, quam terra illa pati vel vellet, vel pace qnaerenda ac Regis gratia impelranda medi-
posset. Iiidigenis igitur illum pro nimia crudelilate tantur: portas illico civitatis aperiunt, et conditione
eiecrantib.is, t.mere ca;pit ne a fratrum suorum adipiscendae gratiae intersila. Polonos, quos Biilizla-

aliquo, Pragensibus id insliganlibus, extruderetur. _ vus eis ad tuilionem ejusdem luci adjeceiat ejiciuut
Ex mala ergo conscientia concepta suspicio, insti- et ejiciendo quusdam membrorum abscissione de-
gavit eum ad scelus nefandissimum, perduxit et.am turpant; quosdara ab locis allissimis praecipitant
ad facinus execrandum. Nam fratrum suorum unum quosdam eliara interimunt, ut el injurias ali eis sibi
eunuchizavit, alterum in tbermis siiffucare leulavit. illatas ulciscanlur, et houori regio per omnia salis-
Atilli, ui.us eunuchus, alter semivivus in Bavariam, fdciant. Tandem hujus crudelitatis fervor Regis
a paterna bereditate exclusi, fugerunt. animum perculit, et ad'Coutradicendas ejusmodi in-
57. Rei Heinricus hac iinpietate commotus, Bla- sanids insita pietas inclinavit. Jam vivi ducuntur,
demariu, de quo jam dixiraus, ducatum Boemiensem et regi repraesentali in Ecclesia. Post haec civitas
dedit. lUo mortuo, Bulizlavus, Bulizlavi til.us, Bu- tota Regi reddidit. Et qua debuit, fidei promis-
se
lizlavo Mesecunis lilio in societatem couspiratiouis sione per sacramenta, per obsides obligavit. luterea
adscito, ducalum contra Regis voluutatem tenere fama volitat, Bulizlaviim a Pragensibus conspira-
tenUbdl luler illus ergu duus Bulizlavos lit amic.lia tionis vinculo colligatis interemptum, et quamvis
licla, lil socielas subdola. Saepe alter ab altero in- mendai, lideles tamen Bulizlavi ezterritat.
set, montem ccUrevi accipi, pro monte quem hodie (37) Jaremiro.
S. Ijotardi appellaut.
(38; llodie Saaz Leibnitio.
lOH ACTA. 110

Al) SEnUluNTEM MTAM IMl.EMOMTK ).

Qiiod jnm non Sfincl iii Commentario olismHiluin rst, iil hic dmuo kcttjrum onidis subjiciendum, videlicct,
noii Viliim nti (iiiiiiiijmn hie dnri, seii hisliirirnm S. llcnrici gestorum wirratiojnm, sid miram rerum rariarum
ad cjus sinii-litaliiii et in icelesias mwiificenliam s]iectanlium compilationcm, (/uam parum udmodum ordina-
ttim diccre mirilo jiossis, rum varia locis non suis corradat, immisccnttjue diplomata, diu post Sancti obitum
a Pontificibus Chmente II uc Lcone IX et ab Ilenrico lll Cxsare Bamberycnsibiis conccssa, qux apud
Grelscrum ctipita l(i. 17, 18 pMn
occupanl, a iiobis veru, ut supi^a etiam monuimus, in Appendicem rejccta
sunt, iilpotc rirxm iiiialcmcumiiue seriem lurbantia. iVcc minus inepte capitibus 2i- ct 23 ijitrusx sunt Bcne-
dicti F. Vlll lilteriv, tum atl Sanctum lic episcopatus conprmatione, tum atl Eberardum. primum istius
ecclcsix antistilcm, iiuorum saltcm primas ut minimum post caput 15 collocatas oportuit. .Ve igititr et ea
inslrumenla lictorem remorari possint, ipsa primo loco in dicta appendice referemus, cxtcra vero intacta trade-
mus. Sciiuatitr ilaque

S. HENRICI VITA
AUCTORK ANONYMO
Edita in Surio , ex .lacobi Gretseri Divis Ramberge.\sibi."s.

CAPUT PRIMUM. A lare : Intuere diligenter litteras in muro, qui est

S Henrici in imperium successio,Wolffyangi appa- jnxta tumulum meum, scriptas. Erat autem ibi,

ritio, muni ficentia in ecclesias, victoria de Sclavis, sicut videbalur, scriptum solummodo Post sex. :

et restauratio episcopatus Merseburgcnsis. Evigilans vero Rex Henricus tractatione diuturna

l.Anno ab Incarnatione Domini millesimo primo secum paucissima hujus visionis scripta.
revolvit,
ab Urba aulem condita millesimo septingentesimo
(39) Iriprimis ergo arbitratus, quod post sex dies esset
quinquagesimo secundo Ottone puero Ronice de-
: morilurus, multa dispensat pauperibus. Cum autem
functn, vacante regni solio, cum de principe subro- sex dierum numerus pra»teriret et nihil in se corpo-
gando ageretur; omnium nutu diviuo, ad eum
vota, rali molestiae sentiret, putavit ad sex menses perti-
inclinantur, qiii tunc in regno habebatur potissimus. nere. Transacto vero hujus numeri spatio, nihilque
Fuitnamque per idem tempus Dux Bavariorum Hen- in se infirmitalis passus, arbitratus hunc numerum
ricus, tam bonilate qiiam nobilitate regia conspieuus, ad sex annos pertinere : ideoque et qiia; sujira, ccepit
et universa morum honestate praeclarus. Hic ini- timere. Cumque sex annorum numerus integer per-
tium sapientiae timorem Domini pleniter secutus transisset, et septimi anni dies revolutus venisset,
est : qui erat omni litterarum studio principaliter ipso die Caesaris dignitalem per Apostolicam susce-
imbutus, totus sane iide et actu Catholicus. Hic ergo pit obsecratiooem. Tunc tandem sentiens qualis
ab omnibus pari voto (4-0) et communi consensu ac- esset sua visio, gratias agit Deo sanctoque WoIfT-
cersitur,divina utique disponente clemenlia ut : gango, qni silii talem revelare dignatus est sublimi-
per temporalis regni fastigium, ad culmen caelestis tatem.
regni pertingeret. Terrena cnim bona omnia, sicut 3. Unctus igitur in regem beatissimus Dei famu-
usu malo alios a salute praepediunt, ita alios usu lus, temporalia regni non contentus angustiis, pro
borio ad salutem promovent. adipiscenda immortalitatis coi'ona, summo Regi
2. Ciii necdum Cssaris vel imperatoris dignita- (cui servire regnare est) militare disposuit, sum-
tem ol>lincnti appsruit Ratisbonoe WolfTgangus in mam etiam diligentiam in amplificando cultu reli-
somnis visionetali (41). Visura namque est ei, quod gionis adhibuit : ecclesias ditare possessionibus, et
manens in sancti Emmerammi ecclesia, accederet immensis ornatibus augere coepit. Sedes autem
orandi gratia ad beati WollTgangi sepulcrum, episcopales, (iibi a puero
Hildensheim
nutritus et
in situm ; eumque ibidem
eadem ecclesia do- Madeburg, Argentinam, Mise-
litteras edoctus fuit\
minum sanctumque Wolffgangi precibus inti- nam et Merseburch (quee barbarica immanitate
mis conaretur exorare, subito videbatur ei ipse C adjacentium Sclavorum vastatae fuerant( (42) restau-
Sanclus adstare et hujusmodi verbis ipsum appel- ravit. Et tam ipsius, quam aliis episcopatibus per

(39) Errat in principio, ut supra satis notatum est, gum S. Henrici institutorem fuisse, auctor est
eidemque errori insistit, dum inferius num, 12, Ditmarus : Nutrit prxclarum Wolffgangus prxsul
S. Hevrici annum vii connectit cum 1007. iii Kal. alumnum, elc. Reliqua huc spectantia in Commen-
Novembris. tario dicta sunt.
(40) Quam fuerint patria vota Principum imperii (42) Haec explicata oportebat, si quid dicere voluit
melius docet Adelboldus. confusus scriptor, oniiltens Paderbornam in quam
(1 1) Hsec accepta sunt ex Vila S Wolffgangi apud preecipua conlulit Sanctus.
Surium 31 Octobris niira. 39. Porro S. Woltfgan-
 IIENRICI IMPERATORIS <<2
111
ornalibus, A vero principes Poloriia» et Boemisp, ceterarumque
iiniversum regnum. in possessionibus et
Hildesheimensibus vero san- Sclavicariim penlium primates Roraanum Tmpera-
innumerabiliacontulit
torem cum exerciiu ad deljellaniios eos adveniie
ctum Gotebardum (43' divina edoctus revelatione
prs aliis
eccIesisR cognoverunt innumerabili multitudine collecta, in
:

praefecit. Quid autem .Merseburgensi

charitati volumus ex bellum ei obviam processerunt. Quod Regi pio per
specialibus contulerit futurorum
tempore Magni speculatores suos cito innotuit, et sicut in omuibus
parte notilicare. Ha>c enim ecclesia
Lycum fluvium subsan- angustiis suis solebat, ad orationis arma confugit.
Otlonis,iIIius,iDquam, qui ad
prostravit, et luvocatoque super se nomine Domini, beato I.au-
cto Uldarico confessore Ungaros (44)
La-Iium videlicet et Assur Ratisbona?, rentio, sancto Georgio, et beato Adriano marlvri-
reges eorum,
adjudicantibus, in patibulo su- bus, se suumque exercitum protegendum cum
principibus hoc fieri

spendit, assiduis incursionibus et hostili vastatione summa devotione commisit.

(i. Et cum omnes perceptione eorporis et sangui-
Sclavorum, ad nihilum redacta est.
vicinarura nationum non nis Domini conforlati fuissent, ad locum certaminis
4. Et quia violentiis

poterat resislere : in possessionibus, in religione et venerunt. Ibi cum Re.^ beatus verbis esbortatoriis
in omnibus, quae ad pontificalem dignilateui
pertine- ad viriliter agendum singulorum animos erexisset,
^
deficeri. Accidit autem ut eo- videns innumerabilem adversariorum mulliludineni,
bant, penitus cffipit
Archiepisco- claroavil adDominum, et ait Deus qui conteris
dem tempore Magdeburgensis ecclesiae :

pus viam universffi carnis ingrederetur, et Me^-se- bella ab initio, eleva bracbium tnum super gentes
burgensis prc-esul, propter sapientiam a Deo sibi qui cogitant servis tuis mala. Disperge illos in vir-

collatam, et propter niultas virtutes, quibus ador- tute tua et dcstnie eos protector meus. Pone
: illos

natus erat, ob quas etiam Ottoni magno gratissimus ul rotam, et sicut stipulani ante faciem venti. Ha>c

extitit : in cathedram Magdeburgensem, prsedicto dicensaperti sunt oculi ejus et vidit mar-
gloriosos

Rege id efficiente, pra>poneretur (43). Factum est tyres, Georgium videlicet, Laurentium, Adrianum,
autem, ut Merseburgensis episcopatus penitus destrue- cum angelo percutiente, exercitnm suum prse^eden-
retur, et quse poliora erant illius ecclesia; in pra>diis. tcs, et hostium cuneos ad fugam propellentes. Et

in ministerialibus, in ornamentis, in ditionem Mag- sicut exercitus Sennacberib ab angelo percutiente

deburgensis eccclesioe transferrentur, et de quibus contrilus est ct periit; ita et omnis barbarorum isfa

reliquiis possessionum, qua; Merseburg remanse- raultitudo per virtutem Dei conterrita, projoctis ar-

rant, abbatia inibi construeretur. Quod factuni us- rais sine effusione sanguinis Cbristianorum, fuga-
que ad tempus pii confessoris Henrici immutatum C prsesidium quaesivit. Qiio viso Rex sanctus, eleva-

permansit. Cum autem idem Rex Princi-

convocatis tis oculis et manibus in ccelum, benedixit Deo coeli
pibus regni sui Quendelburg curiam celebrasset : et ait : Benedico, Rex coeli et terrae, qui supcrbis
universis in id ipsum consenlieutibus, Poloniam et resistis et humilibus das gratiam : qui custodis di-

Boemiam, creterasque Sclavorum adjacentes regio- ligentcs te et glorificatus es in gentibus, propter

nes, quae fines regni sui vastabant, debellare dis- datam nobis de coelo victoriam Victis ergo barbaris .

posuit. et quae adfuturam pacem prodesse poterant firmis-

5. Congrcgato itaque exercitu, contra praedictas sima pactione stabilitis, vir Beatus cum suis in sua
nationes aciem direxit. Et faciens transitum per redierunt cum pace, gloriticantes et laudantes Deum,
locum, qui Walbech i4(i) dicilur, gladium sancti Ad- qui salvat sperantes in se.
riaui martyris, qui pro reliquis multo tempore ibi 7. Cumque Christianissimus rex Poloniam, Boe-
servabatur, accepit. Quo accinctus, ex toto corde miam, Moraviam ob reveren-
tributarias fecisset :

sno clamavit et dixit : Judica Domine nocentes me, tiam S. Laurtntii martyris, conculcationem et de-
expugna impugnantes me, apprehende arma et structionem Merseburgensis ecciesiae, coepit pio
scutum, et exurge in adjutorium mihi. Inde pro- intuitu misericordiae et pietalis respicere, et ad ni-
gressus castra metatusest in campo, ubi Mersehur- jj hilum rcdacta in ffdificiis, in ministerialibus, in
gensis ecdesia sita locum desolatum,
est, et videns saecularibus possessionibus, in ecclesiaslicis orna-
et in nihilum redactum, ingemuit et ait Beate : mentis, in pristinum gradum pontifiealis dignitatis,
Laurenli martyr Christi, si tuo interventu has bar- sicut Deo et sancto Laurentio voverat, studuit re.
b iras nationes, ad quas pergo, Romano Imperio, et staurare. Nec prius ab operibus misericordiae desti-
Cbristianae religioni subjugavero, bunc locum de- tit quoadusque eam ad antiquum statum dignitatis,
solatum tuo nomini consecratum, divina favente et prislinum honorem religionis ex integro perdu-
gralia, in pristinae dignitalis statum reformabo. Ut ceret.

(43) Vide in Actis 4 Maii pag. i>08, num. 18. berti ad 23 Aprilis cap. inO. Vide cifatiim istic in
(44) Describitur victoria in Vita S. Udalrici 4 Julii Annntatis Ditmarum, qui pluribus aliis locis agit
pa. HO, a num. 46. de reslilutione ejusdem episcopatus per S. Henri-
(45) Quae hic narranlurde translatis Madeburgum cum.
episcopatus Merseburgensis possessionihus, non Ot- (45) De Walbeck et S. Adriani gladio plura nota-
toni primn, scd secundo adscribenda sunt, unde vit Gretserus, qute apud ipsum videri possunt.
ipsum secuta est punilio de qua in Vila S. Adal-
113 ACTA. tu
8. Dcuiciue Episcopatuin Uahcnbcrgensem ex int A Regum inserimus conflrmationis epistolas : ut, <iuia

tegro iu suo doraate ^17) fundavit. tfiniiuis videlice- diio suiit, quibus bic muiidus phncipaliter regitur,
ab adjaceatibus episcopatibus legiiimu concambio ponliticalis aucloritas, et regalis potestas, ex utro
corauiutatis. Fiindatum vero episcopotum principi- que horum sulfulta a dexleris etsinistris, ab oranium
bus Aposlolorum Petro et Paulo, et preliosissimo molestia inlestatioiiuui secure monntreliir iu pi-rpe-
martyri Georgio atiitul.itum speciali Jiire saiicls tuuni defcnsa. Dicente enim Doiiiiuo Sjlvatore ;

Rom. Ecclesiic contradidit, ut et priraoB Sedi debi- duos EcclesiiB gladios sullicere, quorum unus ad
lum dignitatis impenderet honorem, ct suam plaii- defunsionein tmimte ac spirilus penetrat ; alter in-

tationem tanto patrucinio lirraius comrauniiet. In lle.xibilia et diira corda rigure siio duraat et premit :

meridiana quo<iiie parte civitalis monaslerium in hu- quidquid oorumdeui gladiorum jure binc inde niu-
nore S. Stephaui Protoraartyris sub ordine canonico nitur, constat profecto, quod nullius mali incursione
construens ex altera vero, hoc est aquilonari, aliud
;
Prius tamen
ah status sui reclitudine lahcfactetur.
nionasteriura suh monachali regiila in honore S. chartam Ottonis terlii (,">0j Iniperatoris prtescribi-
liic

Michaelis Archangeli (18), sanctique Benedicli abba- mus, ut scire volentibus, qualiter ipse locus Baben-
tis constituens, sibi, suieque civitali supra Petrain _ bergensis in ditionem sancli Regis obvenerit, ex
Apostolica? lirmitatis fundato;, muroque et propiigna eadem conscriptionis pagina colligatiir.
culis meritorum S. Georgii celeroruraque sanctoruiu II. In nomine sancta; et individua! Trinilatis :

munitte ac exornaluicontra incentivos viliorum jacta- Otto divina providentia Imperator Augustus. .Nove-

tus, turrimfortitudinis inStephano, et contra refrige- rint omnes nostri lideles, praesentes scilicet et fu-

rantes tlatus illius, qui in aquilone, uiide malum turi, qualiter nos ob interventum dileclissinia^ geni-
omne panditur, sedem ponere disposuit, refugium tricis nostr«e Adelheidae, caro nepoti uostro Bava-
cerlum in angelioo prwparavit pr<esidio : ut a dex- riorum Duci Heinrico quoddam juris noslri prae-
tris et a sinistris justitiae armis vallatae in nullo dium, civitatem videlicet Babenberg nominatam,
sarriciat insidialor prievalere. cum omnibus ad hanc respicientibus et Nemkin
9. His tribus ecclesiis postea per Guulherum Uraha in comitatu Bertholdi Comitis Vokkfelt nun-
ejusdem Babcnbergensis sedis quartum prajsulem, cupato, sita, nostra Imperiali potentia in perpetua;
et per Rcginoldum quemdara, virura nobilem, ad- usum proprietatis concessimus, tirmiterque donavi-
dita est quarta ecclesia (40) in honore sanctije Maria' inus cum utriusque sexus maucipiis, aediticiis,ec-

matris Domini et sancti Gansolti martvris extra

: clesiis, tenis cultis et incultis, et cum omnibus
urbera versus Orientera in loco Teuverstat sub C jur^, legaliterque ad ha;c jam dicta proedia pertinen-
ordine et possessione Denique sextus
canonica. tihus, eo tenore, at libero ipse deinceps perfruatur
ejusdem sedis Episcopus Herimannus contra urbem arbitrio, haec tenendi, commutandi, dandi, posteris

versus occidentem in honore S. Jacobi Apostoli et relinquendi, seu quidquid sibi libuerit inde faciendi

lilii Zebedsei, ecclesiam suh ordine canonico inilia- et ul pr«ceptum stahilius tirmiusque permaneat,
vit, Hanc Otto, liumilis amator pauperum Christi, hanc chartam inscriti jussimus, anuuloque sigilla-
octavus ejusdera sedis episcopus, cooperante Eher- tara propria niauu nostra roboravimus. Data. v Ka-
hardo consummavit et dedicavit, ac
praeposito, lend. Julii Indict. i, anno regni Domino Ottonis xiv,
stirpem ordinemque illic Deo servientium decenter Imperii autera vii.

disposuit. Sic locus Babenbergensis ecclesiis in CAPLT II.

patrociniis Sanctorum in modo Crucis undique mu- FwidiUio ecclesix Bambergensis, synodi ad eam
nitus, Christo Jesu crucilixo quotidianum, et sedii- spectantes, ejusque a summo Pontifice approba-
lum celebrat ofliciura et servitium pro primo suo tiii.

fundatore Heinrico secundo, Imperatore piissimo, 12. Auiio igitur ab Incarnatione Domini mvii (51
ejusqae cooperatoribus et successoribus vel ang- Indict. v. iii Kalend. Novembrismagna synodus Epis
mentatoribus omnibus : Et ut inibi militantibus coporum, alioruraque Patrum hahita est et celebrata
Domino major tranquillitas, et securitas, et reveren- in villa regia Franchenfurt mediante Rege raagno

tia ad supplicandura Deo perseveret, prspdiclse quin- et pacilico Heinrico, anno regni sui vii. Nam dum

qne ecclesiae sic sunt locatw, ut fere ab omui stre- idi-in Deo devotus Rex alta mentis ccnsideratione
pitu et turaultu forensi ac populari sint decentis- secum volveret, in quo potissimum opere Dei mi-
sime segregatce. sericordiara sibi facilios conciliaret, et ex divini

10. L't autem cunctis liquidius enitescat qua instinctu consilii inspiratus disposuit, ut Deum sibi

vigilantia vir beatissimus novellae suae ecclesiae bona heredem eligeret, et conscriberet, et episcopatnm
pacis el tranqiiillitatis etiam per succedentia tem- Bahenhergensem, ut praescriptum est, ex rebus

pora providerit, aliquas hic tam Episcoporum quam hereditariis construeret, ut et paganisraus Sclavo-

(471 Varia domatis significata habes in glossariis, Pluribus o^tendit Gretserus, diploraa esse Ot-
(30)
hic sumitur pro ditione seu possessione. tonis de qiio et nos lu Commentario egimus, nbi
II,

(48i De hoc coenobio actum est ad Acta S. Ottonis etiam de titiilo nepotis dictum est, quem Olto Impe-
1. Julii. rator tribuit patrueli suo Henrico duci Bavari», pa-
(9'; Hsec omnia ad Vitam S. Henrici nullo modo tri S. Henrici.
(Sl) Errat imperitus scriptor, et res confucdit, quas
periiueut.
 S. HENRICI IMPEKATOKIS Hb
11S
nominis me- episcopatus P";»
rum ibi destruentur, et Christiani A ritatis "0^;;'«^ ^*'^'"^,
/""^^'^f^'';:
qua ralione Heinricus Secundus gloriosissimus Rex
moria perpelualiter inibi celebns haberetur. Sed
nuutios suo> ad nos direxit, qui nobis haec omnia
cum parochiam ad eamdem sedem respicientem non
Pentecosten in codem auno dicerent, et no- pro iiac sede conlirmanda iater-
haberel, et sanelam
celebraret, partem Wirzebur- pellarent. Cujus bdri. tissimam imitatioDem, palerna
regni sui Moguntife
comitaluni videlicet Katerzgewe et prfficordiali dilectioue intueates, omnes res, quas
gensis diceceseos,
dicli, interlluvios Vraha beato Petro Apostolorum Principi, in loco praeao-
(52) dictum, et pagi Wolcvelt
Heinrico Wirzeburgensi Epi- minato legitima ratione collectas contulit, nostrae
et Ratenza sita, ab
traJitione acquisivit, tradens auctoritatis privilegio conlirmare decernimus, ea
scopo tirma ac legali
CL mansos iu videlicet ratione, ut Episcopus ejus loci, el qui
e contra Wirzeburgeusi ecclcsia? (o3)

proxime adjacenlibus iu perpctuum sui fuerint successores, ea, secura

vico Menimigun dicto, et in

consentientibus, et coucurrentibus iu hKC Iranquillitate possideaut, et liberam habeant po-

locis,

tota illius Heinrico Wirzeburgeusi, et Willigiso testatem res et proprietates ejusdem ecclesise or-

Moguntiae metropolis archiepiscopo, uiultisque, qui dinare, atque componere, vel etiam augmentare :

pr«sentes fuerunt (oii, Archiepiscopis et Episcopis, dissipare vero, atque confuudere, nullam habeant
g
legitimum hoc concambium attestatione sua, et sub- polestatem.
scriptione roborantibus. Gloriosissimus vero Rex 14. I Nostra quoque auctoritate sancimus, uli in

compos voti ellectus, pari supradictorum Patrum terminis, ejusdem ecclesiae nulla sit
et in rebus
consultu,duos ex capellanis suis Albericum et infe^tatio tyrannorum, vel aliorum quorumlibet pra-

Ludovicum adjunctis Wirzeburgensis Episcopi litte- vorum hominum, sive sitit in civitate ipsa Babea-
ris, Romam usque direxit, quatenus haec bene berc, sive in castellis et villis, servis et ancillis,

coepta in melius proficerent auctoritate Apostolica. tributariis, decimis, forestibus, silvis, piscationi-

At Romanus Pontifex, et universalis Papa Joannes bus, venationibus, moleudinis, campis, pratis,

piissimi Regis devotioniscongaudens, habita in saa- pascuit, terris culis et incultis, et quidquid modo
cti Petri Basilica synodo, pro contirmando epi- illuc, pertinet, vel in futurum acquiri possit, per
scopatu Babenbergensi, privilegium fecit conscribi, nostrae auctoritatis privilegium corroboratnm, ia
et Apostolica auctoritate lirmari, universis Galliae secura quiete pertnaneat. NuUus ibi Comes aut Ju-
et Germaniae Episcopis rescribeus, ut et ipsi pari dex legem facere praesumat, nisi quam per con-
commuuique auctoritafe, pra-dictum episcopatum cessionem gloriosissimi Regis Heinrici vel succes-
roborarent, cujus videlicet privilegii exemplar in C sorum ejus Episcopus loci ejusdem deligeret. .Nulla
hunc modura se habet alieaa potestas ibi per violentiam irruat. Sic ille

13. « Joannes servorum Dei.

Episcopus servus episcopatus liber, omni potestate extranea
et ab
Oflicii nostri est omnium sanctarum Dei ecclesia- securus, Roraano tantummodo mundiburdio (33) sub-
rum commoda generaliter considerare, et raaxime ditus: quatenus Episcopus eo mtlius cum canonicis
earum, qua? specialher sub jure ac dorainio nostrai suis servitio Dei possit iusistere, et primi con-
Romauae Ecclesiae consistunt si quod est incom- ; structoris ejusdem loci, et recuperatoris jugiter
modum, abolere, ne pro gravi incommoditate sua memoriam babere. Sit tamen idem siio metropo-
neglectae vilescant; vel qualibet uacta occasione, lilano subjectus atque obediens. Quicuinque haec
debita soleunitate carnaat. Propterea omnibus saa- praecepta remunerationem et
servaverit, divinam
ctae Dei Ecclesiae lidelibus, praesentibus scilicet et Apostolicam benedictioui'm accipiat. Qui autem con-
f;)turis, notum esse volumus : quia dilectus et spi- temptor et violator exstiterit, perpetui analhe-
ritualis noster lilius Heinricus gloriosissimus atque mastis dainnationi subjaceat, ad sa-
nisi resipiscens
invictissimus Rex, diviaa inspirante clementia, de ti?factionem perveniat. Scriplum per manus Petri
propriis ha;reditariis rebus, pro sua suorumque pa- q notarii et scriniarii sauctae Ronianae Ecclesiae in
reiitum anima, episcopatum in loco qui dicitur mense Junio, ludict. v. «

Babenberc, perfectae lidei et charitatis devotioiie, 13. Habito igitur rursum generali concilio in
in honorem bealissimi Apostolorum Princi-
Petri Kranchenfurt, cui praesedit venerabilis Arcbiepi-
pis esse constituit, commutatione facla jure, ac scopus Willigisus Mogantinus, universi Archiepi-
legaliter cum Heinrico Wirzeuburgensi Episcopo de scopi et Episcopi, qui iuterfueruat, nuinero jx.wi,
aliqua parte parochin" sni episcopatus. Lnde etiam dSbita cum veneratione ^rivilegium hoc Sedis Apo-
praedictus Episcopus nobis suas litteras misit, ut stolicaj suscipieates, mentibus
uaauimiter devotis
suo consensu, privilegio nostrae Apostolicae aucto- laudaverunt, et scribendum roboraverunt. De su-
in Commentario restituere couati sumus quod au- : rei sub«taatiam non magnopere emendant.
tem annum 1007 connectat cum anno 7 regui Hen-
Ex codice Viennensi nominaaliqua refert Gret-
(3i)
rici, sequitur ex primo errore
quem supra nota- serus at distingueuda suat et tempora et concilia,
;
vimus.
ut vide in Commentario praevio fusius deductum,
(oi) Ex codice Viennensi scribit Gretserus Ratenz- ubi omnia explicata sunt quae hic annotari pos-
(jonm, et paulo post volcfelt quae loca aliaque hic sent.
accuratiiis modo quarere, operte pretium non est. (33) Mandiburgum etiam dicitur, estque tuitio, de-
(a3) Variantes lectiones adfert
Gretserus, sed qus fensio aut tutela.
(17 ACTA. 118
pradictis vero pnrocliio- terminis ati Krclesiii Wir- A quandocunique tanicn vci ubiciifnqiie ex proveclu
zeburgeusis coiumntatis, no qua liiMet in pqjtfruin saiict» Ecclesim, vel ejus exaltatiune, locatione,
querela, vel diibilatio, subjcctam conscribi paginam Dun aliquid magnitici operis audire conligerit, im-
fecerunt : cui siibscripsit primo quidem ipse llein- menso! devolionis alfectu, et spiritualis exultationis
ricus Wirzebtirgensis Kpiscopiis, deiiide ejiisdem illum laudare, bencdicere el prfedicare de-
etfeclii

ecclesiffi pra[>positi, sive presbyteri numero no- beinus, ciijus liiec dona sunt, et a qiio bona cuncta
veni. inelfabiliter procediint. Qiii inter innumerabilia sem-
Ui. ci Omnium sancl.-e Oei Ecclesiie lidelium tam pilerno! dignationis sacramenla, ea ct in suoriim
pmsentium quam liitururum notitiam non latcre cordibus Priucipiim dictat, qiifB ad miiltorum exem-
desideramiis, quaiiter gloriosissimus Rex Heinri- plura, et salutem profutura procurat.
cus, divinoe, ut credimus, admonilionis stimiilo 18. In quibus uiium csl, quod super divinilus

compunctus, de pia?diis, quae Dri sratia. Iieredi- factiim, ma.xiinam mentibus nostris lcetiliam ge-
tarioque jiire parentum, in siiie possessionis do- neravit. Audivimus qiiod Dominus nosler Ileinri-
miuiiim pervenerant, Dei servitiiim aiigere, epi- ciis gloriosissimiis et iuvictissinius Hex, divina sibi
scopatiim constituendo, desiderans; qiio id legitime inspiranle gratia, ex suis praediis, et paterna he-
rationabiliterque lieri potuisset, Heinricum vene- reditate in loco, qiii dicitur Babenberc episcopa-
rabilem Wirzeburgensis ecclesiiE provisorem, qua- tum honore bealissimi Petri Apostolorum prin-
in
teuiis quemdam locum Babenberg nuncupatum cum cipis et commiitatione facta, digne
constituerit,
pago Raezengevum dictum, qui ad suae diceceseos et legaliter cum ecclesia vestra, partem quamdam
statum pertinere videbatiir, de suo jure in suum ex ejus difficesi acquisivit atque hoc concambium
:

jus ad id perliciendum transfunderet, studiose coepil Apostolicae sedis privilegiura corroboravit. Quod
Qagitare. Qute, qiioniam justae et rationabiles causae quidem eximium et laudabile opus, et ejus di-
videbantur, ejusdera augustissimi el invictissimi gnissimam liberalitateni, et vestram charitatera salis

Regis petitionibus acqiiiescens, cum communi cleri egregie prcedicabilem commendat; cum et suum est
sui atque militum, nec non totius populi consilio per operalionem, et vestrum sit per dilectionem.
et consensu, pr;cfatum lociim cum prsedicto pago, In quo omnipotenti Deo immensas gratias referi-
tibus parochianis ecclesiis exceptis, cum suis adja- mus, ad ciijus insestimabilem gloriam spectat, qiiod
centiis, quarum hsc sunt nomina, Wachenrode. per Regem nostrum Heinriciim, boniim et tide-

Lonerstat, iMulchusen, omni postmodiira remota lem ministrum suum, fiindatissimam pacem omni-
contradictione, sua; potestati tradidit. Allerius au- C bus ecclesiis pra-stat, et insuper novam format
tem pagi, qui Volefeld vocaliir, in qiio pra^fatus ecclesiam, per qiiam et de inimico humani generis
locus stus est, partnm eidem Regi concessit, qiian- in vicinas Sclavoriim gentes, Deo opitulante, triiim-
tiim est de Balienberch ad llumen Vraha, de Vraha pliabit, innumerabilem familiam per lavacrum
et
in Ratenzam fliimen, et sic jiixta decursum ejnsdem regenerationis sibi muUiplicabit. Nos autem ciim
tluminis in Moin, el inde ad rivulum Wichibach, omnibus nostrse dioeceseos Episcopis hoc divinum
deinde ad eaput ejusdem rivuli; sioqiie qua citis- opus in commune laudamus, atque in eo juste con-
sime, et proxime pervenire potest ad Vraha. Actum sentienti>s et subter conscribentes in perpeluum va-
ia civitate Wirzeburgensi, prsesento serenissimo lere contirmamus. »
Imperatore Heinrico, ea conditione, ut decimam 19. « Heinricus divina prjeordinante clementia Rex

in novalibus jam incisis, et ad mansummensu- omnibus Eclesioe filiis tam futuris quam praesen-
ralis cum veteri decima non commutata, Wirze- tibus. Saluberrimis sacri eloqui institulionibus eru-
bnrgensis ecclesia retineat. In novalibus vero post dimur, et prsmonemur, ut temporalia relinqiientes
hinc excolendis decimam Babenbergen.-is ecclesia bona, et terrena postponentes commoda, aelerna
possideat cum lermino commutato. » et sine line mansura in caelis studeamus adipisci
17. SedJoannes Aquileiensis Patriarcha opus
et consistoria. Gloria enim praesens fugitiva est et

tam laiidabile Regis excellentissimi, et piam erga vana, dum possidetur, nisi ea aliquid de caelesti

Christum devolionem toto atfectu ampleclens, Ilein- aeternitate cogitetur. Sed Dei miseratio humano ge-
rico Episcopo Wirzeburgensi gratulationis plenam neri providit remedium,quando partem caelestis
scripsi epislolam. « Beatissimo Domino et sincera palriae, terrenae substautiae fecit esse pretium :

charitate diligendo Heinrico sanctae Wirzeburgensis Hujus ergo nos ciementice non immemores, nec
ecclesiae Episcopo venerabili, Joanues Apuileinsis ignorantes nos graluito divinae miserationis respe-
ecclesia; patriarcha cum omnibus suae dioBceseos ctu, regali dignitate siiblimatos, congruum esse,

Episcopis, fraternam dilectionem in eo, qui prior ducimus non solum ecclesias ab antecessoribus
dilexit nos, et tradidit semelipsum pro nobis, Jesu nostris constructas ampliare, sed ad majorem glo-
Christo Dominu nostro. Licet, Reverende frater, riam Dei novas ffiditicare, easque devotionis noslrae
fraternse dilectionis cura nos admoneat, ut in omni- donis gratissimis exaltare. Quapropter Dominicis
bus operibus bonis quae conditor humani generis non surdum auditum praebentes praeceptis, et dei-
misericorditer ad salutem quotidie disponit, im- ticis obtemperando intendentes suasionibus, the-
mensas gratiarum acliones ipsi agere debeamus, sauros divinae largitatis munilicentia nobis collatos,
 HENRICI I.MPERATORIS 120
119 S.

A conjugis nostrs, atque consorlis regni Cunegundae

iu calodesideramus repon.re, ubi neque fures
parentumque nostrorum, versa vice, beneticiis no-
etfodiunt, npc furantur, neque serugo vel tinea
pia atque assidua interversione respondeant.
demolitur, ubi et dum omnia nunc congesta
re- stris

nostrum desiderio et amoie ScEpius Si quis autem, qiiod absit, hujus nostrae munili
colimus, cor
centiam donationis, atque inslitutum Apostolici
versetur.
Sedis, et lot veuerabilium Patrum auctoritate Ur-
20. « Proinde patere volumus omnium fidelium
matum destruere seu violare tentaverit, in die ju-
universilati, quod quemdam paternae hereditalis
dicii cor.ira oculis Dei tormento inextinguibili seter-
nostrie locum Babenberc dictum, et sedem et
in
naliter Quod ne eveniat
luat. sed hsec traditi :

culmen episcopatiis proveximus, et Romanae sedis

atque decretum ab omnibus perpetualiter inviula-
auctoritateflrmatum, atque venerabilis Heinrici \Mr-
bilis permaneat, hanc chartam inde conscriptas
zeburgensis Epi-copi consensu, et dilect» conjugis
communi- raanu propria roborantes, sigilli nostri impressione
uostrie Chunegundie voluntate, ac pari
insigniri jussimus. .Nec vero solummodo in vita
queomnium nostri fldelium tr.m .\rchiepiscoporum
superslite Rege gloriosissimo, sed magis
adhuc
quam Episcoporum, Abbatum, nec nou et Ducum,
regni g etiam post Iransitum ejus de morte ad vitam, felis
et Comitum consulto, decretoque, ac totius
ipsius plantatio, Babenbergensis videlicet ecclesia,
nostri, Principumque concordi devotione laudatum,
Mariae divinae gratiae imbribus irrigata de die in diem ac-
ad honorem omnipotentis Dei, et beatae
cipit incrementum, saepenumero a sancta specia-
semper Virginis, et sanctorura .4poslolorum Petri
uec non sanctorum Kiliani et Georgii,
lique matre sua Romana Ecclesia uberibus piae con-
et Pduli,
stabilivimus corroboravimus, ut solationis potata ac satiata regum quoque succe-
fundavimus, et
dentium auctoritate, vel privilegiis nobiliter ac lir-
inibi nostrum, parenluraque nostrorum, et Ottonis
antecessoris nostn, ce- miter in perpetuumsublimata (57). »Ea privilegia in
terlii Imj^eratoris, videlicet

lebre habeatur memoriale, et jugis pro omuibus Appendicem rejicienda, jam diximus in prsemoni-
tioue.
orthodo-\is macteiur hostia salutaris. Oblatis igitur
CAPUT III.
Deo in eadem dilecta nobis ecclesia ad honorem
Brumnis in sanctum fratrtm odium, S Cunegiindis
et decoiem dumus Dei, ex metallis lapidibusque
innvcentia ; sanatio calculi in monte Cassino, et
pretiosis in varius usus sanctuarii, vasis sen vesti- catsa cUmUicatioiiis S. Uenrici.
bus, aliisque ornamentis eccle;iasticis, contulimus 2"2. Ilaecnos defundatione vel conlirmatione sancta;
pra-terea ad supra dictam sedem episcopalem pree- Babenbergensis etclesiae, accepta occasione, dixisse
dia, ecclesias, vicos, villas cum omuibus suis per- C sufficiat, nunc ad coeptam narrationem de gestis
tinenliis sive adhserentiis, videlicet utriusque sexus beati Viri animiim stylumque vertamus. Regis au-
mancipiis, areis, sediUciis, terris cullis, viis et tem frater erat Bruno (oSj .\ugustensis sedis Episco-
iuviis, e.\itibus, reditibus, quaesitis et inquireu- pus, qui fh'Iicibus fialris aclibus invidens, multas ei
dis, silvis, sagenis (36) venalionibus, pratis, pa.;cuis, adversitatum iujurias, in quantum potuit, infere-
campis, furestis, forestariis, cellariis, ceusibus, bat : et ubi per se non polerat, infereutibus se ad-
aquis, aquarumve decursibus, molendinis, mobili- jungebat, vel alios ad inferendas exhortando sti-
bus, et imraobilibus, et ceteris omnibus quae rite
muloseisprsevae incilationis subdebat. Cui frater non
scribi aut appellari pussunt, quomodolibet utilita-
solum talionem non reddidit, verum etiara instru-
tibus, prtesenti nostrtE auctoritatis edicto statuen-
ctus fraterna dilections, omnia dissiraulando et pa-
tes,ut in Deo nobis dilectus sa?pe dicta? sedis Epi-
tienter sustinendo, illum in bona vincere sata-
scopus Eberhardus, suique successores liberam de-
gebat.
hinc habeant potestatem, eadem praescripta bona 25. Quanta ejus muniticentia, quanta erga Deum
cum omnibiis appendiciis suis tenendi, possidendi,
liberalitas extiterit, tam in illa Babenbergensi ec-
seu in quoslibet usus episcopatus convertendi; fra-
D clesia, quam in aliis compluribiis locis, manifestis
tribus autera canonicis Deo ibidem famulantibus
operum declaratur indiciis. Solum quippe Deum
ad quotidiana teniporalis vitae subsidia, possessio-
sibi elegit heredem, quateniis et ipse in consortium
nes, quas tradidimus, nostra imperiali auctoritate
aeternae eum assumere dignaretur. Li-
hereditatis
proprietateve possidenda confirmamus.
beros etenim secundum carnem nec habebat, nec
21. « Ea videlicet ratione : ut praefati canonici. e.xspectabat, quandoquidpm eam, quam pro conjuge
el eorum per saccessionem Praepositi, liberam habere videbatur, Chunegundam, uumquam cogno-
dehinc cum ipsorum canonicorum consensu, et visse comprobatum est. Qualiter autem innotuerit,
consilio potestatem
habeant in meliores usus com- ad communem aediticationem, praetereundum non
mutandi, augmentandi, et ad utilitatem suam est,ut et castiraoniae erudiamur exemplis, et divi-
quoquoraodo redigendi; quatenus et ipsi, nostri norura secretorum admiratione moveamur; intelli-
henigne memores apud Deum, ac dilectissimai gentes quamadmodum diligentibus Deum omuia
(50) Alias Se/iegis, el Saginis; nun video aliud indi- diximus.
cari, quam jus piscatiunis. Consule
glossaria. (58) De Brunone paulo distinctius Adelbuldus : cor-
(57) Neque ha!c ad Vitum S, Henriciquidquam per- rectionem vide infra miraculo primo.
tinent :
unde in appendicem reponeuda jam supra
I2t ACTA. 122

cooperanlur iii Iidiuiiii. Taiitis iiiiiiKnio ac lalilms A Hfiieilicti aiulicrat ; el i|iii.i reli<iiiiii' ejus dicchaiittir
buiiis lentatiu decsse iiuii putuit. Iiividus enim uiii- furlim siihlatcU et in aliiim locum translatu-, idcu
niuDi bunurum diabulus, ubi tunim iuimaculaluin vir sanctiis de corporali ejiis priBsentia dubitabat.
sauciare non potuit, zclolypia' livure fted.lre coKi- Completa itaqiic uratione, homo Dei ad hospitium
tavil, ct pjus saltcni lamam hcdere, ciii vulniis cor- .se contulit, et lassatiis ac dchilitatm in lectulo se
riiptionis iullii^cre uon potuit. Kacta cst iKilur, aii- collocavit. In qiio olidurmiens vidit S. Kenedictum
ctore diabulo, suspecta crimiuis ea quaj noverat sihi assistere, ferrum sectorium ad iiicdicinales
et
maculum corruptiunis. Sed quia crudelis est, qui sectiuues aptiim manii tenere. Qui di.til ei Qiiia :

ramum nepligit, expurpationis jjratia, ad vomeres sperasli iu Deo et iu Sanctis ejus, ecce missus siim
candeates illiid sihi judiciuiii delegit, quod propter a Dco, ut per meam niediciuam ab inlirmilale tua
duritiani homiiuuii inslitutuni esse coguoscitur. lihcrcris. Kcce cgo, cujus ossa furtim sublata esset •

Curaquc dilecta Dco ad ilhul jiidicium, vclut ovis ad put.ihas, puusentiiim iiieam tihi cxhiheu, ct in ar-

occisiunem duceretur, iiigemuit, et ait; Domine gumentum veritalis passiones tuas curaho o!l). IIa;c

Deus, creator coeli terra', qui probas reues it dicens, partem illam corporis, ubi calculus jacebat,
corda, judica judicium meuni, et eripe me. Te niedicinali ferro, quod manus tenebat, aperuil et,
enim testem et judicem hodie invoco, qiiia nec huac evulso molliter calculo, hiatuin vulneris subita sa-
prajsentem Ileinricum nec alteriim ijuemquam vi- nitate redintegravit, calculumque quem tulerat iu
rum carnali conimistione uinquam cogaovi. Iloc di- manu Kcgis dormientis rcposuit,
cto, stupentibus ac llcntibus universis, qui aderant, 26. Quo facto, Chrislianissimus Imperator evi-

vomeres candeDtes nudo vcsligiu calcavit, et sine gilavit, et perlractans secum quaj circa ipsum per
adustionis molestia secura perlransiit. Ita Deus Confessorem Christi gesta fuerant, vidensque calcu-
omnipotens vinculum castic dileciionis servavit, in- lum quem manu tenebat, vocavit satellites, qui
nocentiam comprobavit, et intcgritati custoJiam hu- regio morc sihi semper assistebaut, dixitque ad eos :

mililatis adhibuit. Pontilices regnique nostri Principes vocatc ad me;

2i. Inter haec beatissimi Principis gloria magis ut coguoscant et videant mirahilia Dei, qiise inetfa-
ac niagis prolicieb.it, et giatia Dei erat cum ipso. bilis misericordia et inenarrahilis potentia ejus fe-
Nun dedinavit clypeus a bello, et hasta ejiis non esl cerunt iu me. At illi mandata Regis celeri ciirsu
avirsa.Apuliam a liroecis diu possessam, Romanu perferentes ad Principes, perduserunt eos ad Re-
Impcrio recuperavit, eidem pruvincite Ismaeleni
et gem. Quus Hex saliitans, resalutatusijue ab eis, sic
ducem priefecit. Qui postea in Babenbergensi loiu C alloquutus eos est Fratres et couiiuihtunes mei, :

mnrtuus, et in capitulo majoris raunasterii sepultiis magniticate Dominum mecum, et exaltemus nomen
requiescit in Doinino. Beneventanum monasterium ejus in idipsum, quia est magniis Dominiis, et

condidit, et omni ornatus decore locupletavit. Cum- laudabilis nimis, et magnitudinis ejiis nuu est linis.

que civitates Apulis pertransiret, et qii.e ad utili- Ipse perciitit, et medetur : tlagellat peccatures, et

tatem et hunurem regni pertinehaut iii eis pruden- pajnitentibus miseretur. Ilunc humiliat, et hunc
tissime dispusuisset, coepit inliriuitate calculi laho- exaltat quia calix in manu Uomini vini meri ple-
:

rare. Cujus morbi molestiam vir sanclus tanta pa- nus misto. En ego, qui heri morti proximus fui,
tientia sustinuit, ut passiones carnis ad custodiam per misericordiam Dei bodie vohis appareo sanus :

humilitatis a Deo sibi collatas assereret, et tlagel- ei aculeiim mortis, quem heri gestavi iiiclusum
lum correptiouis certissimum signiim dilcctiouis corpori meo, hodie oculis vestris visihiliter os-
esse afhrmaret. Fomenta tamen curationum fecit tendo.
sibi adhiberi, sed nulla medicorura siibtilitate ad 27. Heec dicens, ostendil calculum, quem manu
integriim potuit liberari. Ingravesceute autem do- tenebat, et ostendens cicatricem vulneris, omnia,
lure, ascendit montem Cassimim, petiturus, ut per quas per sanctum Benedictum circa ipsum 'gesta

intercessionem B. Benedicti et sancla- Scholaslicce erant, cuncti; audientibus, ex ordine referebat. At

Deo prisstaretur remedium.
sanitatis ei a illi videntes et audientes mirahilia Dei, et plus quam
23. Veniens autem ad locum uhi Sanctorum credi potest, admirati suut; el benedicentes Deo,
reliquise fuerant reconditse, effudit anima sua in diuque in laudem ejus acclamantes de jncolumitate
conspectu Altissimi, et per sanctorum sulfragia, Regis gavisi sunt. Rursumque Re.x ad eos Quas, :

Benedicti videlicet et S. Scholasticae, precihus et inquit, graliarum actiones, aul qiia; munera tantis
lacrymis postulavit a Deo salutem corporis et anima? beneticiis condigna medico nostro Beuedicto possu-
sibi prsestari. Impletumque
quod per Prophe- est mus rependere ? \l illi omnes judicaverunt eum re-
tam dicitur : Exquisivi Dominum,
et exaudivit me, giamuniticentiadignumesse. Rex ergo consilio Prin-
et ex omnibus tribulationibus meis eripuit me. Nam cipum suorum iugentia munera in pradiis, in auro,

petiit, et exauditus esl ;

pulsavit ad ostium perse- in argento, in ormanentis plurirais ecclesise S. Bene-
veranter miserantis potentia>, et intromissus est dicti contulit. Et valefaciens fratribus, qui eidem

Interea Rex coepit cogitare, quK de translatione S. ecclesiise prasidebant, a Cassino monte hilaris et

(39) De bac et adjunctis et aliis historiis in Commentario disceptatum est.

 S. UENRICI IMPLHATORIS (24
133
Abeoautemtempore,etdeinceps,qua-A prscipuis angelis, sacrum Evangelii textum cum
sant^s discessit
maxima reverentia d detulit personae quo
dam speciali dilectione et veoeratione S. Benedicto,
;

cultoribus studiiit illum deosculante : itinuit angelo, ut eumdem de-

et omnibus monastica; religionis
osculandum deferret Imperatori, in angulo An-
deservire, ampliticandis ac protegendis rebus
et in
Pater existere. gelo vero jussu sibi complente, pra?dictus Christi
ecclesiasticis benignus ac devotus
scripla inveniuntur, ut et mo- famulus ad insolitam tantee majestatis et glorise vi-
Ha>c in Cassino montc
magnalia Dei in memoria habeant, et apud siunem coepit animo pavescere, et omnibus membris
derni |

oblivionrm contremiscere; tamquam diceret cum Propheta

posteros per antiquitatem temporis in
:

uon veniant. Et, si quis scire desidcrat quare

glo- Contritum est cor meum in medio mei, conlremue-
riosissimus imperator Heinricus claudicaverit, cum runt omnia ossa mca.
toto sanus fuerit hanc causam no- 30. Haec angelus ille videns; modeste femur
priraum corpore
verit.
ejus tetigit, inquiens : Ne timeas, electe Dei, surge

2S. Cum ipse quodam tempore venisset in Apu- velociter, signum pacis divinitus sibi transrais-

liam, pro disponendis reipublicae negotiis, per- sum femur

suscipiens alacriter; extemplo et statim

venit in montem Garganum, in ejus crepidine ejus emarcuit; et exinde omni tempore vitae suae
sita est Ifevitas, et in latere morlis in rupe claudicavit. Similis per omnia eventus de beato Ja-

concava, est basilica non ab hominihus fabricata, cob legitur, cujus femur ad tactum angeli secum
neque per bominem dedicata, sed operatione di- luctantis emarcuit. Haec quidem, ut verum fatear, in

vina vel virtuie exstructa : mirabiliter etenim di- scripturis non inveni, sed relatu veracium et vene-

vina benedictione venerabiliter consecrata est. rabilium virorum, baec vera esse, in veritate com-
IIiijus basilica! exstat patronus Michael ArcU.in- peri. Equidem praepotens Cancellarius episcopi Her-

geliis. In hac etenim ecclesia, qualibet hebdomada bipoleasis, Conradus nomine, qui persecutionem
cantus angelicus, ab his qui digna sunt, audiri per- passus est propter justitiam, haec, quae dicta sunt,
hibelur. Hanc itaque basilicani, orationis causa, se legisse, coustanter atfirmavit, et in Ecclesia Ba-

cum ceteris Christi tidelibus vir Deo devotus est benbergensi positus, multis audientibus enarravit;
ingressus. Cumque laudes divinas inibi celebrassent, ex quibus unus mihi familiaris, et ipse plane vir
et vota cum multa devotione Leo
precuni suarum veridicus, mihi tideliter intimavit, et volente me si-

reddidissent tempus jam aderat. quo cslestisexerci-

: lentio supprimere, obnixe rogavit, ut scriberem :

tus ad laudesDeo persolveudas, templum hocsacrum tandem ego petentis instantia, et sedulitate monen-
fiierat ingressus. Itaque cum omnes egrederentur, C tis inductus, iideliter conscripsi, quatenus in pro-
et qui moram facerent expellerentur exire; vir san- genie altera haec enarrentur. Mallem somno modo
ctus postulabat ut ei intus remanendi facultas con- quiescere, quam ficta vel frivola de Sanctis Dei scri-
cederetur. Igitur omnibus egressis, solus ipse, spe- bere, praesertim dum opus non habent falsis laudibus
r.ins iu misericordia Uci, inihi manere pra>sunipsit, exaltari;qui signis et prodigiis meruere decorari.
et preces precibiis contiiiuavit, et geniium lli^xioiies Haec de tam glorioso miraciilo dlcta sufticiant. Et
iteravit : in quo multis lacrymis divina; se coramisit id evidens bujussigni testimonium ipsiiis S. Hein-
cleraentiae, et animam suam beato Michaeli Ar- rici imago ante januam monasterii ad dextrnm latus
changelo cum multa supplicatione studuit commen- penes chorumS. Georgii ex pillo uno suppusito,
dare. ex opposito imaginum Adip. et Evse lucidae appa-
29.Ciimquo pii regis incensum (60) ascenderet ret (6i).
ram Domino, Deus Israel, qiii in Sanctis suis semper
C.\PUT IV.
est mirabilis, mirabilem ei dignatus est osteudere
visionem. Vidit enim angelorum multitudinem co- Adventus Bencdicit PP. VIll in Germaniam, fancti
piosam, adinstar solis splendidam, templum sanctum pei-egrinatio Cluniacum, ejus pro Ecclesia et im-
ingredientem; ex qiiibus duo principale solenuiter
D perio gesta, felicissimus obitus et de eodem mira

adornabant altare. Deinde vidit alias ca;Iestium Vir- visio.

tutum cohortes innunieras, in similitudinem fulguris 31. Indeiter faciens Romara pervenit,ubi a Benedi-
coruscantis fulgentes, et quasi primatem suum cum cto Papa benigne et honorifice susceptus, quantas mi-
gloria maxima deducentes : nec dubium hunc fuisse serationes et benigne per S. Benedictura ei Dominus
caelestis militiae signiferum. Novissime vero meruit contuleril, indicavit. Benedictus vero Papa gratias
videre ipsum Regem angelorum veuientem cum po- egit Deo pro omnibus beneficiis suis, et pro salule
testale magna et virtute. In cujus obsequio caelestis Regis, et totius populi Catholici obtulit sacrificium
exercilus innumerabilis, et splendor ejus inconipa- laudis. Eodem tempore, sicut siipra dictum est, Rex
rabilis : cujus etenim nutu reguntur omiiia caelestia sanctus Babenbergensem fundum cum omnibus
et Denique chorus nova> Hierusalem in
terrestria. pertinentiis suis beato Petro contradidit, et Aposto-
praedicta collectus
basilica divinum solenniter cele- lico Prapsuli ex tunc et semper defendendura cora-
bravit ubsequium. Quo tandem completo, unus ex mendavit, et in commemorationem hujus pactionis,
(60) Intellige orationum, quas ad
fundebat. Deum notis Gretseri, ubi et ipse alia adjungit, de quibus
^61) Tota ha!c claudicationis historia adjecta est ei satisdiximus in Commentario,
 :

12» ACTA. 126

siiiRiilis nnnis albiim ambulalorpni liVi) cum pliiiieris A lisper digrps?i sumiis, |»ostqiinm vir sanctiis Uoma"
Rumaiio Prio>iili daii coii^liliiil. Ilnc. i|iioi|iio iiiimili- positus, oiniiia, i(u.p petcbal, a Domino Pa|ia iinpe-
late et devutione a|iud Domintiin IVipam utiliiiuit, ut travit, coiilirmatiis .\[)ostolica benedictionc, Alpes
dd Alemunniam accodorel, ut H.ibeiiborg fiindiiui, A[ieDninas transcendit, et diinisso exercitu in terram
nuvam planlatioiiem visilarol. Qiiod ot ita ractiim siMin, Cluniaciim (04), eo quod multa de roligione
esl. N.iiii iii pi'u.\iiiiu Aprili .\lciiiaiiniam iiilravil, ct statii locis illius aiidiret, orationiscausa cum paucis
omnihiisquo civitatilms illius rosiuiiis iieragiiitis, familiarihus perroxit. l'l)i cum plurima sigaa reli-

tempore, qiio cuudi.xerat, liabonlicrg lucuiii adire giunis et sanctitatis vidisset, sancti S()iritus igne
dispusiiit. Veuit ergo v foria Mijoris llobdoiiiada^, succciisus, coronam auream pretiosissimis geminis
horase,Yta, sacris Poutilicalibiis vestimentis indutus, adornatam, ad Missam, quie de cathedra sancti
sicut jani ad per.igcnda uiysteria Uei, ac solonne Petri cclebrabatur, obtiilit, et fraternitatem mon.T-
iliius diei ofUcium prucessurus erat : et suscipitur choruu] suscipiens, ciim maxima bumilitate et cou-
gloriosissimo ab Imiieratoro, atcjuo universis, qui tritione cordis, urationibus eurum se commendavit,
aderant, Priiicipilnis, oninii[ue clero, et populo, et in supplomentum necessariarum rerum, in Alsatia

iiuestimabili e.xiiltat.itiouis tripudio. .- u|)tima praediaeidem congregationi contradidit. Inde

32. VI aiitem ia adventii tam insoliti, tamque iler facieus per Leodium etTreverim traasitum fecit,

exoptati hospitis Deo uostro jucunda dccoraque hui- et congregationos ibi Deo famulanles plurimis largi-

datio exliiborotur, prudentissimus reyiim quatuor iu tionibus ct |)ra;diis ditavil.

occursum ejus choros psallentium deceuter urdinavit 3i. Et miruni quod homo Dei, qiii circa eccle-
Primum in tlumiais ripa, alium, in citenori, ter- siasticas utilitates tanto studio ob salutem animae
tium, aate portam civitatis : quartum, in atrio eccle- suiB flagrabat, in nullo profectum regai negligebat :

siK; ubi primus omnium Ucx ipse, data manu. Pa- quin imosine elTusione sanguinis, pietale et sapien-
sam iu dumum Domini iulroduccns, diviuis liiuc tia terminos regni sui dilatavit, etimperiilem digni-
unde hyinnis canora suavitale resonanlibus, ia epi- tatem gluria et hunore amplilicavit et oraavit. Boe-
scopali cathedra locavit. Debitum liiijus sacratissimae miam Burgundiam iii deditionem
vicit et subjiigavit :

diei efticiiim cum duodenis Episcopis cooperaloribus recepit Pannoaiam quoque Catholicaj lidei, et Ro-
:

Apostolicus Pontifex similiter el aliurum dierum se- mano Imperio coadunavit victor autem aliarum :

([iientium siimiiiii dovotione celebravit. lu sancta au- nationum, Apostolus lit Llngarorum. Cum enim om-
tem Dominica Pascliai cum in nialiitinali ofliciu nes adhuc intideles esseut, llenriciis Iinperator ad
.\quileiensis Patriarcha lectionem [iriiiiam, .\rclii- ^ tidei confesssionem illos attraxit. Quod ut facilius

episcopus aiitem Havennas secundaiii ; ipseque- Apo- sororem suam Giselam Stepbaao Regi mairi-
tieret,

stolicus recilaret tertiam : omni denique oraatu et munia copulavit, secundum Apostolum dicontem :

elegantia processiouis solennia agereiitur, veluti Sanctiticatur vir intidelis per mulierem fidelem et ;

condecuit Apostolicam digoitatem, Impcrialeui ma- sanctiticatur uiiilier intidelis per virum lidelem.
gnilicentiani iu soloniiitate sulennitatum, cjuis nun Stephanoitaque Rege baptizato (fi.j), universa Pan-
judicet tam religiosam, nostrisi[ue iausitatam in re- nonia verbum vitae suscepit, et mira reriim novitate
merito in notitia omnium Ba-
gioiiibiis celebritatem, per Reges apo^tolos sanctfe Catholicaj Ecclesiae in-
benborgensis eccclesise liliorum perpotiio haberi, et corpurata est. Quam prificlara tanti apostolatus so-
raomoriale ejus iii sseculum noa dereliii([ui'? Sub cietas; quaiii colenda et veneranda utriusqiie san-
eisdem diebus basilicam iii honore S. Slei>hani (03) ctitas, per quos tot salvatiet sanctiticati suiit. Prae-
viii Kalend. Maii idem venerabilis Pa[ia coiisecrans, fatus autem Rex Ungarorum, religiosus Deoque de-
pretiosis muneribus, qute adliuc ibi servantur, ador- votus, postea in executione bonorum operum
navit :ubi iater Missarum solenni^i, cooperatione perniansit; qiiod divina pietas post mortem ejus
Lxxii Episcoporum, et uaanimi coasensu Piiiicipum, [j
evidentibus indiciis ad sepulcrura factis signorum
episcopatiim ab omni seeculari potestate liherum niiraculis demonstravit.
esse constituit, et cuncta, qiiae pontilicali diguitati Burgundiorum quoque non humana sed di-
33.
et utilitati congrueront, pra-seutiie suw aucturitate, vina fuit victoria, qui cum armis omnibus belli
et privilegii sui attestatinae, bannique linnitate copiis essent iastructi, viri ad bella doctissimi, arm'.s
roboravit. Cujus privilegii conlirmatio talis est [lositis, nun homiais metu, sed Dei nutu, rogantes
primo loco in appendice repcrienda. ea, quae pacis sunt, deitras dederuat. Queniadmu-
33. L't autem ad superiora redeamus undc pau- dum ad celebranda beati Martini coufessoris meiita

Nempe eqiiuni album, de ([iio pluraHolmanaus

(62) dicto Papa consecratura, cum id pridem dedicatum
in Annalibiis, uotans etiam addendas fuis^e conte- esset, iit ex commentario plenius iiitelliges.

nas mHicas argonti sed eam peusionem a Leone

; |6i) Cluiiiacum aliquaa io ivisse S. Henricum non
PP. IX per conimuaalionem remissam. In tem- videatiir negari [losse, sed quam pariim apte et baec
pore adventus Pap;e in Germaniam, solita alluci- et alia disposuerit scriptor noster, salis alibi diximus,
aatio. observanda non supersint.
ut plura hic
(63) Recte bic Anonymus Loonem Ustien-
contra etiam ad commodum sensum ia
(Oo) Ha-c Com-
sem,qui velut templum in honoremS. Georgii a Bene- mentario reductasunt.
 HENRICI IMPERATORIS 128
S.
127
et nunc A per corporales expriraunturimagines : curaque aliud
Dorainu? pacificum belli dedit exitum : ita

virtiUem ostendere di- foris agitur autdicitur, intus aliud geri signiticalur.
servi sui meritis consiaiiiem
Sancto- Prwmeraoratus et stepe remeraorandus Dei faraulus
gnatus est. Similem ersoillum fecit gloriiP
calicem aureum in honorem Dei et commemoratio-
rum. El sicut Moyses precibus magis quam armis
per arma nem S. Laurentii martyris ecclesioe Mersnburgensi
triumphavit, ita gloriosissimus Princeps
ac minime contulerat, cujus speciali patrocinio coram Deo ad-
justitia-omnia bellafeliciter consummavit,
incruentam victoriam semper habuit. julus, et in ipsa sui exitus, hora creditur liberatus.
funestam et
vilae labo- Orani vero veneratione et admiratione dignum esse
Deuique consummatisgloriosissimehujus
odorem longe late- perpenditur, quod eadem hora calix in certa custo-
ribus, i)ostquam huox opinionis
feceral, locumque sibi dilectum cum dia clausus habebatur, nec miuus tamen praedictee
que redolere
collisionis materiale signura excepit. I
ceteris monasleriis ditando, et ornando, et excolendo
ad perfectumadduxerat, adpercipiendam immarces-
38. De eodem vero calice, quid religiosorum vi-

cibilem coronam ab ergastulo carnis a Domino est rorum lelatione in veritate audierimus, futurorum
vocatus. Qui cum cerneret imminere sibi mortis memoriis intimare operae pretium dignura duximus.
diem, ad se parentibus et cognatis beatissiraae.
citatis ,, Cum euim prfedictus Christi coiifessor Heinricus,

Imperatricis Chunegundc-e. nonnullis etiam regni pro disponendis regni negotiis Marsipoliin venisset,
primoribus, manu eam apprehensam illis commen- accidit, ut quadam die ad altare. S. Laurentii atten-

davit hujusmodi verbis memoria dignis Hanc ecce, : tissime .Missam audiret. Qua completa, sicut semper
inquit, mihi a vobis imopeRChristum consignatam facereconsueverat, ablutionem calicis sumere vole-
ipso Christo Doraino nostro, et vobis reconsigno bat, sed interveniente magno negotio quod vir
regni,

virginem vestram. sanctus proposuit, tunc temporis lierinon potuit,

30. la ejus vero transitu, terra ploranle, ca;lum Vocatu itaque custode ecclesia.', rogavit eum, ut
exullavit, Dominus per suam misericordiam
sicut calicem cum ablutione in mundo loco reponeret, et
revelare dignatus est. Sub ipsa etenim hora e.>:itus eum omni diligentia quoadusque ipse
servaret :

illius cuidam servo Dei in solitudinS commorauti, exoccupatus aptum tempus et locum ad sumendam
diabolus sub bumana specie tradilur apparuisse ((la). illam inveniret. Excrescentibus autem causis et pla-
Quem vir Dei per spirituni protinus agnovit, et ait : citis, tota die illa turbatus, non potuit se expedire.

Quo vadis? Cui ille : .-Vd exequias, inquit, Principis Postera \ero die, post malutinas, cuin paucis secre-
pergo. Atille respondil : Vade, iuquit, et coraple ne- tariis siiis, clanculo monasterium introivit, et diii-

quantum tibi a Domino permittitur C

gotiura tuum, in tius ilexis genibus et profusis lacrymis Deum exo-
Verumtamen consummalo ofticio tuo, adjuratus per ravit; accersitoque custode, calicem cum ablutiune
Deum vivum, ad me revertere, ut per le rei exitum sibi allerri praecepit. Cumque allatus fuisset et
cugnoscam. Post modicum vero reversus corara discoopertus, iuvenerunl ablutionem illain in forinam
servo Dei geraebundus adstitit, et voce querula, et veri sanguinis transmulatam. Quod factum mirabile
ingenli ululatudixit : Heu heu ! delusi suraus, in va- mox universis, qui aderant, innotuit, et tunc et
nura laboraviraus, quin etiam ab angelis Dei coufusi seraper in laudera Dei, et gloriam confessoris sui
discessimus. Assisteutibus enim hinc et inde uobis oninis Lcclesia successoribus suis enarrabit.
et spiritibus angelicis, merita auimas juste in statera 39. Discite ergo divites hujus facere seeculi vobis
appensa sunt; et fasciculis peccalorum deprimenti- aniicos de mammona iniquitatis, ut, cum defecerilis,
bus, jam pene parsnostra praeponderaverjt. ipsivos in teterna rescipiant tabernacula. Hujus vero
37. Tunc subito adustus quidam superveniens gloriosissimi ac beatissinii Palris praaconia lingti.im
cum catino aureo, partis dextne lancem oneravit, carnis rclieere non convenit, in cujus transitu ange-
mirumque in modum parii nostrse adeo prseponde- lis triumphantibus cselum exultavit. Defuncto itaque
ravit, ut et ipso catino ad terram collapso, ruina beatissirao Dei famulo auno regni sui xxiv, vitse
p.

collisionissignum impresserit. Itaque vietores angeli quinquagesimo secundo, Iinperii vero undecimo,
animam nobis ereptam gaudentes in suum coiisor- corpus ejus in ecelesia bealorum Apostolorum Petri
tium abduxerunt. Iln^c vero tnraetsi corporaliter et Pauli Babenbergae honorilice sepultum est ac
gestu referantur, necesse tanien est ut virtute spi- postmodum multis miraculorum virtutibus a Domino
ritualicompleta intelligaulur. Kes etenim spirituales gloriticatum est.

AD LIBRUM MIRACULORUM OBSERVATIO PRiEVIA.

',.'•",'"'•/ ."' "r^oornpho Bambergensi Vitse S. Henrici hunc se titulum reperiase
« i!^n^,^'/S,fr'f V' :

!"'""' "" ^•™''^""" '''"•' «^«/„<ir, u sumendwn

moraion; r,,,^;!
nisi forte, inquit, id sit a colmc-
TmeZm Z m^^,^17^'"'
,
'^"* """""" ^'»P'''-«""'««'. P'rn vitk fanctnm patravit. Ita prorsus
'',"'L ^T-
i\d<catur par^ncsis epUoous
vTat
Viat, ZnTaTla
nempe ab ea visione, quo Brmio Augustanus
anlistes,
sequens vero 3
Sancti fratcr ab
a miraculis inci-
eve,'tendo episcopatH
et :

•M.i) De hacqualicumque visione cunsulendus

serus a pag.
Gret- mum exitum pertinent, suo loco exposuimus.
!)l : nos reliqua qu» ad Sancti felicissi-
 ,

I2'J ACIA. 130

Diimlirrgmsi Kxtcmiiinhir pnrro inirnrnla

alintrrritus ent. n dido mp. 31 nd .j4, nt nnmpro xxiv
ijtiiiiuin primii X iintr oanonizntiiiiwm contiiji^si: vidcnlur nnin rapiti Vl prxlvjitur hii; titiilus : « VroiK- :

tnium in tniraculu i/ux in Irnr.tntiimr S. Heniici Imp. pntratii nwit ; trnnsinlas nutrm rjus rrliiiuias ><

nemo di.rrril, nntrquam sarrum rorpus r terra Inatum fwrit, quoil supra § 3 nr.r.idissr ostrndimus
nnno »7. Nun iijnorn trnnslationcm
1 1 S. Ilnnrici rtinm aixipi possr, ut miramla quis fiirta putet co
lemporr quo sacriim rjtis curptis r.r loco itbi innrtrm ohirrnt, Rnmberqnm refrrrrlitr vrritm cimtmstantix :

ita loqiiunlur, iit rrslriniii ndn vidrantiir ad Iranslntionnn aliqnnm rrliquiarnin factam pnst Sanrti ca-
nuiiiznliiinrin. Visiiin pruiiidr est lotitin mirantlnrum liisliirinin, ad. intnnnin nostrnin ila dividere, ,

ut der.iin tlla firmra riinslitunnl piirlcm primam, rrliqiia partein alteram eiiqiie ex Surio descrihere :

Omj".'!.'!!.'! Circtsrriiinis capitum divisionilnis. Sit ilnqitr

MIRACULORUM S. HENRICI PARS PRIMA.

1. Aiiiio Dominica' incarnationis mxxv, ab Urbe A bene co-ptum est, contirmando, semper exiade ad
condila iiiillcsinio soplingentcsimoscplimge.^iiiiio sexto meliora prove.xit.
Chunradus e.\ regiii primoribus unus. sed regno an- 2. Sed jam nunc ad miracula, qiioe post felicem
tea per rebellionein adversus, Priucipibus pro cjus illiiis transitum Uominus, ad declaranda meritonim
electioiie discordanlihus, Ariboiie autein Moguiitino illius insignia, circa gloriosi corporis ejus scpulturam
Archiepiscopo, et Rberhardo Baljenbergcnsi PriPsule operaliis cst, veniamus ; paiica ex liis ad posterorura
sibi faveiitibus, loctogesiino quinto loco ab Aiigiisto notitiam transferentes ;
quaa aut veraci aiit indiibi-

regnum suscepit cl annis xv regnavit. Sublimatiis tatamajorura relatione ad nos delata sunt, aiit ipsi
autein in regni sede, consilio Briinonis Augustensis modernis tcmporibus gesta probavimus, et vidimus.
Episcopi, fratris Heiurici imperatoris, qui semper, ut Muiier qucedam contracta iu ipsa civitate manebat,
aupra dicliira est, felicibiis ejus invidebat actibus, adeo incurvata, ut ad gradiendiira erigi nullatenus
Bahenbergensem episcopatiim meditahatur destruere, potuisset, sed reptaret potiiis maiiibiis qiiam pedi-
Quia idem liruiio ICpiscopiis promisit regin;e Gisilff, 1)U3 ambularet. Huic orationibus frequenter incum-
omnia prredia hereditario jure ad se pertinentia, henti divinitiis inspiratum est, ut ad meraoriam
fllio ejus lleinrico contradere. Locus igitur ^et tempus _ lieatissimi viri accederet, atque omnipotentis Dei
convenlui slatuitur, ubi liaec res ad exitura perdu- misericordiam obnixius imploraret. Accidit autem
citur. iNocte vero, quffi diem prsecesserat, in qua ut dies anniversarius praefati Patris Domioi nostri
haec ventilanda erant, Eberhardus episuopus ad ten- congrua observatione celebrari deberet. Populo
torium piiedicti Bruuonis claiii accessit, lectoqiie ergo, more solito, ad ecclesiam conlhiente, et clero
ejus assidens, multa super hac re monendo, obse- vigilias vespertinas celebrante, miilier qiioque ila

craudo. meinoriam fratris animo inculcando cum incurvata et contracta adveuit, et plena lide ac de-
eodem sollicitus egit. Quia vero jani miilta noctis votione usque ad locum sepulcri accessit, dicens
hora transacta recesserat, et Episcopum pro audilis cura Propheta Vota mea Domino reddam in con- :

sollicitatum somnus oppresserat, visus est ei frater spectu omnis populi ejiis, in atriis domus Domini.
siius Imperator Hcinricus lecto suo adstare, faciem- Ibidem ergo pernoctans in oratione, universum
que suam biirba ex una parte depilata turpatam quod habebat, id esl cor contritum et humiliatum
objectare. Cum super hac re stupido et admiranti, ac Domino obtulit, et in fide Christi lacrymis rigavit
qiiis tam temerarios ausus in eum praesumeret, pedes ejus, et capillis capitis sui tergebat, et un-
interrog.inti : Tu, ait, ha>c fecisti : qui me, et guento uugebat. Et quoniam multum valet depreca-
sanctos Dei, quos rebus mihi a Deo concessis dotavi, (', tiojusti assidiia, cum indefessa usque in dieratalibus
despoliare disposuisti. Cave jam ulteriiis super hac sacriticiis insisteret ; circa horara diei tertiam inter
temeritate, ne incepta luas magna infelicitate. Ad ipsa Missarum solemnia, dum in secunda .Missa Al-
ha'c ille expergefactus, ac de visione non pariim leluia canitur, Laus Dei in hominibus, ipso operis

perterritus, membrorum qiioque horrore ac timore ellectu adirapletur. Subito enim, cernentibus cun-
non leviter est attactus. Mane autem facto, ciira diu ctis qui aderant, mulier quasi in ecstasi facta est,
exspectatiis ad conventum procerum non veniret, acdeinde sensim nervi, qui diriguerant, dissolvi, et

regina pro filio solicita, nuntiis missis, obnixe roga- iiniversa corporis membra concrepantia ca'perunt
bat, ut adveniens promissa perticeret. llle vero extendi ; ac sic ordine suo tota inciirvati corporis
aftirmabal se tanta intirmitate gravari, ut nee de deformitas in snam pulchritudinem refonnata est, et
lecto siirgere, nec pedem posset quoquam movere. mulier erecta, et usum ambulandi, et reliqua mem-
Ciim rogaretur ut se in lecto ad conventr.m depor- brorum officia cum omni integritate reciperet. Id
tari putaretur, quo vel sic promissio perliceretur, autem certissima fide cognilum est, referentibus
omnino abdicavit, seque in Deum et Sanctos ejus boni testimonii fratribus, qui pra>sentes huic mira-
peccasse, libera tandem voce proclamavit. Sic itaque culo se interfuisse et vidisse testati sunt.
divina pietas per merita famula sui, ne spe quam in 3. Neque hoc negligendum aiit silentio prae-
se posuit fraudaretur, omnia illa pravai conspiratio- tereundum videtur, quod antiquitas tradidit, et ve-
nis machinamenta repressit : itaque, quod ab eo ridica relatione miiltorum memorise commendavit.
 '28
127 S. HENRICI IMPERATORIS
ita et nunc A per corporales exprimunturimagines : cumque aliud
Dorainus pacilicum belli dedit exilura :

virtiilem ostendere di- furis agitur autdicitur, intiis aliud geri signilicatur.
servi sui meritis consimiiem
gloria-, Sancto- Pra;memoratus et sxpe rememurandus Dei famulus
gnatus est. Similem ergoiilum fecit
quam armis calicem aureum in honorem Dei et commemoratio-
nim. Et sicut Moyses precibus magis
gloriosissimus Princeps per arma nem S. Laurentii martyris ecclesise Merseburgensi
triumpbavit, ita
ac minime contulerat, cujus speciali patrocinio coram Deo ad-
jnstitia-omnia bellafeliciter consiimmavit,
ineruentam victoriam semper babuit. julus, et in ipsa sui exitus, hora creditur liberatus.
funestam et
Omni dignum esse
vero veneratione et admiratione
nenique cmsummatis gloriosissime hujus vitaj labo-
longe late- perpenditur, quod eadem hora calix in certa custo-
ribus, ])ostquam buna? opinionis odorem
locumque sibi dilectum cum dia clausus habebatur, nec miuus tamea pra^dictse
que redolere feceial,
ornando, et excolendo
dilando, et collisionis materiale signum excepit.
celeris monasteriis
38. De eodem vero calice, quid religiosorum vi-
ad perfeclum adduxerat, ad percipiendara iramarces-
cibilem curonam ab ergastulo c.Trnis a Domino est rorum lelatione in verilate audierimus, futurorum
vocatus. Qui cum cerneiet imminere sibi mortis memoriis intimare operae pretium dignum duximus.
diem, citatis ad se parentibus et cognatisbeatissimae ,, Cum euim pra?dictus Christi confcssor Heinricus,
Imperatricis Cbunegunda?, nonnullis etiam regni pro disponendis regni negotiis Marsipolim venisset,
primoribus, manu eara apprebensam illis commeu- accidit, ut qiiadam die ad altare. S. Laurentii atten-
davit bujusmodi verbis memoria dignis Hanc ecce, : tissime Missam audiret. Qua complela, sicut semper
inquit, mihi a vobis imopeRChristum consignatam facereconsueverat, ablutionem calicis sumere vole-
ipso Christo Doraino nostro, et vobis reconsigno bat, sed interveniente magno negotio quod vir
regni,

virginem vestram. sauctus proposuit, tunc temporis iierinon potuit,

3(i, In ejus vero transitu, terra ploranle, cailum Vocato itaque custode ecclesia.', rogavit eum, ut
exullavit, Domiuus per suam misericurdiara
sicut calicem cum ablutione in mundo loco reponeret, et
revelare diguatus est. Sub ipsa etenim hora e.\itns eum omni diligentia servaret : quoadusqiie ipse

illius cuidam servo Dei in soHtudiuS commoranti. exoccupatus aptum tempus et locum ad sumendam
diabolus sub humana specie tradilur apparuisse (lio). illam inveniret. Excrescentibus autem causis et pla-
Quem vir Dei per spiritimi protinus agnovit, et ait : citis, tota die iUa turbatus, nou potuit se expedire.
(Juo vadis? Cui ille : Ad exequias, inqiiit, Principis Postera vero dic, post malutinas, cuin paucis secre-
pergo. Atille resiiondit : Vade, iuqnit, et comple ne- tariis suis, clanculo monasterium iutroivit, et diu-
gotium tuum, in quantuin tibi a Domino permittitur C tius tlexis genibus et profusis lacrymis Deum exo-
Verumtamen consummato ofhcio tuo, adjuratus per ravit ; accersitoque custode, calicem cum ablulione
Deum vivum, ad me revertere, ut per le rei exitum sibi alTerri prsecepit. Cumque allatus fuisset et

cugnoscam. Post modiciim vero reversus corara discoopertus, iuvenerunl ablutionem illain in formam
servo Dei gemebundus adstitit, et voce querula, et veri sanguinis transmutatam. Quud factum mirabile
ingenti iilulatudixit Heu heu ; ! delusi sumus, in va- mox universis, qui aderant, innotuit, et tunc el
num laboravimus, quin eliam ab angelis Dei confusi semper in laudem Dei, et gloriam confessoris sui
discessimus. Assisteulibus enim hinc et inde nobis oninis Ecclesia successoribus suis enarrabit.
et spirilibus angelicis, merita animae juste in statera 39. Discite ergo divites hujus facere saeculi vobis
appensa sunt; et fasciculis peccatorum deprimenti- amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis,
bus.jam pene parsnostra pra-pouderaveijt. ipsivos in aeterna rescipiant tabernacula, Hujiis vero
37. Tunc subilo adustus quidam superveniens gloriosissimi ac beatissinii Patris prfficonia linguam
cum catino aureo, partis dextra; lancem oneravit, carnis rclicere non convenit, in cujus transitu ange-
mirumque in modum parii nostrse adeo prseponde- lis triumphantibus caelum exullavit. Defuncto itaque
ravit, ut et ipso catino ad terram collapso, ruina r, beatissimo Dei famulo anno regni sui xxiv, vitai
collisionissignum iuipresserit. Itaque victores angeli quinquagesimo secundo, Imperii vero undecimo,
animam nobis ereptam gaudentes in suura coiisor- corpus ejus in ecelesia beatorum Apostolorum Petri
tiiim abduxeruiit. lUvc vero taraetsi corporaliter et Pauli Babenbergae honorilice sepultum est ac
gesta referantur, necesse tamen est ut virtule spi- postmodum mullis miraculorum virtutibus a Domino
rituali completa intelligautur. Hes etenim spiriluales glorilicatum est.

AD L1I5RUM MIRACULORUM OBSERVATIO PRiEVIA.

« li^Z? i/^Ir'tVl
'"'^' .^''
J"
"W'"P'w iiamiersejisi Vitx ?,. Ilenrici ftunc se titulum reperisse :

E«;rn,n™r'"J' ,/''''''""" '''"''

'"'"•""" ImP^ratorem, jam vita funclwn

*'"""''' " nisiforte,inquit, id sumendim sit a commc-
Zm Ua
S
Z,m
piat,
« «««,«
Pm/earc,;
nempe ab ea ZIJ
;„.'^
'i'-"^ 'T''
^\d,catur parxnesis et epHogus
vmone, .juo Bruno Augustanus anlistes,
sequcns vero
Sancti frater ab
:

,
3
patravit.
a
prorsus
miraculis inci-
evertendo episcopatu
f"''''="""|"« ^i^'""" cunsulendus Gret- mum exilum pertinent, suo loco exposuimus.
.Jr^^"
serus '''''
a pag. '.H nos reliqua quai ad Sancli
;
felicissi-
 ,

129 ACIA. 130

Biimliprgrrtsi aljftrrritus est.

Extcndiintiir pnrro mlrncula a dif.to enp. 31 ad ."li. nt numcro xxiv
qiinruiit pnmn x nutr nnnoiiizntinnrm cimtir/i-iSf x^idcntnr nnin rapiti 't{ prxjhjitur hir. titnlii<i « Vrom-
: :

mium in inirucula i/ux iii Iriw.tationr S. Henrici linp. piilrata .ntnt ; trunsinlas aiiti.m cjus rfliqiiias •>

nemo di.vrnt, niitrquam sncriim rorpus r terra Inatum fwrit, quod snprn !; 3 nr.nidissi; ostendimus
aniio 1 1 i7. Nun iijnoro trnnslatiimem S. llenrici etinm acnipi pnsse, ut miracnla qiiis fae.la putet eo
tempore r/uo sacritm rjus mrpus e.r lor.o ubi morlrm oljiernt, llamOergnm referrelur vrrum cirr.umstnntix :

ita loquunlur, nt reslrinqindn ridenntur ad Irnnsliitinnrm aliqunin rrliiiuiarnin factam post Sancti ca-
nonizalnincin. Visitm proinde est lotum mirarnliirnm liistiirinm, ad iionnain nostrnin , ita dividere,
ut decini illa }invra constilunnt parlrin primam, reliqiia partcm alteram eaque ex Surio descrihere :

omissis Grclserionis capitiim dirisioiiilms. Sit ilnqiie

MIRACULORUM S. HENRICI PARS PRIMA.

1. Anno Dominica" incarnationis mxxv, ab IJrbe A bene co^ptum est, conlirmando, semper exinde ad
condita niillesimo seplingentcsimosepliiagesiino sexto meliora provexit.
Chunradus ex regni prinioribus unus, sed regno an- 2. Sed jam nunc ad miracula, qure post felicem
lea per rebelliuneni adversus, Principibus pro ejus illius transitum Dominus, ad declaranda meritorum
electione discordantibus, Aribone autem Moguntino illius insignia, circa gloriosi corporisejus sepulturam
Archiopiscopo, et F.berliardo Ribenbergpnsi Pripsule operatus est, veniamus ;
paiica ex liis ad posterorum
sibi favenlibus, toctogesiino quinto loco ab Aiigiisto notitiam transferenles ;
quiK aut veraci aut indulii-
regnum suscepit et annis xv regnavit. Sublimaliis tata majorum relatione ad nos del.ita sunt, aiit ipsi
autem in regni sede, consilio Briinonis Augustensis modernis tcmporibus gesla probavimus, el vidimus.
Episcopi, fratris Heiurici iniperatoris, qui semper, ut Mulier qua?dam contracta iu ipsa civitate manebat,
aupra dicliira est, felicibus ejus invidebat actibus, adeo incurvata, ut ad gradiendiim erigi nullatenus
Babenbergensem episcopatiim meditabatur destriiere, potuisset, sed reptaret potiiis maiiibiis qiiani pedi-
Quia idem IJruno E|)iscopiis proraisit regin;p Gisila?, l)us ambularet. Huic orationibus frequenter incum-
omiiia pra>dia hereditario jure ad se pertinentia, benti divinitus inspiratum est, ut ad meraoriam
filio ejus Heinrico contradere. Locus igitur ^et tempus „ beatissimi viri accederet, atque omnipotentis Dei
convenlui statuitur, ubi exitum perdu-
liaec res ad niisericordiam obnixius imploraret. Accidit autem
citur. Nocte vero, quee diem praecesserat, in qua ut dies anniversarius praefati Patris Domioi nostri
hsec ventilanda erant, Eberhardus episcopus ad ten- congrua observatione celebrari deberet. Populo
forium pifedicti Brunonis clam accessit, lectoqiie ergo, more solito, ad ecclesiam contluente, et clero
ejus assidens, multa siiper hac re monendo, obse- vigilias vespertinas celebranto, mulier qiioque ila

crando, memoriam fratris aiiimo inciilcando cuin incurvata et contracta advenit, et plena lide ac de-
eodem sollicitus egit. Quia vero jani inulta noctis votione usque ad lociim sepulcri accessit, dicens
liora transacta recesserat, et Episcopum pro auditis ciim Propheta Vota mea Domino reddam in con-
:

sollicitatum somnus oppresserat, visus est ei frater spectu omnis ejiis, in atriis domus Domini.
populi
snus Imperator Heinricus lecto suo adstare, faciem- Ibidem eigo pernoctans in oratione, universum
que suam b.irba ex una parte depilata turpatam quod habebat, id est cor contritum et humiliatum
objectare. Cum super hac re stupido el adiniranti, ac Domino obtulit, et in fide Cbristi lacrymis rigavit
qiiis tam temerarios ausus in eum praesumeret, pedes ejus, et capillis capitis sui tergebat, et un-
interroganti : Tu, ait, ha>c fecisti : qui me, et guento ungebat. Et quoniam multura valet depreca-
sanctos Dei, quos rebus mihi a Deo concessis dotavi, c, tiojusti assidua, cum indefessa usque in dieratalibus
despoliare disposuisti. Cave jam ulteriiis super hac sacriliciis insisteret ; circa horam diei tertiam inter
temeritate, ne incepta luas magna infelicitate. Ad ipsa Missarum solemcia, dum in secunda .Missa Al-
ha>c ille expergefactus, ac de visione non pariim leluia canitur, Laus Dei iu hominibus, ipso operis
perterritus, membrorum qiioqiie horrore ac tiniore ellectu adirapletur. Subito enim, cernentibus cun-
non leviter est altactus.Mane autera facto, cum diu ctis qui aderant, mulier quasi in ecstasi facta est,
exspectatiis ad conventum procerura non veniret, acdeinde sensim nervi, qui diriguerant, dissolvi, et
regina pro filio solicita, nuntiis missis, obnixe roga- uuiversa corporis membra concrepantia cwperunt
bnt, ut adveniens promissa perticeret. Ille vero extendi ; ac sic ordine suo tola inciirvati corporis
aflirmabat se tanta infirraitate gravari, ut nec de deformitas in suam pulchritudinem refontiata est, et
lecto siirgere, nec pedem posset quoquam movere. mulier erecta, et usum ambiilandi, et reliqua mem-
Ciim rogaretuv ut se in lecto ad conventr.ra depor- brorum offlcia cum orani integritate reciperet. Id
tari putaretur, quo vel sic promissio perticeretur, autem certissima lide cognilum est, referentibus
omnino abdicavit, seque in Deum et Sanctos ejus boni testimonii fratribus, qiii prEcsentes huic mira-
peccasse, libera tandem voce proclamavit. Sic itaque culo se interfuisse et vidisse testati sunt.
divina pietas per merita famula sui, ne spe qiiam in 3. Neque hoc negligendum aut silentio prae-
se posuit fraudaretur, omnia illa pravae conspiratio- tereundum videtur, quod antiquitas tradidit, et ve-

nis machinamenta repressit : itaque, quod ab eo ridica relatione miiltorum memoriae commendavit.
 S. HENRICI IMPFHATORIS )32
,31

ordine laico ad custodi.m ec- A ad

dexteram Patris. eodem iuvocato miraculo, per
Quidam a-dituus in
cffipit consue^cere, et in
ipsa merita dilrcti sui, supplicem i,tum liberavit. Sanus
clesiae deputatu» furtis
poterat, clanculo decrustabat. equidem ab oratione surrexit, et Deum propitiato-
ecclesia, qua-cumque
utendo, maliipsa —~
rem =
in commtmoralione Sancti sui glorilicavit. Cla-
Sed queniadmodum bonisDei male
quantum in se est, quodammodo con- mor ad cEelum attojitur et cum debita gratiarnm
bona D.i,
pervertunt in malum ita e cor.trar o actione bymnus gloriseomnipotenti Deo ab universis
vertuut imo ;

assistentibus decantatur.
summus artife.t mala malorum quandoque etiam in
bonura convertit ipsoriim. Lt enim ad propositum 6. Hoc quoque successoribus nostris indicare

redeamuf, ille pra>Jictus erclesiastica' custodia- de- curavimus, quod in diebus Rogationum ad sepul-
putatur, cum jam inolita vitioruni consueludine ip- crum prffidicti Confessoris contigisse veraciter cog-

sam consuetndine peccandi sibi quasi lcgeni fe- novimus. Quidam enim sacerdos cura populo suae
cisset, mi>er;corditer a Domino vi«itatus alque procurationi commisso in diebus Rogationum cru-
correptus cst, ju':ta illud Si justitias meas profa-
: cem cum bymiiis et canticis ad monasterium sci-
naverint, etmandata niea non custodierint, visilabo licet sancli Petri et S. fieorgii deferebat cum quo :

in virga iniquitates eorum, et in verberibus peccata quidam ca>cus, alterius manu ductus, veniebat. Is
eoriim. .Nocte igitur quadam, dura in ipsa ecclesia cum ad sepulrrum Confessoris Cbiisti venisset. ex

somnum caperet, servus Dei aspectu terribilis illi toto corde suo rogavit sanctum Heinricum, ut per
apparuit, qui et aspere invectus in eiim di.Kit : Spe- ejus interventnm, restitueretur ei liimen oculorum.
cies decipit te, et concupiscentia subvertit cor tiium, Ciimque diu precibus et lacrymis piilsaret ad ostium
Quare boc et hoc fecisti ? Scitn quia rem iniquam pii Confessoris, cunctis videntibus et iu laudem Dei
operalus es. Hoc dicto, illum de stratu suo protraxit, acclamantibiis. reddilus est ei visus per gratiara
et multis verberibus caesum, cruentatum dereliijuit. Omnipotentis. El miruin in modum, qui alteriiis
Hsec quidem somnians pertulit, sed expergefactus manu duclus crucem Doniini secutiis, fuerat cseciis,

signa plagarum evidentia demonstravit, et verba modo propriis manibus cruceni ferens cum lau-
verberum argiimentis comprobavit. Taliter ab im- dibus Cbristi, populo donitim redeunti ductum prB»-
mani prfpcipitio retractus, idem ipse poslniodum in buit illuminatiis.
suo minislerio usque ad provectiorem a>latem iii 7. Aliud quoque divinse virtutis miraculiira ce-
ecclesia permansit, et commemoratione et certa lide cognitum est.
in ejus correctione raulti cor- lebri
recti sunt, glorilicantes Deura. qui per servum suum Erat quidam languidus ipsa in civitate oranibus
jam coronatum in ccelis talia operalur adhuc in C cognitus, cujus inferiora omnia a lurabis et infra
terris. omnino pra-mortiia fuerunt, adeo ut nec pedibus
4 Quadam vice incerlo casu cuidam accidit, ut solo niti valeret, sed instrumento cuidam rotulis
dissociati.s ab invicem natiiralibus inslrumentis, quatuor coaptato pendulus inhaerebat, suique cor-
mandibiila loco suo dimota, et oris impediret offl- poris molem inanibus propriis pro possibilitate ar-
ciiim, et naturalera bumani decoris compnsilionera titicis volutabat. Idem loculura sanclissirai corporis
deformare. Doloris, el deformilatis accedebat mo- frequentius visitare solebat per Dei misericor- : et
lestia, quam pcrpendere in alio commode valebi- diam, ad celebranda servi sui merita, tantam gra-
mns, si ad nostri corporis inlirmitateic animo re- tiara est consecutus, ut membra praemortua vivi-
curramus. T.ilibus circumventus iucommodis cla- fiLarentur, ac deinde baculis utroque humero sup-
mavit ad Dorainum, et divinae pietatis obnoxius im- positis, pedibus terram tangeret et erectus ince-
ploravit auxilium. L"t ergo opera Dei manifesta- deret.
rentur in illo, multis assistenlibus et videntibus, ad 8. ctiam temporibus quidam contra-
Modernij
tambam Beati accessit, et capite superimposito, tam clus, quia adhuc in carne superesl, in eodem loco
diu precibus institit, quoadusque pcr merita servi sanatiis est, et naturalem usum ambulandi recepit.
Dei sanitatem, quam desiderabat. accepit. Quid
'

Prwter haec multa alia sanctitatis argiimenta et

enira ? Necessaiinm enim est ut, qui Dnmino uni- experimenta frequenter in eodem loco sunt
ver^iE crealurse obediiint, illis creatura omnis certis debiles curati, ca;ci illuminati ; daemones ex ob-
legibus rationis per omnipotenlis Dei virtulcm obe- sessis corporibus visibiliter fugati : multi ex diversis
diat.
inlirmitatibus ibidem frequentissime liberati sunt,
>. Item in alio tempore contigisse in veritate Domino lestiQcante, quanta Sanctorum gloria in
audivimus, ut quidam a paralysi usque adeo vexa-
ca>lis sit, qiios tantis miraculorum virtutibus in
retiir, ut exinde usum brachii perdidisset nutu :
terris coruscare concedit ne apud homines loco
:
divino adraonitus est ut ad sepulturara Sancti
oor- Imniili teneantur, qui apud Deum meritis excelsi
poris accederet, et prostratus in oratione, Dei esse comprobantur.
omnipotentis misericordiam per beatissimi viri ibi- 9. Cum eteoim miraculorum attestationibus,
dem requiescentis merita invocarel. Tolo ilaque
I
sanctitatem Confessoris sui Dominus declararet,
corpore proslratus oraticnibus incubuit. Quid ergo? Babenbergensis EcclesiaR Praelati crebrescentibus
Christus Filius Dei, qui super terram gradiens ma- signis, cum mandatis et Chunradi Regis ac
litteris
num aridam habenlem sanavit idem nunc sedens;
Principum Romam abierunt magna el quam mira-
«33 ACTA. 134

bilia Deus per Confessorem suum operetur, Domino A tegritatem, eleemosynanim largitatem, liumililatis
Papip Eiv^enio, et llomana' curioe nuntunrriirit. At custodiaii), et omnla ojiera Justitio; usque in liiium
illi g.iudcates, ot pru tantii> fama> dulccdinu Deuni vita; suoe cum devotione summa servavent. Sed,
glorilii:;intes, de caiionizatione sancti Rrgis Ilenrici sicut scriptum esl Nemo propheta acceptus est in :

cceperunt sollicilc ac diligeiiter ad invicem confi-rre, patriasua. Vir ergo pra^dictus, defectu luinini gra-
qiiatenus in C.italogo conscriberelur Sanctorum, vatus, confugit ad patrocinia Sanctoriim, deprecans
qul virtutibus et signis probaretur assiimptus es*e ut per eoruin sullragia sanitas sibi restitiiatur ocu-
in regnum csplorum. Cui canonizaliom (juidam Car- lorum. ttciim cx dolore ct labore assidiia veiiarum
diaulis, Joanues noiiiine, c(jepit vehfmfiUer obsi- iucurvatione faligatus fuissel, lassatum corpus surano
stere, et projecto timore Dei, in quibufcumque po- reparavit. Cui dormienti S. Wolirgangus, eo quod
tuit. non verecundatus cst pra^dicto Confessori de- eum familiarem in oralionibus suis habuerit, appa-
trahere. Sed divina ultio delrahenleni c;i>lesti ver- ruit, el ait ei Ora Confessorem (^hristi llfinricum, :

bere repcnte coercuit, et diim famam beati viri et liberabil te, quia, quod ejus sanctitati derogasti,

laceraret, poteslas Dei lumine oculorum eum pri- idcirco hsec plaga CBecitatis venit super te. Post
vavit. Atille adeo percussus et humiliatus CcPcitatis lianc visionem e-tpergefactus ex conscientia delicit
molestia et reatus sui conscientia coepit torqucri; =ui contreraiiit, et ad tumbam Christi Confessoris
et quomodo lianc plagara in Confessorem Christi concito gradu et devota mente properavit. El pro-
peccando meruisset, piiblica voce conliteri, [et mi- ciimbens terrae, a Confessore Chrisli lacrymis et
rum in modum, quem piiiis dentibus detractionis precibus, siiis excessibus veniam postulavit. Qui
lacerabat.hunc niodo laiidibus et prEeconiis usqiie statim exauditus, et pristina; sauilati restitutus,
ad sidera extolleb.it. Conversus it.ique ad poeiiiten- gratiarum actiones Deo et sanclo Hiinriro retulit;
tiara, celerem consecutus est indulgentiam, et per el magnalia Dei, quaj circa ipsura Deus fecerat, re-
intercessionem Confessoris Christi deiuio est illiimi- ligiosis viris, qui nobis retulere, ipse narravit.
natus, ob ciijus ultionem juslo judicio Dei fuerat Caveanl igitur habitalores saeculi domesticis Dei et
e.\ca?catus. civibus Sanctorum delrahere; quia necesse est eos
10. Simili modo cum in loco Babenbergensi, ubi hic etin aeternuin perire, qiii Sanctorum bonis ope-
prsedictus Confessor tumulatus fuerat, dc canoniza- ribus solent obloqui et invidere. Quamvis ergo nunc
tione ejiis celebris fama habereliir, vir qiiidam reli- tempora niiraciilorum non sint, signa enim debentur
giosus de signis,quae per eum liebant, co;pit dubi- nou lidelibus, sed iulidelibus tamen cum aliqua :

tare, etde permutatione exequiarum, qua; in anni- C nobis prseter solilum cursuiu orduiemque naturae
versario ejus celebriter liebant, intra seinetipsum eveniunt, omni veneratione amplectenda sunt qua- :

dolere : qui mox oculoriim caligine adeo est pla- teniis et ipse, qui in Sanctis suis mirabilis est, ho-
gatus, ut postea per Confessorem Christi sanatus, norelur, et tarditas nostra ad meliora quaeqiie
quantum sanctitas 'ejus apud Deum posset, in cura- tantis virtutibusaccendatur ;
praestante Domiuo no-
tione ipsius experiretur. Et mirandiim est valde, stro Jesu Christo, qui ciim Patie et Spiritu sancto
quod de sanctitate tanti viri aliquis dubitare po- viut et regnat Deus per omnia saecula saeculurum.
tuerit, cum conversationis sanctitatem, castitatis in- Amen.

PARS ALTERA.
II. Tempore illo, quo venerabilis abbas Mersebiir- visis posteritas illi reverentiam exhiberet, cujus
gensis jEcclesiae Volcmarus rcliquias beati Heinrici meritis tol genti suae beneficia collata videret. Ve-
rumlamen his interim omissis, ea referenda sunt.
Confessoris Saxonicas terrae invexit, sexus utriusque
turba, faraa divulgata, obviam veiiit ex quibus D qiUE in memoria hodieque tenentur a miiltis.
:

quosdam recuperaudae sospilatis causa, quosdam 12. Inter segros, quorum multitudo salutem pe-
vero ferens studiuin, quod ab antiquo circa ejus- tens comitabatur, adolescens quidam irrefragabili
dem Regis nomen habiierant, attraxit eo quod membrorum contractu globatus, a parentibus porta-
:

terrae suae slatum frequenti paganorum incursu batur[sella] gestatoria. Qui, nil in via consecutus, ad
quassalum. illum reformasse, priorum relatione di- ecclesiae limen usque perducitur. Procedit obviam re-
dicerant. Sed meritorum ejus prseconia coeperuut liquiis dignocullu chorus monachorumac clericorum,
in ipso itineris processu evidentibus miraculorum non tam ejus loci quam ex aliis ecclesiis eoDlluen-
indiciis dedarari in quo diversis morborum gene-
: tium. Deinde, iit moris est, concentii vulgi et cleri

ribus oppressi, saluti pristiuse [quolj fuerint resti- mixtim concrepante, regreditiir. .Missarum quoque
tuti, referre per singula, ta-dium scribenti et fasli- solennitas ritu festiviore de ipso beato Heinrico in-
diura forsitan generaret legenti. Tamea hoc non choatur. At claudus ille inter agmina constipantium
silendum, quod in plerisque curalionum locis, in vii ecclesiae illatus, juxta altare, ubi reliqiiiae ferant
testimonium divinitus ostensae virtutis, cumuli hanc collocatae, deponitur. Videresineo illud Isaiae com-
grandes, vulgi studio, congesti excrevere : ut his pleri Saliet siciit cervus claudus, et clara erit lin-
 S. IIENRICI IMPERATORIS )3(;
13o
vincnla A noctis per tuum patrociniiim perfriiar quiete. Hic
gua mutornm Copppnint enim norvonim pjus
illeque in oculis om- dictis, prae taedio, caput ad modicum reclinanti
solvi, pedep, crur.ique cxlendi ;

soranus obrepsit statimque omnis, quo diu labora-

nium prosiliens, quanto potuit vncis ronamiue.
virtu- :

Sicque officium gressus. verat, dolor funditus abscessit.

tem se faclam protestari.
in
e.^ordio negaverat, 17. In Monaslerio beati Petri, quod Mersebur-
qn.id usns ab ipsn nativilalis ejus
reparabat. gensi civitati contiguum est, res talis accidit, ciijus
pralia Chrisli per merita beati Heiurici
omnis congregatio meminit ipseque frater, de
Vorin laude Dei nlriusqne scxus attollitur in altum : fere ;

sicque quo sermo est, adhuc superstes inquisitus, cum ge-

snnatus ante altare communicaturus sistitur ;

mitu referre consuevit. Cum festiim beati Heinrici,

aH propriacum parenlibus rcgreditur.
13. na>moniaci tres, unus masculus et dua^ fe- pari voto, longe omnes terra> illus eccle-
lateqtie,

niina' in eodem loco curati sunt : qui nomen Hein- sioe, ritu festiviore colendum e.xciperent; eadem,
rici blasphemando quanto vicinior,
ingeminantes frequenter, tan- tanto in laude illiiis prompla, pro

dem cum stridore horrifico, sedes, suo posse, coepit esse ornatior. Sed quia impossibile
quas tenuerant,
reliquerunt. L'nns eorum pertinaciur ceteris, diu est iit, in prosperis quis, quamvis justus, quamvis

saticli noraiuis invocationi renitens, cuni ad se _ sanctus, livorcm elTugiat, frater quidam. invidia>
modo, cum per se sliraiilis actus, pjiis sanclitali non tiniuit derogare,
reliquias deferri cogno.sccret ;

Heiuricus venit, non subsistam, inquit statimque, et modis omnibus, ejus quantum in ipso fuit, reniti
:

cum clamore magno bominem possessum deseruit. gloria>, in tantum, ut ea die cultiora quaeque (quia

Ha^c ipsa die adventus reliquiarum infra Missam tunc custodis officio fungehalur), occultaret, et si-

gesta sunt. gnorum grandium consonantiam pra?pediret. Sed

14. Erat in territorio Merseburgensi miilier diu non diu frater ille impune Dei, et beati Heinrici
cieca, qute, fimili:iribus gressus suos regentibus, in tulit offensam. Nam crepit siibilu corpore fere
occursum rehquiis ultra possibilitalem, spe recu- quinqiie sensunm ofiicio privari deinde animi ri- :

perandi visus, properabat, nihilque salutis in via gore laxato, palam omnibus Dei judicium in se pro-
se recepisse, peccatorum suorum obstaculo adscri- testaii, sicque necdum ad perfeclum sanatus, ali-

bens, tridiio pervigil et indefessa prece, Christi mi- quantulum in melius reparari.
serioordio? januam pulsavit : tandemque 18. IIoc, quod subjungam, ipso, de quo dicturus
lucis oplatfe

sufTragium per merita beali Heinrici sum, Episcopo referente, Deo teste, cognovi. Cum
obtinuil. HfPC
in eadem, qiia prius, villa, diu vixit tamqiie cla- Polonia jugum imperii, utpote gens rebellis et ef-
:

rens omui lerrEP illi ejusniodi miraciilum fiiit, ut C fera, et magis saltuum et p iludum inviis quani
nulli fere, maxime horum, qui tuuc temporis fuare, virium robore confisa, de cervice sua niteretur
incognitnm essc possit. excutere ad reprimendam ejus contumaciam glo- :

to. Item inter occursantes a remotioribus terrae riosus impcrator Fridericus animum intcndit. Cum-
)lliuspartibus,iniilierqua>damnon solum incessu pri- que indicta ginerali expeditione, copiosus a di-
Tata,sed et totius corporis raiserabili specie deformis versis regni partibus contractus esset exercitus,
el distorla a conviatibiis vehicule [1. viEB socii;] tra- Principes terrae illius, et omnis populus timore cor-
bebattir. Qua?, de lieati Heinrici patrocinio conlidens, repti, quippe qui regni vires contra se moveri; se
propler ubi jam vulgata virtutum ejus insignia, autem impares et inexpertos peritioe belli videbant,
nomen illiiis assidua invocatione, cum oculorum ad placandam regis iram legatos mitlentes, iterata
manuumqiie extensione memorabat. Ideoque quod siihjectione prioris dissidii errorem corrigere omni-
totis animi volii qtia^sivit, in itinere adhuc invenire nioJis proniittebant. Ad boc ergo reverenda; per-
raeruit, Laxatis siquidcm fibris, ac gibbi modo re- son», niiraeque prudentiae episcopum Plocensis cc-
fle.xo, totoque corpore in habilem redintegralo for-
clesiae Wernherum elegerunt, eumque cum donis
niam, vocem in se virtutis ostensiT pra>conam fudit;
p regiam niagnificentiam decentibiis, ad Imperatoiem
versisque in stuporem commeantibus, vchiculum Aquisgrani morantem, et ossa Caroli Magni levata
deserit, et ItPtantes de rtei magnalibus, la;Lior ipsa
iii thecis auro gemmisque confectis recondentem
prspcedens ad ecclesiam venit ac vota fqnaej pro :
direxeriint. A quo diu repulsus, tandem interventu
rccipienda sospilate factura veiierat, jam ea potita, Principum in gratiam admissus, legatione ad votum
triduo illic morata solvebat.
peracta, cum reliquiis S. Henrici, aliisque donis ab
1(1. Iii civilate Ilallensi, qiio> duobus a Mersebur- Iraperatore perccptis redit : et in neniore quod
gensi Idco milliaribus distat, fuit matrona qua-dam .\ul)ria> ac Polonice terminis intcrjacet, mediante
non ignohilis; qiia>, jugi fere dentinm dolore vexa- jam die, tentoria figi praecepit. Cumque post refe-
batur, adeo ut jiaulatim robore dentium absumplo, ctionem fessos ex itinere artus quieti dedisset, qui-
spem s:ilutis asfiduitas negaret doloris. Cumque dam in somno, regia vcste circumamiclus, et dextra
noctis cujiisdam inilio vehemenlius acerbitate morbi sceptrum gerens illi adstitil, hisque verbis eum
stimularelur, cum gravi suspirio hanc prorupit in allocutus ait Quid in liac vasta solitudine sorano
:

vocem : beate Heinrice, qui omniiim te qua>ren- deprimeris? Qua? tecum ncsciens geris ? Et dum ille
tium necessitati succurris, me peccalricem plena perterritus, quisnam essel merrogaret : Ego sum,
fide te invocantem, ne despice; sed fac, ut vel unius Heinricus,
ait, Babenbergensis ecclesise fundator
i:t7 ACTA.
qui in lcmiioralis vit«e cursii, immnrlalitalis com- A adliortanliir. Diictiis itnque. iilii reliqiiiu' bpati Coii-
pendium a Uomino promerui. In eo ergo, quo j.nces, fessoris servabantiir, hiimi iirosteriiilur : ct paiilo
loco, ecclesiam noniini meo, proul tempus permiltit, post piotateni Teiiloiiici, Sclaviis ipso, quani iiogari
construc, sciens, prociil iluhio, proccssu tcmporis, sibi ijucrobalur, oxporilur. Coqierunt onini ab ocii-

divinum in eo servitium anttmcntari. Surgit igitur lis ojiis albediiies in inodiim sqiiamaruiii avclli,
Kpiscopus statimque per fainulaiiliiim ei inanus iiptaliinique liicis siillragium iii eo rediiitegrari.
certatim rueutibus lignis, in niodum liabilem fecit l iidc pens illn, qiw, ut dixi, rustira simplicitate
ecclesiam ; sed de lapiduin penuria, qui ibidem au- et iidei pu-.illaiiiniitate se sperni arhitrabatur, hoc
diri, non videri consueveraat, dum anxius circuiret benolioio liducia siieqiie losuiiipta, iiltro onuies
Episcopus, casu baculiim, quem ferebat, in agge- healum Hoiiiiidim sludio dovoliori vcnorabaliir.
^tiim terra; cumulum tigeiis, lapiLiuiii copiam in 21. Iliijus loi, qiiam dictuius sum, tot fere testes
sirailitudinem quadraloruin reperit ; sicqiie altare habonliir, quot iratres, qiii tiinc temporis fiiere,
componens, Dei et beati Heinrici, sanctique Sigis- apiid pra'fatam B. Petri ecclesiam inveniuutur qui ;

mundi Regis noniini dcdicavit. Ubi uunc, mullis oam tanto lidclius, qiianlo vcrius apnovisse con-
adstipulanlibus, major ecclesia construitur, ac mo- jj
tigit, attostantur. In qiiadani oorum villa, civitati
machica^ professionis Ordo iiuhoatur quudque ille ;
jiroxima, rusticus (jiiidara, gravi tactus inlirinitate,
priedixerat, jani impleri videtur. Ilac igitur occa- ofliciiim jiodis uniiis araiserat, adeoque arentibus
sione nomen boati Heinrici apud illas nationes in nervis ac carne prwmorlua eniarcuerat, ut tam
veneralione coRpit habori. solerlia vel studio in eo recnjierari saiiitateni, tani
19, Quodam tenipore curo non modica muUitudo ipsi quain omnibus eum iutueutibus, iiiipossihile
pauperum, variis languoribus oppressa, in ecclesia vidorelur. Uiido, qiiod ^ih liomiiie iieri do^jieiabal,
Merseburgensi non solum sanitatom corporis, sed ab eo cui nihil est dillicile sed solus reslaurat uia-
et stipem importune pelens conlhixisset, populus, versa, pcr beati Heinrici patrociniiim, lido lirma,
qui orationis causa advenerat, prout facultas per- spe solida, quaerens, ejus niiscricordiai januam
mittebat, unicuique misericordife manum porrige- iletibus assiduis, jejuniis crehris pul-avit, ct laiidem
bat. Ubi rusticus quidam e proxima villa, cupiditato in formam prisiini gressus restitui moruil.
sordens, nervoriini coutractior.em siniulavit, et re- pago quodam, milliari uno a Merscburgensi
22. In
curvato pede in niedio languentium consedit. Queni, castro mulier surda et rauta ab exordio
dislante,
dum rei domestica? cura regredi compulisset, jam- nativitatis sufp, apropinquis et civibus, misericordiafi
qiie, baculo innisus, Hcto gressu extra limen ecclesiir C sinu fovehatur. A quihus, ad eccle.^.iam perducta,
jirocessisset, locum qua^rit opportiinum, pede
ot, nutibus et sigiiis, qiiibus erga eam iili possibile
retlexo, expeditiiis, qiio tendehat, perveniret. Sed fuit. ante heati Cunfcssoris reliquias prona sterni
Deo el beati) Heinrico digiiani ejus meritis pojiiam jiihebalur. Sed jumenlo insipienti
illn, siinilis, jiro
ingerente, miseriam quam anle simula^erat, jam se nil rogare noverat vel quod essent; reliquiae, aut
dolore irrefragabili pcde nali cobferente, sentiebat. quid generetur, peuitus nesciobat : cui tameu iide-
Pudor dolorque conflictu pari in ejiis
Qiiid ageret ? lium pro salute cjus in commnne supjilicantium
mente decert^bunt. Pudor propalare rem gestam oratio lidesque subvcniebat ; ot per beati Heinrici
prohibebat ; dolor confiteri cogebat. Vicit tanien sufiragia, ul ipsa postea testabatur, in ulroque cur-
timor. Et omnes, hoec audientes, grandis ajiprehendit poris oflicio reformari nieruit ex integro.
timor. Hoc itaque indicio cunctis claruit Dei famu- 23. Cum excubiae sacrae a lidelibus circa thesau-
lum non solum votis pie quaerentium adesse. ve- rum incomparahilem sine intermissione tierent : ita
rum etiam talia pr<Esument',bus districtum obesse ;
ut, aliis recedentihus, aliis venieutibus.die noctuque
sicque deinceps pertidorum prsesuraptio talis ccs- fores ecclesiic non claiiderentur, custos ecclesiae,
savit. T, inter oves Iiipos sub vellere ovium latentes uon
20. Est ecclesia parochialis ecclesiae B. Petri in facile agnosci considerans, aiiferri furtira reliquias
veteri Castro contigua, juxta quam residens caecus inetuebat. Ad quod praecavendum, ex quadris lapi-
quidam, audivit concentum popularium in repara- dihus facto satis habili reconditorio, eas in illo loca-
lione cujusdam aegri devotissime congratulantium. vit. Cui etiam osliolum ex pino, qiiod caiisa po-
Erat autem hic de terra et de gente Sclavorum : scente claudi et aperiri posset, imposuit. Nocte
quibus simplicitas vel irralionabilitas, pravitate qua- ergo quadam, infra cursum matutinum luincn in-
dam ingenii, naturalis est adeo, ut vis vel tenueni caiitius eidein apponens, chorum, quem studiosius
fidei vidi-antur habere scintillam. Quairit ergo cau- aliis frequentabat, ingreditur : sed paulo post fu-
sam talis concentus. Cui, cum pro sanalione lan- mnm seutiens, et quid acciderit, animo praesago
guentis hsec iieri indicatum esset, ait : Iste Heinricus concipiens, ad lo'uni festinus reverlitur : invenitque
Teutonicus cum sit, solis Teutonicis grati» suae ostiolura a llamma tangi et fumum daie, sed non
praeslat subsidium : mihi vero gentisque me» homi- ladi. Cujiis haec meritis, nisi ejus cujus illic reli-

nibus nihil uuquam benelicii contulit. In risum qiiia; servabantur, possuut adscribi. Puterant qui-
ergo, qui aderant, excitantur. Quidani vero sanioris dem, absque ligno et lapidis repositione, a raptu
animi, ut ecclesiam petat pro salule sua rogaturus, alieno, ip.«o niediante, servari : sed pius confessor

Patroi.. CXL.
 MPERATOHIS IW»
S. llEiNKICl 1
iM)
obserqnentiiim, A sigillatim, qtise diehus singulis facta sunt, miracula
Ui-i, laborem et sttidium devote sibi

vel in parvo delrimento peiseiiui voluero. temptis me prius quam rr.aterid

noliiit incassum depenre, ne
in ligno, foci deseret: praesertim ciini numero possibilit;itpm ex-
janua! videientur contrislari, ideoque
cedente, custos ipse ecclesia>, qiii oniiiibiis lere in-
a Deo oblinuit
usui aplo, vim virtulis sna? iffnem
tererat, pauca de multis niemoria? tradere se po-
ohlivisii.
de restibus connexa nianus tuisse perhibebat. Hoc soliim hic nmittendum non
24. Mulier arreptitia
licet miiltum renilens, est, quod de calice aureo, de quo stipra dictiiiii est,
coram pra>dicto reconditorio,
quem ob speciale devotionis siihb indiciiim idem
sistitur. QiiiE dffimone mugitum in aera dante seque
torqiieri vociferante, satis ipsa torta Iniperator beato Laurentio confici jiisserat, febrici-
ab Heinrico
ut pra-sentibus referebat, tantes aqute, vel alterius liqiioris haiistu curanlnr :

liberatur. Visum est illi,

qiiemdam capite cano, barba prolixa, veste amictum praestnnte Domino nostro Jesu Christo, qui ctini Deo
loco processisse, et a se spirituni Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per inti-
regia, ex eodem
minis extorsisse. Verum si cuncta nita sKcula saectilorum. Amen.
nequam pupnis, et

APPENDIX
Eonnn qux ad snppridvein Vitam, nb Anonyino scriplam, acl S. Henricirecentiura beneficia, mantum, I

; aii hodiernam solemnitatem ad renovata pielatis Officia, ad

crucem, aliaque sacra cimelia tenip/a el

sncella crecla pntissimum spectant.

r.APLT PRIML.M. R Bamberg.-p fucta fuisse, datum esse posleaquam

De diplomatibus ex dcita Vita huc rejectis. Bambergam ipse venerat, nempe anno 1019, dum ba-
1. Huc rejecimus diplomala Vitae S. Henrici non silicam S. Stephani viii Kal. Maii consecraverat, ut
satis apte inne.xa variis capitibus de quibus supra estcap. 23, apud nos num. 32 ; fortasse in ipsa urbe

locuti sumus. Primum lociim liic occupant, qiise Bambergensi, priuscjuam in Italiam remearet. De
tpmporiiin ordine praecedunt, geminse B-iiedicti tribiis aliis posterioribus diplomatibus Clementis II,

PP. VIII litleioe ad S. Henricum, Romae co- nerdiira Leonis IX et Henrici III Caesaiis, nihil est quod hic
ronatuin, et ad Eberhardura Bimbergensem episco- magnopere explicem.
pum priinuin de ejiis ecclisiai contirmatioue datae, 3. Unuin superest, dum de diploniatibus agimus,
quarum priores scriptae dicuntur in meusc Junio hac opportunitate indicandiim, variam non nihil
Indict. XI ; dalae vero « xii Kal. Februarii, pontili- csse forraam qu<e S. Henrici sigilla exhibet. Huc
catus anno primo. » Non est salis pervium reperire nie adduxit diploma Henricianiim, in maximo folio
linfm ponlilicatiis Sergii IV, aiit iuilium Beuedicti expanso, ad autograplii normara exaratum, atqiie
Vlll, ut recte expendil Baronius ad annum 1012, inter schedas nostras repertum, « datum vi Nonas
qiiamvis ipse eo anno jam dicti Sergii obilum coUo- „ Aprilis, anno Dominicae I icarnationis miii, Indict. i,
cet, atque adeo Benedicti in Poutiliciam Sedein in- anno seciindo Domni Henrici Regis 1. Actum Quidi-
gressiim. Eteniin si hoc diplomate recte signata lingabiirc, » qiiod hic integruin et quidem in aes
siint omnia, non potuit Petri catbedrani conscendere incisum referrem, si id operae pretium essel : nota
Benedictus ante anriura 1013 Indict. xi, qui islius enim hfec pridem sunt, et tolum pridem exhibuit
anni cliaracler est : cuiu vero et scriptum et datiira laudatus supra Schatenus in Annalibiis suis Pader-
sit diploma anno primo ejus pontilicatus, necesse bornensibus ad dictumannum 1003, pag. 3b7.
est ipsum adliiic lluxisse niense Januario, seu xii

Kalend. Februarii anni seqiientis 1014, de qua re

hiijus loci non est plura investigare.
2. Inde forlasse non inepte quis colligat, diploma
istud, pra-cedenti anno 1013 scriptum, a Papa Be-
nedicto sttidiose servatom videri, ut id luiperatori
ipsi,jam coionato seu coronando. sub principium
anni 1014 olferrelur in ipsa urbe Roma, quamquam
solum Regis titulum pra-ferat. Conjectura est, quam D
re largiii facile patiar. Id obiler observo, quod siib
liiiem siimmus Pontifex. non jam ad S. Henricura.
sed ad suliiin « dilectissiiuiim fratrem, « adeoque ad
soluin episcopum Eberhardiim sermonem convertat :

sed ncque haec scrupulosius hic examinanda susci-

pimus Dipb ma alterum, soli Eberhardo inscriptuni,
Jiullam temporis notam signat ; at recte adverlit
Gretserus, ex iis qua; asserit Bjnedictus se praesente
141 ACTA. Ii2

Ni'(|ii(> de moiuipraiiiiiiJili' liic inlhi i|iiirstio nst, A ciijus permutatione eum terrilorio Uencventaiio vi-
ti<'i|ue cliaracleiviii exainino ciirii ile liis ,'ililii nlmii- de Ai.nales Itaronii ad anniim Kl.i.'), niimero iit
1,
dc dicUiiii sil : iii si^jillis ea oicinrit diversitas, qii;c li.TC facile prietoriri liic possint.
ciiriosoriin) id i^enus cimelionini ociilos snbiro me- Cnnfirmnlio privitegionm ecctesix liambergensis a
realnr.Kam oliservnvi, |ir,Tdicti apograplii sipilliim Bfmilir.to Vlll summo Pontifice. Legenda*. ca-
conferendo cum allero ltamlier!;eii*i, pridem ad nns piit 2V.

fransmi^so, quoriim eclypa liic siilijiciam. Sic ex- li-O. Benedictus servus servorum Dci, dilectissimo
primitiir S. llcnriciis in diplomale OnidlinRliiirgensi: sihi inChristo senijier Doniino, et serenissimo Regi
ciijiis sittilliim reviilsiini jaiii liic e.\liiliiliim alqiic lleinrico a Deo coronalo, suoque spiritali lilio,
alleri applicatum )iridcm notavit P.ipehrochius. lom. Eberharilo quoqiie confratri etepiscopo suo, sanctffi
II .Iiinii pag. "9, qiiod ex no.^tro producimiis. videlicet Babe:ibcrgeusis ecclesia> venerabili episco-
>. Ah liac fornia iion piriim discrepat sisilliim po .Tternam iu Doniiiio salutem, et Apostolicam be-
allcriim qiiod anno l(i'.l!) noliis delineavit siijira laii- tiediciionem. Inter omiiia... Reliipia lide apud nos
daiiis Jiuinnes Franciscus XH\eriu'; Kppeiiaiier, ar- in lienedicto Vlll. Kiut. PAinoi..
ciiivi Hambergensis tum siibstitutus rcfjistrator
Litterx Benedicti Papx ad Eberhardiim primum
jiiratns, uti manu propria subscripsit et testatum ccclcsix Buinljeriiensis cpiscopum. I.egenda» ca-
voliiit .wiii Maii ejusdcm anni, hisce verbis : » Ee;o piit 2J.

iiifrascriptus teslor manu propria, qiiod sigillniM Eberhardo priiiio quoque Babenbergensis
10-12.
pi\Tseiitis furma' serundiim orif^inale (nianu propria episcopo ideni Papa Benedictus scripsit epi-
ecclesia?
Imperalnris S. Heinrici, et sigilo islhoc ceren robo- stolam de conlirmatione ejusdem episcopi, in hiinc
raliim, C.alendis Novembris Frankonofurti anno Do- modum. « Benedictus Episcopus servus servorum
miiiicfc Incarnationis Mvii, vigore cujus, ut formalia Dei, dilectissimo in Domno Jesu Christo filio Eher-
lalina sonant, siiff paleriijc heredilalis lociim, liardo, sancla' Babenliergensis ecclesi.T venerabili
Babenberc dicliim, consentienle atque rosrante dile- episcopo perpetuam saliitem. Qaandocumque nostrte
ctissima conjiigesiia Chuniguiula regina, in sedem aposlolicif corroboralionis pie e.\poscitur snlfra-
et ciilmen episcopatiis siiblimando prove.xit) lideliter gium, » etc. Vide ubi supra.
delineaverim. » Kst aulem sigilliim S. Henrici forma
Littcrx fjuibus Clcmens II Papa ecclesiie Bam-
nonnihil a priori diversa. in hunc modiim efligia- berqensis privileiiia et imnmnilates con/irmnrit. I.e-
tiim : gendae cap. 16.
13-17. Clemens episcopus servus servorum Dei,
sacratissiina? nostra? Babenhergensi ecclesiip in liliis
et filiabus ejus, clero videlicet ac populo, perpetuam
in Domino salutem. Dispensatio sff-culornm... Vide
Patrolnginm in Clcmente II.

Leonis IX diplomnta de pricilecjiis ecclesix Bambcr-

gensis, prsesertim de Pallio, et quotics co uti possif
Episcopus. Legendte cap. 17.
18-20. Posthujus, piw memori<-e, Clementis felicem
excessum, cum DamasusPapa. qui etPoppo Brixien-
sis priiis Episcopus, sedisset triginta tantiim dies,
Leo l.\, qiii et Rruno, a supra dicto Henrico tertio
Imperatore electus, et centesimus quinqii.igesimus
secundus Papa constitutus, in signum benignitatis
qiiam eiga Babenbergensem lociim liabuit, Hartwico
III Episcupo Pallium direxit ab .\postolica Sede,
scribens ei epistolam in Iutc vorba : i Leo Episcopus
servus servorum Dei Harlwico Babenbergensis eccle-
sia^ venerabili episcopo, perpetuam in Domino
Jesu Christo salutem. Si pastores ovium. » etc. Vide
j. De alterutriiis majori aut minori sinceritate e.x apud nos Leone IX.
his duobus duntaxat exeniplaribiis niliil tiito decerni .\dvcntum Leonis IX in Grrmaniam. Conprmantur
possevideo ; siifficiat iiiihi utriimqiie, ne liic siibinde ab codem ecclesix Bamberyensis privilegia. Legen-
pereat, exhibiiisse. ut qiiibiis plura ad maniim siint, da; cap. 18.

accuratiorem disquisilionem inslituant. Habe inodo 21-20. Idem quoque Prwsul Apostolicus, invitante
promissa diplomata, ex anonvmi opere hue remissa, Heinrico Imperatore. Teatonicas partes adiens Rati-
qu!E satis erit integre reddidisse ut ab Anonymo sponam sanctumque^Aolfgangumejusdemurbis
venit,
edila sunt; cum sola diio prima ad S. Henrici tem- Episcopiini detumulo levavit, inde Babcnberc cum
pora speclent, abiinde jam explicata, praeter pensio- ipso Imperatore populoque proniinliari mandavit et
nem annuam Bomano Pontitici pendi soiitam, de sua auctoritale illa confirmavil. Ciijus nimiium con-
 144
HENlilCI IMPEHATOKIS
143 his am-
pertinet vel ex
A qiiidqiiid ad prfpsens illad
hanc mod.ni se h.bct.
descriptio in sil infestatio tyi-annorum,
tirm3tionis pliflcari potest, nulla
. Leo Episcopus servus
servorum De. H.rtw.co B.- irruat ibi per violentiam, nullas ibi
n..llapotestas
sibique canoDice m
scde
benbergensi Episcopo, aut judex legem facere pra?sumat, praeter
' " '^
coraes
successori
:,,
in perpeiuum, fplernam in
nHrneluum omnisque possessio Deo
episcopatus Episcopum ejusdera loci,
etc.
Dominosalutem. Cum exigente cura pastorah, >-

immunilale habeatur. Sit ille

famularitium ibipro
Vul,' uhi utpra. liber, et ab omni estranea et iniqua
Episcopatus
constilutio, rjrui
pecurus potestate qualenus, ibidem Deo
Impcratori^ U, ncgis 111 famiilantes,
eM
Il^nrin

genda» cap. 19.

Bamhergmsis prin.l.-gia cnnfirmnntur. Le-
rt ].rimi construcloris memoriain
:

digne celebrare.

nosque fautores et corrohoratores possinl et

veli.it
prfffatus Heinncuslll. Chnn-
27 NecminusipseRex Deoprecibussui cnmmeDdare. Et, ut ha>c nostra"
lilius, dudum, Patre
vivente, Hcs
Imperaloris permaneal,
radi auctoritntis tradilio tirm. et inconvulsa
anno xu. regni aulem
c.mstitutus ordinationis sua> privileffiiim inde cnnscriplum manii propria
hoc
uubergense episcopn.m.
primo, Hdc-nr.rmandum B corroboranles, sigilli nostriimpressione jussimus
subjunctnm eM scribi .ju.ssit, su-
nrivile-ium nu..d .

sed.s Epi- .-gn.r,. »

'rMile^dhuc^Eberh.rio pr.mo ejusdem „
C.\PUT II.
Rex. In
scopo. Heiniicus, Uei favenle clemenlia,
.
per S. Tlfnricnm Ecclenise Bnmher-
a>qu..le mer.tum /^" rffi'iiliori
examine Dei cuncta conspicientis yeiinis patrociiiio.
dantiset corroborantis. Credimus et.am
credimus fore Pra?missis anliquioribus sancti Imperatoris
•2fl.
pertinere tolius regni
ad regalemno-^t.-am majestalem hanc appendicem suhjungo, quam totam
Dei eccle- miraciilis
omnium sanctanim
curas, p.a-cipueque digessitque laudatus supra tolies
omnia eis adver- accurate coUegit
sianim cominnda considerare. et Nicolaiis Pottu, coilegii nostri Bambergensis
abolere, ne vel gravi R. P.
santia sub omni festinatione
pro nostra dignissiiniis Rector, in sanctissimorum Conjugum,
incommoditate vilescant, vel qualibet,
rel.g.one ecclesiffi Bambergensis fundalorum, gloriam, ac duo-
occ.Hsione, a p.-istino cultn et
eul|.a, o.-ta clientium,
dum hsc pro amore par.terque rum insignissimorumPra^sulum, ipsorum
recedaut quatcnus, internigaveram,
meritam commendationem. Virnm
:

qui pio
fldeliter peragimus, illorum
Iiebc
timore Dei miraculorum postreiiiis his-
communi- nuUamne Bdinbergenses
atrectuDeo contulerunt, meiilis et glori» patratorum rationem hahuis-
Christo lidelibus, scilicet ce stfculis per Sanctos
cemus. Proinde omnihus in'
adnecti posset?
sent, quorum elenchus hic etiam
tam futuris qaam
qiiam pra.,ent.bus, notiim esse volumus
pra-sentibus, ^^'^'^ '^^';
dileotissima^C Voc ^^u
^ 7::, ~"^
loquar, respondit, pra.dictara ap
rauta, ut ita loi^^^^ . ,
qualiterobhancspem,perinterventum ^.^^
J^.^^^;^/ quem, iicet
pendicem seu tractalum submitlendo,
malris Imperalricis Augusta', pro
nostrje Gisila?
nnstri Eberhardi, arbritiomeo plane reUqueril, intactum ego et inte-
amore etiam dilecti fidelisque
Babergen-is Eccle.ia; episcopi, eum-
grum reddendumcensui, ut pote ex iis mouiimentis
primi sancla? nec
coDCinnatum quibus nec addendum quidquam
dem locum divo Imperaiore Heinrico secundo,
a quamvis Henriciani
demendum existimaverim : et
pro fua suorumqiie anima in episcopalum, divina pauciora coutrahi po-
favores. seorsira a ca>leris, in
inspiiante clemenlia, perfectae fldei cliaiitatisque
prKclara nihilominus visa sunt virtu-
luissent, tara
devolione, in honore Principis apostolorum Petri et Episco-
lum exempla, a binis Bambergensis ecclesia'
S. Georgii martyris sublimatum, consensu tidelium opitulante, orbi Catho-
pis, S. Henrico potissimum
nostrorum sancimus. omni contradictione remota,
et,
lico exhibita, ut hic locum hahere mereaatur. Ex
regalis nostra; majestatis auctoriti.le corroboramus ;
intelli-
immobiles ejusdem ipsanarratione, a Pottuvio recte concinnata,
omnes etiam res mobiles et
rei ceconomia, cui hic titulus prsfi-
prn gitur totius
sanctse Dei eoclesis, quasipse divus Imperator
manu cnutulit, xiis est.
ardore coelestis patrise ibidem larga
a S- Hcnriro crrlitiis prxstiti daobus
ea ralione confirmamus, ut, fldelis noster Eberhar-
Farorcs
Episcopis Bambergensibus.
dus ejusdem loci primus Episcopus, ejusque in
in
pos- 30 " Postremis hisce saeculis, quibus ha-reses
perpetuum successores seciira eas tranquilitate
Gerraania grassat» suntatque etiam
Franconiam ma-
sideanl, et liberam potestalem habcant, et res, et
gna ex par^te iufecerunt, S. Henricus cum virginea
proprietates ejusdem ecclesife cum consensu deleri et
Bambergensis a se
sua conjuge specialera epclesia?
populi ordioare, componere, etaugmentare. dum aUquot
auctoritale sancimus ut, in olim fundataj ciiram gerere visus est;
28. " Noslra qiioque sin-
sibi
comilatibus, foris, raercati- Episcopos Bambergenses, duos prffisertim,
alibaliis, monasteriis,
vicis, gulariter d^votos, nimirum Nythardum episcopum
bus, munetis, naulis. teluniis, castellis, villis,
G.defiidum episcopum XLviii
areis, servis, ancillis, tribulariis, decimis, foresti- XLvi, et Joannem
extraordinariisquibusdam favoribus prosecutus
est,
bus silvis, venationibus, piscationibus, molendinis,
alque eadera opera Erclesiam Bambergensem, me-
aquis, aquarumve decursibus, campis. pratis, pisci-
infelicis-
nis, lerrenis cultis el incuUis, libris, argento el auro, diante zelo horum duorura Pra>^ulum, ab
et ll.isUiorum servitute vindicavit.
gemmis, vasis, ornamenlis, velaliqu.bus usteusilibiis sima liareseos
potissimum ex
III (ulluin et religionein Dei ibi.icin collatis, ct in Oua' hic narranlur desumpta sunt
coa-vo et
oninilms terminis rehusque ejusdem eeclesise. aut Friderico Fornero, scriptore Episcopis illis
i4b ACTA. Ilti

familiari ciijiis virl alii|iialeiii uotiliam piitbot A stcendunt a Patre liiminuiii, capncissimus Hlleclus
iuscriptio sepiilchri ejus liauil)er^;r iii leiiiplo paro- es^o ciederetur. Hara ha'C miilalio lii lestibiis, In

cliiiili S. Marliiii, quu' taiis est : o Hevereiuiissiiiius iiioi iliiis, In fainulillls, in donieslico s|ileiidore, In

« iii Cbristo Pater ac Domiuus KriderK us {'ornerus piotidiaiia cciiiversallone, in omni negotiorum tra-
« sac. Theologia- Doclor, episcopiis llcbroiiensis, clatioiie, (iinnibus qul eiini pridem no\eraiit pro-
« sulVraRaneus nambergensis, ac ibidein in spiritua- digio siiiiilis babebatur. Lxlnde Innotiiit efli.acia
" libus Vicarius (ieneralis, saero; Co?sareie Majesta- |iatrocinli SS. Henrici el Cunoguiidls, quurum cul-
t li, ac Sereuissimo Uavariie Duci a CDnMliis, inte tiil et iiiiitationi lotiim se dabat. Vltas Ipsoriini iiun
« gritale vitii', zelo religionis, legationiluis obitis, solum ;is^iduo lertitabat, sed etlam amba< ex anti-
« iiinsilii prudentia, ac vivoverbi Dei eloi|iuo lihris- quo eodico nis. ipsemet, apographi functiis oftlcio,
« que editis orbi notus, pie in Douiino obiil aiiuo manu sua descripsit.
<> Mucxxx, V Decemb. » 34. " Ilorum patroiionim exemplls incltntus, et
m. « Huic elogio consouat historia manuscripta divino fietus auxilio, oiuis prorsus arduum, et In
collegli Soc. Jesu Bamlieig;e eodem anno mocx.^x, l.>ilis rerum temporumque clrcumstnntlls, ut sum-
ubi inter cietera de illo dicitur ; « Vir erat boni ,
ml etlam virl judicabant, factu iniposslbile aggressus
« communis amans, et a virtute lltterisque pluri- full, scilicet reforniationem ecclesla' Bambergeusls,
« mnm commeDdatus... siib infula vilaiii duxil quam ha?resls ferme totam occupaverat et foede
« religiosam. » Hic igitiir Sutfragaiieus edidit opu- contaminaverat. INam iu primls In Ipsa urbe Bam-
sculum cui tltulum fecll Duo specula Princiiiis bergensi tolus seuatus clviciis, exceplis duobiis,
ecclesinstici, e diioriim laudatissimonim Priesuluiii Liitheranam sectani non solum pertinaclssline tue-
ac Principuiii, Joaunis (.lodefridl aniio mocx.xii, batur, sed et pra^cipuis dilionim oplimatum loliiis

XXIX Decenib., et Nythardi anno mdscviii, xxvi De- commiinltatis civiiim, niiinero clrciter quinquaglnta.
cemb. pilssime defiinctorum rebus praeclare ge- conjuraverant, velle se potius cum boiiis omuibus
slis heroicisque vlrtulibus potlssimum conllala domlcilium alio transferre, qiiani manus dare. lu
alqiie concinnata, et qwatuor concionibus fuuebri- aliis pleri-qne dloeceseos civitatibus et oppiJis nc
bus ad eoruiiiqtie sepultiiras et exsequias, in eclesla unicus qiiidem Calholicus civis reperiebatur. Nihilo-
cathedrali Baiiibprgensi, lingiia vernacula hahilis, miuus Imperlalem hanc ecclesiam, sancloruni
ut
latine scriplls, publir» luri et imitationi dala et Henrici et Cunegundls nobilem liliani, e luporuui
evulgata a Friderico Pernero, etc. Ingolstadil, lypis faucibus eriperet, pastor hic non uilnus prudens
Gregorli Iloenlin, anno Christi mdcxxui. Ex hoc C quam iutentatum reliquil.
fortls nihil
auctore pleraque, qua? hic ajducuutur, depronipla 33. u Re
commiinicala ciini Mattbia Huma-
priiis

suut. Qiiae ex alils fontlbus hau'-ta fuerunl, siiis iiorum Iiiiperatore, cuui Willielmo Duce Bavaria', et
locis indicautur. Ordimur a Nythardo, qui a-tate cum nonnullis aliis orlhodo.xis Priiici[iibus, ac suo
prior est. catbedrali capltulo, prlnio omniuni minislros Pra-di-
32. « Nytbardus, ex nobili Kranconia? prosapia de cantes, qul nescio quorum connivinlla, complures
Tbungen, cum in ecclesla calhedrall Herhipoli jam Bambergensis ditionls parochias occupaveranl, eje-
fiilsset perfunclus oflicio decani et mndo ageret cit. Delnde polestatem exercult coutra ludiniodera-

ejusdeni ecclesia? Pra>positiim, divino coiisllio, iiiter- lores, qiii uti iii plerisqiie civitatlbus et oppidis b;e-
cedentihus uliqiie SS. Heurico et Ciinegunde, qiil- resi erant infecti, ita et h;ere:-es puei is iii^tillabant.

biis erat specialiler addictus, ampllssima! praeposi- qua Lutheri catechisnium illis inculcaiido, qu;i

turu! siia; lesidentia in poslremis babita et valedi- cantiunculls ab ecciesia Calliolica rejeclis eos
cta, translato domicllio, Bambergam commigravit depravaudo, et aliis miilemodis perversa dogmata
ibique primam juuiuris instar canonici resideutiam inserendo. Hos igilur tanquam exltiales tloridse

aiispicatus, propeinodum eodemque anno, de-

iino juventutis corriiptores amovit. iisqueCatholicos sub-
curso residentice, quod vocant, tirocloio, capilulo rogavlt. Ullerius deinde progressus, jira-fectos om-
annumeratus, cathedralis ecclesiai decanus electus, nes, quaestores omues, judices locorum onines,
xita functo Ernesto Praesule, unanimi concapilula- scultetos omnes, consules et om-
civicos senatores
rium doniiuorum consensu, [sine scrutinio, per Spi- nes, qoi Cathollcae religioni manus dare et eam
rilus S. inspirationem, omni populo a summo usque profiteri abnuerent, loco movit, et alios eorum vice
ad minimum jubilaule, episcopus electus fuit xiv substlluit.
Novemb. annno miixci. 31) c Hoc velutl pr;eludio toliiis draniatis pra^mis-

33. « Et, quod miruin visu alque auditu, ad hoc so, conversionem ipsain snbditoruin provide au^pi-
summura anlmarnm regimen ut se lite dispoueret, cutus fuit, et, inter innuineras liberliuorum querelas,
qiiamprimum Bambergain acccisit, mutato veti ri contradictiones, turbas, sedlliones, acatbolicorum
canonicorum minus decente habilu, et omnl prl- prlncipum comniinationes et perseciilione.s, per
stiua conversatlone peiiilus abdicata, sic a se ipso plures annos forliler proseculiis fiiit. Et ciira ad
distare coepil, ul, oniniura censura et judiclo, lu grande hoc raoliinen magiii sumplus requireren-
allum huminem, qui secuudum Deum crealus, traus- tur, ne nervus rei bene gerendaj deesset, impensas

latus esse, ideoque ccBlestium donorum, quse de- circa suam personara, raro exemplo, ubicumque
 li-H
1*7 S. llENIilCl IMI-liltATOItlS

famulorum nume- X dralem ewClesiaiii spectanles, auruj captandie caiisu,

poterat, :onstiin.\il. Aulicorum
paucit^aem, ut \i.\ rmp.-rii apertas habens. Contigit inter legendum ut adver-
runi aitanlaui redegit
l''astum om- sum campanile, ubi grandiores S. Heinrici et S. Cu-
Principis dignilatem tiieri videi^etnr.
viclitaliat tauta iru- negundis campana; peiident, perspiceret, ibique,
uem et pompam re.^puebat, et
superioribus e fi'iipstris, S. Heiniici et S. Cune-
galitate, privatim pra'cipuc cum
prauderet aut cre-
sumnuim ferculis vulgaribus guiidis imperiali liali':u atque corona, iiti pingiin-
naret, ut, tribiis ad
polius in claustro, quam tur, simulacra immeii^a liice coruscantia, et san-
conteutus, religiosiim
Principem palalio reprcBsentaret. ctiim quidem Heinricum manu sibi aunuenlem cer-
Kpiscopum et iii

.37. « Kconfra ulii diviiius cultiis. aul animarum neret.

reduclio agebatur, ^uullis parccbat impeusis. Sic ad lil. « Visio ista horroiem pritno incussit maxi-
excitaudum et |iromoveudum ;iii juvcntiite ardoiem mum; ([uem taiiien, iibi se pauliilum collegisset et

addiscenda; doctrin» CbrislianiP, in sola munii- saiietis illis 1'atronis obnixiiis cummendasset, super-
scula cateclielica, scilicet catecbismum Canisii, et veniens interius mentis alliisa consolalio sine mora
ejusdcm de prceparatione ad coofessionem et
libeilos expulit et abstersit. Lt autern rei veritatem peuitus
communiouem, precatiouum formulas, rosaria, ima- indagaret ac certius coguosceret, una cuni sedituo
gines et alia ejusmodi coemend.i ingcutem pecuiiiie cubicularium unum, post alterum eo submisit, ut

vim ex projirio peculio profiidit. Sum oculatus teslis, quisnam in liirri esset et ipsi cognoscerent. At illi

imo etcoopHiatore.xstiti, quaudo iina vlce tria llore- quidein uemiiiem penitus ibise vidisse renuntiarunt,
norum millia in bunc linem Augustaui destinavit, ut cum oninia perlustrassent; visio tainen illa per-
aliud niliil quam sacra ejusmudi amuleta, et excila- mansit, illis pra-sentibus, tametsi nihil uspiam prae-
loria puerorum apopboreta compaiareutur. ijuie ter horrorem quemdani insolitum persentiscerent,
cum apjiulisscnt, omma iutra uniiis bcbilomadie spa- nec quid sibi episcopus vellet, intelligereut. Et cum
tium, per omues liujus ecclesia; parocluas, admoiii- se tertio ostendisset eadem apparitio, taudem omni-
toriis adjiinctis litteris, liberalissime dispcrsit. no disparuit. C.ontigit vesperi ul cum ip<o, de more,
38. « pccunue fceneratoribus, i[ui
Non deerant e per hortum ambulando, matutinas cuni laudibus
oggannirent, immudicas nimium expensas in refor- preces aute coenam persolverem; quibus ad finem
mationem dio_'ceseos erogari, qiiando, cum tempore decursis, verbis hisce me allocutus est : Qujestio est
magis opportuiio, omnia minore sumiitii perlicienda ad te, doctor Fornere : si Sancti cuipiam appareanl,
venirent; quibus ille dedit respunsuiu Piincipe ec- et inanibus quasi anniieiido ad se vocent, ijuid signi-
clesiatiLO dignum : « Ecclesiu; meiE boua tempora- C licare existimas? Optimum omeii, inquiebam, esse
« lia, inquiebat, utilius numquam dispensabiiiitur, duco : signiim est Sanclos eiim, qiiem vocant, in
« quam si ad ampliandam Dei gloriam, etanima- siiiim consortium brevi adoptaturos. Et id colligere
« rum salutem promovendani atque propagandam est ex vanis Hpparitiouibiis Sanctorura, quas refert
« insumautiir. Quem enim alium iii liiicm S. Heiii- S. Cregorius Magnus in libris Dialogorum. Sic Ursi-
.! ricus ecclesiam suam taiitopere locuplela\il? » iio presbvtero apparuerunt SS. Apostoli Petrus et
Pastorali bac vigibmtia et liberalilate, nec non la- Paulus, et eiim ad ccelestia evociriint.
borum et contradictionum invicla tolerantia, lauda- 41. « Sic Probo episcopo Heatino S. Juvenalis,
tissimus hic PrsBSul tantum cllecit, ut intra septen- S. Eleutherius Martyres obitus diem prienuntiarunt.
nium, hiErelica lues ex tuta ferme dioBcesi fuerit Sic Arnulpho Suessionensi episcopo S. Michael Ar-
prolligata, et orlbodoxa lides iu eam reducta; et sic cbangelus obitus dieni priedixit. Sic .Vredium, refe-
multa millia hijminiiin non sohim tunc viven- rentc S. Cregorio Turonensi, S. Martiniis et alii
tium, sed etiam posteroriiin, ab iuteritu vindicata apparentes ad gaudia Healorum invitaruiit. Ha; tunc
siut. temporis historiee mihi occiirrebant. Ad quae ille :

3!1. « Qui Pra;sulis zelus quam acceptus fuerit Recte judicasti. Dicam tibi quid ante aliquot horas,
S. Ilcinrico, ct apud Deum meriti, colligi ex hodierno etiamnum die, mihi contigerit : Et reni
eo potest quod co^lestis Paterfamilias bunc lideni omnem, iiti j;im ricensuimus, per ordinem expone-
iii viiiea Uoiiiini operarium, siib viUe vesperam, per bat. Et interjiretatione visionis de instanti morte siia
ipsiimmet S. Imperatoiem, ejusque saiiclissimaui luculeuter explicata, tandem ipsemet subjungehat:
conjugem, ad mercedem a;lernam tam egrgii labo- Audio sirailem visionem oblatani antecessori quon-
ris recipiendam, favore extraordinario vocire di- dam meo, Wigando RedSvitio (fuit is Episcopus
gnatus fuerit. Hem istam memorabilem Fornerus Bambergensis quadragesimus, eo tempore qiio
pag. 110, verbis sequeutibus refert : Hem pror<us biereses totam tiermaiiiam popiilabantur ;
qui Luthe-
stupendam, iiiquit, virissimam tamen vobis referam ro et ejus asseclis,
; si quis alius, strenuissime restitit,
uude liqiiebit qiiis ci imminenteni ex hac vita et ejus paradoxH ab ecclesife. hujus ovili, quibuscum-
transitum vaticinando signiticarit. Anno Mnxcvui, que poterat, remediis pru(Iigavit). Is porro eodera
qui ei fulalis fuil, cum, in festivitate S, Heinrici anno e vivis esse desiit. Videbis, inquiebat, idem et
Init>eraloris, mane pontilicaii ritu sacris operatiis mihi evenlurum. Nam in hiijus anni lidem non ero
esset, a prandio vitara ejusdem Sancti, scdens in supervicturus. Dixit, et verbo respondit eventus
oralorio suo, lectilahat, feuestias e regione cathc- paulo aule liiiem ejiisdeni auni Mnxixiii.
 . :

I4U ACIA. (SU

42. « Interea tempfiris sumnia et \inira ejiis ciira A iiliiiibus paginis exseqtiitur. nemiim roncludit Can- :

fiiit se sancluruni 1'dtruiiuriini cunsurliu, ud qiiud dide f.itcur, et qiiod rcs est, edicu. Plurlniis, qiii pie
ab i|>sisinet gratiosissioic invilalus tucrat, digiium admuiium ex hac vita cmiijraie credebanlur, adfiii

reddere. ltc>tabaiil tunc teiii|ioris aliquut adliuc iu cxtreiiiis : sed uemiuum adliuc vidi iu hodiernam
uppida, iit Hochstadiensc, ilertzogciiauracense, diem, iuiu el vix audivi simileui bominis jam inori-
Obserschcinteldense, liiirckuiistiidiense ciiin nuiiniillis liiii piclalciii, ipia ille dicm siium clausit extremuin.
pagis, iii qiiiliiis reluriiiatiu qiiiiicm, et crraiitium ad fjiituui muMienli et clliiacia^ ad bene miiriendimi
Eccltsiic uiiitutcm rcJuclio jam incliuatn, nccdum baliuit paUviciiiium SS. Ilrinrici et ( JineKtiiidis, ct

tameu ad uplalum liiiem pcrducla ••ral. Arbilratus euriiiiidini (•raliosa apparitio, dcvotum sibi clicntein

ifiilur se sanctis Kuudaturibus acceptissiijium ventu- ad bealam nHernitatcni invitanlium. Videtiir etiam
nun, si ecclesiam ab ipsis fundatam, sine macula hoc lucu coinmemoranda alia visio Pra;suli buic ali-
h riesis pnescntare illuriiin conspectui posset, tota quul anto murtem horis ublata, qua certiur factus
\inim cuntcntiune in id perUcienduin iiicubuit : et fuit de futiiro quundHtn succcssore suo, qui ea quar

ijiifd in vutis babebat, est assecutus, Dumiiiu liile- i|ise pro buuo ccclesia,' BambciKcnsis recte cu^pcrat,
lissimi sui servi conalibus favenle, et evidentibus y,
strenue erat proscciiluius. Refert vaticiniiim illtid

gratiie divinte siibsidiis cuoperante. siepius laudalus Fiidericus Fornerus iii citato tra-

43. « Prwlcrea, cuin sibi a S. llciurico e turri ctalii, Duo specula Principis ecclesiastici, et in
mauu auuueule, dcnuntiari creJeret illiid Hcgum 4, cunciune secuiida funebri de Joanne Codcfrido ab
cap. •10 : « Pr;eci[uie duinui tuai ;
niiiricriseiiiiu tu et Ascliaiisen, pag. lill, ubi sic scribil:

nou vives, • coepit oninia rile ordinare, lam quuad 4li. « Cum lllustrissiiiius et Reverendissimus Bam-
teuiporalia quam quuad stalum auiuiffi sua;. Pcccata bergensis episcupus iNytbardus, latidatissimsB me-
sua eleemusyuis redimere ciipiens, ia oinnia tenipla moriee, anno mdxcviii in ipsa S. Stephani festivita-
et monasleria paiipenim religiosuriim, in ho>pitalta le, qua in vivis esse desiit, mane sacrihcio inter-

et nosocomia laigissimas eleemosynas dcstinavit: fuisset. egu, qtii ei semper aderam, nnstrura
aliis quuqiie Cliristi pauperibus peciinias siue Juanttcm (ludefridiim, qui nudiusterlius ex Galliis
numero disperliri curavi. Et postqiiam Herbipuli dumiim redierat, ad etim in leclo decumbentem,
(quo propter negotia tanqoam Prsepositus illius multis praesentibus, intioduxi : queni cum ingredien-
ecclesise coiicesserati iu morbum inctdissel, tam tem conspexisset, ad me conversiis Qtialcmnam, :

mihi, quam aliis tulo murbi tempure ipsi ad^tanti- inquiens, episcopum niihi adducis V Ego illi lllu- :

bus, libcrain de umnibus bunis suis, in liorreis, in slrissime Dumine, est juvenis Cinunicus Juannes
penuariis, in a-re pra^senti, quascumque vullemus, Gudefridtis ab Ascbausen. paucos ante dies ex Gal-
elecinosynas ad libitum nostriim pru aiiiraa siia, lia domum rcdux. Ejiis itaque manu apprehcnsa
pauperibus et locis piis dispertiendi facultati-m Iste, inqiiit. post paucos annos coudecorabit sedem
cijniessil, hiec Quidquid pro
sa^pe ilerans verba : episcopalem S. Ottonis Et post haec verba conticuit
anima niea eleemosynarum erogaverilis, ego ratum medilabundus aliquanlisper ac deinum de reditu :

liabebo. ei est Recurdabatur e|iismodi verbo-

congratulatus.
44. " Idqiie jirssenlibus etiam ecclesi;e imperialis rum nun raru lllustrissimus nuster Juaiines Gode-
13 imbergensis duobus Pralatis, qiii Herbipolim ideo fndus, piifi memoria; ; vetabat tamen aliis evul-
descenderanl, ut eum in niorbo suo inviserent el gari.
coiisolarentur, pluries iteravit, addens noii semel 47. • Iluciisque verba Forneri pag. liO, qui supra
Peccata mea gravissima sunt, et numcro propemo- pag. 1 1 retiileral, pilssiinara ejus matreni Brigittaiu
dum iiilinita ; mtiltis proinde et magiiis eleemo.^iynis de Zobel, dum tiliolus ejiis adbuc in ciinis vagiret,
diluenda. Lltimam suam voluntatem exposuit, ut nocte quadani, cum pridie sacram Eucbaristiam
quitiir : de quibus ut ^ sumpsisset, et tilium suum Christo et Matri ejus
Omnia mea bona, inqiiit,

peeulio propriu, devotius comraeudasset, raitra et babitu pont:ticali

majuri ex parte liereditariu, dispu-
nere possum, in tres partes dividi volu. Prima detur ornatum, ac miro fulgore coruscum ante se slanlem
Ecciesiee altera patiperum; usibus impendatur cunspexisse. Erat latidatus jiivenis, qui ttincagebat ;

tertia cognatis meis cedat, qtios inter prsecipuos auutim ietalis vtgesimiim quartum, S. llciurico spe-
esse volo eos qui in studiis adbuc versantur ; et cialiter devotus ; et eidein Sanclo, ut merito credi-
minorennes, ut in Catholica religione
fratris lilius tur, apprime charus, nun sultim ub devoliunis tene-
valeant educari.Nollem autem, de bonis Ecclesise, riludinera, sed vel maxime ub sirailitudinem casti-

mihi sanguine junctis quidquam elargiri, nisi ex rauiiia?, quije juvenis siipra communem modum etlul-

patrimonio meo suppeteret. ut eis b-^uefacere pus- geliat, et uon ita pridera Herbipuli, ubi studiis

sem scio enim ecclesiastica bona illis nun deberi.

: vacabat, ejtisce virttilis specimen dedcrat iraniortali

Addidit in line, sepeliri se velle in ecclesia catbe- memuria diguum. Fornerus in coucione prima fu-

drali Bambergensi, sine poinpa, et qiiam minimo uebri pag. 26. illud ita refert :

fieri posset sumptu. 48. « Rem admirandam, verissimam taiiien, vobis

43. « Ceterum quam exacte se ad beatam raortem mcmorabo. Joannes Godefridus ab Ascbauseu iii-
praeparaveril. et quam pie illRni uppetierit. Fornerus adolesi culia siia, ut tiemo nun uuvit, formusissimus
ir.i S. HEMilCI IMPER.VrORIS IS-i

eratet venustissiinus ;
perelepanti quoqiie corpoiis A 31. a .Nemini tunc in mentem veniebat, in ele-

constitutione : qua occasione liumani generis hostis ctioue episcopali ex urna proditurum Juannem Go-
hspreditariiis arrepla, ejus virgine;c puritati hoe defridum, tiim qiiia is erat ex junioribus capitulari-

stratagemate insidias strnxit, et pedicas objecit. Ke- biis, tum qiiia suffragia colliraabant ia Joannem
ininae qu»dam ex gyna?ceo magiii nominis et illu- Cliristophoruin Xensletter dictum Sturmer, ecclesiae
stris condilionis, iabtif<aute cacoJwmone, insigni imperialis decauuiu. Sed sulfragium S. Heinnci
ejus forma et pulchritudine captae, lionoris specie pro cliente suo Joanne Godefrido apud Deum deraura
ad convivium invitarunt ubi, cum eum qui curam : prsevaluil. Hiuc, etiamsi memoratus decaniis prirao
ex ofticio gerere debebat, nil mali suspicantem ex statiiii scrutinio iu episcopura electus fuisset, uoliiit
industria cubitumquo ductari jusiis-
inebriassent, taraen dignitatem aniittere. Et, licet a toto capitulo
sent, ea nocte adolescenterii quoquc apud se reti- instanter rogaretur et urgeretur ad consentiendum,
nere voluerunt, quia, ne ipse mali quidpiam subesse non tantura secundo et tertio, sed etiam quarto re-
ratus, cum dormilura jarn concessisset, libidinosa cusavit. Cumque huec lucta diu teneret, deraura,
illa diaboli organaclam taciteque iectum ejus acces- ipsomet decano pra?eunte, ex inspiralione Spirilus
serunt, et verbis pariter lascivit, et quibuscunique sancli et unanimi consensu dominoriim capitulariiim
poteraut titillationibus ad res nefarias eum sollici- Joannes Godefridus ad Aschauseii salutalus fuit epi-
lare cceperunt. Quid pudicissimus adolescens ? Hor- scopus Bambergensis xsi Julii, anno mdcix. Ele-
rendum voriferans, e lecto, ut erat, lineis caligit et ctionem hanc, bo-
speciali Niiraiuis providentia, in
indusio vestitus prosiliil, e manibus illarum erupit, num Bambergensis, opis admodum iadig»,
Ecclesiae
ostium domus feslinanter petiit, et, relictis omnibus disposilam ac ordiuatam fuisse, coinmunis erat peri-
post se vestimentis, ad domiim cujusdam amici ve- torura persiiasio.
nit, ibique qiiod reliquum erat noctis, Deo gratias 52. « Eininentissimus cardinalis Bellarminus in
agens pro obtenta castitatis palma, quiete per- prima epistola aJ Joannem (jodefridum episcopum
g't Barabergensera nuper electura, data iv Novemb.
49. M (^lericus taudem iaitialus, majore solerlia Mucix, ita scribit : Illustrissime ac reverendissime
corporis et mentis castimonias sibi iuvigilandum domine, a Domino lactum est istud ; et est mirabile
existimavit ; idque tanto diligentiiis, ijuanlo majores in oculis nostris. Nuntius de electione illustrissiniee
tiim temporis curruptelae passim vigeb.int Vix et reverendissiraa; Dum. vestrae loetiticat universam
aevo nostro inventus est similis Dolebamus oppressionem nobilis Ec-
illi, qui tanto virgi- civitatem Dei.
nesB puritatis zelo conservaret legem E.^scelsi. Hujus C clesiae Bambergensis et cuiii non succiirreret ap- :

igitur caslimoniae aliarumijue, quibiis illa stipari tum remedium, a Domino auxiliuin precabamur.
solet, virlulum fragrantia delectalus S. Henricus Sed pius dorainus fecit superabiindantius quam pe-
videtur Joannem Godefridum selegisse, et a Deo tere aut intelligere poteramus. Superest nunc ut,
oblinuisse pro sua Ecclesia episcopum, seii instru- qui coepit in vobis opus boiium, ipse perticiat, et
mentiim maxinie idoneum ad restituendum pudorem, per vos Ecclesia Banibergensis gloriain siiam in
qui non tantiim in populo, sed etiani in clero, mi- prssenti recipiat, ut et vos ia die Domini immor-
serandum iu inoduin collapsus fuerat. Uade cum, t.ilem glori» coronara a Principe pastorura reci-
anno Mutix xlvii ejiiscopus iu extremis ageret, piatis.
virginei conjuges S. Heinricus et Cunegundis iu o3. " Idem cardinalis, eodera die et auno scrifaeus
turri ecclesia» cathedr.ilis denuo conspiciendos
<e serenissimo Bavariae duci .Maiimiliano, interalia ha'c
et pro eligendo uovo pru^sule sollicitos exhibue- habet : Deelectovero Bainbergensi quid dicam? Scusi
runt.
profecto incrsdibilem animi voluptalem, et lara ma-
30. « Id quod in opusciilu, cui titulus ; Luctus nifestae grati;» Dei humillimas gratias egi. Ita ille.
publkiis Franconix ub immatiintm e vita abitum .. Historia inscripta collegii Soc. Jesu Herbipoli, illo
Joaimis Godcfridi, edito a collegio Societatis Jesu ipso auno mdcix, Bambergen^i receus
de opiscopo
Herbipoli anno mdcxxmi, pag. 3, hisce verbis re- electo ita loquitur Ex parthenioruni sodalium nu-
:

tcrtur SS. Heinricus et Cuneguudis paulo aute

:
mero Ecclesiae Bambergensi prassiil divinitus datus
ejus eleclioneni visi urbeiii e turri circumspicere, est Joannes Godefridus ab Aschausen, homo philo-
Quam ajiparitiunem poeta sic exprimit : sophiam et leges humanas divinasque doctus, in quo
Uuem patria; Pater nihil fastus aiit fuci mores ad huraanitatem compo-
;

E ceusu Superum gravi sili; »tas tlorens, et, qiiod miseris, adolescentiae
Heinricus, lateri virgine conjuge
vicinior ;
priscte probitatis et sanctitatis severioris
Adlixa, vencrabiles
imago, etc.
Ai:c]uisis5e viros inter, episcopuni 5i. Qiiemadmodiim autem praeclarus adeo epi-
II

K.ima diditur integra :

scopus EcclesisB Bambergensi, tempore periculosis-
l rbem dum propriam, turrigera e domo, simo, satagenle S. Heiiirico donatus fiiit, ita idem
Circumfundere luniina episcopus, eodem sancto imperatore patrocinante,
Visu.», quando abitum fata
superstitis simul ac pastoralem ciiram suscepit, res magnas
Hrgehant fera prie^ulis.
pro Deo et Ecclesia, tani in restituendo cultu divi-
i:>3 \CTA. I.H4

no quam iri emeiiJuiidb cleri ct populi muribiis A patroiinitiiii coiifiiRit, Et iit Inberet adjiitorii ipsius
aggiessiis fiiit ; atque ips» in.isiiitiidine openiiii uiihuin, ohliniiit ub Khcrliurdo Aiigiistano e[(i5copo,
ipiu; peregil, palani oinnihiis fecit, su non tani coii>ecratore stio, gludiiim quo sanctii» iniperalui
liuininiiiu qu.uii cueUtiis siilTiagiis atl episcupaluui, qiioudam in prieliis ad edumandos Ecclesix bo.^tes
pro bono licclesiiu ussuiu|ituni. (Juie egiegia facla usiis fueral : qiiein sancttim gladium accepit tan-
cum Konium latere non po.-senl. cniiuciitissiiniis i|uuiu iiiunus a Ulo niissnm, cujtis virtute arcerel
Belluriiiiniis detiiio ud .loiniieni liiidifiidum annu advcrsarios populi siii, qiii orant niiilli et potente.-.
MDC.X ita scribit : Quod egi in causn qiianivis Iinpriiiiis Kridericus V, coraes pulutintis Klieni, in-
liiagua vuluntate egcrim, iioii tanti inoiiienti fnit. iit vasur coroua; Bohemicu; ; Mausfcldiiis ; marchM
upus esset fatigari iii scribendu tantiini episcopum Uurlacensis, dux AuhaltiniH, CUristiaDus Brunswi-
el in rebus gr,ivioribus occtii>atuui. (Juia tamen scri- censis seu llulberstadiensis, eornmque sucii, qiii

bere libiiit, niilii qiioqiie ri-spuiideie jiicundissiinuni dia^cesim Bainbcrgeiisom, iili et llorbipoleusem, to-
est ei viro, (itiem qiiasi de ccelo misstiin siispieio. liis palaiii iiii|iressis, sihi iii priodaiii destinaverant,
Non novi de fucio episciqnini et principeiu buiiil)ai- et spe juiiidovuraveruul.
gensem Godefridtim, sed e.t uperibus egregiis uotis- 38. Qiiamvis autem iu uti'ani<iue diuicesini plu-
simtiin vehemeuler diligo et veneror ; et precor us- ries irruptionem teutaverint, Joannes (jodefridus
siduo Uetiiii ut, quem opporttino lempore, la- tamen (qui intorea etiam Herbipolensis episcopiis
benti Kcclejiu^ B.iniborgeiisi pra^ticerri dignalus est, creattis ftieral) hostiles conatus parliiu eltisil consi-
eum longo toiiiporo inci>luiiieni sorvare, dirigere et lio, partiiu fregit forlitudiuo, oppoiioiido hostibus
protegere, et taudem oliuiii plenum dierum et meri- copias stias, quas coiiscriiiserat, uua cum copiis
torum gluriuse coronare dignctur. ati.iiliuribus sereuissiini dticis Bavuri*. Et dum mi-
00. " Idem cardinulis anno mihnii, xii Kebruarii, lites pugnarent in patriie couliniis, ipse interdiu
ad Frideiiciim Koriieiiiiu siilfragaaouni Buiubergou- noctu>iuo, projecta in terrum fucie, velut alter Moy-
seni scribens, addit soqtientia Sed bis umissis, gra-
: ses, pro populo suo oraliones ad Uetini fiindebat.
lias ingenles habeo pro iis qua; ad lue scripsisti de Kt quod de die inlerdum oh legutoiuni, ac niilitiaj

iusigni prugressii oplimi principis et episcopi vestri, praefectorum, eiintiuiii ac redeunliiiin iuterpellutio-
quem non homiuum vola aiit studia, sed Ueus ipse, nes, priBstare nou poterat, niedia surgens nocte,
pru sua inlinita pietate. Ecclesico sute donavit. Ego somno antelucanis exciibiis majorem in niodum
certe ita illi geriiiana charitale aflicior, tit, si pennas coarctato, intogris huris ciim Ueo colloqueudo cora-
columba; assumere possem, nihil me detiuerel >iuin C pensabat. Ili^ce arinis devotus S. Ileinrici clieus
statim ad ejiis co;iiplexura vularein. Ltiiium multus Ecclesiara suaiii, tuto regiraiuis sui tempore, ab ho-
ei similes non soliim iii (iormania, sod etiaiii in sliuiu irruptionibtis, depraedalionibus et inceudiis
Italia et iii reliqiio orbe Chrisliano habereiuus ! (quin et a peste, qtue antea singulis auuis Bambergie
Videremus euim coutinuo vineam Uomiiii taiu bouis saevieball servavitiraiuuneni.
agricolis commissam niirilice relloroscere. Precor 39. « Supremum a S. Iloiiirico favoreiu Joanues
illi ex corde longituilineni dionini, qiianta uecossa- (jodefridus exportus fuit ante morteiii suara, quam
lia est ad Ecclesiie refuriiiutiunem, olc. oi sauctus iuiperalor uua cuin virginea coiijuge ap-
o6. " Plura ejusmodi in opistolis stiis babol lau- pureus prouuutiavit, ut relertur ia Vita inantiscripta
datus cardinalis, signanter extollens raagnitudiueiu htijtis principis. Al) eo tempore uon ouiisit se quani
beuelioii quod divina bonitas prajstitit labeiiti Ec- accnratissime ud lelicem cs hac vita trausiluiu com-
clesioe Bambergensi,illi providendo deopiscopo, a qui parare. Toia quidoni vita ejus, prtBserlim quaiu in
in vita stia siitfiilsit dorauni, et in diebus suis corro^ episcopatu duxit, fuit perpetua ad beataiu mortem
boravit templum : ijui cui-Avit, gentem siiam et libe- pru?paratio : habito tanien coelesti de eaindicio, cu-
ravit eain a perditione (Eccli. l). » Quod merilis et ras suas ad supreiiuim illiid negolium luagis iuteii-
intercosjioni SS. Heinrici et Ciinegundis in acceptis dit. Ciira, iilo ipso anuo ijuo ubiit, ex prajscripto
ferendum esse prubat pervigil eorum stiidium circa modicoruiu, iu arce Wuldaschucensi, iustauraudte
electiouem htijus episcopi exhihituin, iit snpra relu- v.ilotudiui vacarct, toto eo temporo, sive publice
luiu fiiit, nec uon singularis opiscopi devotio et tidu- sive privatim puiideret aut ccenaret, ejus jussu
cia erga sanctos fundatores ; cujus devolioiiis ac seuiper aliquis e cubiculariis libelluui Jeremi<e
liducia: specimen aliquod hic subjungitur : Urexelii S. J. de «eteruitate prselegebat, qiiem tem-
b7. • L't primiim Joannes Godefridus ouus epi- pore illo totum tortio percurrit. Interea vero, dum
scopale siiscepit, colluctatio illi fuit noii lantum ad- aut balueis iitoretur aut sudoribus eliciendis vaca-
versus spiritualia noquitiiB in coele^tibus, viuelicet rel, aliis piis lihellis, potissirauin historiis de rebus
adversus hoeresim, magiuiu, veneticia, dcemouiacum gestis sanctorum iogeudis, animiim relaxabat.
idolomaniam, fuedissimas carnis corruptioues, et (iU. « .Meniini fuisse qui in niea praisentia ei ;ua-
inuiimera tlagitioriim monstra, sed etiam contra deret res potius jucuudas quam lelricas et melaa-
formidabiles priucipura hcoreticorura exercitus, cholicas de morte, de inferno, de ieteruis damuatu-
Kranconiie perpetuo immiuentes. Coulra quos ccele- ruiu pojnis, illi tenipori cunvenire quo vuletudo
sti praesidio sibi opus esse intelligens, ad S. Heinrici ctiratiir: respondit ; Scio nie brevi nioritiiruiu. Sto
 HENRICI IMFEKATOKIS I :i(i
S.
loo
tempore sae- k ret, dicebat Episcopus non soleo quidem dicta mea.
ante januam eeternitatis, etc. lllo ipso
:

aliquoties dictita urametiio lirmare ; tiac tamen vice, sacerdolali iiiea

pius de morte Mia. ciuam vicinam
voluntatis raecum tide et dignitate assevero possibile esse, per Dei
bat, et de di^positione ultima;
Lancklieraium ad beue- gratiam, caste vivere : quippe ipsemet ego, per om-
agebat. Similia etpronuper,
eundo, et redeundo, .'^oli nem vitam meam, nunquam femiuam attisi neque ;

diclionem d..mini abbatis

cer- ad id stimulum sensi. Princfps acatholicus percon-
secum curru scdenti, ultro insiuuabat,
in
matuian- tans aiebat An vere ita se habet quod dilectio
asserens non diu se viclurum ; et, ni
:

tum
nibil aliud diebus ali- vestra de se ailjrmat ? Vere ita se habet, reposuit
dum esset iler Ratisbonense,
quam domui suae dispositurum, Episcopus idque denuo mea episcopali lide sancte
;
quot faclitalurum
monturum, Vesperi anle abitum R^- assevero. Commotus intime hoc sermone priuceps
tanquam brevi
euni ad comitia Caesaris obe- acatholicus, Joanuis Codefridi virgineas manus re-
tisbonam vcrsus, quo
amor atque observantia voca- verenter deosculatus fuit, una contestans hasce ma-
dientia, et singularis
summo mane itineri se daturus, milii valedieens
nus dignas esse qu£e sacrilicium olferant.
bat,
mutuo non b-c, Deo ta- 04. • Demura virginalemcaslimoniain, quam Jociu-
dicebat: Videbimus nos ; si
sub clientela SS. Heinrici et Cune-
men dante, in cjilis. g nes Godefridus
61.« Ex his colligi potest Joaunem Godefridum gundis, in adolescentia; et reliqua vitae periculis,
velut in medio fornacis Babylonica>, illa-sam ac .iue
de immiueute sua morte bis fuisse cujlitus admoni-
ante susceptiun iter Ratisbonense, qiiando iguis odore conservavit, eamdem, sub eorumdem
tuni semel
:

soliim inlellexit inortem suam esse vicinam absque Sanclorum patrocinio, feliciter a-lernitas inlulit.
certa temporis determinatione altera vice Ratisbo-
:
Vos ipsos, inquit Fornerus in concione funebri Bam-
n», ubi insuper cognovit se moriturum ante novi- bergae habita, quotquot hic adestis, testes invoco, au

anni initium id quod multis aute diebus apud diver-

:
non omnis ejus vila eximium castitatis sacerdotalis
sos sa'pius aftjrmavit jussitque proterea testamenlum
;
speculum possit appellari ? Nun dubitale eumdera
suiim Bamberga Ralisbonam aUVrri. liuuc castissimum Prsesulem illibatum virginitatis

62. « Porro hanc denuntiationem illi factam esse Ibirera, id qiiod mihi in ultimo adhuc ilinere, quod
Hatisbonae a SS. Heinnco et Cunigunde, habetur in cuni ipso peregi, ut alias saepius, concredidit, secum
Vila ip'ius manuicripta. Neque mirum cuiquam vi- ex hac vita in alteram illam ad Christi aeterni judicis
deri debet quod Sancti bi Pdtroni tam exquisitam tribunal haub dnbie asportasse... Pugnavit animose
curam gesserint de clientis sui felici ex hac vita uobilisChristi athlela et heros Joannes Godefridus,
transitu quia ille specialem illorum
;
favorem speciali C et glunose triuuipbavit, et virgiuitatis aureolam, ui-
stndio virginaiis castimoniae, tantopere ab lilis ada- legra canie el iiiembris, ut loquitur S. Hieronymus
roalae, prouieritus fuit. Hanc enim non solum in sua reportavit.
adolescentia, ut supra relaliim fuit, sed etiam in 6o. (Ibiit laudatissimus Princeps Ratisbonai

totius vilse suae decursu contra quasvis carnis et XXIX Decemb. aniio mdcxxii, qui, uti, a SS. impera-
satanae tentationes invicte tutatus est. Quin et il- toribiis Heinrico et Cunegiinde extraordiuariis favo-
lustribus castissinue vilae suie exemplis, quibiisdam ribus, in vita et morte ornatiis fiiit ita veneratione,
e Lulberi secta persuasit lide diguum esse quod tempore vitae, sanclis patronis exhibita non conteu-
SS Heinricus et Cuuegundis in cunjugio pari con- tus, voluit etiara funus suum exstare suae erga illos

sensu virginalem continenliam servaverint, id quod reverentiae moniimentum, Nam humillimus Princeps
homines ultra carnem nil sapientes tanquam fabu- ;eslimans se indignum communi cum Sanctis illis
lusuui rejiciebaiit, adscribentes natur;e sterilitati et sepultura, jiissit quidem corpus suum humari in ca-
impotenti» quod virtuli et gratia; tribuendura eial. thedrali Rambergensi, ncn taraen in ipsa ecclesia,
Jaclabant insiiper, ne quidem sacerdotes, multo mi- ubi Sancti quiescebant, sed subtus eam, in obscura
nusconjiiges posse esse conliueutes. crypta quae est sub choro S. Georgii martyris, ad
63. In banc rem meniorabile quid refert Joannes quera deinde, anno mdclvui, Sanctorum illorum ossa
Seller Soc. Jesu concionator cathedralis Ralisbonae, translata fuerunt. Sed Deiis humilem servum suum
in contione funebri quam ibidem habuit de Joanue vicissim in exanimi ejus corpore honorare dignatiis
(iudefrido, tempore comiliorum, xii Januar., anno est.
MDixxiii. Ciiin Princeps quidam acatiiolicus cerneret 66. « Nam cum illud xv dielius post mortem, ni-
quod Jubaniics (iudeliidus abominabilem clericorum mirum xii Januarii anr.i miJcxxiu (qiio die solennes
concubinalum, libidlnos;e(iue vilae liceiitiani in sua illius exsequiae, in praesentia procerum Imperii, Ha-
dicecesi implacubiliter insectaretur, et iiicorrigibiles tisbuna' in capella Caesarea celebratae sunt) habitu
parocbiis ct benetieiis privaret,et e dicecesi dimilte- omniiim con-
episcopali indutum, in tumba elevata,
cum Episcuiiu congressu conteude-
ret, in familiari spectui exponeretiir, facies ejus tola vivida et rubi-
bal sacerdotibus permittendum esse conjugium, eo cunda apparuit, non secus ac si adhuc tum viveret.
quud illis impossibile es-et servare continentiam, Ita teslatur protocolium historicura urbis Ratisbo-
Episcopus econtra lirmis lationibus ostendebat, cura neiisis de anno mdcxxii et mdcxxiii. Et cum deinde
divina gratia id esse possibile. Sed cum pnnceps
sex alii dies iusunierentur corpori ejus Bambergam
iuatholicus niillo id sibi argumeuto persuaderi sine- develicudo, ubi demum die xix Januarii, le.na- inan-
Ia7 ACTA. I.S8

(lalum fiiit, n:tiuiiit iMm>it'in m-atiam, uti KridLiicus A oniuium linsiiis .lo littcris celebiandum. Iiitui'bun-
Fornerus, uculatiis testis, pag. ux asseverat diceiis : tur iii tc uiiinia sa-cula ; repetet tc omnis m<'moria,

Non morliio >iniilis, sed dorniicnli, jucuudain sempcr oiiiiiis |)oslerilas vcniTiiliitiir, elc.

el vivacis>iniam faciein post tot dierum itinera reli- 70. n Qniv de pra-claris gcsli.i el virlulibiis duorum
nens usqiic ad lioram sepultura\ Episcoporum U.imbeigensium hactenus allata siint,
07. t Talcm veniistalcni contulit Deus corpori iion taMtuiii ad iiloriim laudom, sed et ad fiiiain

exanimi .loaniiis (iudcrridi, iitiud ille iii vivis, lot iiia^imam SS. Ilcinrici et Cuneguudis gloriam pcr-
aspeiitatilius, tot vigilii-., tot jc|uniis in pone et aqua tineiit. Iiide siquidrm ilariiis iiobis iniiolcscit (juanti
etiam iiiter ])riiici|iales cpulas, lot llagcllis, ciliciis, illoruni inlcrci-ssio apud Dcumsil poiideris, el iiuanla
genulle.vionibus, humicubationibus castigaverat : el sit eoniin erga ccclesiam liambcrKcusciii sohciludo
insuper post obitum, ad majorem sui conlemplum, charitas ct beneticentia. Uuod enini duo isli Viii,

et ad m.ijorem sanctorum llcinrici el ('.iiiicgundis periculusissimo lempore, mirabili Dei providcntia^ad

exaltationem, in profunda et obscura crvpta. quo episcopalum assumpli luerint ; (piod indutivirtute ex

pauci homines intrare soleul, lutnulari jiissit Scd ! alto, posliiabiti) omiii terieno cmolumento, con-
Ut ille se suaque contcmp^etil el occultaverit, lcniptisque ommbus diltiiullalibus, tam iiKi,i;tio pro
spleDdor tamen virtutum ejus ita tcgi non potuit Deo el subdilis opcrati siut, etijuod patriam liainber-
quin niulti cognoscerent et ajstimarent. Litteraj an- gensem, quae ferme tota in ha^resim et llagilia foede
nuoe collegii Socielalis Jesu natisbutue aniio Mtir.xxii prolapsa fuarat, tanta fortitudine simiil ac prudentia

refcrunt, Kcrdiiiandum II Rutii.itiorum Imperatorcm ab interitu viudicaverint et ad viam salutis re-

mortcm hiijiis Episcopi graviter tulis-e, atqiie inter duseriiit, id Sanclorum istorum favorc, pitrocicio
cfplera di.\isse : Eidum uos auiicum, ulirque cpisco- et auxilio elfectum est.iitiiios e.xlraordinana illorum
pctlus bouum Pastorem, subditi Patreni in hoc Prin- erga hos duos Epi^copos vigilanlia et ?olliciludo noa
I ipe amiserunt. sinit ambigere. .Miillum quidemdebet Bamberga suis
lis. « Illiistrissimiis Doniinus Carolus CaralTa epi- Sanclis, quod illorum pietate ac miiniliicutia, sede

scopus Aversanus, Nuntius Apostoliciis, Ralisbonai episcopali et ecclesia Imperiali fueriut decorata, plus
luuc pnesens, in libro cui tilulum fecil : Gennunia iamcn se iisdcm debere certis^ime sibi pcrsuadeat,

sucra restauiuta (ubi iuter reliqua describit quid quod, postqiiampatria ferinetola hicrcsis jugo se ira-
fiierit actuin Ratisbonte in pruvide subdidisset, in intelicissimo illo statu non
conventu Electorum et

1'nticipum Imperii, a Ferdinando fueril derelicta (uti multis aliis dioecesibus in vicina
II Ratisbona? cele-
anuo MDCxxiii, ubi disceptabaliir de Maximi- C nobis Saxonia, et aliis lerris seplemtrionalibus con-
Bav:iro subslituendo lebelli Fndcrieo V Electori
1 tigit), sed SS. Ileinrici et Cuneguiidis sollicitudiiie,

Pdiatino) de nostroJoanue Godefrido ha?c habet Hu- patrocinio ac protectione, a perniciosissimo lueresis
:

jus aliquando mentis fuerat Joanues Godefridus malo, inter innumeras licet difticultates, hoslilium-

Piinceps et Episcopus Herbipolensis, quo magis Dei qiie copiarum insidias impugualiones, fuerit libe-
et

zeio percitum Principem non vidit Gorniauia. Is mi- rata, ac deinceps in EcclcsiiE Catholicae gremio con-
litum pater, sacerdotum excmplum, Principiim de- servata. '

tus C.iibolicorum tutor, siii ipsius conlein|)tor, Ec- CAPLTIII.

1 lisia^ Romana?, ac Caesareee niajestatis cultor acer- De S. Henrici ilaiUo, ut lucant, Bimbenjx in ecclenn
rimus et prudentissimus, nihil nisi ad Electorera Ca- Iinpcriaii asaeriato.

tholicum suspirabat ; inter quee suspiria, siimmo 71. Prieter sacra cimelia de quibus supra in Cora-
nuslro orauium dolore ex hac vita discessit. mentario § 4 actura est, superesse diximus monu-
tiO. tt Concludimus hanc narrationem elogio, quod menta id genus alia, sed piajcipua duo, Crucem
Joanni (iodelVido tribuit orator e Societate Jesu, uempe pretiosissimam iu celebrico-nobio Bencdiclino
praesens, ut videtur, sodalilatis .Mariana;, in oratione ., Montis S. .Michaelis, de quo ad Acta S. Ollonis lo-

funebri habita iu templo Patrum Societatis Jesu cuti suraus, certis solemnioribus lestis adhiberi soli-
Bamberga' xviii Jan. anno udcxxiii, ubi circa tincm tam, et Mantele seii Mantuni, ut vocant Bambergen-
sic loquitur : .Nihil pra^clarum animo fingi polest, ses, puta tiigara vel paUiuin latissinium, uli hic vi-
ciijiisnon eximia aliqua portio Joatiui (iodcfndo no- des, ad moduin vetustioris casula', lateralibus aper-
slro divinitus obtigerit. Exemplar virtulum fuit, iu turis carcntis, in thesauro Iraperialis ecclesia' recon-
quod Episcopi omnes, Antistites omnes, 1'rincipes dituni,quod ab Ismaele, de quo Anonymi Legenda
omnes intueri possint. Exemplar perfectionis, ad meminit, confectiim volunt, sancto Imperatori datum,
qtiod, tanquam ad reliicens et ter^issimum speculuui. ab euqiie Ca'sarei instar palndamenti iu celebriori-
raores suos. vitamque componere eiclesiastici viri bus cicrenioniis adhibitum. pluribiis signis pretiosis
debeant. Exemplar numeris omnibus absoliituni opere Phrvgio intextis ornatum, variisqueinscriptio-
ostendere mundo Deus voluit, quid exacta virtus, in nibus satis mirabili sacrorum profanoruuique com-
unoeodemque Episcopo ac Duce, cum maximo ho- inixtione distinctum, quibus in rectum seusum ordi-
iiore ac tdignitate conjuncta possit Felicitatem nandis aut explicandis curiosa iugeuia incassura
tiiam tibi gratuiur. Scio, te uon in Franconia tantum hactenus desudasse dicuntur. Qiiod certe experiri
lua, sed toto universitatis hujus ambitu, geutium mihi licuit in eruditissimi Viri observationibus. infra
 IfiO
S. HENRICI IMPEKATORIS
<S9
„ sed a nobis etiam dabitur. Hic prius MaDtum exhi- II)!

^i _eQ
. •
M,.sierio-
dod pot.u. Mj e o
dandis, qnas probare hactenns Eppenaueri nonnullis expositioni- Iill

uone^uas sub,.uere.
r;rz,:;:;r:;sr;«^r:ujz^.b.
Lud«,pium, cnuci^ e.culiendum rel.nqui poterat,

72. Lubens lateor, post non levem uec pertuncto- B ecclesiasticis usibus tianscribeixtur. Conjecturis equi-
riam lolins operis, ul, me rogante, delineat.im fuit, dem snpersedeo, viri Clar. descriplione contentus.
conlemplatiomm ao sing.ilarura parti.im considera- Ait ipse Mant.im sericnm esse, coloris cserulei, cu-
tiiincrn, nnilo me paclo assequi pnsse quid demi.m jns minntissimi characteres, seu veii seu vitiosi, ad
indicare, q..id tani disjiaratorurn compositione signi- protolypi forniam lideliler sint ex])ressi. » Longum
liciir'; volneril Manlelis, Manti seu tugae istius inven- est, inqiiit, pedibus quat.ior cum dimidio et dnobus
tur aut artifcx, nisi fctasse rei ad profanos usus pollicibns, qiiod ordiuavit I.'mael, S. Heinrici aftinis,
]irimum destinatae sacra aliqua postmodum adjece- Banibergse sepultus, qui fuit nepos ejus ex sorore
rit, quo facilius sauclissimi Imperatoris aut saltem in ducem Apuliae quondam per S. Heinricum eleva-
m ACTA. I«2

lus, uli ox lillciis Mjiiloli.s intVa, immediali! supra A pratiaium actionc Henriciana patcl, : viilrlicct P.vx

limliriam c.x sciico nihro. lili) aiiroo mtertcxto, ccii 1>m.mii;i.i oi'i "Oi' oiuiivvvit. • Kii|iiis iii fDrmila isla,

Pax Ismaheli Judaici aliquid in artitice siibodure- l! ligiiras omnes mere aureas asserit, opere Phrvgio
tiir? Potius studiosealiqua involvisse, atqiie, alFcctata contoxtas. Salis patent signa Zodiaci et constellatio-
seu vera ignorantia, snigmaticis lociitionibus inipli- nes alia», ad modiim, ut ipse existimat, i>tius tem-
euisse videtur. poris. • Constat euim, inqiiit, prusimum S. riciiirici
"3 Qiiid sibi velinl slatunculi inter voces Sol et in iiiip^rio an'.ecessorem Ottoiiein III siniile Mantum.

Lunii, quij alii in lamella altera, nemo satis divina- quo tegebatur coronatus, cum inscripta Apocalypsi
veril Siibjectiim soli et lunae qnadratura rcprii^sen- habuisse. Probabiliter fuit hoc Mantele illiid, quo in
tat, ni fallor, qiiatuor Evangelistarura symbola, cir- ip^a coronatione imperatoiia fuit vestitus S. Heinri-
ciimdata iciincul» ciii aptatur epifiraphp, Superne cns. » Ignn^cat vir amicus si tam prompte assentiri
tisie sit yratum hcic Ccsaris donuin. Ecquid religiosus reniiam : non incongrue pallio Oltonis appingi po-
posuisset Serapiteina? ac individiiae Tiinitati, aut tiiere signa apocalyptica Henricum paluda-
: at S.

saltem seterno Verbo incarnalo '? Quid enira est oJo-tK meuto de quo agimiis in coronatione indutum fuisse,
nisi suprema essentia metapiiysico conceptu expres- necdum ut credam iiiduci hactenus patior. En paucas
93 ? Ciir sannta Maria stella maris inclita, non appel- alias litterarura ulcumque reddilarum, laudati viri

iatur Mater />?;'? Quem S. Joannem indicat, qui sil explicalione.

tt iiriilin D/? Pergiraus cum ductore nostro. qui 71. rf;iip'im certe hic agere oportet in eruendo
 S. HKNRICI IMPERATORIS Hii 1'
lii:!

fonMi ammla imtvi: mriiAi,r voiatvs ie A antiquis erant froquentia. Monel deiiide nolandum
c.nlorto
Aquila perpetuo pervolatns
quod in carminibus tiinbria' Mantolis desint ; apud
astha; quem sic icddil :

vorbum nLGNA litlera G (nam litlora A est abscon-

suos se loeans in astra, ob cosslellationem aquilse
dila in N, qiiia N, ut ibi ofTormatuni cst, denotat litte-
PXi.an-is alis volanlis. Ismael enim, ait, astroloci.T
ordinalione pr.'P<; ram .N et A simul apud antiquos,) et litlera E apud
adfiiclus fuisse videtur. quia ejus
verlia; verbum weni.; sive bene. E coutra post verbum Impc-
Mantilis liumerum dexlrum hrpc lesuntur
cautus. Est et alia in aitera .Manti rinm est supervacanea littera M, forle lo^^o litterae M
Astnilopus hic sit

vmr.iNnASP apbate Minioic: ni:. sive i^ in animo siibstituenda aut plane omittinda ,

parte, ubi sic legitur :

Virginitas npprobatc mircmur ter- illo tompoie apnd quam tres IBl spectant post lilte-
;

Sonanl hffc ip^i :

metalhesi, videtur esse teram Q. Item in verbo .angeat, litlera V est inversa,
ne: sublala autem vitiosa
S. Heinrici. in hunc hinc nt N apparet. »
allnsio I.-^maelis ad castimoniam
Virninilutem in terris approbatam mi- 77. Hactenus Ciar. amicus, qui subdit quatuor
forte ppiifum :

vo- alia serica Manta, crerulei ilem coloris, ibidem as-

vanur. Cupio plane eruditiss. Viro subscriherr;
servari, de quorum usibus hic disscrere nihil attinet:
rum si eo Manto, ut niiperiime dicebat, S. Heiiiri-
persuaJeat, datam jam prioris explicationom lantisper expenda-
cum in coronatione Roninna usum sibi
mns. Qiialuor prima vocabiila distincte in limbria
necesse esl, fatealur, cognitam ante id tempus
fuisse

sanctissimorum Conjiignm virginalem cxpressa conspicio, deciis Eeropae Ccsar Hcin-

Ismaeii isti

conlinentiam, qiiam ut supra vindicandam suscepe-

ricc;non tam facile est invenire T6 beare, cum pio R
riiii, extremiim Sancti nioiiiiim inno-
at uemiiii uule
Icgatur B neque angeat educi potest, quandoqui-
:

»1

tuisse existimo esse certissimnm. De ca>tero, an

Afm littera iillima non sit T sed putius V. Imperinm
«i

manus Orionis rodat Tuunim; an is, imitator juris integre non roperitur, qnod ultima littera videatur
tl

fucrit,an Serpentarius yEculapius medicus dicatur ;

duplcx, silque E et a Graecum; in qno non satis
'i.

an his asseratur Pvgasus equus musicx esse sacratus, aperte argiii posse vidclnr, quod posl Imperium su- &
atque jd genus alia, ab obscnriori isto vel forte pervacanea sit littera M, ubi cgo fateri cogor nec
!1

poetaslro artilice repetenda non censeo nodus pra»- :

porvacaneum M, imo nec nocessarium reperiri,
til

cipuns superest, utrnm infimae inscriptionis conliifo«. quo 70 Imperinm vel Impreiiim cfTormari queat. Ne-
ll

charHCteres erndilus interpies fellcius combinaverit. que tros IBI iisqiic adoo clare ajiparont nec cst ;

Verba ejus ad apicem describam : uiide coiligatiir N inversum esse, iinde exsnrgere
(

73. Fimbria vero hujus Mantelis condecorata

(I est verosimiliter possit .auge.at. IB.MI nuliiim sensiim
litteris singulari arlilicis diligentia (litteris singulis C reddit Rexqce vpI rex qvi habetur ; sed reli jua
p.irliculariter sive seorsim auiato lilo confeclis, ac plusqiinm tlEdipo indigent, neque ex iis perfectam
|.ii
dein mediante filo serico, in destinato suo loco lir- constructionem quis facile extuderit. Haec co soluin
matis) atldbre confectis opere plirvgio, cum pormul- dicta sint, ut intolligat leclor nibil a nobis negle-
r,.
tis intortis aureis ciraeliis, obscuritatem leclionis ctum, ct amicissimns adjutor observet, aenigma iis

inducentibus ; suntque cse litterse magnae longitudi- litteris involulum, necdiim ex omni parte soliilum
..(Il

nis ; ita in\icem appositae, ut lector maxime dubius esse. Melius, inquies, aliquid substiluas : malim I

ha.real, ubi lectio in circulari cbaos sit incboanda. vero candide faleri ignorantiam, quam iis disqui- :<r

Insuper, nmni carent interpunctione, hincque in ho- rcndisoleum et operam perdere : non gravabor ta- f
diernnm usque dicni, multis lectionem fruslra ten- men, nullo mco poriculn, viri alterius eruditissimi '11

tanlibu*, uti inaudio, (pra^sertim propter plures alias cogilatioues in medium proferre. prout meciim com-
parvas obfuscatasque inscriptiones) incognita". man- mtinicatae sunt.
senint. » Pergitdeinde ad explicationem, quam ncmo 78. Abest is, nt primum dicam, a Bambergensium

bacteniis projiius assecutus est. • Verba limbria! ad opinione, quod praofalum Mantiim ad S. Heinrici
lilteram h;rc sunt cum melathesi vitiosa. tempora revocari possit, negatqne Sancti islius
"
Uecus Ei'ropae Cesar Heinrice beare. aHale nsu fuisse Caesaris appellationem. Putat
in I

DI
Angeat imprcium ilimi Kexqiie rena bene. ilaque opus esse saeculi xiv, implexisqiie illis voca-
^lif
Peiiplicria ha'C Mauti iutima adaeqiiat longitndinom bulis indicari Henricnm, istius nominis Imperato-
ilii
sedecim pedom el duorum pollicum. rem VII Luxembiirgicum, qui post necem Alberti
n
Lbi notandum quod Isniael per litleram X in
76. « Austriaci Romanorum regis, anno 1308 patratam.
:

t
verbo Rex singulare quid significare voluerit, qnia
'

VI Jauiiarii noo Aqnisgrani coronatus est ; atqiie ad

baec una et sula intor omnes magnitudine artitici.ili hunc dirigi contendit fiinbrias allocutionem, cnjus
i
eminet, et nonnibil a litteris E ante et Q posl ordinom esorditur a Cesar HENnicE, ei connectcns
est separata; hinc non immerito concludo eum ut, BE.A : B vero sequens et E sumit pro Bambergensis
ill;

proptiT vcrborum cxcnrrentem copiam, ligalam ora- Ecclesia", ex littoris proxirais faciens .\ngei.v, u si-
15.

lioncm salvaret, gratulationem hanc pro S. Ileinrico gnato : tiim sic pergit, ex litteris verba forme roddcns,
ordinare in liunc scnbum qiiasi voluisse : Roxque IMPerium Regore Injuste Volens, E.\ (l.imbda gricco
«(

niillics ilii rognn bene ; quia .\ Cra'cis, ut constat, proi. lalino unde EACctus, Invilis, vel Inimicis Bam-
II

pstnumcrns miUeiiarius salvo tamen, ut dixi, per :

bergensibus, Miserabiliter Interiit Rex Quijdemum
al

nmnia aliorum jndicio meliori, arnmina enim lucc cx nr. ct contractis aliis conlicit iii gnavit, atqiie cx
n
 ;

Ii;.. m;ta. |t;r,

cliaractere ?>H]iicnto, non minus hiiMOfjlyphico foi- A reliqtierit, poriietiiuin munilici'iiti:r siio' nioniimoir
nial ANTE TK, o i)ixL's FlKnorAi;. Ita ille, ciii alios fii- tuiii, usqiie hodio in fostis solomnioribiis qiiainlociue
gio accens';ro, (iiiin lani iinpli-xa sunt et signa et circumferri solitiim, in argento obdiicto maniibrio,
vocabiila, iit in iliversa rapiant speclalores singiilos. adipiimpio pedes Noribergenses extenso, qiiod in
Feriet, opinor, It.iinborf^ensos oiniios .Tque ac ino inMgino apparere voliiiiniis. A Gi\tco vel saltem gra»-
tain prociil accersita exposilio, in qunin arf;iii pole.ft cizante olaboratam |)rinium fiiisse (^riicora iiisam,
formatio vocis a.m;ki.u pro (iiiyctum, cnm littora po- satis opinor apparet ac circuiniliictam postmodiim
;

niiltima non sit L sed X, uli in Ces Ar et be A : censiierim inscriptionom latinam, in qua cur ver-
nltima voro Y potins vol V qiiam U signatnm. At biim in iiituro inllexum sit, candide fateor me divi-
frustra hic fronlem fricamus satis sit, curiosis inda- ; nare non posse, nisi, ipso vivo, lidei cominissiim
gatorihiis nlteriiis csplorandi materiam sugessisse ; fuerit.
ac df S. Ilenrioo ejiisqiio iiionumenlis, quod maxime 81. Millta alia islic contemplaris in qiiibiis clarita-

inlendimiis, niliil pr.oloriisse. tom iiierito dosideros, mulla arliliois ingonio et ar-
CA!'IT IV. bitrio tigiiiata, alia quasi studiosc involuta, qua?

De celcberrima Crucc, aliixqiie S. nenrici opii'l nemo hactenus explicare noverit, usque adeo ut mo
BambcrQmscs sarris cimtUis. nonniinquara cogitatio subicrit monninentum qiiaii-

79. De Henriciana hac pretiosissima Cruce enrsini luMivis pra>cl.iriira pra-lormitlore, potius quam parlos
locntus est llensiheiiius. dum Acta S. Cunegiindis ad ojiis aliquas intactas et inobsorvatas roliiiquere. ^i-
diem iii Martii illiistravit. Kjusdem delineationem ros doctissimos consului, quoriim alii graviori cen-
ad Papehrochium raisit anno 1095 H. P. Joannes siira, alii paiilo mitiori ipsum perstrinxerunt, sic

Risse, collegii nostri Bambergensis eo tempore Re- tanien iit nnlliis ea recte solverit qua" milii displi-
ctor postmodiiin voro aliam in fes incisam viil|j;avit
;
tere vel ipsis Barabergensibus rotiinde profossus
Joannes Petrus Liidenis, inserniti]iie volumini suo do siim. Roposiliim est non exigi ab historico iit in an-

Scriploribus loriim episcopatus Bdmhergeusis. Excu- tiqiiis hujusmodi raonumentis, qu.T reconsot, possct
sura hoc exemplar postquam cum Rissiana delinea- singiila miniitatira exponere, aut doterminare quod
tione contiilissem facile adverli tantum inter se dif- sigillalim signilicent videri namipie suflicere si. ut
;

ferre, ut neulra 'imago satis exacte protolypon red- philosophi loqiiuntur, determinet an res sit, non item
deret : qnocirca Rambergam recurrendiim fiiit, ut semporqiiid qiialisvesit, prtesertim iibinonnulla qua-
defectus in iis occurrentos aple corrigorenlur. No- si a"nigniatice intricatavidontiir. Rem oxisteie, certis-
vam itaqiie delineationom de integro aggressus est C simum est ; a>tatem ejiis, artiticera, fabricandi caiisa.Ti
iaiidatiis mihi sa?pe Otto Schiigentius, oxprossis et intenlum, adjunctaque cartera eniicleare, hoc opus
eliam lura pretiosorura lapidiim, tura caeleroriira or- hic labor, hae sont difticnltales, qnas a neminehacte-
namentoriim coloribus ; sic ut in ea nihil desiderari nus tactas, nednm solutas inveni. Citatus jara Lii.

testali sint oculatissimi inspectores, tolies etiam al- dewig satis habuit et Crucem et nonnulla alia excusa
leg.iti Clar, Eppenauer et l\. P. .\icolau5 Potlii, de referre, qiiorum explicationem aliis investigandam
ctijus moritis satis dici non Porro coloivs,
potest. commisit. Tentare aliquid juverit, eo saltem opera»
qtioadusque ars ejns tulit, scalptor referre conatus pretio ut id 'genus monumentorum periliores cona-
est. Qui Liidowigianam imaginem cum nostro ectypo tura nostrum promoveant.
conferent, non iinam diversitatem facile observabuiit. 82. De crucibiis antiquis tum niidis, ut ita loquar,
Itaque iconismum pra^dictoe Criicis hic primiim exhi- tiim hHmanam Christi effigiem effixam roprtPsenlan-
bendum censiii, cui cinielia aha adjecta sunt, siio tibus. fiiso disputavit noster Janningus p. m., de
etiam ordine recensenda. Basilica Vaticana tractans, tomo vii Junii a pag. f'tl,

80. Henschenii verba hic pra?inittenda sunt, quibus iinam inter alias refercns nostrffi hiiic satis confor-
sacraS. Ciinegiindis moniimenta, a se coram spe- mem, saltem qnod crucem ipsam Christique iraagi-
ctata, enuraerans, ita loqiiitur Commentarii sui ^ 't. nis elTormationem altinet. ciii pares alias assignat
num. 2.') : Addore placot, inquit, qiije ipsi Bim- oidenique non miillnm absimiles habet Lambecius
bergJE vidimus in monte S. Michaelis, in teniplo ab- in Bibliotheca Ca-^area Vindobonensi, lib. 2, pag.
batiali, scilicet dotem scu morghengabam a S. Hon- 482 et alibi, ut necesse non sit de ea re hic pluribus
rico Cunegundi datam crncem auream operis Graeci
; disceptare. ^tatem polissimum qiiaerimus qua Hen-
antiqiiissimi, utiex inscriptionibus atqiie iraaginibns riciana hnec noslro fabricala censeri possit, id qiiod
erat cognoscere. Hrec niiiiirum est recoptissima apud salli^m sa?cuIo x factiim oportot, si eam sanctus Im-
Bambergenses traditio, celeberrimam Crucera, miil- peralorin morghcngabam sancta? Conjiigi obtulit,
tisaureoriim inillibus aestiniatam. donum istud fuisse siib ipsura sseculi insoquentis principitim, qua sola
qaod spous», Sancta?, sanctuset ipse.Sponsusdederit ralioue cum IlenriciaiKT vitae serie coraponi potost
postridie nuptiariim.iude apud Germinos appellalur Bimbcrgensis tradilio, quidquid eniditi critici adver-
MORQHE.NGABAM, qiiod latino reddendum est donum sentur, contondantque litterarura gra^carum latina-
matuticum fde quo in glossariisSpelmanni, Cangii et riimqiie mixtiiram i-taiu posteriora ssecula sapere,
aliorum plura invenios), ipsa vero sanctissima Impe- additamentis solidis.nummis et aliis, recentioris ffivi
ratrix c.Tnobin,a so cum piissirao conjiige condito. e=so p.T^-im con=ei!iiiir, quemadmodum ef vor^us
Iti
H;!i ACTA. 170

-l^^^D^

Patmoi. CXL.
 171
IIENBICI IMPERATORIS IT-.'

Leonini, quos sacnlo x in usu fuisse, aliunde de- A Inter opum varias prono de peclore gazas,
Obtulit liiinc librum divina lege refertiim :
monstrari postulant.
mihi hic opinionem meam seu conjectu- Plenus amore Dei, piiis ia douaria templi,
83. Liceat
proferre. Nihil tantopere video quod Ut sit perpetuum decus illie omne per aevum
ram caudide
nos vetet Crucem ipsam, quousque tota Priuceps Ecclesiae, coelestis claviger aulae,
credere
Pelre,cum Paulo gentis doctore benigno,
grieca est, ad s<BcuIum x referre, sive ea in veteri
Hunc tibi devotum prece fac super astra beatum,
(iraecia, sive m Magna llali* seu .Apulia, sive a
Gr«cis artifitibui in ip^a Germauia fabricata fuerit, Cum Cunigunda sibi conregnante serena.
Iloc Pater, hoc Natus, uecnon et Spiritus almus
ijuae in S. Henrici mauus pervenerit, tamquam
sa-

crum pretiosumque cimelium, antequam ad thro- Annuat ffiternis semper Deus omnibus imus.
dederilistud ipse sanctissimiB Con- 85. Expende hos versus quantum libuerit, nihil
uum eveheretur :

jugi; haic vero, vel testamento vel alia donatione, ex ipsis extundi posse videtur quod non S. Henri-

apud monachos suos Michaelitas servari voluerit ;

cum viventem adhuc et superstitem redoleat ; utinde
(raecas ealeiius, nec forte sacris adhuc usibus de- salis recle arguant Bambergenses nihil esse in

putatam. Fuerit subinde abbas aiiquis qui pretiosis- p Cruce graeca, quo ad posterius saeculum retrahi com
siraiim moniimentuin ritu Catholico in processioni- pellatur, quando paria omnia in theca Kvangeliorum

bus circumferri posse censuerit, aplaveritque proinde reperiuntur. Ad id aulem quod critici clamitant,

manubrium seu perticam argenteam cui id impone- nomen Cxsaris ac additamentura secundi aut pii
retur, atque ad renovandam idenlidem sanctissimo- Heuriciano saeculo non obtiniiisse iu uummi'', aut
rum fundatorum inemoriam, latinos istos versus saltem nummos tales non inveniri : respondent Cru-
ciicumduxerit : « Jesu Chrisle bonum clemens Crucis cis vindices, et recte sufticere quod eae appellatio-

accipe donum, quod dabit Heinricus piiis Caesar at- nes in diplomatibiis diserte exprimantiir ut arliUci
qiie secundus, nin quibusidsolum displicet, quod pro vel additori vitio vertendum uou sit, quod iis titulis

dabit, potius non scripserit dedit, uti certe dicere S. Heuricuni ornaverit, tametsi non proprie secun-
debuit, si id tum scribi jussit dum Crucem acceperat, dus istius nominis Imperator sed primiis dici de-
Hoc pacto evitantur difticiiltates, quas tanien aliter buerit. Sic et Pii agnomen S. Imperatoris vivo in-
eliam solvere se posse Bambergenses existimant. ditum probat Clar. Eppenaver ex diplomatibus seu
81. Neque vero usque adeo abhorrendum est ali privilegiis eo tempore concessis, in quoriim uno
ea gifficurum latinarumque litterarum commixtione. anni 1017 expressos eos termioos recitat, sub palri-
cum vel eo usque pruritus ille graecizandi obscuris C monio piissimi Imp^ratoris Ilenrici, etc. Et haec qui-
saeculis invaluerit, ut recepta a Latinis nomina lit- dem ad superabundanliam: cum tota graecffi Crucis
terisistis exprimere, quid eruditionis prae se
nescio vetustas salvetur, tametsi latina inscriptio adjeclitia
ferre videretur, ut habes in segmento sub liltera D, esse supponatur. De adversa Crucis parle id luonere
quo reproesentatiir operculum, compactura seu theca sufficiat, repraesentari istic sub Agno Dei, cui iiisi-

extima membranacei conti-

prsegrandis voluminis stit statua sub littera F, S. Heuriciim stantem cum
uentis scripta Evangelia, per totum annum, uti lo- titiilo Imperatoris Augusti inter symbola quatuor
qiiiniur, currentia cujus thecae ornatus non miniis
; Evangelistarum : quae posterius superaddita esse,
admirandus est quam pretiosus, etquodrei caput est, Bambergenses ipsi, nisi vehementer fallor, facile
hicque maxirae quteritur, ornatui totius Crucis per- concesserit.
.•^irailis, ubi graca et lalina commixta intueris,
quasi 8b. Siispicatur non nemo Crucis istius artificem
si sanctorum .\postolorum nomina latinis litteris et Iraperitum fuisse in graecis recte exprimendis,
elJerre, piaculuin censeri posset. Quadrum in nie- dum pro VIOC, scribit YOC, pro iNIKOAAOC, ponit
dio eburneum est, in quo
m^-steria Christi sepulti ^IKOAAOC, et fortenon satis Christianum, qiii sub
et resurgentis eleganter excisa visuntur. Porro
orna- n speciosa religionis larva, non nihil impii involvere
tus reliquus in limbis latioribus, quadro circumda- voluerit, Sanclorum
efligies referens absque proevia
tis, et materia et artificio ipsi quadro ad amussim tritissima Ar, quod Graecis Chiistianis in-
formula o
respundet. Limbi ipsi auro seu lamellis aureis, en- solitum esse conteudit. Magis ei displicet icuncula
causlico et musivo opere elaborati= constant, inser- in dextro Crucis latere, cujus inscriptio accurate red-
tis islic etiam pretiosis lapidibus. EfUgies omnes, e ditur in Schugentiana delineatione O f)i, AlI'OC, (ex-
quibus unam solam reddimus, sive materiam, sive presso L pror
ferme u pro C) quod explicatu difti-
et
formam, sive characteres spectes, iis simillim» sunt cillimumest, sive ««oconjungas cum Airoc, sivediver-
quffi in Cruce referuntur, ut eumdem seu ajtate pro- sas voces efformaudas censeas. Si conjunxeris, ni-
ximum artilicem omnino sapere videantur. Porro hil signitieabit ; sidiviseris, poterit Airoc, accipi pro
librum istum Evangeliorum Henrici tempore ex-
S.
-\Oiroc, quae pronunliatione conveniunt, tumque in-
stitiise, haud obscure evincunt versus in prima fa- signem blaspbemiam involvet, quam hic exponere
cie aureo charactere majori
(qualis est gra.msiata qli supersedeo, cum in artificis nientem numquam in-
sopni.t) in hunc modum descripli cidisse existimem
Rex lleinricus ovans, tidei splendore
malim ipsum imperitiae quam
:

coruscans, enormis malitise arguere. Quidui istic agnoscatur,

Maximus iiuperio fruitur quo prosper
avilo S. Joaunes Evangelista
; 6w AOroc, jam senex. ta-

1
 :

173 ACTA. «74

metsi iit jiinior In mfclio repra^senletur ? Certe ve- A compararL' potuprit, ulii lol alia pretiosissima dona,
rosiniile id reddit icunciila siniilis cjusdem Saneti e.t quorum non pauca oculis subjecimus, in eccleslH sua
theca Evangeliorum, ubi eadem ferme hahelur epi- llambergensi, ut alias plurimas prwiereamiis, Deo
graphe, quemadmodiim hic satis clare perspicis in consecrata recondidit.
grandioris imagiiiis nssumento siili lillera K. Dennis 80. Qua" bic pra'terea exbibentur sacroiuin cime-
alii|iiid, olisecro, sa-culi istiiis riiililati, fate.imurcpit' liorum imat,'iiios sub litteris A, B et C, adduola! sunt
ortiiograpjiiam gra'Cam non adi'o ealluissc artilicem, in similiiim alioruni specimina, quie in Hambergensi
ut non hinc inde aut excessu aut defectu cespitave- sacrario, ad sanclissimi Patroni ac Fundaloris me-
rit ;ut hahes in ipsa jam cilata iciinciila, in qua moriam, pie non minus quam solicite asservantur,
difticile esl syllabas recte connectere. C»terum iitro- sive ipsa vivo adliuc Sanclo, sive paulo post, ex re-
biqiie eumdem Sauctum, eunicjue radiato capite ex- lictis in eum linem necessariis subsidiis elfurmata
liiberi ; si non oniuino certum, saltem verosimilli- volueris, ut sunt plures alii liliri sacri, arte, vetustate
inum est. et pretio a>stimalissiini. duo superiora,
Segnienla
87. Iciinrula in alia Crucis seu sinistra extremi- sub litteris A et B, uno eodemque folio expansa sunt,
tatecollocata, neque in delineatione Rissii, neque atque in dicto libro Evangeliorum citatis supra ver-
apud l.udewig vere redditur, nec apposilse litteree sibus subjunguutur. Superior pars A satis aperle
seu potiu ; abbreviationes recte eftigiata? sunt per aiquissimi Iniperatoris justitiam deuotat, in qua ad-
0.\P et HI, sed ea lVlif;iiis rostituit Schugentius, an- ministranda quantiiiu excelluerit, notius est quaui
geluin exliihens, expansas alas sursiim prutenden- ut hic deniio explicare oporteat. Pars inferior, seu
tem, qiiasi in signum admirationis, ob Filium Dei B, per se loquitur, dum universa Bambergensis di-
pro genere humano
Cruce patientem, cui adscri-
in tio optimo Priucipi subditam se prolitelur : quilnis
ptse litter» indicent per OAP archangelum, per MI niliil video magnopere objici posse, cum pictiir»
Michaclem, militiap co'lestis archislrategum, Eccle- isliusmodi, vel justiti<e et £Equitatis symbola non
sueque derensoreiii. Groeca reliqua, licct et ipsa pa- videantur repugnare S. Heinrici adhuc viventis mo-
rum exacta, satis manifesta existimo, cum appositi destiae. In alia vero sub segmento C, ubi SS. Idalri-
ad utrumqiie iniagiiiis Cbristi latus statunciili beatis- Emmeramnus hastam
cus et et gladium S. Henrico
simsp Virginis et S. Joanuis Evangelistse, abunde in- quodammodo porrigunt, sic aliqua exornantur, ut
sinuent verba ad utrumque rcferri : Ecce filius tiius ; ad sanctitatis iiidicia proxime acceddnt. Heec autem,
ecce inater lua. Cur autem inferius cranii locus tam Sancto adbuc superstite, efligiata fiiisse, erunt for-
expresse istic indicetur, explicabunt ii qui plura id (] tasse qui non tam facile sint admi^suri : sic tamen
genus monumenta alibi repererint; similia alia longe ut talia fraudi esse non possint iis, qua> de antiqui-
accersere, raibi nec lubet nec vacat. Neque hic ven- tate Crucis et tbecae librique Evangeliorum disputata
tilanda qua-stio de Servatoris corpore tribus vel qua- sunt.
tuor clavis aflixo, de quibus alibi siepe disputatum 90. Segmentum praidictum C, ex Missali, etiam
est : consulantur Angeliis Hocca, Cornelius Curtius pretiosissimo, acceplum, longa exposilione non in-
et Respousiones Papebrocbii ad Kxbibitionem prae- diget, cum versus omnes, quantiimvis rudes, com-
tensoriim errorum, ad articulum xx, a num. 2. mode per se intelligantur unus est, qui lectores
:

88. Si quis interim ex me quarat quid demum tali morari possit, nempe supremus ad sinistram, qno
rerum collectione connexione proprie intenderit
et ad Sancti ensem alluditur, qnique, si recle verba
artifex, fatebor me ignorare, non segre
lubens id discrimii.o, ita legeudus videtur : u Aptat el bic en-
laturus, si aliunde edoceri possim, cur in summitate sem, qui fpro ciiivis seu cuicumque) piaesignando
S. Nicolaus potius quam quilibet alius Sanctus efQ- timorem. » Biniversus sub Sancli biacbiis, ad crucu-
clus sit ; cur inextremis orbibus S. Evangelista Joan- lam inferioremjuxla pedein dextrum inchoandi sunt
nes, aut forte alius, et S. Michael arcbangelus ;
quid « Ecce coronatur divinitus atque beatur, Rex pius
magis ad rem speclaverit loculus infinius, hodie va- Henricus proavorum stirpe polosus. > Alludit, opinor,
caus, qui in Rissii delineatione repletus apparet ad proaviam Mathildem reginam aliosqiie familiae
Hsec dubia omnia fateor, at nil me tcrret enorme pre- ejus, tum viros tum feminas, sanctitate illustres,
tium ipsius Crucis ex auro, uti volunt, puro, quid- quos, nimirum polosos seu beatos appellat de qui- ;

quid arguant critici, aurum Henrici sbbcuIo rarissi- bus videsis Acta nostra ad xiv Martii, tomo II, pag,
mum fuisse. Respoudebunt enim Bambergenses non SSO. Reliqua curiosis dispicienda expendendaque
adeo rara fuisse istius et priEgressorum saeculorum relinquimus, linem hic posituri ambiguce disquisi-
pretiosa donaria Dei ecclesiis facta, eoqiie adducent tioni, qua Bainbergensium desiderio factum satis,
Imperatoris Constantini crucem auream librarum sperare audemus a nobis id semper desiderabitur,
:

centum quinginta, innumeraque hujusmodi alia qui- ut rei totius aninia, Acta nempe ab Adelboldo scri-
bus plena est Anastasii Bibliothecarii de Romanis pta, alicunde tandem in lucem producantur, quae in
Pontificibus historia, in qua soli articuli ad lauda- totius mensis appendice seu Supplemento vulgari
tum Constantinum et Carolum magnum spectantes possiut et de inlegro illustrari.
curiosis facient satis. Qiiidni igitur istius temporis
sanctas juxta ac muniticus Imperalor Crucem istam
 ns S. HENRICI IMPERATORIS <"<i

A Pent. M. in qua perhibetur, et dicta S. particula

CAPUT V.
una cum genuiuo clavo ferrco sancti Crucitixi (de
Henrici hodierna gloria tn annum Bam-
De S.
octuluum, Uilho- qua infra) S. Henrico a duce Burgundia; et rege Hu-
bergensi solennitale, per totum atque Pontiticio suffragio
pietalis, dolpho dono data fuisse
licomore, testiie produci solita in Officio
;
;

templisque ct sacellis Sancto erectis. pro vera agnoscilur etdedaratur.

zelo, qua cura et solicitudine 94. » liifra hanc directe collocata apparet statua
91. Qiiam iadefesso
laudatus R. P. Re=tor Bambergen- S. fleorgii, Patrooi equo insi-
secundarii euclesia',
laboraverit toties
pr«teriretur quod ad S. dentis, slaturahominis ordinaria aliquanto minore,
sis Nicolaus Pottu, ne quid
conducere exislimaret, puto ex ante ex argento itidem artiliciose fabrefacta. Paulo infe-
Henrici gloriam
testatissimum. Coronidem hanc rius visuntur hinc atque hinc, ex utroque latere po-
dictis esse quam
sitce statuae duse insignes, ex argento itein inaurato,
idem ipse imposuit, eo aecuralissime colligendo quae
ad modernam sanctissimi Patroni festivitalem potis- humani corporis partem dimidiam repra?sentantes ;

altera quidem S. Cunegundis, ignituni manu vome-

simum pertinent, quibusque hic etiam locum d.ire
visuni est, tum ad meritam Bambergensium laudem
rem pifeseferentis altera vero S. Henrici, magnitu-
;

tumadCatUolic* religionis incrementum, tum vero dine et materia pari : apposita, ex utraque parte,
^
ad exemphim quod celerse ecclesis imiteutur iu ce- sud cuique statu;e corona Iniperatoria, illa ipsa, qua
lebrandis Sanctorum suorum soleunitatibus. Eam Sancti olim conjuges in terris fuerant corunati. Hanc

vetustissimam, opinor perpetuam, Bambergaj fuisse inter utrainque memoratam statuam eminet in mc-
demonslrat antiquior auui 1379 celebritalis et pro- dio magnitudinis ejusdeni, dimidiato itidera corpore,
cessionis annu« descriptio, quam etiam nuper ad- et ex argeiito inaurato. eleg.inter elaborata statua

junxit strenuissimus collaborator. Verum ne hic B. Virgiuis,diviuum uluis Infanlem coiiiplexie. lllu-
eadeni aut saltem consimilia, non sine lectorum fa- strantur ha^ statua compluribus inlerpositis candela-
stidio, repetenda sint, satis erit hodiernam, quam bris argenteis, cereisque ardentibus.

diximus, ob oculos ponere, cui accedet novissimus flo. i( Sequuntur dein posita> circa partem arae
cumulus, studiosa ejusdem Pottuvii pietate hoc anno mediam diveis,'eSanctorum diversorum reliquice :

superadditus, ac demurn Ofticium de Sancto pro- scilicet diio hinc atque hinc ciisini, quorum unus

prium eadem occasione recursum, templa denique partem cranii S. Uion3'sii Areopagilae, alter caput

in eju3 lionorem condita. Eu igitur Banibergensium D. MargaritiP integrumsustental. Locuiu deinde parte
iu Tutelarem suum illustris veuerationis argumenta,
ex utraque oblinent sarcula sive sarcophagi mino-
ipsis Pottuvii verbis in liunc C res aut capsae inaurala' uumero octo, continentes
modumdelineata.
§ I. Prsevius ad festiiitatem apparatus. corpora Sanctoruni aut partem eorum pra-cipuamj
92. " Propridie ara, sepulcro sanctorum Henrici scilicet primocorpus S. Joannis M. 2, S. Isaaci Mon:

et Cunegundis superimposita, cultu et ornatu solen- 3. SS. Dulcissimi et Charissimi discipulorum S. Pe-
nissimo instruitur, ac prEBsertim reliquiis insignibus tri. 4, SS. Caii et Pii Rom. Pont. 5, S. Hermetis
sane, et copiosis, quae, cum pretiosissimae sint, et Mart. (i, SS. Herculeani Episcop. et Mart. et Rema-
quod res est, polissima ex parte ab ipso Henrico, cli Episc. 7, S. Theodori Mart. 8, S. Briccii Conf.
cura solicita, et Imperatoria auctoritate comparatae, 96. « Assiirgunt inter ha>cpyramides quatuor in-
ac ecclesiifi, a se receus fundata?, liberaliter donala"; signes argente;e, reliquiis sane pretiosis et prff-ci-
non incougrue hoc loco una cum ornatu
distinctius, puorum Sanctorura ditata», nimirum reliquiis aut
altaris reliquo, merentur praecipue cum
describi ; ossibus S. Joannis Baptislse, SS. Pauli et Bartholo-
facta de iis mentione iu Vita S. Cunegimdis ad ter- ma^i Apostolorum, SS. Stephani Protomart. S. Lau-
tium Marlii in Commentario praevio, descriptio ac rentii .Mart. S. Pantaleonis Mart. S. Achalii Mart.
cur.itior huuc in locum rejiciatur, ut ibi videri po- etc. S. Mari^e Magdalen;e. S. C.i^ciliae Virg. et Mart.
test. etc. Exponitur ibidom inter cetera altare (ut vocant
« Ara ilaque memorata, qua;
93. per modum mau- portatile, quo usus dicitur militia? S. Henricus, ad
soleicujusdam velutiin pyramidem desiuentia, supra instruendam aram pro sacrilicio Missoe inclusum :

sepulcrum ipsum erigitur ila ut per illius medium

; est hoc portatile thecae pretios;e, gemmis et unioni-
excavato fornice conspicuus pateat e loco sublimiori bus insignit*, quae pra;ter parliculam S. Crucis con-
marmoreus Sanctorum tumulus ara haec, inquam, ; tinet reliquias SS. Georgii et Stephani Protomart.
lum ipsa, tum ejuslatera,pretiosa,trecentarum ulna- Christophori, Pancratii, feebastiaui, Laurenlii, et
niin tela Ddmascena rubra iuvestiunlur. In ara; su- de craticula ejus.
premo vertice posila conspicitur, sex circiter pedum 97. « Prostant praeterea conspicui, ex utraqiie
ada-quans altitudinem, cru.x pretiosis-ima, ex argento parte, libri Evangeliorum quatuor, codices pretiosi,
puro atfabre elaborata, ornataque gemmis et unioni- in thecis sericis
auro gemmisque liberaliter distin-
bus minime parcis ; in qua inclusa, et per crystal- ciiscompacti, et sua se antiquilate commendantes,
lum luciJ.im anterius coiispicua, servatur iusignis utpote ab ipso S. Henrico ecclesiff' cathedrali in do-
et propclara, spilhamam ferme excedens, sacra" sal- num, tauto tamque pio condignum Imperatore obla-
vilicicque Crucis parlii ula de cujiis verilate extat tum. Tam
;
magnitico desuper orDatu veiuti corona-
in aichivio calhediali liuila autlientica Benedicli II tus, in ipso arse medio per excavatum. ut dictum

I
n ACTA. 178

est, foniicem apparet marinorpiis sanctonim r.onjii- A eiclesiiH cathedralis in habitu diaconali, Episcopo
giim lumulus, tapetp nigro serico, unioniliiis cojno- assistentfs post ipios |iriic('dit siibdi.iconiis canta- ;

sissimis, aiiroque, opere IMirvgio, intertextis pre- liiriis Epistolam tiim diaconiis, uterqiie ex domini^ ;

tiosissimo instralus qiii anlentibiis per circuitum

: canonicis cathed. quoriim ultimus incedil ad siiii-
ex cera virgine candelis omnino qiiadraginta, ma- stram presbytcri assistenlis et pluviali indiiti. Se-
gnillcc illiistratur ; ciii Iiicum ailjiciiint ex utroqiie quitiir Episcopus in poiitilicalibus cuin Pallio et hn-
foriiicis latero lamp.ides ex argcnto deaiiiato sede- culo pastorali, siibsecpiitiir cum aliis siicelbinis au-

cim, una ciiin Cinulel.iliris pensilibus argenteis qua- licis caMemoniariiis ; c|iicm excipiunt c.inonici diio
tiior, qu;B binis singiila colliicent cereis, el simiil ex collegiiitis, indiiti pliivialibiis ad milram et ba-

omnia ad illustrandam Sanctorum gloria.-n cgregie cuhim pastoralem insorvientes.

conferunt. 102. a Finito bac ratione Officio divino antemeri-
08. n Accediint liis in parte arw intima, rcliquia? diano, hora post meridiem prima sodalitas iuniorum
aliiO supra recensilis h.iiid inferiores : scilicet clavus opilicum, siib titiilo [i. Virginis sine maciiU cince-
ferreiis, qiio Christus Salvalor manibus cruci haisit pta», solenni processinne ex ora'orio suo ad eccle-
aflixus, de ciijus veritate bulla aiilhentica supra al- _ siam cathedralem dodiicilur; ubi habita deniio de
legata : item, spina de corona ejusdem Salvatoris Sancti meritis concione panegyrica, incipiunt hora
N., crux insuper argentea inaurata, conlinens par- terlia una cum Completorio iinitis,
Vesperne. His
ticulam S. crucis et digitum S. Gertrudis qua cruce : decantato ad extremum hynino Aiubr. Te Deum, elc,
fertur S. Ilenricus virgineam sibi spnnsam Cunpgiin- et dnta ciim venerabili Sacramento beriedictione
dam subarrhasse. Ornant pra^tcrea et iUustrant hanc solenni, ejus diei festivitas concluditur. Die postcra
arae partem Candelabra sex argenlea, cum interme- aliisqiie per totam Octavam subseqiientibus, sum-
dio criicitixo argenteo : coUocatis ad pedem altaris mum Sacrum tum a Reverendisssirao D. sulTraganeo
candelabris aliis argenteis duobus, altitudinis pe- luni a canonicis cathedralibus, ciim decanis eccle-
dum 7. Atque haec de sepulcri et aroe ornatu ma- siarum collegial. solenniter celebratur.
gnitico. Quse sequunlur, Festi ipsius, et Octava sub- 103. <i Pridie diei octavae, dato, ut supra, ad ho-
sequentis solennitatem concernunt. » ram prirnam campanis majoribus signo, hora tertia
§ II. Ejusdem iitstitutio et continuatio. Vespera; a Reverendissimo D. decano ecclesiae ca-
99. « Pridie in ipso pervigilio Festi, hora prinia thedralis, prEesente Episcopo et Reverendissimo ca-
ferretur ad primas Vesperas, magnarum {de qiiibus pitiilo cathedrali iiniverso, jiixta ritum Romanum
supra) compulsatione solenui campanarum. Festum C cum solennitate pra;scripta celebrantur, sub^equente
dicitur episcopale et Pallii, in qiio Oflicians est Epi- Completorio : post quod hora sesta vespertina, eo-
scopus. Vesperae inchoantiir hora tertia, ritu solen- dem Reverendissimo D. decano ofUciatore, Matuti-
nissimo, juxtacsereraoniale Romanura ; et (uti etiani niim cum Eaudibiis anticipatur. Mane altero, medio
per totam Octavam Ofticiura divinura reliquum) non sexta;, decantantur hora? reliquae u.sque ad Nonam
in choro ordinario, sed in navi ecclesiae ante scpul- incUisive hora sexta concio panegyrica
: : hora
criim SS. Henrici et Cunegundis celebrantur, qui- prima ordinatur processio per nrbem solennissiraa,
bus tinilis succedit Completorium iutersunt cano- : ciijiis bic sibi locura descriptin videtur vendicare :

nici trium ecclesiarura coUegiatanim. e^l inteni hujiismodi :

100. « Mane altero diei sequentisdivinura Oflicium 104. Initium dat unus e summi templi sedituis.
incipit hora sexla, praevia rursus campanarura com- siiperpelliceo indiitus, sceptrum pra>ferens argen-
pulsatione. Decantatis solenniter Matutino, Laudi- tetim. Seqiiuntur vexilla quntuor inter qiiae indu-
:

bus et Prima, seqiiitiir hora octava concio pane- tiis pluviali sacerdos incedit, dans aspersorium. Post
gyrica de Sancto, qua absoluta, decantantur hoia hunc bini et bini procedunt summi templi scbolares :

.Nona, Tertia et Sexta. Quando ecclesiam ingreditiir item duae tribus mechanica? lanionum et piscatorura
—
.

Episcopus excipitur quodam ex dominis canonicis - '

--' chorus
-' '- mn-
a cum cereis magnis, quos excipit vocalis
cathedralibus, praestolante cum cruce quasi archi- sicorum cantantium. Succedunt Ordines religiosi,
episcopali (in signuni praerogativae episcopatiis Bam- siiis distincli crucibiis; et primi qiiidem PP. Cap-
bergensis gaudentis Pallio, et Rimiano immediate pucini, tum PP. Carmelitae, deinde PP. Franciscani
Pontilici subjecti). Tum ad sacristiam deductus Epi- post PP. Dominicani, ultinio PP. Benedictini de
scopus, pontificaliLiis pro summo Sacro celebrando monte S. Michaelis, quibus, in signum imperatoriae
paramentis ibidem induitur ; et Sexta subinde tinita, a S. Henrico factae fundationis, sceptrum praefertur
e sacristia progreditur ordine sequenti. argenteum cum crucibus diiabus argenteis.
101. « I" Praecedit ifidituus in siiperpelliceo, sce- {O:'}. « Sequitur hos denuo adiluus ecclesiae cathe-
ptrum praeferens argenteum. 2» Sequnntur bnnc dralis in superpellicco cum sceptro argenteo ; deinde
acolythi qiiatuor ciim thuribulis duobus et naviculis vexilladuo candida, post qiia> cruces dua> argenlea»,
totidera. 3" Acolythi quatuor alii candelabra defe- deportatae a duobus canonicis domicellaribus, primo
rentes cum cereis accensis, unaque deducentes in residentibus in cappis tum duodecim in palliis ce- :

medio canonicum cathedralem, pluviali indutum, nileis fratres, ut vocantur, sedium, et quatuor fratres
cnicemque praeferentem. Succedunt canonici duo eqiiitiim Jaici sunt pra^bendis laicalibus gaudentes)
 UENRICl IMPERATOlilS 180
,79 S.

A derio vrtnerationem sancti imperatoris, de hac patria

hos excipiunt DD. vicarii ecclesiae cathed. nec non
canonici trium ecclesiarum collegiatarum scilicet : adeo praiclare meriti, aliquatenus.iugendi et poten- ;

ad S. Jacobum, ad S. Gangolphum, ad S.
Stepha- tem intercessionem hujus Sancti cujus sacratissi-
num. Succedit Reverendissimum capituhim cathe- mum corpus penes se habent, speciuli aliqua devo-
statufe in feretris dfcportatffi a di- tione promerendi. dBlegerunt sibi aliquot dies infra
drale. Sequuntur
Ordinum Religiosis in Dalmaticis primo Octavain, quibus =acr ira sepulcrum, ritu supplican-
ver.sorum ;

crux pretiosa, de qua supra, a quatuor ex Ordine tium adirent, et Sancti patrocinium, junclis animis
ac vocibus implorarent. Die uno prodiit sodalitas
RP. Cappuc. -2. Slatua S Gregorii a quatuor es Or-
Statua Cuneguudis a qua- .\ugelica, qiu-e tres Gramiiialicai classes complecti-
diue PP. Carmelit. :(. S.

Francisc. Stalua S. Henrici a tur. Altero sodalitas iMedia, quain Poetae et Rhe-
tuor ex Ordine PP. 4.

quatuor ex Ordine PP. Priedicator. 5. Statua B. tores constituuut. Tertio .Major, qoae et Acade-
Virginis a quatuor ex Ord. PP. Benedict. Intercedit mica dicitar, in qua Philosophi et Theologi locum
chorus musicalis iiistrumentalis, tum chorus alius habent.
juveiium scenice vestitorura, refLTenliuin angelos llW. >i Quolibet ex his die coQstituto, sine lectio-

cum cymbalis. num dispendio, tempore ordinarice sua*, Missse, pro-

KMi. Sequuntur deinde duo presbyteri in pluvia-
<
cessit e gymnasio, ac ordine composito, secuta suum
libus, portanles librum Evangeliorum et stolam pro devotum litaniarum concentum, ad
ve.xitlum, inter

cantandis iu de-ignatis stationibus Evangeliis : tum ecclesiam cathedralemprogressa fuit ubi compul- :

aculvthi duo portantes candelabra cum cereis accen- satione campanarum, et ad introitum portae, asper-

sis. Succedunt qiiatuor in dalnialicis, cum naviculis sione aquae lustralis, ab admodum reverendo do-
et thuribulis, Sanctissimum continuo incensantes. mino subcustode excepta fuit. Inde ad aram et sa-
Post quos subdiaconus, et diacouus, ac tandem sub cram Tumbam prostrati, accepta benedictione san-
baldachino Reverendissimus eculesiie cathedralis de- ctissimi Sacramenti, audiveruiit Missara ;
j[sub qua
canus portans Venerabile Sacramentum, cujus utrim- Ofticium de S. Henrico, alternis versibus, prcEeunle
quelatus stipant Episcopus el Prsepositus ejusdera praeside, alta voce recitarunt. Post consecrationem,
ecclesiae cathed., candidis facibus instructi. Cingunt perantiquum ac devutum hymnum de eodem Sancto :

haldarhinum octoiii juvenes, faees ilidera praeferen- Laudct omnis spiritus Christum, qni divinitus, etc,
tes, nec non tribus machanica pistorum cum suis intersonanteorgano, decantarunt, ac demam devotio-
candelis majoribus. Sequuntur deinde domini sta- nem suam, ilerata Christi eucharistici sibi bene pre-
lus sEecularis, nobilitas aulica, tum DD.
C cantis adoratione concluserunt.
consiliarii
Celsissimi, et reliqui ex 110. « Parentes hac liberorum, erga Sanctum Im-
diversis dicasteriis suo
ordiiie officiales, populo ac plebe cetera agmen peratorem, pietate delectali, egeruut ut sodalitas ,

cKiuJente. civica simile venerationis obsequium memorato

107. Subsistit processio in stationibus quatuor,
c(
sancto Patrono exhiberel quo et insigniter praestitit ;

quarumprima habetur prope ecclesiam PP. Cappu- Duminica infra Octavam, numerosissimo dominorum
ciuorum, allera in ecclesia paruchiali S. Martini, ac civitim comitatu. Exceilentissimus dominus deca-
lertia in foro prope ecclesiam PP. Societatis, ubi uus, perspecta hac Bambergensium in cultum S. Hen-
cives in armis comparentes, atque in cohortes qua- rici propensione, sapienter illa usus fuit, ad festivi-
tuor distinctas partiti, processionem excipiunt, quse tatem OctavjE sancti Imperatoris etiam post meri-
adecclesiam cathedralein revertens, stationem quar- diem qua par est, devotione celebrandam atqiie
ea,
tam et ultimam aglt in areapatenteante aulam Prin- optinio tine concludendam. Consueverant hactenus
cipis, ubi denuo duaecohurtes civiumalia; consistuut, Bambergenses, pnst exantlatos mane in adornanda et
cum quibus sese quatuor illae conjungunt, ut postea peragenda processione labores, tempus pomeridia-
festiva bombardarum explosione, ad Evangelium et num dare animorum relaxationi, invisendo amicos,
elevationem sumrai Sacri augeant solen- ^ vel exspatiando in hortos et viridaria.
repetita,
nitatera ; quod idem Reverendissimus D. decanus
Ul. " iNe igitur particula hujus bonae diei absque
celebrat, et data sub fiuem benedictioue
solenni spirituali fructu, et publica veneratione sancti Pa-
cura Venerabili, festivilatem antemeridianam con-
troni praeleriret, laudatus Excellentissimus operam
cludit. M
dedit, ut laus Sancti nostri a juventute, ex omnibus
Incremenlum anni hijus mdccxxhi.
§ III. catechismis et scholis trivialibus totius urbis collecta,
108. Hactenus stabilitas el coustauti^siiiia in saii- demum perliceretur. Itaque, praevia invitatione, nu-
ctissimuTi Patronum Ordiiiuni omnium Barabergen. merosissima juventus, una cura scholarum praesidi-
sium, utpute pientissimorum clienluni, veneratio,
cui bus, a meridie congregata fuit in templo Patrum So-
ciimuliiranovumhocipsoanno accessisse intelligesex cietatis Jesu,ibique adornata processio, quae longa
adjnnctis Poltiivii litteris, quas his etiam describo.
serie,pulchroque ordine, inter pios cantus pervenit
Sic hdbet . Hic cultus Henrici
: S. hactenus usita- ad eccle.siam cathedralem sub finem Vesperarum. Et
tuset ordinarius Hoe anno Mncr.xxMi Congrega-
fuit.
quiajussu ejusdem excellentissimi Doraini, e calhe-
liones. qna> in AcademiaBambergensi, sub directione dra promulgatum fuerat, post Vesperas non solum
P.ilrum Societatis Jesu iiistituta sunt. accens* desi- illuc ducendam processionera parvulorum, sed etiam
 181 ACTA. 18-2

ibidcm linl^cndiini conciono panopyricam de S. Ilen- A li) Kl voluntate labiorum ejiis non fraudasli euni,
rico ecclesia jani erat liuminibn!) omni statuex 1'salm. XX.
graduque ita referlH, ut processio locum illi non re- ORATIO.

periret. Dcus, iutegrilalis amator. ipii ad commeudandam

112. « Apertus tamen fiiit illi transitus curam sa- omni bominuui genen castimouia; amabilitatem, il-

cra TuMiba, ul (jnivis parvulus, salleni devota revc- lani etiam in .Vugiisto H. Ilenrici conjugio emiuere
ruDtia, sanctuni suum Patronum vener^iri putuerit. spectabilem voluisti ;
jira^sta quujsumus ; ita nos-
Dicta subinde fuit panegyri, in qua ecclesiastes, et ejus precibus cffilestium dclitiarum aulidoto pra;mu-
occasione plurium supplicalionum, qnas Hambergeu- niri : ul omnia prorsus terrenaj corrnptiouis vulnera
ses, per bujus Oetaviu decursnm,ad sepulcrum s.Tucti nesciamus. Per Dominum nostrnm Jcsum Cliristuni
Henrici instituerunt, et nunc pueri ulluno coinple- lilinra luum, qiii tecuni vivit el regnat iu unitale
yerunt, gratiose adduxit processionem illaui menio- Spiritus sancli Deus per omnia sa-cula sieculorum.
rabilem, in qua ilidem pueri olim in Apulia, ex Amen.
urbe Troja arctissime obsessa, supplicabundi pro- AD LAUDES.
gressi sunt ad castra irati Imperatoris, eumc|ue ad ^ Deus in adjutorium, etc, ut supra.
miscricordiam, ut urbi jam ad extrema deducla? Hi/mnus
parceret, inllexeruul, etc. Tota fesli\itas decauta- 1 14. Suprema curarum, Tibi,
tione hymni Arabrosiani el solenni beuedictione san- Virtulis ardor, Iraperi
clissimi Sacramenli comlusa fuil cum magua con- Frenum capessenti fuit :

solatione totius urbis, exultantis ob notabile incre- Henrici, Bojortim decus.

mentum cultus sui sancli Patroni. « Agnata, Te, devolio
.\d vota tinxit cwlitum,
§ IV. Innavatum de S. Hcnrico pietatia Of/icium, piv
honore et amore sancti Htnrici Romanorum Impe- Virum secundum cor Dei,
ratoris, Hungarorum Apostoli,Imperialis episcopa- Ejusque factum nulibus.
tus Bambergensis Fundatoris et Patrnni, anno Hoc nomen indeptuai Pii :

UDcLxxuL permissu Superiorum Bamtiergx editum :

Hoc lempla mille condita :

Hunc ad renovandam devotionem ad tuindcm San-

ctum ibidem recusum. Ti/pis Georgii Andrese Gert- Hoc ipse signis militans
ner, Reverendissimi Capituli Typographi. mdccxxui Teslatur, a;ther, sub tuis.
Noslras protervas .Nuraiui
AD MATITINLM.
C Subesse mentes impetra.
Pater noster, Ave .Maria.
Devolionis vinculis
^ Domine, labia mea aperies, Tuos clientes mancipa.
^ Et os meum annuntiabit laudem tuam. .4ntiph. Quasi sol refulgens, sic ille elfulsit in
y Deus in adjutorium meum intende ; domo Dei, et quasi flos rosarum in diebus vernis, et
fi; Domine ad adjuvandum me festina.
quasi lilia, quae sunt in transitu aqua», et quasi tbus
Gloria Patri et Filio, et Spiritui sancto : Sicut erat redolens in diebus aestatis. Eccli. l.
ia principio, et nunc et semper, et in saecula siecu-
y Inveni David iilium Jesse, virum secundum cor
lorum. Amen. nii'um.
Hymnus.
il Qui faciat omnes voluntates meas. .\.ct. ii.

1 Virum, canamus, gloria.

13.
oR.Mio, ut supra
Recteque factis inclylum, AD PRIMAM.
Bellique pacisque artibus, Deus in adjutoiium, elc.
^
In sanctitate deditum. Hi/mnus.
Henricus es, virtutibus 115. Firmare progressiis thronnm.
Mundi revellens cardines, "
Jubere cura primis TLbi,
.\ugustiorque siderum Et imperare gestiens,
Premens snperbos ordiues. Clementiam duceni legis.
Tibi senatus caelitum Christianum principem I

Decernit orbis purpuram, Cujus sitivit hostium

Tantam a Beatis mentibus Nunquam cruorem sobria,
Princeps inisti gratiam. Rectique servans purpura.
Te saepe Regem muncupal Victas manus infantia;
Prseceptor, et reconditis,
Patrum precanti noxias,
WollTgangus idem syllabis,
Promptusque mites, cladibus
(Post Sex) futurum nuntiat. Dare aemulorum, lacrymas.
Antiph. Praevenisti eum in benedictionibus dnlce- Te deprecamus obtine ;

dinis, posiiisti in capite ejus coronani de lapide pre- Nobis potentem vindicis
tioso. Psalm. xx. Kbimnice, suiqiie compotem
Desiderium cordis ejus tribuisti ei : Irceque mansuetudinem.
 t8i
S. HENRICI IMPERATORIS
183
sanctum fecit il- A Hymnus
Anliph. In lide et lenitate ipsius
118. Jam Te caducis eminens
omni carue. Ecdi. -xlv.
lum, et elegit oum ex
David,
Coromeudat astris Spintus :

f Memento, Domine. Liberque, ferre compedes

Psat. c.\.\xi.
^ Et omnis mansuetudinis ejus. Opum profanas nescius.
ORATio, ut supra.
Naia ccii-us omnes imperi
AU TERTIAM. Numinis profunditur,
In
f DeD.sinadjutorium,
etc.
Divumque cultum vertitur,
Ilymnus.
Christique cedit usibus.
IIG. Pium perinde pauperes.
Hiuc unus lieresscribilur
Reique, natum, publicse
Ex asse : coelo conditur,
Plebs sensilimbecillior :

Ubi voluntas ligitur,

Sibique de caelo datum.
Omnis facultas regia.
Orbce palronum dictitant,
Quo transtulisti miiiiera,
Patrem pupilli : le duce
Henrice, nos potissimae,
Se ca>cus ire clamitat, I

Tuos clientes, subsequi

Claudusque Te niti pede.
bonis, roga, substantia.'.
Oliva nullis dexteris
Antiph. Hic vir despicions mundum, et terrena
Non carpta, non large ferens
Iniimphans, divitias caelo condidit ore, manu.
Opem fuisti ; ditior,
^ Justum deduxit Dominus per vias rectas.
Cum pauper a\ifert omnia.
B) Et ostendit illi regnum Dei. Sap. x.
Quanto poli, beatior.
0B.\T'0, ut supra.
Jam gaudiis perfiinderis.
Tanto tuis profusinr
AO VESPERAS.
Indulgeas Te subditis. ^ Deiis in adjiitorium, etc.
Hymnus.
Antiph. Oculus fui c«co et pes <laudo, pater eram
119. Quid, quod litatis omnibus
pauperum causam. quam nesciebam, diligentissime
:

Rebus, polo, lliientibus,

investigabnni. Jo6 xxix.
Stabilita sunt bona illius in Domino, Luctatur ipsis egredi,
f
^ Et eleemo.synas illius enarrabit omnis Ecclesia Mens alta, terrae linibus ?

Sanctorum. Eccli. xxxi. Q Calcare fastum sa-culi

oRATio, lU supra. Henricus ardet, jam satur

Luxisse, lumen condere
AD SEXTAM.
Lucerua Cliristi quseritat.
f Deus in anjutorium, etc.
Mutare pannis purpurain,
Hymnus. Claustrisque sacris curiam :

1 17. Auguslus esse noa minus, Ni sidus orbi subtrahi

Henrice, quam vis dicier :
Vetet Creator sideris.
Clerus coronam gloricP, Hoc mentis altae Spiritus
Civi<!que nectit hanc tihi.
Tentare da prcPcordia,
Dum Conjugem das Hungaro Deusque meutem gratiae
Rcgi, sororem Giselam,
Vigore in astra siibleva.
Rpgni nova propagine
Antiph. E^istimo omnia detrimentuin esse propter
Malrem, beas, Ecclesiam.
eminentem scientiam Jesu Christi Doraini mei :

Augustus atque Apostolus, propter quein omnia detrimentum feci, et ar-

Quam rara jungis nomina :
D bitror ut stercora, ut Christiim iucrifaciam. Phi-
Kasces el Evangelion,
lipp. iii.
Virtutis altse stemmata.
t Iste estqui contempsit vitam mnndi,
Adangeat nostris lidem,
K| Et pervenit ad gaudia regni.
Ut Christus author, cordibus,
0U.4T10 ut, supra.
Et inlideles Pannimura
COMPLETORIUM.
Propulset, ora, linibus.
t Converle nos Deus salutaris noster.
Antiph. Beatus iste Sanctus, qui confisus est in
Et averle iram tuam a nobis.
lit

Domiiio ;
pra-dicavit pra?ceptum Domini, constitutus
V Deus in adjutorium, etc.
cstin monte sancto ejus.
Hymnue
> Quam speciosi penes Evaagelizantium pacem.
120. Mirare tandem Caesaris
11. Evangidizanlium bona. Rom. x.
Ad usque lethi limina
OBATio, ut supra.
(Quod integrarum mentium
AD NONAM. Caeli, obstupescant, agmina\
> Deusin adjutorium, etc. In vase carnis lictili
 ;

183 ACTA 186

Intaminatum spirilnm A Oratio truncata :

A ooiijugali viiioulo SextiH aniiiis volvitiir,

Corruplionis nescium. Et problema solvitur

Itaro lldeni mirasculo Corona diipiicata.
Suprema vox u-pri facit : Purgatiiracriminis
llabfte vdliis Virgineni, Notam, Virgo Virginis
Qiiani rai Hi'<listis ConjuRcni. Vendicat pudorem ;

Virtiitis OMPtnpli, Deus, PiirKHt adiilliTium,

Tanlffi tralii fragrantis Ignitorum vomerum
Juugique, priesta, liliis Non scntiens calorem.
In sempiterna gloria. In Cassino monte curam
Antiph. Hic est, tiui nescivit thorum iu delicto, Benedicti. post pressuram
habcbit fructum in respectioiie animarum sancta- Longam sentit calculi,

rum. Snp. iii. Queui, duui misquam sit conlactum

f Jiistus germinabit, sicut liliiirn. Corpus, tamen inde tractum
|{
fij Et llorebit in selernum ante Dominum. Admirantur singuli.
onATio, ul sttpra. Angelus fortis raililat in castris
COM.MENDATIO. Victor victorem gloria coronans,
Snprerae regnorum Parens,
lil. Hoste fugato.
Per quem potcnles imperant, Precibus crebris instat alienis
Da, quod precamur subditi Curis vacuus, Deo vacans saepius
Sui per acia Principis. Orbe pacato,
L't qiias in illo calicse Duni migraret e.x hac vita
Virtutis excellentias Finem rei eremita
Verentiir, ad^lant tangere. da^mone
Didicit ex :

Vel aeniiilando liiiihrias. Nil inventum morte dignuni,

Ciim flamraa nos cupidinis
Telo sagittat igneo;
Cum noxisp libidinis
Videbis cestro percilos;
Lbi pudici Principis
Sonare nomen audies
Pie vocalum, menlibus
Exesse llammas imperes.
Sit swculorum gloria
Tibi Pater cum
Neqiie fuinum, neque lignum
Nhil hominis in homine.
Talis Christo deservi\it,
C Talis Christo vivens vivit,
In seterna patria.
Servus tuuset Amicus
Tua, Deus. nos Henricus
Consuletur gratia.
^ Ora pro nobis, sancte Henrice,
Filio, B) L't digni efticiamur promissionibus Christi.

Et Spiritu, qui virginum OREMLS.

Est caslus hospesmentium. Ex Romann.
Breviario
Hic notulx inseruntur ad explicanda nonnulla qux Deus qui hodierna die beatum Henricum, etc.

in prwcedentibus obscuriora videri possent : at nos eas OR.^TIO.

prxlermisimus cum omnia superius saiis explanata sint. Ex pruprio Bambergensi.
Siquunlur libelli reliqwi wl S. Henricum spectantia 123. Deus qui beatum Henricum post terreniim
HYMNLS ANTIQLUS imperium insignitiim (cthereis sedibus coUocasli :

DE S. UE.NRICO. ij tribue, qusesumus, ut quein signis mir.iculurum cla-

Ejc Missali Bambrrgensi. rere cernimus, eumden iniercessurem in augusliis
122. Laadet oranis spiritiis sentiamus. Per Dominum, etc.
Chrislum, qui Jivinitus DE SANCTO HENRICO.
Coronavit gloria Ex Annalibus Bambergensibus apud Gretserum,
Cloriosnm Confessorem pag. 420.
Quem Fatronum et Aiictorem 124. Eia germen Saxonum; culmen Bavarorum,
Haeccolit Ecclesia. Palatinorum Rhenihonor; decus Germanise; Imperii
Homo vetus iii peccatis gloria; Ecclesis singiilare ornamentum ; et totius

Primam stolam novilatis orbis stupendum miraculum: Sacratissime Impera-

Recipit cum annulo. tor Heinrice; te diligentes inluere; et fac tuis meri-
Quisquis niente puriore tis et precibus; lieri mereantur vir-
ut tui cultores
Plaudit manii, psallit ore tutum tuarum pro posse imitatores quatenus vesti- :

Digne Dei famulo. giis tuis inhajrentes, gaudeamus hic tuo semper pa-

PosT Sex) legens dubitat trocinio, et tandem beato in ca>.lestibus tuo consor-
Rhx, quem seusum teneat tio. Amen.
 HKNRICI IMPERATORIS 188
S.
»87
Bambergaj anuo mdcliv ecclesia Reveren-
VERSUS GOOEFHIDI VITERBIENSIS 121». I'

doruin Patrum Cappucinorum sediUcata esl in hono-

I)E S. HENBICO, IllCTO CLAL:DO.
rem SS. Henrici et Cungundis, quam eodem anno
|2o. Henrici Claudi meritum solenniter audi, Reverendissimus Doniinus Joannes Mekhior episco-
laudi
Cui decit applaudi, cujus metra porrigo
:

pus Duinitioplitanus et suffraganeus Herbipolensis,

Sumptus ab arce soli, regnat in arce poli xxviii Junii, soleuni rilu, sub eorumdeni Sauctonini
Conjuge Virginea Virgo permansit etille
patrocinio dedicavit.
Catholicas dedit ecclesias iiumero quasi mille; 130 « Bottensteinium, quae est urbs dioecesis Bam-
Pauperibus, viduis, spes, via, vila fuit, bergensis, sita in nionlanis versus Voitlaudiam, ha-
Nunc et in altaria sua cernimus ossa sacraii, bet extra muros sacellum S. Cunegundi virgini,
More salutari solennia digna parari; ejusque sancto Conjugi dicatum; in quo, ut conslans
Corpora debiliiim plurima sana dari. sermo a msjuribus acceptus testatur, contigit res
I2t). De hoc Viterbicnsis metrim encomio,
prxcijiyui
memorabilis, hic noa reticenda. Cum enim Hussita;
S. Henrici virlutes comi>lexo, meminimus
supra in
anno mcdxxx, vastata Voitlandia, captis quoque cj
Commcntario prsevio nnm. 70, ubi de S. Ueinrici vir- incensis Culmbachio, et Barulho, in montanam dio;-
ginali castitate in matrimonio servata egimus, huc u
cesis Bambergensis regionem, parlitis agminibus, se
lectorem remittentes ad ipsa auctoris verba, quibus
infunderent, et inobservati Bottensteinio immine
etiam singulare istud sanctissimi Imperatoris decus
rent, subito in sacello SS. Cunegundis et Henrici
vindicuvimus. Suyycsta quidcm fuere nonnulla spec/an-
editur insuetus campanarum sonitus, quo exciti in-
tia ad ostensionem reliquiarwn Bambergensium, quot
colae ad sacellum convolant; fores clausas, nullum-
septenniis celebrari solitam verum cum hxc alibi salis
;

que vestigium hominis ullius, qui campanas cora-

communia sint, nec magis ad sanctos Conjuyes, quam
puUare potiiisset, reperiunt. At simul hostilem lur-
ad alios Sunctos perlinere vldeantur, non fuit operx
mam prope adventantem conspiciunt nioram per- :

pretium de ea re pluribus disserere malui toti tracta- :

brevem quidem, sed admodum opportunam prospi-

tioni coronidem imponcre, paucis enumcrando tem-
ciendi rebiis suis nacti, propere se tam in urbe,quani
pla et sacella, m sanctissimorum Conjuyum hono-
in adsito fortalitio ad vim hostilem propulsandam
rem erecta, quse Fotluvius in hunc modum reccn-
comparant atque ita funestum excidium, quo com- :

suit.
oppida et pagi misere tunc
plures UnitimcE urbes,
g V. Templa et sucella in honorcm S. Henrici et
S. Cunegundis crecta. prxtei' illud de quo superias
perierunt, ope suorum Patronorum tutelarium felici-
num. 18 mtcr miracula. C ter evaserunt. In cujus beneUcii perennem gratam-
127. « Pragae visitur insignis ecclesia S. Henrici. que memoriam, quotannis, e templo parochiali ad
quam in honorcm hujus Sancti Carolus IV Imperator dictum sacellum supplicatio instituitur.
et Bohemorum Rex anno Mcccxxxiii, cum adhuc esset 131. " In Stiria ad radices Piri montis visitur sa-
marchiu Moravia», et Bohemia; gubernator, a-difica- cellum in honorem S. Henrici Imperatoris, a Fride-
vit, et in parochialem erexit, qua; hodiedum est ex rico ab Hiilfses episcopo Bambergensi constructum
primariis Neo-Pragae basilicis curatis, compluribus circa annum mccccxxxvi. »

mstrucla fundationibus, praesertim pro alendis musi- 132. Reddo fideliter accepta, quibus quod modo
cis servitio lempli deputatis. addam, nil superest : confidere ausim, ex dictis perspi-
128. (I Ecclesia parochialis Burckunstadii, qua! est cua csse omyiia quse faciunt ad sanctissimi Imperato-
urbs difflcesis Bambergensis, jam ante aliquot sse- ris ejusque pienlissimorum clientum commendationem.
cula est dedicata S. Henrico Imperalori, cujus pa- Videatur Vita Dilingana cap. xxxiv, pag. 161.
Irociniiim quotannis solenniter celebratur.

AD ACTA SANGTI HENRIGI

A DD I TAMENTU M
rMonumcnta Gcrmanis historica, Script.tom. IV, pag. 816. « _ Aliam de S. Henrico ejusque conjuge
Cunegunde historiam Vits sancti imperatoris subjectam, a nescioincipientis satis luculenter quo saeculi xm
scriptam, sed fabulis plenam, tanquam librum iii exbibet codex bibliothecae senatus Lipsiensis num. 194,
memb., sa-c. xiii, a viro cl, Naumann, bibliothecae prajfecto, summa diligentia in usus nostros exscriptus,"
inquit (',. VVaitz, in pra^fatione ad S. Henricum.)

I. Secretum rcgis celare bonum esse, opera vero ejus coujuge sed virgine luce clarius cognovimus, ad
Dei enarrare honorilicum esse, Psalmista nos am- gloriam Dei qiii operatur in sanctis suis, licet in-
Dionet, dicens Laudate Dominum in sanctis cjus
:
culto, vero tamcn sermune propalare proponimus;
(Psal.ct, 1.). Igilur ea que de glorioso imperatore quod in eoriim legenda deesse videtur, hic plenius
confessore Christi Heinrico, vel laudabili et gloriosa inveniatiir. Si quis scire desiderat, cum beatus
I«!t ACIA. ADDHAMKNrUM. 1!MI

Christi coiifessor et beata Cuiiegiindis, antequuin A — nam ulroque jam fuerat orbata parenle , de
cooveoirent, votum continenlie virginalis Deu iii nuptiis secum cepenint traclare. Enimvero pudicis-
udorein suavitatis oplulissent, quare postmodum siina, cui luiige niens erat ali.i, audicns de nuptiis
coiijiigile matriinoiiium conlraierint, lianc sciaiil secuiii Iract.iri, cepit inestiinabiliter conlrist.ire et
esse causam. C.uiii t.iiiia incliti principis ubi<|iio di- toto nisu reluclari, utque pre trislitia exitus aqiiarum
vulg.iretur, et hostes lidei per eum jugo C.liristi deduxerunl ociili ejus, qui.i, qiie regcm angelorum
sabderentur, ecclesie nove coastrucrualur et pri- jam sibi sponsum elegeral, regi Romanorum licet
milus destriicte reedilicarentiir, atqiie sicut imber inclilo nubere recusabal. Propinqui vero ejus arbi-
lemporaiieiis terramsoji-t irrigare, sic iste impL-rator Irantes, ad gloriam et magnuin decoreni suo prove-
gloriosus vicloriusus rein puhiicam augeret el exal- niregeiieri, si siia cunsanguinea Uuinano coiiregnarel
taret, universitas |iriiicipum ejus glorie congaudebat, imperalori, coiiturbatam eam blaii.ticiis deliniebant,
hdbundaulia pacis, qua per eum fruebantur, applau- et ut imperaluri tam glorioso niibere non recusaret,
debant. Proinde, si possible foret, jugiter eum re- immo gralaiiter id faceret, inlerdum consiilebant et
guare Sed quia id hum.ina conditio non
volebaiit. consiileiites attentius obsecrabant. Inter hec virgiais
palitur, sollerlia principum rei piiblice in poslerum aiiimus variis cogitationiim lluctuabat motibus ad
prospiciens inclito iniperatori suggerere studebat. instar navis, que iii salo posita validis circumfertur
ot ud propagandam sobolem uxorem duceret, ut, tlatibus veiitoriim ; sed landem anchoram spei sue ia
virtuoso imperatore viam iiniverse carnis iugresso, suam sedulis precibas
diviuo ligens aiixiliu, salulem
virtuosa nichilominus proles hereditario jure guber- commendabat Domino, sperans indubitanler, quod
nacula regni susciperet et paternam emulans virti;- ipse, cui subest cuni voluerit posse,etiam inconjugio
tem virtuose gubernaret. Sed et Christi confessor, sibi posile tlorem [ludicicie sue, ne marcesceret,
voti siii non immemoret castilatis amator, principi- posset conservare. Ilac spe liduciata virgo pruden-
bus uxorem ducere sibi suadentibus uun facile po- tissima, propinqiiorum suorum voluntati, licet non
terat acquiescere. Illis aiitem oportune importune animo volenti, se tradidit. Igitur principum legati

suggerentibus et suggereudo monenlibus, et, si non siiper his letati novam sponsamcummaximo tripudio
consenliret, eum reguo privare volentibiis, licet suo deferebant domino, quam propinquis et ainicis
egre, coactus est consentire, sed Lleum, apud quem prosequentibus, in comitatu ejiis iacta est non mo-
nichil est impossibile. gemilibus iuenarrabilibus exo- dica turba. fniversis itaque principibus facta est

ravit, ut sic ordinaredignarelur, ut et volunlali prin- inestimabilis e.xultatio de regis et regine conjugio ;

cipum satisfaceret el tamen continenlie voium in- C sed frustra. Non enim, sicut speraverunt, more car-

violabile conservaret. Itaque propiciiis Deus, qui ualium nupserunt, sed virgines permanserunt. Cum
piis supplicationibus semper presto est, desiderium autem episcoporum benediclionibus lirmati secreta
anime ejus ei cst dignatus Iribuere. Rex vero sperans thalami recepissent, spousus pudicissimtiscum spon;a
in Domino tale responsum dedit principibus Vestre : iiichilominus pudicissima non sine verecundia ex-
iiuidtm voluntati paratus sum obtemperure, sed nul- orsus est tractare de pudicicia. Ex katiunduntia eJiim

lam non regie majeslati condignam in matrimonio cordis os toquitw. Ilaque prorupit in hec verba :

mihi volo consociare ; sed et hoc ipsum illurum cum- Sponsa mea carissima, notum tibus sit, quod amorem.
misit providentie. Hoc promisso pii regis gratanter quo carnales conjuges mojime uekctantur et mutuo
accepto, vehemenler gavisi sunt principes universi ; sibi consociantw, nunquam expertus sum, sed nec
multa satagebant deliberare diligentia, quam ei ma- experiri volo, quia celibem vitam elegi et Itoc voto Do-
Irimonio copularent, nec lanien aliam reperire pote- mino Deo me jam ,dudwn obligavi. His auditis, regina

rant, nisi quam ante tempora secularia divina preor- gloriosa virgo beata inestimabiliter est exhilarata, et
Erat autem apud Renum pa-
dinaverat prescientia. ardenter cepit amare sponsum, cui etiara lale dedit
nomine, habens conjugem Hedewih
latinus Sifridus responsum Verbum tuum, domine, mi rex, in corde
:

vocatam, ambo quidem clarissinio genere specta- meo dulce est super mel et favum, et propositum cas-
biles, utpote de nobilissima descendeates augusto- titatis beneplacitum est spiritui meo, et si michi detw
rum prosapia, multis etiam divitiis insignes, et quod optio, multis preftro regnis. Sam et ego volum virgi-
laudabilius est, virtutibus operam dantes. His in nitatis mee Domino quasi munus gratissimum me
primeva etate nata fuit lilia, que fulsit velut gemma fateor optvlisse, quam si quis michi subripere presu-
aaro superaddita, dum preclarior preclaris liec ac- meret, quod absit, iram superni judicis incurreret et
cessit atlavis. Erat enim venusta facie et oplimis eternam dumpnationem inciderct. Rex vero letatus in
oraata moribus, precipue vero in ea primatum tenuit his que dicta sibi sunt, et quia consimilem res omnis
pudicitia. Nam. ut superius dictum est, virginalem amat, virgo virginem, caslus castissimam casto
contiaeatiam Deo devota devoverat. Proinde cuai cepitamore complectiet manum ipsius candidam sue
esset tam genere qiiam moribus nobilis, nec alia imponens manui. bis verbis est eam allocutus :

inveniretur ei similis, iuclilis placuit principibus, ut amica mea, sponsa m-a, immaculata mea, revera Do-
hanc polissimiim imperatori glorioso legitimo con- minus est in medio noslri, qui nos unius voluntatis e
jangerent conubio. Igitur missis honorabilibus le- propositi i/j suo nomine fecit convenire, qui est rofu-
gatis ad ipsam vel ad propinquos vel ad amicos ejus gium nostrum et virtus. Cnanimi cmsensu jam ips
 S. HENRICl IMPEKATORIS "«
I!M

qmd propter ejus A castitatem omni vite sue tempore et abslinentiam

nos ipsos oifcramus
„ poUicmtes,
.

nostre celibem vitam du-

sumoiopere studebant conservare.
amorem omnibus diebus vite
2. Qualitcr ceperit claudicare. Si (GG) quis vero scire
camus : et hoc tibi pnlliceor sub testimonio Christi,
semper honorabo desiderat, quare gloriosus iste imperator claudica-
quod te ut imperalriccm gloriosam
corpus amabo, fedus conjugale tecum verit,cum primum toto corpore sanus fuerit, hanc
et ut proprium
licet amore carnali te numquam causam esse noverit. Cum tempore quodam venisset
firmilerseroabo, e/
caritati de amoreconju- in Apnliam pro disponendis rei publice negociis,
contingam, nichil tamen tue
caritati congruo minuam, sed tc pervenit in montem Garganura, in cujus crepidine
qali vcl honore tue
amaho et in omnibus ho- sita estcivitas et in latine montis in rupe concava
pre omnibus, ut justum est,

inter eos perdulcia extat basiiica non ab hominibns fabricata, neque per
vorabo. Cum hec et his similia
colloquia, factus est ignis ex- bominem dedicata, sed operalione divina vel virtute
vicissim haberentur
mirabiliter extructa, divina etiam benedictione ve-
estuans in cordibus eorum ipsonim mutuo se
vehe-
spiritus et idem fervor nerabiliter consecrata. Hujus basilice patronus extat
menter amantium ; nam unus
caritatis erat in eis. Enimvero superfluum estimo, Michael archangelus. In hac etiam ecclesia qualibet

describendis regalibus nuptiis diu detineri,

presertim ebdomada cantus angelicus ab his qui digni sunt
^
Hanc itaque basilicam orationis
cum quilibet facile possit conicere, quod eedem audiri perhibetur.
prout regiam decuit causa cum ceteris Christi fidelibus vir Deo devotus
nuptie cum magna liberalitale,

excellentiam, sunt sullempniter celebrate, episcopis est ingressus. Cumque laudes divinas inibi celebras-

honorabilibus et totius regni principibus cum mulla sent et vola precum suarum cum multa devotione
devotione concurrentibus, innumeris etiam personis Deo reddidissent. tempus jam aderat, quo celestis
utriusque sexus et dignitatis ad regales
diverse exercitus ad laudes Deo persoivendas templum hoc

nuplias invitatis. autem in libris sacris non

Licet sacrum fuerat ingressnrus. Itaque cum omnes egre-
legerimus, audenter tamen afflrmamus, quod inter derentur, et si qui moram facerent, exire compelle-

ceteros hospites honorabiliores invitatoshospes unus rentur, vir sanctus poslulabat ut ei facultas intus

prestantior omnibus invitatus sit, scilicet Yirginis remanendi concederetur. Igitiir omnibus egressis,

Filius, qui primitus ad nuptias aque liquorem in vi- solus ipse, sperans in misericordia Dei, inibi rema-
nigatissimum converterat saporem. Et quidem ipse nere presumpsit, et preces precibus continuavit et

licet visibiliter in propria non alfuit persona, in genuum flexiones iteravit, et modo multis lacrimis

menbris tamen suis licet ultimis eisdem intererat divine se commisit clementie, modo animam suam
nuptiis, in quibus etiam optimis dapibus est optinie C lieato Michaeli archangelo cum multa supplicatione
refectus. Ipse enim dicturus est Quod uni ex mi- studuitcommendare. Cum pura pii regis oratio sicut
:

nimis meis fecistis (Matth. xxv, 40) et cetera. Enim- incensum ascenderet coram Domino, Deus Israel,
vero imperator gloriosns inclitam imperatricem qui in sanctis suis semper est mirabilis, mirabilem ei
regni sui vel thalami consortem in omnibus, ut de- dignatus est ostendere visionem. Vidit enim angelo-
buit, honoravit, et ad ipsius nutum universa regni rum multitudinem copiosam ad instar solis splendi-
disponebantur molimina, et ipsa nobilissimus flos dam templum sanctum ingredientem, ex quibus duo
mationarum et omnium mulierum speculum claris- principale soUetijpniter adornabant allare. Deinde
simum varia virtute decorata ad instar sideris ra- vidit alias celestium virtutum cohortes innumeras in
diabat. LU autem beati conjuges isti facilius in similitudine fulguris coruscantis fulgentes et quasi
conspectu hominum simularent se habere conju- primatem suum cum gloria maxime deducentes ; nec
gium, secundum nioreni carnalium in uno pausare dubium, hunc fuisse archangelura celestis mililie
thalamo solebant. et tanien incontaminatam conser- signiferum Novissime vero videre meruit ipsum
vabant continentiam. Res mira el nostris temporibus regem angelorum, Dominum venientem ciini pote-
inaudita. Et quidem quam plures in utroque sexu state magna et virtute; in ciijus obsequio fuit celestis
sunt virgines, sed ut sigillum virginitatis valeant exercitus innumerabilis et splendor ejus incompara-
intemeratum servare, seorsum mares et seorsum bilis, cujus etiam nutu reguntur omnia celestia ter-
feminas expedit habitare. Quis enim ignem abscondit restria. Deniqiie cliorus novu Jerusalem iu predicfa
in sinu suo, et vfstimentura ejus non coraburetur ? collectns basilica divinum sollempniter celebravit
Apiid liomincs impossihile est, sed non apud Deum. obseqiiium. Qiio tandera completo, unus ex preset-
Unde isti, do quibiis loquimur, in protectione Dei tibus angelis sacriim Evangelii textum cum maxima
celi preceteris mortalibus familiarius commoranles, reverentia Dominice delulit persone, que illo deoscu-
interdum commanebanl, et tdroen virgines inconta- lato innuit angelo, uteiimdem deosculandum deferret
minati permanebant ; et ciim preter sanguinis elfii- impeiatori iuangiilo latitanti. Angelo vero jussa sibi
sioncm diio sint gencra marlirum, scilicet castitas coraplente, iirediclus Christi famiilus ad insolitanj
in luvcntule et abstineiilia in habiindantia, bealos tante majestatis et glorie visionem cepit animo pa-
conjnges, quorum preconia non tacemus, gomina vescere et omnibiis nienbris contremiscere, famquam
martirii corona corunatos esse conlidimiis, qui et diceret cum propheta IJer. xxiii, 9) : Contritum est
(G(i) Hoc capiit in apographo cod. Bamberg. quod habuit Gretser post Vits verbis qui-
" c. 24 inserlum fuit,
busdam mutatis. '
493 ACTA. — ADDITAMKNTUM. 194

cor meum m mcdio mci, contrnnuevunt omnia ossa A sermo de ea fiieiat iiuditus; et omncs invicem sufier
tnea. lloc angelus illc videns, modcste femur ejus hoc facto quisdam siipcr hac infamia
musitabant,
letigil el iuquit : iVe timeis, elecle Dei, sunje velo- condolentihus, aliis autem eam maligne rodentibus.
citer, siijnum jiacfs diviiiilus tibi tviinnmissum susci- Ille vero milleartifex non contenlus hac sola vice,
jnens alacritev. Kxtemplo femiir cjus eiiiarcuil, el seqiienti die, sed ct tertia die, miilto pliiribus quam
cxinde omiii teinpore vite claudieavil. Similis prr prima die ccriienlibiis, de thalaino matroiie ]iudi-
omnia cvcntus de beato Jacol) lcgitur, ciijus femur cissime se siinulabat exire, et miro modo i^resenti-

ad tactum angeli secum luctantis emarcuit (Gen. hus videhatur quod eum agnoscerent, cum taiiien

xxxii, 32). Hec quidem, ut verura fatear, in Scriptu- quis essct ignorent,
ris non inveni, sed relatu veracium et veneraliilium ad aures
Kxtiniijilo patulas populi jierveuit
viroriim, hec vora esse, in veritale comperi. Eiiuidem Vflox fama, inalum qua noii velocius ullum.
prepotens cancellarius et episcopus llerl)i[)olensis
ViRG. /Eu. IV, n4, 175.

Canr.idus nomine, qui persecutionem passus est Exinde viri cum mulieribiis, senes cum jiinioribus,
propterjusliciam, hec qiie dicta sunt se legisse con- pusilli cum majoribiis imperatrici gloriose delrahe-
slanter aftirmavit, et iu ecclesia Bahenbergensi po- bant; et facla est fabula oninibus, quibusdam qui-
situs mtiltis audientibus eiierravit, ex ijuiliiis unus dem pro ea veheinenter dolentibus propter varias
mihi laiKiliaris et ipse vir planc veridiciis mihi tide- virtutes ejus, quibu^dim vero maligiie detrahenli-
litcr iiiliinavit, et \alente nie silcnlio siippriinere, bus; et a multis oliprobiium susliiuiit et conlume-
obnixe rogaviL ut scriberem. Tandem ego petentis liam, quibus numquam ipsa intulerat molestiam.
instantia ct sedulitate monentis indiictus, iideliter Erat autem cor ejus habens in Uomino tiduoiam,
cou«cripsi, quatenus hec enarreutur in progenie al- quia suam sciebat innocentiam. Previdit tamen
fera. .Malleiu sonipno meo requiescere, quam ticta sibi gravamen et laborein imminere, et licet haberet

vel frivola de sanclis Dei conscribere, preserliin cum thesauruin bone conscientie, tamen a lacrimis se
opus niin habeant falsis laudibus exaltari, qui signis non poterat abslincre; cui boni quiqiie, ut dictum
et prodigiis divinitus meruere decorari. Hec (67) est, coiidoluere, malivoli vero et maxiine nefarie
omittamus et ad historiam redeamus. miiliercule, quasi suas nequitias per eam obtectare,
3. unanimes
Predicti et sepe dicendi tideles l^hristi detrahebant ei dicentes Ecce, quanta calliditate :

habitabaut iu regno, quibus evat cov num et anima hactenus hac specie sanctimonie suam turpituilinem
itnn, et eranl duo nou tam iu carne una quam in palliavit. His et hujusmodi contumeliis innocenti
unp spirilu. Erat enim eisdein idem velle et idem c detrahentibus, aura sinistii runioris aures impera-
nolle, adeo ut quicqiiid alteruter inchoasset, altre toris procul positi percelluit, cujus etiam cor iu ipso
hoc ipsuni consummare satageret
sagaciter par ;
contremuit, et tristis nimiuminquit Absit, inquam,:

enim voluntas erat eis ad oiiine quod erat viilulis, absit hcc iniquitas a conjuge mea dilectissima ; siqm-
quod pietalis, quod religioiiis. Quicquid acturus dem nichil sinistrum de dilecta sibi suspicabatur,
erat iniperator, dilecte sue consilio committebat, et quia tain sobriam et tam pudicam feminam se num-
quicquid egerat ejus conniventia conlirmahat. Ita- quam cognovisse fatebalur. Tandem aliis atque aliis
que cum se tara tenere mutuo diligerent et tamen eundem serinonem contirmantibus, ipse nimirum cre-

virginalem continenliam conservarent, spiritalis dulus, tactus est dolore cordis intrinsecus, et statuitin
eorum dilecliosoli Deo cognita, sed hominibus pene corde suo ut, quoadusque viveret, numquam ulterius

incognita erat. Enimvero invidus omnium bonorum eam im-

videret. Interea negociis, pro quibus exierat,
diabolus eorum castimoniara considerans, invidit et perator bene dispositis, Uabenberg est reversus in
tabescebat, et sicnt faber ferrarius prunas operi suo mente lugubri, et conjugem olim sibi dilectam moie
necessarias magis et magis solet succendere, sic ad solitosalutare neglesit. Itaque prudens imperatrix pa-
hbidinem eorumcasta pectora sua suggestioneSatanas tenterintellexit apudauresilliussese ditfamatam esse;
satagebat inflammare. Cua. autem hac :irte nichil pro- quapropter animaejus turbalaestvalde, et vulnerata
ficeret ille milleartifex, quos ad peccandum impel- caritate dilectum suum, quamvis sine causa sibi

lere non poterat, alia calliditate conabatur supplan- oireusum, ardenli desiderio videre desiderabat. Igi-
tare. Ilaque permittente Deo, qui suos permittit tur captata opportunitatc, accessit ad eum plena
probari temptationibus, non reprobari, beatos con- caritate et dilectione, quem etiam benignissime
juges, sed virgines hac arte molitus esl infamare. suscepit et atfectuosissime salutavit. Ille vero eam
Quadam die in ortu surgentis aurore, cum beata non resalutare dignabatur, nec saltem respicere. At
Ciinegundis de Ihoro surgeret immaculalo, ille calli- illa mitissima olfeiisum sibi placare cupiens, dixit

dissimus assumpla fornla militis de cubiculo regine voce lacrimabili Domine mi dcstderantissime, cur
:

visus est quem presentes imperatricis ver-

exire; mihi nonloqueris? ut quid avertis faciem tuam a me?
nule cernentesel eum cum beata Cunegunde cubasse Ille demisso vultu respondil Non oportet me super
:

suspicaotes, mirabantur, quia numquam hujusmodi hac re respondere tibi ; recurre ad conscientiam iuam,

(67) Hsec de tam glorioso niiraculo dicta sufliciant. latus penes chorum sancii Georgii ex pillo uno
Et m evidens hujus signi teslimonium ipsius sancti supposito ex opposito imaginum Adse el Evae lucide
Henrici imago aule jauuain monasterii ad deitrum apparet. fiRETS.
|c,5 S. HENRICI I.MPEKATORIS ACTA. — ADDIMENTUM. 19«

Uducialiter A serenitati vestre immensus refero gratias, quia mihi

etinvenies offt^nsionis mee causam. Al
alla
con- parcendo gravem in me ferre sententiam noluit vcstra
respondens ait : Vonscimtia mea munda est, et

mihi, quia mansuetudo. His dictis, resedit. Porro presentes

scius meus in cxcelso <juia platie est testis
numqwim omnes, his auditis, ad invicem conferebant dicen-
facinus hoc pessimnm, quod objicitur mihi
Quod perpetrati sceleris conscientia nostram
perpetravi. Ohsecro te, Domine mi rex, ul virilitrr |i>s : Si"

Honor qui- stimularet dominam, nequaquam sibimet gravissimum

agere et patientiam in me diyneris.
me videtur imminutus, scd hoc examen proponeret, immo etiam ab aliis propo-
dem tolius imperii per
quajitocius per me reformabitur; quod situm repulsaret. Interea vomeres vehementer igniti
volentc Deo
possit, si sit eum beneplacito vestro, in unam delati sunt basilicam, in qua beata Cime-
qualiter fieri
auditis, imperator aliquantu- gundis a duobus episcopis dignioribus sicut ovis ad
brcviler insinuo. His
demum percepit eam residere \ictimam ducebatur, quara Christi confessor et vesti-
lutn mitigatus, tunc
possent edicere. Ad liec illa gio sequebatur. Qui videns vomeres scintillas ignis
et qualiter hec fieri :

domine, principes universos vaporantes, in ira misericordiememor, raemor, etiam

Majestas, inquit vestra,
ad curtem regiam conve- prislini amoris dixit ad eam Quicsce, domina mi
tam episcopos quam
:
laicos
presentibus omnibus causa de qua agi- anumtissima, quiesce mihi desiderantissima, parcc,
nirejubeat, et
^
et quidquid ipsi sug- queso, tibimet ipsi, et ne intres in judicium hoc, hor-
tur ordine judiciario ventiletur,
sako honorc vestro
yesserint fieri poterit. Spcro au- ribileetiam ad audiendum; credo enim te immuncm

tem de divina misericordia, quod eripiat nos luto fecis esseab omni crimine. llla sereno vultu respoudit ei :

hujus et hec verba prudentis impera-

miseria. Cum Quod si vobis mihi parcentibus ad preseiis evasern
tricis optime placerent in conspectu principis, ad judicium, scd non evadam, quod hactenus innocens
ipsius iniperium principes convenerunt in unum. sustinui convicium. Quapropter necesse est, ut hoc
yuibus cum imperatore sedentibus in judicio, in- examine, licet sit terribile, me accelerem expurgare,

travit imperatrix imperterrita, et secus pedes olim ut his, qui hactenus milii detrahebant, jam detur alia

dilecti sui resedit, nigra et formosa filia Jerusaleni, de Cunegunde loquendi materia. Ilis dictis, fiducia-

nigra per infaraiam, formosa per innocentiam, et liter accessit, et elevatis oculis in celum, dixit :

per hoc revera filia Jerusalem, que semet ipsam, Domine, adjulor et protector mevs ne derelinquas

sed et causani, suam diviue commendavit providen- mc: festina, Domine, ne tardaveris, sed inpresenti

tie. Tunc proloquens rex voce lacrimabili dixit tribulatione subveni ancille tuc. Te, Domine, cujus
principibus universis : dilccti mei principes glo- oculis nuda et aperta sunt omnia, te, inquam, I)o-

riosi, cstimo plane nequaqwim nobilitatem vestram C mine, teslem hodie invoco, quia nec hunc presentem
latere, quod per dies aliquot sustinui obprobrium, et Heinricum, nec quemquam virum alium carnali com-
operuit confusio faciem meam, propter quod potissi- mercio cognovi. Quo audito, rex infremuit, et secre-
mum vos convenire volui, quatinus ab imminentibus tum suum celari cupiens, et ideo loquentis oppi-
incommodis vest7-e prudentie consilio valeam absolvi. lare satagens, atrociter compressit, ex quo linea
i\'unc itaque a vestra dilectione requiro, cuinam sentcn- copiosi sanguinis eliluxit; quo viso, imperator su-
tie matrona debeat subjacere, que contempto conjuge bitanea ductus peuitenlia, tlevit amare, et doluit

leyitimo alium ei superduccre presumpserit. Obsecro super eam, sicut doleri solet in morte primogeniti.
ergo et obscerando precipio, ut leges et decreta majo- Erat euim fasciculus mirre dilecta sua sibi. Igitur
7-um recolentes, prout justitia dictaverit, sententiam ipse retrocedens exitum rei gemebundus expectavit.
proferatis. tam principes quam omuis
His audilis, In Domino vero posuit spem sancta virago
illa advocatio lacrimas fundebant uberrimas, impe- Atque genu flexit repetensque precem pia dixit :

ratrici penam ul putabant passure compatientes, Rex, opif''x'mundi, fer opem misere Cunegundi.
quam unimoda virtute preditam esse noverant; et Etcum presentes tremerent nimis, aspicientes
ideo detrectantes in eam ferre sententiam, variis Candentes vomeres, calcavit eos quasi Uores.
colloquiis tempus redimebant. Quod illa prudenter LJndenis quoque lesa,
ipsa peragratis, nil
animadvertens et femineo pectori virilem inserens Stans superextremum vomcrem vcneranda, su-
animum, surgens et stans in medio, prestitoque sibi [premum
silentio, sed et oninibus ei reverenter aL>scultanti- Regem laudavit, per quem Satanam superavit.
bus eleganter allegabat dicens principes omni : Itaque cum imperatrix ioclita de objecto sibi cri-
tionore diyni et mihi dilecli jam dudum vobis com- mine satis evidenler e^set expurgata, imperator
placuit universis, et dominum vel conjugcm mcum animum ejus blandiciis delinire gestiens, ipsius
dilectum imperatoria digtiitate sublimastis et me par- sacris pedibus provolutus, ait : Placare, domina mi,
ticipem regni ejus esse loluistis, et tam Dei grntia esto michi placabilis, et ne repellas me a gratia vel
quam vestra constitutione ceteris liominibus prestan- dilectione Equidem, faleor, peccavi et insipien-
tua.
tiores esse videbamur. Quia iyitur inter feminas ter cgi in eo quod molestus fui tibi, nunc jam ago
prestantior esse videor, sed jam nunc de pessimo cri- penitentiatn Adhereat lingua mea faucibus meis, si
.

mine incusur, necesse est ut pei- judicium durissi- non tibi de cetero ego satisfecero, quoadusque vixero.
mum, scilicet duodecim candentes vomeres, ab hac At illa columbine siraplicitatis et mire palienlie,
infamia me rolis pnsenlilius '.rpurgem. Hcd emm iinmeraor injurie, memor clementie, dilecto suo ait :
 ;

»97 VITA S. CtJNEUUNDIS UBl DK S. IIKNIUCO. «98

Domine meu^, non mea tibi sei Ihi potius est nptanila A liomis odor siiil llpo in omni lorn Kevera vera est
gralia : i/udin ut plcniler aiiii>isci mcrearis, Dcum time sententia, qiiain Doniiniis ait : Non potest civitas
et mandata ejus oiserva ; mea vero erga te vigere dc- abscondi suf^er montem posita, neque accenduid lu-

votio nec desiit nec dcsinet alifiwindo. Knimvero visis cernam (Mattk. v, 14), et celera.
viiliilibiis el signis his quo liflianl ibi, colU-cla con- Siib inodio posita fuil ardens illa lucerna.
cio gandens guudcbat in Doniino. Siciuidein Iristicia Ilanc eluiiim nuptain |)rius umiies esse putabant,
imperatrici cuiidolentinin versa est in gaudiuni. el Deniqiie corruptam per adulterium reputabant
qui cum lleute lleverant, jam gaudeati congaude- Sed que virginem tloiem servavil in evum,
baiit. Igitur umues voce unanimi gratiarum actiones Judicio testc satis eiiiluil maiiifestc.

oinnium persulvebant doiniuatori, qui fauit mira- Qtiod pius lleinricus fuerit, quod virgo padicus,
biles res, qiii pia dispensatione suos perniittit tem- Kst maiiifestatiim, licel baud fuerit sihi gratuin.
ptari electos, nt quemadinodum aroinata, quanto Pessima tigmeuta Satane siiiit adnichilata.
subtilius trita fueriiit, tanio niajoreni reddiint fra- Kemina duin fragilis Satana teinptante probatur,
graotiam, ita et elecli tribulatiouibus probati Cliristi Omuibiis odibilis zabiiliis per eam reprobatiir.

YITA SANGT.E CUNEGUNDIS

IMIMMIVTRIC.IS KT VllllilNlS.

OBSERVATIONES PR.EVIJ: UBI DE SANCTO HENRICO IMPERATORE, EJL'S CONJUGE

(Apud Mabill., .Acta SS. ordinis S- Benedicti, Saeculi VI, parteii, pag. 4;)1.

1. Par illustre conjugum simul et virginum, Henri- B obsequio mancipatos non modo sua auctoritate et
cum imperatorem et Cunegundem Augustam,
scilicet protectione foveret, sed etiam ut honis oinnibus
ejus uxorem, merito sibi vindicat ordo Benedictinus : aftluenter dotaret ;
qua in re Cunegundem nedum
qiioram ille, obedientia quam regula; voverat astri- adjutricem, sed et incitatricem habebat, utpule quse
ctus, in Sieculo renianens ; altera vero post viri non minori studio ao ipsius conjux ad ea quoe Deum
obitum, suscepto monastico habitu, ac iu sancta spectabant, ferretur. Hinc episcopatus aut d« novo
conversalioue in monasterio Confugiensi, quod ipsa erecti, aut restituti, aut certe novis possessionibus
a fundamentis erexerat, vitam llniens, inter sancti ab illis adaiicti passira memorantur. Nullum ferme
Patris Benedicli alumnos merito computari debent. fuit his teinporibiis in imperio Romano monasteriiim
2. Porro animus non esl hic de utriusque majo- quod eorum beneficentia aut restauratum nun fuerit,
ribus ac familiaruni antiquitale aiit nobilitate disse- aut in suis possessionibus contirmatum et novis cu-
rere; nec etiam res ipsornm in reipublica; admini- raulatum. Knituit sane inter praeclara eoriira opera
stratiune egregie gestas fusius exponere vacat. Hoc Barahenberfjeiuis episcopatus erectio, pro qua re
nempe ad eos qui Roinani imperii annalibus descri- nec sumptibus pepercerunt, nec laboribus, qui sane
bendis incumbunt pertinet, quod jam amultis abunde p miilti fuerunt, tum a Wircehurgensi episcopo, qui
pra?ititum est. Nobis itaque salis erit commemorare a-gre ferebat, ditecesis sua? partem ab Kcclesia sibi
ea quibusnoster ordo piis illis principibus astrictus commissadivelli, tum ab ipsis suis consanguineis el

est, praeclara scilicet et immensa beneticia qua; or- principibus, qui ea specie,quod f imiliae su» bona eo
dini Benedictino conluleruiit ; aut egregia facta pacto dissiparentur, adversus sanctum iraperatorera
piaque opera quibus eumdem illustraverunt. Hinc rebellarunt.Sed haec orania Henricus et insigni
beati Henrici Vitam proferre huc integram visum magnanimitate et incredibili patientia vicit et supe-
non est operae pretium, quod multa contineat a ravit.

noslro instituto prorsus aliena. Sanctae vero ipsius 4. Verum ne nova^ sedis clero deesset ordo niona-
coiijugis Vitam, qualiter a Grelsero et Bcillando ad sticus, in monte juxta urbera ad aquilonarem partem
diem 3 Marlii edita est, ad nonnullos codices ma- posito, qui exinde Mons Monachorum dictiis est,
nuscriptos collatam infra dabimus, utpote coniple- insigne monasteriura sub sancti Michaelis ca;tero-
ctentein ea fere solummodo quse egit in raonasierio ruraque angelorum patrocinio erexerunt, quod mul-
Coufugiensi, ubi post peractum in vilae religiosff' tis possessionibus ac prEediis dotatum, ab orani ex-
exercitiis aliquot annorum curiiculum, vivendi fi- terna potestate liberum, regula; BenedictiniE addi-
nera habuit. D xerunt. Ipsius dedicationera anno 1021 consignat
Henricus itaque e Bavaria; duce, post Ottunis III
3. Trithemius in nova editione Hirsaugiensis Chronici.
imperatoris obitum Caesar anno 1002 creatu^, nibil quam ab Kberhardo primo Bambenbergensis Kcclesiee
actiquius habuit quam ut Kcclesiani \irosque Dei epi^cupo ciim su.mina Jpcotionp factam fuifse coni-
 DE S. HENRICO. 200
VITA S. CUNEGUNUIS, LlBl
199
mjona- islius A collatas assereret, et flagellum corruptiouis certissi-
memoral. Servautur etiam nunc in
a Cune- qua; ipsi miim sigoLim dilectionis esse aftirmarel. Fomenta
sterii thesauro pretiosa cimelia,
qii* a Boll.indianis recen- tamen curationum sibi fecit adliiberi, sed nuUa me-
gunde collata sunt, inler
dicorum sublilitate ad integrum poluit liberari. In-
ipsius Vitam, num 2b :

sentur iu prolegomenis ad dolore, ascendit montem Ca-

uli ex iti- i^ravescente autera
Grxci antiquissimi,
Crui aurea operis
figuris colligHie licet cinguhim siuum .... ibique per intercessionem beati Be-
scriplionihus et ;

coronis nedicli et sanctae Scholastica; precibus et lacrymis

ipsius bcatffi Cuuegundis, cum ejusdem
in loco com- postulavit a Deo salutem corporis et animae silii
duabus ex gemmis. Kloruisse etiam eo
sanctitate viros illustres idem pra>stari. Implctumque est quud per Propliel.im di-
plures ductrina et
.Multi, inquit, ad annum 1007, citur : Exquisivi Dominum et exaudivit rae, et ex
auctor observat. »
viri, sub monastico omnibus Iribulationibus meis eripuit me [Psal.
successu lemporis clarissimi
xxxiii). Nam petiit et e.xauditus est pulsavit ad
schemate in eodera coenobio floruerunt, eruditione
;

Ecclesiam. » ostium perseveranter miseranlis potentiae, et intro-

et vitae merito sanctam illustrantes
missus est. Interea rex coepit cogitare qute de trans-
Saeculo sequenti cum eo in loco regularis observalio
latione sancti Benedicti audierat, et quia reliquiae
paululum tepuisset. eam, restauratis in primum ^
revocavit sanctus ejus dicebantur furtim sublatse et in alium locura
splendorem a"dificiis, poslliminio
usus hoc in negotio translatae, ideo vir sanctus de corporali ejus prae-
Otto Bambenbergensis autistes,

Hirsaugiensium monachorum opera, qui tunc tem- sentia dubitabat. Completa itaque oratione homo
Dei ad hospitium se contulit, et lassatus ac debili-
poris Benedictinum ordinem per universam Gcr-
maniani et sanctitate morum et accurata regulee tatus in lectulo se collocavit. In quo obdormiens,
sanctum Benedictum sibi assistere, et ferrum
praxi illustrabant. Caeterum insigne Montis sancti vidil

Michaelis canobium huc usque perseverat, cujus sectorium ad medicinales sectiones aptum manu
abbatum catalogum exhibet noster Bucelinus in tcnere, quidixit ei : Quia si^erastiin Deo et in sanctis

Cermauia sacra. ejus, ecce missus sum a l)eo, iit per meam medicinam
5. Henricus in Italiam profectus vindicanda; ad- ab infirmitate tua libereris. Ecce ego, cujus ossa furtim
versus Grfpcos Ecclesise causa, o Beneventanum mo- sublata esse putabas, prxscntiam meam tibi exhibeo,

nasterium condidit, » quod, ut refert ipsius Vita> ct in argumentum veritatis passiones tuas curabo. Hoec

auctor, cap. 22, « omniornatus decore locupletavit. » dicens partem illam corporis ubi calculus jacebat,
Ex Chronico Dithmari libro vii discimus ab eodem medicinali ferro, quod manu tenebat, aperuit ; et

principe episcopatiim fuisse institutum in Bubia ci- C evulso molliter hiatum vulneris subita sani-
calculo,

vitate, ubi Christicolse et sancti confessores inclyti, tate redintegravit, calculumque quem tulerat in

Columbanus et Attala corporaliter requiescunt, manu regis dormientis reposuit. Quo facto Christia-

idque communi consilio et licentia comprovincialium nissimus imperator evigilavit, et pertractans secum
episcoporum. » Addit Trithemius in Chronico Hir- quae circa ipsum per confessorem Christi gesta fue-
saugiensi ad annum 1007 novam hanc sedem ah rant, vidensque calculiim quem manu tenebat, vo-
eodem iuiperatore dutatam fuisse : locumque ecclcsix cavit satellites, qui regio more sibi semper assiste-
caihedralis alium non quod h 'atus
luisse a coinobio bant, dixitque ad eos : Poniifices regnique nostriprin-
Columbanus coustruxerat, a multitudine monacho- cipcs vocate ad me, ut cognoscanl et videant mirabilia
rum Deo servientium inhabitato, quos ideo monachos Dei, qux ineffabilis inisej-icordia et incnarrabilis po-
electores constituit esse ponti/icis Haec ille. Porro mu- tentia ejus fecerxnt in me. At illi mandata regis ce-
tata postmodum fuit haec a beato viro constituta leri cursu perferenles ad principes, perduxerunt eos
rerum dispositio, cum ecclesia cathedralis a mona- ad regem. Ouos rex salutans, resalutalusque ab eis,

sterio fuit sejuncta, alque utrique loco suus datus sic allocutus eos est : Fratres et commilitones mci.
estprsefectus. Qua- res niagnas lites inter cpiscopos magnifrcate Dominum mecum et exaltemus nomen ejus
_vL-.,- r,,i; .
1
et abbatcs Bobienses commovcrunt, vix tandem
. ,
in idipsum, quia ipse est magnus Dominus et laudabilis
summorum pontiticum auctoritate compressas. nimis, et mugni/iidinis ejus non est finis. Ipse percutit
6. llic vero omittere non licet insigne miraculum et medetur ;
flagellat pcccatores et pcenitcntibus mise-
quiid iii hac Italica expedilione factum est meritis retur. Ilunc humiliat et hunc exaltat, quia calix in
beali Patris Bencdicti, qui imperatorem ordini suo manu Uomini vini meri pletius misto. En ego, qui lieri
addictissimum calculi morbo dirissime vexatum, in morii proximus fui, pe*- miserictrdiam Dei hodie
ipso Casinensi monasterio, quo sese pius princeps vobis appateo sanus, et aculeum mortis, quem heri
deportari jusserat, sanitati restituit. Rex est auctoris gestavi inclusum corpori meo, hodie oculis vestris visi-
ipsius Vila; verbis referenda, qui cap. 22 eam sic biliter oslendo. Haec dicens ostendit calculum quem
evenisse iiarrat : « Cum Henricus civitates Apulioe manu tenebat. et osteudens cicalricem vulneris,
piTtrausiret, et qua> ad ulilitatem et honorem regui omnia qua" per sanctum Benedictum circa ipsum
peilinetianl, in eis prudentissime disposuisset, co?pit gesta erant, cunclis audientibus ex ordine referebat.
in infirmitate calculi laborare. Cujus morbi moles- Al videntes et
7. » illi audientes mirabilia Dei, et
tiam vir sanctus tanta patientia sustinuit, ut pas- plusquam credi potest admirati sunt, et benedicentes
siones carnis ad custodiam humililatis a Deo sihi I)i'o, ditique in latideni ejus aeclamantes, et inco.
201 VITA S. CllNKGUNDlS, 1115! 1)K S. IIKNUICO. 202

liimilato ivgis gavisi siint. Hursuinque ri-.x ad eos : A iiiortuus uiiipiaiii sui corjioris pr;esenlid illiislrave-
(Juiis, iiuiuil, (jratitirum actiuncs, aut ijux viunera rat. Ciijtis rei excmplum i]iM!Leo nobis sup]iedital
taulis bineficiis co)uli(jna rnctlico hustro Bmedicto capite 45, ubi rcfert cumdeiii saiictum Bcnedictum
possumusri}iindtrc'! \\.\\V\ oiiiiies iiiiiicaveruiit eiini (diiii uiiiiitabiindo vullii Ileniico, jiriu.-.iiuani ad im-
rpf^ia nniiiitirciilia digiiiini csst'. llex ergo ex coii- ](crium fuissct cvectus. a]iiiaruisse, qiiod in tiijusdaiu
silio priiicipiiin suoniin iiiijci.tia inuiicra in pi;cdiis, moiuisterii clan>tro ciiuos siios ]icriioclaic passus
iii uuro, in argcnlo, in oriuunciitis pluriiuis ccclcsi;c fuisset : « Nocte, inquit, eadcm Bciiediclus Pater
sancti Beuedicti coiitulit. lit valcfuciens fralribus eidem duci, turvuac terribili vulde iutuitu appareos,
qni cidein ecclesioB pr;vsidebant, a C.;isino iiionlc eiipie miilta quod ita d.iniiim siuim 1r;ictaret com-
liilaris et sanus disccssit. Ab eo autem lcmpore t^t iiiiiiitans, virga, quaiii iiiaiiu geslabat, illius latus

dcinceps, i[uadain spcciali dilcctione et vencratioiie Iicrcussit, et ex tunc dolore ilii torqueri vcheiiien-
saiuto licncdicto et oniiiiluis iiionastica' rcligionis tissime co'pit. » Ccrte hoc ipsiim sanati aiiiul mon-
cultoribus studuit dcservirc, ct in aiiiplilicandis ac teiii Cassinum miraculum narrat aiictor
Henrici
jirotegendis rclius ecclosiasticis bcuignus ac devotns Vita^ sancti Meinwerci; sed uon liabet ea qua> sau-

Pater e.\istcre. Hujc in Casino inonte scripta inve- clus PaliT de sui corporis praisentia dicit apud Leo-
niuiitur, moderui nuigiialia Dci iii iiicmoria
iit et ncm, qua! iiroiiide ac iiiso Leone excogilata fuisse
babeant, ct apud posleros pcr autii]uilatcm tcm- conjicimus.
poris in obliviouem non veniant. » Ilenricus slatiin idem Lco, cap. -'13, pretiosa niunera
io. Kniiiiierat

Komam veiiit, uti iiarrat idem Vilai auctor, ac ob recuperatam sanitatem tunc lem-qua! Hcnricus
Bcnedictum jiapam dc saiiitatc rcccpta fecil cer- poris beato Benediclo obtulit « Textum, scilicet, :

tiorem. Kvangelii, deforis quideui ex uno latcre adopertum

8. Scripta qu;i> liic Vita saiuti Ilcuriri auctor auro purissiino ac gcinmis prcliosissimis, ab iutus
laudat iu Casiucnsi luonasterio ;isscrvata, alia non vero uiicialibus, nt aiunt. litteris atque liguris au-
fuisse a Lconis Marsicaui Chronico mihi facile per- reis miritice decoratum; cahcem aurcum cum patena

siiaderem, nisi miraculum sanolo Patre Benedicto siia goinmis et margaritis ac sinaltis optiinis adorua-

palratuni, quod in illis scriptis co modo ac ipse tum; planetamdiapistin listisaureis adornatam, stolam
uuctor narravit descriptuni procul dubio erat aliter quoquect manipulum[mappulam]ali|ueciugulumsin-
a Lcone rcfcrretur; qui scilicet istud miraciiluin gulasinte.itamauro.Pluvialecti.un diaspruincum listis
sic narravit, ul essel validissimum ad asscrcnuani auro textis, nccuou et tunicani ejusdem sublcgiuinis
Casineusibus sancti Patris corporis possessiouem C aureis operibus exoruatam, simul et cum mappula
argumentum. Scribit euim libro ii, cap. 12 et sc- diapistin auro uihilominiis decorata; situlam quo-
qucntibus, Heuriciim imperatorem siniul cuiu He- que et coppam argenleam quanlitatis non modicae,
iiedicto VIII siimmo pontitice monasterium Casincnsc cum qua vidclicct fralrcs in pr;ccipuis festivilatibus
aJiisse, in quorum prajsentia Theobaldus abbas Ca- bibercnt. Hecollegit prasterea a Jud;eis vestein unain
sinensis electus, ab ipso poutitice consecratus fuit. de altario sancti Benedicti, quae quondain fiierat
Tunc temporis uti prosequitur, Henricus acutissiiuo Caroli regis, quam iidem Jud;ei retinebant in pi-
ilii dolore vexabatur. cui nec plene dormienti, nec gnore pro quingentis aureis, necnon et caliccm ar-
prorsus vigilanti apparuil beatus Benedictus, eique genteum Saxonicuiu majorem cum patena sua, quem
de verain sacro monte corporis siii esistentia dubi- Theodoncus Saxonum rex beato Benedicto olim
tanti haec dixil : Scio quoniam tu me kactemis hic transmiserat. Queb omnia pariter in fratrum paa?sen-
dubitasti quicsccre; scd nc supcr hoc amplius aliqua- tia super altare bcali Bcnedicli ponens obtulit;
ienus dubites, meumque in loco prsedictumque papam suas auctoritatis scriptionem
isto certissime quie-

sccre crcdas corpusculum, erit. Cum

de ipsis omnibus in hoc facere rogavit, aposto-
hoc tibi siqnum
primum hodic surrcxcris, in egestione urinx tuse tres q lii i anuthematis innodalioiie eidem scriptioni appo-
lapiltos non pnrvos mirirjere habebis, ct ex tunc do- sita, ne quis uuquam vel hoc loco quse diximus, vel
lore isto ct amplius, non luborabis. Protinus itaqne evi- alia quaj in antea idciu imperator huic monasterio

gilans Henricussurrexit, atque eo modo quopr;«dixe- concesserit, auferre prffisumat. «

rat sanctus Pater, sanitatem recepit; ac mane facto ll.Quinet Benedictus pontifex et Piligrinus Co-
in capitulum veniens cunctis fratribus rem gcstam loniensium antistes, sua pariter mnnera obtulerunt,
relulit, et alia multa quae fuse prosequitur ille qua; Leo rccenset eodem loco « Idem quoque apo- :

auctor, totus in eo ut ex boc miraculo evincat beati stolicus, imperatoris saluti valde congr.itulans. ob-
Patris reliquias nunquam iu Galliam allatas fuisse : tulit el ipse beato Benedicto eodem die planetam
quod sane ex Vita sancti Hcnrici faciie uon colli- optimam veneti coloris, listis nihilominns aureis

gitur. decenter ornatam, et stolam uuam o[)timam auro

9. Non itaqueindubium revocari velim tam illustre brustam cum msnipulo siio. Sed et Belgrinus archi-
miraculum. Potuit enim sanctus Pater, etsi ipsius episcopus, ob gratiam imperatorite sanitatis, similiter
ossa iii Galliis jacuissent, sese imperalori dormienti obtulit bealo Bcnedicto planetam purpuream op-

visibilem in monte Casino proebere, ut alias fecisse timara, aureis listis mensium duodecim signa
dicitur in locis quibusdam, quos uec vivus nec habentilius in circuitu adornatam, et stolam cum

Patrol. CXL.
 HENRICO. 204
VITA S. CUNEGUNDIS, UBI DE S.
203
du* eerant nubendi permissa licentia est;sed eam
\ au*
lom rhri.tianis- a
auro, et pluviale
.u
unum. Post haec idem Christianis
,,

constanti
.-

animo ^^
respuerunt. ^_^^^^^
Omnes, .^^_.^
inquit ^^
quid existimans se omnes
simu^ imrerator, adhuc parum in Germania sacra, pane tribulutionis ad
dileclione fec.sse, admonitus Bucelinus
pra» nimia hnjus loci sustentatse, Numim sese in adversis
Theodorico cancellar.o suo, obitum usque
ab eodem IMIigrino, et commendaverunt. Rebus postea
concessionis in hoc loco egregie probaverunt et
alteia die facit pra-ceptum sunt,sed incidit
sed virginesibinullaerestitutffi
Vautra, cujus possessores, ac pacatis,
de Rocca, qua- dicitur
hoc mouasterium frequent.s- monasterium in manusPatrum societatis Jesu. Abba-
si latrunculi quidam,
tissarura catalogum exhibet
idem Bucelinus loco
ea ilUm de eorum
sime infestabaut; ac pi-opler
ad usus servorum Dei hiijus loci laudato.
manibus ereptam,
in perpetuum habendam et retinendam contradidit. 13. Porro non minus ac loca sacra viros virtnte |

Fecit et aliud pra-ceptum de

universis ubique ter- et sanctitate illustres colebat
Henricus, quorum ope |

rarumhujus loci possessionibus, juxta tenorem

vide- in subditorum sal.ite
sua suorumque
ac consiliis
suoi-um, perquod procuranda assidue utebatur. Tales fuere Wolfgan-
licel imperatorum antecessorum
sancta Marise in gusepiscopus Ratisponensis qui ejus in prima a>tate
etiam pra>ceptuin, monasterium
Canneto Termulensis imperiali auctoritate
in tinibus B in.stitutorfuisse dicitur, Godehardus primum Alta-
Sicque commen- abbas, postea episcopus Hildesheimensis,
in hoc monasterio contirmavit. hensis
dans se piurimum Patri Benedieto et omnibus fra- Heriberlus Coloniensis, Poppo Stabulensis abb.is,
reversus adpropria
tribus, cum illorum benedictione Richardus Virdunensis, Odilo Cluniacensis, Willel-
benelicium oblivisci
est. Et ne tanti benefactoris sui
mus Divionensis, Pandulfus Agaunensis, et alii
aliquatenus videretur, mox ut domum rediit, plane- complures, qui tunc temporis monasticum ordinem
tum optimam diarodinam, aureis lislis pulcherrime illustrabant. Certe auctor est Peti-us Damiani san-
decoratam, una cum alba et cingulo, slola
atque quadam ad Henricum tiinc
ctum Homualdum die
manipulo, qualia imperatorem mittere deceret, buc agentem accessisse, cui, inquit,
temporis in Italia
ad beatum Benedictum cum maximis gratiarom ac-
de restituendo jure ecclesiarum,
non pauca locutus est
tionibus tiausmiUere studuit tanta^que de ceetero pauperum, etc.
de violentia potentum. ie oppressiom;
:

cii-ca hunc sanctum locum devotionis exstilit, .it si

Quod iuiquo animo non lulit imperator, imo vi-
aliquanto diulius viveret, relicto imperii fastigio, monasterium sancli
sanclitatem reveritus, ei
ri
Deo se sub sancta; professionis habitu hic serviturum
Amiati, in quo tepuerat observantia regularis suae
sponderet. » ipsius congregationi subdendum tradidit. Etenim
12. Tanta autem erat Henrici in
nostros propensio, C cum viris religiosis conversari.
deliciEB ejus erant
ut vulgo, teste auctore Chronici
Lauresbeimensis ad
Hincex Italia in Germauiam rediens, dimisso exer-
annum 1000, Monachorum Pater appetlaretur. Et citu, Cluniacum cum paucis e suis familiaribus per-
sane vere eorum Patrem fuisse et patronuni probant rexit, « ubi, inquit Vitae ejus auctor cap. 26, cum
velera passim instrumenta, in eorum gratiam data. plurima signa religionis et sanctitatis vidisset, sancti
Novera ex iis profert Gretserus in libro De divis Spirlt.is igne succensus, coronam auream pretiosis-
Bambergensibus, quorum octo pro Altahensi mona- simis gemmis adornatam, ad missam quae de cathe-
sterio, nonum pro Tegernseensi suut, omnia fere
drasancti Petri celebrabalur, obtulit, et fraternita-
pi-oinovente et excitante sancta Cunegunde con-
tem monacliorum suscipiens, cum maxima bumi-
cessa. Qiiinque alia exbibet Bullariiim Casinense
litale et contritione cordis orationibus eorum se
tomo II, pro variisltalia; monasteriis. Alia plerum- necessariarum
commendavit, et in supplementum
que in aliis libris habentur, quae singillatim recen- rerum in Alsatia oplima prsdia eidem congregationi
sere non vacat. Praeter Bambergense monasterium,
contradidit. Inde iter faciens, per Leodium et Tre-
de quo supra diximus, et Confugiense, quod potis- virim transitum fecit, et congregationes inibi Deo
simum a Cunugunde dotatum fuit, monasterium famulantes plurimis largitionibus et praediis di-
Schutterense in ,\rgentoralensi dicecesi, pene omnino n
tavit. >i

deslructum, a fuudamentis renovavit, ampliavit,

mullisque possessionibus dilavit ut testatur Trithe- 14. Narrat auctor Vilae beati Richardi Henriciim

mius in Chronico Hirsaugionsi ad annum 1007. Vii- aliquando Virdunum accessisse, ut beatum Richar-
dunense sancti Vitoni ejusdem sumptibus restaura- dum, quo sajpe familiarius utebatur, inviseret. Cum-
tuni est. iSec prajtereundum nobile sacrarum virgi- que monasterii sancti Vifoni, cui ille abbas prificrat,

ccenobium, quod simul cum Cunegunde apud perlustraret, clauslrura ingressus, statiin
num ffiditicia

Ncoburgum Bavaria! urbem in ipsa Danubii ripa bunc psalini versiculum dixit : Uxc requics mea in

idem imperator condidit. Hoc in loco opibus et re- sseculum s:eculi : hic habitabo quoniam elegi eam.
ligione celeberrirao perseveravit ordo Benedictinus Qua de re turbatus Heymo Virdunensis episcopus,
usque ad proxime elapsi linem, quo tempore
saeculi qui praesens aderat, clam Richardum monuit ne
Lutlieranismo invalescente, post Magdalenae Hundtin Henricum, quod hoc sine incredibili imperii damuo
de Laulerbach abbatissae obitum, nova electione iieri nequiret, monachum fieri apud se sineret. Po-

interdicta, fas postmodum non fuit virgines ad pro- stridie itaque Henrico coram omnibus in capitulo
fessionera monasticam admittere, imo iis quee resi- astanli petiit Richardus num vellet lieri mouachus,
2o:i vnA s. cune(;l'ni)is, IIBI DE S. HENRICO. '2()r>

ipsiqiie tanqiiain proprio abbati in omnibus pcnilus A videlur. Is eiiim num. .> ait i.idignum fore, ul ipse
obedire secundiiin regiila' pni'ci'|)tii(n. Qiiod ciim illi suhtralKil olliciiim orls, ciijiis proviilenlia qiio-
spopondisset imperator, atiiiii' ut nionnchus susco- tidle alimriita peniiiiehat corporis. .Klate.^i siiam
plus fuisset, dixit abl)as : « Voliimus ergo et pnrci- non adeo evidenter prodit; tamen num.
iiidicat ;> se
pimiis ut ad gubernandiini vobis a Deo delegatum post sancli llenrici canonizationem, quar anno 11112
imperium redealis. » Sicque pius iniperator, regulai per Eiigenium tertium facta est, scripsisse, cum ait
astrictus, rclii]iiiim vita' tempiis in virliitum exerci- scripta de beato imperatoie ah Ecclesia reccpta
tiis transegit, lieatunKiiie licnedictum vere ut Pa- fuisse. Quin elcum ea occasioue sihi venisse in men-
trem ci>liiil. Siniile liuic factum contigit in monaste- triii de heata Cuneguiide scriberet, lioc ipso
iHcat. ut
rio Ciclloncusi sitculo duodocimo, ubi Berengarius tempore quo de beato imperalore in sancforum nu-
de Mayrosio obedientiam pari modo vovit Richardo merum puhlice accensendo agebatiir, eum vixi.je
(iellonensi abbati, ut patet e.'i ejus professionis ce- conjici potest; quanqiiam nnnnisi suh sa^culi diiode-
dnla qiiam ex ms. monasterii huc
codice ejiisdem cimi lineii) scripsisse fatendum est, nisi miracula
referre visum est Armo nb iitcarmilione Domini
: quae post Vitain hahentur, ab altero qiiopiam au-
HHi, in nominc domini, rgo Bcrcngarins dr, Mayro- „ ctore doscripta fiiisse dicamiis. Ca>terun: pra-ter ea
sio, volens rcnuntitire terrtttis [tt inhiarc cxlestibus, miracula, quiT inferius a nobis edita sunt, habetur
trado in manu Dumini Ric/iardi abbalis sancti Giiil- in apographo Bamhergensi item aliiis miraculorum
lelmi me ipsum ad munachicum habitum. suscipicn- liher, sed quem omisimus, quod nibil fere contiiieat
dtim, qiHindo ahbati domino placuerit. Sed et in praeter ea qua; protulimus. Si quis tamcii illiim le-
prsescntiarum promitto et obedientiam sccundiim Dei gerecupiat, adire potest C.retserum in lihro l)e divis
et beati Benedicti rctjtilam. Porro hanc in beatum Bambergensibus, aut Bollanduni ad diem 3 Martii,
Beuedictum Henrici prnpensionem probal laiaina ubi integer exhibetur.
aurea qua>, ut ex variis auctoribus refert Angelus 19. Porro monasterinm Confugiense, quod Capun-
de Niice in notis ad lib. ii Clironici Casinensis, cap. gum Dithmarus lihro vii appellat, vulgoqiie Kauf-
43, in liasiliensi majori ccclesia, quam Ilenricus fungin dicitur, liaud longe a Cassellio Hassifo oppido
restauraverat, visebatur; ubi qualuor angeli cum celehri, usque ad saeculum proxime elapsum in
sancto Benedicto depicti erant, atque in eorum regulari ohservantia perseveravit. Sed tunc tcmpo-
medio Christus Dominus reprKsentabatur, ad cujiis ris tota regione ad Lutherani partes accedente,
pedes Henricus cura Cunegunde uxore sua advolve- tandem anno circiter 1531 sub lantgravio Philippo
balur. Obiil Henricus Julii 14 anno 10'i5-, atque in C sanctimoniales proscriptsp, et religio calholica
Bambergensi ecclesia sepiiltus est qiii postea ab penitus ihi abolita fuit. De hoc nionasterio plura
;

Eugenio III summo pontitice in sanctorum catalo- odserval noster Adolphus Overham in nota ad
gum ascriptus, publice in tota Ecclesia celebrari num. 80 Vilae beati Meinnerci episcopi Paderhor-
ccepit. nensis.
Cunegundis viri obitu plane lihera fuit, ut
15. 17. Cunegundis meraoriam non fasti solum Bene-
quemqiie mallet vitae statiim posset amplecti. Pla- dictini, sed et pleraque Germania' et Belgii peculia-
cuit ei prse caeteris Confugiense monasterium, in ria Martyrologia cum Roraano commemorant, in
quod sese recepit, eo modo quo in ejus Vita descri- quibus variis diebus, pro varia ratione, ejus festi-

bitur; qiiam cum integram proferamus, fusius de vitas celehratur. Prfficipua quo est die 3 Martii
ipsius gestis hic loqui inutile foret. Porro Vitam ejus eam certum est, idque anno 1040
6 vivis excessisse
a Nonnosio quodam monacho scriptam fuisse au- aut sequenti, si annos quindecim post unum Vidui-
ctor est Hofmannus in Annalibus Bambergensibus ;
tatis annum iu monasterio transegerit, ut asserit

sed quonam ille tempore floruerit, aut utrum hsec ipsius Vita; scriptor; quamquam Lambertus Scafna-
ipsa sit quoe ad nos usque pervenit, incertum est. burgensis mortem ipsius anno 1030, et Thrithe-
Certe auctorem Vitae, quisquis ille fuerit, in aliquo mius, post Marianum Scotum, anno 1038 consigna-
loco per beatam Cunegundem dotato vixisse, certuni rint.

INCIPIT VITA SANCT^ CUNEGUNDIS.

1. Cuncgundis imperatrix nupta. — Ex praeclaro lecta Cunegundis terreno imperatori corporaliter
parentum sanguine et Augustse nohilitatis gradu, (69\ non carnaliter conjuncta, coelesti Regi suam
duo immarcescibilis gloriae flores raundo enituerunt, virginitatem consecravit, quam usque in finem,
sanctus videlicet Henricus, cognoraento Pius, glo- casti conjugis consensu, Deo teste, conservavit.
riosissimum Romani iniperii decus, ejusque digais- Quod postraodum Divinitatib testiraonium, ne lumen
simo conteclalis (68), pias memori» Cunegundis Au- in tenebris lateret, ostendit, dura eara ad confun-
gusta et imperatrix. Eadem vero beata et Deo di- dendum virginitatis hostem, et obstruendum os

mss., collectalis; sed melior noslra le-

(68) Aliquot viis diplomatibus.
ctio, qiiod eodem tecto, non autem lecto uterenlur. (69) Gretserus cum ms. 1, copulariter.
Et quidem eadem voce utitiir ipse Henricus in va-
 CUNEGUNDIS, UBl DE S. HENRICO. 208
207 VITA S.

munera contulit in diversis ecclesi» oruamen-

mendacia contra virginem Cliristi loquentium, su- A tiam
incedere et illicsam procedere tis: qua3 omnia ipse dominus apostolicus, ut
per ignitos vomeres
semper memoria ipsius fundatricis illic floreat, ne
dedit.
2. Yirginilatim miraculo probat.
Qualiter au- —
quando per fraudem, aut violentiam, vel lurto iude
ad commuuem ;i'diticatioiiem pra'- subtrahantur, dura banni sui innodatione, septua-
tem id faclum sit
giuta quoque duorum (71) episcoporum, qui ibi ad-
tercinduni non est, ut et castimonitc erudiamur
divinorum secretorum admiratioue
et
eraut, aucloiitate ipso die contirmavit. Item mona-
exeraplis,
nioveamur, intelligentes quemadmodum diligentibus slerium iu honore sancti Salvatoris, et ejus victo-

Deuni omnia cooperantur in boniim. Tantis uamque riosissimaj crucis, in loco qui Confugia dicitur, ma-
guilicentissime coustruxit, et ancillarum Dei ibidem
ac talibus bonis tentatio deesse non potuit. Invidus
enim omnium bunorum diabolus, ubi thorum im- Deo secundum regulam sancti Benedicti servien-

maculatum sauciare non potuit, zelotypia; livore tium, congregationem decenlissime ordinavit. Porro,
cogitavit et ejus sallem famam la-Jere, cui cooperante ei in omnibus imperiali majestate, idem
fcedare
vulnus corruptiouis intligere noii valuit. Facta est monasterium omni oruatu decoravil, Ante princi-
igitur, auctore diabolo, suspecta criminis, quaj non pale altare iconem ex auro et iapide pretiosissimu
^
uoverat maculam corruptionis. SeJ quia crudelis statuit; calices aureos et argenteos, catinos, urceos,

est qui famam suam negligit, expurgalionis gratia pallas, casulas, vela, cortinas, cappas auro et gem-
ad vomeres cadenles illuJ sibi judicium elegit, mis preliosis intextas, et ca;tera utensilia sive vasa

quod propter duritiam bominnm institulum esse co- miiiisterii tanto studio ettam sumptuosis irapensis
gnoscitur. Cumque dilecta Deo ad illud judicium, eidem ecclesia; contulit, ut quicuuque ea intuentur
velut ovisad occisionem, duceretur, ingemuit, et ait: regiam magniliceutiam et miram utriusque, impe-
» Domine Deus, creator cobII et terrse, qui probas ratoris videlicet ac imperalricis, in Deum devotio-
renes et corda, judica judicium meum et eripe me. nein magnopere mirari non cessent.
Te enim testem et juJicem hodie invoco, quia nec 4. CoUapsa restaurat. — Praeter has principales
hunc prffiseutem Henricum, uec aliquem virum sua; funJal.iouis et primarias ecclesias, qu6e conven-
carnali commistione uuquam cognovi. » Hoc dicto, tualis ecclesia, qua; monasteria illorum donativo
stupentibus et tlentibus universis qui aderant, vo- non gloriantur, aut in pra?diis dilatata, ut decorata
meres candentes nudo vestigio calcavit, et sine ornamentis? Alias enim antiquitate collapsas re»di-
adustiunis molestia secura pertransiit. Ita Deus iicaverunt, quasdam etiam destructas et ad nihilum
omnipoleus vinculum casta; dilectionis servavit, in- C roJaclas iu pristinum vel in inelioreni statum restau-
nocentiam comprobavit, iutegritati custodiam bu- raverunt; et sicuti prudentes virgiues oleum sua
mililatis adbibuit. raisericordim in diversos elTuderunt, ut meritio dicere
3. Loca sacra condit et dotat. — lu fascibus ila- possinl : CUristiodor sumus in
tioiius omni loco
que consiituta, continentise suaj gloriam sub lerreni [IlCor. H, conjugium nou voluptate, sed
Ib).
chlamyde imperii satagebat abscondere, ut tanto bona voluutate copulatuinl sanctum matrimonium,
projiensius, quanto efticacius poterat, promoveret ubi una fides inviolatae castitatis, ubi uuus spiritus
qua?, Deo inspirante nec non adjuvanle, ad ipsius misericorjia' ac veritatis, ubi idein velle in virtuti-
laudcm cogilabat perticere. Denique post uovellam bus iJemque nolle in vitiis! ubi nec primus nec aller
fecundissima". plantationis suae ecclesiam Baben- discerni potuit; dum aller, quod prinius, voluit : ubi
berg, quam cum illo sludiosissimo suo cooperatore par animus iu multifariis operuin eifectibus pares
Heurico iu loco Babenbergensi, venustissinie, sicut in duobus ostendil affectus! Quales has nuptias dixe-
hacteuus ceruitur, fabricavit sub patrocinio princi- rim nescio. Uuuni scio, quia nescit nostra modo
pis apostuloruiu 1'etri atque sancli Geurgii marty- regio tales, dum illi propter regnum coelornm so
ris, monasterium sub regula sancti Beuedicti ad castrautes, necprolem terren;c fecunditatis exspe-
I

acjuilonarem plagain, in bonore sancti Micbaelis ar- ctantes, cKlibem a Deo generationem receperunt, a
I baiigeli exstruxit, non minori studio praediorum quorum ore laus Dei nunquam deficiet. Hajc est
ac diversorum donariis ornamentoium; terliam de- gcneratio qiucrentium Dominum, quaerentium faciem
raum versus mcridiem sub ordine canonicorum, Dei Jacob : qui viventes in Christo, membra sua
sub titulo sancti Stephani protomartyris, parvo mortiticantes propter Cbnstum, super terram mo-
quidem schemate, sed majori opera de suo patri- rientes, modo regnantes cum Christo bona Domini
nionio ecelesiam fundavit. Ad quam dedicandam sui vident in regione viventium.
Bcuedictum (70) papani, quem pra^fatus Deo dignus 5. Auctor aggredilur vitam sanctx Cunegundis. —
Henricus imperator ad conlirmaudum Babenbergen- Quouiam de vita et virtutibus pii et sancti Henrici
sem pontilicatum advocaverat, venire rogavit. Ipsa- Christianissimi iraperatoribus miserationibus variis
autein illiid Psalraographi secura dccantaus: Do- quas fecit in domo Doiuini, de signis quoque et mi-
mine, dilexi decorem domus tux [Psal. xxv, 8), di- raculis qu;c post transituiu ipsius per eum fecit
versa eidem ecclesi;e juxta imperialem munilicen- Deus, satis ac digue scripta sancta recepit Ecclesia,
(70) Benedictus VIll, qui Sergio IV successit anno (71) Codex Bodecensis habet quadraginta.
200 VH \ S. CUNKOUNDIS, 111!! \)E S. IIENIUCO. j|(i

niiiic animiim luiiipil, ac iii nripntcm vonit, vitain A » hic, snlvus iril {MkKIi. 2!2. At(|iic lioniis in
memoranda" virj;iiiis iioslra' (.iinpgiinriis liii-vilcr > conspcotii cti.im Dci plaiiliim csse cornilis, si niui
explicare, ct memorim scripto cnninicndaro; iit ail ^ soluni pro illis (pii iii liac vila pnsiti iniilta vobi'-

exempliim cjiis inliicnlos, (|iia'ciiiii|ni! viif,'iiii's, i[i!a'- » bona, sod pin illiT, oliam ((iii iiiilla focoriint, ora-
cunqiic vore viiliia'. porfoi'la> vila- niirniam arlii- » vcrilis. Obsocro crgo ul eiim a rordiluis vcstri»
trentiir convorsationoni illiiis. Iiuiifjmim cnim nnliis, » nunqiKim abjicialis', qiii vos tanqiiam proprias
sed 'magis opcra' pretiiim (liixiiniis, iit illi oriioium » amavil, atiiue liunc lociiiii vostra scrvitiite llorcrc
non snlitrahamiis oris, ciiius proviiloiiha i|iiolidio ' voliiil. Kstole qiioque nictR necessitalis memorcs,
alimeiita percipiniiis corporis. » simpcr in liilaritate cordis miserirordes, sociin-
(i. Dcfnucto miinlo, piis opcribtiS insistit sitn- • dum illud Apostoli : Oileclio sinc simnlatione
ctii Cunrguiidis. Ejus epistola. — Honiico itai|ue » Necnon voslric monlos in qiiamdam
(7i(i»i. .\ii, 0).

suo sua? castilatis pationlissimo sempor ciistodo, » miituw chnritatis soliditatcm magis nc m.igis con-
ubi eam siiis virginom, uli Iraduxerat in Cliri- » crescant, qiiatcnus in die tribiilationis clamorom
sto, in ultiino spiritu constilutiis rosignavil ad •• veslrum ipsiiis aures exaiidiant, qui dicil : Vii
coelestia, qiup jcgiter suspirabat, gaudia trans- » duo vel tres congregali fuerint in nomine meo, in
lato, illa se ad Doniinum, ut semper, tolam » medio eorum sum (Malth. xi, 20). Quod vos omni
contulit ; illum sua! castitati, necessitati, saliiti » raodo promereri hortor, eodem prwstante, qui
adesse, illum siiis ecclesiis; illum liliis, quos oi in » cum Patre et Spiritii sancto vivit et regnat per
Christo aggregavorat, pra?sontein adfore, advocare » omnia sa?ciila sa>culorum. Amen. »

vigiliis, orationibus instaro, die practicam cum ". Monasticam vesteminduit. Pia ejus cxercitia. —
Martha, noctu contemplativam cum Jlaria vitam Denique Conrado sibi succedente in rogno (72), ipsa
agere non cessabat. Qiianta vero elcemosynariim curis swciilaribiis, sicut jam diu desideraverat, ex-
largitate, quanta orationis instantia, pro beati con- onerata, in ipso anniversario die transitus sancti
jngis defiincti aniraa desudaverit, in subscripta pa- Henrici archiepiscopos cum episcopis ad dedicatio-
gina, quam ipsa per se (nam litterarum, sicut et nem Confugiensis ecclesife convocat : iibi inter mis-
aliarum artium, distinguere auro gemmisque sacras sarum solemnia, iniperiali decentissime onini cultii

vestes fuit peritissima) composuit Jet conscripsit, ornata, ante principalc altare virgo Deo devota
qiiicumqiie scire voluerit cognoscere poterit. Cune- « processit, ibique tliosaurum incompar.ibilom. ligni
» gundis, divina dispensalioue solo nomine impora- Dominici crucom, parvam quidoiii in materia, sed
« tri.x. specialiter dilectae congregationi in Confugia, C maximam in virtuto, Deo obtulit. At ubi lectio evan-
» quidquid justa^ convenit dilectioni. Propria: adver- gelii, in qua supra arborem criicis asccndens suspi-

» sitatis sarcinam, veluti aesfimo, faciliiis tolerarem, cientera se Jestim suscipere, et ab eo benedictionem
» si vestras res salvas incolumesque existere vide- pusillus meruit accipere, lecta fiiit, regalem purpti-
« rem- Qiiamvis enim mens curarum procellosis ram exuens, tunicam fiisciorem, quam ipsa sibi stiis

» tliictibus vestra' tamen recor-

undique quatiatur, manibus operata vostem religionis, data sa-
fiierat,
» dationis anchora a cordis profiinditate non evelli- cerdotali benedictione, induit. Et, multis pro se qui-
» tnr. Et licel longe remotse ab oculis sitis, ab animo dem tlenlibus, pro illa autem g.iudentibus, qua; jam
» tamen nusquam receditis. Qiiis nos sepjrabit a swculum damnasset in veslibus, capillis, qni hnc
> charitate Christi? casus doloris, an longinquitas usque in eodem monasteno pro ipsius servantur
» remolionis? Quin etiam si amissa> facultatis iisiis honore, prsecisis, imposito sibi ab cpiscnpis volo,
» concederelur, voluntas hsec operis exhibitione anntilo fidei subarrhata, .giiitiilabunda siicciniiit :

» comprobaretur. Ipstim tamen modicum, quod Posuit sigmim in faciem meam, ct annnlo suo subar-
» adhuc, Deo volonte, reliquum teuemus, vestra", rhavit mc Dominus meus Jesus Ciiristus. Ita Christo
» commonitioni alienum esse nolumus, ut participa- sponso ipsa sponsa consecrata, dnm filiarum sua-
• tione parvitatis relevetur magnitudo dovotionis, rum se sanclissimo contubernio applicuisset, non ut
Mater namque si parum habuerit, parum liliis tri- mater tiliabus se pra^ferebat; sedin omuibus servi.

» buit. modici sumptus munuscula ad

Ecce Iiaec tiis servilem se personam ostenoebat; ita lamen ul,

» refectionem vobis mittuntur carnis, ut animani cum omnia faceret, ostentationem fugeret singulo-
» senioris Patris vestri conlinua orationis alimonia rum, ne in pra^senti Sceculo reciperet mercedem
» reticiatis; quoniam
justorum preces umanimi-
tot suam. Operabatur manibus suis(nulli enim in distin-
» ter continualse apiid Deum multum possunt proti- guendis auro gemmisque vestibus plurimiim, aut in
» cere, Jacob attestante Multum valet deprecalio
: stolis aut in cingulis sestiraabatur inferior), sciens
» justi assidua\Jac. \, 16). IUe etiam atque etiam scriptum Qui non operatur, non manducet
esse :

» justus Dominus, qui justitias dilexit, aBquitalem {II Thess. iii, 10). Sponso aut orans loquebatur aut
» supplicationis exaudire non respuit: sed vobis psallens, Xd ecclesiae limina pene invisa properabat.
» indefessis intercessionibus supradicti chari memo- Nihil severitate illius jucundiiis, nihil jucunditate
» riam f icientibus salutis dabit prsemium. quod ipse severius. Tristis in risu, in tristitia stiavis. Breve
« promisit dicens : Qui pe7'severaverit usfiue in finem vita? spatium a?terna meraoria compensabat. Idem
72) .\nno ipso 1021, quo fuerat defiinctiis Ilotiricus.
 CUNEGUNDIS, UBl DE S. UENRICO. 212
'ill VITA S.

illilocus orationis et quietis fuit, idetii semper

habi- A monis monumentuni lumina sua in Dei tigere
:
aspe-

dum sciret lejicieDdas deh- ctum, primam quae doceret facere, ut fructum do-
tus, incultum corpus :

exaraudum ctrina; suie ipsa in coelis, Deo adjuvante, possit in-

ciascorporis, quod paulo post vermibus
venire. Ha^c et ejusmodi iterum et iterum materno
sit semper eam legere, aut legentem audire vide-
:

studio ei inculc'ins, quasi iu omuibus jam pcrfectam

res. Multa illi circa conlubernales devotio, frequens
et ipsa magisliaiii vr-nerari cjepit. Illa, ubi imina-
visitalio, sollicita pauperum
cousola-
decubautium
credimus, tura libertate potita ist, paulatira a rigoie suo defi-
tio. Praiterea plura eam miracula fecisse
oleum adulationis cere,molliorem cultum, lautiorem cibum, qua; vitio-
sed, quod gratiam homiuum et
qiiod tamen incu- rum alimeuta sunt, desiderare uUima in cboro,
seraper fugeret, esse suppressa
:
:

rice scriptorum seu revolutioni temporum, non de- prima in convivio, puellarum fabulis interesse, ac
omnibus laxius agere Pro hujusmodi levi-
fectui depulandum est virtutum. Pauca tamen
quffi in coepit.

in scriptis reperimus, aut veridica sanctimonialium, tatibus dum eam frequenter sancta Dei inter se

ubi illa Christo militabat, relatione cognovimus, bic privatim, piiblice ooram omnibus secuudum Apostoli
inserere dignum duximus. priecepta, seepius argueret, obsecraret, increparet,

8. MiracuUsclurct. Incmdium exMayuit. — (^uin nec illa matertera; velut patrocinio aut familiaritate

post oralionis frequentiam inter lectionis lassitudi- vane contisa ullo modo emendaretur quadam die ;

nem ancilla Christi in leclo, non plumis exstructo, dum ipsa cum conventu crucem, nam dies Domiui-

sed cilicio strato, membra sopore gravata remisisset, cus erat, sequitur, abbatissa defuit (74). Quam illa

puella sacrata qua; de niore illi assidebat, sacros inquirens. et epulantem cum coaevis in conclavi

codices, legens, cum fere ad medium noctis lectioueni reperiens, zelo pietatis armata, cum verbo corre-
extenderet, caligantes oculos clausit, lumenque e ptiimis dextera maxillam ejus percussit; quce quasi
manibus illius prolapsum paleas corripiens, sui fra- sigillum quoddam formani digitorum ejus accepit,
gore circumjacentes sorores excitavit. Clamore ex qua omni tempore vitae suae non caruit. De quo ni-
concursu facto, virgo Christi de somno excussa, mirum facto constat, quia non tantum pro se, sed
dum colluctantes inter se et concrepantes flammas et pro aliorum emendatione hoc pertulit, ut hujus

circa se aspexit, arma se convertit, et

ad orationis visio aliis proficeret, et ad melioris vita; statum a

signo crucis adustionem dlam absque omni suarura vitiis suis retorqueret.

lajiione vestium avertit. Tua sunt haec, Christe, ope- tO. Chirotecham ejus radius solis sustinet. — Porte
ra, qui olim Babylonium regeui in suo furore con- et istud detractoribus fabulosum et inlidelibus incre-
fudisti, et Chaldaicos ignes, ut pueri tui liberaren- C quod sanctitatem illius, quara hu-
dibile putabitur,

tur illa'si, tua virtute exstinxisti. militatis homines latere voluit, muta
gratia ipsa
9. bc Jutta ejus ncpte, abOatissa. — Aliud mira- elemenla loquuntur. Deuique cura post lectionem
culum tam stupeudum quam uiiraDdum hic placuit evangelii, suo solemni more sacrifi';atura accederet
suhscribere, in quo animi illius coustantiam et rigo- ad altare, dextrse manus suae chirothecam detra-
ris severitatem discere poteris. Habuit secum sororis hens, cum nullus qui reciperet adesset, a se rejecit;
suae filiam, Juttam (73) nomine. tlanc a prirais annis quam radius solis per fenestrae rimulas intrans sus-
educatam, omni disciplina, saecularium quoque litte- cepit, et tandiu quasi famulando sustinuit, donec
raruin scientia inslruxerat. Haec materleram nou illa, post sacriticium rediens, eam reciperet. Tale
minus religionis quam dilectioius amore secuta et etiam quid in beati viri Goaris veste aliquando divi-
consecrata fuit. Quam in oiunibus plene instriictam, na virtute ostensum fuisse legitur (7o) ; qui dum a
ubi ejus in orationibus vigilantiam, in jejuniis per- sede Rustici Trevirensis pontiticis despicitur, a sum-
severantiam, et ad omnia patientiam perspexit, om- ma majestate per [majoris luminaris honoratur fa-
nium assensu et rogatu, primain iu ipso coenobio mulatum. Omnium itaque capax erat meritorum, qui
eam abbatissam praefecit. Tum virgo mater liliain „ judicem cunclaruai nieruit habere virtutum
suscipiens, juxta commonitionem sanctam dudum ii. Morbus ejus extremus. Rcspuit rajales exsequias.
habitam, pra-cedentiiim illi Patrum repetens allo- Obit. Quindecim in sancto proposito supervixit —
quia, monet obsalulis atlectum utilia ac Deo placita annos, tam humilitatis gratia quam religionis reve-
saepe dicere, frequenter audire, solitas religionis iti- rentia omnibus admiranda. Taudem pro nimia ci-
neris vias non deserere, magis magisque errorum borum abstinentia, orationis et vigiliarum incredi-
devia et diabolica calcare ligmenta nullam luci ac
; bili perseverantia, coepi,t corpore languescere, et
tenebris, veritali alque mendacio, turpitudini atque iugravescente morbo paiilatira delicere. Sed dum
honestali apud Dei servos docet esse communionem; membra dolore contraherentur exterius, spiritu ta-
sollicitecavendum ne vana sectando desineret esse men, nam laus Dei semper in ore ejus fuit, confor-
templum Dci, et habitatio daemonum fieret, et dae- fortabatur interius. Vocabat sanctos angelos, quorum
(73) Variant codices in hujus nomine scribendo. (74) Id est processioni quae etiam nunc ante majus
Edili veteres habent Vitham'; rnss. 2, Ytham Hof- sacrum in coenobiis diebus Dominicis lieri solet, non
;
mannus, Juditkam. Juitham, Cunegundis sororem. iuterfuit.
Wolfo, uiiplam, et Jutam seu Mutara ipsins neptera (7o) Beati Goaris Vitam, ubi hoc miraculum de-
comiiis Liinburgensis uxorem memorat Mirsus in scribitur, habes Sceculo II Benedictino ad annum
Notitia ecclesiarum Belgii, pag. 148. circiter 649 {Patrologise C.\.XI, in \V.4ndalderto).
213 VIT\ S. CUNECUNDIS, Ulil l)K S. IIENIUCO. •214

hic vita, illicjam consortio Iruilur; a[ii)sloli>s ot coii- .\ sito, suo loculo in dexlro lati^re sicut hactenus
fessores, iiuoruin lidcin ct CDiilVssionem scmpi-r veneratur, repDsilum est (71)). felix llahenhcrgen-
teniiit, iiilerpellahat : virt;iiium Chnsli in suo exitu sis ecclesia' recepisti thesaurum qiiein amiseras.
invitabat chorum, quarum a-mulaticmc, in carne, 1'iiiiax et malelica lingua detraclorum, oculorum
duai proetcr carnem viveret, immaculatum (^hristo teslimonio confutata est, dum virginitas ejiis rcbus
conservaverat thorum, omiiium Deo famulaiiliuni approbata, saiiclitas clarcscenlibus signis vidi-liir

sibi adesse, sihi occuiieri> orahat au.\iliuiii. \er<' testilicata.

quod est scriplum : Timcntibits Ikum omiiia coopc- \'i. MiracuUt potit vbilum. — Christianic religioni
ranttir in Ounwn {liom. viu, 28), iii obilu tautai vir- proticiens Ecclesia lidelis (qucB iu Evangejio, voce
ginis vidimus comprobatum. Necdum spiritum e.\- Domini testante {.Mutth. et lilia per
xiij, Dei mater
halaveral, uecdum Cliristo debilam reddiderat ani- gratiam nomiiialiir inater qiiia sancta; operationis
:

inain, et jam fama volans tanti praMiuntia luclus, e\emplu lilios Domitio generat; lilio, qiiia Virginis
non tantum sacratas virgines aut diversi ordinis Kilio pro sahite mundi incarnato, eruditione sancto-
viros, verum etiam toliiis populos ad e.\se(piias rum Patrtiin quutidie gcncratur) salutcm missam a
unius congregabat. Sonabant psaliiii, et totam do- .. Doinino, cuilestis archiatri elTectihus medicinae ple
mum, ubi sanctura corpusculum in medio super nam, tain mentis quam corporis auribus animadver-
illo siio nobili cilicio coniposituni jacebat, in snhlime tdl. Miiudauic machiiiue coiiditor huniauo generi per
resouans letania pro exeunte anima qtiatiebat. Iii- inobedipiitiam lapso condi)leiis, ut a;ternse vita:

terim ei uiore regales tanquam imjieralrici, iion ut friictus iHcientein novam pl.iutationim, scilicet pri-
pauperculai debentur sorori, parantur exsequia;, mitivam Ecclesiam insereret, palriarchas et pioplie-
aurea feretro obtendenda proferuntur velamina. tas in miindum mittere dignatns est : qui creditum
Tuni illa pallentes vultiis, quos ante, ad se sponso sibi oflicium quinque corporis sensibus, sextoque,
venienti hetos exhibuerat, videres ad os letorquere, qui est spiritiis prophetiae, mysterium iiicaruationis
manu abnuere : « Amictus iste, ait, non est meiis ;
Christi, et omnia quie de ipso annuntianda erant
auferte liinc, ornatus hic alienus est. His terreno praedicantes, alii asperitate vila?, aliis diversis poena-
sponso, istis ccelesti copulata sum; nuda de utero rum mortibus, ipsi qiiem prophetabant, famulatum
matris mese egressa, nuda regrediar illuc : his vi- suum iideliter impleverunt. Horum limes Christus
lem miseraj carnis materiam involvite, et corpuscu- Kterni Patris consilio, pro liberandis hominibus de
lum meuni juxta tumulum mei ac domini
fratris intemeratie Virginis utero processit, ut jam in-
Henrici iiiiperatoris, quem me jam vocantem video, C choata? plantationi, missis per orbem apostolis, atque
in proprio locello repouite. » His dictis in manus dfe suo corpore fuso cruore fabricatam, novellam
Domini spiritum suum commendans, ad suum ani- superaediUcaret Ecclesiam, quae sanctse Trinitatis
ma revolavit auctorem, et ia antiquam possessio- lide imbula, et mundata baptismi gratia, martyres,
nem diuperegrinata conscendit terris matrem com- : confessores, et infirmi sexus virgines animo tamen
munem se amisisse llentibus, coelis autem coucivem constantes, primitias obtulit. Inter qu is beata Cune-
in suum consortium se suscepisse gaudeutibus. gundis, tlos Bjbenbergensis Ecclesiffi, cuni sancto
12. Bambergse sepelitur. — Ita demum sacro illo Henrico, qui Romanorum imperium tenuit, sub con-
corpore feretro superposito, longo nobilium ordine jugii specie, immortali sponso castae virginitalis

praeeunte, multis hinc inde conlluentibus, cum illo honore deservit. Unde jam ejus sanctitatis merita
sibi semper familiarissimo pauperuin contubernio, per orbem manifesta declaratione apparent : quia
ad locum Babeuberg sepulturse suse pra?destinatum in loco ubi sanctura ejus corpus quiescit, infirmi

felices exsequias usque delatee sunt. Tum vero re- quacunqiie laborantes agritudine sanitatem reci-
lictas urbes, vacua rura, desolatas civitates, undique piunt. Ut autem ad omnia testes cautissimi simus,
concurrere populos videres ; matres parvulos suos veritatis amatoribus aetati nostrae succedentibus, de

in brachiis gestantes, intirmos in grabatis jacentes his quae scribimus curiose indagantibus, scilicet quo
sanitatisgratiam sperare, felicem se credere, si cui tempore opera curationum praefatse imperatricis
aut feretro jungi, vel ab ipso contigisset obumbrari. initium habuerint, largiente Domino proutpossumus,
Tandem in ecclesiam beati Petri apostoli corpus non voliimus explicare.
sine labore deportatum, triduanas ibi meritis suis 14. Eneryumenus liberatur. Et alii ab aliis morbis.

ac beneticiis condignas habuit exsequias; filiis quos Anno Dominicae incarnationis 1189, indictione ii,

ipsa illic in Christo adunaverat, de raatris pace jam Tiemone tertio Babenbergensis Ecclesiae
decimo
securi, prp se autem solliciti incessauter psallebant, episcopo. qiiarto pontilicatus sui anno, ad Vincula
dum eam sibi ad horam subtractam sine timore sancti Petri, ne de sanctitate praememoratae virginis
amissionis, in spe perpetua" incessionis recepisse ambigeremus, signorum experientia certiticati su-
plaudebant : maler de ccelo tiliorum prospectans mus. Nara dura solito raore populus ad prsedictum
affectum gaudebat. Ita velatum sacrum corpus, locum orationum et vigiliarum causa convenisset,
sacris vestibus, diademate Christi capiti superpo- adfuit quidam daemoniacus de villa quoe dicitur

(76) Multa hic interseruntur in Hrusellensi edi- apertione, qua Henrico praecipiebatnr ut locum ce-
tione, de voce scilicet audita coelitus in tumuli deret Cunegundi.
 CLiNECLNDlS, LBI |)E S. IIENRICO. 216
2lb VITA S.

supra tumbam beatae virginis

Dierrut nec [lietafm agnoscen^, ncc scelcs A ptismo defunctum,
(77), qiii
cremaverat. Hic diiris non sine spe resurrectionis posuit. Testor eiim, qui
abhorrens, Clium ?uum igne
est primogenitus mortuorum, qui mortuos suscitat,
funibus astrictus ad sepulcrum sancto> Cunegundis
ut furiali morbo absolutiis ubi miserabilis omnibus mater exstincti, sanelae
ita mansuescere coppit,

Deum omnipotentem laudaret; eique cujus patroci- virginis nomen Cunegundis ingeminando miiltos
nantibus meritis h;pc sibi accidisse cognovit, cum Iletus etfudit: qui i\inimem posuerat, de sepulcro
iii

caterva, qiise prasens astiterat, debitas acclamabat vivum levavit. Quis se a lacrymis, quis a laudibus

laudes. Igitur duni hsec tam cleri qiiam populi contineret? Una voxomnium, ut frequens turba Sab-

solemni devotione agerentur, tres contracti, unus in bato confluxerat. Qualis est l;cc'? quam sancta. qiiam

suburbio de hospitali sancti ."Egidii (78), qui magis Deochara! quae claudos ciirrere, caecos videre, mutos
reptando qoam scabellis volvebatur; alter de domo loqui, exstincta quoque membra reviviscere facit!

Chiinradi majoris ecclesiae prsepositi; tertius item Beatus venter hanc portavit; benedicta a Do-
qiii

de domo Ottonis in eadem ecclesia eanonici, super mino ubera quae hanc laclaverunt; de benedictione
sepulcrum beata; virginis positi, ab unius dolore jam saeculo pereunti tanta gratiarum niunera eftluxe-
passionis una erecti sunt manu divina; curationis. runt.

Mulier paraiytica, et altera sanctimonialis (79; femina 17. Item suffocatus. —

Aliud non huic dissimili
uno pede claudicans, et claudus de castro quod di- signum, alio vero eventu in trienni puero, in vico
citur Giet, post momentaneam orationem
vix com- Grunberc celebratum est, qui a mane usque ad
pletam, in ipsa nocte curati sunt. Puer cui tanta vesperam in limoso lacu sulTocatus jacuit, ubi a
membrorum mollities inerat, ut pene ossibus carere mulieribus sub lini fasciculis repertus et sublevatus,
putaretur; alter de Lincendorf, macie deformi con- mnlto ejulantium comitatu doraum usque delatiis
sumptus, gressum et loquendi oflicium, quibus est. Illic per noctera lugiibres parentibus exsequias

omnino caruere, receperunt. Puella sciatica de Gise- celebrantibus, ubi mane sacerdos debitum huma-
nuelt [a(., Gisfeld], necdum tumba; ingesta sacrae nitatis complere astitit, populus qui aderat, qui
proptcr turbam : puer e.t contractione uervonim jam multa de signis beatae Cunegundis viderat et
carens ofticio pedum; puella de Nuornberc (80) audierat, pr»sentiani illus sibi adesse iu multa spe
planta pedis sursum rec;irva, geniculo contracto; exauditionis rogitabat. Miruni in modum puer annii-
item de eodem pago puella manum aridam habens laremdigitum moverecffipit.et, stupenlibus omnibus,
inter orationes et vigilias curati sunt. post spatium unius horae sanus surrexit. Hujus facti
13. Quidam pro equo furtim sublatoapud Werram C primum ipse sacerdos sub stola, deiode milites octo
tluvium, in vico qui dicitur Wasegen, suspendio sub sacramento, ipso piiero in medium locato,
addictus est. Qui in tormento positus, voce qua po- cum omni frequentia suae plebis, testes ad nos
terat, beataj Cunegundis vii'ginis aures appellavit, venerunt.
cujus etiam festinatam opem sibi adesse praesen^t, 18. Item puella. — Puella septennis in parochia
Divina enim virlute, ubi populus abscesserat, vin- Liuberstat, dum ad fontem incaute hauriret, infelici
cula manuum dissoluta sunt, et ipse sibi laqueum casu subrliersa est. Quam cum ad sua a crucibus
deponens, in civitatem reversns, cunclis ereptio- homines fuissent reversi, nam dies Rogationum in-
nem sui, dans gloriam Deo et suae salvatrici expo- stabaut, de fonte exstinctam levantes, post votum
suit. Quorum lideli testimunio ad nos usque delatus, ad memoriam beatae Cunegundis factum, quara
ad censum qiiinqiic d"n iriorum a suis pareutibus. dudum lamentabatur mortuam, non sine laudibus
ut pridem diim damuaretiir, pro ipso devoverant, divinis viventem admirabantur. In hac triura resii-
inscriptus est. Apud nos quoque non huic dissimile scitatione mortuorum, ciim et alia duo corpora ad
dc servulo quodara, diim illaqueatus ab omnihus invocationem sanctae imperatricis ejusdem vitap. red-
mortuus piitaretur. signiim apparuit. Nam post „ dita, verissima testium approbatione ac ipsorum
ejectam urinam. quod signum mortis in talibus tor- puerorum praesentatione cognoverimus, quis nisi
mentis est, cunctis astantibus inspiratae saluti ac sancta Trinitas operata videtur, quae secundum
vita; reslitutus est. Tali modo apud Rottenbnrc, signa majora facere
quae ipsa facit, hsec et his
imperiale tastrum, duo absoluti multorum alte.-~ta- postmodum suis promisit?
tioueusque ad nos pervenerunt.
19. Mutus vocem recipit. — llliid qiioque clarissi-
td. Pucr mortuus rcsuscitatiis. — Mira, at nil Deo mum, clarissimis regni primoribus coram astanti-
impossibil e, et forsaii nostra; wtati incredibilia dictn-
supermuto factum sub oculis omnium,
bus, celebre
rus sum, sed tota nanibpnbprgensium civitas hiijus memoriae hominum tradere non indignum duximus.
facti expers non fiiit. Miilier de proxima villa Elrin Nam rem gestam ita per famulam suam Christus
vagientem suum, infi-a q'iadraginta dies sine ha- clare operari voluit, quod pene nullum latere potuit,

(77) Editio
Lovanionsis Beyrent. Aliis Beyrrent.
(79) In apographo Bambergensi non dicitur san-
(78) Conditum fuit ad pedes Montis Monachorum
ctimonialis, sed quse secularem habitum vestc lugu-
a beato Ottune Baiiibergensi episcopo,
ut narratur hri nutaverat.
in ipsius VitiP lib. i, cap. 27, ciii
monnsterio subdi- (80)Apog. Bamb.. Surembcnj.
tuin fuit ex c.ip. seqiiculi.
•>{-.
YITA S. CUNKC.UNhlS, I IM liK S. IIK.NIUCO. 218
Philippus fSI) rcx proptor siii rnnrnmalioiieni, inlo- A vel vcrba fiindons, cibiim aiit potnm vi.x aliqiiando
rim vero, qiioii iiiagis favorpm sibi priest.irc credc- sumcns, pcrmancrct. Si quaiido illi dormire conli-
bat, proptor translationem bealoc virginis comitia gisset, solo collapsus modo caput terram, modo cor-
in(iix(-rat: mutiis quidaiii scrvulus in comitatu pro- liim piilsaro viilorcs; ot qilod miseraliile diclu, diim
baliiliiiiii viroriini dc Pogcn ronvcnerat, qiioriini ab iiiiinibiis, prnptcrca quoil Iiorribilis visii foret,
vasa, (iiii.ict ipsi poiiiitcntes crant, portahat. llcKina fiigcrcliir, a singulis vidcri (i|italiatur. Iste ante
ad ecclesiaiii proccssiira. cum do moro soloinnitcr a fain.i i|iiam aspccli notus. diim ad nos pervenisset,
clero snscipilur, confusus iiiterim populoruni clamor stipem iuter domos accipiens, aliqiiandiii sustenla-
exoritur, non frustra moriluro deniqiio liomini, scd tiis cst. Iliinc archisynagogiis videns: « Si vestra
laudcscuin Cliristo suo jam viventi conclamantium. Cunegundis ad Christiaiios ait, istum ciiraverit, me
Testor (".liristiim ct ojiis apostolos, iste ([ui prius Cliristo ac lidei vestra» applicare potcrit. • Scd,
niillam, iitpoto mutus, Iiiii;uam noverat, siiifjiilis qiinj dicil Apostoliis (f Cur. i, 22) : Jwlxi signa
ad intorro:;ata propria liiiijiia disertus rcspnn- qiixriint, in hoc Jiid.co ustensiim cst. Nam patien?
debat. tertia Uominic;c resurrcctioiiis fcria, diiin super
20. Lupus milis. — Qiiid referdm do bruto ani- sepulcro salutifera". virginis salubri premeretur sopo-
mali, ciijus innata sibi rapacitatis ini.;Iuvics, duin re, manii invisibili quadam tactus, inde sanatiis,
prmdain rapiiit, quasi nomen Cunegundis conlra se cum suiiima o!:miuin admiratioiie ac laude alisces-
invocatum sonsisset, a suo furore qiiievit? .Nam sit. Jud.Ttis viiio infelix a pcrlidia sua ajlernos passu-
lupus dum circa caulas oviuin vesperliniis natiirte rus igncs non recessit.
sua; ingenio parvulum ante fores incaute
versatur,
rclictum lustris suis intulit. Aliorum autem, qui ter-
22. A "papa approbantur. — Illiid autcin in ultimo,
quod tamen signoruin fuit, sub-
illius non ultimnm
riti fuerant per lupum, mater pueri claniore e.xcita-
nectam. Quoniam terra circa sepulcriim ejus a Udeli-
ta, omnes cives suos manibus complosis pectora
bus collecta, in speciem lucidissimi thuris, aiit
tundens, multis ejiilatibus iu dolorem commovit.
eliam mundissimi grani fuit freqiienter redacta. Su-
Omnibus besliam inseqiii, quia nox instabat, incas-
pcr hoc Innocentius papa in sermone ad popiiliim in
sum judicantibus, maler ad ecclesiam confugiens,
Latcranensi palalio h.ibito, vita- illiiis merita et
signis velut mortuo tertio compulsatis, pro conser-
miraciiloriim i nsignia commemorando siibintiilit:
vatione lilii aures virginis illic pernox appcllare non
(. Recle, fratres charissimi, pulvis ille, quo gleba
dcsiuebat. Mane facto, nutritius ille silva erumpens,
_ hiijus sanctissima; virginis debito bumanitatis sepul-
parvulum quem rapuerat, illajsiim rc|)ortat, et in
ta tegitur, in thus atque granum redigitur, quae se
sulco ubi boves pridie araverant, in pellicula siia
sub scxu fragili, dnm viveret, a licitis continens,
diligenter involntum collocat; ipse propter sedens
ab illicitis abstinens, illibatum Domino holocaustiim
custodias observat. Ubi vero ruricolas et voineres
obtulit; et dives Christo, pauper sibi, pauperes
jam appropinquare sibi videt, quasi de parvuli
Christi sub diversi ordinis atque sexus professione
quiele securus, mansiietus discedit. Quem iUi, iit
quotidie pascit. Merito ergo in catalogo sanctorum
nios est, clamore persequentes, serviis qiii boves
erit ascribenda, qna^ vitam sanctorum semper stii-
stimulabat, pelles aspiciens: <( Ecce, tegumenta
ait,
duil imitari. CoIIectam itaque a nobis conscriptam,
pueri quem lupus rapuit. » Accurrentes dormien-
cum ofticio totius missoe huic noslro sermoni appo-
tem parvulum inlactum, vultu splendiduin reperiunt,
suimus, et apostolica auctoritate omnibiis ecclesiis
et non sine multa admiratioue ha;c considerantes,
in honore tantte virginis decantari direximus. •
civibus et matri nuntiant. lUa advolans, et prce
gaudio in lacrimas prorumpens, ubi et quomodo 23. Auctoris epilogus. — Hfec paucissima de virtu-
fuisset, inquirit. Ille juxta a-tatem simpliciter: « Ca- tibus et signis Cunegundis sanctissima' virginis,
nis, ait, ille qui me asportavit, blande me perlin- _ prudentissimae charitati vestrae inter innumerabilia
gens in sinu suo compositum tota nocte dorinire dixisse sufQciat; qua; si quis evolute perstringeret,
fecit. » prius ipsa pagina quam niateria deticeret. bea-
Miracula omisia.
21. —
Ista quae modo succincte tam, o prwdicandam, quaj regniim mundi et omnein
miracula diximus, et alia plura quae vitio prolixita- ornatum sa^culi pro coslestis ornatu despexit Chri- I

tis transimus, ne more hirudinis lectorein, quem huc stum sibi sponsum regio sponso legaliter non carna-
usque studiosum tenuimus, effluendo fastidiosum liter copulata delegit! qiifc virginitatera suam inter
occidamus, signiim in servulo quasi annorum sede- regales thalamos probando, ut infamiK malum sibi

cim divina operatione factuni exponamus. Qui cKte- ab invidis objectum expurgaret, ignes calcavill qiia;

ris membris secunJum ordinem naturae bene dispo- dum proleni morituram non exspectavit, ejiis casta
silis, in priucipali, quod est caput, tanta passione generatio niinqiiam passura successionis detrimen-
agitabatur, ut siue intermissione parieti, si proxi- tnm dnrat; quando Ecclesia in filiis suis per elee-
mus esset, mento tunderet, sca-
allideretur: pectus mosynas ipsius divinae laudis semper accipit incre-
pulas tempore verberaret, nunquam in eodem statu, mentum : qiiam cuin Christo suo, quem amavit, in

(81) Friderico .-Enobardo natus Henrico fratri

Is nullis Ottouem elegerunt. Philippo anno
qui 1209
suo successit, electus anno 1108, refragantibus non- occiso, regnum penes Ottonem remansil.
 CUNEGUNDIS, UBI DE S. HENRICO. 220
219 VITA S.

quo credidit, qaem dilexil, etiam post mortem vive- A Hoc potuit qui cuncta potest dare virgiuitati,
re sigiia crebra loquunlur. Ad memoriam ejusdem Qui montestransferre valet credulitati.
cEBci visum, exstincti vitam, muti loquelam, aures Nupta viro sub lege viri vult virgo latere,
obstructa; recipiunl auditum. Sponsa subarrbata, sponso tamen inviolata,

24. Quanta igitur credimus, qua; viveus

illa fuisse Et Cliristum sub corde virum sibi legit babere.

nuUo tesle, dum jactantiara vitat, soia e.xercuit, cura Servat virgo fidem res claruit igne prubata.
Discite cunjugium ciBlebs, ubi nulla voluptas
tanta illam post mortem signa fecisse, sub oculis
:

omnium viderimus? Ad uos ergo signa ista, quaj Qui sine mistura servantlegalia jura.
furis miraniur, inlus transferamus, vitam nostram
Cunctanibil pensant quse mox fuerint ruitura,
et mores corrigamus, ut si virginis consortiura non Hic in spe fructus mittentes semina luctus
meremur, post declivia viliurum sit nobis prsemium (jaudio longa metent, Agnumque sequentur in albis.

per virginem tantum supplicium evasisse peccalorum. Oramus te, virgo sanctissima, imperatrix glorio-

Virginis iste docet Cunegundis gesta libellus. sissima, quae terras misericordiarum tuarum operi-

Plura tamen dicenda tacet, dum tlumine mergi, bus, coelos respersisti virtutum floribus, fluctuanti-
Cymba timet, moriturqure tangit bestia montem. 3 bus in mundo tuis assiste, procellas turbinosas ad-
Sed qua? lingua silet, pro virgine signa loquuntur, versantium tuis orationibus propelle, cunctos tibi
Quw famam laudis ejus tam crebra loquuntur, devotos, vitiis propulsis, perpetuo tuis fac gaudere
Dum ccecis, mutis, claudis; optata salutis beneficiis et meritis, et omnes scribeutes sive tide-

Curavenit; dum languor abit, febrisque recedit, lium legentes hujus textum lectiouis, fructu non
Vita redit, recipitque cutis conspersa colorem. priventur suse parte devotionis. Amen.

BULLA INNOCENTII III, DE GANONIZATIONE SANCT.E CUNEGUNDIS.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, ve- multis coruscat miraculis, ut ejus sanctitas certis

nerabili fratri Tbeumoni (82) episcopo, et dilectis indiciis comprobelur. Licet enim ad hoc ut aliquis
filiis capitulo Babenbergensi salutem et apostolicam sanctus sitapud Deum in Ecclesia triumphante, sola
benedictionem. Cum secundum evangelicam verita- sufticiat linalis perseverantia, testante Veritate, quK
tem [MaUh. v, 15) nemo accendat lucernam et ponat dicit : Quuniam qui perseveraverit usrjue in finem hic
illam sub modio, omnes
sed super candelabrum, ut salvus erit {Matth. x, 22) et ilerum Esto fidelis ; :

qui in donio sunt videant; pium pariter justum C usque ad mortem, et dabo tibi coronam vitse {Apoc.
et

est, ut quos Deus merito sanctitatis coronat et ho- II, 10); ad hoc tamen ut ipse sanctus apud honiines
noral in coelis, nos venerationis ofUcio laudemus et habeatur in Ecclesia militante, duo sunt necessaria,
glorificemus in terris: eum ipse potius laudetur et virtus morum, et virtus signorum, videlicet merita
glorificetur in illis, qui est laudabilis et gloriosus in et miracula, ut et hsec et illa sibi invicem contesten-
sanctis. Pietas enim promissionem babet vita; quse tur. Non enim aut merita sine miraculis, aut inira-
nunc est, et futurae, dicente Domino per Prophetam cula sine meritis plene sufficiunt ad perhibendum
:

Dabo vos cuiictis populis in laudem, gloriam et hono- inter homines testimonim sanctitati cum interdum :

rcm (Deut. xxvi, I9);etperse poUicente: Fulyebunt angelus Satanse transfiguret se in angelum lucis, et
justi sicut sol in reijno Futris eorum {Matth. xiii, 43). quidam opera sua faciant ut ah hominibus videan-
Nam ut su;e virtutis potentiam mirabiliter manife- tur. Sed et magi Pliaraonis olim signa fecerunt, et
stet, et nostree salutis causam misericorditer opere- Anticbrislus tandem prodigia operabitur, ut, si Ueri
tur, fideles suos, quos semper coronat in coelo, fre- posset, in crrores etiam indiicantur electi. Verum
quenter etiam honorat in mundo, ad eorum memo- ciim et merita sana prsecedunt, et clara succedunt
rias signa faciens et prodigia, per quae pravitas con- miracula, certum prsebent indicium sanctitatis, ut
fundatur haeretica, et fides catholica confirmetur. nos ad ipsius venerationem inducant quem Deus et
Nos ergo, charissirai, quantas possumus, etsi non meritis prascedeulibus, et miraculis subsequentibus
quantas debcmus, omnipotenti Deo gratiarum refe- exhibet venerandum. Quse duo ex verbis evaogelista;
rimus actiones, qui in diebus nostris, ad confirma- plenius colliguntur, qui de apostolis loquens aiebat :

tionem fidei catholicee et confusionem bsereticie pra- llli autcm profecti prxdicaverunt ubique, Dominu
evidenter innovat signa, et miracula polenter
vitatis cooperunte, et sermonem confirmantc, sequentibus si-
immutat, faciens eos coruscare miraculis, qui Udem ijnis {Marc. xvi, 20).
catholicam tam corde quam ore, necnon et opere Sane cum ad audientiam bonae memoriae CcEle-
tenuerint. stini papae (83), prsedecessoris mei, merita et mira-
luter quos beata;
memoria; Cunegundis, Romano- cula praefatiE imperatricis, vobis referentibus perve-
rum imperatrix Augusta, quae degens olim in mundo nissent, ut ipse de illis notitiam conciperet, certio-
niagnis meritis prtepollebat, nunc vivens in ccelo rem, inquisitionem eorum venerabilibus fratribus
f82)Thiemo anno 1192Popponi seu Pottoni suc- anno UUl; ubit die 8 Januarii anno 1198, cuista-
cessit, sedemque reliquit anno 1201.
tim Innocentius III fuit substitutus.
(83) Is est Caleslinus III, crealus die 14 Aprilis
•221 VITA S. CUNEGUNUIS, Ultl IJK S. IIENHICO. Ttl
noslris Aiigiisteiisi el Eistetonsi et bona» mcmoria; A tes : sed el alia plurima bcnelicia piis locis et vene-
Wirtzburgensi episcopis, t>t dilectis liliis Eboraccnsi, rabilibus ecclesiis coatulerunt, Christum sibi fa-
Lancheimensi, et Hailsbruneusi (8't) abbatibus per cienlps ha.'redem. H«c et alia relulere de meri-
apostolica scripla corninisit : post ciijus oliilcm us- tis : de miraculis asserentes, (|uod eis priesea-
que adeo manifestari cuiperunt et iiiulti|)licari ini- libus et videnlibus ad mumoriam bujus virginis
racula, ut ex evidcntia paritcr el freqnciilia, sancti- cieci visum, cluudi gressum
muti verbuin, et surdi
,

tas ejus ab umnibus quasi noturia prxdicetur, sicul recuperaveruut auditum, aliisque lauguoribus im-
ex multis testimouialibus litteris episcoporum, ab- petiti frequenter et evidenter plenam cunsecuti siint
batum, pra?posilorum et prin(i|)um, necnon ct alio- sanitalem ; et, quod est mirabilis novilalis et novi
rum niultorum nuper nustro exstitit ai>()Sl()Utui miraculi, pulvis de tumulu ojus assnmptis saqie cou-
reseratum. versus est in friimentum. Nos ergo de ineritis el
Venientes igitiir ad apustolicam sedem ex j^arte miraculis ejus mullis et niaguis uun solum testimo-
vestra dilecti lilii D. abbas Michelveldensis (80), niis, sed et testibus certiures eflecti, cum secundum
Gundelus decanus, Cunradus custus, Marcus archi- Pro|)hetam laudandus sit Deus iii sanctis suis de ;

diacouus, Herinanus subdiacunus majoris ecclesiai .. fratrum uostrorum consilio, et pontilicum multorum
veslrse, Lupoldus diaconus sancli Stephani, Bur apud sedem apostolicam existentium, ipsam beatam
chardus diaconus sanctte Marife, Henricus presby- virginem Cunegundem catalogo sauctorum ascri-
ter sancti Michaelis, Henricus siibdiacoiius sanctni psimus, ejusque memoriam inter sanctos decrevimus
Maria;, nobis et fratribus no^tris humililer supplica- celebrandam. Quapropter universitatem vestram mo-
runt, iit ex plenitudine potestatis quam Jesus nemus et hortamur in Domino, per apostolica scri-
Christus beatissimo Petro concessit, prtenomiua- pta mandantes, quatenus quod nos solemuiler et
tam imperalricem sanctorum catalogo dignaremur caute statuimus, vos bumiliter et devote servetis
ascribere, decerneutes ejus memoriam inter sau- ut merilis ejus et precibus apud misericordissimum
ctos ab universis tidelibus de caetero celebrandam : judicem indulgenliam consequamur. Cullectam au-
cum hocsublime judicium ad eum tantum pertineal tem et alias orationes in commemoratione ejus di-
qui est beati Petri successor et vicarius Jesu Chri- cendas edidimus, quas in hac pagina duximus subs-
sti.Nos itaque cognoscentes, quod hoc revera judi- cribeudas :

cium sublimius est inter c«lera *iudicia ^iudioandum, '

. . ORATIO.
in ipsius examinatiuiie plenariam volumus habere
cautelam. Et ideo prajuominatos jurisjurandi reli- C Omnipolens et misericors Deus, qui a gloria tua
gione constrinximus, ut puram nobis super hoc di- nullum excipis seium, nullamque couditionem exclu-
cerenl veritatem. Qui jurati dixeruut quod, sicut ex dis, te suppliciter exoramus, ut sicut bealae Cune-

celebri fama et solemni scriptura noverunc, beala gundi virgini tuee, post terreni culmen imperii, cob-
Cunegundis sancto Henrico imperatori fiiit malri- lestis regni solium contulisli, ita meritis ejus et

monialiter copulata, sed ab eo non exstitit carnaliter precibus, nobis quoque famulis tuis aelernae felici-

cognita. Unde cum dominus imperator ageret in tatis pra-mia largiaris. Pcr Dominum.
extremis, principibus et parentibus inquit de illa :

« Qualem mihi eam assignaslis, talem vobis eam

resiguo. Virginem eam dedistis, et virginem reddo. " Sacrilicium laudis tuae tibi, Domine Deus noster,

Suain ergo virgitatem Dumlno consecravit et ser- olTerimus, luam clementiam implorantcs, ut per
vavit iutactam : ita qiiud cum aliquando, instigante hujus sacramenti virtutem, intercedente beata Cu-
humani generis inimico, suspicio qusedam contra negunde virgine tua, nos et a peccatis expedias, et
ipsam fuisset exorta, ipsa, ut suam innocentiam a periculis tuearis. Per Dominum.
demonstraret super ignitos vomeres nudis plantis <•.
COMPLE.NU-i.
incessit, et processit illcesa. Item sanctus impera-
tor Henricus et haec imperatrix egregia Cunegun- Sacramentum redemptionis humanae, quod iii

dis de propriis facultatibus Bambenbergensem fun- honore beatae Cunegundis obtulimus, libi nos,
daverunt ecclesiam et dotaverunt ;
quam cum suis Domine, reddat acceptos, ut per huc quod et acce-
omnibus pertinentiis ex fervore quam
devotionis pimus ipsi de tuo, et suscepisti de nostro, in tui
ad apostolicam sedem habebant, beato Petro apo- semper unione vivamus qui cum Patre. :

stolorum principi obtulerunt, aunuumei censum, ad Datum Laterani lu Nonas Aprilis, pontiticatus

indicium quod juris sit Ecclesiae Romance, solven- uostri anuolertio.

(8i) Eboiacum vulgo Ebrach, nobilissimum Fran- Michaelis Campus, illustre ordinis no-
(80) Alias
coniae monasterium ordinis Cisterciensis, in dioecesi stricoenobium ab eodera saucto Ottone conditum,
Herbipolensi situm. Ejusdeaj ordinis est Lanckheimb, cujus abbatiimcatalogum exliibet Bucelinus in Ger-
sed in ipsa dicecesi Bambergensi. Conditum fiiit a maniasacra, ex quo patet tuuc temporis Adalber-
beato Ottone episcopo Bambergensi, sicut et sequens tum ejus loci abbatem fuisse. Hinc littera D forte
Heilbrunnem, item ordinis Cisterciensis. hic domnum significat.
 2-24
223 S. HENRICI IMPERATORIS

AD YITAM SANCT^ CUNEGUNDIS

ADDITAMENTUM.
Monumenta Germaniw historka, Script. tom. IV, pag. 701.
-
« In codice Monacen^i inter Ranshofenses
Ranshoten prKdium possederat, ejusque famiha,
40 membr s;pc xii, ^equenlia de Cunegunde, quse
leguntur, qucp'a viro cl. Foringer e.xscripta,
multa contineat nova et nolatu valde digna. Haec D. (.. >. —
Waitz in prolegomenis ad S. Henricum.

ordinatio Heinrici imperatoris et A III Idus Maii Liukart comitissa, soror Chiinigundis
.\VI Kal. Martii
imperatricis, obiit.
Chunigundis imperalricis.
mater sancti Anno Dominicse incarnationis 1024, indictmne
XV Kal. Martii Gisila iraperatrix,
obiit. septima, ni Idus Julii, transitus ad translatiouera
Heinrici imperatoris,
VI Kal. Martii adventus sancta; crucis in Con- sancti Heinrici imperatoris. Eodem die dedicatio

fun"en Confungensis ecclesise, quando velata est domina

III Kal. Martii Heinricus dus, frater Chnnigundis Chunigundis imperatri.x Augusta.
imperatricis, obiit. IV Kal. Aprilis Dietmarus, pater abbatissae Uotac,
Anno Dominicaj incarnationis 1033, indictione obiit.

tertia, V Non. Martii, domina Chunigunda imperatrix XIII Kal. Octohris abbatissa Uota, fllia sororis

Augusta digna- memoria> obiit. Chunigundis imperatricis, obiit.

VI Nonas Maii Theodericus Metensis episcopus, II Idiis Octohris Heinricus, filius fralris Chuni-
frater Chunigundis imperatricis, obiit. gundis imperatricis, obiit.

\1 Nonas Maii Erraindrut abbatissa, soror ejus V Kal. Novembris Sigefridus Kunuz coraes, pater
obiit. r,
Chunigundis imperatricis, obiit.
XV Kal. Jiinii C.isilbertus, frater Chunigundis im- Idus Decenibris domina Hedwich comitissa, maler
peratricis, P.ipia- occisus ohiit. Chunigundis imperatricis, obiit.
II Nonas Julii Chuonradus imperator Augustus, Eodem die Agnes imperatrix, ejus consanguinea,
pater Heinrici imperatoris, obiit. obiit.

SANGTI HENRIGI
IMPERATORIS AUGUSTI

LEGES ET GONSTITUTIONES
(Pertz, Momtm., Germ. Idst. Leg. tom. II.)

Codicum Ambrosiani, Londinensis, Klorentini, Vindobonensis, Veronensis et Estensis apud Muratorium

ope Heinrici leges recognovimiis. De anno cni ascribendae essent dubitabatur; dos 1019 praetulimus
II

auctoritate codicis Ambrosiani indictionem tertiam indicantis, et altero qui in calculum venire poterat,
anno 1023, expeditionem Italicain annorum 1021 et 1022 propius subsequente.

Heinriius * Dei gratia miserationis ' Romanorum C vulgari nomine Strasburge " vocatur, multorum per-
imperator Augustus. Omnibus nostris fldelibus pra?- latum ' est a nos relalione, quod plurimi tunc
senlibiis eliam et futuris notum volumus, quod
lieri erant, qui sub occasione his periculis laborabant.
semper rei publica; providentes, quse digna sunt, Unde etiam digna provisione oinnibus succurrentes,
probabilium » personarum nostri imperii tidelium adtestatione laudis quam 'plurium nobis adstantium
acceptione ' disponimus. Ciim tempore auclumni ^
fldelium, archiepiscoporum Mediolanensis videlicet
in parte Elisanlia; ^, nostri regni pro utilitate miil- et Ravennensis '", episcoporum " quoque Strasbur-
timoda, moraremur ' in civitate Argentina, quas gensis ", Placentini, Cumani Vercellensis, par-

VAHI.K LECTIONES.
Versus in L. V. V)i.
' £. Regis Hcinrici la>tantur lege mariti. P/-a;/"a<io tota deest in Fl. « rfees< L.gralia;
miseratione V. Vn. E. ^ probabilinmijiie L. 'n al actione L. ' optumni in marg. hoc est indic. III.
AmO. « ha>risantia> V)i. erisantise JE. ' demoraremur L. ' r.lraburge A. transburgie L. transhurg V,
Vn. E. prolatum A. perlatu ad nc.s relatum e-t L.
'•
'" trauerensis A. rauenensis V. Vn. " e. q. t. p.
c. vercellcnsism murg. supp. Vn. '- tranburgensis A. transburgensis L. V. Vn. £.
223 LEGES ET CONSTITUTIONES. 22fi

nieusis, Aqiieusis, Jaiiueiisis, '» l.uuensis, VuUc'- \ aut matreni aut fratrein ant sororem vel nepotem,
reusis, " lUiiiTliiiiuum i|Uiniue el coiuituni llalioii- vel aliquem suuiu " propiuiiuuin, per se aul pcr
sium, uubilium void luultoniin, vassalloium ", sa- alium inlerrecerit, hereditas luterlecti ad ulius suus
pieutiuni et judicum, iuler uiultu qutp. rei |iublic:e legitimos heredes pervenial. luterfectoris vero he-
cou^ruebaut, capituld inseruimus quo; '" Ipse vero urdinantc epi-
tria ; ut redilas in lisco redigatur.
ab omnibus '"
noslro subjectis imperio " obser- scopo publica pcenitentia subdetur "'. Quod si illc

veutur stabili(iue ob-iervatioue teiieantur, amodo et qni criniine ai>;uilur, negare voliient, per se pu-
deiuceps statuimus, jubemus "'•
et (irmiler piieci- gnaiu laciat ; nec liceat ei campionein " pro se dare
pimus. llivc sunt iiiue iuviolabiliter observaii ju- liisi decrepita <etas aut juvenilis, aut inlirmitas,
bemus. pugnare prohibuerit (8li).

Cap. 1. Quicuanine ex quacumquc natione legiti- 3. Qui vcro '" infratreuvam vel " datum pacis
mam uxorem accepil '", vel acceperit ", si eam oscnlum aliqucm homineiu inteifecerit et negare
mori contigerit sine liliis " eorum amborum, vir voluerit, pugnam per se faciat ; nec campionem
siiiE uxori succedat et omnia boua ejus perci- pro se dabit, nisi sit -" ul dictuin est su|)ra '''.
Si
piat. ,, vero convictus fuerit, mnnum qua homicidium fecit
3. Quicumque propter ciipidilatem rerum patreiu araittat (8

S. HENRIGI LEGES PAPIENSES.

{.4n. 1022, Aug. l).

Exstant iaactis synodi Papiensis a Benediclo VIII habitop, a Cossarto ex codice in fine corroso tomo IX
collectionis concilioruin Parisiensis an. 1071 insertis.

OR.\TIO PAP.€. dotibus, hunc ita de muudo tollamus errorem, et ita

hanc intelligentiani omnibus sa?culis, omui dubietate
Communis honor, communis dolor, etc Vutore fugata, infundamus, ut nullis umqiiam temporibus
igitur Deo et principibus uostris Pelro et Paulo, ha;c peslis repullulet, nec umquam iu talibus sine
Ilorente gloriosissimo lilio nostro semper augusto,
II. causa secutura posteritas dubitet. Et ut lirmum
approbantibus fratribus nostris et omnibus cousacer- post hac quod sancimus permaneat, et in tines or-

VARI.E LECTIONES
" vocem rccepi ex L. '' decst E. '^ uas.. sorum corr. uasuassorum .4. "> et .1. '" hominibus Vn.
'» nostriimperii .1. V. Vn. E. ''^ deest L. -» acceperunt .1. V. Vn. accepit vel in cod. Luwl. secunda
mana insertum " acceperint V. f^n. tiliis, tiliabus A. " vel alium p. L. " publicaiu agat poeniten-
tiam L. '^ camphionem L. Y. Vii. Ida ct infra. -'' deest A. ' v. post d. L. •* deest V., Vn. sicut E.
nisicut corr. nisi ut A. *' superius L.
NOT.K
(86) Apud Muratorium subjiciuntur for- C
capiti 2. que talis advocato victo ut maniim perdat, aut
:

mulae veteres quas hic repraisentare operoe pretiuni redimat, et piopinquo similiter appellato, ut noa
—
;

duximus « Petre, te appellat Marliuns, qui est

: habeal liaeredilatem interfecti suam quidem perdat, ;

advocatus de parte publica, quod tu occidisti Mar-
quardum tuuni patrem per ciipiditateni, aut inter-
fici fecisti. Non placet Deo. Vis ei adardire ? Volo.
Vadiate pugnam. Qua; vadimouia debent esse cum
tidejussoribus tacita pcena. Cujus placiti sacrameuta
ita esse debent. Advocatus juret De hoc unde te
appellavi, me sciente de torto te non appellavi. Ap-
pellalus ita De hoc, unde tu me appellasti, de torto
: (87) Formulx veteres
me appellasti. Et hajc responsio debet esse tantum,
dum advocatus adardiat ei bellum. Si vero advo-
catus non vult ei adardire, tunc appellatus jureju-
raudo secundum suam legem se defendat, ita ut
advocatus antea non juret. Et hoc per usum. Et hoc
baunum solvat, manum amittat aut redimat, id est,
ut widrigild tribuat, et ordinante episcopo publicae
pcenitentia? subdetur. Si vero lis per sacramenta ab
utrisque tiniatnr, nulla poena eis imminsat. Si vero
advocatus, vel parens, juraverint, et reus se puriti-
: care ausus non fuerit, tunc supradictam poenam
substineat prseter widrigild. y
: —
Petre, te appellat .Mar-
tinus, quod tu occidisti Donatum suuin patrem iufra
treuvam, vel infra datum osculum pacis. De torto
me appellasti. Vis ei adardire ? Volo. Et tu vis te
liefendere ? Volo. Vadiate pugnam. Cujus placiti
sacramcnta ita sunt. Appellator juret De boc, unde :

debet esse in omnibus appellalionibus. Ibi utraque te appellavi, quod tu occidisti patrem nieuin Dona-
esse possuut. Si vero tantuin sacramenta esse de tum infra treuvam, vel infra datum osculum pacis,
bent, tunc appellatus juret secundum suam legem q me sciente de torto te non appellavi Si Deus. Ap- :

absque sacramento advocati. Petre, te appellat Mar- pellatus ita : De hoc, unde tu me appellasti, quod
tinus, quod occidisti Marculphum suun: patrem et ego occidissem patrem tuiim infra treuvam, de
tuum per cupiditatem, aut intertici fecisti. De torto torto me appellasti : Si Deus. Si vero appellator
me appellasli. Vis ei adardire ? Volo. Et tu vis te noluerit adardire, tunc lis tiniatur per sacramenta.
defendere ? Volo. Vadiate pugnam. Si vero appel- utsuperius diximus. Poena vero utriusque imminet.
lator is noluerit adardire, tunc juret, ut supra di- Appellatori vero, si victus fuerit, ut manum per-
ctum est. Et appellalus similiter, ut supra. Sacra- dat, aut redimal. Appellato, ut bannum solvat ,
meutales vcro jurent. Hoc, quod appellatus juravit manum perdat, et homicidium secundum legem
verumjuravit Si Deus. Pcena vero imminet utris-
: emendet.
•227 S. HENRICI IMPERATORIS 228

conservandum perveniat, totius hujus A jus liberi titulari prssumpserint, anathemate ferien
bis terrae
summa sententife hac noslri forma decreti, fratri- tur. Sed neque honorabitur in palatio, qui eccle-

coepiscopis nostris subscribentibus, conlir- siam, matrem, non erubuit impugnare.

[)alatii
bus et
Hoc autem ecclesise Dei testamentum, contra ma-
raabitur.
ntillus in clcro mulierem atlingat. Nullus lignautes, Deo autore, autoramentum, dilectissimi
1. l't

diaconus, nullus subdiaconus, nul- filii nostri H. augusti edicti lege lirmari, corrobo-
presbyler, nullus
lus in clero, uxorem aut concubinam admittat, cum rari, et humanis inseri et inscribi legibus volumus ;

nulliquoque laicorum scire liceat mulierem prseter et per omnem imperii sui latitudinem, ut suscipia-

uiorem. Qi.od si fecerit, secundum ecclesiasticam tur, teneatur, et publica autoritale omni tempore
regulam deponatur. Sed neque secundum humanas judicetur, omnes in commune oramus et obsecra-

leges ex longo factas et receptas. ullus admiratio- mus. Erit[enim Deo volente in aeternum valiturum,
nis "> locum in plebe habeat. si, quod ecclesiastica gravitas prohibet, publico
2. Vt episcopus nullam fcminnm hahcat, neque cum fuerit vigore exterminatum. Nec factiosi hujus de-

aliqua habitet. Episcopus sicut nullam habebit, ita creti scientiam dissimulabunt, qua" omnium libris

cum nulla penitus habitabit. Quod si fecerit, et no- inscripta, per ora omnium evolabit ; nec impune
stris regulis et mundanis legibus concordantibus, putabunt audendum, quod publica damnatum seve-
honore, quo se ipse indignum, abjicietur.
fecit rilate cognoverint.
3. Ut filii clericorum, servorum ecclesix, servi siiit Ego B. (88) papa feternae Urbis huic constituto
ecclesise cum omnitus adquisitis. Filii et filise om- synodali subscripsi.
nium clericorum omniumque graduum de familia Ego A. (89) sanctae Mediolanensis ecclesiae archi-
ecclesi», ex quacumque libera muliere, quocumque episcopus subscripsi.
modo sibi conjunclo fuerit, geniti, cum omnibus Ego R. (90) Ticinensis ecclesiae episcopus sub-
bonis per cujuscumque manus adquisitis, servi pro- scripsi.
prii suae erunt ecclesiae, nec unquam ab ecclesia; EgoA. (91) Curaanus episcopus subscripsi.
servitute exibunt. Ego L. (!i2} Taurinensis ecclesiae episcopus sub-
4. Vt filiis clericorum; servot-utn ecclesix, nuUus scripsi.
judex libertatem promittat, Quicumque fllios clerico- Ego P. (93) Terdonensis ecclesise episcopus sub-
rum, servorum ecclesiae, de quacumque libera pro- scripsi.
creatos, liberos esse judicaverit, anathema sit, et Ego Leo Eusebianse (93) ecclesiae catholicus epi-
habeat in judicio quod fecit, quia ecclesise tulit quod C scopus snbscrips
non dedit- Actum Papiae, Kal. Augusti, imperante domno H.
3. Ut servi ecclesiarum per rnanus liberi nihil ad- gloriosissimo augusto, per manus fratris Vercellen-
quirant. Nulliservorum ecclesise, sive in clencatu sis episcopi.
sive in laicatu, dequibus nostrum est et fratrum
nostrorum judicare, liceat comparare aut ullo modo RESPONSIO IMPERATORIS.
adquirere per manus aut nomen alicujus liberi bo- Nihil tibi, sanctissime papa B., possum negare,
minis. Quod qui fecsrit lin] evasibiliter caesus, cui per Deum omnia debeo, praesertim cum justa
tamdiu carceratus habebitur, quamdiu omnes ^' petas, honesta cum justis fratribus suggeras, et me
ecclesia recipiat scriptiones. io consortium sanctae solicitudinis ideo advoces, ut
G. Vt ille qui chartam per suas manus accipit sicut laboris, ita participes simus et gatidii. Gratias
fintm ecclesix faciat. Ille autem male liber, qui itaque sancto episcopatui tuo jure habeo uberes, qui
factus est diaboli servus,per cujus manus latroci- et salubriter componit Ecclesiam, et a clericorum
nantesservus ecclesiff, quicquid illud fuerit, adqui- incontinentia, unde omne malum velut ab aquilone
sivit, aut eeclesiae totam faciat securitatem, aut super terram emersit, vigilanter fecit
correctionis
maledictus inter fures D principium.
ecclesiae et sacrilegos ba- Omnia quidem, quae pro Ecclesise neces-
beatur. saria reparatione synodaliter instituit et reformavit
7. Vt nullus judex aut tabellio chartas scribant, paternitas tua,ut filius laudo, conUrmo, et approbo ;

quas servi ecclesis per manus liberi adquirunt. Ju- et ut omnes sint paratiores, eam me inviolabiliter
dex vero aut tabcllio, qui tam inlicitas chartas servaturum adjuvante Dep promitto. Et in jeternum
scripserint, et res pretio servorum ecclesi;ecompa- mansura, et inter publica jura semper recipienda,
ratas, aut aliqua liberalitate conlatas, nomini alicu- et humanis legibuf solenniterinscribenda, hac nostra
VARI.fi LECTIONES.
'" ullius administrationis ? Cossahd. ^' omnis ed.

NOT^.
(88) Benedictus YIII.
(93) Petrus.
(89) Ariberlus.
(94) Id
est Vercellensis sancti Eusebii ecclesiae ;
(90) Raynaldus,
idem Leo in placito ejusdem anni et alias subscri-
(91) Albericus.
psit : Leo servus Eusebii, apud Murator. SS. I. II.
9.') Landulfus.
p. 498.
ii<) I.KOr.S KT CONSTITUTIONFS. 230
auloritate vivente Ecelftsia \wr I)i'i graliam viclura, A dicandi, nulla ita eril spes remcandi. Neque enim
cum spiiatiiiil)us liTriP, cuiii diiniesticis palalii, ct mirum, sed jiislissimum nimirum.si is aniisso oflicio
amicis reipublica;. corani Deo pt l'>clesia ita corro- corpore exiilahit, quem ecclesia, quia beum amisit,
boramus. anathemate fulrninavit. Matres vero eorum liberta-
CAPITLI.A. tem adulterio vendentes, prius in foro c.isligata",
1. Ut ntillus in clcro inulicrcm conlingat. Nullus liant exompliim, et poslea judicio ecclesia! et uostro
in omni ^radii ccclesiH" u.xorem vcl coiiculpiiiam exiileiit. Quia si fuerinl in vicinia, vix aut numquam
hahere pr.T-iumat, nec in una domo ciiiu mulierc coruin cessabil malitia.
audeat hahitare. Quod si fecerit servata Justiniani 5. Ut servi ecclcsia: per manus Uberi hominis nihil
Augusli ajquitate (Xovell. 123, c. \i), curiije civitatis adijuirant. Servis ecclesia;, ut nostris, adquirero
tradatur cujiis est clericus. Jure clenim manehit licel juste, et licuit ; sed per manus alicuju» liberi
miser in curia, qiiem ecclesia; regula d('|iosi(um scriptiones ullas contraherc, nullo umquam tempore
ejecit ah ccilcsia. liiebit. Quod si fecerit, ccflesia! jiidirio iit "iius cocr-
2. Ut nullus ciiiscoinis mulicrem hahcat, aut cum cerhitur. Si euim ad nostrum speclaret judiciuin, ut
ea habitet. iipiscopus cum niiUaumquam muliere fugitivus addicerelur.
habeat tectum, cum nnlla habeat lectum. Quod si 6. Vt judex aut tabellio chartas non scribant *',

fecerit, servato antiquo et moderno ecclesiaj judicio, qitas servi ecclesix per manus liberi adquirunt. Judi-
deponatur. Eritque tauto casus gravior quauto cibus vero et tabellionibus, quorum nostra interest,
gradus allior. si posthac tales fecerint scripliones, manum ampii-
3. Ut filii clcricorum scrvorum ccclesiae, servi sint tamus dexteram, quai scripsit contra ecclesiam. IJt

sux cwn omnibus adquisitis. Filii autem

ecclesix qui noliiit integer verum judicare in palatio, iu foro
omnium clericorum omniiimque graduum servorum mancus, corrigat alios a mendacio.
ecclesia% de quacumque muliere, quocumque modo 7. Ut illc Tper cujus manus servus ecclesix charlas
sibi coiijiincta, fucriiit nati, servi suee erunt ecclesia-, accepit finem et sccuritatcm ecclesix faciat. Ille au-
cum oninibus bouis aequisitis ; et quia servi sunt et lem Deo et hominibus exsecrandus, per ciijus manus
eriint, numquam de servitio ecclesiae exire dehe- invalidas et nomen vacuum fraudulenter ecclesi»
bunt. Et omuia quae ipsi per manus et per scriptio- servus scriptiones accepit, suh sacramento eisdem
nes alicujus liheri adquisierint, ecclesia; sicut sua redditis scriptionibus, ut omnimm litium jaiiula so-
propria i-eddimus. Siio eteiiim juri totuni ecclesia ut piantur, omnem ecclesiae prout constiterit, coactus
[iroprium veiidicabit, quidquid ullo in.senio ecclesi.T C faciet tinem. Moxque eum insequetur slylus proscri-
servus contraxit ; nec uUi secundum phantasmaticos ptionis, quem mater et magistra nostra ecclesia vul-
dahit adulterium lihertatem, quod corpus in infa- ueravit gladio maledictionis.
miam, et in servitntem trajicit animam. Ego H, gratia Dei imperator augu-
Subsc7-iptio.
4. Ut nullus filiis clericorum, servorum ecclesiae, stus,hanc constitutionem legis perpetuse per consi-
libertatem audeat judicare. Quicumque ergo posthac lium dorani papae B. suggerente plurinio coitu episco-
eos esse liheros judicaverit, etpro eiscontr.i ecclesiam porum, Deo autore, statui, hrmavi, et semper valere
dederit sententiam, et hoc capitulum auctoritate decrevi, etoptavi, meosque imperii primores lirmare
sanctae Ecclesise statum non receperit '^, et in suis rogavi.
lihris non scripserit, et secundum hoc capitulum, Ego 0. marchio interfui, et hanc legem mundo
tilios clericorum de familia ecclesiee proprios servos pernecessariaro, et oculos ecclesiis sublatos redden-
esse, su£? ecclesiae nsu semper valituro, non judica- tem, lirmavi et laudavi.
verit, facultatum puhlicatione nudatus, perpeluo I'Jgo K. marchio interfui et laudavi.
damnetur exilio. Uhi sicut nuUa umquam illi lex ju- Ego 0. comes palatii interfui et laudavi(95).

HENRICI CONSTITUTIO ARIMINENSIS.

(Dat. die 4 mensis April.)

(Apud Mansi Concil. tom. .\I.\, col. 357.)

Qaoniam legibus cauium est ut nemo clericus ju- D praeslare deheaut, aut aliipersonae hocoflicium liceat
rare praesumat, alihi vero reperitur scriptum ut delegare ;
quia illud constitutionis edictum, ubi cle-
omnes principales personae in primo litis exordio ricijurare prohibentur a Marco [Marciano] Aug.
suheauljuramentum calumniae, nonnuUis legum pe- Constantino p. p. de Conslantinopolitanis clericis
ritis res venit in duhiuin utrum clerici jusjurandum promulgatum fuisse videtur, idcirco ad alios clericos

VARI/E LECTIONES.
'**
3 ita Cossardus conjecit nostrae ceperit codd. ita corr. Coss. inscribant cod.

NOT.E.
(95.) Reliquanominaperierunt.
231 S. HENRICI IMPERATORIS 232

om- A dubio ceaseatur. Quapropter nos, utriusque, videli

pertinere noa creditur. Ut ergo ista dubietas ab
cet divina? et buniana;, legis intentione servata, de-
nibuspenitus auferalur, nos illam divi Marci [Mar-
cerniraus utnon episcopus.non abbas, non presbyter,
cianilconstitutiouem ita interpertari decrevimus, ut
adumniumliccle^iarum clericos generaliter perliiicte non cujuscunque ordiuis clericus, non aliquis mona-
cum divus Jujluiianus jure decreut chus vel sanctimonialis, in quacunque controversia,
judicetur. .Na:u
sive criminali, sive civili, jusjuranduni compellatur
etcanones Patrum vim legum babere oporteat, ct in
qualibet ratione subire, sed suis idoncis advocatis
nonuullis Patrum canimibus reperiatur ut clenci
diguum est ut totus clericalis hoc oflicium liccat delegare.
jurare non auJoant,
ordo a prEslando jurejurando immunis esse procul

DUBIA.

S. HEINRIGI SENTENTIA DE GONJUGIO GLERIGORUM.

iAmw 1019, Mart.)

Proferimus codice bibl. ducalis Guelferbytanse inter llelmstadienses n. 32 in fol. nibr., cui manu
eam es
babetur, unde et Maderus eam in Autiqq. Brunsvicensibus vulgavit. Cum tamen nou
Sfeculi ii inscripta
pio charta justaforma insigui,sed pro memoria taiitum rei gest*, defuncto jain Hemrico cunscripta, ba-
benda sit, eam boc potissimum loco referre constituimus. Auno in cbarta indicato 1023, obitus Rcriiwardi
auterior adversatur, ita ut rem et in conventu Papiensi tractatam, anuo 1019 quo Heinricus inense Martio
Goilaria' raoratus est, assigiiandam duxerimus. Subjicere licet ex eodem codice Bernwardi constitutionem
anni 1020 manu sKculi xi e.\aratam (90).

Architecti catliolicaj doctrinre, quas seclanda fo- B scoporum, Geronis videlicet Parthenopolitaui arclii-
rent tidei quasi fundameuta locantes, hoc evidenler episcopi, et Unowani Bremensis archiepiscopi, Ar-
noscuntur probasse, sive gregatim seu separatim, uolQ quoque Halverstedensis, et Bennonis Slaven-
ut gloriemur in laude Christi. Ergo anno 1025, in sis (97), Thioderici Mindensis (98), et Thioderici
consislorio regali Goslare praeminenti, in wcclesia Miraigardivordensis (99), et Ekkibardi Sleswigensis
scilicet australi lateri eodem adberente, collectaii- episcopi, circumfultus undique, fasque i-.efasque

deliuin coadunatione, propositum est tractandum oequa trutinationis lance pensabat. E quibus vcro
quodque utilitatis salutare. Cujus conventus primatui inter qucstiones citra ultraque habitas Bernwardus
Henricus qui tunc tenporis rei publicae monarchiam sanclae Hildinishemensis aicclesiae piae memorise an-
strennue gubernabat assederat, et constipatione epi- tistes quem tanti negotii principatus attinebat,cujus-

(96) In uomine sancla; Trinitatis. cotidiana servitus domi forisque iudicitur, unde no-
Bernwardus
sancta; Hildinisbemeusis eclesiae liumilis antistes, bis quoque debita victualium compendia procuren-
omnibus bonae cooperationis fratribus patribusque tur. Saut prwterea nonnulli clericorum sanctimonia-
revcrendis, gaudia salutis et pacis. Legumlatiues liiimque regulari conversatione insiguiti, quos singu-
sanxerunt, per synodum et publica concilia stalus los in publicum gregatim prodire, et provida irabe-
sancta; eclesia; quaeque ordiri utilia, perindeque jus C cillioris vita; consideralio, et legittima coenobialis
fasque probare. a'que salubriter cuncta disponi. Hinc propositi dissuadet districtio, nedum foris quasi ex
igitur auno 1020, vi Idiis Octobris [aj, saniori ut iiuiuscemodi statuto pervagantur, ab usitato animi
remur uteutes consilio, ubique locorum nos videlicet rigore proclivius deviare cogantur, quin potius solito
respicientiuraadinventionisnostrsesubsignare dignum Deitatis sei\itio insudare nitantur. Quibus eliam sol-
duximus memoriale, ut in invicem pie condescen- licita circumspectione piwmouiti, iu commune per-
dentes, iu timore Christi nosmet ipsos sujiportemus suademus, uti in delinitis diebus unusquisque pro
unanimes. Nam in priesentiarum bene commeritis diversitate sexus et setatis, sacris orationum oblatio-
proh dolor exigentibus culpis, nihil pensi neque nio- uumque sese studeant mancipare ofliciis, illud quam
derati habet, quantis malis niagis magisque in dies niaxime sum.mse divinitati cum tota spiritus conlri-
periclilans muudus succumbat. Uude ergo ut pro tione supplicantes, quatinus ipse conventui nostro
posse criminum nostrorum aliquantulumoneri par- adesse dignetur, qui duobus quippe aut tribus in
camus, publice privalimque constituimus, utquatuor nomine suo congregatis se medium pollicetur ejus- ;

anni temporibiis legalia synodi scita decernenda que condouante gratia tale quid ex uostro consultu
condictis, ab omuibus nostrse scilicet diocesis septis emergatur, quod et pra;sentium saluti proficuum, et
congyratis iu consensumparticipatumque tauti operis futururum imitationi esse queatidoneum,insuperque
undique conveniatur, quibus id negotii iure debetur. res publica bene strennueque regatur, sancta quoque
Salubrius enim fortiusque hujusmodi decretum di- eclesia beatse gloriosaeque Dei genitricis hunc usque
noscilur,cum astipulatione pluriraorum depromitur,
d tuitioniraunita adaugeatur, ipsa eademque ab infe-
Non tamen omnes in unura singillatira coiirogare statione inimici ministrantiumque sibi, paganorum
decermmus, dura multimodis pra^pcdieiitibiis causis scilicetseu malorura christianorum, incursione us-
nullatenus hoc lieri posse non ignorenuis pra^sertin ; que quaque defendatur.
cum humana fragilitas necessario exigat, ut suse (97; i. e. Aldemburgensis.
utilitatis artibus quisque diatira inserviet,
velut sci- (98)sedit inde ab a. I018-102S.. Febr. 19.
licet ruslicani, quibus per varia
laborum exereitia (99) Obiit a. 1022. d. 23. Jannar.
* [a) M. .\X. VI. ID. OCTB. coikx.
23:i LEGES ET CONSIITUTIONKS. ••M
dam unibignitatis iiid.igiiiem iiivestigahat, quippe: a e.tinde coiicors itloriim lieri decrevisset assensio '.'

Cuiii quilibet episcopus vol cujusvis digiiitatis (|uis- llis ita prielibatis, procerum unusquisi{ue pro indii-
quam, ]>roprietatis suic ali^iiieni ad siiceidoliilein striie su;e estimatioiie, liiijus rei proposito loiiga al-
provclieiis grndum, siwe potestatis ju\ta collibitum teriuibdt dcliberatioiie. Sed tan>li'm liiijus liiesitatio-
esse periniserit, iiisupcnpie sui juris seu alieni sibi iiis anitVaetiis iniperatoie anticipante, omnis illius
ttciesiaui clcnieiiti beiiignitate adcjuisierit, sed is, concionis consessus in suHVagium liiijusraodi assurgit,
succedentilius prosperis, altioris nieriti elatione seso acclamantqiie cuncti : legitime oportere, tam ipsam
super verticem cxtulerit, doniimqiie divinilus colla- quam ejus posteritatem eodera qiio et ipse servitiitis
tuin in liirpe convorterit einohiinentuni, adeo ut, jiigo succumbere. Addunt nibiloiniiius pra-senlis
nobilitate generis siiccensus, quandain in matrimo- coinpactionis decretiim, Uomani imperii majestale
niiini usiir|)averit libeiain, eo tenore ut prolem e.\ sancituin, nullo penitus in perpetuo jure solvendum,
eadein derivatain qiioquo modo abalienet servitio maxime ciiiii, iu bene placito universalis papa;, pro-
ejus cujus ijise suberat doniinio; qiiid potissimum spectiim vegetel sauctae fcclesia".

S. HENRIGI PAGTUM GUM BENEDIGTO YIII.

{An. 1020, April.)

Authenticum ejus quod in archivo olim Valicano asservatum fuisse dicitur, baud amplius cxstat, sed
primum constitutionis e.xeinplar in collectione canonum cardinalis Deusdedit babetiir; quare transumptum
aulhentici, quod ciedebatur, in coneilio l.iigdunensi confectiim, et a Burgia iu libro Bnvc Isturiu dtl do-
minio tempondc dclla scde apostolica, append., pag. 40-43, iteruin expres-.uni, repelere .jiivat. t^liarta pa-
ctiim Ottonianiim presso pede sequitur: ita ut praicipue una sententia incodice Vaiicano I!l84 descripta dOO)
ab illo recedat; iinde idera de ulroque jiiiiicium fereiidiiiu est. .Nota temporis in cliaiti tanti momenti
omitti miiiime poterat, idefique aiitbenlicum ad conciliiim Lugdiinense provenisse haud credendum est.
Cajleriim ciim in cbarta de commutalione pra?diorum Antliesna, Wieneringa et Wilinbach sermo sit, quam
d. 8 Febr. a. 1018 locum liabuisse constat, clMitani conventni polissimuni iniperatoris et pajia; Babenber-
geu'-i, mense .\prilis a. 1020, assignaiidam credideris; cui sullVagatur, quod e.\ testibus Macelinus sive Me-
ginbardiisd. 2 Dec. a. 1018 in episcDpuni Wirciburgensem promotus est, et Heribertus Colonieusis ar-
chiepiscopus xvii Kal. Aprilis a. 1021 supremum diem clausit.

In Domine Domini Dei omnipotentis Patris, el B scie partibus, idest Portum, Centumcellas, Ceram,
Filii, et Spiritus Ego Heinricus Dei gralia
sancti. Pledam, Marturiani,Sutriam, Nepein, Castellum,
imperator augustus spondeo atque promilto, per boc liallisem, Ortem, Polimartium, Anieliam, Tudam,
pactum conlirmalionis nostre, tibi beato Pelro prin- Perusiam cum tribus insulis suis, idest majore, et
cipi apostolorum et cUvigero regni celorum, et per minore, Pulvensim '', et lacu, Narmiam, et L'tricu-
te \icario tuo domno Benedicto summo pontitici et lam cum omnibus finibus et territoriis ad supradi-
universali pape, sicut a predecessoribus vestris usque ctas civitates pertinentibus, nec nou et exarcbatum

nunc in potestate vestra ac ditione tenuistis et dispo- Ravennatum sub integritale cum urbibus, civitati-
suistis, civitalem Romaoam cum ducalu suo, et sub- bus, oppidis, et castellis, que pie recordationis dom-
urbanis, atque viculis omnibus, et territoriis ejus, uus Pipinus, et domus Karolus et domiius Lodovi-
montanis ac maritimis, litoribus et portubus, seu cus, et Otto, et itidem Otto filius ejus, predecessores
cunctis civitatibus, castellis, oppidis, ac viculis Tu- videlicet nostri, beato Petro apostolo et predecesso-

VARI.t LECTIONES.
" Pulverisim Borgia.
NOT.+:.

pontiticis neque liber neque servus ad hec

(100) Cotii.o; itahabet: Super boc confirmatus tibi C Romani
beate Petre apostole et per te vicario suo domno venire presumat, ut illis Romanis quos ad hanc ele-
Benedicto, summo pontiUci et universali papa\ Ful- ctionera, per conslilutionem sanctorum patrum
densera monasteriura, et abbalis ejus consecratio- antiqiia admisit consiietudo, aliquid faciat impedi-
nem, alque oninia monasleria, curtes et villas, quas mentiim, quod si quis coulra banc nostram consti-
in ultraniontanis partibus sanctus Petrus abere dino- tutionem presumpserit, exilio tradatur. Insuper etiam
scitur, absqiie Anlbe.-na, Guinneringa, sive Wilin- ut nullusmissorum nostrorum cujuscumque impedi-
bacb, que a sancti Petri ecclesia per commutatioiiis tionis aucmentum obponere in prefata eleclione au-
pdginain episcopo Babenberguensi conlate sunl. Pro deat, omnibus niodis proibemus. Nam et hoc umni-
qiubus janidietw cecclesiae beati Petri concedinius et modis instituere placuit, ut qui semel siib speciali
conlirmamus oinnem illam terram, quam inter Nar- defeusione dompni apostolici, sive nostra fuerint
niam, Terramnera vel Spoletum abuimus, preterea suscepti, impetraia juste utantur defensione. Quod
sub tuitionem beati Petri el vestram, vestroriim si quis in quemquam illorum qni promeruerint,
successorum, Pretaxatum episcopatum Babenber- violare presumpserint sciat se periciiium vita suae
guensera offeriraus. Lnde sub pensione equura unum incursurum. Et subicripsit Heinricus imperator, et
album faleratum ex ejusdem loci episcopo vos anniia- episcopi 13 el abbates 4, et duces 3, comites 9, opti-
liter suscepturossancimus, et infra: In electione vero niates 9.

Patkoi.. r.XL.
 S. IIENRICI IMPERATORIS T.W
233

ribus vestris jam dudiitn pei- donalionis pagiuam A soribus ejus, prout boue inemorie pape Johanni
contulerunt, hoc est civitalem Ravennam, et Emi- suisque successoribns a predecessoribus nostris Ot-
Furumpdpuli, Forumlivii,
T-esenam, tonibus factuin est civitates et oppida cum piscariis
liam, Bobinm,
Reatem, Amiteniam, Furconem, Nursiam, Bal-
Faventiam, Imolam, Bonouiam, Ferrariam, Coma-
suis

clum, Adrianis, atque Gabellum, cum omnibns fini-

vam, et Marsiani, et alibi c'vitalera Terannera cura
pertinenliis suis. Has omnes supradictas provincias,
bus, territoriis atque insulis terra marique ad supra-
dictas civitates pertinentibus, simul et Pentapolim, urbes et civitates, oppida atque castella, Ticulos ac
Ariniinum, F'ensaurum, Fanum, Senogal- territoria, simulquepatrimonia pro statu regni nostri
videlicel
Anconam. Ausimum, Humanam, Ilesim, Fo- cunctocjue chrislianorum populo conservando jam
liam,
Montemfeltri, Urbanum, et terrilo- dicte ecclesie tue, beate Pelre, vicario tuo Be-
rurasimpronii,
ac successoribus ejus usque in finem se-
rium Balvensem, Callis ", Luciolis, et Engubium, nedicto,

cum omnibus fioibus ac terriloriis ad easdem civi- culi eo modo conlirmamus, ut in suo delineant jure.

tates pertinentibus. Eodem modo territorium Sabi- principatu, atque ditione. Simili modo per hoc nostre

nense, sicut a predictis imperatoribus autecessoribus delegationis pactum confirmamus donationes, quas
nostris beato Petro apostolo per donationis scriptum pie recordationis Pipinus i'ex, et postea domnus Ka-
concessum est sub integritate, id est ^'' ia partibns rolus excellentissimus imperator, ac deinceps Ottones

Tuscie Langobardorum castellum Felicitatis, Ur- piissimi beato Pelro Christi apostolo sponlanea vo-
bemvetcrem, Balneum Regis, Ferenti, Viterbium, luntate contuleruut, nec non et censum, et pensio-

Ortem, Martam '', Piedam, Tuscanam, Suauam,
Populouinm, Roselles, cum suburbanis atque viculis,
et omnilius territoriis ac maritimis oppidis, seu
busomnibus. Ileniqne a Luniscum insula Corsica, in
Suriano, deinde in monte Bardonis, deinde in Berceto
exindein Parma, deinde in Regiam, exiade in Man-
nem, seu ceteras dationes, que annuatim inpalatium
regis Langobardorum inferri solebant, sive de Tuscia,
fini- sive de ducatu Spoletano, sicut iu supradictis dooa-
tionibus coatinetur, et ioter sancte memorie Adria-
num papam etdoninum Karolum imperatorem con-
venit, quando idem pontifex eidem de supradictis du-

tua, atqne in Monte Silicis, atque proviucia Venetia- catibus, idest Tiiscano et Spoletano, sue auctoritatis

rum, Islria, nec non et cuactum Spoletanuui duca- preceptum confirmavit, eo scilicet modo ut annis
tum, seu Beneventanum una cum ecclesia sancte siogulis predictus census ad partem ecclesie sancti
(Uiristiue posita prope Papiam juxta Padum quarto Petri persolvatur; salva super eosdem ducatus nostra
miliario. Item in partibiis Campanie Sora, .^rces, P in omnibus domioatione, ct illorum ad nosfram par-
Aquinum, Arpinum, Teanum, Capuam, nec non et temsiibjectione. Ceterum,sicut diximus, omniasupra-
patrimouiura ad potestatem et ditionem vestram scripta nomina ita ad nostram partem per boc nostre
pertinentia, sicut est palrimonium Beneventanum et confirmationis pactum corroboraviraus, ut in vestro
Neapolilanum, atque patrimonio Calabrie superioris permaneaut jure, priocipatuatque ditiooe, et neque a
et iuferioris; de civitate autem .Neapolitana cum ca- nobis neque a successoribus nostris per qiiolibet ar-
stellis, et territoriis, ac fiaibus, et insulis sibi perti- guraentum sive machinationem in quacumque parte
nentibus sicut ad easdem aspicere videntur, nec non vestra potestas imminuatur, aut a vobis inde aliqiiid
patrimonium Sicilie, si Deus nosiris illud tradiderit subtrahatur, de suprascriptis videlicet provinciis,
mauibus. Simili modo civitatem Gaietam, et Fun- urbibiis, civitatibus, oppidij, castris, viculis, territo-
diim, cum omnibus earum Super Locpertinentiis. riis ac patriinoniis, nec non et pensionibus, atque
contirmamus vobis Fiildense monasterium, et abba- censibus, ita ut neque nos facturi simus, neque a
tis ejus consecralionem, alqiie omnia monasteria, quibu^libet ea facere volentibus consentiamus, sed
corles, et villas, quas in ullramontauis partibus san- potius omnia que supeiius leguntur, id est provincie,
ctus Petrus habe.re dinoscitur absque Antesna Wi- civitates, urbes, castella, oppida, terras, patrimonia,
niheringa'* sive Willinbach, qne a sancti
Petri ec- D atque insule, censusque, pensiones ad partem eccle-
clesiaper commutaliouis paginam episcopo nostro sie beati Pi-tri apostoli alque puntificum in sacratis-
Bambergensi collate sunt, pro qiiibus sepedicte eclf- sima sede illius residentiuin nos in quantiim possu-
sie sancti Pelri transcribimus, concedimiis et tirma- miis defensores esse teslamur, ad hoc ut eam illis
raus oinnem illam terrain, quam inter Narniam, ditionera ad utendum atqiie
disponendum fiimiter
Terannem, vel Spoletum ex regni nostri parte ha- valeaiit oplineri salva in omnibus poteslate nostra
;

buimus. Sub tuitiune preterea sancti Petri, et vestra, posterorumque nostrordm, secuudum quod in pacto,
vestrorumque successorum, pretaxatum episcopiiim el constitutione, ac promissionis firmitate Eugenii
Bdinliergense olferimiis. Unde sub pensiunis nouiine pontiDcis successorumque illiiis continetur, ut oranis
equum iinum allium faleratum ex ejiisdem loci epi- cleriis et universi populi Romani nobilitas propter
scopo vos annualiter suscepturos sancimus. Ofleri- diversas necessitates et pootificum irratiunabiles
miis insuper, firmamus, et corroboramus beato
tibi erga populum sibi subjectum asperitates retundendas
Petro, ac vicario tuo domuo Benedicto, et succes- sacramento se obliget, quatinus futura pontificum

VARI.4: LECTIONES.
" Collis Bo?-!?m. •'li
cl Borijhi. ^"
Martani ^^*
li. Vurniteringa s. ViuUmbacli B.
 237 l)ir>LOMATA ECCLKSIASTICV. Z^H

electio, qnantiim iininscnjusque intfllectiis fiierit, A deferan!, et ipse unnm e dnobus eligal, ant slalirn
canonice eljnste liat, ot ut ille (|iii ad boc sanctnni, jier eosdem missos liant necessitates emendate, aiil,

apostolicum reRimen neminu consentienle

oliRetiir, misso nostro nobis renuntiante, per noslros missos
consecralus liat ponlifex, priu^quam taleni iii pre- a noliis directos emondentiir. Iloc iit ab omnibiis
sentia missoruin iiostrorum scn universe fjeneralita- liilc-lllms saiicte Dei ecolesie et vestris lirmiim esse
tis faciat promis-iioiieni pro
omniuin satisfactioiie orcdaliir, proprie manus signaculo subscriplionibus
atque fulura conservatione, qualem domus et vene- hoc pactum conlirmationis nostre roboravimus. ot
rHudus spirilualis paler noster Leo sponte fecisse sigilli nostri impressiune assignari jiissimus. -|- Si-
dinoscitnr. Preterea alia minorahuic operi insercnda gnum domni llenrici gloriosissimi Homanoriim im-
prfpviiiimus, videlicet ul in eleclione [lonlilicum ne- peratoris aiigiisti. Signiim Krcliandihli ''^ Magiinti-
qne lilier neqne servus ad hoc venire presumat, iil nensis archiepiscopi. Signum llcriberti Coloiiiensis
Komanis, qnos ad hanc eleclionem per consti-
illis archiepiscopi. Siguiim rfobonis Treverensis arclii-
lulionem sanctorum patnim antiqiia admisil consue- episcopi. Signiim Thiedirici Melensis episcopi. Ego
tudo, aliqiiod faciat impedimentum; quod si qnis Eberhardus Babembergensis ecclesie episcopiis Ro-
contra hanc nostram constitntionem ire presumpsc- mane sedis subditus Ego Mazeliiiiis
subscripsi.
rit, e.\ilio tradatur. Insuper etiam, ut niilliis misso- Wirzihurgensis episcopus siibscripsi Ego Walteriis
nim nostrorum eujusruiiKnie impeditionis arRumen- Spirensis episcopits subscripsi. Eko Huodardus C.on-
tum componere audeat in prefatam electioncm, pro- stantiensis episcopus subscripsi. Ego lodalricus *"
hibcmus nam et hoc omiiimodo iastitiiere placuit
; Curiensis episcopus subscripsi. Ego Adalbcrlus Ba-
ut qui semel sub speciali defensione domni aposto- siliensis episcopus subscripsi. Ego Ileimmo Werdii-
lici sive nostra fuerint suscepli, impelrata juste nensis episcopus subscripsi. Ego Valterus Iloilistei-
iitantur defensione. Quod si quis in quemquam illo- densis episcopus subscrijisi. Signiim Richardi Fiil-

rum qui hoc promerueriint violare presumpserit. densis abbatis. Signum Arnoldi llcrfenJensis abba-
sciat se periculum vito sue esse incursiiruni. Illuil tis. Signum Briichardi abbatis. Signiim Cotifrcdi
etiam contirmamus, ut domno apostolico justam in ducis, Siguum Bcringardi ducis. Signiim Thiederici
omnihiis servent obedientiam, seu ducihus et judici- ducis. Sigiium Welphonis comitis. Signiini Cunonis
bus suis ad faciendam justitiam. Huic eiiim institu- comitis. Siguuni C.unradi comitis. Signiim Oltonis
tioui hoc necessario annectendum esse perspeximus, comitis. Signiim Adilbrahlis comitis. Bobonis co-
ut missi domni apostulici seu nostri semper sint mitis. Signiim Froderici comitis, Signum Bezelini
constituti, qui annuatim nobis renuntiare valeant, C comitis. Signum Ezonis comitis Palatini. Signum
1 qualiter singuli duces et jndices popnlo justiliam fa- Frederici camerarii. Signum Ezonis »' infertoris.
ciant, hanc imperialem constilutionem quomodo Signum Heiizonis *' pincernarii. Signum Huzis.
observent; qui missi decernimus ut primiim cun- Alimun. Ilerengor ". Adilman. Adlnlbero. Ego Wi-
ctos clamores qiii per negligentiam ducum vel judi- cilinus Astrazburgonsis episcopus. Signum Ryodhois
cum fuerint inventi, ad notitiam domni apostolici Fluvanen.sis " abbalis.

\XRLE LECTIONES.
" Erchanbaldi. '" Zodalricus Borgia. »' Mezonis B. "' Heiinzonis Cenni. »^ Hnzi, Salomon, De-
renger? " Eluanensis CeJini lege Elwangensis. ;

SANGTI HENRir:i
IMPERATORIS AUGLSTI

DIPLOMATA ECCLESIASTICA
I. D vandum sanctae religionis stalum, novis semper pri-
Prseceptum Ilenrici Germanise regis ciTnobitia Bemi- vilegiis contra omnes infestantum incursiones mu-
gianis concessmn. niantur; idcirco nos, interventu dilecta- conjugis
(Anno 1002.) nostrae, reginae videlicet Ciinegiindis, lidelis eliam
[Marlot. Mttropol.Rem. II. ii8.] nostri episcopi Notheri, regiae nostrae auctoritatis

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Henricus scriptum sive praeceptum monachis Deo sanctoque
divina favente clementia, re.t. Remigio eximio Franconim doctori sub regulari
Quoniam regiae dignitalis offlcium esse constat ut disciplina in siiburbio Remorum militantibus, a

monasteria Deo et sanclis ejus dicata. ob conser- magno Ottone concessum, regii etiam nominis aii-
 S. HENRICI IMPEHATOKIS 240
239
A Eiigilbertus caacellarius vice VVillegisi archica-
ctoritate aDeo nobis collata roborare decrevimus.
Coslam recoguovi.
Uride volumus et liriniter jubemiis utcurtem
i.ellani
Data Idus Julii, anno DominiccB incarnationis
vocatam cum omnibus apiienditiis suis ad jus et
III

1002, indictione xv, anno vero domini Heinrici re-

proprietatem ejusdem beati Reniigii iierlinentem,
infra regni nostri terminos constitutam, quam om- gis i.

lemporibus sub antecessoribus nostris Actum Babenberc in Dei nomine feliciter. Amen.
nibus relro
beneliciariam, pro statu et incolumitate regni vel Cum sigilto majestat. illxso, intus impresso.

imperii sui, idem magnus Olto ad usum prajdicti

III.

ccenobii sicut et nos modo remisit, et absolvit, mo- Rex Uenricus II donat monasterio Tegernseensi aream
Ratisbonx stlam.
nacbi ibidem Deo sanctoque Remigio famulaates
(Anno 1002, 12 Nov.)
absque ullius contradictione teneaut et possideant,
[Ried, ubi supra, p. 116, ex Mon. Boic. VI 156.
et quidquid ulilitatis exinde provenerit, suis et ut
In numine sanctae et individuoe Trinitatis, Hein-
libuerit usibus adjungant. Nullus etiam judex vel
Ricus coelica imperante clementia rex eleclus.
advocatus hiuc aliquid e.xigendi habeat potestatem
Diim cunctis mortalibus a Deo concessum sit, se-
nisi quantum abbas aut monachi ejusdera coenohii,
" cundum pruprium arbitrium uniiiscujusque, pro feli-
dederint vel permiserint. Et ut hoc noslrae auctori-
permaueat, hanc citate et spe luansura sibi prtecavendd pusse thesau-
tatis prseceptum tirmum et stabile
nostri impressione rizare futura bona, idcirco notum volumus esse
chartam conscribi et annuli
manu cunctis lidelibus, praesenlibus, et fiituris, quod, ad
signari jussimus quam et propria subter hr-
prosperitatem regui nostri et vitam perennem pro-
mainus.
Signum domni Uenrici invictissimiregis. merendam, impetranle venerabili viro ,Ebarhardo

Egilberlus cancellarius vice Willigisi archican- abbale, ad monasterium sancti [Qiiirini dedimus
cellarii recognovi.
unum curtile in Ratisponensi civilate, situm juxta

Data v Idus Septemb., anno Dominicae incarna- mercalum, vicinum loco qui dicitur Ahachircha, in

tionis 1002, indictione i, anno vero Domini Henrici comitatu Ruodperti. Et ut haec nostra regalis tra-
regis primo. Actum Aquisgrani. ditio absque ulla contradictione ad idem nionaste-

II.
rium iirmiter permaneat jure perpetuo, propria
Rex Henricus 11 donat Godchardo abbati Niederal- manu in hac cbai ta subnotavimus signum, et sigilli
tacensi aream Ratisbonx sitam. nostri impressione jussinius imaginari.

(Anno 1002, 13 Jul.) Q Signum domni Heinrici regis invictissimi. {Mono-

grariima.)
[Ried, Col. diplom., I, llo.j
Egilbertus cancellarius vice Willigisi arcliica-
In nomiiie sanctae et individuse Trinitatis, Hei.n-
pellani recognovi.
Ricos divina faveiite clcmenlia re.\.
Data II Idus .Nov., anno Dominicae inoarnationis
Notum sit omuibus nostris hdelibus, prKsentibus
1002, indictione i, anno vero domni Heinrici regis
scilicet et fuluris, qualiter, nos, piam Godehardi
primo. Actum in urbe Radesbona.
abbatis intendentes petitionem, quia nubis tideliter
IV.
servivit, et diguum quembeneticiaremur, fuit,quan-
dam aream infra muros urbis Radespo-
nostii juris
Rex Heinricus tlonat regix capellge Veteri a se restau-
ral:e viltam suijwis Duceniuga cum ejusdem per-
rensis sitam (101 1, habentem in latitudine pedes xl
tinentiis.
et in loiigiludiue lxsx, quae ex una parte platese quoe (Anno 1002, 16 Nov.,
dccit ad flumen, ex allera vero areiB cujusdam [Ried, ubi supra, pag. 116,]
hoiiiinis numine Ruoxi collimitat, monasterio sancti C. In nomine sanctte et iudividuae Trinitatis,
Mauritii marlj'ris, cui idem venerabilis abbas in Hei.nricus divina favente clementia rex.
loco qui dicitur Allaha, praeesse dinuscitur, jure „ Si cullapsa vetustate iiut negligentia sanclorum
perpetuo retiuendam per hoc regale praxeptum con- loca reparamus, et ibi divino cultui mancipatis ali-
tulimus cum terminis suis, exitibus quoque et redi- qua vivendi solalia devoti couferimus, et in hac et
tibus, sive cajleris, quae quolibet modo vocari juste hoc profuturum esse minime
in aeterna vila nobis
et legaliier possunt, appendiciis, ea ratijue quati- dubitamus. Proinde notum sit omnibus Christi no-
nus piaelatiii abbas Godehardus sive succe=sores ejus strisque lidelibus, prajsentibus scilicet et futuris,
liberam deinceps de eadeiu area habeaut potestatem qualiler nus una cum dilecta cunjiige noslra, Cuni-
po^i.lendi, vel quidquid pro ulililalibiis iiuinasterii giiuda videlicet regina, intus in iiibe Rades[ioneusi
illis libeat puteslatlve facieiidi. Et ut ba-c nostra; in ciirte regia quaiiidam capellani, quaiii olim Veie-
traJitiuuis aiiclontas stabilis et iiiconvulsa perma- rem vocabaut, in liunure sanclae Dei genilncis Ma-
ne.it, niiiiii propiiaeam roborautes sjgillari norlra ria\ a fiindHnientis in matrem ecLbsiam ereximus,
iuianine jussiinus.
daiiiqiie ei per |iiaecepiuin libeitate ngali, iustitutae
Siynum domni Ildnrici regis invictissimi. {Mono- ibi iii Dei servitio cauunicorum congregatioiii sub
gramma.)
abbate vel praeposito noiuine Tagini, pro stipendiis

(10) Haec area a coenobio Niederaltacensi vendita fuit

anno 1483 mouaslerio superiori.
 . J

241 niPLOMMA KCCLF.SIASTICA. ii?

inler cjetera dono 00^1111111111«, et por !ioc rpRiw A Data XVI Kalendas Decembris, anno incarnationi<(
maje^^tatis insip;iifi coiitirinivijiins qnandiim noslii Doininicn' 1002, indiclione 1, aiiuo vnro donini
juris villani, noiiiiiu' l)\vi'iiiiif;a in Koii-sguwe ol in llciiirici regiianlis i. Aclum in iirbi' Itidcsputiit.
comitatii Mafjpncs situm, cuin oinnibiis fjusdcm villfe Cum sigillomajeslat. iutcgro.
leg<itibus pcrtincnliis, mohilibus et iiiiinobilibus, VI.
servis el ancillis, aieis, n-ililiciis, Iprris ciillis et Mundiburdiitm regis llcnrici II monastcrio infcriori
inciiltis, pralis, pa--ciiis piv(> conipasciiis, silvis, concessum
veiiationilms, aqnis aiiiiariiiniiiic (lccMisibus, pisca- (Anno 10(12, 20 Nov.)
tionibus, mulcndinis, viis et inviis, exilibiis t-t re- [Ried, i(6( .sii/i/a p. 1
18.
dilibiis, qiiirsitis el inquirendis, ac ca>leris qiiu' In nomine sanclip et individuiR Trinitatis, IIeimii-
qiiolibet modo rite vocari possunt, utensilibus el cus dixina lavente clementia rei.
appendiciis, eo lenore qiiatiniis prtpfali loci con- Justa regiim et religiosa cogitalio debet ecclesiis
grcgalio liberam de eodeni pra'dio dcinccps liabeat Dei, ubiciinii(ue f.icultas suppiMit, aliqiiid accomnio-
potestalem iinidquid silii dccreto ciiminiiiii pro suis dare. ut inde proclivius nierccdis ;rlerna' prrcmia
et prfffatip inatris ecclesiir neeessitatibns libeat fa- „ conscquantur. Proinde notum sit omnibiis lidehbus
ciendi. El tit hiec nostra traditio stabilis el incon- nostris, prsesentibus scilicet et fuluris, qiialiter ve-
vulsa perinaneat, banc nostri pr,'pc.e[iti paginam Oiida, per inlerventum dilectSE
nerabilis abbatissa
manii propna roborantes, sigillo nostro imprimi conjiigis Cunigundie videlicet rt-gintp, no-
nostriP,
jussimiis. stram adiit majestatem, suppliciter rogilans ut
Signum domni Heiirici regis invictissimi. (Mono- monasteriuni sanctimonialium, cui ipsa tiiiic tem-
grammu.) poris intra RaJesponeusem civitatem prrvsidere
Egilbertus cancellarius vice \Villigisi arcbica- videtur, qiiod divae memoriiE avia nostra Judilha
pellani recognovi. olim in honore sanctEe Dci genitricis Mariae a fun-
Data xvi Kal. Derembr. anno incarnationis Dom. damentis in abbatiam erexit, et donis prjsdiorum
1002, indict. i, anno vero domini Heinrici reg. i. inter alia pro loco ditavit, in nostrura mundibiir-
Actum in ip-^a urbe Ridespona. dium et regiie iinnninitatis tuitionem recippremiis
Sigillum intiis imprcssiim inlegrum exstat. cum omnibus pertiuentiis ejus. Nos ergo, ob divinum
V. amorem piae ejus per hoc
annnentes petltioni,
Rex Henricus II donat cpisropo Brixiyiensi nrcam lla- nostrae majestatis monaslerium
insigne, prsefatum
tisbome sitam. C nostrae nostrorumque post nu? successorum regiae
(Anno 1002, 16 Nov.) et imperiali perpeliio defensioni subjicimiis, pt insu-

[Ried, !/6i' supra, ex Reschii Annalibus Ecclesix per optima ea libertate douamus, qua ciPtera mo-
Sabion. lll, 701.] nasteria ubicunque terrarum nostri regni
regalia
C. In nomine .sanctae et iudividuie Trinitatis, perfrui videbuntur, quatinus ibi sanctimoni iles mo-
Heinricus divina favente gratia rex. nasticw vitse sub regiila sancti Benedicti mancipatae,
Notum esse voliimus omnibusnostrisRdelibus,pra'- liberius el devotius illam, quamaggressse sunt, vitam
sentibiis et fiituris, qualiter nos, obinterventumdevo- absque inquietudine regalinm exactoruin et subin-
lumqneobsequiiimfidelis nostriSabionensis venerabi- tropiintium personarum dehinc conservare valeant.
Jis episcopi Albwini, ad ecclesiam sancli Ingenuwiiii Rpgio igitur verbo et prcPcepto jubemus et lirmiter
curtiferum uuum in provincia Bajoariorum in civitate interdicimus ut nullus dux, marchio, comes vice-
Radespona, in comitatuRuotperti situm, possessum a comes episcopus, vel aliquis sub episcopo, aut ju-
,

habens in
Iribusviris ita vocitatis .\zo, Lanzo, Gotti, dex publicus sive regius exactor, seu quoelibet jiidi-
longitudineperticas xiet demidiam,etin latitudine vi, ciaria persona major aut minor deincpps in prtsdicto
in proprium dedimus, cum exitibus et redilibus om- monasterio intiis vel foris, et in Iucis aut hominibiis,
D
nibusque rebus jure legitimeque ad idem curtiferum elomnibusibi pertinentibus aliquam publtci juris
pertinentibus, eo scilicet tenore ut idem prEetitula- exerceat poteslatem, aut quicquam de rebus mona-
tus anlistes omnesque sui successores ex eodem charum sibi ipsi vel nobis aiit snccessoribus nostris

curtiferoad usum prslibalfp ecclesi^e potestatem usurpare praesumat sine advocato, queni praesens
habeant sine omni malivolorum contradictione ha- abbatissa, et quse ei succedant, in hunc usum ele-

bendi, commutandi, et quidquid sibi libuerit, exinde gerint et constituerint, qiii etiam in ipso monasterio
faciendi. Et ut baec tradilio nostrae auctoritatis, et in locis ejus aliud sibi non iniponat potestatis
quae iu Dei voluntate et ob remedium animse nostrse ofGcium aut exigat servitium, nisi quod abbatissa

facta est, lirmior, stabilior diiilurniorque tiat, hanc cum sacris sororibus illi praescripserit.

paginam nostra manu propria corroboranles sigil- Contirmamus etiam eidem monasterio quidquid
lari jussimus. ibi unqiiam per reges et imperatores pripceptoria

Signum domni Heinrici regis invictissimi. {Mono- lege, sive per diices vel alios Christi lidelis in quo-
gramma.) cunque pago vel comilatii aliqiia Iraditum vel con-
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapella- cessum est oblatione, cum curtibiis et curtilibus,
ni recognovi. aediiiciis, mancipiis, moleudinis, aquimolis in utra-
It.i S. HENRICI IMPERATOKIS
Danubii urbem praecurrentis, A tionibus, aquis, aquarumque decur-^ibus, piscatio-
que parte tluminis
nariter cum omnibus utensilibus ei
utensilihus app
et appendiciis loco- nibus, molendinis, viis et inviis, exitibus et rediti-
pariter
pertiueutium, quorum beec pro parte sunt bus, quaesitis et inqiiirendis, accaeteris, quae quolibet
rum ibi

nomina: Schirelinga, Lirundorf, Hoggingun, Biber- modo rite vocari fossunt, ulensilibus et appendiciis,

Lintbat, cum omnibus ap-

Heroldeslintbart eo tenore quatiuu.- |i::pfati loci congregatio liberani
babe,
penditiis illorum, Hardkiricha cum decimis suis de eodem praedio deinceps habeat potestatem, quid-
undecumque villarum conferendis, Salla cum Fo- quid sibi communi decreto pro siiis et prajdicta; ma-
molendinis et cseteris pertinentiis, in tris ecclesiae necessitatibuslibeat, faciendi. Et ut haec
resto, aqua,
Sinzingun omuem ill-im, qua> ibi pra-icripto mona- nostra traditio stabilis et inconviilsa permaneal,
sterio pertinet, ulilitatem, Deggindorf cum decimis hanc nostri praecepti paginam manu propria robo-
Berge, quod i-ilum est juxta tlumeu rantes, sigillo nostro imprimi jiissimus.
etusibus suis,
Pbilisa, et Budelsbuson cum aquis, aquimolis, mo- Signum domni Heinrici rcgis invictissimi- fMono-
lendinis et areis in tluviis Isara et Walecbenesbah yramina.)

cum pontibus suis vel totis eorum adjacentiis. Ha- Egilbertus cancellarius vice Willigisi arcbicapcl-
lani recognovit.
beant etiam monacbfe pote=tatem liberam per de-
cessiones inter se eligendi abbatissam, quam pro- DataxiiKal. anno uicarnationis Do-
Decembris,
babilis vitae et morum regula Deo propitio compo- minic;e 1002, indictone anno vero domni Heiniici
i,

suerit, omnium potestalum vel personarum conlia- regn. i. Actum in ipsa urbe Radespouensi.

dictione remota. Et ut ha?c nostra traditio, conlir- Sigillum majest. intus impressum integrum cxslat.
matio sive libertas stabilis inconcussa permaneat, VIII.
hanc nostri prtecepti paginam manu propria robo-
hex Heinricus donnt
II episcopo Brixinensi villum
rantes sigillo noslro imprimi jussimus.
Tcign prope Ratisbonam.
Sirjimm domni Heinrici, regis iiivictissimi. {Muno-
(Anuo 1002, 24 nov.)
yramma.)
[Ried, pag. 121, ex Reschii Annal. Ecctesix Sa-
Egilbertus cancellarius vice Wiliigisi archicapel-
bion III, 70't.]
lani recognovit.
Data xu Kalend. Decembris, anno incarnationis lu [nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hein-
Uominicae 1002, indictione i.anno vero domni Hein- uiccs diviua favente clemeutia rex.

rici regnantis i. Actiim in ipsa urbe Radespouensi. Notuni sit omnibus nostris lidelibus, praesentibus
Cum sigilto majestat. illxso. f;
scilicet et futuris, qiialiler nos, per interventuni di-
VII. lectaeconjugis nostrae, Cbunigundae videlicet regiua!,
Rex Henricus donat collegiatx ad Veterem capellam fideli nostro Albuvino Sabiniensis Ecclesiae episcopo
Ratisbonse villam Walchina in pago Nordgoire quoddam nostri juris praedium, id est quidquid in
sitam. villa Tiginga pro nostra parte hactenus visi sumus
(Anno 1003, 20 Nov.) possiderc, cum omnibus ad id legaliter pertinenti-
[Ried, uiiisupra, p. 120.J bus, mobilibus et immobilibus, servis et ancillis.
In nonime sanctae et individua? Trinitatis, Hen- ecclesia, decimis, areis, aedilieiis, terris cultis et in-
Riccsdivina favente clementia rex cultis, pratis, pascuis sive conpascuis, silvis, aquis
Si coUapsa vetustate aut negligentia sanctorum aquariimve decursibiis, viis etinviis, exitibus et re-
loca reparainiis. et ibi divino cultui mancipatis ali- dilibus, quaesitis et inqiiirendis, et, quae quolibet
qua vivendi solatia devoti conferimus, et in hac et modo rite vocari possunt, appendiciis et utensilibus
in ffiterna vita nobis hoc profuturum esse mininie tradidimus, eo tenore quatenus pra.'fatus venerabilis
dubitamus. Proinde nolum sit omnibus Xpi nostris- epi?copus Albuvinus suique successores praediclum
que tidelibus, preesentibiis sciiicet et futuris, qua- praediiim deinceps libera potestate teneant atque in
liler nos una cum dilecta conjuge nostra, Ciinigunda perpetuos usus absque omniumperso-
Ecclesia". suae
videlicet regina, intus in urbe Rateiponensi, iu curte narum sive potestatum contradictione convertant
videlicel regia, quandam capellam, quara olim Ve- atque possideant, habentes inde licentiim conimii-
terem vocabant, in honore sanLl;e Dei genitricis tandi, et quidquid sibi libeat faciendi. Et iit ba-c
.Mari« a fiindamentis in matrem ecclesiam erexi- nostra traditio stabilis et inconvulsa permaneat,
mus, dataque ei per pr£eceptum regali liberlate, hanc praecepti nostri paginam manu propria robo-
institutae ibi in Dei servitio canouicoruin congrega- rantes sigillari praecepimus.
tioni siib abbate vel praeposito nomine Tagini. pro Signum domni Heinrici regis invictissimi, (Mono-
stipendiis inter caetera dona conlulimus et per boc gramma.)
regi^e majestatis insigne contirmaviinus unam nostri Egilbertus cancellarius vice Willigisi arcbicapel-
juris villam Walebinga, in pago Nordgowc, in lani recoguovit.
comitatu Ileinrici sitain, cum omuibus ejusdem Data viii Kalendas Decembris, auno Dominicae
legalibns perlinentiis, mobilibus immobilibus,
et incarnationis 1002, indiclione i, anno vero domni
servis ct ancillis, areis, »diticiis, terris
cultis et Heinrici regnantis i. Actum Radasponae.
incultis, pratis, pascuis sive conpasciiis,
silvis, vena- Cum sigitlo majestat. iiilus impresso.
 DIPI.OMATA KCCl.KSIASnc.A.
IX. A ijuaprDpler oiiiiiiuiii lideliuni iinstroruni, laiii pry-
Hmriri II regis jirxceptum prr 'luod Biirch/irdo Wnr- sentiiim qiiaiii et futiiroriiin, s> iat indiistria qiia-
matiensi Cfiisr.oi>o tUlribuit hinnr ^riKtiiiim <iiiod liter nos, ob interveiituiii Willigisi .MiigiinliiiiK sedis
Otto dux in ipsa civitnlr olilineltat.
veneiandi arcbipra-sulis, et ileinrici Wirchibiir-
(Aniio lOOi.i
gensis Ecclesiu-. illustris antistitis, nec nun et per
fSchaiinat, Epist:o]>tititi Wurmat., p. 3o.]
peiitionem dilecti nepotis nostri Oltonis ducis, tideli
In noniinc siinctip el individua- Tiiiiilali.<, llcin-
noslro Riircliardo Wormatiensis Ecclesiaj venenibili
ricus divinu favente clenicntia rcx.
episciipo, pro eo qiiud nobis devoto animo sa-pius
Si eccleaias Dei ex aliiiuibus divino nutu nobis
ser\ivit, coiicessiiniis regiiiin liaiiiiiiin iii forestii
concessis rebus ditainus. non soliiin ad regiii nostri
Forchabi iiuncupato : a villa, Elmereshacli noini-
feliciorem >tabiiiorcnn(iie staluin nubis prodesse sa-
nata, juxta Rlienum sita, inde usqiie Ileriveldun ;

pimus, verum etiani ad «"terna p.iradisi gaiidia ca-

hinc etiam ad Bibiloz ; inde per rectam filateam ad
pienda multiim nos indejuvari mininie dubitaniiis.
rectam plateam ad Ecclesiam, qiia?
Olterestat ; illinc
Qiiapropter noveriiit oinncs nostri fidfles, pra!sentes
hinc reclam niontanam pla-
est in Hezciiigun sita ;

scilicet et futiiri, qiialiter nos pro remedio aninis

team ad llerbestat ab Herbestat, per rectani mon- ;

dilectissimi seuioris nostri bonae memoriae Otlonis B

tanam plateam ad liosinesheim inde per totam mon- ;

videlicet imperatoris Augusti, el etiam pro Wor-

tanam plateam ad Winenheim ; ab Wiueiiheim per
matiensi Ecclesia, per inlerventiiin ('.uiiiguuda',
rectain montanam plateam ad Sericzesheim in Lobo-
dilectJB conjiigis nostrse, et perejiisdein Ecclesice ve-
tunaha hinc deorsum usque in lluvium Neccarum, ;

nerabilis episcopi, scilicet Bnrchardi, dignas postu-

a lliivio Neccaro usqiie ad Rhenuin inde per uni- ;

laliones, totum priediiim, omniumqne proprietatem,

versa Rheni littora deorsum usque ad Elniersbach ;

quam nos per dilecti consanguinei uostri Ottonis omnia Iiffic loca ab Elmersbach iisqiie ad Winen-
quoqiie ducis lirmam traditionem in proprium jus
heim, sunt in Hinecgowe sita, in comitatu Gerungi
accepimus, sicut ipse visus est habere iiifra eamdem vel qiia vero loca jacent in Lobotungowe
comitis ; in
civitalem, hoc est Wormatiam, praedictae ecclesioe
huuc
comitatu Mezingozi comitis ; prsefatiini Fore-
in honore saiicti Petri consecrata?, et veuerabili
stum cum tota integritate et universis utilitatibus ad
praenominata; Ecclesia; episcopo, ejusque successo-
se perlinentibus concedimus nostra regia potestate
ribus per hoc regiuni pra-ceptum iu proprium jus
ad sanctiim Petrum Wormatiensis Ecclesiff, ut nuila
tradidimus cum omnibus ad eamdem proprietaleni
de eo forestu persona parva sive magna aliquam
juste etlegaliter pertinentibus, id est areis, sediticiis, p feram vel bestiam ibi venari vel capere aut insequi
viis et inviis, exitibus et reditibus, aquis aquarum-
praesumat, sine licentia superius jam dicti episcopi
que decursibus, piscationious, molendinis, manci-
Burchardi, sive successorum ejus : etsihoc agere,
piis utriusque sexus, exceptis tribus supradicti ducis
quod absit! pripsumpserit, quem regio lisco solvere
Oltonis servienlibus videlicet : Syggelone, Eboue,
debuit regium bannum, et pacem, adhuc in carne
Hezelino, cum uxoribus et filiis tiliabusque eorum.
viventi episcopi suisque successoribus invitus per-
eo videlicet tenore ut idem prsenominatus episcopiis
solvat, etbannus et pax, sicut aliis forestibus a regi-
Burkardus suique successores de his supra scriptis busvel imperatoribus jam concessum est, sub per-
rebus ad utilitalem Ecclesiae liberam polestatem
petuo jure Ecclesiaj Wormatiensis et episcoporiim
habeant faciendi quod velint. Et ut ha?c uostra^ tra-
ei praisidentium consistat. Etut hsec^nostras concessio-
ditionis auctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, temporum curriculatirma per-
nis donatio per futura
hanc preecepti paginam inde conscriptam manu pro- maneat, hiijus praeceptionis tenorem inde conscri-
pria roborantes, sigilli nosrri impressione signari manuque pro-
ptum sigillo nostro signare jussimus,
jussimus. corroboravimus.
pria, ut infra videtur,
Egilbertus cancellarius, vice Willigisi archica-
Signum tiomni Henrici regis ijivictissimi.
pellanirecognovi. D
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archiepi-
Data v Non. Octobris, anno Dominicse incarna- scopi recognovit.
tionis 1002, indict. i ; anno vero domini Heinrici Data anno incarn. Dominicae 1002, indict. xv,
regis primo. anno vero domini Heinrici regis
IV Idus Junii,
Actum Braochsale. primo.
.\.
Actum Wormatia feliciter.
Utitrici II regis prxceptum per quod regium ban-
XI.
num concedit Wurmatiensi Ecclesix in sika Fo-
rehahi. S. Henrici privilegium domnx Godesdihui Herifur-
(Anno 100-2.)
densis monasterii abbatissx concessum.
[Schannat ubi supra, p. 34.]
(Anno 1002.)
Innomiue sanctse et individuK Trinitatis He.nricos
[Dronke, Cod. diplom. Fuld., p. 57.
divina favente clenientia rex. [

Quidquid pro divino amore Ecclesiis Dei concedi- C. In nomine sancts et individua? Trinitatis.

mus et donamus, id procul dubio ad praesentem et IIeinricls divina favente cleraentia rex.
futnram vitam nobis profuturum fore credimus : Si Ecclesias Dei nostra regali potentia sublimare
 HENKICI IMPERATORIS 248
247 S.

nostri A per quos dcccrnimiis atqiie iubemus ut nullus judex

conamur, hoc procul dubio et a d piaesentis
nobis publicus vel quilibet ex judieiaria potestate, nisi so-
regni statum et asterna? beatitudinis prcemium
Quapropter omnibus lide- lus illius loci provisor et advocatus praedicti mona-
profuturum essecredimus.
atque futuris, no- sterii, in Ecclesias aut loca vei agros seu relitjuas
libus nostris, prffisentibus scilicet
nos, per interventum possessioues prif iti inonasterii, quas moderno tem-
tum esse volumus quomodo
pore juste et ratiouabiiiter possidere videtur, in qui-
dilecta; conjugisnostr» et reginas Cunigunda», una
buslibet episcopiis, pagis vel territoriis, vel quidquid
cum consilio Willigisi Mogontiacensis ^cclesia> ar-
ibidem propter divinum amorem et illius sancti loci
chiepiscopi honoraudi, ac Berenhardi ducis, aliorum-
et petitiones domna! venerationem cullatum fuerit, ad causas audiendas
que lidelium nostrorum, vota
vel freda exigenda aut mansiones vel paratas facien-
Godesdhivi llerifurdensis monasterii venerabilis ah-
batissse cuucta-que congregationis sanct» Marise
sibi da? aut tidejussores tollendos, aut ullas reddibilio-

commissae sequentes, nostra regia auctoritate tres nes vel illicitas occasiones requirendas, aut homiDes
Scopingon nominalis,
Ecclesias in pagis Bursibant et
ipsius monasterii tam ingenuos quam et servos vel

in villis quoque Hreini, Wadiringas ct Stuchheim

latos injuste distringendos, ullo unquam tempore
constructas, cum omnibus rebiis et decimationibus ingredi audeat, vel ea quae supra memorata sunt
suis a HlucJowico imperature ob remediuui aninKe
penitus exigere aut exactitare presumat; sed liceat

suae adprsefatum Herifortense monasterium

traditis, ibidem Deo famulantibus, sub nostrae immunitatis
eidem monaslerio more antecessorum nostrorum tuitione quieto ordine vivere ac residere, quatinus

conlirmamus, eo tenore ut jam dicta domna Go- melius illos delectet omni tempore pro nobis et con-
desdhu abbatissa omnesqiie m eodem honore sibi juge nostra atque stabilitate tolius regui a Deo nobis
succedentescum prsedictis ecclesiasticis rehus aliis- collati, Domini misericordiam attentius exorare. In-

que omnibus a regibus et imperaloribus jier pra-- super eliim decimas vel decimales ecclesias in qui-

ceptipaginam illuc tradilis Iiberam dehinc potesta- busque episcopiis ita teneant atque disponant, sicut
tem habeant cum siiis ministris ecclesiastico ordine sub antecessoribus nostris regibus videlicet et impe-
disponerealque gubernare, reniota omnium homi- ratoribus tenere per precepta visi sunt atque dispo-
num contradictione. Insuper sub eadem corrobora- nere. Episcopis vero quit>us servitium et mansiona-
tione concludimus quidquid a religiosis et Deum tica debent tempore circuitus sui, secundum scripta

timentihus personis ad sa?pe jam dictum monaste- sua, singulis annis persolvant. Et ut haec auctoritas
rium Herifurtense in pr;esenti traditum est vel in concessionis atque coDtirmationis nostrae tirniior ha-
futuro tradendum erit. Et ut haec nostrae regiae do- C beatur, et per futura tempora a cunclis fjdelibus

nationis corroboratio ab hac hora in antea lirnia et sanctae Dei Ecclesiae nostrisque prfesentibus et futu-

inconvulsa hanc nostr» donationis

pernianeat, rismelius credatur atque diligenlius conservetur,
confiimatioueni inde conscriptam sigilli nostri im- manu propriasubteream tirmavimus et sigilli nostri
liressione signare jussimus manuque propria, ut impressione assignari jussimus.
infra videtiir, corroboravimus. Signum domni Heinrici (L. M.) regis invictissimi.

Signum domni Ueinrici (L. M.) regis invictissimi. Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapel-
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapel- lani recoga.
lani recog. Data VIII Kal. Sept.,anno Dominicaj incarnationis
Data 11 Id. Aug., auuo Dominic» incarnationis 1002, indictione anno vero
xv, domni Heiurici
1002, indicl. xv, anno vero domni Heinrici regis i. regis I. Actum Noviomago.
Actum Aruitdi. XIII.
XII. S. IJenrici privilegiujn pro ecclesia Pnderbonnensi.
S. Henrici privilegium pro ?ioia Corbeiu. (Anno 1002.)
(Anno 1002.) [Dronke, ibid.]
[Drouke, ubi supra, p. d8.] C. In Domine sancta> et individuae Triuitati^,
C. In nomine sanctip et individuae Trinitatis, Hfi.nricls divina favente, clementia rex.
Heinricus divina favente cleraentia rex. iNotum sit omnibus lidelibus nostris, praesentibus
Notum sit omnibus fidelibus nostris, prafcsentibus scilicet et futuris, qualiter nos, incendio Paderbur-
scilicet et futuris, qualiter venerabilis
abbas nomine nensis ecclesiae miserabili condolentes, peticionique
Hosat nostram adiit excellentiam, suppliciter orans noslri iidelis Retharii venerabilis episcopi, qui eidera
ut nostra magnifica munilicentia prospiceremus mo- sedi modo praeesse videlur, ut oportuit, annuentes, in
nasterio cui presidere videretur, quod est constru- supplementum jam dicta; ecclesise in jus concedimus,
ctum super lluvium Vuisera in loco qui dicitur Nova et per hoc regale preceptum corroboramus forestum
Corbeia in lionorem Dei et sancti protomartyris quod incipit de Luthera tlumine et tendit per Osnig
Stephani, ubi et sancti
marlyris pretiosa pi-
Viti et Sinidi usque in viam qiiae ducitad Horohusen, et
gnora servari noscuntur. Cujus petitioni ralionabili de hominibus predicti episcopi tam liberis quam
propter divinum amorem et venerationem beatorum et servis nulla judiciaria potestate constringendis,
• raartyrum assensum prebentes, hos apices sereni- nisi coram advocato quem ip^e episcopus elegerit,
talis nostrae circa ipsum ninnasterium fieri jussimus.
nostra omniumque nostrorum successorum et om-
 J

249 DIIM-OMATA ECCLESI.VSTICA. 25(1

niiiin ninrtalitira contradictione rcmota. Et ut ha-c A nis 1003, in infJiclionn i. iiiino vero ilunnii lleinrici
conlirmatio slabilior cunctis pprmancat teniporibus, regis I. Aclnm Ounllingabiirc.
hanc papinam maiiu projiria corroboravjmus el .W.
sigiili no.<lri inipressione insi(»turi prccepimiis. S. Ilcnricus Sijifred^i episcnpo Parmcnsi abhatiam
Sigiium (lomiii lleiiirici i L. M.) rp<jis invir.tissimi. JVuiiiiiitulaiiam lnnjitur.
Esilbprtus cancellarius vice Willigisi archicapel- (Aniio 1003.1
lani recoRnovi. fUglielli, Italia sacra, II, 101.]
Data XVII Kal. Octobr., anno incarnationis Domi- In nomine sanctie i-t individuie Trinitatis, He.Nnl-
nicte 1002, indiclione i, aiino vero dumni II. ipgnan- r.is diviiia favenlc cjcnientia rex.
tis I. Actum Roclibardon. Oninibu^ lidelilius nulum lieri volumus i|Uod Sigi-
XIV. fredns veiierabilis S. fariiicnsis Ivclcsia^ episcojius
S. Ilenrici privdeijiiim pro eadem ecclesia. tidelis noster, el lidelis Tbeo-
per inlerventura nosiri
(Anno 1003.) baldi marcliionis nostram clemenliam jam
adiit

[.\pud Dronke, Code.v diplomaticus Fuld., p. oO.] dictus Sigifredus episcopus S. Parmensis Ecclesia»,
C. In noiiiine sauclfB et individuic Trinitatis, „ (luateniis lirmatiis in lide acriter deserviret nobis.
Heinbuis sii|)erna favenle clementia re.x. et ali ietcrno remuncratore, qiii omnibus abundat
Si locum divino ciillni niancipalum igneqiie subi- bonis, rctrihiitionem a-lern» rcmnnerationis. .

taneo cnni ornatu et corroborationum paginis con- ut nos abbatiam monasterii, quod dicitur Nonantuln,
crematura restaurare, ornare et iterum sublimare in honorera S. Sylvcstri confessoris Dci atque pon-
videbimur, scimus et certi sumus non solum laude id titicis, sibi sua-que ecclesia; Parmensi jiire proprie-
humana pra>dicandum, verum eliam divina mercedc tario cuin omnibiis adjacentiis et pertinentiis ejiis

remunerandum. Cunctis igilur Ecclesife Dei lidelibns in integriim pcrpetuis temporibus concederemus,
noslrisqiie astantibus et succedentibiis compcrtum pra?ter illam tcrram quam concessimus lliiberto
fore volumus quod, de incendio Paterbriinnensis episcopo nostro tidcli, et illa terra sita est ju.xta

aecclesije nimium condolentes, praicepta antecesso- Alhesim flumen. Ciijus precibus benignitatis noslrae.
riim nostroruin et oblationes lideliiim memoralffi aiires accommodantes, ejusque erga nos devotissi-

sedi hac pra^ceplali pagina renovamus itcrumque mam fidelitatem inlendenles, jussimus ei, siiEeque
conlirmamus, de qiiilnis uniini est de episcopatiis Parmensi ecclesia? in lionorcm S. Mariae Dci geni-
stalu, debinc de tuitione atque mundiburdio ejusdem tricis dedicata>, hoc imperialis nostra; auctorilatis

de omniproprietate adeamdemaecclesiam C conscribi prEeceptum, per quod concedimus ei, do-

a'cclesiae, et

pertinenti et de ejus liominibiis tam liberis quam et namus atqiie largimur pra?libatam abbatiam, quae
servis nulla judiciaria persona constringendis, nisi dicitur Nonantiila S. Sylvestri confessoris atque
coram advocato, quem ipse episcopus elegerit. pontiticis. cnm omnibus adjacentiis et pertineutiis,
Insuper renovamus contirmanus jam habitse sedi
et curtibiis, capellis atque aediticiis earuiii, terris,

comitatus siiper pai;os Paterga, Aga, Threveresga, campis. pratis, vineis, silvis, servis et ancillis

Aiiga, Sorehlfeld, ditos pro decimis novae (".orbeia" utriiisque sexus, mobilibus et imraobilibiis. cura in-
ad raonaslerium pertinentibus, et de proprietate tegritate eorum et universis, quaj dici et nominari
clericorum, si quis sine haerede illorum abierit, ci- possiint, ad prsedictam abbatiam pertinentibus nostra
dem aecclesiae concessa, et de tribus mansis in imperiali concessione, ut habeat, teneat et fruatnr
Tuisbiireg et in Triilmannia, et de foresto quod percnniter, tam ille ad
quani et successores ejus,
incipit Delhna tliimine et tendit per Ardennam
de partem saepe nominatae suae ecclesiae, faciantque
et Sineudi usque in viam qiiae diicit ad Herisi. Haf>c exinde quidquid secundum aeternum arbitrium me-
igitur omnia qua> suprascripta habcntur, et quse illa lius eis piaevisum fiierit. Quieunque vero contra
die tenere et possidere videbatnr qiiando combusla j, hanc nostram donationem, etc.
fuit, saepe nominatae sedi Paterbriinnensi in jus Signum D. Henrici invictissimi regis.
proprietarium donamus et lirmissima traditione Aubertus cancellarius Videchi archiepiscopi re-
restauramus, ea scilicet serie ut domnus Retharius cognovi.
memoratae sedis venerabilis antistes omnesque sui Data II Martii, anno incarnationis Dominicap
successores universa quae ad episcopium aliqua legali 1003, indict. 1, anno vero D. Henrici regis i.

datione pertinent, seciiritcr obtineaiit, noslra om- .\ctum Noviomagi.

niumque nostrorum succcssorum et omnium morta- .\V1.

lium contradictione remota. El ut hacc renovatio et S. Ilenrici pricilegium pro Ecclesia Hamburgensi.
contirmalio stabilior cunctis permaneat temporibus, (Anno 1003, Maii 23.)
hanc paginam manu propria roboramus et sigilli [Lappenberg, Ilamburgische Urkundenburch, p. 6-2.
nostri impressione insigniri precepimus. In nomine sanctae et individuae Trinitatis Heinri-
Siynumdomni [L. N.) rt-gis invictissimi. cis, divina favente clementia rex.
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapel- Si pias petitiones sacerdotum prona devotione ad
lani recog. effectum duxerimus, id procul dubio ad statum prae-
Data iii Non. April., anno DominiCcS incarnatio- sentis vitie et aBternje bealitudinispraemia capescenda
231 S. HENKICl IMPERATORIS •y&-2

immunitate suo collata monasterio, a

nobis profuturum credimus. Qua piopter omniutn X cnndum pro
qiiibiisdam uobilibus personis Hildiburga et preshy-
fidelium nobtrorum priEsentium et futurorum uove-
sancta? tero Fulcbarto a fundamentis olim in loco Mulinbe-
rit industriii, qualiter vir venerabilis Liebizo,

Hammaburgensis Ecclesiae archiepiscopus, nostris che constriicto, noslramque suppliciter precata est
obtutibus prEEsentari fecit prseceptum beatae memo- clementia, ut et nos ipsiim locum cum siiis perli-

senioris et antecessoris nosiri. Ottonis terlii, nentiis in nostrum mundibrium et defensionem, pro
rioe

imperaloris Augusti, in quibus continebatur quomo- redemptione anima; nostrae susciperemns, et eam,
do ipse, pro divino amore, monasteriis in ejiis episco- qiiEB in suis scriptis inventa est, convenientiam et

pio consislenlilius imperiali auctoritate libertatemet oblationem nostrse auctoritatis scripto corroburare-
tuilionem concessisset, rogavitque celsitudinem mus. Nos itaqiie, iiitervenientibus Bernbrjrdo duie et
nostram ut nos denuo nostra pra?ceptione eadem opiscopo (102) Thiederico, in cujus hoc moiiasterium
monasteria et omnia illuc aspicienda conflrmare- puellure constructum est dicecesi, pro divinse merce-
mus. Nos vero ejiis justa; et rationali petitioni as- dis augmenlo, ipsum monasterii lociim ciim siiis
sensum prebentes, intervenicnte dilecta conjugc adjaccntiis et omnibus perlinenliis in nostrum mun-
nostra et regnorum consorle Cunigunda, ad honorem ., diburdum suscepimus, et ad ordinein prioriim prae
sanctee Dei genitricis Mariae cui lociis ille Harama- ceptorum in omnibus confirmavimus, hoc regio in-
burg est consecratus, idem loco supradicto conccdi- signi roboravimiis. Hoc tirmiter saucienles, ut
mus omnes concessiones quas concesserant pise sanctimoniales ibi Deo devote per decessionis tem-
memorise imperatores, avus sciiicet et genitor pora qiiam meliorem noverint, inter se eligant li-
noster, caeterisque monasteriis ad hanc diacesim center, et sibi praeponant abbatissam, communicato
pertinentibus, id est Bremum, Bukliium, Hamaslaum. episcopi sui consensu. Insuper etiam in nostri me-
Birchisinun , Hasalinge, Ripesholt, ea videlicet con- moriam nominis concessimus. iit ab hominibus prse-
ditione ut semper sub tuitione nostra sint perpetua- dict£E ecclesiae iisibus et servituti ancillarum Dei
liter, et quidquidmodo habeant, vel deinceps aliquo subditis regalis vel imperialis census, qiii inde sole-
modo adquirere possint, eis eorumque episcopo bat persoivi, a nullo comite, vel judiciali, sive re-
libere serviant, omni judiciaria potestate remota. giee exaclionis persona deinceps esigatur; et ut
Concedimiis insuper pra-fato archiepiscopo ejiis- nullus comes, vel judex piiblicus, aut aliqua
que successoribus licentiam conslriiendi mcrcalum potens persona homines prsefatee ecclesiaj in suo
in loco Bremiin nuncupato, bannum et theloneum. judicio, bannum eis imponeiido, aut juslitiam ab eis
nec non monetam publici ponderis et puri argenti, C nullam aliquatenus exigendo, audeat inqiiietare.
totumque. potestatem eligendi inter se, sive
. . excepta solumraodo lege illa quam advocatus episcopi
aliunde, si necessitas exposcat, episcopum, aequo qui praesidet eidem ecclesiie, solito more ab eis
tamen regis consensii. Et iit hoc. roboralam si- debet reposcere, et illa juris sauctione, si qiiid
. .

gilli nostri impressione insiguiri jussimus. iiecessario propter capitale criinen in pra-sentia
Signum doinni Heinrici {.\I.J regis invictissimi. ducis opiis habet Uniri judicialiter et determiuari.
Egilbertus cancellarius vice WiUigisi archicapel- Et ut haec nostrae concessionis aiictoritas lirmior
lani recoguovit. habealur, hoc nostrce dominationis praeceplum
Data VIII Kalendas Junii, anno Dominicae incar- manu propria roboratum, nostra' imaginis signo
nationis 1003, indictione i, anno vero domni Hein- jiissimus insigniri.
rici regis i.
Signum domni Henrici regis m Christo invictis-
Actum r.ebehildehuson. simi.
.\VH. Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapel-
Dililoma S. Henrici reyis Romanorurn pro parthenone lani notavi.
ilulcnbeclwno, quo pricilcgia cideni ab Arnulfo et
^ Locus sigilli quod est iniegcrrimum.
Ottone II imperatoribus coHccssa confirmat, liberam
eligendx abbatissx potestatem tribuit, etc. Data iii Idus Martii anno incarnationis Domini
(Anno 1003.) 1003, indictione i, auno vero domni Henrici re-
[Martene, Ampl. CoUect. gnantis adhuc primo.
I, 363.)
In nomine sancta; et invidus Trinitatis, Hemii- Actum Mindae.
CDS divina favente clementia res. XVIII.
Si loca divino cultui dicata nostro studuerimus S. Henricus imperator confirmat possessiones mona-
ampliticare subsidio, sterni regni portionem nosob sterii S. Bavonis Gandensis, ordinis s. Benedicti
hoc adepturos esse liquido contidimus. Quapropter (Anno 1003.)
noverit omnium (idelium nostrorum, prsesentium sci- [Miraeus, Opp. diplom., I, 347.]
licet atque futurorum, industria, qualiter quadam Henpicis divina favente clementia rex.
venerabilis abbatissa, nomine Bertheid, qua-damini- Si ea quae fideles nostri... Idcirco noverit omniiim
perialia nostris
obtutibus repraesentavit pr;rcepta, lidelium sanctae Dei Ecclesife, nostrorum, praesen-
pcr noslros antecessores Arnolfura et
Ottonem se- tium scilicet et futurorum induslria, quod vir vene-
(102) Mindensi, ut patet e.x diplomate Uttonis secundi.
 r)ii'LO.MArA ecci.esiastii;a j.h

rabilis Eremlioldus alilia. e\ nu)ii;i>teriu (i iiidi-tisi, A piagis ac lerriloiii', iiilia dilioiicm im|)cni no-
quod est situm ubi Scaltlis lliivius Legia- lluvio juii- stii, juste ac lcgaliler possidet, vel qua; dfinceps
gitiir, coiislructum a B. .ViikiikIi) pontilici! iii liDnore injiire ipsiiis saiicli loci voliicril divina pietas aii-

S. Pttri piincipis apostoloruiii, ubi etiam insignis gcri, ad causas aiidiendas vel freda exigcnda, aul
Bavo confessor Olirlsti quiescit, obtulit nobis aucto- niaiisiones vel paivilas taciendas, aiit tiiejiissores tol-
ritatem immuiiilatis domni antecessoris noslri, sci- loiidos, aut liomines illius loci, tam ingenuos quani
licet Otloiiis iiiviclissimi imperatoris. scrvos, siiper terrani ipsius commanenles distrin-
lii qiia coiilineliatiir insiTtum qualiter ipso, ob gendos, uec ullas redliiljiliones aul illicit.is occa-
anioiein IJei el pnemium aHcrnie retribiilioiiis, pro- siones reqiiireudas, nostris ac fiituris tf iiiporil)ns

prietiiles rerum, qiionimdam tyrannica invasione iiigredi audeal, vel ea qua* supra memorata suut
injuste pra;reptas,eidem monasterio restituerit, penitus exigere pricsuuiat.
hoctiiie suip coulirmationis scripto roboraverit, et SeJ et nienioralo monasterio, spe beatitiidinis ajter-
qiiod graliain fraleriKi" socielatis ia eodem iiionasle- nd', ut ad saluteiii aninuo me;r in a^tenia qiiiete pro-

rio sibi conceasam babiieiit, vel qiialiter oiiiniNm veiiiat, cuin cessis fredis, omniuiii teloniorum exa-
exactiones teloneorum indulserit. ctiones indultas esse volumus ac lemissas, sicut in
namque
Prolirmitatis sludio rogavit nos prfedictus prajcepto antecessoris mei conlinelur : ita ut quo-
Eremboldus abbas eam renovari, scilicet ut, tanla; ties pro utilitate monasterii ac fratrum aliquas di-
lirmitatis nostram quoque superadderemus
gratia rigi contigerit. per diversa loca imperii noslri eun-
auctoritatem. Cujus pelitioni libent»r assensum tibiis et reverlentibus, absqne ull.i sollicitalionis in-

annuoutes, decrevimus regia> digiiitatis pricceptum quieludine, negotiuni suiim liceat exereere quate-
Qeri, videlicet ut monasterium res siias quiete nus ipsos servos Dei ibidein famiilantes pro me at-
possideat, quarum ha-e sunt vocabula : iine statii regni a Dl^o mihi concessi, jugiter miseri-
Hoc pago Baagbatensi villani Suolmam (103)
est in cordiam Dei exorare delectet. Ut aulem hujus reno-
cum ecclesiis duabus el omnibus aujacentiis siiis, el vationis ac confirmationis auctoritas niajorem iii
villam Holthem (Hlt) cum ecclesia ac silva, el Mere- Dei nomine obliiieat vigorcm, manii propria subter
shem, et Fliethersele (lOni cum ecclesiis et omnibus conlirmavi, annuliqiie impressione assignari jussi.

appendiciis eorum,etin eodem p.igovillas his nomini- Siynuin Domini Ilunrici rcgis invictissimi.
bus diclas, Merem et Liethelia et Setteka et Cranihom, Egilbertus cancellarius, vice WiUigisi archicapel-
et in Hien Boholt (106). Cum ecclesiis singulis, silvis lani, recognovit.
et omiiibiis ajipendiciis propriis ;
qiias quidem villas C Data Nonis Februarii, anno Dorainic<e incarna-
cum aliis rebus, quorumdam hostili prsedatione iu- tiouis millesimo tertio, indictione prinia, huiio se-

jiiste abreptas, dominus aiitecessor noster gloriosuj cundo domni Henrici regisH.
imperator jiire ac pie redonavit. Actum in.\quisgrano palalio feliciter.
Et in Rien villam Frunethe, cura ecclesia el om-
nibus appenditiis propriis. Et nemus SummiGerotha Dipluma reyis Hcnrici II, conceclentis Adalberoni
et in Wilrika ecclesiam cum appenditiis. In pago comiti buyinum supcr ayrestes feras.
qnoque Scaldis possessionem vocabulo Erika, et Pa- (Anno 1O03, 30 Jun.)
pingolant cum ecclesia et omnibus appenditiis pro- iRied, ula sujira, p. 12"2
]

super Udrorstiet terrara, in qua possunt ali

priis, et lu nomiue sancta' et individuae Trinitatis, Heinri-
oves quingenlw, et quidquid ex ditioue S. Bavonis cus divina favente clementia rex.
iu Bevelanda (107) et in Walacra, et in Bruinsela Notiim sit omnibus nostris lidelibiis, preesentibus
coiUineri dignoseitur, et in Essperia terram in qua scilicet et futuris, qualiter nos, tidele per omnia ser-
possunt pasci verveces cccc, et in alio loco cc et vitium dilecti nobis comitis videlicet Adalberonis
in Holfcols super tliivium Lora cccc. intuentes, atque ipsius supplicationem per interveu-
Hoc ergo, cura omni rerum ad se pertinentium tum venerandi praisulis Gotescalchi attendentes, sibi
sumraa integritate, conlirmamus perenniter usibus prout ipse postulaveral, quia legaliter potuimus, re-
fratrum prEefati coBnobii, sub perpetiia immunitatis galis potentia; bannum super agrestes feras conces-
defensione, ac nostrtc celsitudinis facto testamento. simus inter duos iluvios Ysara et Liubasa tam snper
Perquod jiibemus atque pra-cepimus ut nullus propriain i|)siu5, qui praefatus est. Adalberonis ter-
comes aut judex publicus, vicarius, advocatus, seu ram, quam super domorum pontiticalium vel mon.i-

quilibet ex judiciaria potestate in ecclesias, aut steriorumin abb^ciis, qu;c ibi nobis pertinent, terias,
loca vel agros, seu reliquas possessiones praefati sive omnium illorum hominum terras, qui in pre-

nionasterii, quas moderno terapore in quibiislibet senti vel in futuro hujusmodi rem cum eo collauda-
(103}Suolmam, hodie Muninex Snolm, vicus prope Belgicis 12 Nov. fusius explicui.
SolleRemium. (lOo) Fliethersele, hodie Vliedersele seu vulgo
(104) Holtem, viilgo Hanthem, vicus tertio milliario Vlierzeels, secundo lapide ab Alosto.
a Gandavo in cujus basilica parochiali olini sepul- (106; Bocholt, Brjuchout, pagiis agri Riensis prope
tom corpus S. Livini episcopi et Gandensium
fuit Liram de quo supra, pag. 29.
patroni, videturque etianinum tumulus ibidem in- (107) Bevelanda et Walacra, insula; Zelandiae,
gentis niolis, cum cavea subterrauea ut in Fastis ; Beverlant et Valchrcn,
235 S. HENRICI IMPERATORIS 2o6

A videntur. Quod nos petitione Theodrici Mimidonen-

bnnt m «otnitaf u Friderici, ^jiii jiidicat iri Ilachingiin.

in papii Scindergowe : primum ab hoslio prc-editlo- sis episeopi fecisse, omninm noscat iiniversitas fide-

riiin lliivioriim, Vsaram sursiim ver.siis iisque ad lium. Ad hcec statnimus ut in prefalse abbalissae

inde ad HiipKenbeig, ad Cumizdorf; siia-qiie sororis comilissa- potestate predicluni nr.o-

Hohcnljerf;:
na-tcriuni et ahhatia nostro pHrsistat concessu die-
inde ad Carphse et Winidowp, secundura vero de-
car;-um tluminis Liuhase {Loisach) iisque ad Wol- bus vil^ eariim post ohitum vero utrarumqiie ea-
;

verade^hnsiin. Nostra igitur regali, ut prffiscriptum rum ad nnstrum piiblicum eadem abbatia" jus in per-
est, auctorilate, inler pra-nominatos fliivios et ter- peluiim pertineat. Insnper autem volnmus ut nulla
niinos baiiniim agreslMim fprarum ei tradidimiis et major sive miuor regni nostri persona in eadem ab-
per hoo prapeeptiim largitisiimus, regio verbo orani- balia placilum facere ant aliqiiam sihi molestiam in-

mode interdicentes quatenus, hoc ambilu, sine sua ferre ve! puhlicam fnnccionem e.^ercere, nisi advo-
ipsius licentia,feras illas, qiise in aliis dominicalihus catiis abbalissa'sauctarumque mouialinm. Iloc etiam
foreslis in banno sunt positae, niillus aliquo ingenio noslra j"pgali auctoritale eidem concedimus ahbatia^
vel genere venandi audeat deinceps captare. Et ut ut sanctse moniales ejusdem monasterii, abhatissa
haec nostrfle concessionis auctoritas stabilis et incon- defuncla, licentiam habcant eligendi aliam ad hoc
vulsa permmeat, hanc pra>cepti nostri paginara idoneam. Et iit bujns nostrae anctoritatis praeceptum
manu propria roborantes, signo noslrseimaginis im- iirmiusumnitempore prrseveret, hancpaginam manu
primi jussimus. propria roborantes, sigillo nostro jussimus insi-
Signum domni Henrici regis iniictissimi. (Mono- gnirj.
gramma.^ Signum domni Heinrici (L.M.) regis invictissimi.
Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapel- Egilbertus cancellarius vice Willigisi archicapel-
lani recognovi. lani notavi.

Data II Kal. Julii,anno Dominicie incarnationis Data iiii. Non. Novembr., anno Dnmimcae incarna-
11)03, indict. i, anno vero domni Heinrici secundi tionis 1004, indictione ii, anno vero domni Hein-
regn. secundo, Actum Radespone. rici II regis iii. Actum Magadeburc.
Cum sigillo maxima ex parte fracto.
.XXI.
XX. Dipbma S. Henrici Keminndensi virginum monasterio
S. Heinrici privilegium Frederwix ahhatisss con- concessum.
cessum.
C (Anno 1004.) I
(Anno I0ri4.)
Monaslerium sub sua protectiane suscipit et mcnia-
fDronke, uhi siqira, p. 60.] libus potestatem eligendse abbatissx concedit.

C. In nnmine sanctoe et individua; Trinitatis, [M.irtene, .4mpl. Collect. I, 365.]

Heinrici's divina favente clementia rex. In nomiiie sanctae et individu;e Trinitatis, Hen-
Omnium nostrorumque fide-
sanctae Dei Ecclesia» Ricus divina favente clemenlia re.x.

lium pra^sentium ac futurorumcomperiat universitas, OmniumsanctceDei Ecclesiaenostrorumquefidelium,

qualiter domna Frederuna venerabilis ahbatissa prapsentium ac fu;urorum,comperiat universitas qua-
ejusque soror Imma comilissa, Gerone comite adju- liter doniina Friderunanecnonabbatissa.ejnsquesoror
vante, constru.xerunt qiioddam monasteriiim ad Imma comitissa, Gerone comite adjuvante, constru.\e-
honorem sancta- Dei genitricis et perpetuae viiginis runt qnoddara (108) raonasteriuni in honorem sanctse
Marise dedicatum, ad quod omnem haereditatem, hoc Deigenitriciset perpetUcevirginisMariffidedicatum,ad
est Keminetan, HcPgen, Barigi, Tundiriun, Othere, qiiod omnem b*reditatpm, hocest Keminadam, Ho-
haec sunt in Tiiithi, Varstan in Auga, Rothe, in \Vi- gen, Barigi, Tnndiviiim, Othere ; haec sunt in Tilichi
kanavelde. Bardenwic. Hotmannessun, Witlhorp, Aiiga Bohten, in Wakenafalde Barde-
^ Warstan. in
Bi-illingi, Biangihudiburg. Addnncsthorp, Ilatherbik wik, Hiittraannessum, Wintorp, Britlingi, Biangi,
Bodanhuson. Sutlierhurg, in Bardanga, Claniki, in Budihurg, Addunestorp, Hatlerhiki, Bodenhusen,
Drevani, Wigmannpshurstal, Bennedestorp, in Mo-
Snterburg, in Gardanga Ciomkey; in Drevan Wig-
sidi, Widila, Waldersidi, Kokerbiki, in Heilanga, Mosidi Widila,
raanueshiirgscal, Bennestorp ; in
Holana, Aun, Setila, in Hogirunga, Hepstidi, Sini-
Waldersidi, Kokerbilki; in Heilanga Holana. Aunse-
gas, cunctaque earum hic prememorata predia gra-
tila; Hostrunga Hepenstidi, Sungad, cunctaque
in
tissima voluntate tradiderunt, qu.-e vero sita sunt in eorum pra^memorata [praedia gratissima volun-
hic
comitatn Bernhardi ducis, unde, nostram regalem tate tradideruut. Qua; vero sita sunt in comitatu
aggressa> majestatem, supplicps rogaverunt ut ipsum Bevardi ducis, unde, nostram regalem aggressae ma-
monasteriiim in mundiburdio susciperemus,
nostri jestatem, snpplices rogaverunt, ut ipsum monaste-
talisque liberlalis ac legis primatum
concederemns, riura iu nostro mundihnrgio susciperemus, talisque
quelem Gandesheim, Qnitilinhurg, Heriwurti tenere libertatis ac legis primalum concederemus, qua-

'108) Istnd nionasterium snccessu

temporis in Conrado H imperatore et Engenio papa III, landpm
prflpposiliiram Corheisp uov.-p conversum,
faventihus ad Brunswicenses duces transiit.
 DIPLOMATA KCCLKSIASTICA. 2:>8

lem (109) (landersheitn ()l(tj, Guinliliburg, (Jernivisti A omnino transfundimus, dedimus. dunavimus, ut
tenere viiliTunt Quod nos iiflilionc Tlieuderici Min- absijue ullo respectu et siiie omiii publica inquie-
dunen.-is episcupi fccisse oMiniiio nosoiit univi-rsitas tudiiie, oinnia supradicta perlincnlia cum servis et

iideliuui. Ad lioc staluiinus ul in pra^ratii* ulitiatissie ancillis ita teneant, judicenl, ordiiient, sicut ca-tera
suoeque sororis coinitiss;v priedicluiu nionastcrium loca, quoe ante cenluin aiiiios ecclesia S. .Vbundii
et abhalia persistat consensu diebus vil»'.
nostro acquisivit, et tenuit. Decet enim et regno nostro est
eorum ;
obitum vero utraruinque earum ad
post incrcmentum de iis quie Dcus dedit, donare, et ei
nostrum publicum eadein abbatia jus in pcrpftuiim honorem retribuere qui gratis honorat, et a qiio
pertineat. Insiipcr autein vulumiis ut nulla major oiniiis lioiior proceclit. Hunoremui ergu sanctus, dite-

aut minor regui nostri persona in eadem abbatia iiius luca saucturuin, et ipsos apud Deum adjutores

placitiim f.iccre, aut aliqiiam sibi molestiam iuferre, li.ibeamus el inlercessores. Per buc eniin pra;de-
vel piiblicam fuiictionem exigere [supiiL, prxsuniat], cessores nostri multum Deo placueriint, per hoc et

nisi advucatus abbatissie cuuctarumque monialium. nos speramus et vit» salutem et regni aiigmentum,
Hoc etiam nostra ngdli auctoritate ad hoc conce- et pacis prosperitatisque bonorem. Jubeinus igilur,
dinius abbatia;, ut sauclimoui.iles ejiisdem mona- r, ut nullHs dii.v, luarcbio, coir.es, vioecomes, nullus
sterii, albatissa defancta, licciiliam babeaut eligeudi l.atiniis, nullus Tlieutonicus, nulla regni nostri nia-
aliam ad hoc idoueam. Et ut nostra' auctoritatis gna vel parva persona deiuceps de prtedicto castro
priRceplum iirmius oniui tempore perseveret, hanc Birinzona, aut de aliqua ejns pertinentia, aut intus,
paginam mauu propria roborantes siguo nostro jus- aut foris ullo in tempore per aliquod ingenium se
sinius iusigiiiri. intromittere audeat nec unquain ecclesiaiu. S. Abun-
Siijnum donmi Hcniici regis iniiclissimi. dii inde disvestire prirsiimat, ai;t Everarduin no-
Egibertus cancellarius vice Willigisi archicapellani struni iidelissimiim episcopum Cumanum, aut ejus
nolavi. ullum successorein inde inquietare, molestare, aut
Dala Nonas Novembris, anno Dominicae incar-
IV per illum placituni fatigare contendat. Si quis au-
natiouis lOOi-, indictione ii, anno vero domni Hen- tem fecerit, mille libras probatissimi auri componat,
rici regis. . . . medietatem nubis, et S. .\buudio alteram et boc ;

Actum Magddeburg. piieceptuni teinporibus oninibiis in sua maneat

XXII. lirmitate. Quod ut verius credatur, et diligentius
S. Ilenricus Ecdesix Comensis prioilegia confirmat observetur, hoc praeceptum scribi jussimus, manu
et possessiones auget. C nostra iirmavimus, et nostro sigillo insignia pi»-
(Anno iOOt.) cepiinus.
[Ughelli, Italia sacra, V, 280 ] Signum D. Henrici invictissimi regis.
nomiae sanctse et iadividutelrinitatis, nE.NRicfs
In Egilbertus cancellarius ad vicem Villigisii archi-
Francurum pariterque Longobardorum divina favente capellani recognovit.
clementia rei. Dat. II Id. Junii, anno Dominicae incarnationis
Nutum sit omnibus nostris lidelibus quia, inter- millesimo quarto, indictione secunda, anno vero D.
ventu b^verardi Cuuiani epistopi di\ino respectu, et Henrici II regis tertio. Actum in Lacunavara in
remedio gloriosissimorum aniecessoruui nostrorum Dei nomine ieliciter. Ainen.
impiralorum, et propagdtione regni nostri, dedimus XXIII.
in lutegrnm ac in peipeluum S. Abundio oninem quod prxdium Pipinesdorff
S. Henrici diplonia per
illam partem de caslro Beriuzona, qiiaj ad nostram Wormatiensi tiberaliter confert.
Ecctesise
publicam pertinuit tam intus qiiam foris, cum omni-
(Anno 1004.)
bus appeudiciis et pertiuentiis suis, cuin mercatis,
oninibus publicis reditibus fun- I^Schannal, Episcopalus Wormat., U, 36.]
theloneis, ciim et

clionibus, cum ipsa quoque porta, quie publico usui ^ In nomine sancta; et individuEB Trinitatis, Heixriccs

hactenus deservi\it, ut libere, secure, qiiiete, paci- diviiia faveiite clementia re.x.

fice cum omui potestate ; et idem Everardus episco- Si loca saoctorura muniticientiiE regalis largitate

pus Cumaniis, pro integritate suoe tidei et puritate sublimamus, hoc nobis tam in praeseutis vitse decursu
servitii, et omnes sui successores habeant et teneant, quam in futurae gloriae statu iirodesse liqiiido proii-

et quidquid eorum voluntas decreverit, ad culliiiii teinur. Proiude noverit oinuium sanctie Dei Ec-
diviuum facidut quia praedictuin castrum Birinzoua
;
cle.-^iie uustrurumque lideliiim industria, qualiter

cum omuibus quse ad illud iulus aut foris perli- Buichardiis sauctae Worinatieusis Ecclesiae venera-
niierunt, a nostro jure et doiniuio, et ab omni bilis praesul,nostram regiam adiit humiliter obse-
publica repetilione, iu jus et domiiiium S. Abundii crans excelleutiain, ut pra-dium quod habere in villa

(109) Gandersheim nobilissimum virginum Benedi- Henrici Auciipis reg's Germanorum conjux, in eo-
ctiiiariim uionaiteriiim in ducatu Brunswiceusi a qiie sub saeculari habilu religiosam vitam duiit.
Liulolpho Saxoaum duce et Uda ejus coujuge fun- Situm est aulein in dioecesi Haberstateusi et iu eo
daluni fuit ciica annuni 852. uua cum Heur;co rege quiescit.
(110) Istud monasterium condidit Mathildis regina.
 HENKICI IMPEHATORIS 260
nu S.

ac A tum. Quod ut verius credatur, diligentiusque ab

nuncupante Pininesd,.rlT videmur, suo episcopio
in honorem sancti omnibus observetur, hanc chartam inde conscriptam
sanctff Wormatiensi Ecclesiap
principis d.;dicata% largiri, no- manu propria rnborantes sigillique nostri impressio-
Petri apostoloruni
dignaremur. Cujus itaque ne jussiraus insigniri.
strffi pro remedio anima>,

interventum Cunigunda; nostrae dilecto- Datura VI Kal. Febr., ind. ii, anno Dominica in-
petitioni, pcr
futur» reraunera- carnationis 1004; anno vero domni Henrici II regis
conjugis videlicet regin», ac pro
augmento, assensum prsbentes, pra-fatum ni. Actum Altisteri, in Dei nomine feliciter. Am^n.
tionis
situm in vilia Pipinesdorlf, in XXV.
pra>diura, quod est

pago Mulselgowe in comitatu vero integre Rex Henricus donat veteri capellx quoddam sui juria

cnnctis suis pertinentiis, hoc est areis, a»di- prsednm in Nortgmne, et quidquid in duahus villis
cum
servis et ancillis, terris cultis et incultis Durnin ct Mantohihi possidebat.
Cciis,
jaui pr«rae- (Anno lOOl.)
pratis, pascuis, silvis, venationibus, etc,
ecclcsi» sancti Petri, ejusque rectoribus, [Ried, ubi supra p. 123.]
morata;
qni pro tempore ibi ordinati fuerint, regali et prse- In nomine sanctse et individuce Trinitatis Hein-

ceptali hac pagina concessimus, et de nostro

jure r.icLs divina favente clementia rex.

ejus jus "t lieec auctoritas nostra in- Notiim sit oranibus iidelibus nostris, prsesenlibus
in
violabilem in Dei nomine oblineat stabilitateni, manu scilicet et faturis, qualiter nos ad regiara capellam

noslra roborantes, eam sigillo nostro subter jussi- intus in civitate Radesponensi in honorem sacratis-

mus insigniri. simse Virginis, Dei genitricis Marifp, a nobis repara-

Sigiium domni Ikinrici invictissimi regis. tam quoddam nostri juris pra>dium in Nortgowe et

Egilbertus cancellarius vice NVilligisi archicapel- in comitatu Ondalscalchi comitis situm, item quid-
lani recognovit. quid in duabus villis nomine Durnin et Mantalahi
Dat. v Kalend. Januarii, anno Dominicfe incarnat. possidere visi sumus, interveniente Taginone Mage-
lOOi, indict. ii, anno vern domni Heinrici secundi deburgensis .•Ecclesiw archiepiscopo, qiiondam ejus-
regni iii. dem capell* pra>posito, per hoc regale prseceptum
Actum Dhornburg in Dei nomine feliciter. amen. perpetua lege tradidimus cum omnibus pertinentiis
XXIV. et utilitatibus hoc est areis, sediticiis, servis et
suis,

Super emunitate. ancillis, agris, campis, terris cultis et incultis, pra-

(Anno 1004.) tis, pascuis sive compascuis, silvis, venationibiis.

[Apud l.udewig, Script. rer. Germ. I, 330. C aquis, aquarumque decursibus, molendinis, piscatio-
In nomine sancla? et individua; Trinitatis, Heinri- nibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, quasitis
CL's divina favente clementia, rex. et inquirendis, seu ceeteris quibuscunqiie perninentiis
Quia sipiis Dei famulantium flagitationibus accom- in perpetuos «cclesise et congregationis ibidem Deo
modamus benignum auditiim, summm salutis inde canonice militantis usus. Et ut hac nostra traditio
provenire nobis incunctanter credimus remedium : stabilis et inconvulsa permaneat, hanc cartam
idcirco omnium sanctae Dei Ecclesis fideliiim nove- manu propria roboratam, sigillo nostro iraprimi jus-
rit religiositas, quoniara, tam animae nostrte consu- simus.
lentes, quara etiam dilecti nostri Godehardi abbatis Signum domni Hcinrici regis inviclissimi. {Mono-
petitionibus venerabilem Mauritii
obtemperantes, gramma.)
marlyris abbatiam Altaha nuncupatam, sub nostrse Egilbertus caucellarius vice Willigisi archicapel-
defensionis mundiburdiiim ac tuitionem, cura orani- lani recognovi.
bus eidem prrpfata? abbatiEe aliquo modo adba>renli- Data Id. Febr. anno incarnat. Doniin. 1004,
VI

bus, villis vero Iseralioll, Suarlzaba, Ccella, Cunzia, indict. anno vero dorani Heinrici secundi regn. ii.
1,

Munichdorff, Puecholf, Oberanhans, Csterliiigen, p. Actum in Vuarim

Gotzzi.lting, Otilingen, RicherisdorlT, Boltheringa Sigillum illsesum inius impressum.
nuncupatis, seu etiam CKteris cujuslibet utilitatis XXVI.
commoditatibiis, familiis, tribatis, tributariis, rebus Uex Henricus U donat monasterio inferiori prxdium
mobilibus et immobilibus, viis, inviis, silvis. saginis, in cwtibus Bntisbon. id est in Regensburger Rurg-
aquis, piscationibus, molis, molendinis, pascuis, fricden.
compascuis, sive apiura pascuis, qua>sitis et inqui- (Anno lOOo)
rendis, nec non justa acquisitione eidem praefatae [Ried, ibid p. 124.]
,

.ibbalias pertinentiis. Prffcipientes igitur regali sum- In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hein-
milate edicimiis ul nullus dux, marchio, comes, RiCLs divina favente clementia rex.
vicecomes, schuldasio, scapio, seii aliqiia magna Si piis Dei famulantium petitionibus praebemus
vel pHrva persnna, eumdem jam dictum abbalem assensum, a>ternoe reraunerationis procul dubio inde
«iiofque successores prsescnptis rebus inquietare, oboriri nobis speramus remedium. Idcirco cmnium
molestare, vel disvestire praesumat. Si quis vero sanctae Dei Ecclesise fidelium, prsesentium scilicet
hujus prKscripti nostri, qiiod absit ! violator exstite- etfuturorum, noverit industria qualiter nos, tam pro
ril. sciat se compositurum auri optimi libras cen- inima' nostra consullu qiiam etiam pro dilectissi-
 1

•2iil DIIM.OMAT.V ECGLKSIASTICA

mip CDiiteolalis nostrji', Ciinipiinilii' vidnlici-l rpf^iiin", A Newgart,

( Co'/. (//;)/'>»(. Mfmiinni:e et origiuali ar-
diilci Hppctilu, nec noii vciicrabilis Uiidesponensis cliivi reipiihlica' Tiiricensis].

abbati.ssa>, Untie videlicet nuncupata*, sedulo inler- In nomine sancta' et individiia- Trinitatis, IlRiNiti-
ventii, quoddaninostri juris pr;pdintn, tjuod.Maccliniis cus divina favente clcmentia rex.
clericus vivens in ciirtilnis Hadcspoiiens. likniulla Qiioniam principem ac defensorem oecclcsiaruni
condicla ct iii coiiiitatu Hoiicllicrti coinitis visus est iios fecit Dominiis, ne ejiis gratia; ingrati esse vi-
investilura potesl.itis possiilcre, Hadesponensi san- deamiir, serviiium ipsius aiignientare (ecclesias
cIr! M.irin' monasterio, fjuod diHVrenter inferiiis multiplirare, bene et opiiortiino slructas defendere,
dicitur, tradentes in proprium donavimus atqiio in destructas vero nos oportel reslaurare. IJndo moder-
augmcnliim victiis nionialinm inibi degentiiim stih no tempore constructiunem non iguohilis monasterii
regula sancti Bcnedicti lirniissima donationeproprie- in ietisAlemannia> partihus juxta ripam Hheni loco
tavimiis cum oniiiibus ejusdem pra^dii utcnsilibus el Steine (lll)dicto disposiiimus lieri, in honore videli-
apjieiidiciis, rebus scilicet mobilibus et immobilibus, cet Sancta; Maria" et Storum martyrum Ceorgii et Cv-
f.imiliis utriusqne sexus, areis, ;cdiliciis, tcrris cultis rilli. Ipsoriim enim reliqnia» illuc noscuntiir transla-
et incultis, pratis, pasciiis sive compasciiis, viis, tse de monte Duellu (112), antiquioris scilicelmona-
B
inviis, exilibus, et reditihiis, quffisitis et inquirendis, sterii loco. Prius quidem illic, patratu diicis Pur-
aquis aqiiarumve decursibus, seu ciim omnibus, quae chardi ejiisque conjiigis Hadewigte, salis honorilica
rile dici vel scribi possiint quolibel modo, utilitati- monaclioriim habitacula sed non miilt» commodita-
bus, eo donantes tenore qiiatiiiiis jam
videlicet tiserant coiistructa (11.3). At poslqiiam res eoruni
dicla abbalissa ejusque succestrices liberani dehiii: nostrffi doniinationi cessere, habita cum episcopis et
habeant potestalem possidendi, commutandi, colen- regni principibus deliberatione, visum est nobis
di, precariandi, su quicqiiid sibi libeat omuibus oportunius locum monasterii transmulare, seeun-
modis de eodem pra^dio ad utilitateni Sanctimonia- dum qiiod ipsius loci
coenobitas et accolas montis
lium faciendi. Et ut lioec traditionis aiictoritas sta- culpando audivimus deside-
perardiii difticultatem
bilis et inconviilsa in a^lernnm permaneat, hanc rare. Nunc igitur ut commemoratio et honor prio-
cartam inde conscriptam manu propria roborantcs rum ejusdem loci dominorum, nostri s>.'ilicet fide-
f igilli nostri impressione insigniri jussimus. liurn et cognatorum stabiliatur, pl.iciiit serenitati
Signum domni Ifeinrici rogis invictifsimi. {Mono- nostrae opera religionis ipsorum regia nostri aucto-
gramma.) ritate taliler adjuvare, ut famiili Dei per nostram
Eberhardus cancellarius vice Willigisi archicapel- C dispositionem optati loci oporUinioris adipiscantur
lani recognovi. tranquillitatem. Notum sit ergo omnibus Ecclesi»
Data IV iii, anno
Idus Junii,'indict.
Dominicse in- Dei quia, praesentaneo nostrorum episcoporum vide-
carnat. lOOo. anno v domni Heinrici Ilregnantis. licet et abbatum favore, sed praecipue Augiensi abbate
Actum Puozinesheim feliciter. Amen. Warinlierio (1 14) et duce Herimanno (I lo) adnitente
Cum sigillo majestat. aliisque Sueviae principibus, ad idem monasterium
Sleine nuncupatum nostrae hmreditalis praidia con-
X.WII.
tradimusquffi in diversis pagis et comitatibus sita sunt
Monasterium Steinense, ex Duellio tramlatum, ah
ac locisArola (116), EzzewiUre(ll7!, Hillesinga(l 18),
Beinrico U R R. dotatur ct Ecclesis Bamber-
Nagolta (119), Epfeodorf (120), Phisgina (121) cum
gensi subjicitur.
fontesalis, Vfeninga (122), AITraninga (123), Rahtfelda
(Anno 1003, 1 Octob.)
(l24),Sindelstelta(12oj, Hoenstetta(r2fi) Rieden (127),
(lll)Stein miinicipiiim reipublicae Turicensis ad
(I l(i) Arlen, ad Achain fl. inter Stein et Duellium.
dexlram ripam Rheni supra Scafhusium. Poiite jun-
gilur Turgoviae. ni7) Ezweil, in Alpegovia Nigra-Silvana adAlbam
(1 12) Diiellium, Dwicl Hohendwiel, arx
Diielliim, 11. versus Rhenum.
montana in Hegovia. serHnissiino duci Wirtember- prope Arlam memoratam.
(118) Hillisen,
gise siibiecla. Judice Goldslado nomen a bello accepit. i;ll9) oppidiim in Wurtembergia;
Nagolt. ducatii,

Velus enim glossariiim habet Duelliim, betlum, : <>

adtliiviiim cognomiiiem
qiiasi dubellum. Duelliuin, locus in quo bellatiir, et (120) Epfendorf. infra Rotwilam.
ulii mililes perseveranter diirart in bello, a duo et 1,121) Fischiugen, infra oppidum Sulz, ubi hodie
belhim com|ionitiir, quasi dubellium, qiiia intus et salina.
fuii' eerilnr bflliim. » (122) Flod. Avingen, in prsefectura Munsingana
1 13) Hujiis fuudationis, aut potius rpstaurationis WirtembHrgiae.
meminit anonyraus Petershusaniis in Chrinico ap. ^123) ElTiingen, prope Wildberg.
P. Us^eniiann Gcrm. sac. prodroiii. tom. I, p. 319, (12t) R.itfelden, inter Nagolt et Wildberg oppida.
et Ekkehaidus juu. De cas. S. Galli c. 10, ap. Col- (t2o) Locus mihi ignotiis ; nisi sit Zindflstein, avx
da^t. diruta pmpe oppidum Fehrenbach, in silva Nigra,
dil. Fur>temberg, vel Sxnshttcn in prsefectura Hei-
(114) Siiccessit Wirinherius, al. Werinharius, seu
Wernherus .Kugix Dicitis ahbas Alawico ann. 1000 deiihi-imensi Wiriembergi«.
;

hic vero Wideroldo Arjenlinensi epi-copo, in Ualia (126) Honstetten, inter Dullingen et Stockach, in
defiinclo Herm. Cunlr. ad h. a. Cf. Gallia christ. liegovia.
T. V, p. 986. (127j Riethen, quo nomine plura patent loca in
(115) Hermannus II ducatum Alemanniae suscepit
nostra dicjecesi.

a.«)fl7.
 HENKICI IMPEKATOKIS 264
2t)3 S.

fl29), nominatis cum

ecclesiis A statem presumat vindicare vel quasi iieieditarium
\iioj, Parch
Suaninea(1281
suaniugd ru.
ac manci-
:„,... j„,„ nlci ex
invadere, nisi ahhatU conslitutione.
»T abbatis MinistHriali-
rnnslitiitlnne. Ministeriali-
liominilnis
et decimis, villis et ceusualibus,
cum tenis cultis et incultis, bus quoque vassallisquos tradidiraus eidem aecclesiae,
l)iis utriusque sexus,
et inquirendis, liceat, cum his quos ad episcopatum praedictiim dare
pascuis, pratis, silvis, cum quaesitis
cum vassallis ministen .- decrevimus, consueto honestae societalis more vitam
mobilibus et immobilibus,
Ista igilur agere, mutuo lilias suas in conjugium dare secun-
libus omnibusqueipsorumpossessionibus.
quscunque adhuc dum communem libitum, et accipere sobolesque ;

cum omuibus appendiciissuis, et

nominaripossunt, concedimus et legitime conlirma- earum apud alterutros stabiliter in illius ecclesiae
ecclesiae, ut permaneant proprietate, ad cujus partes ip.-ae per
mus ad reliquias sanctorum Steinensis
etates ille abbas illis domiuetur matrimonii dantur copulationem. Haec igitur decreta
per successuras
promovea- nostrfe traditionis, etcorroboratio nostrse autoritatis,
qui ad ejusdem ecclesia; regimen et curani
antecessori- ut lirniior in succedentibus habeatur annis et dili-
tur, et cura suis monachis pro nobis et
non gentius observetur, propria manu eam conlirmavi-
bus nostris divinam pielalem assidue implorare
pigriletur. Ad hsec quoque omnium hominum tideli- mus, et sigillo nostro sigillari jussimus.

tati volumus notilicare quii castrura Babinberch Signum domni Henrici imperatoris secundi.
^
dictum, in Austrifrancia parte situra, jam molimur Sigefridus ( 130) cancellarius in vice Brunonis (131)
sedem episcopatus sublimare, quare necesse est archicancellarii recogn. Data Kal. Oct. indict. iii (132),
in
nos prediorum donalionibus et rerum copiis unde- anno Dnicae incarn. iv (133), anno domni regis Hein-
cunque provenientibus dltando amplilicare. Decre- riei iv. Actuni est Llnia feliciter.

vimus ergo et certum aiiimo posuimus ea predia .X.XVIII.

illuc eonlradere quse nobis hereditario jure conli- S. Henricus imperator confirmat fimdatiorwm collcgii
gerunt in Alemanniw post mortem
islis partibus canonicorum in eccksia Sanctx Crucis Lcodii,

Hadewige Purohardi ducis viduae. Ipsum quoque facla per ?iotgeriim episcopum Leodiensem.
monasterium Steine, de cujus slatu et modilicatione (Anno 1005.)

jam egimus, Babinbergensis sedis episcopis subjicere [Miraeus, Opp. diplom., H, 808.]

volumus. Eo tamen pacto el ralione ut nullus vel In Domine sanclae et individuae Trinitatis, Hen-
ipsorum episcoporum aut aliorum potentum praesu- nicus divina disponente clementia a Deo coronatus,
mat alicujus iniquw e.\actionis vel constructionis et ab omni plehe in legnum gloriose exaltatus.
gravamina vel damoa ipsi loco aut ejus abbatibus Quicuuque calholicorum. ..
vel procuraturibus seu rebus inferre, et nec censum C Quaprojiter notum esse cupimus... qiialiter vir
exigere nec quicquam eorum usibus detraliere. magnae sanctitatis et satis dignae reverentiae, dom-
Tantummodo enim concedimus, ut, dn.functo ip- nus Notgerus episcopus Ecclesiae S. Mariae, sancti-
sius cougregationis abbale, quiciinque a mona- que Lamberti martyris provisor et custos, studio
chis vel inter se vel de alio quoque noto mo- divini amoris succensus, ecclesiam quamdam in
nasterio canonice successurus eligatur, huic per iirbe Leodio (134) a fiindamentis exlruxit, in niemo-
praedictae sedis ejiiscopum cura monasterii commen- riam videlicet et laudein ligni S. Crucis, et cano-
detur. (;ui etiam ad vivendum ac regulariter
beue nicorum ccenobium ibiJera instituit, et, pro prome-
suos regendum ac perinde omnia disponendum idem renda aelerna vita, ex sumptibus suis in eodem loco
deinccps obediat, a quo et metum habeat, ne res Deo militantibus stniendam decenter ornavit ut, ;

ecclesiae suae dissipare, vel liberis aut quibuslibet sanctorum Patruni instituta sequentes, die noctu-
alienis hominibus benelicia ex possessionibusimpru- que serviant pro pace regni nostri, et incolumitate
denter concedere pra?sumat. Praeterea audivimus nostra et dil^^ctissimae conjugis nostrae, et pro una-
plerosque eoriim qui ecclesiarum constiluuutur nimitate Christianae lidei, ad Deum indesinenter pre-
advocati debita potestate multum abuti, ut, qui de- ces fundant, una cibum capiant, panter dorraiant.
bercnt esse modesti defensoies, impudenter elfecti totosque se divino cultui mancipent.
sint rapaces et injuriosi exactores, Idcirco nostrae Quare idem praefatus antistes adiit praesentiam
plaeuit providentia» in abbatis illius et fratrum suo- dignitatis nostrae, humiliter supplicans ut id quod
lum hoc perpetiialiler ponere potestate, ut, sapien- industria poutificalis sagaciter disposuerat, regalis
tum usi consiliis, ex eis quos inter potentes soeculi manus firmitate inconvulsum et indissolubile per-
noverint esse aequitatis et mudesliaE amantiores maneat.
eligjnt suis competenter locis advocatos et defenso- Assignavimus autem eidem Ecclesiae per interven-
res. Nec aliter quisquam omnium sibi hanc pote- tum ejusdem praesulis loca quaedam congregationi
(128) Sw,iningen, in Alpegovia Nigra-Silvana. an gnstano, frater Heinrici regis. Tam Sigefridus quam
Sweniiigpn iii veleri Bertbolde=bara lutelligatur, nun Bruno in nurnero caucellarionim et archicancella-
faiile liixpnm. rionini ap.Malinkrotium desideranlur.
(129) Biirg, ciijus nominis vetus castrum in Hego- (132) ludiclio III convenit anno 1005.
via vKus iu Bri-guvia
; aliusque ejus nomiais ia
; (133) l.e. 1003, .Nam cum linea transversa in ver-
i

Bertholdesb.nra exstant. tice, quam autographum eiprimit numerum mille-

(130) Sigefiidus, ep. Monasteriensis., narium indicat.
(I31| Bruno, successor Sigefridi in episcopatu Au- (154) Leodiensis ecclesia collegiata S. Crucis
2l!:; DIPLOMATA FCCt.ESIASTICA. 200
pro opportunitate admini»tranda, videlicct in pago A fralnim, qtiia ob hoc pra-diclus ahbas rpqiiisivit,
Ardticniia» Herlhitniam villam. etf qiioniani torra arenosa est maccriiPiiue tililis.

Et til ha^c collatio Divinii- scrvittiti adilicta sccun- Tradoiilos ii,'itiir in propriiim S. Mauritii subscri-
diim pr.Tfatain dolinitioncm inviolahilis cl indi^-o- |itoqtie ahbali ncc non ct stiis sticcossorihus, quid-
Itibilis juro poriiiancal, cdicto bnnni noslri conlir- quid intcr Wir.ter et Ilolfkirclien videtur Jacere, vel
mari ju^simus, et lios apiccs majestatis noslrip inde eliam ad ante scriplum monasterium inibi respicere,
lieri pra-cepimiis, per quos [decerniinus atqiie jtilie- ctim omnibus rcbtis mohilihus et immohilihus, terris
mus ne qtiis in posterum, aliquo stimulo malilia' ctillis vcl inciiltis, vinois, vinetis. molcndinis, viis.
tactus, huic priocopti noslri traditioni aiideat cou- inviis, a^diliciis, c.iiitibiis et reditibus ; sylvis, vena-
traire. tionibus, pratis pascuis, compascuis, sive a[iiiim
Sod siciit a pricfalo pra'snle sccundiim Dei placi- pascuis, aqtiis, aquarumque decursihtis, piscatioui-
tum est ordinattim, sic in omni siiccodonle pnsteri- litis, familiis utritisque sexus, qua>sitis et inquiren-
tate indiscussum ct immulilatum, decreto lirmitatis dis, seu omnibus, quir. dici vel scribi intrinsecus seu
nostra" irrevocabilem in l)ei nomine obtiiieat stalii- extrinscciis possint, pcrtinontiis ot utilitntibus. Kt
litatom, doxtora rpgali con?i<;navimii?, ot sigilli ut Iktc nostrie tradilionis aticloritas stabilis ot in-
noslri impre.^sione j')>siiiuis insic^niri. conviilsa permaneat, hanc [cliartam inde conscri-
Data ^onis Aprilis, anno nominicff! inrarnationis plani manu propria roborantcs sigillique nostri
millesimo quinto, indictiono lorlia, anno doinni impressione insigniri jussimus.
Henrici scctindi rogis lorlio. Dala Nonis Novembris, indict. i, anno Dominicfe
Aclum Aqnisgrani in Doi nomine feliciter. Amen. incarnationis 1005, anno vcro domini IlHinrici se-
cundi rcgis iv. Actum ^Vcrdoe in Dei nomine feli-
.WIX.
citer.
S. Ifenriais jirxilia qnrvdam donat monastcrio .\X.\.
AUaliensi, petente Godehnrdo ithbate. S. Ilcnricus 71 imprrator iiinovat prsedccessorum
(Anno iOOd.) immwutates et pricilegia, mcinasterio S. Majcimini
conccssa.
[Apiid T.tidowi!;, Script. rer. Gcrm. III, 3.31.] (Anno lon;;, n April.)
In nomine sanctjo ct individuae Trinitalis, Hein- [Hontheim, Hist. Trcvir. diplom. I, 350.]
Ricrs divina favente clomcntia rex. Iii nomine sanclse ct individu£R Trinilatis, Hei.niii-

Rogalis cnim e.xcelleulia; decot majestatem ratio- r.Ls divina favente clea.entia rex.
nabilibus sibi a Domino supplicalionibus misericor- C Quoniam regalis antecessorum nostrorum provi-
diter concedere perpetrationem, quatenus eorum dontia et sollicitudo in construendis constructisve
assidtiis precibus et seculariter tranquillilerque ct stabiliendis Dci ecclesiis pie jiigiter invigilavit, id-
feternaliter cwleslis bravii diademale coronclur. circo Christibenignissima misoratione. in cujus
Qiiocirca universalis tidolium nostrorum, prsesen- manu regum corda vel jura consistunt, regni illorura
tium fulurorum, noverit indnstria, qtiali-
scilicet et diuturnilas pacilicata vignit et effloruit. Unde nos
ter quidam venerahilis riodebardus abtas, provisor pie salubriterqiie de noslri statu regni tractantes,
vero Altahensis monasterii, colsitudinem potentire devotamque illorum sollicitudinem imitari cupienles,
nobis a Deo conccsste suhiit, humililer implorans privilegia antecossorum nostronim regum sive im-
ut nos qiiamdam villam, Flinspach diclam, in pago peratorum ccenobio S. Maximini, qui in suburbio
Sweinichgouin sitam ct in comilatu Tiemonis co- Trevirorum requiescit, concessa vel attributa, oh
mitis, olim procdicto monasterio suo pertincnlem, interventum diloctissimse conjugis nostra, Ciinigtinda'
dolore non parvo tactus perdere quod juste visus videlicet regina?, nostra etiam auctoritate roborare
est habere dcbcre, eo reslituere dignaremur. Cujiis decrevimiis. ut et antecessorum nostrorum henevola
nos condigns potitioni assentiendum fore existi- pietas non a nobis noglecta debilitetur, et raonacho
mantes, eamdcm jani dictam villam nostra regal rum Deo servientium tranquillitas ab aliqua
inibi

traditione atqne pagina, ad ante dictum S. Mauritii subintroducenda persona non inquietetur ea siqui- ;

monasteritim in Altaha constructum concedenles dem ralione ut idem coenobium, ubi prsenotatus
restittiimus, restauravimus, donavimus, atque Dr- sanctus pontifex requiescit, cui venerandus (133) abbas
missime subscribenles eo consolidaviraus ad fedili- Ofderalh nunc prwesse videtur, sictit sub anleces-
candum, reslaurandum, raaceriandumque prffifalum sorum nostrorum, sic sub nostro quoqiiejure, mun-
monasterium, cum aliis ecclesiis coenobiumque dihnrdio et defensione consistal, nec alicui sedi

stimptibus Notgeri Leodicnsis episcopi aedificata dinis Prapinonstratiensis Leodii, aliam habent PP.
fuit, qtii eam
consecravit anno 979, die 23 Oc- Jesiiita' pro onore docendihumaniora.
tobris, in eaqiie instiluit et fundavit quindecira Porro hoc templura in illo iirbis editissimo loco
canonicos. Horum ntimero postea ann. 1044 auxit Notgeriis ,'pdilicari curavit, ut pra?pediret exslru-
Wazo Leodiensis episcoptis usque ad viginti quin- ctioncm arcis, quam quidam
polens in armis raedi-
que qni tandem ad triginta ascendit, cum pra>po-
;
tabatur ibidem exstruere. qua urbs impugnari
sito et decano, qtiorum ille e greraio canonicorum poteral, ot ab illius habitatorihus clerus et populus
ecclesia; catliedralis S. Laniberti eligendus est. opprimi.
Unam e prffhendis possidet abbas Belliredilus or- (133 Abbas Ofderalli nunc prxcssc vidilur. Ofdera-

Patuoi,. C.XL.
267 S. IIENRICI IMPERATORIS *m

aul ecclesiap, excepto nostrte regali potestate (sic), A qua»

nunc ad nos pertinere videtur, transfiindimus
iaraulum, aut appendex, et largimur Eberardo Cumano episcopo, suisque
siiccessorumque nostrorum,
vel IjeneliLiarium subjaceat. Concedimus etiam
eis successoribus a nostra parte ad partem S. Mariae et
S. Abuiidii. Prcecipientes ergo deliberamus ut nul-
liberum arbitrium inter se eligendi abbatem tali
ofticium idoneiim, ut co lus nostra? potestati subjectus, aut subjiciendu^,
honore diguum, et ad id

securius divinum ab impleatur ministerium,

iilis scilicet dux, marchio, episcopus, comes, vicecomes,

sumraa?que propensius raajestatis pro nobis implo- nullaque maxima vel parva persona audeant inqiiie-
tare vei molestare aut disvestire praefatum episco-
rent au.xilium. lusuper etiam concedimus ut idem
abbas commissa congregatio eorumque suc-
sibiqiie pum vel ejussuccessores. Siquis verofacere prsesum-
cessores potestatem habeant advocatias monasterii pserit, sciat se compositurum auri purissimi libr.

sui, cui veliut, dandi, cuique velint, tollendi. Et ut 100, medietatem nostrse parti, et niedietatem supra-
nulla cujuslibet judiciariae dignitatis persona in cur- dicto prwsiili, suisque successoribus. Qiiod ut ve-

tibus eorura placidum habere prajsumat, telonium rius credatur, manu propria corroborantes, nostri

a navibus eorum nullus exigat, familiaque eorura sigilii impressione signari prsecipimus banc pa-
baunum el frasdffi nulli nisi abbati persolvat, nullius- ginam.
fj

que nisi abbatis ab eo constitutorum placidum

vel Sigmmi dominiUenrici -f
regis invictissimi.

attendat, et in singulis civitalibus regalibusvel prtp- Anno Dominicae incarnationis lOOfi.

f
lectoriis liberam potestalem habeant intrandi et XXXI .

excundi, veudendi et emendi, pascendi et adaquandi, S. Henrici 11 praeccpium, per quod universas E«-
eique opera regalia vel comitialia funditus perdoua- clcsiai Wormatiensis possessione eidem confirmat
aliasque supcraddit.
mus. Et ut huc auctoritatis nostrum pra^ceptum
(Anno 1006.)
lirmum el stabile permaueat, manu propria corro-
(Schannat, Episcopatus Wormat., II, 36.]
borantes, sigilli nostri impressione signiri jussi-
In nomine sanclse et individuEe Trinitafis, Hein-
mus (136).
iiicLS divina favente clementia res.
Siynum domni Heinrici rcgis invictissimi.
Nihil commodius ad nostrae sublimilatis liono-
Egilbertus cancellarius, vice Willigisi archicapel-
reni, nostrique regiminis corroboralionem |iosse fa-
lani, recognovi. Data v Id. April., anno DominiccE
cere credimiis, quam si, sanctarum Dei Ecclesiarum
incaruiUiouis 1005, indictione ni, anno vero domini
habentes sollicitudinem, earum dotes inconviilsas
Heinrici secundi regis ni. Actum Aquisgraui in Dei
r
servaie sluduerimus. Ob hoc omnium sanctae Dei
nomine feliciter. Amen. '
Ecclesia" lidelium noverit industria, praesentium sci-
-X.XXI.
licet et futurorum, quatenusdivina; recompensalijnis
S. Henricus Ecclesix Comeiisis privilegia cmftrmat
et possessi07ies auget.
emolumento, nec non [ad] beatissimi apostolorum
(Anno 1000.) principis Petri veneralionem, in cujus honorem Viior
[Ughelli, Italia sacra, V, 281.] raatiensis episcopatus fundatus esse dignoscitur,
In nomine sanctajet individuse Henricus
Trinitatis, sive ad monitionein et petitionem Burchardi, ejus-
divina favente clementia re.x. Cum nostrorum iide- dem sedis devolissimi prsesulis, praeinemoratoe Ec-
lium pelitionibus ad augmentum nostrae iidelitatis clesiae per liujus nostrffi concessionis paginam con-
pietatis nostrae aures accommodamus, multo nielius lirmamus oninia quae reges et imperatores noslri
esse inducimus si Dei ecclesiis aliquid ex nostris qunque antecessores, sive nos, cidem Ecclesia». cnu-
libentius donaverimus, quarum juvamine majus uobis tulerunt; ea videlicet ratione ut praefatus cpiscopus
iucrementura praestatur, nostrique regni celsitudo suiqiie siiccessores universa suae Ecclesiae, ut dixi-
solidatur. ]S'oscat itaque omniuin tidelium prai^sens mus, collata habeant, teneant, firmiterque possi-
et futura collectio, nos pro remedio aninire noslrm deant, omniiim hominum molestalione et contradic-
nostrffique conjugis, ac regni nostri stabilitate, in- D tione remota, quod ut verus credalur, diligentius-
tervenluEgilberti Frisingensis episcopi, donasse qiie ab omnibus observetur, h.inc cartam inde coii-
Eberardo Cumano episcopo, suisque successoribus scriptam, manu propria roborantes, sigillique nostri
ad parlem S. Mari» S. Abundii omnem medietatem impressione, utsubtus videtur, insigniri jussimus, et
vicecomitatus de Valletellina, et oninino transfudisse ex proprio Ecclesiam sitam in subiirbio, alteram
quidquid ad ilbim niedietatem pertinet, aut citra iino ab urbe milliario , . . . . ad usum iira^benda"
lacum Cumanum, aut Belasium ab omni noslro fratrum contradimus.
publico, et dcdisse ad proprietalem supradicto epi- Signum domini Heinrici regis itiviciissimi.
scopo, el successoribus ejus tam in districto, quam Eberhardus cancellarius vice Vailligii archicapel-
in prccantia eterimarias, atque in omni pertinentia, lani recognovi.

lhusal)basnullo deinceps veteri monumentoinscriplus

(130) SigiHinostriimpressione. Sigillum praesentisdi-
legiliir. Vit;e ejus diem ultimiim
(nam de anno nihil plomatis, a Zyilesio nou editum, in eo siiigulare est,
h.ibelur comperluml ita fasli Maxiiuiniani
edunt: quod imperatoris dextera, non ut alias sceptrum,
.\vi Kul. Jut. Oflradits.
abbas. rioslrx. cunyregationis. sed crucera protendat, sinistra globum nulla cruce
Eum ejccepit \inrichus, Nonis Martiis, quoniio de- insignituni teneat.
muin auuo, luauguratus.
 2«'!' DIPLOMATA ECCLKSIASTICA 270
DaUi Ji Nun. Marlii indict. iii, anno Dom. in- A maco (I4;i), Ldla (I4tij, Tungrisfl47), Hoyo (118),
carnat. 1000. aiino vero domini lleinrii-i socundi re- Trajeclo (1 49), Malinas (l:iO), velin ca;leris locis, cura
gnantis v. omnilms rebiis vel bominibus ad se pertinenlibus,
Actum Laudunburc fcliciter. Anicn. libere per se consisterent, ab omni iniiuictudine
.W.XIII. judiciarin- potcstatis defensje el sefura' manerent.
S. Uettricus ]l imp. B. ynlncfu Leoilictiai cpiscopo IIujus securitatis auctoritalem, sic ab antecesso-
ejtisijttc succcssorilius coiifirtmtt ahliiilins cl cccle- ribus noslris promulgatam, ut, ob amorem Dei et
sias cnllcijintas, Lobictisiin, S. IJubirli, Broniin-
reverentiam ejusdem ecclesia>, nssensiis no«tri adic-
sem, Gemttlacenscm, Fossenscm, Maluniensrm, iN'(i-
murcenscm, Dinnaiilensem, Eickcnsein, Mechlitiien- ctione firmaremus, petit prredictus venerabilis
scm, Tuiigretiscm, lluiensem et Trajcctensem. episcopus.
(Anno looo.) C.ujus justae ct rationabili petitioni aurem libenter
[Mirffius, Opp. diphm. III, II.] accommodavimus, et hoc nostra; auctoritalis pr;e-
In nomine sanctte et individuae Trinitatis, Henri- ceplum erga ipsam Ecclesiam tuilionis gratia, pro
;

cus divina faventc clementia rex. divini cultus amore, et anim.-c nostr,-p saliite, lieri
.Nobis profiiturum et ad vitam pr<rscntem transi decrevimus, per quod
jubemiis ut lirmissime
B
gendam, et ad futuram oblinendam, credi
feliciter deinceps nullus comes, nullus jude.x, nisi ciii episco-
mus et scimus, si. secundum lideliura nostrorum pus commiserit, in prwdicta loca, vel eorum terri-
justas petitiones, ecclesiasticas facultates, et cujus- toria, quc-e in quibuslibet pagis infra rcgni nostri
que poteslatis judiciaria jurisdictione liberaveri- ditionem, et nunc habent, et in futuro habiuda
mus, et liberatas augmentaverimus, et augmentatas sunt, ad causas audiendas, vel ad freda, aut banna.
regali priBcepti munimine tuendas esse lirmaveri- aut tribula. aut de slatione navium, vel de qualibet
mns. alia re, telouia exigenda, aiil aliqiii districtionis
Qiiapropter nolum esse volumus omnibus nostris negotia super bomines, tam ingenuos quam servos
fidelibus,tam futuris quam praesentibus, quia vir in eis manentes, exercenda, nostris et futuris tempo-
venerabilis Notkerus Tungrensis seu Leodiensis ribus ingredi audeat, vel quidquam in eis contra
epi:Copus. quoddam pra>ceplum nostris obtulit voluntatem episcopi successorumque ejus altentare
obtutibus, quod er.it secundi Ottonis, imperatoris et audeat.
cousanguiuoi noslri, et manu tirmatum,
Sed ipsi prai-suli successoribusque suis et nunc et
et sigillo
signatum; in quo dicebatur quod non solum ipse et semper liceat res praedictae Ecclesia", et illi subdita-
pater suus, primus videlicet Otto iraperator virtute C rum, sub tuitionis atque iramunitatis nostrae defen-
et nomine, sed antecessores eorum, reges scilicet sione, remota totius judiciarise potestatis inqnietu-
Francorum, Pipinus, Carolus, Ludovicus, Lotharius dine, quietas possiderc, et nostro imperio parere,
et item Carolus, et etiam caeteri regis antecessores atque pro incolumitate nostri et nostrae conjugis, et
et successores eorum, eidem Ecclesi» sanctoe Mariop pro statu ac diuturnitate regni nostri, una cum clero
et sancti Lamberti, cui auctore Deo idem episcopus et populo sibi subjecto, clementiam Dei jngiter exo-
praesl, per auctoritatis suae prsecepta contulerant rare, el quidquid de praefatis rebus Ecclesiarum, jus
ilt et ipsa et suae appenditiae, quse suat videlicet : lisci exigere poterat, prsedictae ecclesiae esset, ut
Lobiis (137), et in locu qui dicitur ad Sanctum Huber- deinceps ad peragendum Dei servitium augmentum
tum (138), Rronio(l39),Gembluos (l40),Fossis Uil), et supplementum liat.

in Malonia (142), !S'amurco(143j, Dionanto (144), Ceu- Hujus itaque praecepti auctoritatem, ut nomine
(137) Lobiis, Gallice Lobbes, potens abbatia Bene- (144) Dionanto, oppidum ad .Mosam, ubi collegiata
dictinorum ad Lobim tluvium, cujusabbas est admi- ecclesia B. Mariae sacra.
nistrator in pontilicalillusepiscopatus Leodiensis sede (I lo) Ceuraacum, alias Cinacum, capitulum canoni-

vacante. Ditilomata plurima a^l banc abbatiam coriim B. Mariae Virgini dicatum.
spectantia vide apud .Mirwum. ]
(146) Edla alias Cyka, vulgo .Maseyck, oppidum in
(138) S. Hubertus, ohm Aiidainum potens abbatia dicBcesi ac Campinia I.eodiensi. iibi ecclesia colle-
Benedictinurum in Sylvis Arduennis, in dicecesi giata SS. virginibus Harlindi ac Renildi sacra.
Leodiensi, clara miraculosis sanationibus quae fiunt (1 Tungris, urbs antiquissima dicecesis Leo-
17)
in virtute reliquiarum S. Huberti episcopi. diensis, quondam sedes regum Tungrensium, ac
(139) Bronium, alias S. Gcrardi, abbatia Benedict. primorum episcoporum. Est illuc ecclesia collegiata
in comitatu ac dioecesi Namurcensi, unita mensae epi- B. M. V.
scopali Namurcensi. 1+8) Hoyo, vulgo Iluy, civitas ad Mosam fluvium;
1

(140) Gembluos. alias, GemUacum, abbatia Bened. cum ecclesia collegiata B. M. V.

in Gallo-Brabantia ac dio^cesi Namurcensi, cujus (149) Trajecto, ad Mosam lluvium, vulgo Maestrich,
abbas est primum comes, primusque in comitiis no- urljs munitissima, hodie subdominio Statuum Foede-
bilium Brabantiae, ratorum Belgii. Sunt illicduae ecclesiK collegiatae ca-
(141) Fossis, capitulum canonicorum S. Folliano nonicorum. una S. Servatio, altera B. .M. V. sacra,
sacriim, baud procul Namurco. (laO) Malinas, urbs arcbiepiscopalis in proviucia
(142; Malunia, abbatia canonicorum regularium Belgica. Est illic metropolitana divo Rumoldo sacra,
prope Namurcum. in qua capitulum canonicorum fundatum fuitabanno
(143) Namurco, urbs episcopalis, primaria comita- 99(3 a S. .Notgero Leodiensium episcopo. Aliqui pri-
tus Nanmrcensis. Est illic capit. cathedraleS. Albini, mara ejus fundationem referunt ad ipsum S. Ru-
et collegiata canonicorum B. Marise; item fuit olim moldura cpiscopnm et martyrem, qui obiit circa
capilulumS. Petri in Castro. annmn 774.

K
571 S. HENRICl IMPERATORIS 272

pra?cipicndi concessit potestatem. A moda, .-eterna et seraper mansiira in cojlis studeamns

ipsius, qui nobis
adipisci consistoria. Quaprojiter nos Doniinicis nun
pleiiiorem obtineat vigortm, et a tidelibus sancta»
Dei Eccle^iae, ac nostris diligentius conservetur, et
surdum auditum prEebentes puoeceptis, lociim quen-
manu propria lirmavimus, et sigilli nostri inipres- dam Babinberch dictum in sedem
nostrae haereditatis

sione, signari jussimus.

episcopatus sublimarido proveximus praediisque et
(fomini Ilenrici regis iniidissimi. vaiiis rerum donationibus magnilice sublimaviraus.
f SigiUum
XXXIV. Injunximiis quoque praedictae sedis pontitici guber-

Hrririctim II, Girinnnixel Iliilise rex, sub mnn-

siio nationem et muderaraina quorundam monasterio-
diljitrilio suscipit LandidpUum Cremonensem epi- riiin, inter qua? uniira qiioddam in Alemannia, juxta
scopiim. ripam Rheni situm, Steine vocitatum, nostra disposi-
(Anno 1007.)
tione constructum et moderatum, ejus commenda-
Muratori, Antiq. Ital. I, 991.1
tioni volumiis subjectum. Hiijus igitur monasterii
In nomine sanclre et individuce Trinitatis, IlENnir.fs
procuratores et prfelati serenitatis nostrfe pracsen-
divinac dignationis providentia rex.
tiara adiere, ct, de pr.Tdicti loci inopia ac posses-
Regalis dignitatis providentiam seniper oportel
_ «ioniim illiic pertinentium parvitate conqnerentes
Eei;lesiarum Dei, e(c. Noverit universitas qiiod nos
aliquod sublementum et auclionem praediorum illuc
comperientes in Ilalia Ecclesiaruin fdcullates de-
concedi et siiperaddi suppliciter postulavere. Ipso-
fuiicto eariim Pr.-esule deprwdari, sanctamque Cre-
riira quoqiie obnixe petitioni ciini lideliura nostroriim
monensem Ecclesiam qnoque noviter passatn
lioc
episcoporum videlicet et abbalum ducem et coraitum,
defunclo Pastore, siib nostri .mundiburdi defensio-
favor et siiudela accessisset, nos vota illorum be-
nem recepimus domnum Landulfum venerabilem
nigne suscepiraiis et petitioni eorum ob divinae mer-
praesiilem ejusdem sinctfp Cremonensis Ecclesiae,
cedis angmentum adimpleri dei-revimus. Proinde
nostrumqiiedilectissimum capellanum, ciim omnibiis
noverit omnium nostri lideliiim. praesentium scilicet
clericis siiis ac familiis. PriPcipientes insimul ut
ac futurorum industria, qiiia nos quendam nostri
niilla nostri regni raagna parvaque per-rona post
juris ac proprietalis locum Chilichheira (151) dictum
obitiim ejus suorumque successorum. praedictam
mole- in pago Prisichgowe et in comitatu Adelberonis co-
Ecclesiam, clericos et famulos inquietare vel
mitis situin, tradimiis ad supradictum monasterium,
stare andeat. Si quis vero, quod non credimus, hu-
violator exstiterit, miles quod est consecratum honori S. Dei Genetricis ac
jus noslri miindibiirdi si

omni beneticio qiiod ex parte

SS. Georgii et Cyrilli martyrum, cum oranibus ejus
ipsins Ecclesia' fuerit,
ipse liaeredes in
C p rlinentiis, videlicet ecclesiis, villis, servis, ancillis,
ipsius ecclpsi.T lenuerit, et ejiis

jBternum priventur, et cenlum libras puri argenti,

areis, a>dificiis, cum horainibiis terrisque censuali-

raedietatem pra--
bus, cum tribiitis et teloniis de navibus per Rhenum
medietaiem nostriE reipublicae, 'et
discurrentibus vel iindeouraque noster liscus circum-
nominata> ecclesioe se composiliiriim p rocnl dubio
quaqueilluc aliquod jus exigere aut sperare deberet.
cognoscat. Si vero civis aut subu'hanus, scit so
Hepc igitur, cum oranibus caeteris appendiciis qtiae
perditiiriim .imnia pra>dia et possessiones suas, rae-
dietatem a parte medietatem pr.Tdicla»
piiblica, et
adliuc dici possent, perpetua firraitate ad idem mona-
steriura contradiraiis et transfundiraus. ut quilibet
Ecclesiae. Si persona contra fe-
vero aliqiia regni
cerit, centura libras optiini auri, medietatem nobis
abbas ibidem successurus absqiie contradictione ba-
et medietatem praefatiP ecclesiae procul dubio com- beat ea in sua potestate, nec ipsi liceat cuiquam

ponat Quod ut verius credatur, etc. libero horaini potenti aliquam e.\inde partem pro
•Von ailcst monogrammu Henrici. beneticio conccdere, vel ullo modo ab usii fratvum
Everardus cancellarius vicem Villigisi Archica- Deo illuc sorvientium alienare. Et ul hf°c auctoritatis
pellani recognovi. nostrae largitio flrmior habeatur et ah omnibus flde-

Anno Dominicse incarnationis 1007, in- libus nostris veriiis credatur et diligentius conser-

dictione v, anno regni domni Henrici regis secundi

*^ velur, manu propria nostra subter eam conUrma-
regnantis vi. Actum Polede feliciter. Amen vimus, et sigillo nostro sigillari jussimus. Si quis
XXXV. dictae, quod absit! huic nostrae sanctioni contrarius
S. Henricus U imp. monasterio Steinensi donat exstiterit, et qua> donavimus abstulerit, vel fraude
locum Kircheim. aliqua detraxerit, Jiida? prodiloris consors, nisi resi-

(Anno 1007, I Novemb.) piscat, igne inextinguibili perpetualiter ardeat.

[Newgart, Cod. diplom. Alem.. ex originali archivi Signum domni Heinrici regis invictissimi.

rcipublicse Tnricensis]. Eberhardus (152) cancell. vice Willegisi recognovi.

In nomine sancta? et individua? Trinitatis, Hrin- Data Kl. Nov., indict. v, anno Dnica>. incarn. 1007,
Ricus divinafavente clementia rex. anno u (153) domni IIeinrici.
Salutaribus sacri eloquii inslructionibus erudimiir XXXVI.
et admonemur ut tcmporalia parvipendentes com- Uiploma S. Henrici 11 imperaloris, quo Ecclesix
(Inl) Klrchen, Kircheim ad Rhenum infra Basileam. gobardia, nnmeratiis ab anno vulgari 1004, quo
(i.1'2) Episcopiis Rambergensis. li .Maii coronatiis e*t Papiae.
(133) Currehatadbuc annus ii Heinrici regis in Lon-
273 IHIM.OMATA ECCLESIASTICA. 2TI

metropotilanx Cameraceiisi ac Herliiim episcopu \ lirinatiuii, atciuo veiiiTiibilis lleiirici Wirzbiirgensi-

fjusqiic sacccssoritius donat comitatiim Caintra- (•|)i.-,co|ii C0115IM1M1, et dilccla; coiijii^is noslra.'
censcm. Cliiiiii-Kuiiiiii' viiluiitiilt;, ac (lari cun)inuiili{ue urn-
(Auiio l(t07.)
niuiii LOitn lidcliuiii, tdiii .iicliic|)isco|iiiruiii i|uaiii
\Gatt. Clirist. III, instrum., p. IJ. ahb.itiiiii, uec iioii el duccin et co-
i'l)i>co|)uruui,
Heinruus divina cleinentia faveute re\.
milum coiisulto decictu([iie, ad totius rei^iii iiurtri

Omnibus lidelibus uotum tieri volumus iiualiier priucipunuiue concurdi devotjune laudatum, ad liu-
nos, tara animie uostru; consiiltu (jiiara \enerabilis Munx' scnipcr vir-
iioieni oiiiiii|iutculis L)ei, el bcala!
Heriberli arcbiepiscopi Colonieii,-is iiilerveutu, (^a- fjinis, el saiicturum apu.slulurum 1'etri et Pauli, nec
meracensi Ecclesi», in liouure S. Maruu cunstructie, iiou sancturum Kiilaiii ut Ceuri^ii, IHiidaviinus, slabi-

(•oiiiitdtuin C.aiiieraceuseiii hac uusliie aucturilatis liviiniis, et curroljuravinius, ul luibi nuslruni, pa-
pru.'ceptjli paRina in pruprinm duiiaviiiiui : praeci- lentuimnie noslronim, el Dttonis terlii iiiiperatoris,

pieules iit prjelibata; sedis Eiluiiius episcojius, sui- videlicel anlecessoris noslri, celebie liiibeatur iiie-

qiie successores liberam dehinc habeaut potestatem, moriale, et jugis pro omuibus orthoduxii mactetur
eumdem comilatum iu usum Ecclesiaj supradictiu liostia sulutaris.
teuendi, comitem eligeiidi, baniios habcndi, seu
Oblatis igitur Deo in eadem dilecta uobis Eccle-
iliiidiiuid sibi libcat, niudis oiniiibus inde facieudi.
sia,ad honorem et decorem donius Dei, ex metallis
Siijnum tlumiiU Ilciirici rejis inviclissimi.
lapidibusque pretiosis, in varius usus sanctuarii,
Eberhardus caucellarius, vice Willegisi archica- vestibus aliisque ornameutis ecclesiasli-
vasis seu
pellani, recognovit. ad supra dictani sedem
cis, conlulimiis piieterea
Dala Kalendas Novembris, indictione
XI v, anno cum
episcopalem pra-dia, ecclesias, vicus, villas,
1007, dumini Uenrici secundi regis vi. Actum
oinnibus suis pertinentiis sive adha;rentibus, vide-
Aquisgranensi palatio. sexus maucipiis, areis a^dificiis,
licet utriusque
XXXVII. terris cultis et incultis, viis et inviis, exitibus et
Litterx S. Ilcnrici de erecto ab se episcopatu reJitibus, qua-sitis et inquirendis, silvis, sagcuis,
Bambcrijeiisi.
venationibiis, pratis, pascuis, campis, furestis,
(Annu 1007.)
cellariis, ceusibus, aijuis
(pi-a;stariis) forestariis,
[Ludcwjg, Script. rer. Germ., 282.]
aquarumve decursibus, molendiuis, mobilibus et
Henricus divina priEordinante clementia rex, immobilibus el caeteris omnibus, quani rite scribi
omnibus Ecclesiae liliis tain futuris quani praesen- C aut appellari possunt, quoDiodolibet utililatibus,
tibus. prffisenti nostra" authoritatis edicto statuentes ut
Saluberrimis sacri eloquii institutiunibus erudi- dilectiis stepe dicta; sedis episcopus,
in Ueo nobis
mur et ut, lempuralia relinquentes,
priEmonemur, Ebcrhardus, suique successores liberani debinc ha-
bona postponentes commoda, {eterua et
et terrena beaul potestatera, eadem priesciipla boua, cuin
sine line mansura iu c(Elis studeamus adipisci con- umnibus appendiciis suis leneudi, possidendi, seu
sistoria. Gloria enim prisesens fugitiva esl et vana, in quuslibet usus episcopatus cunvertendi ;
fratribus
dum possidetur, nisi in ea aliquid de ccelesti aeter-
anlem cauonicis Deu ibidem famulantibus, iid quo-
himiaiio generi
nitate cogitetur. Sed Dei iiiiseratio
lidiana tcmporalis vil* subsidia, pussejsiuiies, quas
quando partem patri»,
tradidimus, nustra imperiuli aiietoritale pruprie-
providit reraediuni, ccelestis

terrenie substanti» pretium. Hujus ergu

fecit esse
talive possidenda conlirmamus, ea videlicet ra-

nosclementia' non immemores, nec ignorantes nos tioue ul pra'fati iaiionici, et eorum per successio-
gratuito divina; miseratiunis respectu regali digui-
iiem pra^pu^ili, liberam dehiuc, cuin ipsurum cano-
tale sublimatos, cougruum esse duciraus non solum nicoriini cousensu et consiliu, puleslatein habeaut
eccle.-ias ab aulecessoribus uustris constructas ani- ^^ -^ meliures usus cuinmutandi, augracntandi, et aci
pliare, scd ad majorein gloriam Dei uovas aedi- utilitatem suam quoquomodo icdigeudi qualeuus ;

ticare, easque devotionis noslra- dunis gratissimis et ipsi, noslri beuigne memores apud Deum, ac di-
exaltare. lectissima; conjugis nostra; atqne consorlis regni,
Qnaprupter Dominicis noii surduin audituin pra;- Cliunegiindie, parentumque nostrorum, versa vice
bentes praeceptis, el deiticis obtemperando iuteii-
beneticiis nostris pia atque assidua intercessione
deiites suasionibus, Ihesauros divina; largilatis mii- respondeant.
uilicentia nobis cullatos desideramus re-
in cielo
qnis autein, quod absit! hnjus nostras muni-
ponere, ubi neque fures effodiunt nec furautur, Si
atqiie inslilutum, apostolic»
neque djrugo vel tinea demolilur, ubi et dum oni- ticentiam donationis

nia niinc congesta recolimus, cor nostrum desiderio sedis, et tot venerabilium Patrum aucturitate firma-
seu violare tentaverit. in die ju-
et amnre siBpius versetur. tum, destruere
Proinde patere volumns oinnium lidelium univer- dicii coram oculis Dei tormenlp inextinguibili aeter-

sitati,quod quemdain paterniE haeredilatis nostrae naliter luat. Unod ne eveniat, sed hac Iraditio
locum, Babenberc dictum, in sedem et culmen atque decretum ab oranibus perpetualiter inviola-
episcopatus proveximus, et Romanae sedis anfloritate bilis permaneat, hanc chartam inde cunscriptam
 -27«
270 S. HENRICI IMPERATORIS
nostri impressione A episcopatus sublimando perveximus, et Romana
manu propria roborantes, sigilli
auctoritate atque venerabilis Henrici Wurciburgen-
insignirijussimus.
XXXVIH. sis episcopi, ac puro communique omnium nostri

Thoreiisi virginum tam archiepiscoporum quam episcoporum

lideliura,
S. Henricus II imjM-ator benefacit
nobilium canonicanim collegio ad' Mosam, pelente abbatumque, nec non ducum et comitum consultu
Notgero Leodicensi episcopo. decretoque, in honore sanctse Dei genitricis Mariae
(Anno 1007.) sanctorumque apo.:.tolorura Petri et Pauli, nec non
!Mira?us, Opp. diplom. I, 507.)
martyrum Kiliani et Georgii, stabiUvimus atque cor-
nomiae sanclae et individute Trinitatis, IHenri-
In roboravimus, ut et inibi nostrum parentumque nos-
cus divina favente clemeatia rex. trorum [et] Ottonis senioris nostri, celebre haberelur
Nobis profuturum et ad vitam praesentem transi- memoriale, et jugis pro omnibus orthodoxis hostia
gendam, et ad futuram feliciter obiinendam credi-
mactaretur salutaris. Proinde noverit oranium nos-
mus et scimus, si, secundum fidelium nostrorum jus- tri tidelium tam praesens fetas quam et successura
tas pelitioDPs, ecclesiasticas facultates augmentatas
quondam juris abbatiam,
posteritas,quia nos nostri
et augmentandas, regalis praecepli munimine tuen-
Kitzingum diclam, in pago tiotzfeld sitam, ad eam-
das esse iirraaverimus. dem supra dictam episcopalem sedem, cum omnibus
Qnapropter notum essse volumus omnibus nostris ejus pertinentiis sive adheerentiis, videlicet ecclesiis,
fidelibus, tam futuris quam prajsentibas, quod per
deciraationibus, silvis, venalionibus, seu omnibus,
intercessionera venerabilis viri Notgeri, Tungrensis
qu^e quolibet modo dici vel scribi possunt, utilitati-
seu Leodicensis episcopi, Thornensi monaslerio,
bus, hac nostrai auctoritatisprseceptali pagioa, prout
ejusdem episcopi episcopatui subjecto, mercatuni
firmiuspossuraus,donamus atque proptrietamus, om-
ejusdem loci, telonium [et districtuni concessimus,
nium contradictione remota. Praecipientes igitur
Insuper Ecclesias de Brittelei Chamaritte ex Ave-
ut in Domino dilectus saepe dictse sedis Eberhardus
sate. quasque idem episcopus, in amplilicationem ec-
episcopus liberara dehinc habeat potestatem eam-
clesiasticse facultatis et aggregationem remuneralio-
dem abbatiam cum omnibus ejus appendiciis tenen-
nis superna;, eidem monasterio concessit, per in-
di, possidendi, seu quidquid sibi libeat modis omni-
terventum ejusdem venerababilis episcopi, ad perti-
bus inde faciendi, ac sui sucessores. Si quis igitur,
nentiam dicti monasterii auctoritale nostri consen-
quod absit : hujus nostrae donationis munilicentiam
sus assignavimus; et hujus praeoepti auctoritatem.
,. .. destruere sive violare prsesumat, in novissimo die
nt m nomine
. .

ipsuis qui nobis

. ' , .
, .

.
• •

pra-cipiendi concessit „ .

.,.,,.'-' tormento inextmpruibih coram

, . ,. ., .,. ,
oculis Dei
r> • , . r,
luat. (juod
j
,

potestatem, pleniorem obtmeat vigorem, et a fideli-

ne fiat, sed heec traditio nostra ab omnibiis incor-
bus sancta; Dei Eoclesiae ac nostris conservetur,
rupta permaneat, hanc chartam inde conscriplara
more antecessorum nostrorum, et raanu propria
manu propria roborantes sigilli nostri impressione
firmavimus, et sigilli nostri impressione signari jus-
insigniri jussimus.
simus.
Data Kalend. Nevemb., ind. v, anno Dominicae
Signum domini Ilenrioi regis itivictissimi.
incarnat. 1007. anno vero domini Henrici II regis
Heribertus cancellarius, vice Villigisi archicapel-
VI. Actum Frankenfurt feliciter. Amen.
lani, recognovi.
Data XI Nonas Junii, indictione v, anno Domini- XL.
cae incarnalionis millesirao septirao, Janno vero do- Fundatio Uenrici sancti imperatoris super Furth,
mini Henrici regnorum quinto (154).
ii
Francofurti in comitiis.
Actum .Mogunti» feliciler. Amcn. {Kal. Nov. 1007.)

XXXIX. [Ludewig, Scrip. rer. Germ., 1281-82.]

Henricus II imperator donat abbatiam Kitzingensem In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hen-
archiepiscopatui Bambergensi. I) nicus divina favente clementia rex.
(Anno 1007.) Saluberrirais igitur sacri eloquii institutionibus
[I.udewig. Script. rer. Germ., p. 1112.] erudimur et admoneraur ut, teraporalia relinquen-
In nomine sanct.p et individuae Trinitatis, Hki.nri- tes commoda, feterna et sine fine mansura in coilis
ci:s divina favente clementia rex. studeamus adipisci consistoria. Quapropter nos, Do-
Saluberrimis igitur saori eloquii institutionibus minicis non surdum audilum pra>,bentes praeceptis,
erudimuret admonemur temporalia relinquentes
ut, ct deificis obtemperando intendentes suasionibus,
bona, et terrena postponentes commoda, seterna sine quemdam nostree paternfe haereditatis locum, Ba-
tine mansura studeamus adipisci consisto-
in coelis 6t';!6er5r diotum, in sedem etculmen episcopatus subli-
ria. Quapropter nos dominicis non surdum auditum mando proveximus, et Romana auctoritate, atque
praebentes prseceptis, et deiiicis obtemperando inten- venerabiiis Henrioi Wurtburgensisepiscopi consensu,
denles suasionibus, quemdam nostrse paternaj ha\- ac pari communique oraniura nostri fideliura, tam
reditatislocum,Ba6e;(6e;!/ dictum. in sedem etculmen archiepiscoporum quam episcoporum abbatumque.
(154) Ex characteribus anni hujus diplomatis vide- annodemum 1008 obiisse, non autem 1007, ut Bu-
turcolligi possp, Notgerum episcopum Leodicensem cherius et alii supputant.
 DIPLOMATA ECCLFSIASTICA. 278

nec non ducum el comitiim consultu decretoque, iii A |>taiii inanu piopria rDhorintfs sifjilli nostri impres-
honorcm sanclir Ilei ^ciutricis Maii.T, saiictonim- siuiic jussiiiiiis insiguiri. Insuper Hatispon;e tres
que apostoloriini 1'clri ct 1'aiili, in r iioii iiiailyriim Ki- areas iiilra iirbcm juxla l)knubluin, diias Itiunne-
liaiii atiiue Ccoigii, slahilivjiniis ct corrohoravimiis, laitc, (Iiias llcginliiisen dcdiniiis et conlirinamiis in
ul el iuibi nostnim pareiitiimi|iie nostroriim, et Ot- usnm Iratrum (canonicorum Bamberg).
tonis tertii videlicet, imperatoris anlecessoris ot Signum domni Heinrici regis invictissimi. (Mono-
i senioris nostri, celchrc haberet memoriale et jnffis gramnui.)

i
pro oiuuibus urtlioiloxis liostia mactarctur saliilaris. Khcrhardus cancellariiis vice Willigisi archica-
I
Proinde noveril omiiium nostrorum lidelium tani pcllaiii rccogiiovi.

priesens letas, quain eliam siicccssura posterilas, Ilala Kal. Nuv., indictiuni.' v, annu Doininica; in-

(
qiiod nos nostrie qiiondam proprietatis lociim, Fuilh carnationis 1007, anno vero dumni llcinrii'i se-

I
dicluin, pago Nordgoaii, in comitatu IJerengeri
in ciindi regnanlis se.xto. Actum Frankonoturt felicilcr

I
coniitis situm, ad slipendium canonicoriim in ea- Amen.
.\LII.
i dem siipradicta episcopali sede cu^nohice Deo scr-
i
vicntiuin, uiia ciim oinnibus ejus pertiiienliis sivc /{/'./ Ilenricus alil,atinni sui jiiris seu velercm cnpcl-
lam in proprinm dut Ecctcsix Babenbergensi a se
adhairenliis, videlicet vicis villis, ecclesiis, servis
erectx.
et ancillis, arcis, lerris, cultis et incultis, viis, in- (Anno 1008.)
viis, exitibus et reditibus, qnsesitis et inquirendis, [Ried, ibid. p. I2G. 1

sylvis, forcslihus, saginis, venatioiiibus, aquis, pisca- C. In nomine sanctai ct individu.f Trinitalis,
tionibus, luolis, molendiuis, rebus moliilihus et im- llKi^nicus divinafavente clementia rcx.
mobilibus, et cwteris omiiibus, quse rite scrihi aut Divinis et salutaribiis sacraruin Sciipturarum
appellari possunt, quolibet modo, utilitatibus, ac
admonemur documentis et erudimur ut ecclesias
nostra auctoritatis pagina proeceptali, proiit lirmiler
Dei cum larga benivolentia ditemus, el siimma de-
possumus, donamus alque proprietamus, omiiiiiiii votione ampliticare nun cessemus. Proinde noveril
contradictioiie remota. Prsecipientes igitur ut dnl- omnium Cliristi nostrique tidelium indiistria, qiiia
cissimi in Cliristo BanUrgenses fratres nostri, ex nos per inlerventum nustraj dileclissinicE conjugi>
nostro jure liberam debinc habeant potestateiii Chunigundffi quandam nustri juris capellam sive
eumdem locum, Furth nuncupatum, cum oninilms
abbatiam, infra urbem Radesponam in pago Tuon-
appenditiis possidendi, vil etiani sibi coinniodum
ocgowe, et in comitatu Ruodperti comitis sitam,
advocatum ipsi loco supradicto super eligendi, seu q sancta:' Babenhergensi ecclesiae in honorem beali
quidquid illis libeat, raodis omnibus in usum co;- Petri principis apostolorum et sancti Georgii mar-
nobitata'. frateriiitaljs faciendi. Si qiiis igitur, quod tvris consecratie, cum omnihus appenditiis, scilicet
absit hujus nostra' donationis munilicentiam de-
!
exitibuset reditibus, terris cultis et incultis, et cuiii
struere sive violare praj^umat, in die judicii coram omnihus utilitatihus qua? ullo modo aut scribi aul
oculii Deitormento inextinguibili aJternalitcr luat. nominari possunt, summa et liberali devolione in
Quod ne eveniat, sed hsec traditio nostra ab omni- proprium donamns, ea videlicet conditione qualenus
bus perpetuahter inviolabilis permaneat, hanc car- ejusdcm supradictfe ecclesife Babenbergensis vene-
tam inde conscriptam manu propria roborantes,
rabilis episcopus Eberhardus, siiique successores,
sigilli nostri impressione insigniri jussimus. deinceps liberam exinde babeant potestatem tenen-
di, possidendi, et quidquid ad usum
XLI. praedictae ec-
Rex nenricus U sux proprietatis locum,
quendam clesia' pertineat faciendi, omnium contradictione
Pferimjun dictiim, in paao Chelesgouvc, et tn co-
remola. Et iit liujus nostraj donationis aucturitas
mitatu Brrenfjericomitis situm, ad stipendium cano-
stabilis et incunvulsa permaneat, pra^ceptum
istud
nicorum in epli scde Balicnbcrgcnsi a se erecta Deo
servientium, una cuin omnibus ejus pertinentiis sive,
^ iQjie conscriptum propria manu corroborantes, si

adhserrntiis, videlicet vicis, viUis, Ecclesiis, servjs -^y^ nostri impressione jussimus msigniri.

et unciUis, areis, xdificiis terris cultis et incuUls

(pixsitis vel in-
Siniium domni Eeinrici regis invictissimi (Mono
viis, inviis, cxitibus ct rcditibus.
quirendis, silvis. forcstibus, saninis, venationibus. gramma.)
aquis, piscatwnibus. molis, molendinis. retjus mo- Ciintherus cancellarius ad vicem Willigisi archi-
bilibus et immobilibus, ac cxteris omnibus, qux capellani recognovi.
rite .-scribi aut nppellari possunt rjiiovis mndo, uti-
Data Kal. Junii, indict. vi, anno Dominica- incar-
litatibus donat atque proprietat, omnium contradi-
ctionc remota. ea ratione ut prxdicti canonici nat. 1008, anno vero domni Heinrici secnndi regn.
Hberam dehinc habeant potestatem, eundem lucum vu. Actum Mersehurg feliciler.

Pfcringun omnibus appenditiis suis teneiidi.

ciiin Sigillum intusimpressnm.
possidendi. vel etiam sibi commodum advocatum
XLTII.
super loco dicto eligendi, seu quidquid illis libaat
inde facicndi. S. Henrici prxceptum. per riuod Ecclesix Worma-
(Anno 1007.) tiensi altribnit quidquid Becelinus comes in bene-

[Ried, ibid p. 125.] ficium possedit.

ab omnibus perpetualiter (Anno 1008.)
l't hjec Iraditio nosti-a
permaneat. hanc chartam inde conscri- [Schannat, Episopatus Wormat. II. 37.]
inviolabilis
279 S. HENRICI IM PERATOUIS 280

In nomine sanctaj et individuaj Trinilatis, Hei.n- A et per descensum Ratenza? usque in tliiviiim Moiu,
et per descensuni Moin usque in locum Fiheriet
Ricus divina favente clementia rex.
Dei loea alicujus commoditatis dictuni, et per ascensum rivuli, qui eaudem villam
Si Ecclesiarum
incremento meliorare studuerimus, nobis hoc pro- dividendo praHerlluit, usque iu eju^dem rivuli caput

minime diflidimus. Quapropter omnium Cliri- et ortum, et a capite illius rivuli secundum quod
ticere
fulurorum, noverit rectius etviciniu^ polnst veniri in supra dictum llu-
sti tidelium, praisentium scilicet et

universitas qualiter nos, ob remedium animiB tertii men Vraha, ab Heinrico ejusdem ecclesia; episcopo,

Oltonis imperatoris nec non nostrie parentumque couseutiente et collaudante clero el populo, lirma

nostrorum, seu Cunigunda.', dilectissima? conteclalis ac legali commutacione acquisivimus. Tradentes e

nostrce ejusdemque interventu, atque petitioue coutraeiJem Ilainrico episcopo sua^que ecclesiae jure

Burchardi venerabilis episcopi, Wormaciensi epi- proprietatis loca in pago Grapfeld, in coinitatu vero
scopio et Ecclesiie, in bonoiem saucti Petri apo- Oltonis comitis sita, Maynunga, et Maynungero mar-
stolorum principis couslructa>. ac dedicatic, quid- cha et Walahdorf dicta, cum omnibus eorum perti-
quid Becelinus comes in benelicium nostri ex parte nenciis, villis scilicet et utriusque sexus mancipiis,
hactenus habuit et teuuit, cum omnibus ejus per- ecclesiis, decimacionibus, silvis, venationibus, aquis
^^
tinentiis sive appendiciis vel, qu« quolibet modo aquarumve decursibus, piscacionibus, molendinis,
dici aut scribi possunt, situm in pago
utilitatibus, pratis, pascuis, terris cullis vel incultis, qucEsitis

Lagiuahi, in comitatu vero Gerlai comitis, hac no- vel inquirendis, viis et inviis, existentibus [exitibusj

stra pra!cepta!i pagina integre coucedimus atque et reditibus, et cum omnibus, qu<e dici aut nomiuari
largimur, ac de uostro jure in ejus jus et domiuiuni possunt, utilitatibus, jure nostro in jus pra'dictiB ec-
omuino transfuudiuius : ea videlicet ratione ut clesiaj transfundendo, ea videlicet racione ut, prEe-
prsescriptus Burchardus, sanct» AVorniaciensis sedis fatus episcopus Hainricus suique successores de pra;-
antistes, de pnunominato prffdio ejusque perti- nominatis locis dehiuc liberam habeant potestatem
nentiis, ipse suique successores dehinc liberam ha- possideudi, cominutandi, vel quicquid eis inde li-

beant polestatem habeudi, possidendi, vel quidquid bitum sit faciendi, omni omnium contradictione
eis libitum fuerit faciendi, omni omnium contradi- reuiota. Et ut hcec nostroe commutaciouis sive dona-
ctione remota. Et ut hanc nostrije donationis aucto- cionis auctoritas stabilis et inconvulsa permaueat
ritas stabilis et incunvulsa omni permaneat tenipore,
[omni] tempore, boc piieceptum inde consciiptum
hoc praceptum iude conscriptum
nianu propria mafou propria corroborantes, sigilli nostri inipres-
corroborantes, sigilli uostri impressione insigniri jus- C sione iusiguiri jussimus.
simus. Hignum domni Hainrici regis inviclissimi.
Signum domiu Ikinrici rajis invictissimi. Eberhardus episcopus et cancellarius vice Wil-
Eberhardus cancellarius vice Wuilligisi archica- ligisi archicapellani recognovi. Data Noiiis Maii,
pellani recognovi, anno Dominica- incarnationis millesimo VIII, indi-
Datav Idus Maii, anno Dominicce incarnationis ctioue V, anno vero domni Hainrici secundi regni
millejimo Vlll, indicl. v, anno vero domui Heinrici sexto. Actum Wirzeburge feliciter. Amen.
regni VI. XLV.
Actum Triburi feliciter. Amen. S. Henriciprivilegium prj EcclesiaVicentina.
.VLIV. (Anno 1008.)
Diploma Ihnrici 11 imp., ijuo Eccksis; Wircebiir- [Ughelli, Italia Sacra, V, 140.]
yensi tradit Meinumjfn el Walldorf pro aliis bonis
in pagu Katenzgau noio Bambergensi episcopatui
In nomine sancta; et individuae Trinitatis, He.n-

permissis. Ricisdivina favente clementia rex.

(Anno 1088, Maii 7.) Si Ecclesiarum Dei curam gerimus, easque dila-
[Ussermann, Germania sacra III, Preuves, p. 16.] r, tare studuerimus, nostri regni statum augmentari
In nomine sancta; et individuaj Triuitatis, Hei.n- minime dubitamus. Quo circa omnium S. Dei Ec-
Kicus divina favente clementia rex. clesia?, praesentium scilicet et futurorum, noscat
Omuibus Cliristi lidelibus, prajsentibus scilicet universitas qualiter Ilieronymus S. Viceutina; Ec-
alque futuris, notum esse volumus quia nos, ob di- clesiaj episcopus noster familiaris uostram adiit cle-
viuK remunerationis spem Dominum nobis iusli- mentiam poslulans, ut, pro Dei amore animceque
tuentes ha>redem, et ex nostris rebus hKreditarium nostr* remedio, castella sui episcopii Vicent. qui
quendara nostri juris locuin liabeuperc dictum in fodri detrimento usque modo vastabantur et concul-
culmeii et caput epi.->c()palus, houore sancti Pelri cabantur, nustroe regise auctoritatis largitione per-
priucipis aposlolorum iusigniti, erigentes et subli- donaremus et concederemus. Cujus petitionibus
mautes, quaudani \\irzeburgensis dioceseos partem, annuentes, prout juste et legaliler possumus, jam
comitalum videlicet Hatenzgouin dictum, exceptis dictu Hieronymo episcopo suisque successoribus,
tribus ecclesiis Wahenrod et Mulinhusen ac Loner- concessum est et perdonatum a bon. me.
sicul sibi
statcum capellisad easdem ecclesias respicientibus, D. Otlione Caasare Augusto, perdonamus ut de
et quandam paitem pagi Volckfelt dicti, videlicet
oranibus castellis ad suum jam dictum Episcopa-
a loco ubi llunicn Vraha dictuui inlluit Halenzam,
tuiii pertiiieiilibus, sciiicet Batbarauu, Salvatianu,
 J . J

281 Dll'LUilATA ECCLKSlASriCA. 282

Nosceta, Albetino, Aureliaiio, Custoclin, CiMiicotin, A Iii iioiniiin sanctuj et iiidividiin'. Triiiitatis, llKiNni-
Grumodu, Viiicoulia-liroiuiiilis, Allaviil.i, .Moiilo- iis diviiia favciito i leiiientia rex.
diKnu, Corvcdo, ot do Vallo Cotiiiiiica, Cucullo, Noliim sit oniiiibus nustris lidclibus, pru^sentibus
Vello, Arscrio, ul oiiiuibus fdiuulis super lenani scilicet et fiiluris qu.ilitor nos, inlerventii alque pe-
jaui dicti episcopatus habitantibus vol residentibus, titiune lloriberli (l.)<') Culuniensis archiepi.scopi, ban-
liuu alicui honiini tam ducibus qiiani marchioaibus, niim noslrum besliariim Ltaldricu (Ia7) sanctu; Leodi-
cuinitibus, scu aliciii magiuo parvieiiue iiersoiuo fo- consis Ecclosiu' pru-suli, nec iion Haldrico (|.')8) comi-
dium persolvatur, vel concedatiir ; sed liccat pcr ti, siipcr coriiiii piojirias silvas, cpiu; suiit, iiiter illa
lioc pra'ceptuiii jaiii dicto Hicroiiviiio eiiiscopo suis- duo lliiiiiiiia, c|ua' aiiibo Mlhe (l.')'.ij vocantur, et ter-
i(ue succossoriliiis, sicut siiporius 5cri|itum liabetur, tiuiii cpiud Tliila (KiO) uominatur, sitie, et qiiie perti-
i|uieto ot pacilico omnia pnEiioiniiiata castella , uent ad illas villas Ileiste (Itil) etlleislen. ao Uadfride
coriiiiii(uo habitatores ad jaiii dictuni episcopatum iiec iioii Maclines (102), uominatas, quod taiiieii totuiu
pcrliiienlos, vel siipcr lorram ejiis resideiitos, do Waverwald uppellaliir, lu coiiiilalu vero (ioiiilonis
omiiibiis fodris dcfeudere, et piotegcro, oiniii coii- cuiiiilis, qui .Viitcwcrf (|(J3y diciUir, situiii, per haiic iio-

tradictione roiuula. Si vcru coutigerit ut nos in eas straiii pra^ceptaicm paginam coiicedimiis atcpio lur-
B
liartes veiiiainus, ipse jani dictus Ilieronyinus epi gimur, et de nostro jurc in eurum jus ac domiuium
scopus, vel sui successores per se vel eorum niissos transfuadimus ca videlicot ratiune ut, piicscripti
:

lideles fodruin culiig.uit, nubisque servitia secunduiii Baldrici de prconumiaalu banno ejusque utilitatu
posso pra^pareiil, eo vidclicet ordiiie ut nulliis dux, deliiuc liliorum habeaut, quidcjuid sibi placuent,
patriarcha, marchio, comes, vicecomos, sculdasius, poteslatem facioudi, omniuai hominum contradiclio-
gast.ildiu, uullaque nustri regni magiia parvaque ne reniola.
llieruiiymum epi^cupum suus-
jiersuua prajdicluin Et ut hiEC douationis nustru; aucluritas slabilis et
que successores de perdunatinue et coucessiuue incunvulsa omni permaneat teinpore, huc prwceptum
fudrum subscriptorum castroriim inquietare, mole- inde couscriptum, manu propria corruborantes, si-

stare, faligare audeat vel pra-sumat. Si vero, quod gillu nustru iiisigniri jussiiniis.
nou credimus, huc nustrum preeceptum intriiigore Siynuin duinnii llcnrici mjis invictissimi.
lentavorit, sciat so compositurum auri purissimi li- Eberhardus (Kii) cancellarius, vice Willigisi archi-
bras quingentas, medietatem camerse nostru^, et me- capellani, recognovit. Uatum pridie Idus Septembiis,
diotatem praedicto lliorunymo (135) episcupu suisque iudictiune sexta, annu Duminic£E iucarnatiunis mil-
successuribus. Quud ut veriiis habeatur, maiiu pru- C lesimu oclavu, auno vero dumini Henrici secuudi re-
pria hauc iiaginaiii roburantos sigillo nostro jussi- giiantis septimu. Actum Treviris feliciter. Ameu.
mus insigniri. .\LVII.
Signum D. Hcnrici f re/jis invictissimi. Bex Ihnricus donat monasterio ^Siederaltacensi
II

Eberardus archicapellanus recogaovit. ecclesiam parocliiakm in itundrachiny cum decimis,

et niunsum ibidcin, tres mansos in Siffenkofen, et
Datum XXX, . . . Aanu Dumiuicae incarnatiunis
molendinum in Manijolting
millesimu VIII, indict. iv, aiinu quintu fveruj D. Heu-
(Anno 1009, 6 .Vpril.)
rici regui [regisj vi. Actum Muliud. . . feliciter.
[Hiod, Cod. episc. Hatisbon., ex Mon. Boic. .\l, 137.
Ameu.
In uomine sancta". et individuie Trinitatis, Heiniu-
.XLVI.
cus divina favento clementia rex.
S. Hcnricus Imperator Baldrir.o episcopo Lcodicensi,
et Baldrico comiti dat bannuin bestiarum in silvis Si Ecclesias Dei aliciijus duni incrementu ditare
ijuas possidebant. vel siiblimaro studuerimus, nubis id iirofiitiiriuii esse
(Anuu 1008.) niinime dubitamiis, (Juaprupter novent uainiuin Clin-
[Mirseus, Opp. diplom., II, 53.
nostruiumque mdustria qualiler, ob re-
sti iideliuin

(155) Idem Hieruuvraus ab eodem HHnrico imp. I

(159) Amlio Nithe. Duo hic tlumiua nulantur, quse
tanquaiu porjuriis et apostata oxauctor.itiis est, Nithe seu Neltre uamon hodieqiie gerunt, iii Cam-
ejusque boiia publicata. Ea quco iu Papieiisi comi- pdiiia Drabaiilica, ct in uppido l.iiano contluuiit, vi-
talu possidebat, Comensi Ecclesiae fiioruiit concessa ;
delicHt .Neliio HKijor el .Nellio niiiior.
de qua re iu dipluiiiate Couradi II, Henrici siicces- (Kjll) Tliila, seuTliilia, Tliij (jallis, Dilia, l)i/le Teu-
soiis, eidom Comeusi Ecclosiae concosso an. 1020 tonibus, tliimen prope GeiiapiHin in Gallo-Biabaulia
meutio exstat. ortum, ord. Cisleiciensis uioiiaslerium
Villarieiise
S Heribertus Culuniensis archiepiscnpus anno
(•2ob) alliiit, rivo Lnvaiiii auctum, in Denie-
exiude Eiira
1021, die It) Martii, ad meliorem vit:<m transiit, ex rain. ac cieniqiie in Scaldiin intliiit.
opposito urbis Coloniensis in nionasterio Tuitiensi (161) Hciste miiuicipiuiu agri Kiensis, hodieque
a se cundito sopiiilus. Vitoe ejus hisUiriani scripsit notum Ileist op dcn benjh
Riiperlus abbas Tiiiliensis, a Siirio editam. (162) Villa Macliiies. Forle Qiioet .Mechelen, villa
(137) Baldricus Leodicensis, episcopiis, fiindatorab- medii sevi scriptonbus, idom qiiod Gallis hodie vil-
butise S. Jacobi, in urbe Leodionsi, annu 1017 vivore '"£/*•
desiit, elc. (163) Antwerf, iii comttatu Gozilonis comitis. iNotet
(138) B.ildricus comes Leudicensis fuit, iit siisiiicur. hic leclor coniitatiim seu ni.ircuni .Viitverpiensem.
Olim plera-que civitates episcupules , ut Cumera- il6i) Elierhardus, anno 10(t6, coustitutiis fuit pri-
censif, Atrebatensis ,
Aiiiliiaiicii>is , ot a!ia' suns mus episcopiis Ecclesi.Te Bamhergensis, fnnd.itip h S.
ciiiiiites lialicienml. lliMwico (',ais.
 S. HENRICI IMPERATORIS 28t
283
A tione ut, si quis Hatisponen. Ecclesia; episcopus, quod
medinm aniracP nostra et interventum dilecti abba-
suum jiige devotumque servi- absit ! idem monasterium destruere vel monachicam
tis no^tri Godehardi,
ad vitam inibi violare praesumpserit, praescriptus man-
tiom inspicienles, monasterio suo Altaha dicto.
usum fratrum Deo ibidem servien- sus iterum ad regales redeat manus si autem iir- ;
servitium et ad
Mundrichinga dicta unam Ecclesiam cum miim et inviolatum prsescriptum monasterium per-
tium, in villa

dotali manso et duabus partibus

deciniationis ad manserit, jam dictus abbas Ronifacius suique siic-

pertinentibus, et in vijla eadem cessores liberam potestatem habeant, exinde, quid-

eandem Ecclesiam
mansum cum mancipiis Frudum et uxore ip- quid eis placueril, faciendi ad eorum utilitatem
alium
sius et iiliis eorum. In Siflinchoven autem tres man- Ecdesia', omni videlicet bominum conlradictione

sos mancipiis in his habitantibus, in Mangol-

cum remota. Et ut hiec nostrae donationis auctorilas sta-
tingen vero superius molendinarium cuni molendino, bilis etinconvulsa ita permaneat, hoc praeceptnm
in "pago Duonagouiie, in comitatu vero Ruotberti inde conscriptiim manii propria corroboravimus et
comitis sitis, cum omnibus appendiciis sive utilita- sigillo nostro insigniri jiissimus.

tibus quae dici nominari possunt, per hanc no-

aiit Signum domni Heinrici reqis invictissimi. {lilono-
stri prascepti paginam concedimus atqiie largimur, p ijramma.)

et de nostro jure ac dominio in eorum jus ac domi- Guntherus eancellarius vice Willigisi archicapel-
nium omnino transfundimus, ea qiiippe ratione ut, lani recognovi.

prasdictus abbas siiique successores una cum fratri- Data XIII Kal. Jiinii, indict. vii, anno Dominicse

bus inibi Deo f.imulantibus de pra;nominato bono et incarnationis 1009, anno vero dorani Henrici regis
ejus utensibilibus dehinc liberam potestatem ad secundi regnantis septimo.
communem usum fratrum, quicquid eis placuerit, Actum Ratisponse feliciter. Amen.
faciendi, omnium hominum contradictione remota.
XL1.\.
Et ut ha-c nostra" donationis aiictoritas stabilis et
permaneat omnitempore, hoc praeceptum
inconviilsa liex Ilcnricus II dunat Ecclesix Damheryensi locum
Lichlowa in payo Nordgov. situm.
inde conscriplum nianu propria roborantes sigilli
(Anno 1009, 2Julii.)
nostri impressione insigniri jussimus.
Signum domni Hcinrid, regis invictissimi. (Mnno- ,Ried, Codex episcop. Ratisb. I, 129.1

ijramma.) In iiomine sanctse et individuse Trinitatis, HeiN-

Guntherus cancellarius vice Willigisi archicapel- Ricrs divina favente clementia rex.
lani recognovi. '

Dominicis non surdum prfebentes auditum prw-

Data vui Idiis Aprilis, indictione anno ab in-
viii, ceptis et deificis obteraperando suasionibus qiien-
carnatione Doniini lOiiii, anno vero domni Heinrici dam nostrce paterna; haereditalis locum Rabenberc
secundi regnantis octavo. dictum in sedem culmen episcopalus proveximus,
et
Actum Reganesburg feliciter. Amen. et romana auctoritate inhonore sanctae Dei geni-
XLVIII. tricis Maria', sanctorumque apostolorum Petri et
Rex Henricus 11 douat monasterio Priil propc Ratis- Pauli stabilivimus et corroboravinius, ut inibi no-
bonam mansum reyalem in lilla Genstall. strum nostrorumqiie parentuni, et Ottonis tercii, „vi-
(Anno 1(1(19, 20 Maii.) delicet imperatoris et antecessoris nostri, celebre
Ried, ubisupra, pag. 128.] nomcn haberetur, et jugis pro omnibus orthodoxis
In nomine sancta; et individuae Trinitalis, Heinri- hostia mactaretiir. Proinde noverit omnium nostro-
cDs divina favente clementia rex. rum tam prfesens setas. quam et futura po-
iideliiim
Si Ecclesianim Dei loca alicujiis doni increniento steritas, qiialiter nos quendam nostrae proprielatis
sublimare studiierinius, nobis nostrique regni statui locum Lihtowa dictum, in pago Nortgowe et in
id proticere minime diftidimus. Qiiapropter omniiim q comitatu Heinrici comitis situm, ad eandeni supra-
Christi fidelium, pra;sentium scilicet ac futurorum, diclam episcopalem sedem. una cum omnibus ejus
noverit juniversitas qualiter nos, divini amoris in- appendiciis sive adhaerentibus, videlicet rebus mo-
stinctu, pro remedio anima; noslra!, ob intervenlum bilibus et immobilibus, ac cfeteris omnibiis, qiue
et petitionem Ronifacii, Prulensis abbatis, sibi suo- scribi aiit appellari possunt quolibet modo, iililita-
que monasterio in bonorem sancti Bartlioloina>i apo- lihus,hac nostra praeceptali pagina, prout lirmius
atque dedicato unum regalcm man-
stoli constriicfo
possumus, donamus atque proprietamus, omiiiiira
sum, qiiem antea Wallrico concessum habuimus, in contradictione remota. Et ut hsec nostrae auctorita-
villa Gcnstall dicta, in pago Tiinagouue, in comi, tis traditio flrma permaneat, hanc
et inconviilsa
tatu Ruperti situm, cum omnibus ejus appendiciis- paginam inde conscriptam sigilli nostri impres-
viis et inviis, ciiltis et incultis, exitibus ct reditibus, sione manu propria roborantes jussimus insigniri.
qiiKisitis sive inquirendis, seu cum omnibus utilita- Siynum domni Heinnci secundi regis inrictissimi.
tibiis qoai qiiolibet modo dici aiit scribi possunt (ilonogramma.^
per hanc nostram regalem paginam concedimus
at- Guntherus cancellarius vice Erchanbaldi archi-
qiie largimiir, et de nostro jure et
dominio in ejus jus cancellarii recognovi.
etdominiiim omninn transfiinfUmtis, ea videlicet anno Domi-
ra- Data VI Non. Julii indictione viu.
285 |)ll'l.(»M\rA KC.CLKSIASTICA. 28H

niciB incarnalionis !()(*•, .inno voro domni lleinrici A LI

regn. ix. Ailiiin llin^elenlicini ffliciler. l'rxi-cplum Hcnrici II rcgis pro nhhatia Classcnsi
Sigillum majcstat. inlus imprcssiim cxstat. sancti Af.oltinaris.
(Aiino 100!), VII Kal. iVIaii.i
L.
S. Jknrici prwceptum pro Ecclcsia Crcmoncnsi. [Annal Camaldul. l, li)0, e\ aiitographo (llasscnsi.)

(Anno 11)0!).) In nomine saiicltc et individum Trinitatis, IlEi.Nni-

[Uglielli. /^i/id.sacni. IV, ;i04.] i;rs divina favcnte clemcntia rex.

In nomine sane,la> el individiia- Tr',nitatis, Hkimu- Si nostrorum lidelluin pctilionilnis aiires nostrce
ciis divina favente misericordia Krancoriiin el l,on- serenitalis accommodaverimiis, promptiores ac devo-
gobardorum rex. tiores eos in nostro obscqiiio fore iiullalcnus tituba-
sacrarnm Dei Ecclesianim
Si mi-seriis et oppres- mus. Omiiium sanct* Dei igilur Ecclesia; nostrorum-
sionibiis studuerimus suhvenire, el nostriP majesta- quelideliiim, |)i;esenlium scilicet ac futurorum, no-
tis siiblevameii l.ibor.iverimiis, impeiidere, procul virit siilleilia, lii>iiiim presbylerum et monncliuin
dnbio regni nostri statum stablliri, et a-ternie remu- atqne alibalem Raveiinatem monasterii saniti Apul-
nerationis priemium nobis rependi non amliigimus. linaris, quod asserunl fundatiim dudum in civil ilo

Quapropter notiim sitomnibus no,'tris fidelibus, tam cognominata Classis, nostrumque devotissimum li-
prtesentibus quam fisturis, quod vir venerabilis delem, nostram in omnibus cxorasse celsitudincm,
I.,8ndiilpliU3 S. (".remonensis Ecclesia; episcopus, et qoateiiuspro Dei amore, anima^qiie noslr;e perpttn.i
per omnia noster tidelissimus, mode?ti;p nostra? re- salute, corroboraremus atque tirmaremiis el ex no-

tnlit quod quaedam abbatia suo episcopatui subdi- stra benignissima largitione cunderemus et delibe-

ta, et in honore S. Laurentii dedicata, et jiixta raremus in perpetuum contirmandam per haec no^tri
civitatem suara sita, a quodam abbate Lamperto prajcepti atque pragmalici scripti iuviolabilem pagi-
nomine diminueretur in beneticium dando, et malas nam omnes res et possessiones quascunqne pra"f.ita

inscripliones faciendo, et hac occasione victualia Ecclesia pr;elibati monaslerii qnibiiscunciue cautio-
fratrum subtrahebantur, et sic orationes et elee- nibus vel deliberationibus visum est possidcre in
ni.wyu», quse pro anima illius qni eam constru.xit, integrum, (^.iijns sacris petitionibus justisque deside-
il pro animabus omnium Christianorum, fieri debe- riisdevote et libenter annuentes et assensiim pr;r-
liant, diminui videbantnr. Cujns rei causa, dolore bentes corroboramus alque contirmamus, et ex nostro
riiniis tacti intrinsecus, quid inde tieret cogitare jure etdominioin ejus jus et dominium Iransfundi-
ro-pinuis. Divina namque gralia inspirante, et dile- C mus, videUcet quffcuuque conjacent munasterii tam
clissima; conjngis nostrse Chnniciinda- consilio sa- in monarchi:\ qiiamqiie per singiila locu nostri regni.
liilierrimo interveniente, nostra^ regalis auctoritatis In comitatn Konensi et Pensauriaui seu Ariminensi,
lM;eceptum, quod inviolabile perpetualiter teneatur, villam qua- dicitnr Salacum siiis appendiciis in in-
lieripercepimus. ea videlicet rationent, tam proesens tegrum, et titiilum Ecclesice ipsius monasterii in la-

abbas qiiam futuri nullam polestatem deinceps tere parietis situm in honore sancta? Kelicnlte, el

habeant de rebus ad prtedictam Abbatiam pertinen- sanctornm martynim M.irci et Marcelliani, et Eccle-
tiliusdiminuere, neque in beneticium dando, nec siam sanctffi Maria; Dei genitricis in prajdicta villa
eommutationes, seu precarias, atque libellarias et cortecella Salse, et ecclesiam sancti Martini, qua;
faciendo sine licentia prresentis episcopi, et succes- nominatur Aqualonga. Hsec omnia iu inlegrum cum
siinim ejus, qui pro tempore fnerint. Si qiiis vero omnihus suis]pertinentiis et cohaerentiis atque sub-
alihas coutra lianc nostram anctoritatem et pra»- jacenliis cni prsetaxatse Salae cohaTentes undique
ceptionem deinceps facere pra^sunipserit, scripta et sunt, a primo latere tluvius, qni dicitur Pisciatellus,

investitura quae fecerit, irrita et vacua et sine secundo lateri Vedrita et Paveriar.us, tertio lateri

robore permaneant, et abbas proprio lionore et limes, qiii percurrens a Paveriano

dicitur Arzer,
disnitate privetur, et illi qni investituram aut ali- usque in stratellam. et rivns qui vocatur de Kabrica
quid scriptum suscipere prwsumpserint, sciant se desinens et derivans usqne in mare, et [ipsum littus
compositiiros auri optimi libras ceiitiim, niedietatein maris quantuliimcunque mibi pertinere videlur in
camera^ nostrae, et medietatem abbatiaj, cuidam- intcnim. ("^oiicedimus etiam Salam novam in inte-

nnm et diminutionem inferre tentavit. Qnod ul grnm cum omnibus appendiciis suis, et quidqiiid re-
verius credatur, diligentiusque ab omnilius obser- gale est in Castaucto et Bulgaria et Branchisi. Ile-

vetiir,manii propria roborantes sigilli nostri impres- rum concedimus ut liceat sibi, in civitate facere,

sione jnssimus insigniri. quai dicitnr Phono, poslerulam in publico miiro in

>>iynum. domini Henrici
. . gloriosissi^ni ct invi- loco illo ubi prcpriam terram infra et extra ha-
ctissimi regis. beant, et juxta murum qni vocatur Dapenna. eccle-
Egilbertus cancellarius ad vicem Wilibisi episcopi siam a?diticare. Concedimus etiam pra^cipientesque
et archicancellarii recognovi. staluinus ut nullus dux aut archiepiscopus, marchio,
Datum Id. Octob., anno ab incarnatione Do-
VII comes, vicecomes, sculdasius, gastaldio, aut aliquis
mini anno vero Henrici I regis vir.
I(.109, publicus exactor in aliquibus prnediis et possessioni-
Actum Maideburgh feliciter. Amen. bus per quffcunque nostri regni loca conjacentibus
 S. IIENRICI IMPEKATORIS 288
287
it
et residentibus aat hominibus supra sedeatibus vel A s-riplum manu propria roborantes sigilli nostri im-
theluneum, aut aliquam publicam pressione insigniri jussimus.
iuhabitanlibus
Data octavo Idus Aprilis, indict. vu, anno ab in-
functionem per alicujus tituli districtionem audeat
carnatione Domini 1009, anno vero domini lleiunci
exigere vel ex.juirere, nec aliquam iuvasionem,
vel

diminuratioueui, aut temerariam pra;sumptiuuem secundi reguaulis viu. Actum Regenspurg. Amen.
quoquumudu agere vel inferre pr*sumeudo perten- LIII.

ubique iu- S. Uenrici privilcgium pro eodem.

tet. Siquis igitur hanc nuslra- semper el

viulauda; cautionis, deUoitiouis, deliberationis, et (Anno eodem.)

conces^ionis, el volunlaria; distributionis paginam, [Ludewig, ubi supra.\
quud ab^ii '.
quoquomodo temerario ausu infriugere In nomine sanctse et iudividua; Trinitalis, Hei.n-

conatus fuerit, corapositurum centum iibras

sciat se Ricus divina favente clementia res.

auriautmille[dr«eulil, medietaleuicamera^nustrre, et Si quid nos Ecclesias Dei, vel in eisderu servientes,

medietatem pra?libalo muuasterio sancli Apolliuaris. de nostris dilare studuerimus, prucul dubio immai-
Quod utu.elius ciedatur, diligentiusque ab uuinibus cescibile prteir.ium in futuro capessere credimus.

observetur, mauu propria piiesentem pagiuain robo- Qua de re cunctis lidelibus nostris, prtesentibus sci-
^
rantes nostri sigilli iuipressione iuferius iusigniri licet et futuris, notum esse voluiuus qualiter nos,

jussimus. aeternsevitae desiderio inflammati, tara pro remedio

Siijnum domiii Htinrici regis invictissimi. anima? noslrie quam parentum nostrorum, nec non
Eberhardus cancellarius vice Willigisi archicapei- et iuterveiitu dileclas (uxoris) contectalis nostra-

lani recuguovi. Chunigunda», et pro dilectissiiui Altahensis abbatis

Data vii Ivalendas Maii, indictione septima, anno Godehardi gratissiiuo obsequio, eidem Ecclesite

Dominicse incarnationis raillesimo nono, anno vero cui ipse praiesse videtur, iu usum monachorum
domni Heinrici secundi regnantis vii. inibi Deo famulantium, in comitatu Thieinonis prje-
Actum INiven.... leliciter. Amen. sidis, prope monasterium, iu villa Helnigerimperk
LII. dicta, mercatum habenti; telonium tam viantiuni

S. Henrici privilegium Gudthanlo abbati concesmm' quam navigantiuiu exigeudi jus perpetuum per hoc
(Anno 1009.) regale praceptura contuliraus atque concessiraus.
[Ludewig, Script. rer. Gcrm., 333-34. Quod qua persona eidein loco abstulerit, in futuro
si

In nomine sauctae et individuae Triuitatis, Hei.n- judicio examinanda erit. Et ut hac nostrae traditio-
RICL'S diviua favenle clementia rex. nis auctoritas stabilis et iiicunvulsa permaueat,
Si Ecclesias Dei alicujus doni incremento ditare mauu propria eam roboraules sigillari nostra i.na-
vel sublimare sludueriiuus, nubis id profuturum gine jussimus.
esse minime Quapropter noverit om-
duljitamu-;. Data VII Idus Junii, indictione vii, anno Dominicae
nium nuslrorumque industria qua-
Christi lidelium incaruationis 1009, anuo vero douiiui Heiurici regis
liter, ob remedium anima; noslrae et interventum secundi regnautis viii.

dilecti abbatis nostri Godehardi, suum juge devo- Actuni Merseburg feliciter. Amen.
tumque servitium inspicientes, monasterio suo, LIV.
Altdha dicto, ad servitiuiii et ad usum fratrum Deo Ecclesise Nortkwald, « silx in ercmo, > mulla prxdia
ibidem famuldutium, in villa Muudrichiuga dicta coiifirt.

uuam ecclesiam, cum dolali nianso et duabus par- (Anno 1009.)

tibus decimationis ad eamdem ecclesiam pertiuen- [Ludewig, ubi supra, p. 331-32.]
tibus, et iu villa eadeni alium niansum, cum uiau- In noraine sauctae et individua; Trinitatis, Hei^-
cipiisKruuduui et uxore ipsius et liliis eoiuiii;in uicrsdivina favcute gratia rex.
SiUeuchuven autem tre.s uiausos cum mancipiis in [)
Planlationiscujusque surculus trunco viridi iuiputa-
his halMlaiitibus; iu Mangoltiugeu vero superiiis tus, quanto sa^pius aquis circumfusis irrigatur, tanlo
molendinariura cum moleudiuo, in pago Woiiaul- citius, cresceptibus [ramisj in orbem erigitur. Eccle-
gowe, iu comilatu vero Kuulberli comitis sitis, cum sias igitur comparationi eidem nos reconipen-
Dei
omnibus appenditiis sive utilitatibus qucB dici aut santes, iibicunque locorum noviter plantatas, si bonis
nominari possunt, per hanc nostri priecepti paginam iiostris aliquauto benignius adhibitis sublevamus,
cuncedimiis atque laigimur. Et de nuslro jure ae tanto eas cilius in divina laiide felieiter excrescere,
dominio in eorumjusac duminium omnium trans- tautoque nos lirmius imperii nostri culmen stabilire
fundimus, ea quijipe ralioue, ut, praidictus abbas iideliter cuulidiinus.
suique successores, una cum fratribus inibi Deo fa- Quapropter omnium Dei nostrique lidelium uni-
mulautibus, de pra^uominato bonoejusqueutensilibus versitati notum volumus qualiler nos, ob interven-
dehinc liberam habeaut poteslatem, ad communeni tum ac petitionem dilectae conjiigis nostra; Chuni-
usum IVatrum, quidquid eis libuerit faciendi, om- guiidae iraperatricis augusla", et Brunonis Aiigustensis
niuiii houiiuiau cuntradicliune remota. Et ut hiec Ecclesia; pra^sulis, et CKleroriim lideliiim nostrorum,
aucturilas uostrai dunatiouis stabilis et incouvulsa Eberhardi Ratisponensis, BenLonis Pataviensis epi-
pi-iMianeat ouiui tcmpore, liuc pra-ceptuui inde cou- scopnrum, ad Ecclesiara sitam in eremo, quse voca-
280 inPI.OMATA ECrLESIASTICA. '200

tur NoiiwMld, a (liiiilliciin iiidii.icIk), ct inilii iiri- A noslra", ac senioris iioslri, vidclicet Otloiiis impc-
miliis ci-i'mclic.iiii vitaiii (iiicciilp, con^lriiclani, iu raloris, dilcclircpic cdnjiigis noslra- Oliiiiiigiindip
lionore victoriosissimre crncis sancliT^iine Itci pcni- rc;,'in!P, scu parcnliiin nostrorum. nec non et pro
tricis Mariip, ner. non B. Joaiinis n.iptisla-, in iisiim rci;ni nostri, slatii monasterio llatisponensi, qiiod
fratnim ibi Deo sub reftiila S B'ncdicli sorvicii- ibi vocatiir Obereninunester, in linnore sancljc Dei
tium; qiiidquid habuiinus, a fonto aquai qiiae voca- Genitricis sempcrqiie Virginis Mariie dcdicato, ipsa
tur I.eiplliiisa, iisque ad locnm qiii vocatiir Swar- dic qua illud, per nos a fiindamento perfeclum, in
tnwincliill, cl inJc iisqun ad niontem qiii vocaliir pric-enlia nnslri xv Kal. Maii consecrari fecimiis,
Ekkiriscliliiicli, et ita nsqiie nd aqnain qiia' vocalnr quaiidam nostri juris curtem nomine Salalit in
ForclicnliHcli, et indo ad Holcrenliorcli, usqiie dum comitalu Uiiotperti comitis, in pago Duonoi ligowe
venias Plecentenstein, et inde ad Graclienbach, ct ciim omnilius suis pertinentiis seii appendiciis, vil-
sic ad fonlem ipsius aqiia', per aqiiam qua>
et ita lis, vicis, ciiin familiis iitriiisqiie sexus arcis, sedi-
dicitiir Flinsbach, et hinc, nt snblerminaliim est, liciis, cainpis pratis, pascuis, silvis, venationilnis,
ad llnnien Rcsin, el per dcsccnsum Ue<;iii lliiminis aquis aquaruiTivo deciirsibiis, piscationilius, molcn-
nsqnc in villani illain Pilicracb, qnw diiariim Pibe- dinis, e.xilibiis ct redilibiis, viis ct inviis, qiu-psitis

rach media intcrlluit, et sic sursuin per eannlcm

'•
sive inqiiirendis, cum omnibiis qiia^ qiiolibet niodo
Piberach, iisiiie ad locum qui est iii monte Ilana- dici aiit noininari possiint iililitatiliiis, per lianc
wich, et inde per deciirsuni aquee qiia; vocatur nostram regalem paginam eidcm monasterio ad
Sebach, et sic inde. ul modo tenninatum est, usque usum et stipendia sanclimouialiiim inibi Dco famii-
ad jociim ubi Kelbirbach cadit in album Hegin, us- lantium integre conccssimiis at<nie Iradidimus, et
que in Atl.illresbach, ct inde ad niagnum lapidem de noslro jurc ac dominio in ejus jus et doininium
qui ex orientali plaga prope slratam jacet qua» Ba- omnino transfundiinus, ea quippe ratione ut abba-
variara tr ndit, et sic per stratam usque ad nigrum tissa Wicpiirg, qua; nunc prffifato monasterio
Regin, et sursum per eumdem lliivium, ad locum prseesse videtur, eique succedentes abbatissre de
nbi interlluit aqiia Fladinz, et inde ad fontem ejus- eadem proprietate, ad usum tanien monasterii et

dem aqua», et ila usqne ad Nauffinna, cum omnibus sanctimonialium ibidem Deo servientium, dehinc
utensilibus, cum areis. apdiliciis, agris, terris, cultis liberam habeant pntestatem, qiiicqiiid eis placuerit
et incullis, pralis, pascuis, sylvis, venationibus, faciendi, omnium liominiim contradictione sive in-

aqiiis, aqiiarumve decursibus, piscationibiis, molis. quietiidine remota. Et ut hsc noslra; donationis seu
molendinis, viis et inviis, exitibus et reditibus, q contirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa oinni
qiiaesitis et inquirendis, sen cum omni utililale permaneat tempore, hoc proeceptura inde conscri-
quae ullo raodo inde provenire poterif, per hoc no- ptiim raanu propria corroborantes atqiie conlir-
ftrum prfficeptum, in proprium donavimus atque mantes, sigilli nostri impressione insigniri jus-
conlirmavimus, ea videlicet ratione ut nemo ulte- simus.
rius,absque ejiisdera cellae provisoris suorumqne Sigillum domni Henrici regis invictissimi. [Mono-
successorum licentia, potestatem habeat novalia gramma.)
faciendi, piscandi, aut nullo ingenio feras decipiendi, Guntherius cancellarius vicc Willigisi arcbica-
aut quamlibet potestatem,infrapraecriptumtei-minum pellani notavi.
exercendi. Et ut ha?c donationis nostrff' auctoritas Data XV Kal. indict. viii, anno Doininica^
Maii,
stabilis atqiie inconvulsa omni permaneat ipvo, hanc nativitatis 1010,anno vero domni secundi Henrici
chartam, inde conscriptam, subtusque manu propria regnanti VIII, Actum Regenesburg feliciter. Amen.
roboratam, sigilli nostri [jussimus] impressione insi- SigiUum majest. intus impressum magna ex parte
gniri. fractum.
Data VII Idiis Junii, indict. vii, anno Domini lOOO, LVI.
anno vero domini Henrici secundi vii. Uenricus U rex prxdium Tliarisca Ecclesix
Actum Merseburg iu Dei nomine feliciter. Bambergensi dunat.
LV. (Anno lOIO, I Junii.)
Rex Henricus U donat jvvtlimoni Oficrmwutcr pcr [Ussermann, Germania sacra III, Preiwes p. Ifl.l
ipsum a fundamcnto pcrfccto ct >n prsescntin sua 17
In nomine sancta». et individua; Trinitatis, IIei.n-
Apr. r.onsccrato quamdam sui juris curtcm SaUich.
R!CL"s divina ordinante providentia rex.
(Anno 1010. April. 17.)
[Ried, Cod. episcvp. Hatisb. I, 130.] Notum sit oranibns Christi lidelibus, prKsentibus
In nomine sanctfe et individuse Trinitatis, Hein- scilicet ac futuris, quia, postquam nos, divina inspi-

Riris divina favente clementia rex. rante gratia et Romana auctorantepotentia oninium-
Si Ecclesiarum L'ei loca alicujus doni incremento qiie nostri tidclium in racdium consulente concordi
suhlimare vel meliorare studuerimus, nobis nostri- sententia, nostra" proprietati, locum Bavenberc di-
que regni statui id prolicere minirae diflidimus. ctum in sedem et cultum episcopatus proveximus,
Quapropter omnium Christi fidelium, proesentium consensu et pctitione nobis dileclissimae conjugis Cu-
scilicet ac futurorum, agno?cat industria qualiter nigunda; videlicet regina; quodnam praedium, quod a
no5, divini amoris instinctu, pro rcmeJio anima> modcrnis Tarcis.i, ab antiquioribus yero Sinthe-
 S. IIENRICI I.\IPER.\TORIS 292
291
et iu comi- A aqiiilonem terminantur, per lianc noslrara i^ra^cepit
rishusiin est nuncu patum,in pago Volcfelt
supradiclam paginam concedimus atque largiraur, cum oranibu~,
talu Tietmari comitis situm, ad eandem
Bavenberc cum oranibus eorum appendiciis ad eosdem pertinentiis, areis, a",diliciis.
episcopalem sedem
viUis, vicis, ecelesiis, ca- tiTris cuUis et incultis, pratis, pascuis, aquarumve
appertinentiis, videlicet
pellis, serviset ancillis, areis,
a-diliciis, terris cultis

exitibus et reditibus, qua-si-

decursibus, raolendinis, piscatiouibus, venationibus,
sylvis extirpatis, vel adhuc extirpandis, seu cum
*
ct incultis, viis, inviis,
silvis, saginis, venationibus, omnibus, qua^ nominari possunt, utensili-
dici aut
tis vel inquirendis,
raolis, molendinis, rebns mo- bus, et de ac dominio in ejus jus ac
nostro jure
aquis, piscatiouibus,
bilibus et immobilibus ac ca>teris omnibus, qua rite dominium omnino transfundimus. Et quippe ratione
ut praediclus ]abbas suique successores exiude libe-
scribi aut appellari possunt quolibet raodo,
utilita-

tibus bacnostra; auctoritatisprajceptali pagina

prout ram habeant potestatem tenendi, coramutandi vel
firmius possumus. donamus, atque omnium contra- quidquid eis in usnm prasdictorum fratrum agere
Et ut hfec nostra; donationis auctoritas,
dictione remola proprietamus, pra-cipientes ut in libuerit.

Deo dilectus nobis sa^pe dictse sedis Eberhardus omnium hominum contradictione remota, stabilis et

pri mus episcopus liberam dehinc habeat potestatem lirma constet, hanc chartam ex nostra jussione

suique successores, idem supradictura proedium cuin conscriptam ac signatam, propria manu subtus

omnibus suis appendiciis tenerldi, possidendi, seu lirraavimus.

quidquidsibi libeat modis omnibus in usum episco- Dala vii Kalend. Julii, indict. ix, anno Dominica>
incarnationis lOll, anno vero domini Heinrici se-
patus inde faciendi. Si quis igitur, quod absit hujus !

nostrifi douationis muniiicentiam destruere seu vio- cundi regnantis x. Actm Regenspurg.
lare pra-sumit, in dic judicii coram oculis Dei tor- LVIK.
raenlo inextinguibili luat. Quod ne fiat, sed ha?c S. Henrici imp. diploma datum pro monasterio
nostra traditio perpetualiter inviolabilis permanet, Tegernseensi.\

hanc chartam inde conscriptam nianu propria roho- (Anno lOH.i

rantes sigilli nostri impressione insigniri jussimus. [Pez, Cod. diplom. hist. epist., ex bibl. Tegerns.^

Signum domini sccundi Jleinrici regis invictissimi. In nomine sanctae et individua» Trinitatis, Hkn-
Guntherius cancellarius vice WilJigisi archicap- Ricis Divina favente clementia rex.
pellani (Hi.i) notavi. Cunctis nostris fidelibus notum esse volumus,
Data Kl. .lunii indiclione vni, anno Dominicai in- atque futuris, qualiter nos, ob
pr»sentibus scilicet

rarnationis millesimo .\, anno vero domni secundi C aniraK noslra? nostrorumque parentum remediuni.
lleinrici regnantis viii. eeternseque vitK desiderium, interventu quoque di-
Actum Mogontia; feliciler. Amen, lecti nostri Godehardi, abbatis Altachensis praedia
LVII. qucBdam cujusdam arlificis Perengarii, quffi ad
S. Iknrici privilegium pro ecclcsia Altahensi. monasterium S. Quirini M. ad Tegernsee pertine-
(Auno 1011.) bant, eo quod idem servus ejusdem esset Eccle-
[Ludewig, Scrip. rer. Germ., I, 33:>-.3fi.| sioe, ab Imperatore Ottone, nostro antecessore
In noniine sanctiE et individuffi Trinitatis, Hein- in Francia et ia Turingia sibi concessa in no-
BiCDs divina favente clementia rex. strum jus cambiendo recipimus cconlra vero ultra :

Si quid nos Ecclesias Dei, vel in eisdem servien- lluvium Ainzim in comitatu Henrici marchionis in
les, de noslris ditare studuerimus, procul dubio opponuno loco juxta pra>dium ejusdera Ecclesia\
iuimarcessibile prBemium in futuro capessere credi- Creberbach diclum, in meridiana plaga interjacentis
raus. Qua dc re cunctis tidelibus nostris, prsesenti- stratae publica?, quai Hochenstrassa vulgo nuncupa-
bus scilicet atque futuris, notum esse volumus qua- tur, partem silva?, Enisiwalt dictaj, hobas regales
liter nos, SRlernai vila? desiderio inflammati, tam sexaginta ad supradictum coenobium Tegernsee in
pro remedio animae nostra; quam parentum nostro- usum monachorum inibi Deo famulantium, per
ruin, nec non ct interventu dilecta? contectalis no- hanc nostri proecepti paginam concedimus, et de
stra». Chuiiegundo\ et pro dilecti Altahensis Gode- nostrojure in jusac dominium eorum, cnm omnibiis
hardi gratissiuio obseqiiio, eidem Ecclesia? cui ipse utcnsilibus qua; ibi inveniri vel aptari possunt,
praeesse videlur, in usum raonachorum Deo"inibi prorsus transfundimus, et si ibi in integrum inventa'
famulantium, in marcha et comitatu Heinrici mar- non fuerint, in proximo loco nostro suppleantur, eo
chionis, decem rcgales mansos, inter hos terminos videlicet tenore ut illius loci abbates exinde libe-
suos, iteui inorienlali plaga de illo vallo el duabus ram habeant potestatem eorundem niona-
in usuni
arburibus, vulgo Felevun dictis, suIjIus villam Ab- chorum, (luicquid eis inde faciendi placuerit, om-
balorf dictam, usque tluvium Dauubii, et inde rur- nium honiinum contradictione remota.
sum in latitudine usque in occidentalem plagam, Et ut hEBc nostrae donationis auctorilas flrma el
ad terminum ministerii Sigimarcs Weride, in longi- slabilis hanc chartam ex nostra jussione
constet,
tudine vero, de Danubio usque ad Wagreim ad scriptametsignatam manu propriafirmavimus.

;
lu:.: Non ergo jam 23 Febr. hoc anno mortuus eral, ul quidam volunt.
 2!)3 DIPLOMATA ECCLESIASTICA. 2«t
(iuiitlii-iiiis canrpllariiis vict! Kirliamlialdi arclii- A iiiln veiitii, ,it(|tie Mcginwerc 5ancl;i' PodrehrDiiiicnsis
capellaiii rccoguovi. Kcclesiu' veuerahilis episcopi rogalu, sibi sanctxque
Data .\iv Kal. .lulii, indiit. anno
i\, DomiiiiciE suiR Ecclesiu' a Karolo magno imperatore olim fun-
incarnationis 101 1, aiiiio vero dnmini IliMirici II datiT, nostris vero lemporilms incendiiim passu', in
regnantis.t. Acliim Randesbiiia'. lioiiuro ('niiii sanctip Uei geiiitricis sempcrquc^ vir-
LI.X. Kiiiis Miiri.T ot sancli Kiliaiii martiris l,il)(iriii|U(;

S. Ilcnrici diplomn per quod intiiiriim lu^iDitntiim iii coiilessoris dcdicatip, comitatiim quem llaliold conies
pnr/o LobriPirjnuvc rcliqiiis Ecctesix W'i<rmiitiinsis diim vixit lenuit, situm scilicet iu loeis Havorga,
ditioniOus adjicit.
I.imga, Thiatmalli Aga, Patherga, Treveresga, Lan-
(Aiino lOII.)
[Schannat, ('//i.sciipti^HS Iformat., ganeka, liriiesfeld, SilhiUi, Matfeld, Nihterga, Sinat-
II, p. 38.]
In nomiup sancta' et individuse Trinitatis, llein-
feld, nallevan propc Spriada, l.amhiki, Litssion.

ricus divina ordinante providentia rc.x.

Senardeshiisiin, ciira omni legilitalc! in pro[irium
Gmnium itaque sanctie Dei
concedimus atqiielargimur per hanc nostraniregaleni
Ecclesise utriusque
sexiis lidelium suh regni nostri ditione degentium,
pnginam, eo videlicet ralionis tenore iit pra-fatus
nosse volnmiis solertiam qualiter Burcliardiis, ve- „ episcopus Meginwerc suique successores prjescripta'
ecelesiu! pru!sidentes dehinc liberam haheant po-
nerahilis episcopiis saucta" ccelesia' \\ Drmatiousis,
omnibus testatem, de eodem comitatu ejusque ulililalilms
nobis in lidelissimus, dominationem no-
qiiid(iuid eis placuerit faciendi, ad eorum tamen
'
stram adiens rogavit ut lidelitatis variique laboris
semper pro nostra dilectioue impensi recordarc- utilitatcm ecclesia:, omni videlicet inquietudine
naur. (Iiijus vero netitioni uos assensum pra^beutes, remota. Et ut hffic nostra» traditionis seii conlirma-
lideique sibi promissa' memoriam teueutes, inter- omni haheantur
tionis auctorita.s stabilis et inconvulsa

ventu scilicet ac petitione dilecl;i' conjugis nostra>

tempore, hoc praeceptum inde conscnptum manu
Cunigunda; regina;, comitatiim in pago Lobeden- propria lirmare curavimus, et sigillo nostro insigniri

gouve sitiim, cum omuibus sibi pertinentibus, per jussimus.

hanc nostram regalem paginam cessimus, et de Signum domni Heinrici (L. M.) regis invictissimi.
nostro jure ac dominio in 511.-0 ditionis mauuni Irans- Guntherius cancellarius ad vicem Erkamhaldi
archicapellani recognovi.
misimus, eo videlicel ralionis tenore ut jam dictus
episcopus de prwdicto comitatu et ejus utilitatibus
Datum IV Idus April., indictione ix, anno Do-
minica:' incariiationis millesimo .Xl"". Anno vero
dehinc habeat potestatem frueudi, habeudi, vel domni seciindi llenrici regnantis i\.
P
quidquid sibi placuerit faciendi, omnium hominum Actum Tribiiraregia villa feliciter. .\meu.
contradictioue remota. Qiiod ut verius credatur, LXI.
diligeutiusque oliservetur ab omnibus, propriis Traditio Heinrici rerjis.

nianihus rohoranles, sigillo nostro insiguiri jus (Anno 1012).

[Dronke, Cod. Diphm. Fuld. p. 343.]
simus.
In nomine saactie et individua; Trinitalis, He.n-
Signwn domini Heinrici regis invictissimi.
RicLs divina favente clementia Roraanorum rex.
Guutherus cancellarius, ad vicem brkambaldi ar-
Coustat nos diviua disponente gratia caeteris
chicapellani, uotavi.
supereminere mortalibus, ideoque convenit ut, cujus
Data VII Idus Maii, indictviii, auno Dominicai
praicellimus munere, ejus voluntati parere in omnibus
incarnat. millesirao XI, auno vero domni secundi
studcamiis ; omnibus Chrislianae lidei culto-
idcoqiie
Heinrici x.
ribus nostrisque tam pr^Esentibus quam
tidelibus.
Actura Bavenberc feliciter. .\men.
fuluris, cupimus esse notum (('.laliter vencrabilis
LX.
abba Brauthoh de monasterio sancti Bonefacii quod
S Ilenrici privilegium pro Ecclesin Paderbornensi.
(Auno 1011.) Fultha vocatur uua cum monachis suis supplicavit
[Codex diplomaticus Ilist Westph., p. Gl.] celsitudiue nostrse ut homines Roraano quondaiu

C. la nomine sauctae et individua! Trinitatis, imperio attincntes, qui super ti^rras monasterii eo-
Hki.nricus divina ordiuaute providentia rex. rum ciimmaneut, quos olim diva? raemoria! domuus
Divinae pietatis clemeutia, quae nos ad culmen Lodewicus re.'i itemque dominiis Ottlio imperator,
regiai majestatis perduxit, ad hoc voluit reguare ut hujus nomiuis primus, coutulerunt et contirmave-
ecclesiarum ordiui firraando atqiie corrohorando runt scholasticis monasterii Fuldensis et eorum siic-
subveuiamus ; his autem maxime locis, qua? ab an- cessoribus pro pueris nutrieudis et disciplinis scho-
tecessoribus uostris regibus iraperatoribus fuudata, lasticis imbuendis ad cultum divinum iiberius aug-

sedjam peccatis exigenlibus pene videbantur au- meutaudum : nos quoque ipsis ac mouasterio eorum
nullata. omniura tidelium nostrorum
Quapropter tradere el contirmare auctoritate regia dignaremur
praesentium scilicet ac futurorum industri^ notum una cum provincia Saruwe dicta et quadam villa

esse volumus qualiter, nos divini amoris inslinctu, sita inThiiriugia Holzhus nuncupata, quaeeis quidam
pro remedio anirafe nostrae seu parentum nostrorura, comes de Boemenia nomine Tbacholf in testamento

nec non et terlii Ottonis bonae memoria impera- contulit, aput ipsos eligens sepulturam : insuper alia

loris, dilectspque coD.jogis nostra» Cunigundae regina? bona quie eis uostri antecessores imperalores reges
20n S. nENRICI IMPERATORIS 29(1

Romaniim imperiiim A cum bnnno et cum suis omnihus perlinentiis, per

nrincipes ac alii lideles infra
divinum igitur ob lanc nostram regalem pawinam in proprium conce-
devotionis intuitu optiilerunt. Nos
omnia bona dimus atqiie larginnir. et de nostro jure ac dominio
amorem ct ipsius sancti loci reverentiam
abbatiis, comiciis in ejus jus et dominiuni omnino transfundimus, ea
tam mobilia quam immobiliacum
bannis, districti- scilieet ratione ut priBdictus ahbas Brantho suique
centis, judiciis. thfloneis monelis,
quihuscunque, qna» successores de prspdicta foresti et ejus pertinentiis
bus, wiltbannis. jurifdicionibus
possidet infra regnum liberam dehinc potestatem habeant qiiicqiiid sihi
idem Fullhense monasterium
nobisdalum, vel qure in futurum adipisci inde placuerit faciendi, ad iisum tamen ecclesife,
divinitiis
poterit Domino concedente, una ciim horainibus im- omniuni hominum contradictione remota. Et ut htec
auctorilas slahilis inconvulsa
antedictis et cum omnihus super terras ipsorum noslra! tradilionis et
perii
residentibus, qui pro condicione sua ad liscum re- per futura permaneat tempora, hoc pra-ceplum inde
piuni censum solvere deherent, nec non et pro-dicti
conscriptum inanu propria corroborantes sigillo
nostro insigniri jiissimiis.
ThachoHi comilis testamentum ipsi ahbati Branthoo
ejiisque successoribiis et mouasterio Fullbensi per
Siijntim domni Heinrici (Mj regis invictissimi.

Los apices serenitatis nostrre tradimiis et auclorilate Giintherius cancellarius vice Erthambaldi archi
regia in peipetuum confirmamus. Pia>terea distri- capellani recognovi. (S)

ctissime prohibemiis ne missi nostri vel hallivi im- Data IV Kal. Janiiarii, indictione .x, anno Donii-
perii aliquid tollant, rapiant vel invadant de sup- nica? incarnationis millesimo XIII. Anno vero domni
pellectili aut rehus abhatum decedentium, sed suc- secundi Heinrici regnantis xi.

cessori omnia reserventur nec pro investitiira, qu;e

: ,\cliini Polida feliciter. Amen.
per sceptrum regiiim lieri dehet, ah abbate de novo LXIII.

creato aliquid expetatur omnia pro lihertate

; sed sic Tradilio Hcinrici II rryis de Lupence marcn.
ejusdem sancli loci taliter ordinentiir utibidemcul- (Anno tfil2? 30 dec.)

tus Domini perpetuo stare possit. Et ne quisquam [Dronke. iibi supra.]

hominum futuris temporihus contra hanc nostram In nomine sancta? et individuae Trinitatis, Hei.n-

traditionem seu conlirmationeni venire aiideat, hos liicLs, divina favente clementia Romanoriim im-
apices inde conscriptos nianii propria roborantes perator augiistus, omnihus fidelibus nostris pra>-

sigillo noslro feciniiis insigniri. sentibus scilicet et futuris gratiam et salulem in

Siijnum domni Ilcinrici (M) regis invictissimi. Chrifto.

Erkanbaldus archicapellanus recognovi. C Notum esse volumus omnium catholicae fidei me-
Data xvii Kal. Janiiar. indiclione xi, anno vero morise qiialiter, interventu ac pelicione Chunigundtf'
domni millesimo anno domni Ileinrici
XII. Ilein se- imperatricis augustw nostrae dilecl^E conjugis, per
ciindi regnanlis Actum Fullha monasterio in
,\i. iio- hanc nostri imperialis prajcepli paginam concedimus
mine Domini feliciter. Amen. sanctffi Fuldensi eccIesiK el domno Bopponi abbati

LXII. ejusque successorihus in perpetiium bannum nostrum

Trndilio Ueinrici rcgis de foresti lundercnlwrt. siiper diversi generis feras inter lines et terminos
(1012, 2!) decemb.) Lupencemarcha qnaquaversum eadem Lupencemar-
[Dronke, uhi su\ira.] cha extenditur, cx conscnsii et voluntate Erkenhaldi
In nomine sancta; et individua>. Trinilntis, IIein- Mogonlinensis archiepiscopi necnon et Arnoldi ab-
Ricrs divina favente clcmcnlia re.v. batis Ilerfeldensi": et \VilU'helmi comitis et fratris

Si ecclesiarum Dei loca aliciijus doni incremento ejus Bopponis. Sigimari quoque advocati et omniiim
suhlimare vel meliorare stiidiierimus, nohis nostri- circa habitantium qui ibi jiixta praedia habere no-
qiie regni statiii id proficere minime duhitamiis. scuntur, eo vicelicet tenore quatenus eadem prae-
Qiiapropler omnium fidelium nostroriim, prai^sen- nominata, sancta scilicet Fuldensis ecclesia, noster-
tiiim scilicet ac futuroniin, industrise notum esse que lidelis Boppo ejiisdem ecclesiae venerahilis ahbas,
vcihimus qualiter nos divini amoris instinclii, inter- omnesqiie qiii in piresenli Fuldensi ecclesia sihi pro
vcntu quoqiie ac peticione Brantlinj' ahhalis, qiian- futuris temporibus successuri sunt, infra praefalos
dam juris nostri regni forestim infra istos fines fines forestandos hac nostra imperiali traditione ta-
adjacentem hisque terminis prcecinctam de Biberalio : lem pacem et securitalem amodo et deiuceps de cae-
scilicet usque ad Wolfeshart, ac inde recte transciir- teris comprovincialibus et circum sedentibus ohti-
reiido Rodenmannun et Byochineherge usque ad neant, qualem hrcc eadem ca>teraeque ecclesia? hac-
r.albaho et Fliedenu ; hinc autem ad Langenaho et tenus hahere visae sunt, qiia? nostra sive prcede-
Widenaho hinc vero in Guncenaho et in Mose-
; cessorum nostrorum imperatorum videlidet el regum
hrunnen, et inde sic recte Iransiendo loca Ufecre- de hujusmodi forestibus forestandis praecepta susce-
ginfelt, Warmiintessneida, Iliwineshusunet Ilerihrab- perunt. Et ut hoec banni nostri concessio stabilis
teshusun, necnon Slierefa deorsum in Slidesa, el sic semper et inconvulsa permaneat,boc praeceplum inde
per dforsum usque in Tuldam, sibi siiseque sancta> conscriptum manu propria corroborantes sigilli no-
ecclesiffi in honore Dei genitricis sanctique Bonifacii stri impressione jussimus insigniri etnomiDis nostri
archiepiscopi el marlyris con^ecraloe ac conslriiclse. caraclero confirmari.
 j J

297 niPLOMATA ECCLESIASTICA. 208

Signum Heinrki gloriosissimi impcratoris awjiisli. A lioel regiim vel imperatorum IVancorum, in qiiibus
Ego (luntherius cancellarius recognovi. soripliiiii inveiiitur qiiomndo ipsi traditionem et coii-
Datum m Kal. Januar. lirmalioncm pr.i'scri|iti regis suis pra^ceptionibus a
Actum Fiilde feliciter. novo coiilirmarunt sed pro rei firmitate precatus
;

Noluni ,sil omtiiljus liili'lil)us qualiter nos, cum ec- cst nostram clementiara ut freqncnti litigio finera
clesia Kuldensilcoucarabiura facienles,
dedimus sancto statueremus. Cujus petitionibus, ob Dei amorem,
Bonifjcio locum proprietatis nostrce in Lupenco mar- ejusque lid.de servitium libenler annuentes, Bopjio-
cha, et recepimus alia loca, hoc est Wazerlosen et ni-m su|)radi(ti pagi comitem a culmine nostri iinpe-
Eibingen. rii ad destniendam litera vetustani misimiis, et ut
Ili sunt autem fines et termini Lupence marcha : Sigebodo Wormaticensis miles, et \\eruerus Laures-
Truchenebdch inde ad Steiuenbrunnen, inde ad liir- haraensis miles, nec non scabinei praenoniiuati
kinen solen, inde ad Ilolcbiberen, inde ad alterum cum juramentoraarcam Lobedunburgenseni,
coraitis,
Uilieren. inde ad Hattenbach, inde ad LeiDgruben, qua conlenderunt, a marca qua; respicit ad
pro
inde ad Cumbchiin, inde ad Lyopbergun, inde ad Epfeuheim distingucrcnt, pr;ecepiraus. Isli siint qui
Horsuerzum, inde ad Brestinesbrunnen inde ad
g pro eadem raarca juraverunt
,
Sibodo, Siguiii :
,
Hohen eilicholcen, inde ad iMfrcnlinden, inde ad Wazzo, Auduom, Reolfreging, item Siguin. Hart-
Habechental, inde Sleininen strazen, inde ad Wei- mann, Hetzel, Eskrih. Et istis terminis supradictas
dLiibrunnen et Nazaha inferius ad Steinenbrunnen, marcas distinxerunt. Hegisurum usque in Klichen-
iude ad Widinen solen, inde ad Marcsteinen, inde ad bacb, et sic usque in possessam Honiathoni et sic :

Neptale sursum et Neptale infra. indc ad Setensteten
per capellam. de capella ad Hurselen, inde ad Otte-
reswas, inde ad llorwiden, inde ad Lachweige, inde
Kabenbuhele, inde ad Wartbergen in fontem, inde
siirsum possessam usque ad Enlhelem W^ichelstein,
inde ad orientalera bornen, inde ad spuniosura sta-
gnum, et sic in Ulmenara ; et inde usque ad intonein
Egkam inde a dunen Wichenlal, inde in orientalem
;

ad Zugenturnen, inde ad Madungen, inde ad Gerwi- Ulmenara, et sic usque ad Richeresvindara. Inde in
nessleiaen, inde ad Alviges sol., inde ad Suarzhach, Nevarum Ncvariim deorsum usque
et sic in Niwen-
inde ad .Minde, et Alinde inferius ad Merrilh, inde ad heim, ea nihil speciale di,\erunt, excepto Cole-
et in
Liggenhoug, inde ad Driuhougen, inde ad Roteuso- genberg et Forestem quae Eiigizunforste nomina-
len, inde ad Gotdedah, inde ad .\horne, inde ad Ku- tur. Quapropter hoc nostrae auctoritatis prseceptuiri
bach, et de Kubach infra in Werraha, et de Werra eidem Ecclesise fieri decreviraus, per quod jubemus
inferius in praedictum Truckenebach. C ut pra^fato episoopo Burcbardo, aut successoribus
L.XIV. suis, nullum impedimentum prredictis Ecclesiae fa-

Ihinrici regis prsBceptum, per qiiod Vormalicenscm cultatibus ab aliqua persona occurrat ; et hoc ad-
Ecclesiam [inter] et cainoiium Laurisheimense con- jicimus : si qui siiperbiendo istud pactuni vel prae-
iroversiam, ralione Forestis Odcnwalt dirimit. ceptura violaverit, tres libras auri ad cameram no-
(Anno 1012.) stram vel successoris nostri tribual, et quod incepe-
[Schannat, Episcopatus Vorinat., II, 38. rit irritiim habeatur. Et, ut haec auctoritas nostraa
In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Heix- confirmationis iirma stabilisqiie permaneat, annuli
Riccs, divina ordinante clementia, rex. nostri impressione eam insigniri jussimus, manuque
Omni itaque sanctse Dei Ecclesiae iidelium in regno propria subtus annotavimus.
nostro degentium nosse voluraus soUertiam quo- Guntherus cancellarius, ad vicem Erkanbaldi
modo vir venerabilis, et nobis in omnibus fidelis, archicapellani recognovi.
Buixhardus, Wormatiensis ecclesiae episcopus, do- Data IV Kalend. Septemb., anno incarnat. Dom.
minationem nostram adiit sese reclamando, ob fre- millesimo duodecimo, indictione decima, anno vero
quentem contentionera habitam inter suam Eccle- T\ domini Henrici secundi decimo.
siam et Laureshamensis ecclesiae
, abbatem, de ,
.Actum Nerstein feliciter. Amen.
quibusdam utilitatibus quae sunt in pago LobeduQ-
gowe, eo quod praefatus abbas Wormatiensis Ecclesiae L.W.
umne silvaticum iu silva Odenwalt potestativa manu Abbatia Florinensis, qiix est Eenedictinorum in dice-
cesi Leodiensi, a Gerardo I Cameracensi et Alreba-
velit abdicare, suaeque per integrum vendicare.
tensi episcopo fundata, confirmatur diplomate
Ob hanc igitur altercationera nostrffi excellentiae S. Uenrici.
porrexit praeceptum Dagoberti famosissimi regis (Anno 10)2.)
Francorum relegendum, in quo scriptum habetur [Miraeus, Opp. diplom., T,
673.
qualiter ipse Dagobertus rex ad basilicamiancti Petri (Initium deest.) Quapropter innotescimus omnibus
aposloli Wormatiae constructam tradidit castellum Christilidelibus, et nostris, tam futuris quam prae-
Ladinburg in pago Lobedungowe sitiim cum omni- sentibus, quia Gerardus vir venerabilis in primis,
bus utensilibiis illuc pertinentibus et omni silvatico noster capellanus, postea vero, Dei gratia annuente,
in silva Odenwalt ; ad hoc etiam nostris visibus ob- et me dante, Cameracensis episcopus effectus, et
tulit successorum iilius, videlicet Pipini,
praecepta fratres sui Godefridus, et Arnulfus, abbatiam quam-
Karoli, Ludowici Ottonis primi, clarissimorum sci-
; dam in pago Lomacensi sitam pro salute animarum
Patrol. CXL. 10
20n S. HENRICI IMPERATORIS 2!ir.

Romamim impen im A cum b:inno et cum suis omniluis pertinentiis, per

principesac alii fii^eles infm
divinum igilur ob banc nostram regalem pasinam in proprium conce-
HevoUonis intiiitu optiilenint. Nos
reverentiam omnia hona dimus atque larginiur, et de nostro jure ac dominio
amorem ct ipsius sancti loci
abbaliis, comiciis, in ejus jus et dominium omnino transfundiraus, ea
tam mohilia quam immobiliacnm
districti- scilicet ralione ut prsdictus abbas Brantho suique
centis. juiJiciis, tbeloneis monetis, bannis,
qna» fuccessores de prspdirta foresli et ejus per*inentiis
biis, wiltbnnnis. jnri.^dicionibu? qnibuscunqne,
Fiiltbense monaslerium possidet infra
regnum liberam dehinc potestatem habeant quicqnid sibi
idem
inde placuerit faciendi, ad usum tamen ecclesire,
divinitus nobisdalum, vel qua^ in futurum
adipisci

poteritDomino concedeute, una cum horainibus im- omniuni liominum contradictione remota. Et ut ha>c
noslrm tradilionis auctoritas stabilis inconvulsa
periiantedictis et cum omnibus super terras ipsorum
et

residentibus, qui pro condicione sua ad iiscum re- per futura permaneat tempora, Iioc pra^ceptura inde
pium censum solvere delierent, nec non et prffdicti conscriptum manu propria corroborantes sigillo
teslamentum ipsi abbati Brantlino nostro insigniri jussimus.
Tliacbolli comilis
monaslerio Fnltbensi per Sionnm rlomiii Heinrici {U) regis invictissimi.
ejusque successoribus et

hos apicesserenitatis noslr.-e tradimus et auctoritate Guntherius cancellarius vice Erthambaldi arcbi-
regia in perpefuum conlirmamus. Pra-terea distri- capellani recognovi. (S)

ctissime probibemus ne missi nostri vel ballivi im- Data IV Kal. Januarii, indictione x, anno Douii-
perii aliquid toliant, rapiant vel invadant de sup- nicffi incarnationis millesimo XIII. Anno vero domni
pellectili aut rebus abbatum decedentium, sed suc- secundi Ileinrici regnantis xi.

cessori omnia reserventur nec pro investitura, quiP

: ,\cliim Polida felicifer. Araen.

per sceptrum regium tieri debet, ab abbate de novo LXIII.

creatoaliquid expetatur sed sic omnia pro libertate

;
Tradilio Heinrici ]I rryis dc Lupcnce marcn.
ejusdem sancti loei talitcr ordinentur utiliidem cul- (Annn 1012? 30 dec.)

tus Doraini perpetuo stare possit. Et ne quisquara [Dronke. iibi siipra.]

hominum fiituris temporibus contra lianc nostram In nomine sanctffi et individure Trinitatis, Hei.n-

traditionem seu conlirniatiouem venire aiideat. bos Ricis, divina favente clementia Romanornm im-
apices inde conscriplos manu propria roborantes perator augustus, omnibus fidelibus nostris pra»-

sigillo noslro fecinius insigniri. senlibus scilicet et futuris gratiam et salutem in

Riqnum domni llriiirici (M) rcgis invictissimi. Christo.

Erkanbaldus archicapellanus recognovi. C Notum esse voluraus omnium catholicae fidei me-
Data XVII Kal. Janiiar. indiclione xi, anno vero moriae qiialiter, interventu ac peticione Chnnigunda»
domni millesimo XII. Iteni anno domni Ileinrici se- imperatricis augusta^ nostrffi dilecfae conjugis, per
Actum Fulllia
ciindi regnanlis XI. raonasterio in no- hanc nostri imperialis pra!cepli pnginam concedimus
mine Domini feliciter. Amen. sancta; Fuldensi ecclesiae et domno Bopponi abbati
LXII. ejusque successorihus in perpetuum bannum nostrum
Trnditio Ileinrici rcgis de foresti Zundcrcnlifit. super diversi generis feras inter lines et terminos
(1012, 29 decemb.) Lupenceraarcha qnaquavcrsum eadem Lupencemar-
[Dronke, ubi supra.] cha estenditur, cx consensiiet voluntate Erkenbaldi

In romine sancta; et individuai Trinilatis, IIein- Mogonfinensis archiepiscopi necnon et Arnoldi ab-
Biccs divina favenle clemontia rex. batis Ilerfeldensis et Willehelmi corailis et fratris

Si ecclesiarum Dei loca alicnjus doni incremenlo ejus Bopponis. Sigimari quoque advocati et omniiim
snblimare vel meliorare studiieriraus, nobis nostri- circa habitantium qui ibi juxta prsedia habere no-
<pie repni statiii id proficere minime dubitamus. scuntur, eo vicelicct tenore quatenus eadem prse-
Ouapropler omnium fideliiim nostrorum, pra^sen- „ nominata, sancta scilicet Fuldensis ecclesia, noster-
tiiim scilicet ac fuluroriim, indusirim notiim esse que lidelis Boppo ejusdem ecclesiae venerabilis ahbas,
vdlumus qualiler nos divini amoris instinctu, inter- omnesqiie qui in pr?esenti Fuldensi ecclesia sibi pro
vcntu quoque ac pcticione Brantliny abbatis, qiian- futuris temporibus successuri sunt, infra priEfatos
dam jiiris nostri regni forestim infra istos fines fines forestandos hac nostra imperiali traditione ta-
adjacentem hisque terrainispra?cinctam : de Biberaho lem pacem et sccuritalem amodo et deiuceps de ca?-
scilicet iisque ad Wolfeshart, ac inde recte transcur- teris comprovincialibus et circum sedentibus obti-
reiido Rodenmannun et Ryochineberge usque ad neant, qualem hicc eadera ca?feraeque ecclesia? hac-
Calbaho et Fliedenu ; hinc autem ad Langenaho et tenus habere visiE sunt, qii;c nostra sive praede-
Widenaho ; binc vero in Guncenaho et in Mose- cessorum nostrorum imperatorum videlidet et regum
hrunnen, et indc sic recte transiendo loca Ufecre- de hnjusmodi forestibus forestandis praecepta susce-
ginfelt, Warmuntessneida, Iliwineshusun et lleribrah- perunt. Et ut baec banni nostri concessio stabilis
tpsliusun, necnon Slierefa deorsum in Slidesa, et sic semper et inconvulsa perraaneat.hoc pra?ceptum inde
per deorsuir. usque in ruldam, sibi sua-que sancta? conscriptum manu propria corroborantes sigilli no-
ecclesiiE in honore Dei genitricis sanctique Bonifacii stri irapressione jussimus insigniri elnominis nostri
archiepiseopi et marlyiis consecralae ac constructse. caracterc conCrmari.
 J

207 OIPI.OMATA FXCLKSIASTICA. 2fl8

Sigtium Ucinrici gloriosissimi imperatoris awjitsli. A licel reniiiii vol impiTatoruin Kraiiconini, \n (luibus
E'^0 (iuntliciius caiiccllarius recognovi. scriplum inveiiitiircpiomodo ipsi traditioncni et con-
Datum ni Ival. JaiiiKir. tirinationciii jiripscripti regis siiis pra^ceptioiiibus a
Aclum Kiilde feliciler. novo conlirmarunt ; sed pro rei tirmitate precatus
Nutiiin .sit omnibiis lidclibus qiialitcr nos, cum cc- cst nuslram clemenliam ut freqiionti litigio linem
clesia Kuldensilconcambiiim facientes, dedimus sancto statucremiis. Cujus petitiunibus, ob Uei amorem,
Bonif>icio locum proprietatis nostra^ in Liipence niar- ejiisque lidcle servitium libcntcr anniirintes, Roppo-
clia, et reccpimiis alia loca, boc est Wazerlosen et ncm supradicti pagi comitem a culinine nostri iinpe-
Eibingen. riiad dcstriiendam litem vetustam misimiis, et ut
Ili sunt aulem lines et termini Lupunce marcha : Sigebodo Wormaticensis miles, et Wernerus Laures-
Truchenebdch inde ad Steiiienbrunnen, inde ad Hir- hamensis miles, nec non scabiuei prxnominati
kinen solen, inde ad Holcbibercn, inde ad alterum comilis, cum juramento marcam Lobedunburgensem,
lUberen. inde ad Hattenbacb, inde ad Leiiigriibcn, pro qua contcnderunt, a marca qua2 resiiicit ad
inde ad Ciiinbeluin, inde ad I.yopbcrgun, inde ad Epfenlieim distinguerent, pr:ecepimiis. Isti suiit qui
Horsuerzum, inde ad Brestinesbriinnen , inde ad „ pro eadcin marca juraverunt Sibodo, Siguiii , :

Hohen eihcbolcen, inde ad Mercnlinden, inde ad Wazzo, Auduom, Reolfreging, item Siguin. Hart-
Habechenlal, inde Steininen strazen, inde ad Wei- mann, Hetzcl, Eskrih. Et istis terminis siiiiradictas
denbrunnen et Nazaha inferius ad Steinenbrunnen, marcas distinxerunt. Hegisurum usque in Elichen-
iude ad Widinen solen, inde ad Marcsteinen, inde ad bach, et sic usque in possessam Homathoni et sic :

Neptale sursum et Neptale infra, indc ad Setensteten sursura possessam usque ad Enlhelem Wichelstein,
per capellain, de capella ad llurselen, inde ad Otte- inde ad orientalcm bornen, inde ad spumosum sta-
reswag, inde ad llorwiden, inde ad Lacbweige, inde gnum, et sic in Ulmenam et inde usque ad intonein
;

Kabenbuhele, inde ad Wartbergea in fontem, inde Egkam indea dunen Wichental, inde in orientalem
;

ad Zugenturnen, inde ad Maduugen, inde ad Gerwi-
nessteinen, inde ad Alviges sol., inde ad Suarzbach,
inde ad Alinde, el Alinde inferius ad Merrilh, inde ad
Liggenhoug, inde ad Drinhougen, inde ad Rotenso-
leii, inde ad Gotdedah, inde ad Aborne, inde ad
bach, et de Kiibach infra in Werraha, et de AVerra
inferius in prsediclum Truckenebach.
L.XIV.
Ihinrici regis prxceptum, per qtiod Vormaticenscm
Ecclesiam [inter] et cainobium Laurisheimense con-
Ulmenam, et sic usque ad Richeresvindam. Inde in
Nevarum et sic Nevarura deorsum usque in Niwen-
lieim, et in ea nihil speciale dixerunt, excepto Cole-
genberg et Forestem quffi Eiigizunforste nomina-
Ku-
tur. Quapropler hoc nostr» auctoritalis pra?ceptuni
eidem Ecclesia; fieri decrevimus, per qiiod jubemus
C ut pnvfato episcopo Burchardo, aut successoribus
suis, nullum irapedimentum pra'dictis Ecclesiae fa-
cultatibus ab aliqua persona occuriat et hoc ad- ;
jicimus si qui superbiendo istud pactum vel pra>- :

troversiam, ralione Forestis Odcnu-alt dirimit. ceplum violaverit, tres libras auri ad cameram no-
(Anno I0I2.) stram vel successoris nostri tribuat, et quod incepe-
[Schannat, Episcopatus Yormat., II, 38. rit irritiim habeatur, Et, ut ha?c aucloritas nostrae

In nomine sanctse et individuas Trinitatis, Hein- confirmationis tirma stabilisque permaneat, annuli
Riccs, divina ordinante clementia, rex. nostri impressione eam insigniri jussimus, manuque
Omni itaque sancta; Dei Ecclesiae tidelium in regno propria subtus annotavimus.
nostro degentium nosse volumus sollertiam quo- Guntherus cancellarius, ad vicem Erkanbaldi
modo vir venerabilis, et nobis in omnibus fidelis, archicapellani recognovi.
Biirchardus, Wormatiensis ecclesioe episcopus, do- Data IV Kalend. Septemb., anno incarnat. Dom.
minationem nostram adiit sese reclamando, ob fre- millesimo duodecimo, indictione decima, anno vero
quentem contentionein babitam inter suam Eccle- p domini Henrici secundi decimo
siam et Laureshamensis ecclesiae
,
abbatem, de .\ctum Nerstein feliciter. Amen.
,

quibusdam utilitatibus qu!E sunt in pago Lobedun-

L.W.
gowe, eo quod praefatus abbas Wormatiensis Ecclesiee
Abbatia Florinensis, quse est Bcnedictinorum in dvx-
omue silvalicum iu silva Odenwalt potestativa manu
cesi Leodiensi, a Gerardo I Camcracensi et Atreba-
velit abdicare, suaeque per integrum vendicare. tensi episcopo fundata, confirmatur diplomale
Ob hanc igitur altercationem nostra; exccUenliae S. Henrici.
porrexit pra?ceptum Dagoberti famosissimi regis (Anno 1012.)
Franconim relegendum, in quo scriptum habetur [Miraeus, Opp. diplom., I, 6'S.J
qualiter ipse Dagubertus rex ad basilicamsancti Petri {Initium decst.) Quapropter innotescimus omnibus
apostoli Wormatiae constructam tradidit castellum Christilidelibus, et nostris, tam futuris quam prae-
Ladinburg in pago Lobedungowe situm cum omni- sentibus, quia Gerardus vir venerabilis in primis,
bus utensilibiis illuc pertinentibus et omni silvatico noster capellanus. postea vero, Dei gratia annuente,
in silva Odenwalt ad boc eliam nostris visibus ob-
; et me dante, Caraeracensis episcopus effectus, et

tulit praecepta successorum illius, videlicet Pipini, fratres sui Godefridus, et Arnulfus, abbatiam quam-
Karoli. Ludowici Ottonis prinii, clarissimorum sci-
; dam in pago Lomacensi sitam pro salute animarum

Patrol. CXL. 10
 S. HENRICI IMPERATORIS 300"
SU9
suornm parentum Florines (166) con- A gun (Irnsing; dictiim, in pago Kelesgowe et in comitatu
«aarum, et

struxerunt. Oltonis comitis situm, sanctae Babenbergensi ecclesiae

Qiiornm interventu ipsam abbatiam cam omnibus in Lonorem beati Petri principis apostolorum et
Georgii marlyris constructae et consecratcE,
bonis ad eamdera perlinentibus, futuris et praesen- sancti

libui^, in nostro mundiburnio et tuitione

pcrpetuo cum omnibus ;ippendiciis, scilicet terris cultis et
inccllis, \illis, viueis, agris, pratis, pascuis, aquis
conservandam suscejFimus.
Commnni igitur fratrum assensu, hujus constrn- aqiiarumque decursibus, moleudinis, areis, aediiiciis,

cta ab eis abbatiae, Godefrido cessit advooatio. ulriusque sexus nianciiiiis, exitibiis et reditibus. et

Et ne aliqua inter ipsam et abbatiam suscitare- cu.m omnibus utilitatibus quae vel scribi vel nomi-
tur altercatio, idem Godefridus jns advocationis, nari possunt, summo et liberali devotionis studio

quod retinuit, in nostra prffieutia sic esposuit. De in proprium concedimus et donamus ea ; videlicet

singulis foris condicione q'iatenus ejusdem supradiclse sanctae

Si quis autem posterorum Babenbergensis ecclesiae venerabilis episcopiis Eber-

hujus advocatinni'
nllra haec adversus ecclesiam quidquam roolestum hardus suique successores deincepr, liberam exinde
arroganler intulerit, Baldrico I.eodicensium episcopo „ habeant potestalem tenendi, possidendi, et qiiicquid
nunc nobis assistenti, et successoribus ejus, ut no- ad usum piaedictae ecclesiae pertineat faciendi,
stra vigeat concessio, luco noslri ut judices et vin- omnium remoto contradictionis obstaculo. Si quis,
dices arctius ap[)areant, auctoritate poliore quod absil ! hiijus uosln doiiationis munificentiam
Jabemus ergo pubiice et in pleno colloquio, quate- destruere prae^umat, inestiugiiibili tormento in die
nus impensius' labor non periret, sed securum et judicii luat ; id ne liat, scd ut hujus nostrae donatio-
defensum maneret mouasterium in honore beati nis auctoriJas stabilis et inconvulsa permaneat, hoc
Joannis Baptistae coustructum ; et inibi habitantes pra>ceptum inde conscriptum propria maau corro-
pro incoluniitate nostra, et conjugis noslrae, et pro borantes sigilli nostri impressione jassimus in-
statu imperii nostri Dei clementiamjugiter exorarent, s'gniri.
hoc nostra> aucloritatis prceceptiim lieri dccrevimus. Signum domni Heinriii invictissimi Romanorum
Hsc sunt autem ingenuorum testium nomina: imperatoris Augusti. {ilonogramma.)
Burchardus Wormacite episcopus. Guntberius caneellarius vice Erchanbaldi archi-
Heribertus Coloniensis archiepiscopus. capellani recognovi.
Deodoricus Meiensis episcopus, frater Cunegun- Dala Kal. Novembris, indict. 111, anno Dominicae
dis imperalricis. C incarnationis 1012, anno vero domni Heinrici se-
Adelboldus Lltrajectensii episcopus. cundi regnantis xii, imperii aiitem 1.

Godefridus dux. etc. .\clum Merseburcfeliciter. Amen.

Frater ejus Eihelo. Cum sigillo majestat.
Otto diix LothariogicP. LXVII.
Albero dux MoselUnorum. S. Henrici privilegium pro monasterio S. Beneuieli
Data decima septima Maii, anno Dominicae incar- Mvntis Casini.
nationis millesimo duodecimo, decima, indictioue (Anno (013.)
concurrente spcundo, epacta vicesima quarta, anno [Tosti, Sloria della badia Casini, I, 249.]
aiitt-m Ileinrici impciatori> undecimo.
Iq nomine sanclae et individuae Trinilatis Hei.n-
Actum Leodici teliciler. Amen. Riccs, divina favente clementia, Romanorum impe-
LXVI. ralor Augustus.
Imperator Henrkus Jonnt Ecdesix Bambergensi Oportet imperiali magnitndine praelalis Deo fa-
hicum Irnshvi in )-iago Kelesgowe et in Comitalu mulantium preces obaiidire, et quod petierint,
Ottonis de VitteU^ijack sHum.
amure sanctorum quonim veneratione loca dicata
(Anno i012, 1 Nov.) " sunt, ubi greges Dei, divina mililatione, et exeqiii
JRied, Coi. tpisc. Ratisb., I, 130.] procurant, libenter oblemperare, qiiaeque mnnera
C. In nomine sanclae et individua; Trinitatis, erga eadem loca, adipercipiendam divinam retribn-
Heinriccs, divina favente clementia, Romanorum tionem, conferre. Quanto studiosius lioc quis pro-
iniperalor Aiigu>tus. ciirare contendit, tanto, ejiis misericirdia f.illus,
Omninm Xpi noslrique fideliuni noverit industria et prwsentia facilius trahsilire, et selernam bealitu-
quHlilrr nos, ob reniedium animae et per intervenlum dinem facilius capessere promerebitur. Igitur cun-
niist-a? dilectir-simae conjogis Chunigundae imperatri- ctorum tidelium sanclae Dei Eccleslae nostrorumque,
cis Augtistae, quendam nostri juris locum Eringesin- praesentium videlicet ac futurorum, cognoscat sol-
(I6fi) Ftiirina, viilco Flotenne. epi-copahis Leodien- decem cannniconim, fnndatum in linnorem S. Gen-
sis ii|.pidiil>ini inler Sdhim et Mnsnm sitiini, sexqiii- gulphi martyris. a quo.iam abbale Florineiisi, qui
niiliHri H l'h.| pp,,|.,ili Haniioniae (.ppi.in. et ,piin,nie sibi suisque snccessorihus litiiliim praepnsili ciim
a M.,ria> M..11I1..
milliHril>us: Olim :,atis lautum, sed jiire confereodi prcPbend is reservavit, ac jus arclii-
sa^piiis a (iallis
e\er«iim. diaconale in oppidum Flonnense ejusque districlum
E~t illic Ht.bniia BHnpdiclinoriim,
de qiia v^de acquisivit.
plura inler Origiues Benedictinas ilem
; capitulum
301 01 PI.OM ATA KCr.LFSIASTICA. 302
lerlia (juia vir venorabilis alihas Aliinilfus, erudi- A concessiim. Nec non ctiam a nobis adiit, alqiio con-
tiis regiilaribus disciplinis, et rcclor coMiobii Sancti lirniari [>lacuit, ut cx oninibus rebiis vcl niaiici|)ii3
Benedicti, qui est situm in castro Casino, ubi ijise cx i[)So sanclo inunastcrio [lertiiicntilnis c;ii liilati»

sui corporis so[>ultiH;i' Uictmi vi-ni-ratioiie ciicavil vcl ollcrti^, libcris atque scrvis ulii [inrs i[isius iiio-
cumcuncta consrfgatioiiL' c]iiam iii codcm loco suli iiastcrii sancti titius valeal suaiii justitiam coiiseiiui :

regiila aluiirKi coiifcssoris oninipoteiiti Dco lieiicdicli ita post facla ini|uisitione irm qiiem clainaverint
veraciter doservire cognovimus, per qiios ipse ve- pcr prtcdictos veraces bomincs jam pivcdicto pcrti-
nerabilis abbas pecienles (sic) celsitudinem nustram, nere sancto monasterio in palatio quorumciiiii([ue
ut ob honorem Dei et reverentiam rjusdem sancti talilerrespondcie, aut de saciamento comjiellunlu
loci,aiiinwque nostra> augnicnteni, nec non stabi- Si vero de servis aut ancillis, vel de quilnislibet
nostri rcgni, seciindum pia>dccpssorum no-
litateiii rebiis orta conteiitio monacbis eidem
fuerit, liceat
strorum impcratoriim pia'ce[)tj, augiistorum scili- saucti monasterii ipos
quousque in no-
retinere
cet Caroli, l.otbarii, Oltoiiis, jier lioc nostra; aucto- stram seu eorunideo: successorum nostrorum pra>-
ritatis imo conlirmationis proeceptum circa ipsum seutiam veniant, et ibidem coram nobis positis deli-
vcnerabilem lociim ea qua» siibter scripla deccrniinl bcreiitiir. Quicunque [contraj baiic nostraiii iinpe-
contirmare et corroborarc dignareniur; omncs rcs rialein inslltutioncni ire tentavcrit, antea qiiffi supra
et [lossessiones et niaiici[)ias et aldiaiias, cartiil.ilos, memorata incoin]irclicns;i siint minime observarc,
vel otrertos servos et aucillas, cum terris et vineis, quin fortassc violare aut dirum[)ere tentaverit, sciat
silvis, montibus, planis, plaiiitiebus, aquis aqiia- se pcena persolviturum auri optlini libnis mille, me-
rumque decursibus atque piscariis deposita infra dietatem camer.-e nostra?, et medietalem di)Uino
liiics Pandiilphi principatus Capuano et Pandulpbi Atenulfo venerabili abhati, vel siiisque successori-
r.cnevcntano priucipi, cum univer^is pertinenciis biis, vel ecclesiae sancti Benedicli. Pra-cipimus
cjiiiP esse videntur infra bos tines qu;c inferius de- etiani, uhicunque repertiis fucrit ex rebus ipsius
claramus, quod antiquis temporibus possessus
el sancti mouasterii, vel ccllis illicitas atque damno-
est. Incipiente a prima fine ab ipso Carnello et sas seu inutiles quas scriptiones vel contumatio-
«luomodo salit per ipsa contra usque in rivo nes evacuentur, vel ad ejus potestateni saricti Be-
sicco (srguoiio i nomi di terre, chiese ed altre nedicti restiluantur. autem b«c nostra imperia-
L'l

suijfjette aila iadia) in integriim, quibiiscun- lis prfficcptio per futurum temporiiin lirmiiircm ob-
qiie nostri regni linibus positi sunt, et qiuc ad eum- tineat vigorem, inanus nostras suhter lirmavimus.
dem vcnerahile monasteriura heati Benedicti Chri- C et annulo nostro sigillari jussimus (fortasse in-
sli confessoris pervenerunt et possessaj fiierunt, signiri].
\cl quolibet modo tenueriint, per
banc nostr£e con- Signum domni Henrici screnissimi et inviclissimi
lirmatitnis tempo-
aiictoritateni noslris futurisque impcratoris Augufti.
ribus abbates ipsius monasterii ipsius sancti Bene- Hcinriciis cancellarius vice Everardi episcopi et
dicti lirmiter inviolabiliter teneat et possidcat, ut arcbicapellani recognovi.
facultas vel utilitas ipsius veuerahilis monasterii Datum anno Dominicae incarnationis millcsimo
e.xigerit; ita ut nullus judex, publice quislihet cx XIII, anno vero domni Heinrici im-
iudictione xii,

judiciali poteslate in cellas et villas, aut agros, peratoris Augusli regnantis duodecimo, iraperii ejus
seu loca sive reliquas possessiones supra scripli primo.
coenobii Sancli Benedicti quas moderno ipse in Actum Romse feliciter. Amen.
quibuscumqne pagis et territoriis infra nostri re- LXVIII.
gni ditione juste et legaliter possidet, vel quic-
S. fjenricus Ecclei,ise Bergomensis , a Reginfredo
qiiid et deinceps divina pietas ipsi sancto loco episcopo male liabitse, possessioiies et privilegia
voluerit augere, ad caiisas audicndas vel fredi „ confirmat.
aiit tributa exigendi, vel mansiones aiit para- (Anno 1013 )

tas faciendas, vel servos, seu cartulatos vel of- [Ughelli, Italiasacra, IV, i38.]
fertos, et qui super terram ipsius monasterii resi- In nomino sancta:' et individusR Trinitatis, Hen-
deiit nuUatenus distringendos, nec ullas redhibilio- KicLs, divina favente clementia, rex.
nes aut illicitas occasiones requirendas, nostris Congruit excellentiae nostrae venerabilia sanctorum
fiiturisque tcmporibus ingredi audeat, nec ea quce loca inluitii pietatis respicere, atque ne inihi Deo
siipcriiis mcniorata sunt penilus exigere prffisumat, servientes aliquam injuriam patiantur, solicila con-
sed liceat prfesenlem Allinulfus vcnerabilis abhas sideratione providere. Quocirca omnium sancla' Dei
ejusque successores, una cum congregatione, ihi- nostrorumque Udelium, pra.'sentium scili-
Ecclesiffi,

dem Deo famiilantem sub nostra? munitalis defensio- cet ac futurorum, volumus pateat industri» qualiler
nis quietos ordine vivere et residere, et Deum pro Tbeoderiilfus arcbidiaconus [pro] se, pro cseteris
et
nostra anima supplicare : et quidquid lisciis ex jure omnibus eidem Ecclesi» servientibus [irwsentiam
jam prffifali monasterii pars puhlica sperare pole- nostram tristissimi adierunt, et nunciantes nobis
rat, pro anima? nostr<T mercede luminaribus ipsi advcrsa quie de lerritoriis rehus canonica; suae
sanclissimo monaslerio nostra raaneat auctoritate a Reginfredo cpiscopo aliisque malis hominibus
 303 S. HENRICI IMPERATORIS 304

passi fuerant misericordiam nostram supplices A bendo, familiari compassione condescendamus. Nam
propter remedium et salutem animee si, qualitates servientium nobis pia5 discrecionis in-
oraverunt ut,
meritorum
tuilu examinantes, unicuique proqualitate
nostr», universa pradia et res canonicaE' facultatis
recompensare studuerimus, debitum persolvendo
beatorum martynira Alexandri atque Vincentii, duo
scilicet mercata ab Adtlberto reverendissimo
paslore Dominicum praeceptum implemus, et excellentiam
coUata, et quaecumque alia suntab ipso donata
nec : regiae dignitatis.

non et omnia, quiv ab Azone venerando pontifice, seu * Studere vidimus, quandam cortem nostrae pro-
Cfeteris viris timentibus sunt concessa, secun-
Deum prietalis Bernesbuson dictam, in pago Lisga, in
dum voluntatem donatorum, per aucloritalem nostrae comitatu Udonis sitam, quam ab Unewano Bremo-
defensionis et praecepti nostri paginam eis liceat ob- nense archiepiscopo donante per advocatum suum
tinere. Quorum petitionibus, ut justum est, miseri- Udonem absque omni contradictione legitima tra-
corditer annuentes, per banc nostri praecepti pagi- ditione accepimus, sanctae Paderbrunnensi ecclesiae

nam conflrmamus et corroboramus eis, salvo bonore in honore sanctae Dei genitricis Marife sanctorumque
episcopi, omnes res et facultates pradictae canoniCcP, Kiliani martiris et Liborii confessoris consecratae,
sicutsuperius compreheusffi sunt; eo videlicet ordine pro remedio animarum divae memoriae Ottonis im-
ut amodo in antea, ad usum et utilitatem sanctae Ec- peratoris tercii senioris scilicet nostri, omniumque
clesicE servientiuni, tam ipsi quam et snccessores parenlum nostrorum, simul ac dilectissimae conjugis
eorum babeant, teneant firmiterque possideant, om- nostra?, et stabilitate regni, proprielario jure conce-
nium bominum contradictione et repetitione re- dimus cum omnibus appertineutiis, rebus, territo-
mota. Prfficipientes itaque sancimus ut nullus dux, riis, villis, mancipiis utriusqiie sexus, silvis, vena-
archiepiscopus, episcopus, marchio, comes, vice- tionibus, aquis aquarumve decursibus, molendinis,
comes, gastaldio nec ullus reipublicae exactor, seu piscationibus, viis et inviis, exitibus et reditibus,
aliqua regni nostri magna parvaque persona prae- pratis et pascuis, et cum omnibus acquisitis vel in-
dictos canonicos, vel successores eoruni, qui pro quirendis; ea ratione ut prenominatus episcopus
tempore ad praefata venerabiliura sanctorum loca ejusque successores liberam potestatem in ejusdem
Deo servituri sunt, de suprascriptis rebus disvestire, eeclesice utilitalem vertendi habeant. Si quis autem
molestare, vel inquietare praesumat. Si quis vero, in posterum, quod absit! prefatam ecclesiam inquie-
quod futurum non credimus, hujus nostroe praece- tare contendat de eisdem prediis, perpetuo anathe-
ptionis Tiolator compositurum
extiterit, sciat se mate condemnetur. Insiiper c libras auri optimi
libras centum auri optimi, medietalem scilicet ca- componat, dimidietatem regiae cameras, et reliquam
merae nostrs, et memoratis canonicis vel eorum partem eidem ecclesiae quam inquietare presiimpsit.
successoribus alteram. Quod ut verius credatur, di- Et, ut haec nostrae Iradicionis auctoritas stabilis per-
ligentiusque ab omnibus observetur, hoc proeceptum maneat, hanc regalis precepti paginam conscribi ac,
inde conscriplum, manu propria contirmantes, si- manu propria confirmantes, sigillo nostro jussiraas
gilli nuslri inipressione jussimus insigniri. insigniri.
Signum D. Henrici regis invictissimi. Signim domni Heinrici sccundi regis (L.M.) \in-
Henricus vice Everardi episcopi et archicapel- victissimi.
lani recognovit. Guntheriiis cancellarius vice Ercambaldi archicap-
Actum anno incarnationis Dominicae 1013, indi- pellani..
ctione undecima, anno vero domini Henrici regis LXX.
secundi, regnautis xi.
S. Henricus Ecclesix Paderbomensis privilegia el
Actum Magedeburcb feliciter. Amen. possessiones con/irmat.
L.XI.X. (Anno 1014.)
S. Henricus Ecclesix Paderbornensi curluem Beme- [Cod. diplom. Hist. fjestph., pag'63.]
shuson conceiit. In nomine sanclae et individuae Trinitatis, Hein-
(Anno 1013.) Riccs, divina favente clementia, Romanorum impe-
[Cod. diplom. Hist. Westph., p. 62.]
rator Aiigustus.
C. In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Quoniam divinae dispositionis providentia nos ad
Hei.xricus, divina favente clementia, rex.
regendnm tocius reipiiblicae monarchiam apostolica
Quoniara divinae dispositionis providentia nos ad
benedictione provexit, ante oninia autem hoc labo-
summum rei(iuldicaB culmen regendum provexit et rare debemus ut, qtii coronam terreni imperii con-
universilati niullorum, qiiamvis merito inferiores cessit, post emensum hiijus vitae spacium ea etiam
tamen eminentiore quadani nominis praerogativa coronari perinittat quae non auferatur in aeterniira.
priPesse disposuit, ejus, ciijtis niisericordia sumus Quod polissimuni deceroimus, si loca ecclesia-
lieri
sulilimali.in omnibus oport^t obedire praeceplis, ut sticis ob^eqiiiis dcputata nuslra aiicloritate corro-
ulihtati siibditorum providentes, quaiilo pliis prae borentur, iit omni exteriori inquieludine remota in
cceteris sub specie honoris ascendisse
cernimur, tranquilitate permaneant, quatinus eorum precibus
tant,. magis interius humiliati,
his qui sub umbra adjuveraur qui ibi die nuctuque oratiunibus iu Dei
regimiuis daserviunt, debilum
retnbutionis e\\n- seivicio vacare debentur, et quod per nos, utputo
 u

30S DIPLOMATA ECCLESIASTICA. 306

consciencia trepidi, qiierere non prirsiimimus, sanctic A in loco Porcariana dicto constructi, nostrse piotalis
Dei Ecclesiic servienlium pin ititerccssiono impe- clcmentiam ct misericordiler adiisse, (|ualeniis, ob
tremns. Qiia[iroi)ter iiniver>i!ali tiilcliiim iiostrdruni iutcina; reuiuncraliunis pra?iiiiiiMi, nustra^ijue aiiiiiiai
patere voliimiis iiualiter MegiMiiivcrcus, Palciliriin- rcnicdiuui, jaiii dlcluiii miinasleriiim lu cacumine
nensis Ecclesia; vcneraliilis episcopiis, pro eccle- iiioutis siliini iiustra pro^ceptali auctoritate et sta-
siastica iilililale ardiiiim laboreni aggiessiis, noliis- bililate corroborareinus el contirmaremus. Cujus-
cum limina bealorum apusluloriim Petii el Pauli que sacris prccibus, spe futuri emoluaicnli piospi-
pia intentione qmnsivit, devote siipplicaturiis ut cientes atipie faventes, proposilum ca-nubium cum
Ecclesia cui ipso paslorali ciira priesidit, iii priniis .\lpibus ct uinuibus silvis, caui|iis, ijL-diliciis, cu:le-
aposlulica, deinde nostra iniperiali aiicluritale cor- risqiie apiicudiciis per tria uiilliaria in circiiitu
roboretur, pru eo niaxime ([iiia, (juando ecclesia fuil ipsius ex umui parle posilis, seu cum castello et
concremata, omnia ejiisdem ccclesia; pra'cepla at- corte de Clavusce, quam Ugo marcliio ad ennidcm
que priviiegia incendio perierunt. Cujiis peiitiuni, sanclum et venerabilem locum pro sute animae reme-
qiiia rationabilis videtur, graliiito adsentientes, dio dedit et tradidit cum omnibus suis perliuenliis
quidquid eadem ecclesia per juslitiam oblinere debet ., cbarta propriie doiiationis, al(pie Castaneto, Cacia,
antecessorum nostrurum vel uustra oblalione, ca'le- Breteneso; Villarcz qua- dicilur Caslello, Ciirtcs,
risque iidelibus ibi collatum in rebus, territoriis, Maliasco, Sablonem, CiPlensque rebus quas Ardui-
vel in comitatibus ac dislrictu, vel quibuscunque nns marcliio lilius Otonis dedil ad monasterium jam
ulensilibus, ac quicquid ipse episcopus praediclus prffifatum, cum cellulis, et ecclesiis, et universis
Megenuvercus de sua baereditate ibi contulit, vel aliis rebus mobilibus et immobililius, quae nunc
aliunde per commutationem aut precariam legaliter habere videntur, el insequeiiti ibidcm Deus augere
adquisivit, denuo stabili duno coucedimus et impe- voluerit, pra_'falo abbati el sauctie congregationi in
riali auctoritate conlirmamus. Si quis autem noslne eodem loco Deo famulanti, suisque snccessoribus
conlirmationis edictum ullerius aliqiia presumptione nostra praeceptali corruboralione conQrmamus at-
infringere templaverit, centum librarum auri ad que (prout juste possumus) stabilimus
et legaliter

nostrum pondus compositione multetur, ac dimi- et corroburamus; eo videlicet ordiue qoo ipse ab-
dium cemeric nostrie persolvat, reliquum vero bas et congregatio sibi commissa, snorumque suc-
eidem ecclesite, quam temerarie inquietare pra»- cessores raonasterium cum omni integrilate in-
sumpsit. Et, ut hiEC contirmatio per successiones trinsecus et extrinsecus habeant, teneanl lirmiter-
temporum stabilis etinconvulsa permaneat, hanc im- C que possideant; nostra noslrorumque successorum.
perialispraecepti paginaminde conscribi ac manu pro- et omnium hominum semota inquietudine, et con-
pria contirniantes sigiilo nostro jussimus insigniri. tradictione, seu diminorationc.
Signum domni Heinrici serejiissimi et invictissimi Concedimus insuper et larginiur ipsius sancli
imperatoris (L. M.). loci congregatione habendi licentiam eligendi abba-
Gunterius cancellarius vice Ercanbaldi archica- lein moribus probatum, praiceptis Christi et regula
pellani recognovi. sancti Benedicti adornatum. Prfficipientes igitur
Data indictione xi, anno Dominicae incarnationis jubemus, et hac nostra prfficeptali auctoritate san-
1014, anno vero domni Heinrici secundi regnantis cimus ut nullus dux, archiepiscopus, et episcopus,
XII, imperii vero i. raarchio, comes, vicecomes, sculdascius, gastaldio,
Actum Papiae feliciter. Amen. uullaque nostri regni magna parvaque persona
LXXL prifidictum monasterium, aut abbates, seu congre-
Sanctus Henricus, Petro episcopo et abbati S. Mi- gationem inquietare, molestare, disveslire, aut
chaelis in Porcariana, bona sua et jura confirmat, fodrum legem facere, aut placitum te-
tollere, seu
anno 1013, post pro/tiyatum Ardtiinum " iiaua:
Italise
i,.i - ^grg jjjsi abbas eiusdem loci aut suis missis praesu-
rerjni invasorem; vel certe anno 1014, ante Pa- ,. .
•*
. ^ . , . .

scha, quo die acceptis a Romano pontifice imperii mat. Si quis autem hujus nostrse corroborationis
insignibus coppit esse imperator. paginae violator exstiterit, sciat se compositurum
[Apud Acherium, Spicileg., III, 386, e veteri mem- auri oplimi libras mille, medietatem camerae no-
brana archivi ecclesise Bisuntinie]. stra?, et medietatem abbati suisque succcssoribus.
In nomine sanctee et individuee Trinitatis, Henri- Quod ut verius credatur, et nunc, |et in posteris ab
cus, divina favente clementia, rex. omnibus et raanu propria roborantes,

Dum uniuscujusque regiraen oportet rectitudinis sigilli nostri impressione jussimus insigniri.
moderari habenis, regalis culmen honoris tanto LXXII.
liberalius atque prolixius operam suic desudationis Heurici II imperatoris diploma pva monasterio S. Sal-
justitiae impendere debet, el maxime in statu catho- vatoris Funtanx Tao7us.

licae Ecclesia', quanto se videt a Domino divinilus (Anno 1014.)

sublimari. Proinde omnium sanctse Dei Ecclesise [Zaccaria, bibliothecie Estensi praefeetus, Anecdota
nostrorumque praesentium ac futurorum lidelium medii seci, pars iii, pag. 218, ex archivo P. P.

eomperiat solertia domnum Petrum, religiosum Vallumbrosanorum Pistoriensium.]

episcopum, et abbatem monaslerii sancti Michaelis, In nomine sanct» et individuse Trinitatis, He.n-
307 S. HENKICI IMPERATORIS ;i<i8

Ricus, divina largiente clementia, Romanorum irape- A cum oniiu eorum hscreditate, paterno vel materno
juie, proprietate, communaliis, sive omnibus rebus
ralor Augustus.
Justum et ralionabile uobis videlur in venera- quie ab eorum parfntibus possessa fuerunt, el eo-
bilia sauctoruui Dei loca quie ab a bonis hominibus rum acquisila sive acquireuda, nominative silva

intuilu pietalis et spe alternae remunerationis con- Armanore, Carpeneta, Succa, Septingenti, sive per
alque uostro juri et dominio traduntur, caitera loca in comitatu Mantuanense rejiicenlibus,
feruutur
noslra auctoritate lieri jiissimus. Quncirca omnium piscationibus, fluminibus et paludibus, sine aliquo

sanctse Dei Ecclesiae nostrorumque lidoliura, pr<E- scriptionis titulo, quodjuste el legalilereis pertineute,

sentiiim scilicet etfuturorum, volumus universitati cum familiis utriusque sexus, servis et ancillis, li-

pateat qualiter nos recepisse monasteriiim Sancti bellariis, preeariis, et cum omnibus rebus eorum
Salvatoris, quod est situm in Fontana Tanoni, quod mobilibus et immobilibus, per hujus nostri prajcepti
Bonifacius marchio pro remedio aninKe siia; sibi paginam, prouljusle et leg.iliter possiimus, conces-
prsedia, qtiod vocatur Cafadia Bonifacinga, proprie- simus et cori-oboramus, scilicet utrasque ripas llii-
tario jure eidem concessit, et villam qiiaj vocaliir minis Tartari, deinde sursum iisque ad llumen Olei;
Stazano cum omnibus suis pertinentiis, et in bad:o de alia parte Fossa alta; de tertia parte ecclesia

omnia quae habuit, et sibi simililer condonavit, sub Sancti Faustini in capul Variana, et inde seorsuin
nostri mundi furdii tuilione recepimus hsec et alia usque in Agricia majore; ea videlicet ratione conce-
quie iii antea Dco auxilianto acquirere potuerit, vo- diinus eis omnem teloneum et ripaticum, quod pro
lumus ut sub nostra defensione quiete ac paciticu negotio exercent in Garda, et in Lasese, et in
perpeluo permaneat sine molestatione alicujus. Quod sumrao Lacu, vel in Brixiana, et in Ferraria, vel in
vero praicipimus, et ab hac hora in antea nullus Comaclu, Ravenna, ipsi, suisque tiliis, ac ho-
et in
dux, marchio, episcopus, comes, vicecomes, gastal- causam laborantes negoliantur,
rainibus qui illorum
dio, sculdascio, decano seu aliqua nostri imperii licentiam habeant potestative negoliandi per jam
magna parvaque persona audeat Joannem monachum diclum Lacum absque omuiuin hominum contradi-
abbatem qui ibi Deo si-rvit, atque alios monachos, clioue, vel publica functiouc, vel alicujus telonei
qui modo sunt aut pro tempore iuibi Deo famulen- vel ripalici reddita. Prsecipientes itaque jubemus ul
tur, disvestire, niolestare aut iniquietare priesumat nullus dux, episcopos, marchio, comes, vicecomes,
sine legati judicio. Si quis igitur hujus nostri mundi gastaldio, sculdascio, decanus, vel aliqua uoslri
burdii violator compositurum auri
exstitei'it, sciat se regni magna parvaque persoua de hinc piaefatos
optimi libra centum, medietatem camerie nostr», C Arimannos de suis personis, sive etiam de omnibus
et medietatem pra^fatum Joannem abbatem, atque prifidictis rebus inquietare, disvestire, molestare,
fratribus, atque suis successoribus. Quod ut verins nullusquein eorum mansionibus eis invitishospilium
credaturdiligeiitiusque ab omnibusobservetur, sigillo facere, vel aliqiiam publicam functionera, nisi ad
Lostrojussimus insigniri. eam quam sui antecessores secundum legem fece-
Heinricus cancellarius vice Everadi episcopi et runt, cogere, sine legali judicio facere pra^sumat. Si
archicancellarii recognovit. quisautem, quod fulurum non crediraus, conlra hoc
Locus siyilli.
nostriim proeceptura insurgerit, aut illud infring.Te
Datum aiino Dominicaa incarnationis 1014, indict. tenlaverit, scial se composituriira auri oplinii libras
XII, anno domini Heinrici imperatoris Augusti miile, medietatem cameriE nostr£e, et medietatem
regnixii, (167) imperii ejus i.
praediclis Arimannis, in jam dicta Mantua civitale,
Actum in Papiano feliciter. Amen. sive in castro Portu, \el in comitatu Mantuano
LXXIII. residentibus habitantibus. Quod ut verius credatur,
Heuricus 11 Gtrmamx rex Arimannis Manluanis pi-i- et diligeotius ab oranibus observetur, noslri sigilli
vikyia confirmat. impressione subter insigniri jussimus.
j)
(Anno 1014.)
Siijnum domini Henrici regis invictissimi.
[Muratori, Antiy. Ital.,\Y, 13.]
Henricus cancellarius vice Everardi episcopi et
Innomine saucta; et individuae Trinitatis, IlENni-
archicapellani recognovi.
CDs, divina favente clenientia, rex.
Omnium sanctoriim Dei nostrorumqiie tidelium,
Datura anno Dominicoe incarnationis 1014, indi-
prBesentiuni scilicet ac futurorum, noverit sagaoita- ctione xii, anno vero domni Henrici regis secundi
tis industria qualiter nos, pro Dei amore, animieque reguantis xii.

nostras remedio, cunctos Arimannos in civitate Actum RavenuEe feliciter. Amen.

Mantuse, sive in castro qui dicitur Portus, sive iu
vicoras qua; nominantur Sancto Georgio, Cepada,
Formigosa, seu et in comitatu Mantuano habitantes,

(l67)Nisi raalis mendum in annorum supputatio- stratur a Muratorio contra Pagium aliosque) circa
nem irrepsisse, scriplumqiie: regnixii, pro xiii; dic Martium an. 1014, Henricus II Italicum regnum ar-
diploma datiim anle Kal. Martias an. lOU. Tum belle ripuit.
omnia llueut. Nam (quod ad hunc annum demon-
309 lill'Lu\lAT.V ECCLKSIASriCA. 310
LXXIV. A ali.]uo bannoconstringat, nutnliipi.im jiistitiain c<>gat
S. Ilenricus Ecclesix Iliwl/unicnsis jiriti/iy/a coti/ir- faccre, nisi advocati arcliiepiacupi prieiiuminati,
mut it uiii/i/.
quus ipse velit, et constitiiat udvucatus. Ipsi vero
(Aniio 1014.) advocati hiimines prrefatus b.iiiuo nuslro cun^-lrin-
(Apiid Lappenberg, llamburyische l'rkund.,yt. tiV.] gant ad uiiiiuni jii.^titiam f.icienilam. Kt ut ha-c iio-
lii iiuiiiiMt! sunct* et iiulividiia' Trinitalis, IIki.niii- slra dunalio a IJei nustritpn! lidelibus veriur es.-e
cus, diviiia favtiiito clenieiitia, Hiiiiianoriiiii iiiipcrattir crcilalurac pcr suocessura tenipura ii.convnlsa dili-
AiiRUStiis. gciitius observetur, haiic chartain conscribi manu-
Si petitionci saccidutiiiu pias pruna dcvotioiie qiie nostra corruboratain sigilli iiostri iuipressione
ad eirectiim duxeriaiiis, id pruciil dnbio ad sla- insigniri jiissimiis.
tiiin priescntis vita; ct ictenia; beatiluilinis pra^mia Siijitum •luintii Ihiurici sixuiuli (.M.) gluriosissimi
capessciida iiubis prtifuttii iini ciediiinis. Oiiapro- imjieraloris Auijusli.
pter ouinium lideliiini nostrurtuii pia;seiUiuiii et (iiinlherius cancellarius vice Cumbaldi archicapel-
futiiroruin nuverit iiiduslria tpialiter vir veiierahilis lani recugnovi. (S.)
Unaci), Haininahurgeiisis Ecclesiie archiprsesul, queni . Data XII Kalendas Decembris, indictiune xii, anno
ntts ci lem pra-ft^cimiis, nostris obtutibiis pra-sentari Duminii» incarnnliunis loli, aniio aiiiein dumiiu
fecit prsecepta bcala! meinoriaj seuioris et anteces- lleinrici seciindi regnantis .iiii, inipcrii vero i.

soris Ottouis tcrtii, imperaturis Augusti, in qiubus Altstedi aiictum felicitiT.

contiiiebatiir quomodo ipse, pro Dei aiiiore, nioiia- LXXV.
S. Hcnricus Tarvisiiise Eodnside privilcgia confirmat.
sleriis inejus episcopio consisteiitibus imperiali au-
(Anim 1014.)
cturitale libertatem el tuilionem concessisset, roga- [Ughelli, Italia swni. V. Ii08.]
vitque celsitudinem nostram ut iios denuo nostra In nomine sanctffi et individua^ Trinilalis, IIfinri-
prseceptione eadem raonasleria et omnia illuc perti- cus, divina favente clementia, imperator Augtistus.
aentia conlirmaremtis. Nos vero, ejus justBP et ralio- Si, Ecclesiis devole famiilanles, eis qua; petierint
nabili petitioni assenstim proebentes, dilectae conte- contnlerimus tEterna; recompensationis pra;miiim
ctalis nostree, Cliunigunda; videlicet imperalricis procul dnbio accipere non ambigimus. Quaprupter
Auguslse, interventione, ad honorem sauctae Dei omnium sanctae Dei Ecclesia; lidelium nostrorumque,
geaitricis Maria*, cui locns ille Hammaburg estcon- prtEsentiiim scilicet ac fiitururum, agnoscat niulli-
secratus, eideni loco Hamniaburgensi concediinus, tudo, Arnaldum sanctce Tarvisiensis venerabilem
coeterisque monasteriis ad baiic ditscesim pertinen- C episcopum, inlerventu et petitioue Egilberti Frisin-
Bremun, Buckiun, Uainaslaun, Birchsi-
tibus, id est gensis Ecclesiae antistitis, noslram imperialem iinplo-
uuu, Hajslinga, Ripesholt, quidquid senior et aute- rasse celsitudinem quatenus, pro Dei amore nostrae-
cessor meus suique antecessores, reges videlicet et que anima; remedio, sibi suieque Ecclesiae confirmare
imperatores, eisdeni monasteriis donando aul robo- dignaremur per hoc nustrum pneceptum cuncta prae-
rando concesserant ; ea videlicet conditiune ut sem- cepta a noslris pra;decessoribus coustiluta alque
per sub tuitione nostra sint perpetualiter, cum cunlirmata. Ctijus dignis postulalionibus assensum
omnibus pertinentiis suis, qusesitis vel inquirendis. praebentes, et nustrorum antecessorum praecepta ob-
Concedimus insuper praefato archiepiscopo ejusque servantes, contirmamus et corroboramus sibi suaeque
successoribus licentiam construendi raercatum in loco ecclesiae omnia prcedecessoriim nostrorumque regtim
Bremum nuncupato, in quo nunc arcliiepiscopatiis vel imperaloriini praecepta et ea quae in illis cont>-
consistit, cum banno et teloneo atque moneta publici nentur, scilicel duas partes telonei et mercati de
ponderis et puri argenti, totumque quod inde ad Tarvisiensi purtu ciim districlu et legali querela ceu
tisciim nostrum perlinere dignoscitur, prjelibatas et duas purtiones piiblicie moneiae nec non et telo-
Bremensi conferimus sedi. Quin etiam negoliatores, „ neum pradictaj civitatis interius et exterius sicut
ejusdem incolas loci, nostra; tuitionis patrocinio hactenus nuslra; pervcnit ditioni, tam de Cbiistianis
cundonamus, preecipientes hoc imperialis auclori- quamqueet Jud.eis qui itiidem negotia exercere stu-
tatis pra;cepto, quo in omnihus tali tutela et jure duerint, in inlegrum pr;Efalre Tarvisiensi ecclesiae
potiantur, qiiali majorum videlicet civitatum instilo- contirniamus etiam Sanctam Mariam cum castello ;

res per nostrum regnum potiri noscuntur, neinoque Asylo et omnibussuis perlinentibus, ac mouasterium
inibi aliquam sibi vindicet polestatem, nisi praefala; Crespuliniim seu abbatiam sancti Hilarii cuni eccle-

sedis arcliiepisco|)us, et advocatus qiiem ipse ele- siastico districtu, nec non el decimas de bladino et
gerit. Ad ha;c imperiali edicto jubemiis ut nullus ceresaria, et umnia alia qiicB per instrumenta charta-
du.T, neque niarchio vel comes, aut alia quaelibet rum a Deum timentibus pr;pfataj sanctae ecclesiae

judiciaria potestas in supradictorum monasteriorum donataet concessa esse noscuntur, etiam si immi-
liominibiis, llammaburg. Bremtim, Buckiun, Rama- nente incendii periculo vel aliqiio infurtunio jam
slaun, Birchsinun, Hceslinga, Ripesholt, vel in csete- dicta ecclesia chartas vel aliquas scriptioues per
ris pertinentiis eorunidem aliqiiam potestalem sibi negligenliam perdidit, conlirmanius atque corrobo-
iisurpet, seii in litis, colonis atque jamundliDgis, vel ramiis illi per hoc nostrae aiicturitalis prcTceptum, ut
eos aliquis capitis banno ob capilis furtum vei alio ipsas res pontifex ipsius Ecclesia; teneat, ordinel
307 S. HENHICI IMPERATORIS iJdS

RICDS, divina largiente clementia, Romanorum irape- A cum oninieorum hareditate, paterno vel materno
jiire, propriclate, communaliis, siveomnibus rebus
rator Augustus.
uobis videtur in venera- qu;e ab eorum p.Trentibus possessa fuerunt, el eo-
Justiun et rationabile
bilia sauctorum Dei luca quiE ab a bonis liominibus rum acquisila sive acquireuda, nominalive silva

intuilu pietatis et spe altern£E remunerationis con-

Armanore, Carpeneta, Succa, Septingenti, sive per
caiiera loca in comilatu Mantuanense rejjcentibus,
feruntiir atque uostro juri et dominio traduutur,
noslra auctontate lieri jiissimus. Qu.icirca omnium piscationibus, fluminibus et paludibus, sine aliquo

sbnctse Dei Ecclesia; nostrorumque tidelium, prae- scriptionis titulo, quod juste el legalilereis pertinente,

sentiiim scilicet et futurorum, volumus universitati cum familiis ulriusque sexus, servis et ancillis, li-

paleat qualiter nos recepisse monasterium Sancti bellariis, precariis, et cum omnibus rebus eorum
Salvatoris,quod est situm in Fontana Tanoni, quod mobilibus et immobiiibus, per hujus nostri prajcepti
Bonifacius marcbio pro remedio animte sua; sibi paginam, proutjuste et leg.iliter possumus, conces-
praedia, quud vocatur Cafadia Bunifacinga, proprie- sinius et corroboramus, scilicet utrasque ripas flii-

tario jure eidem concessit, et villam qiue vocaliir minis Tartari, deinde sursum usque ad llumen Olei;
Slazano cum omnibus suis pertinentiis, et in bad:o de alia parte Fossa alta; de tertia parte ecclesia
omnia quge habuit, et sibi similiter condonavi(, siib Sancti Faustini in caput Variana, et inde seorsuin
nostri mundi furdii tuitione recepimus liaec et alia usque in Agricia majore; ea videlicet ratione conce-
quaj in antea Dco au-^siliante acquirere potuerit, vo- dimus eis omnem leloneum et ripalicum, quod pro
lumus ut sub nostra defensione quiete ac pacitice negotio exercent in Garda, et in Lasese, et in
perpetuo permaneat sine molestatione aliciijus. Quod summo Lacu, vel in Brixiana, et in Ferraria, vel in
vero praicipimus, et ab hac hora in antea nuUus Comaclu, et in Ravenna, ipsi, suisque tiliis, ac ho-
dux, marchio, episcopus, comes, vicecomes, gastal- minibus qui illorum causam laborantes negotiantur,
dio, sculdascio, decano seu aliqua nostri imperii licentiam habeant poteslative negotiandi per jam
magna parvaque persona aiideat Joannem monachum dictum Lacum absque omniuin hominum contradi-
abbatem qui ibi Deo scrvit, atque alios monachos, clioue, vel publica functionc, vel alicujus telonei
qui mudo sunt aut pro tempore iuibi Deo famulen- vel ripatici reddita. Prsecipientes itaque jubemus ut
tur, disvestire, molestare aut iniquietare pra?sumat nullus dux, episcopos, marchio, comes, vicecomes,
sine legati judicio. Si quis igitur hiijus nostri mundi gastaldio, sculdascio, decaniis, vel aliqua uoslri
compositurum auri
biirdii violator exstiterit, sciat se regni magna parvaque persona de hinc piEefatos
optimi libra centiim, medietatem cameire nostra", C Arimannos de suis personis, sive etiam de omnibus
et medietatem pra?fatum Joannem abbatem, atque prjedictis rebus inquietare, disveslire, molestare,
fratribus, atque suis successoribus. Quod ut verins nullusque in eoruni mansionibus eis invitishospitium
credaturdiligentiusque ab omnibusobservetur, sigillo facere, aliquam publicam functionem, uisi ad
vel
iiostro jussimus insigniri. eam quam sui antecessores secundum legem fece-
Heinricus cancellarius vice Everadi episcopi et runl, cogere, sine legali judicio facere pra^sumat. Si
archicancellarii recognovit. quisautem, quod futurum non credimus, conlra hoc
Locus siijiUi.
nostriim praeceptum insurgerit, aut illud infring.Te
Ddtum auno Dominicae incarnationis 1014, indict. tenlaverit, sciat se composituriim auri optimi libras
XII, anno domini lleinrici imperatoris Augusti miUe, medietatem camerae nostrse, et medietatein
regnixji, (167) imperii ejus i.
praedictis Arimannis, ia jam dicta Mantua civitate,
Actum in Papiano feliciter. Amen. sive in castro Portu, vel in comitatii Mantuauo
LXXIII. residenlibus habitantibus. Quod ut veiius credatur,
neuricus 11 Gtrmamx rex Arimannii Mantuanis pri- et diligeotius ab omnibus observetur, noslri sigilli
vilcgia confirmut. insigniri jussimus.
Q impressione subter
(Anno 1014.)
Siynum dornini Henrici rer/is invictissimi.
[Muratori, Antiq. Ital., IV 13.
Henricus cancellarius vice Everardi episcopi et
Innomine sancla; et individuae Trinitatis, IlENni-
archicapellani recognovi.
CDs, divina favente clementia, rex.
Omnium sanctoriim Dei nostrorumque lidelium,
Datum anno Dominicae incarnationis 1014, indi-
praesentiiini scilicet ac fiiturorum, noverit sagacita-
ctione XII, anno vero domni Henrici regis secundi
tis industria qualiter nos, pro Dei amore, animaeque reguantis xii.

nostrae rcmedio, cunclos Arimannos in civitate Actum Ravennte feliciter. Amen.

Manluae, sive in castro qui dicitur Portus, sive in
vicoras qua? nominantur Sancto Georgio, Cepada,
Formigosa, seu et in comitatu Mantuano habitantes,

(l67)Nisi malis mendum in annorum supputafio- stratur a Muratorio contra Pagium aliosque) circa
nem irrepsissp, scripliimqiie: regnixii, pro xiii; dic Martium an. 1014, Henricus II Italicum regnum ar-
diplom.i datiiin anle Kal. Martias an. 1014. Tum belle ripuit.
omnia llueut. Nam (quod ad hunc annum demon-
30!) Dll-LO.M.VTA ECCLESIASriCA 310
LXXIV. .\ aliquo banno constringat, ftut aliqti.ini jiisliliam cogat
S. Ilenricus Ecclesix niiDiliuriiensis faccre, nisi udvucati arcliicpiscupi pitenomiiiati,
mut it (liii/r/.
quos el conslitiiut
i|ise velit, advucatus. Ipsi vcro
(Aiiiio 1014.) advocuti liununc» pra^fatus baiiuo iiuslro cun-.trin-
[Apiid Lappenberg, Ilumburyische Urkunii.,p. OV.] guiit a.l oininni jiistttiuni f.icicniiam. Kt ul ba-c no-
lii iiDiiiiiji! suiictiB et iiuliviiliia' Triiiilulis, IIki.mu- slra dunuliu a Dei noslriqiie lidclibus veriur esi^e
cus, diviiiu tavditc clciiitMitiu, lUiiiiaiuiriiin itiipcratoi- crcilaturuc pcr successura tpnipura irconvolsa dili-
Aiigustiis. gentius observetur, baiic cliartuin conscribi nianu-
Si petitioncs saccidutiim pias prniia dcvutiuiie qtie nostra corroboratam sigiUi iiostri iuipressionc
ad eitectiim du.vcriaiiis, id pruciil dnbio ad sta- insigniri jiissimiis.
tiiin prieseulis vita: ct icteniu; bputiluiiiuis pra-mia Sitjinim iloiniii Iluinrici sixundi (.M.) gluriosissimi
cupesseiida iiubis prufuliii iiin crcdmnis. Oiiapru- im}ieruloris .1 injusli.

ptcr uuinium lidcliiim iiostriiniiii pra;sentiuui et (liinllicriiis cancellarius vice Cumbaldi archicapel-
futiironim nuverit industria qiialiler vir venerahilis lani recugnovi. (S.J
IJnaco, Hauiinaburgeiisis Ecclesiie arcbiprsesul, qiieni . Data XII Kalendas Decembris, indictione xu, anno
nos ei lem pra-fccimus, nostns obtutibiis pr*seiitari Doininiia" incarnationis lOli, anno atiiem domini
fecit prsecepta beata'. nicmoriaj seuioris et antcces- lleinriti scctindi rcgnantis xui, iinpcrii vero i.

soris Oltonis tertii,impcratuns Augusli, in qiubus Altstcdi uiictum fclicitcr.

coutinebattir quoraudo i^ise, pro Dei ainore, mona- LX.W.
S. Henricus Tarvisiiix Eo-kslx privilcgia confirmat.
sleriis inejus cpiscopio consisteutibus imperiali au-
(AniM) 1014.)
ctuntale libertalem el tuitionem concessissct, roga- [Ughelli, Itiilia sarni. V. Ii08.]
vitque celsitiidiiiem nostram ut iios denno nustra In nomine sanclffi et individua' Triiiitulis, IIf.inri-
prsBceptione eadem mouasteria et orania illuc perti- CL's, divina favente clementia, impcrator Augiistus.
aentia conlirmarcmtis. Nus vero, ejus jiista> et ratio- Si, Ecclesiis devole furatilanles, cis quai peticrint
nabili petitioui assenstim pra;bentes, dilectae conte- contnlerimus SEterna; recumpcnsationis pra;miiim
ctalis nostrie, Cluinigundffi videlicet imperalricis procul dnbio accipere non ambigimus. Quaprupler
AQguslce, interventione, ad honorem sanctse Dei omuium sanctse Dei Ecclesia; fidelium nostroruraque,
genitricis Maria", cui loctis ille Hammaburg estcon- priEsentiiim scilicet ac fiittirorum, agnoscat mulli-
secratus, eidem loco Hammaburgensi concedinius. tudo, Arnaldum sanctce Tarvisicnsis vcnerabilem
caeterieque raonasteriis ad liaiic ditecesim pcrtineii- C episcopum, intcrventu et petitione Egilberli Frisia-
tibus, id est Bremiin,Buckiun, Uamaslaun, Birchsi- gensis Ecclesiae antistitis, nostram imperialem luiplo-
nuu, Ha;slinga, Ripesholt, quidquid senior et aule- rasse celsitudinem quatenus, pro Dei amore nostrae-
cessor meus suique antecessores, reges videlicet el que anima; remedio, sibi snieqiie Ecclesiae conOrraare
imperatores, eisdcm monasteriis donando aul robo- dignareinur per lioc nostrum pncceptum cuncta prae-
rando concesseraut ; ea videlicet conditione ut sem- cepta a nostris pra*decessoribus coustituta atque
per sub tuitione nostra sint perpetualiter, cum coiitirmata. Ctijus dignis postulalionibus assensum
omnibus pertinentiis suis, quiesilis vel inquirendis. praebentes, et nostrorum antecessorum praecepta ob-
Concedimus insuper prafato archiepiscopo ejusque servantes, conlirmamus et corroboramus sibi suseque
successoribus licentiam construendi raercatum in loco ecclesiae oninia prcedecossoruni nostroruraque regtim
Dremum nunciipato, in quo nunc arcliiepiscopattis vd imperatorum praecepta et ea quae in illis cont>-
consistit, ctim banuo et teloneo atque moneta publici nenttir, scilicct duas partes tclonei et mercati de
ponderis et puri argenti, totumque quod inde ad Tarvisiensi portu ctim districlu et lcgali qtierela ceu
tisciim nostrum pertinere dignoscitur, praelibatae et duas portioiies publica; moneiae nec non et telo-
Bremensi conferimus sedi. Quin etiam negotiatores, „ neum pradictai civitatis interins et exterius sicut
ejusdem incolas loci, nostrae tuitionis patrociuio hactenus nostrae pervcnit ditioni, tam de Chiistianis
condonamtis, prcecipientes hoc impprialis auctori- quamqtieet Juda'is qui iliidem negutia esercere stu-
iatis praecepto, quu in omnibus tali tutela et jurc duerint, iii inlegriim proefutae Tarvisiensi ecclesiae
potiantur, quali niujorura videlicet civitatum instito- contirmamus etiam Sanctam Muriam cum castello ;

res per nostrura regnum potiri noscuntur, nemoque .\sylo et omuibussuis pertinentibus, ac monasterium
inibi aliquam sibi vindicet potestatera, nisi praefala; Crespuliniim seu abbatiam sancti Hilani cum eccle-
sedis arcliiepisco|)us, et advocatus queiii ipse cle- siastico districtu, nec non et decimas de bladino et
gerit. Ad ha;c imperiali edicto jubemiis ut nullus ceresaria, el omnia aliaquse per instrumenta charta-
du.T, neque niarchio vel comes, aut alia quaelibet rum a Deum timentibus pra>fata; sanctae ecclesiae

judiciaria potestas in supradictorum monasteriorum donataet concessa esse nosctinttir, etiam si imrai-
bominibiis, Ilammaburg. Bremura, Buckiun, Hama- nente incendii periculo vel aliquo infortuniu jam
slaun, Bircbsinun, Hasslinga, Ripesholt, vel in caete- dicta ecclesia charlas vel aliquas scriptioues per
ris pertineiitiis eorumdera aliqtium potestatem sibi negligentiam perdidit, contirmanius atqiie corrobo-
tisurpet, seti in litis, colonis atque jaraundlingis, vel ramtis illi per hoc nostrae aiicturitatis pra;ceptura, ut
eos aliquis capitis banno ob capilis furtum vel alio ipsas res ponlifex ipsius Ecclesiae leneat, ordinet
 S. IIENRICI IMPERATORIS 312
311
hoc cognoscentes, nostra fidelitati
atque disponat cum omnibus suis rebus mobilibus A alii nostri lideles,
omnium hominum contradi- amplius stabiliantur ; ejus precibus annuentes, jam
etimmobilibus remota
nostra con- dictum comitatulum a nostro jure in ejus ecclesise
ctione vel molestalione. Si quis igitur
ausu infringere ten- potestatem omniuu transfundimus et perdonamus,
lirraationis praceptum nefario
optimi libras et pra?fatam plebem atque chortem per hoc nostrae
taverit, sciat se compositurum auri
et medietatem auctoritatis prffceptum jam supradictae Novariensi
cenlum, medietatem camera; nostra?,
suisque rectoribus. Quod ut ve- ecclesiae reddimus et concedimus cum omni districtu,
prslibata; ecclesise
observetur, manu pro- et teloneis ac piscationibus quae in flumine Toxo
rius credatur dilig^nliusque
nostro jussimus insigoiri. sunt, in illis scilicet locis ubi ipsa Ecclesia e.^
pria roboratum sigillo

Slijnitm doinini Ihinrici invictissiini imperatoris utraque fluminis tenet parte, et cum venationibus,

Awjusti. seu omnibus rebus qua? ad publicam partem e.x

Gumlierius cancellarius vice Harconbaldi archi- eodem comitatulo e.xigi possunt, cum capellis, domo,
capp. notavi. cuitili, massaritiis, casis, sediminibus, campis,
Dominicse incarnalionis 1014, ind. xi, pratis, vineis, pascuis, silvis, stalariis, saletis,

anno domini Heinrici serenissimi imperatoris regni „ paludibus, aquis, aquarum decursibus, molendinis,
III, imperii vero i.
piscationibus, cultis et incultis, divisis et indivisis,

Actum in villa Dulceri terrainis concessionis, piscariis, campariciis aliis-

Locus sigilli. que universis redhibitionibus, cum servis et ancillis,

LX.XVI. aldianibus et aldianis utriusque sexus, cum omni-
S. Heinricus Petro episcopo Novariensi jura Ecclesix bus, quae dici aut vocari possunt, ad jarc: dictam
sux restituit, ab Arduiiio marchione ablata.
(Anno 1014.^ plebem vel chortera pertinentibus vel respicien-
[Ughelli, Italia sacra, IV, 700.] tibus ; nec non et portum de Bestamo eidem plebi

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, He.^ri- pertinentem, quem gloriosissimus avunculus noster
cns, divina ordinante clementia, Romanorum impe- Otho Major supradictae sedi per praeceplum conces-
rator Augustus. sit ita ut nullus marchio, comes, vicecomes, scul-
:

Dum tidelium petitionibus nostrae imperialis celsi- dalius ejus, seu quaelibet magna parvaque persona,
tudinis assensum prsebuerimus, eos nostro servitio homines jam dicti comitatus seu plebis vel chor-
promptiores ac devotiores esse minime dubitamus. tis audeat distringere, aut infra ipsum comitatum

Quapropter cunctorum Ecclesise catholicaj Udelium, aliquid pra;sumat exigere, vel paratas facere, nec
nostrorumque tam prffisenlium quam futurorum so- C ullas redhibitiones acquirere sed liceat memorato ;

lertia recognoscat Petrum, venerab. virum, sanctae praesull suisque successoribus, jam saepediclum co-
Novariensis Ecclesis episcopum, nostrorumque mitatum cum supradicta plebe vel chorte tenere, et
iidelem, qui nostrie hdelitatis causa multa sustinuit, omnes homines ipsius comitatus sive ipsius plebis
famem videlicet, sitim, a;slus et frigus, et insuper vel chortis per se suum legatum dislringere,
vel
glaciosas rupes collesque satis asperos, nudis pedi- sicut per nos, uo«trum missum distringendi
vel
bus, persequentibus inimicis, fugiendo superavit, essent, et omnia quae de ipso comitatu ad publicam
qui etiam nunc praesentialiter multa damna, Arduino partem pertinent vel inde exigi possunt, et prae-
devastante, recepit (nam ecclesiae illius sunt de- taxatara plebem deTrecate, atque chortem de Gra-
praedatae, castra disrupta, domus eversae, vineae valona cum omnibus suis appendiciis vel pertinen-
incisae, arbores decorticalae, insuper plebes ipsius tiis habeat, possideat tam ipse
teneat tirmiterque
et curtes ab Arduino pro beneflcio suisque inimicis quam successores Deo favente, disposi-
illius, qui,
datfe sunt), nostram imperialera adisse e.xcellentiam, tionem ipsius sedis et catbedram suscepturi sunt,
quatenus pro sui laboris compensatione, et suorum omni nostra nostrorumque successorum regum et
damnonim restauratione, quemdam comitatulum, p. imperatoruni, omni hominum contradictione vei
qui in valle Ausula infra ipsius episcopatus paro- diminutione remota. Si quis igitur nostrae con-
chiam adjacere dignoscitur, pra-.dictse ecclesiae No- cessionis et conflrmationis praeceptum nefarie ausu
variensi, cum omnibus functionibus qua; de ipso temerario violare praesumpserit centum libras auri
comitatulo publicae parti pertinent, concederemus. optimi componere cogatur, medietatem palatio no-
Nec non etiam deprecatus est nos ut quamdam ple- stro, medietatem Novariensi ecclesiae ejusque
et
bem sui episcopatus, quam olim malo ordine et inju- rectori qui pro tempore inibi habetur. Et ut hoc
sta ratione sua perdidit ecclesia, qu£B sita est in verius credatur diligentiusque ab omnibus obser-
villa qucB nominatur Trecate, non adeo procul a vetur, manu propria subter cooflrraantes, sigilli
civilate, curtem quoque quae Gravalona dicitur, nostri impressione jussimus insigniri.
quondam ipsius episcopi contiuentem, sed quae nunc Sijnum D. Henrici serenissimi et invictissimi impe-
injuste pervasa esse dignoscitur, suae Ecclesiae resti- ratoris Auyusti.
tueremus. Itaque digunm est ut sui laboris prsno-
Dat. anno incarnationis Dominicae 1014, indict.
minatus prasul retributionem a nobis suscipiat. Et
XII, anno vero regni D. Henrici imperatoris Aug. xui
quoniam justum est ut supra nominata plebs atque
imperii primo.
chorsjam dicta suo restituatur episcopatui, et ut
Actum Trucuianae feliciter. Amen.
:n3 DIPLOMATA ECCLESIASTICA Mi
LXXMI. A LXXVIII.
Savouensis possessioncs con- Ilcnricus, intuilu Ardimaiti fpiscopi, Savonaisium
S. Henricus Eccksia;
possessionc.-i con/irmal.
firmat et awjct.
(Anno KHi.)
(Aniiu 1014.)
[Ughelli, «a«tt sacra, IV, 73i.]
[rghelli, lidtia sucru, VI, 732.]
Iq nomine sanctae et individu<-n Trinitatis IIen-
Iq Domiiie baucla; et iDdividinr Triiiitalis, IIe.n-
mi rs, diviiia favcnte cleDienlia, Rumauorum impe-
Bicis, divina favf nte clemi-nlia, Homiinonim impe-
ralur Augustus.
ralor sem[)i'r Au|justus. lidelibus tam prsesentibus quam
Oiiiiiibus no-.tris
Ad hoc iios diviua; pietatis provisio ad impf riale interventu Ar-
fiituris notum esse volumus qualiter,
decus provcxit, et lantiK poteslalis culmine decora-
demani, e()iscopi Savonensis nostri dilecti lidelis,
,

\il, ulerga divinum culluai sollicite, et circa Eccle-

concedimus et conlirmamus ex nostra pra^ceiitali au-
>ia' Christi munimeu et custodiam alque auctorila-
cturitate, corroburamus omiiibiis homiiiibus inajori-
lem simus semper pervigiles intenti. Idcirco umnium
biis babitantibus in marcliium Savonensi in caslello
lidelium sanctae Dei Ecclesia; nostrurumque pr;tsen- Jugo Maris quam
omncs res ct proprielates a extra,
tium scilicet el futurorum noverit industna quali- veiialiones quae ha-
B ct villas libellarias, piscutiones,
ter ArdemaDUS, Savoiiensis episco[)Us, imperiallbus
bcre soliti sunt. Insuper etiam jubemus ut in his
nostris obtutibus pra>ceptum scilicet ac muudibur- dc-
pr»scri[)tis continibiis caslella non a-dilicentur,
dium antecessoniin Doslroruni OlhoDum nobiiissi- que aliqiia superimposita a marchionilms, vel a suis
ruoruin imperatorum obtulit, quomodo ipsi praefatce vicecomilibus prasdictis hominibus
comitibus, vel
Kcclesiaa Savouaa res, ac pra-dia inimunitates con-
liat. scilicet de fodro, de apprehensione hominiim
tulerunt. Cnde nus eorum confirmationes praece- domorum; qua propter commendamus et
vel saltu
plum scilicet ac mundiburdium considerantes, pro lirmiter in pcrpetuum stabilimus ut nullus dux,
Dei amore noslraeque aDimae remedio, contirmamus, comes, vicecomes, gastaldio,
marchio, episcopus,
et lirmiter in perpetuum corroboramus per hoc
venator, seu qiiaelibetnostri imperii magna parvaque
nostrum imperiale praeceplum, domum cum turri persona praedictus honiines hahitantes in castello
et curte et mansionibus, porla ripa ipsius castelli vel mole-
Savonaj de pioescriptis rebus inquietare
Savoneusis, insuper lacum rotundum Cardeto, Man- quis igitur hoo nostrum impe-
stare prEesumat. Si
duculo de Callo, Cairo, Casale grasso, Eremana, prfficeptum violare seu frangere tentaverit,
riale
Aqua Marcia, et terra de Poute quaata ad sanctum me-
sciatse compositurum mille libras auri oplimi,
Eugenium Monte Curro valla in Aste, C
pertinent,
^jgjgtem camera-. noslraj, medietatem nobilioribus
tuuicella una, plebem sancti Donati, plehem .Melo
hominibus praescriptis habitantibiis in castello Savo-
sinoe, plebem sanclae .Mariae in Gugada, et plebem
nensi. Quod ut verius credatur et diligenlius ab
Manarate, Sale, Monte Bar, Cario, Corgenio, Leone, omnibus observelur, manu propria corroboravimus,
Scrunito, Lavaniola quae dicitur Gausa sicca, Sali- imperiali jussimus insigniri.
noslro sigillo
ceto, Camariana, sanctae Julai, Viiiiale, Cinglo, invictissimi
Siijnum domini Henrici screnissimi et
Cruce ferie, Boile, Cairo, Deco, Salsole, Plana, et
imp. Augusti
Bruvio, atque easdem curtes, plebes, pruprietatts
Henricus cancell. vice Everardi episcopi et nostri
cum decimationibus, et capellis, vineis, famulis
capellani recognovit.
utriusque sexus, terris, pratis, campis, pascuis, sil- Dominicce incarnationis iud.
Datum anno 1014,
vis, et cum omnibus curtis propriis vel decimationi- Aug. regnantis
XII, anno v domini Heiarici imp. xii,
bus, redditibus, Alderaanio, Savonensi episcopo,
imperii ejus primo.
et ejus successoribus omnino couhrinamus. Praeci-
Actum in palatio Papiae feliciler.
pientes itaque jubemus ut nullus dux, marchiu, co- LXXIX.
mes, seu aliqua imperii nostri magna parvaque „ S. Heinrici privHegium pro monastsrio SS. Petri,
persona proedictam sedera Savonensem de prasfatis LaurentiietColumbani, a quod vocatur Bromiades . »
rebus disvestire aut molestare praesumat. Si quis (Anno 1014.)

hoc fecerit, cenlum libras auri componat, medieta- [Ughelli, Italia sacra, 983.]

tem camerce nostrK, et medietatem pra-dicto Alde- In nomine sanctae et individuae Trinitatis, He.nri-

mano episcopo et successoribus. Quod ut verius CLs, divina faventeclementia, Romanorum imp. Au-
credatur, hanc paginam manu propria corrohorantes gustus.
sigillari praecepimus. servorum Dei ecolesiasticas ne-
Si ad petitionem

Signum domini Henrici serenissimi et incictissimi cessitates relevamus juvamine atque irape-
nostro
imperat. .^ugusti, riali luemur munimine, id nobis et ad niortalem

Henricus canc. vice Everardi episcopi et archi- vitam temporaliter transigeadam et ad aeternam
capellani recogDovit. feliciterobtinendam pro fiituro tideliter credimus,

anno iDcarDatioois Domiuicae millesimo

Datuiii Igitur notum sit omnibus tidelibus nostris, prffisenti-

decimo quarto, indict. xii, anno vero domini Hen- bus scilicet et futuris, qualiter vir venerabilis
rici imperatoris Augusti regnantis v. Constantius abbas monasterii sanctorum Petri, Lau-
Actum Papiae feliciter. Amen. rentii et Columbani, quod vocatur Bromiades, adiit
 S. IIENRICI IMPERATORIS 316

ejus- A nostri una cnm monachis sibi commissis clero et

serenitatem culmiais nostri, deprecans i.t res
sub Domini immensam clementiam jiigiter exorare El iit
dera monasterii cum liominihus sibi
sulijectis

nostrae defensionis consislere, el ab haec aiictoritas noslra futuris teniporibiis inviolabi-

imuiunilate
et juiliciaria esactione im- lem inconvulsam obtineat lirmitatem, manu
atqiie
oraailiublicd fuuctione,
propria siibler tirmaviinus, et anuuli noslri impres-
mune liberumciue reddidissemus, cojus petitione, ob
sione in-iguiri jiissimiis. Quam si qiiis violare prae-
aniorem dicli, et reverenliam B. Petri apostoli,
el C.iiumbani, liljeuter assensum praebui- sumpserit, scial se compositiirum auri optimi libras
Laureutii
ceutuin, medietatem praeJicto mouasterio, cui vio-
mus, ac per hanc uostrae auctoritatis pagmam sc-
lentiam intulit, et medietatem camerae nustrae, hac
cunduni prajcepta prtedecessoruin uostroruin retjum
vidflicet et ioiperatorum, id est Caroli, Ludovici, nostra inscriptione inconvulsa maneute.

Lgouis Irium Othonorum, decernimus

et Siijnum | diimiui Heinrici sercnissimi et iiivictissimi
Lotharii,
ut onr.nes res praefati monasterii, cura cellulis, et ho- imp. Awjusti.
Ilenricus cancellarius vice Luitardi episcopi et
miuibussibi subjectis, sub noslrae defensiouis miini-
miue modis omnibus cousistant. Denique contirma- archicancellarii recognovit.

mus et corrolioramus jam dicto monasterio omnes Ddtum Nonas anno Dominicce incarnationis
Maii,
^
res, chortes, villas, ecclesias, cellas, niassaritias, et 1014, indict. anno vero domiui Heuiici imp.
xii,

fainilias utriusiiiie sexus, nec non priniitias et de- Aiigusti regnautis xii, imperii aulem ejus i.

cimationes cunctorum hominum terram ipsius ab- .Actum Papiae in palatio Ticinense feliciler, in Dei

batise laborantiura, sicut per privilegia Romanorum nomine. Amen.

pontilicum, seu per pra;cppta regum et imperatorum L.XXX.

ibidem concessa et contirmata sunt, una cum terra S. lleinrici prseceptum per quod Wormatierifem Ec-
clesiam adversus iniijuas comitum proviiiciatinm
qiiam habet in coraitatu Mutinensi in loco et fundo
impetitiones tuetur.
qui vocatur Plagassano, cum capella S. Columbani
(Anno 101 i.j
inibi constructa, seu emolumenta habet, atque |in
el
[Schannat, Episcopatas Wormat., II, 40.]
salsina. Et ia comitatu Parmensi loco qui vucalur
Caselle, et in Beneseto, et in Farigari, et Galemano, In nomine sancta; et individuae Trinilatis, Hein-

atque in Solignano. In comitatu quoque Voloterensi, nicLS, divina praeordinante cUmentia, imperator
chorticellam unam qute vocatur Frigesimum, cum .\ugustus.
omnibus suis perlineutiis sive inaliis quibiiscumque Si pelitionibus sacerdotum Dei, quod ad nostram

comitatibus vel locis, simul cum casis, sediminibiis, C notitiam de necessitatibus 'Ecclesiarum sibi com-
campis, vineis, pratis, pascuis, silvis ac stallariis, missarum pertulerint, ad etfectura perducimus, hoc
aquis, aquarumque decursibus, molendinis, pisca- nobis incunctanler, et ad temporalis regni statum,
tionibus, venationibus, montilius, vallibus, alpibus, et ad aeternifi beatitudinis incremcnlum piolicerc
plauitiebus, rupis, rupinis, servis et ancillis, aldio- conlidimus. Ideoque omnium Uei uostriijue tidilium,
uibus, aldianis, mercatis, teloneis, cunctisque rebus prcesentium scilicet et futurorura, noverit industria
ad pra>fatam abbatiam perlinentibus tam ea qu£e qiiomodo venerabilis Burchardus, sanctae Wor-
vir
nunc habere videtur quauique ea quae deinceps di- matiensis Ecclesi» episcopus, communi lamentatione
vina pietas voluerit addL-re vel ampliticare, sicut ponliticum et abbatum ejusdem provinciae, celsitu-
prsedecessores nostri hoc idem monasterium semper dinem nostram adiit sese reclamando ob freqiien-
lutaverunt, itaet nostra nos imperiali tuitione de- tera injuriam ac legem injuslam, a comitibus no-
fensum atqiie munitum ab omnibus inimicis et in- stris, familiae siiae Ecclesiae toti, praesuniptione im-
vasoribus alienatum esse praecipimus. Statuentes positam,ut quisquis ex eadem familia iu furto, vel
ergo jubemus atque praecipimus ut nullus Judex pu- pugna, aut aliqua criminali causa culpabilis inven-
blicus, aut qiiilibet superioris ordinis reipublica" tus fuisset, seu magna vel parva res esset, 60 solidos
procurator ad causas judiciario more audiendas iii \} comiti semper componere debuisset ; inter ha!c
ecclesias, aut villas, scu reliquas possessiones, qiias etiam praecepta immunitatis, quae Christianissimus
moderno tem[)ore in quibuslibet provinciis aut ter- Francorum rex Dagobertus Deo sanctisque suis apos-
ritoriis imperii nostri jiiste et legaliter tcnet, iii- tolis Petro et Paulo primitus condonavit, visibus no-
gredi prKsumat, nec fouda nec tributa, aut man- stris relegenda praesentavit, in quibus scriptum est
siones, aiit tcloneum, aut lidejussores tollere, quoraodo ipse Dagobertus constituit ut nullus co-
aut homines tam ingenuos quam servos super mes aliquam in causis audiendissuper eaindem fami-
lerram ipsius monasteni commanentes dislringere, liam potestatcm haberet insu|)er coulirmationes
;

nec iillas publicas functiones aut redhibitioues vel successorum illiiis videlicet Pi[)pini, Caroli, Ludo-
.

illicitas occasiones inquirere audeat; sed, remota vici, Arnolli, Heurici, trium Oltonum, claiissimo-
omniuin honiinum contradictione et inquietudine, rum regum vel imperatoriim, antecessorum no-
liceat memorato abbali suisque siiccessoribus res slrorum, nobis nostrisque tidelibiis demonstravit, in
prKdirti monaslerii, et hominibus ad se pertinenti- quibus reperimus quod constitutionem [iriedicti
ipsi
bus sub tuilionis nostrai defensione quieto ordiiie regis Dagoberti suis praeceptionibiis a novo confir-
possidere,aul pro incolumitate noslra, seu statu imperii maverunt, et ne hKC lei injusta ulterius procederel.
317 DIPLOMATA ECCI.ESIASTICA. 318

precatus est clementiam nostrain ut insultantcm .\ Cuin exratioiiabiliordineomnipotentis Dei corporin

coniitum pra"siiinptionein nostra dominatioiie co- liiim.iiii fiiima i'0 iiiodosil coiidila ut qii;i'libet miiioiM

ercercmiis, riin 'pio siiaj ecclcsiu? noslra aiiclori- iiieinliia cM|iili siiit .siilijecta, et ali eo vcliili snl) (]iio-

tate denuo coiiliriiiiireniiis. ii,iiii(liicei'r(,Mnliir,iioiiiiRoiigiMiim[Hilaviiinisad li mc

Cujuspelitionibns ob divini cultus amorcm, ejusqiio iinilationeiii, (ju.isdam niiiiorcs ecclisias iii regno
volunlariam servitutein, acquiescentes, hoc uostri nostro subdcre majoribiis, et id voliinlali re(,'is

culmiiiis pra'ceptiiiii eidein < cclcsia; licri dccrevimii.'=, reKnm niliil obstare arbilrati suinus, qui coelestes
per ((uod jriliciiuis ut pra-fatiis aiitistes Hnivhardiis, ati|iie li^rrcnos principatus Qiiro ordine novit di-
ejusqiie siircessores, sicut a pnenoininatis regibiis slinKncre. Proiiide nos etiaui, i{iii ad teuipus siih

vel iinperatoribiis conslitutiim cst et coiilirmatum, ipterno llcge elccli sumus regiiare, in piimis pro
oniiiem rein sute ecclesio! quicte possideant, et amore Dei, ejiisque geuitricis, nec non pro assidiiis

cuinites nostri nullam familia; sua'. ecclcsiiE inju- petitioiiihus dilectffi coiijugis noslra; (^inegunda?,
riam vel injustiliaiii posthae iiifcrre priPsuniaiit. atqiie lidis persuasionibiis Hcreberli Colonien-iis

Pra'terea, ob a'teriiip bealitudiinis reniuneralionem, arcliicpiscopi, et fratris sui Uccelonis episcopi Wiir-
et beatorum Pelri et l'auli veuerationem. istud ini ccbiirgciisis, et siinul fratris nostri lirunouis Au-
I!
periale prfficeptiiiii constituinius, hocqcie in senipi giisteiisis consiliis, ciPleroriiraque lideliuni noslro-
ternuin slabile tirinunique picpcipiinus : ut, si quis riim rogatii et assensione, quin vero propter jiige
deincepsex familia Wormotiensis ecclesias furluni servitiiim Werenharii Argentinensis episcopi, quam-
vel piignam aut ullaiii aliam criininalem causam in dam alibatiam monachorum, quae dicitur Suazaho,

eadem familia pcriictraverit, ad maniis episcopi suo sanctcc Argentinensis ecclesia» in houore Dd Gcni-
advocato componat ; si autem extra faiiiiliam cum triiis liindatte, in nostram nostroruuKpie successo-
extraneo aliijuo rixain habuerit, advocalus suus rum memoriam tradidimus perpetnalitcr possiden-
coraili pro eojustitiam faciat, et si alicui libero ho- dam, cum omnibus ad eamdem abbatiam legaliter
uiiiii ullain justitiam fecerit, vel ciira eo piignave- pertinentibus, in quibuscumqiie provinciis, mobili-

rit, vel si extra fdmiliam raptum aliiiuem peregerit, bus et iminobilibus, areis, Kditiciis, servis, ancillis,

ad\ocalus pro eo jiistiliam faciat si

suiis similiter : tcrriscultis et incultis, agris, campis, pascuis sive
Hiitcm iiifra septa cujuslicet furtum
aliquod cuin- compasciiis, vincis vel vinetis, silvis, fore=tis,

niiserit, reddal qnod abstulit, restituat, et iusuper v venationibus, aquis aquariimque decursihas, nio-

solidos persolvat si extra, iterum quod abstulit

; lendiuis, piscationibus, viis et inviis, exitibus et re-
LSlituat, unam nnciam tantummodo C ditibus, coeterisque ntensilibus eo tenore quatenus
et insuper
coir.ponat, et nunqiiam majiis vadimonium prome- pra>fatus episcopus Verenharius suiqiie successores
reatiir qiiain v solidos. Coraites autem nullam peni- liberam de eadem abbatia deinceps habcant pote-
tus haheant potestatem siiper familiam priedicta! statem absque omni personarum contradiitione et
Ecclcsia', nisi iu legali placilo, cuin judicio scabino- inolestalione possidendi, et in usus ecclesiae quid-
rum et juramento liberorum hominum, aliquis in qiiid indesibi libeat omnibus modis faciendi. El ul

ea fur esse convincatur ; et si palam in fiirto depre- haec nostrae traditionis auctoritas stabilis ct iucon-
hendalur, in conipede comitis interea reservetur, vulsa permaneat, hanc pra-cepti nostri paginam
donec scabiniouum jiidicio, in suo placito jusle di- regio more et post conscriptam manu pro-
judicelur : illos vero 00 solidos, quos usque nunc pria roborantes, sigilli nostri impressione insigniri

injusta et irrationabili lege receperant, omnino in- jussimus.

terdiciraiis, nisi in publicis civitatibus, Et si quis Siijtium domini Henrici retjis invictissimi.

hujus contirmationis prrecepta violaverit, vcl noslraj Suncelinus cancellarius vice archicapellani Er-

constitutionis transgressor exstiterit, si liber est, iii chauboldi recognovi.

lib. auri ad nostram cameram persolvat, sin autem Data XVI Kal. Februarii, feria iii. luna iv, auuo
servus, coriurc et capillos amittat. Sed ut haec au- ab incarnatione Dominica 101 i, indict. xii, anuo vero
ctoritas lirma stabilisque in perpetuum maneat, domini Ilenrici regis xii.

manu propria subtus annotavimus, nostrique sigilli Actum Papiae.

impressione consignare prcecepimus. LX.XXH.
Data V. Kal. Augusti, indict. xii, anno Dom in- S. Henrici sentevtia contra comites et mnrchioms
carnationis 1014, anuo vero doniui lleinrici secun- Estenses, ipsius imperio ubtempcrare recusantes.

autem i.
di regni xiii, imperii
(Anno 1014.)
[Lunig. Cod. diplom., lo?3.]
Actum Mersfelt inDei nomine feliciter. \,

LXXXI. In nomine sanctae et individuae Trinitalis, Henbi-

Litterx S. Heinrici quihits abbatiam de Schwarzack cus, favente divina clementia, Komanorum impera-
tradit posiidendam ^Verenhario episcopo Aryenti-
tor Augustus.
nensi ct successoribus ejus. Dei Eccle-
Notum esse voliimus universis sanctae
\,.\.ano 1014.)
[Gall. Christ., V, Instrum., 469.] sia? Ubertum comitem, tilium Hildeprandi
lidelibus

In nomine sanctre et individuiP Trinitati.s, Henri- Otbertum marchiouem et lilium ejus, et .X^lbertuni
"
ci's, divina favenle clementia, rex. nepotem illius, postquam nos in regera et imperato-
319 S. HENRICI IMPERATORIS 32i>

rera elegerimt, et post manns nobis datas et sacra- A Ijrmavimus et noslro sigillo insigniri prsecepimus.
menla Dobis facta, cum Dei noslroque inimico Ar- Signum domini Henrici invictissimi impcratoris
nostrum invasisse rapinas, priedas, Augusti.
diiino regiium :

et, quod sine luctu non Henricns cancellarius vice Evrardi episcopi et ar-
devastaliones ubiquefecisse ;

esl dicendum, territoria et pertinentias omnium chicapellani recognovit.

ecclesiaruni miserabiliter bunis omnibus exspuiiasse. Factum anno iucarnationis Dominicse 1013, indi-
dolor, nimius luclus, inaudita intus et foris ctione xii, anno vero domini Henrici imperaloris Au-
Magnus
desolatio I Si ergo ita destruclis ecclesiis subeveni- gusti, regni xin, imperii vero primo.

tiir, quoJ Deo piacebit, nulli bonorum displicenduui Actum Soleya.

erit. Consilio ergo cum amicis Dei habito, scrutHta LX.XXIll.

et inveuta est lex Longobardoruni, qua; ita jubet : S. Henricus imperator donut abbntise S. Michaelis
animam regis cogitaverit, aut con-
prxdia quxdam extra urbem Bambergensem sita.
« Si quis contra
siliatusfueritanimae suae, incurrat periculum et res
Unno 1013.)

Secuudum igitur legem eoruni, [Ludewig, Script. rer. Germ., i 1 18

illiusinti^cenlur. » ]

nostra propiia ^unt omnia bona ipsorum, quia ma- P In nomine sanctae et individuae Trinitalis, HENni-
nifestum est ipsos coulra nos non solum cogitasse CLS, divina favenle clementia, secundus, Rumanorum
aut consiliatos fuisset, sed etiara ausus nefarios et imperator Aiigiistus.
conatus impuros opere exercuisse, et publice bella Nosse volumus industriam Christifidelium, lam fu-
contra nos pra?parasse. turorum quam praesentium, quod imperiali sancimus
Quia ergo legibus eonim nostra sunt bona ipso- edicto ut in praediis qiis, divinae intuitu pietalis, ec-
rum, ecclesiae Sancti Cyri episcopi Ticinensis, quam clesiae S. Micbaelis Bambergensis una cum dilecta
ipsi in suis perlinenliis igne et rapinis veliementer conjuge nostra Cunegunda, pro nostrariim, eorum-
devastaverunt, de praediis eorum partem dare vo- que quorum debilores sumus, remedio animarum,
lumus, ut sic vel in aliquo recompensatione facta imperiali contulimus munilicentia, tredecim videlicet
tolerabilius illata valeat sustinere dispendia, donec principalis curtes, Ratelsdorf, Ezelkirchem, Rode-
Deo donante commoda sibi succrescant majora. heim, Belbenhusen, Werde, Wofurte DorfUiog,
Jusle igitur et legaliter damus sibi de rebus Uberti Ebelsfeld, Leitterbach, Elsendorlf, Wedere-
et circa
tilii Hildeprdndi castelliim de Cerreto et Vulparia, dam, Scheistein, Husen et Budensheim, cum omui-
cura omnibus eorum adjacentiis ad jugera millia cum bus villis attinentibus in prasdiis etiam ubicunque
suotolo districtu ; de rebus Uberti 'Jege Obertij et C conquisitis vel conquirendis, dictae prucuralores ec-
tiliorum ejus, et Alberti nepotis ipsorum marchionis clesiae locandi, instituendi, destituendi, ac in melius
quidquid habuisse visi sunt in Scadrampo prope commutandi, mansos, feuda, areas, prata, vineas,
castrum de Balbiano et in territorio sancti Martini silvas, cffileraque mobilia et immobilia, ad placitum
in Strataetin Casale ad jugera quingenta quatenus : sui abbatis ac prfficeptoris, liberam habeant potesta-
ecclesiabeatissimi confessoris Domini Cyri, et pastor tem : quibus etiam placationes otfensarum, salisfa-
qui per tempora ibi fuerit, omnia quaa supra nomi- ctionum vel emendas excessuum, vel inviarum in
nata sunt, cuni suis pertinentiis, aquis scilicet omnibus causis civilibus, tam in tribus placitis Maii,
aquanmive decursibus, ripis, molendinis, piscationi- Autumni et Februani, quam in omnibus plane ne-
bus, terris cullis et incultis, silvis, cur^ibus, vadis, gotiis, ab universis ecclesiae colonis volumus exhi-
venationibus, stallareis, servis et ancillis, capellis, beii. Cffiterum si coloni in litibus causarum deciden-
montibus et vallibus, riipibus et pratis, mercatis et dis inter se dissentiunt, ad proximam curtimarchiam
districtibus, et cum omnibus quae nominari possunt, eos pro sententiis ferendis statuimus habere recur-
in aeternum jure proprietario habeat atque disponat, sum, si vero casus perplexus fuerit ac difticilis, ad
nostra, nostrorumque successorum et omniiim ho- caput clauslri, id est abbatis praesentiam recurrant.
p.
minum contradiclione et molestatione et diminora- Sicque abbas, majuribus et melioribus suae familiee
tione remota. Concedimus insuper Sancto Cj-ro pa- convocatis. ipsorum consilio qnod justum est ordinet
trono nostro districtum de Secema ad milliaria octo acdisponat. Debita ofticia aratrorum tribus vicibus
in onini parte in circuitu, sicut ad nostram
partem in anno, ovornm in Pascha, caseorum in Penteco-
pertinerevidetur, pro pace et quiete ipsius Ecclesise, steu, pullorum in et hebdomadalia
carnis privio,
remedio et salute animae nostree, nostrorumque suc- servitia dictm nostra; ecclesiae, ab omnibus, ut con-
cessorum regum et imperatorum.
quis igitur con- Si decet, impendatur. Censnm autem ultimum, per
tra hoc nostrum pra;ceptum, seternum Deo pro- m quem utique omissavel neglecta supplentur servitia,
pitio valiturum, ire tenlaverit, et ecclesiam
beati jus videlicet capitale, a virisdescendontibus optimum
Cyri vel pastorem suum disvestire vel in aliquo
equum, vel, si equo carent, optimum caput pecoris,
molestare de praedictis rebus prsesumpserit, compo-
et afeminis induvias et exuvias transmitti ad eccle-
nat mille Ubras auri purissimi, medietatem sanctae siam ordinamus, ut cum famulis ecclesiae in divinis
ficinensi Ecclesia», elcamerce nostrce
alteram medie- serviliis communionem plenariamconsequantur. Hu-
tatem. Quod utverius credatur, et ab
omnibus in- jus instituti aucloiitas ut omni a;vo stabilis incon-
violabiliter conservetur, hoc praceptum manu uostra vulsa permaneat, et inviolabiliter ab omnibus obser-
 J

321 niPI.OMATA ECCLESIASTICA 322

Telur, hanc ch.irtam inde conscriplam, sicut infe- A LXXXV.

riiis apparot, sigilli nostri iinpressione jussimus insi- Confirmulio jiirium ac priviler/iorum asceterii sanra-
gniri.
rum viriiinum Luceusium S. Sutviitoris fiic.ta Al-
peryx abOulissx aO S. Ilenrir.o intcr Auyustos primo.
iii, anno Uomi-
Oata Nonis Keliruariis, indictione
(Anno toi;i.)
nico! incarnationis anno domini llenrici se-
1iM.'>, [.Muratori, Anti<iinl. Itulic. tom. I. 1007.]
cundi regnantis decimo sexto, imperii autem quarto. In nomine sancto' et individuae Trinitatis, IIemii-
Artum Francofordiae feliciter. Amen. ri!s. divina favenleclementia, Homanorum iinperator
L.XXXIV. Augustus.
S. Uenricus abbatix S. Yitoni poisessiones confirmat. Quidiiuid locis divino cnltui mancipatis noslrae
(Anno 1015.) lilieralitatis munere conferimus,
nohis ad fPterna» id
[D. Calmet, lUstnire de Lorraine, Preuvcs, p. 398. retributioiiis remuneralionein prodesse minime difli-
In noniine sanctK et individuie Triiiitalis, Hen- diinus. Cognoscat igituromnium lidelium sanctoe Dei
Ricus, divina disponente clementia, imiierator Au- Ecclesiae, seu nostrorum, prsesentium scilicet futu-
RUStUS. rorumque, solertia qualiter nos, interventii ac peti-
Celebreest, etc. Quare noverint omnes consecre- tione Cunegunda- imperatricis, noslra^que dilectff
tales palatii caHerique lideles nostri qualiter, per conjiigis, per hanc nostri pra^cepti paginam, prout
intervf iiluin lleymoiiis lidelis nostri, sancl;e Virdu- juste et legaliter possumus, coiilirinanius et corrobo-
nensis Ecclesise episcopi, expetiti siimus iit res ec- rainus monaslerium Sancti Salvatoris, quod est infra
clesiae suae, antea perapostoliomi privilegium, et per muros urbis Luca; coustructum, una cum abbatissa
divte memorise anlecessoris nostri Otlonis prEPce- nomine Alperga, cum omnibus sanctapmoniilibus ibi
plum, ecclesise et monasterio beati Petri collatas, Deo famulantibus, quomodo sunt, aiit pro tempore
ubi Berengarius beat» recordationis episcopus regu- Deo inibi famulantibus, cum omiiibus eorum rebus
lam beali Benedicti abbatis sacra devotione incoe- et proprietatibus, scilicet et lerris, vineis, pratis, pas-
ptam, pro posse monachali, ordine decoravit, suisque cuis, silvis, pascenles pascuationibus, ac omnia sub-
successoribus perdonandam reliquit, per prceceptum stantia quae idem locus meretur habere, conlirmamus
contirmatioais, uli imperatoribus el regibus deces- per uostrw augustalispotentiae Ipra-ceptum;, perquod
soribus nostri moris fuerat ; insuper q u.e ipsi mo- monasterium illud, res habitas etadhucin jure ipsius
nasterio condonaverat, otferreinus, nostraque asti- monasterii juste manenles, possint in futurum conti-
pulatione corroboraremus. Quod devote expostula- neri.Statuimus ergo, ac per hoc nostrae conlirma-
tum est, et regali auctorilate concessum. Uamus er- C tionis praeceptum, ut
ab hinc et in futurum praefa-
go et in jus Ecclesiae jam dictae conferimus abbatiam tum monasterium, una cum rebus vel familiis inibi
ipsam quae S. Vitoni cum omnibus ad se
dicitur, juste pertinentibus, vel qiiaecunque in antea per da-
pertiuenlibus, etc. Dono Gerardi comitis ad S. Julia- tionem religiosorum virorum seii devotarum femi-
num mausum ciim dimidio, et vineam, etc. iNoster narum collatum exstiterit, sub nostri pra^cepti con-
vero tidelis comes Godefridus quasdam res ad prae- lirmationem permaneat, et nullus quislibet de prae-
fatum lociim subdotatas dedit in villa qiiae Borbat dictis rebus, quas tunc tenere quiete ac legaliter vi-
nuncupatur, mansa xx cum ecclesia, etc. Hermannus debantur, aliquam inquietudinera ullo unquam in
quoque venerabilis comes in comilatu Bracbantini'nse teinpore facere pra>suinat ; sed per hancnostram au-
iu praedio qiiod Haslud vocatur, xxx eidem contiilil ctoritatem oranes res ipsiiis monasterii sint defensalae
mnnsa, etc.Comes etiam Lutardiis in eodem mo- sub nostri prcecepti conlirmationem. Volumus eliam
nasterio monachus facliis, dedit in pago Vaprensi in ut sub nostra iramunitate idem praedictum mona-
comitatu Decasteri praedium Balliodium, ecclesiain steriura nostris et futuristemporibus existat una cum
scilicet cum dote, et inansum indominicatum cum omnibus rebus ac farailiis ad eiim juste pertinentibus,
aliis XL, etc. Nos autem praediclae Ecclesioe pro re- Et si qiiando abbatissa obierit, de suis ipsis eligant,
medioanimae nostrfe, et dilectissimae conjiigis nostrae quam bonae conversationis invenerint meliorem ab-
commemoratione omnium paren-
Ciinegundae, et pro balissam. Praecipienles quoque jubemus et jiibendo
tum, quorum memoriaedebitores existimus, dimidiam praecipimus ut nullus judex publiciis, aut aliquis ex
partem telonei, monetae, et totius debiti quod inde judiciaria potestate infra ipsum monasterium, seu
ad nostrnm jiis respicit in loco qui dicitur Mosomum, ecclesias aut villas, aut agros, etc. Quod ut verius
in proprium damus. Wxa per interventiim Heri- credatur, elc.

manni comitis, ciijus beneticiiim antea foit, tradi- Sijnum domni Heinrici serenissirni invictissimi im-
nuis ac imperiali aiicloritate corroboramus, etc. peratoris Auyusti.
Signum dvmini Henrici iyivictissimi imperatoris Heinricus cancellarius vice Everardi episcopi et
.4ugusti. archicancellarii recognovit.
Gontherius cancellarius vice Herimbaldi archi- Datum anno Domiuicae incarnationis 1013, indi-
cancellarii recognovi. ctione xii, anno dorani Heinrici imperatoris Augusti
Data anno Dominicae incarnationis 1015, anno regiiantis xii,imperii ejus primo.
vero domini Heurici ii, regni xiv, imperii autem ii. Actum in comitaiu Pisano, in villa quae nuncupatur
Actum Noviomago. Fasiano, feliciter. Amen.
 S. HENRICI IMPERATORIS 324
323
A CL's, divina favente clementia, Romannrum imperator
Pendebat buUa qux modo desideratur.
Augustus.
L.X.VXVI.
Qiiia divinse, eto. Qiiocirca fidelium nostrorum,
Ecclesix S. Alexandri Ber-
S Henriciprxcepfum,rjuo futurorum, nniversitati
gamensi restituit comitatum Alamanm, cujus Atto jira?sentium scilicet et pa-
mstituerat.
comes ecclesiam illam hxredrin teat quoniam, senioris nostri Ollionis praedecessoris
(Anno 1013.) imperaloris cognoscentes Lujus remunerationis fau-
[Lshelii, Italiasacra, IV, 439.] tricem graliam, Bernardo Parmensi coniili lidelis-
Innomine sancta? et individuae Trinitatis, Hen- simo nostro curtem Neironem, cum capellis, castris
RicL-s, diviua favente clementia, Romanorum impera- domnicatis, massaritiis, villis, et terris, omnibus-
tor Augustus. que ad eandem pertinentiis curteni Itocham etiara
;

Si ecclesiarum Dei supplementum tribui-

aliquid et castruni de valle Visenerina cum omnibus ibi
mus, inde nobis meritum fore non dubitamus. Quo- pertinentiis vel adjacenliis, et quod dici vel nomi-
circa sanct» Dei Ecclesiae nostrorumque fidelium, nari possit, et sicut quondam llugo Tusciae marchio
praesentiuni scilicet ac fulurorum, volumus univer- per omnia tpnuit, in integrum, per interventnm et
sitati pateat quatenus, amore Dei et beali Ale.\an-
B petitionem Conigundaj inipcratricis Augusl» conju-
dri niartyris accensi, cujiis adminiculo credimus gis nostrs douamus, concedimus stque largimur.
bene valere perpetuo, auctoritatis nostra' pryceptum Quoniam senior noster Otho imperator eam, qiiam
imperiale, prout juste et legaliter possumus, illi prBefalisumus, priedicto Bernardo comiti pro digno
compelenter concessimus et corroboramus, sicut olim ejus donavit, concessit, suoque imperiali
servitio
credidimus per regaleminvestitnram vidclicet curtem jurein proprietarium jus et dominiuin tribiiit el
Lemen, cum omnibus castellis sibi pertinentibiis, largitus est, nos quoqiie pro futuris temporibus
videlicet Brivio et Lavello, sicut Atto comes et
amodo et deinceps donatione et concessione tri-

Ferlinda sua conjux episcopatui pr»fati Alexandri buimus et conlirmamus, atque perpetua stabilitate
martyris per paginam leslamenti tradidit, scilicet corroboramus in integrum, sicut snperius legitur,
cum terris sibi pertincntibus, cum vineis, pratis,
cimi servis et ancillis, aldionibus, aldianis, montanis,
pascuis, silvis, molendiuis, piscationibus, aquis planiciebus, montibus et collibus, rupibus, pnscuis,
aquarumque decursibus, nec non cum servis, et silvis, aquis. pijcationibus. cum usihus, aqiiarum-
ancillis, aldiis, et aldianis. Statuimus ergo per hoc que decursibus, molendinis, omnibusque ejusdem
nostias confirmationis pra?ceptum, sicut statuit pra;- utilitatibus: ea videlicet ratione ut ab hac
curtis
fatus comesetejus conjux, ut abhinc et in futurum C jjopj^ j„ ^j^^g^ praedictus Bernardus comes omnia
episcopatum beati Alexandri marlyris, qui Perga- sufradicta ejusdem curtis habeat, leneat, firmiter-
mumvocatur, habeat, teneat, firmilerque possideat que possideat e.x nostra donatione, concessione, at-
absque omniuni huminum contradictione remota. que corroboratione ; habeatqiie liberam facultatem
Quapropter praecipimus ut uullus dux, marchio, per hujus nostri pr»cepti paginam tam ipse Bernar-
comes, archiepiscopus, episcopus, vicecomes, dus comes omnia superius deprehensa ejusdem cur-
gastaldio, decano, aut aliqua nostri imperii magna tisNeironis, quam sui et haeredes et prohBeredes, vel
parvaque persona praenominatum episcopalum beati cui dederit vel habenda statuerit, tenendi, possiden-
Alexandri martyris, sea episcopum qui nunc est, di, donandi, aut commutandi, sive quod animus ejus
aut alios qui ibidem pro tempore fuerint, audeat de ea decreverit faciendum [sif], omnium hominr.m
molestare, aut inquietare prjesumat sinelegali judi- regni imperiique nostri contradictione vel mole-
rio. Si quis vero hujus nostri piaecepliquandoque, stutione remota. Prsecipientes itaque jubemus,ut nul-
quod non credimus, violator exstiterit, sciat se com- lus rex, marchio, episcopus, comes, vicecomes, seu
positurum auri optimi libras mille, medietatem ca- quselibet nostri imperii et regni magna parvaque
meia; nostiae, et medietatem pra?diclo episcopalui.
^ persona, prcpdictum Bernardum cnmitem, ejusqiie
Qiiod ut veriiis credatur, et dillgentius ab omnibus hoeredes ac prohffiredes de siipradittis rebus ejiis-

ob-crvetur, manu propria roborantes, sigilli nostri dem curtis moleslare, inquietare, vel disveslire
impressioni' jussiinus iusigniri. pra?sumat. Si quis vero hujus nostrae donalio-
Signiim . . [). Ihurici serenissimi et invictissimi nis, etc.
imp. Augusli. atque invictiss. imp.
Sign. D. Heinrici gloriosissimi
Dat. an. Dom. incarnat. lOKi, an. D. Ilenrici imp.
Augusti.
Aug. regnanlis xii, imperii ejus primo.
Henricus episcopus et cancellarius vice Everardi
Actiim in comitalii l'isano, in villa quae dicitur
episcopi et archicancellarii recognovit.
Fafiona feliciler. Amen.
Anno Dom. incarn. 1015, indict. xiv, anno D.
L.XXXVII.
Henrici imperatoris Augusti regni xiv, imperii vero
S. Hcnricus Bcrnnrdo comiti Parmensi curtis Nero-
nians possessionem asscrit. ejus II.

(Anno lOlo.) Aclura Maresbuch feliciter. Amen.

(Lgbelli, Itulia sacra, II, 161.]
In nomine sancl» el individuse Tiinitatis, Henbi-
 .

32J> DIPLOMATA ECCI.ESIASTICA. 32fi

I.X.WVIII. A possiint ulilitatibus. Econlra prmdiclo ahbati sua^quo

S. llinriciis ecdesix l'tiiicrbiinieiisi cnrtem lluiistede ahhatiu! in honorem sancti Honifatii constriicta! du:i
donat noslra- pro|irii'tali3 cortes, qiiarum una Waralia al-
Anno 101 :;.
tera vero Bereskyez nunciipaliir, cuin ciinclis •arini
[Cod. diplom. Ilist. Wcsljih., jijip. 04.] perlinenliis, addilis simiil iv niiuislerialihus mei^,
C. Iri nomiiie sancla" et iiidiviiiii.r TrinitaUs. Ahvino ot Uodolfo d.ipilVris. Folcoldo et Erkcngero
IIisNnicus, divina fdvenle elemonlia, Honianoruin marescalcis meis, cicterisque iitriusque se.xus manci-
iniperator Aupiisliis. piis,agris, campis, pralis, pascuis, silvis, venaliuni-
Necesse est ut cum res bona asitur, prius ejus... in bus, aquis aqiiaruiiuiue decursihus, molcndinis,
corde vincatur. Ne, si a radice misera- intentioiiis pro- piscatiunihus, viis et mviis, exitihus et redilibus,
deal, amaros neiiTiici;p friiclus prodiicat. E.i propter cullis vel incullis, qiitesilis seu iuqiiireudis, sive
non surdi aiiditoros evanpi'lic;e Marllia", ciijus more cum omnibiis qua- qtiolibct modo dici aiit iiominari
Mcinwerciis episcopiisnobis frciiueuti ininisierio sata- possunt utilitatihus, per hanc nostram imperialem
ob interventiim Cunegundffi imperatricis
git descrvire, paginam proprium coiicedimiis atqiie largimur, et
in
aagustae, contectalis videlicet nostrse, nec non Ever- de nostro jiire nc dmninio iii ejiis jus et doiiiiiiium
hardisancla? Rabenbergensis sediscpiseopi, sed Egil- omniiio Iransfuiidimus : ea videlicel ralione ut jirae-
berti Fiisingensis ecclesia; pontilicis, sacrosancla' dicliis abhas Hobhas suiipie successoies ad pia-scri-
Pallii-rbruiineiisi ecdesia! in honoie S. Mdria- miindi ptoe ecclesia; utililatem de jain dictiscortihus earum-
domina? saiictiqce Kyliani marlyris atqiie Lyboiii qiie iierlinentiis dehinc libRrani liaheant potestateni
conlessoris Domini consecrata", curlem Honstede quicquid eis placuerit faciendi, omnium hominum
diclum cum omnibus pertinenliis, terris videlicet contradiclione remota. Et, ut ha'c iiostri concambii
cuUis et incultis, m mcipiis utriu.-que sexus, molen- sive doiiationis auctoritas stabilis et inconvulsa
dinis, piscationihiis, aqiiis aquarnmve decursibus, omni permaneat tenipore, hoc imperiale pi u'ci'ptum
quibus scilicet archiepiscopus Onwan eam possedit inde conscriptum inanu propria corroburantes si-
nobisqiie iegaliter tiadidit, in pago Rittig.n, in comi- gilli noslri impressione insigniri jussimus.J
tatu liernhardi comitis, perpetuo jure possidendam Sitjnum domni Htinrici sarenissimi (M) et invictis-
Iradidimus. Et ut hscc nostrae imperiaiis traditionis simi impcvaturis Auyusti (S).
aucloritas tjrma ct inconvulsa permaneat, s'gilli Gunlherius cancellarius vice Erchanbaldi archica-
nostri impressione hanc pagiuain manu propria pellani recoguovi.
corroboraudo supter bullari jussimus. C Data V Idus Maias, anno Dominicae incarnalionis
Siynum domini Hcinrici (L. M.) imperatoris in- millesimo xv, indictionexii, anno vero dumni Hein-
victissimi. rici secundi xiii, imperii autem ii.

Gunterius cancellarius vice Erchanbaldi archicapel- .\ctum Chofunga feliciter. Amen.

lani notavi.
XC.
Dala xviii Kal. Febr.,anno DominiCiB incarna-
Imperafor Hcnricus donat Ecclesix Bambn-g, duo
tionis mill. xv, indictione xiii, anno aiitem domni loca Schivarzenfeld et Weikndorf in puyo Nord-
Heinrici secundi regnautis xiii, imperii vero priino. gov.
Actuni Mulinhusen feliciter. Anien. (.\nno I01i>, 17 April.)

L.KXXI.X. [Ried, Cod. episcop. Ratisbon., I, 132.)

Concambium Heinrici 11 imperatoris cum Robbone C. In nomine sauctee et individiiop Trinitatis,

abbate. HEiNnicDs, divina favente clemenlia, Honianurum
(Anno 1015, II Mai.) imperator Augustus.
[Dronke, Cod. diplom. Fuld., p. 346.] Si venerabilia Ecclesiarum Dei loca aliciijus doni
In nomine sanctsB et individuoe Trinitatis, Hein- commodo dilare sive meliorare studuerimus, nubis
^
Riccs, divina favente clementia, Romanorum impe- id regniqiie noslri st;itui protlcere minime dubita-
rator Augiistus. mus. Quapropter omniiim nostrorumque flde-
.Xpi

Omnium lidelium nostrorum, praesentiiim scilicet liiim noverit universitatis qualiter nos, pro remedio
ac futurorum, iiniversitati pateat qualiter nobis animae nostia; parentumque nostrorum, Babenher-
quuddain concarabium cum Bobbone Vultensi ah- gensi Ecclesice, quam in episcopatus sedcni sub
bate, consensu ac cuUaudatione BHrnhardi advocati honore beatie Dei genitricis Mariffi sanctique Pelri
sui, nec non monachorum, militum servoiumque apostolorum principis ex noslra h»reditate siibli-
snoriim facere placuit accipientes ab eo iii proprium
: mando |iroveximu3,interventu et peticione Eberhaidi
duas cortes, Ralolfesdorf et Ezelenkyricha, cum ejiisdem Ecclesiae venerandipraesiilis, qiia?dam nostra»
cunclis earum perlinentiis, villis, utriusqiie sexus pruprietalis loca, nomineSwarziuvelt etWeiliudorf in
mancipiis, agris, canipis, pratis, pasciiis, silvis, ve- pago Nordgowa, et in comilatu Ileinrici comitis cuin
nationibus, aquis aquarumque decirsibus, molendi- oinnibus perlinentiis eorum, terris cultis et incultis.
nis piscationibus, viis vel in\iis, exitibus et rediti- mancipiis utriusque sexiis, aeJiliciis, areis, silvis,

bus, cultis et incultis, quaesitis seu inquirendis, sive venationihus, aquis aquarumve decursibiis, molen-
cum omnibus qus quolibet modo dici aut nominari diuis, piscalionibus, pascuis, pratis, exilibus et
327 S. HENRICI IMPERATORIS 328

reditibus, qiia^sitis et inquirendis, caeterisqiie omni- A cientes, et ullo [sic] modonegare volentes ipsiuspre-
quae quolibetmodo nominari possunt, utilitali- cibuslibenteracquievimus. Concedentes atque contir-
biis,

bus Swarzinvelt pertinentibus per banc noslram manles eidem Cumano venerabili et dilecto episcopo,
imperialem paginam concedimus atque largimur, omnibusque suis successoribus upradictam curtem .=

et de nostrojure ac dominio in ejusjus atque domi-

Berzanorum nominatam, cum omnibus siiis appen-
nium Iransfundimus ea videlicet racione ut idem
:
diciis, cum oninibus reddilibus et exhibitionibus, et

jam dictus Eberliardus episcopus suiqiie successore^ impensionibus, et functionibus, cum servis et an-

liberam debinc habeant polestatem, ad usum ec- cillis, aldiis et aldiabus tam in montibus quam quff

Babinperc, qiiicquid eis libuerit faciendi, in planitie. terris cultis et incultis, vineis, campis,
clesiae

omnium hominum regni nostri contradictione re- pascuis, silvis, mansis, massaritiis, aquarum aqiiis,

mota. Et, ut ha>c nostrfe traditionis auctoritas per decursibus, molendinis, casis, rebus omnibus mobi-
futurassuccessiones temporum stabilis et inconvulsa libus et immobilibus, et cum omnibus, quae adbuc
permaneat, banc nostri pracepti paginam manu dici nominari possunt, ad eamdem ciirtem perti-

propria corroborantes, sigilli nostri imprcssione nenlibus, atque omnino in integrnni largimur, et a

jussimus insigniri. nostrojure, etdominio, injuset dominium, et pro-

Siynum dumni Heinrici screniisimi atque invictis- prietatem praedictae sancla; ecclesiae transfuudimus
simi Romanoruin imyieratoris A ugusti. (Monogramma )
et delegamus : ut qui nunc piaesens episcopus,
Guntheriiis camell. ad vicem Erchanbaldi archi- omnesque sui successores potestalem habeant, jam
capellani recognovi. dictam curtem, cum omnibus quae ad eam pertinent,
Data XV Kal. anno Dominicae incarnationis
Muii, tenere, possidere, commutare, sicut hactenus praeli-

tOlo, indictione xiv, anno vero domni Heinrici se- halis perjuris visa sunt perlinere, et ipsi haereditates

cundi reguanlis xiv, iniperii autem ipsius ii. possederunt : et facient iidem episcopi de eadcin
Actum Merseburg feliciter. curle, et omnibus quas deinde solvi possunt, quid-
Cum siyillo majest. quid sihi placuerit ad laudem et honorem Dei et

XCI. S. Mariae ex nostra plenissima auctoritate. Juhentes

ergo sancimus ut nostris vel futuris temporibus
S. lienriciis Alberico episcopo Comensi curtem seu
viUam Burzanorum. olim Berengnrii et Ugonis, nullus dux, marchio, comes, vicecomes, nullaque
Sigifredi comitis pliorum, et Cxsarex majestati magna vel parva persona, cujusque dignitatis aut
rebellium largitur. ordinis, supra memoratum Albericum episcopum
(Anno 101 b.) C suosque successores de prtEdicta curte, cum omni
[Ughelii, Italia sacra V, 282.] sua pertinenlia, disvestire, inquietare, molestare,
In nomine Domini Dei, et Salvatoris noslri Jesu vel in aliquo minorare prtesumet ; sed liceat illis

Cbristi, Hil.nricus superna clementia Romanorum quiete et pacifice tenere, possidere iirmiterque ba-
imperator Angustus. bere, remota omni contradictione. Si vero, quod mi-
Si petitionibus nostrorum fidelium nohisque debite nime creditur, conlra hujus noslri praecepti statuta
famulantium aures nostrae pietatis inclinaverimus, aliqiiis violator extilerit, sciat se certissime com-
promptiores eos fore in nostro servitio non diibilamus. positurum auri libras mille, unam partem camerae
Lniversitatem igitur omnium nobis obseqiientium, nostroe, alteram praenotato episcopo, suisque suc-
praesentium scilicet et futurorum, nequaquam latere cessoribus. Et ut hoc verius credatur, firmiusque ac
volumus quod Alhericiis S. Cumanae Ecclesiae venera- iuconvulsum ab omnibus observetur, manu propria
bilis et noster dilectus episcopiis nostrae pietatis celsi- contirmantes nostri nominis jnscripto caractere
tudinem adiit suppliciterpo5tulans,et piosempiterni nostri sigilli impressione.
retributoris amore, et salute animae nostrae, ejusque Signuni dom. H(nrici-\ gloriosissimi imperatoris
collato conferendo servitio, nostroque imperio
et r. semprr Augusti.
sublimando, eidem S. matrici ecclesiae ad honorem Heinricus Parmensis episcopus et cancellarius
Dei Genitricis et Virginis Mariae dicalae quandam vice Everardi episcopi et archicancellarii reco-
curtem, cumomnibus suis pertinentiis, quae dicitur gnovit.
villa Branzanorum, quae fuit haeredilas et proprielas Data. VI Non. Octohr., an. Dominicae incarnationis
lilio'um comitis Sigifredi, Berengarii Ugonis, con- 10' a, ind. xiH, regnivero D. llenrici imperatoris
cedere et donare dignaremur quorum, quoniam in
; .\ugusti XIV, imperii autem ejusii.
nos nimis otrendenles contra nostrum imperium Actum Meresburg feliciter. Amen.
male traclaverunt, et perjiiri atque rei in nostram
XCIl.
majestatem publice exstiterunt, jure ac legaliler non S. Henricus Ecclesix Paderbornensi prxdia qusedam
solum haec, sed et omnia quae habuerunt, ad no- donat.
strum publicumdevenerunt, unde sua omnia merito (Anno 1016.)
perdunt, qui se ipsos gralis perdiderunt, diim, fidei
[Cod. diplom. Hist. fVestph., p. 7 ]

debitae obliviscentes, in uostra lidelitate minimedu-

C. In nomine sanctae et individiiae Trinitatis,
raverunt, et nostro inimico jurantes adlKTserunt. Hei.miicus Dei gratia Romanorum imperator Augustus.
Hanc ergo postulationem dignam et ratam prospi- Si ecclesiarum Dei sublimationibi.s omni studio
 J

320 DIPLOMATA ECCLESIASTICA. 330

inservimu!:, mlerna! retributionis priBmia nobis af- A archiepiscopo , Mimcgardcvordenji
Tlieoderio ,
,

futura esse speramiis. Qua|iropter onuiium lidolium Adelbaldo Trajectonsi, Tliooderico Meten.si, Wig-
Cbristi, pra>senlium scilicet ac futuroruni, novcril gero Verdeiisi, Thietmaro Ossenbrugeiisi, Krico ||a-
universitas qualiter Meinuverccus, sanct;i' Pater- velhergeiisi, sanctu- Patlii'rl)iirneu.-.i ecclesiu' iii ho-
brunnen^is eoclesiiu veneraljilis episcopus, omuia norem sanctoe Dei gonitricis Mariue sauctique Kiliani
pry!dia quffi luvreditario jure possederat matri sun" martyris et sancti Liborii coufessoris coiistriicta!,
Adahe contr.ididit. Ueliinc ipsa cum manu mariti et cui etiain Meiiiuverclius venerabilis e((iscopus pra;-
advocati sui Halderici comitis, consensu etiam hicre- sidet, ([uandain noslram curtem Moronga diclam,
dum, eadeui priedia potestative nobis donavit. At iu p igo Moruugaiio in coiuilatii liciiuoiiin coinitis
nos pcrpetua' beatitudiuis spe, ac pia priefiti epi- sitain, quam uobis Unowaiius Hreinonensis archie-
scopi dilectiipie nepotis uostri, qui se oinuiaque sua pisco(ius ciim luanu advocati sui Udonis tradidit,
divino servicio niaucipare gaudet, j^rece et devotioue oranium hominum contradictione reiuola, pro reme-
commouiti, prsedia cadem legitime nobis tradita, dioanimie senioris nostri tercii Ottouis divuj scilicet
inter qua? principales cortes sunt isttp, Irami- memoria^ imperatoris Augusti, et incolumitate vilte
deshusun, Walmoulhem, Havurlon, Hukilhem, nostiie pra-sentis ac spe futur», per hiinc imperia-
Mandelbiki, fiolthbiki, Doddonhusuu, llokinneslevo, lem pagiuam concedimus atque larginiur, ciim om-
Wakereslevo, cum appertiuculibus villis, mancipiis nibiis appendiciis, areis, villis, pascuis, aquis aqua-
utriusqiie sexus, silvis, viis et inviis, exitibus et rumve decursibus, piscationibus, molendinis, silvis,
reJitihiis, molendinis, piscationibus, pascuis, vena- venationibiis, cunctisque qualicunque modo nomi-
tionibus, qusesitis et inquirendis, omnihiisque uten- nari possiut utensilibus, ea videlicet ralione ut pra!-
silibus qiise quolibet modo dici vel nominari pos- dictus Meinuverchus episcopus eandem curtem,
sunt, sancta; Puterhrunnensi ecclesice in honorem quamdiu vivat, in usus proprios potestative possi-
sanctip. Dei genitricis Mari» sancliqiie Kiliaui marliris deat, post tinein vero vitae suaj ad veslitum canoni-
ac beati Liborii confessoris constructae, per hanc corum in eadem Deo sanctajque genitrici ejus Mariaj
imperialem paginam largimur, omnium bominum nec non beatis Kiliano ac Liborio servientium an-
contradictione reraota. Insuper etiaiii, imperiali niiatim melioraudum pertineat. Si quis vero hanc
auctorilate prisecipimus ut nuUa major minorve nostram donationem infringere priesumpserit, cen-
persona aliqua jiidiciaria potestale in eisdein prrediis tum lihras auri persolvat, l eidem ecclesiaj, l vero
se iutromittat, nisi advocatus quem ejiisdem eccle- nostraj camerae. Et ut hKC nostra; liheralitatis au-
siae episcopus sibi eligat. Si quis autem quod absit! C ctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc car-
'
hoc nostra; donacionis prajceptum infringere ausus tam inde consciiptam manu propria roborantes, si-

fuerit, centuin libras auri persolvat, l eidem ecclesiae, gillo nostro jussimus insiguiri.
el l nosti-K caraerse. Et ut ha!c uostrae largicio- Signum domni Heinrici imperatoris itivictissimi.

nis auctoritas firma et inconvulsa permaneat, hoc (L.M.)

prtEceptum inde conscriptum mauu propria corro- Guntherius caucellarius vice Erchanbaldi archi-
borantes sigillo nostro jussinius insigniri. capellani recognovi.
Signum Henrici Rornanorum invictissimi (L. M.) Data IV Id. Janiiar., indictione xiii, anno Domi-

imperatori!:. nica! incarnationis 1016, anno vero domni Heimici

Guntherius cancellarius vice Ercambaldi archi- secundi regnantis xiv, imperii autem ii.
capellani recognovit. Actum Drodmannia feliciter. Ameu.
Data IV Idus Jan., indictione xiii, anuo Dominicae XCIV.
incaroationis 1016, anno vero domni Heinrici Item curtem Berneshusen.
secundi reguantis xiv, imperii autemii. (Anno eodem.)
Actum Drodmannia feliciter. Amen. \lbid.]

XCIII. In nomine sauctse el individu;e Trinitatis, Hei.n-

S. Henricus Ecclesix Paderbornensis curtem Moronga RicL's divina favente clementia Romauorum impera-
largitiir. tor Augustus.
(Anno 1016.) Tribunal animce dilatamus, si ecclesias Christi
[Cod. diplom. Hist. Westph., p. 72. cum sibi subjectis ampliamus. Qua de re fidelium

C. In nomine sanctse et individuaj Trinitatis, Dei universitati pateat quod hac intentione, inter-
Heinricus divina favente clementia Romanorum ventu dilectissiniae contectalis nostrcB Cunigundae
imperator Augustus. imperataicis Augustoa, nec non et Heriberti archi-

Ecclesias Christi ampliare servorumque ejus neces- episcopi Coloniensis, Adalbaldi Tr.ijectensis, Theo-
sitatibus pie ac clementer subvenire iraperialis derici Mimigardevurdensis, Theodorici Metensis,
promotionis ordo deposcit. Proinde lidelium Christi Wiggeri Verdensis, Thietmari Osenburgensis, Erici
noverit industria qualiter, divino instinclu ammo- Havelburgensis, sanctae Paderburuensi ecclesi^, in
niti, et interventu dilectissimae conjugis nostrae honore sanctae Dei genitricis .Mariie sanctiqiie Kylia-
Cunigundae imperatricis Augustce, in id ipsum fra- etiam
ni martyris et sancti Lyborii consecrata^, cui

terna caritate collaLorantibus Heriberlo Coloniensi Meinuvercus venerandus episcopus prae^idet, quau-

Patrol. CXL. 11
 S. HENRICI IMPERATORIS 332
33 i
proprietatis Berneshusen di- A in locis Haverga, Limga, Thiatmalli, Aga, Patherga,
datn curtem nostrfe
Cdonis sitam, qaam
in comitatu
Treveresga, Langaneka, Erpesfeld, Silbilie, Matfelt,
clam in pago Lisga
Nihterga, Siuatfelt, Ballevan prope Sjiriada, Bam-
ab Unwano Breraonense archiepiscopo donante, et
biki, Gession, Seuvardeshuson, cum omni legalilate
per advocatum suum Ldonem legitima traditione
in proprium coacedimus atque largimur per hanc
accepimus, pro remedio animarum divaj memorise
Ottonis imperatoris tercii, senioris scilicet nostri, et
nostram imperialem paginam, eo videlicet racionis
incolomitate vita>. nostrse utriusque prajsentis videli-
tenore ut praefatus episcopus Meginuverc suique

cet ac futura?, conjugisque nostrae dilectissimae, nec successores prffiscriptae ecclesiae praesidentes debinc

minus pro stabilitate regni, proprietario jure concc- liberam habeant potestalcm de eodem comitatu
dimus, cum omnibus appertinenciis, rebus territoriis, ejusque utilitatibus quicquid eis placuerit faciendi

villis, mancipiis utriusque sexus, silvis, veuatioiii- ad eorum tamen utilitatem ecclesitP, omnium vide-

bus, aquis aquarumve decursibus, molendinis, pis- licet inquietudine remota. Et ut haec nostrae tradi-
cationibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, pra- cionis seu confirniacionis auctoritas stabilis et in-

tis et pascuis, et cum omnibus acquisitis vel inqui- concussa omni habeatur tempore, lioc prseceptum
rendis; ea ratione ut praenominatus episcopus ejus- inde conscriptum manu propria firmare curavimus,
que successores liberam potestatem in ejusdem eccle- et sigillo nostro insignire jussimus.
sise utilitatem vertendi habeant. Si quis autem in Signum domni Heinrici imperatoris Augusti (L. M.).

posterum, quod absit! praifatam ecclesiam inquietare Guntherius caucellarius vice Erkinbaldi archica-
contendat de eisdem praidiis, perpetuo anathemate pellani recognovi.
condempnetur. Insuper c libras auri optimi compo- Data XXIX KaL Febr., indict. xiii, anno Domi-
nat, dimidietatem regiai camerae et reliquam partem nicae incarnationis 1016, anno vero domni Heinrici
eidem ecclesi» quam inquietare pra?sumpsit. Et ut secundi regnantis xiii, imperii ii.

hoec nostraj traditionis auctoritas stabilis et incon- XCVI.

vulsa banc carlam inde eonscriptam
permaneat,
Item prsedia nonnulla.
manu propria roborantes, sigiilo uostro jussimus
(Anno eodem.)
insigniri.
Signum domni Ileinriciimperatoris Aiigusti. (L. M.) [Ibid., p. -4.1

Guntherius cancellarius vice Erlienbaldi archica- lu nomine sanctae et individuae Trinitatie, Hei.n-
pellani recognovit. Rici:s Dei gracia Romanorum imperator Angustus.
Data XVI Kal . Febr. Indictione xni, anno Doniin. C Omnium Chrislilidelium industria noverit qualiter
incarn. tOlC, anno vero domni Heinrici secundi nos, divini amoris respectu, et dilecti.^-simse con-
regnantis xiv, imperii autem secundo. Actum jugis nostrae, qui duo sumus in carne una, Cuni-
Drodmanniae. gundae videlicet imperatricis augustse rogatu et
xcv. instinctu, sancta; Paterbrunnensi ecclesiae in honore
Item possessiones Haholdi cotnitis defuncti. sanctae Dei genitricis Mariae et sancti Kiliani mar-
(Anno eodem.) tiris sanclique Liborii ter beati confessoris dedicatae,
[Ibid., p. 73.] tale pra^dium proprietavimus, quale nobis, omnium
In nomine sanctse et individuae Trinitatis, Hei.n- homiuum contradictione remota, tradidit Helmicus,
RicDS Dei gracia Romanorum imperator Augustus. videlicet, in comitatu Herimanni cnmitis: in Dulmine
Divinse pietatis clementia, quae nos ad culmen mansum unum, in Nienhem mansum in Situnne i,

imperialis majestatisperduxit, ad hoc voluit regnare, mansum i, Halostron mansum i, in Berthalostron

ut ecclesiarum ordini tirmando atque corroborando mansum in Lehembeke mansum i, in Horlon
i,

subveniamus, hiis autem maxime locis, quse ab an- mansum in comitatu Ottonis comitis in Elvepo
i ; :

tecessoribus nostris regibus vel imperatoribus fun- „ niansum i, in Ricoldinchuson mansum i; cum l
data, sed jam peccatis exigentibus pene videbantur niaucipiis utriusque sexus, areis, villis, pascuis,
annullata. Quapropter omnium lidelium nostrorum aqiiis aquarumve decursibus, piscationibus, molen-
prKsentium scilicet ac futurorum industriaj notum dinis, silvis, venationibus et omnibus appendiciis,
esse volumus qualiter nos, divini amoris instinctu, cunctisque, qualicumque modo nominari possint,
pro remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, utensilibus; ea scilicet ratione ut uterque nostrum
nec non et tercii Ottonis bonae memoriae imperatoris, tam vestitura quam vittu stipendialem amodo ab
dilectaeque conjugis nostrie Cunigundse imperatricis episcopo sedis subscriptse, nunc vero a domno Me-
Augustaj interventu, atque Meginuverc sanctfe Pa- ginwerco praesule et post a successoribus ipsius,
drebronnensis ecclesiaj venerabilis episcopi rogatu, communi canonicorum consensu, cum perpetua ora-
sibi sancta?que suae ecclesia? a Karolo magno impe- tionum participatione, plenarie inibi siciit unus fra-
ratore olim fundatae, nostris vero temporibus in- trum accipiat et potestative possideat. Et ut haec
cendium passie, in honore enim sanctas Dei geni- traditio nostrcE liberalitatis stabilis et inconcussa
tricis semperque virginis Mariaj
et sancti Kiliani permaueat, hanc cartam iudo conscriptam manu
martiris Lihoriique coufessoris dedicata;, comitatum propria roborantes, sigillo nostro subter bullari
quem Habold comes dum vixit tenuit, situm scilicet jussimus.
 J

333 DIPLOMATA ECCLliSIASTICA. 33 i

Signum domni Henrici Romanorum invictissimi A neura exigattir u bonis fratrura Treveriren. princi|)i
imperatons Amjitsti (I.. M.). aposlolorum scrvieutiura, vel a .suis honiinibus, aut
Guntherius cancellarius vice Arelianbaldi archica- ibi, aut in villa Madert manentibus, eu scilicet te-
pcllani recognovit. uore ut gratuita nostra invigilent orationc. Hoc, et
Data IV Id. Junii, indictionoanno Doniinic;u
xii, quidquid do piffifatie rebus ecclesi.T laudavimus,
iDcarnaliouis 1017, anno vero domni llenrici se- nostri auctoritate fceptri tirmavimus; quod [utj pia:-
cundi reguanlis .\vi, imperii iv. Actam Pather- senli et futuro tempore viris credalur, nostrisque suc-
brunnon. cessoribus diligenlius custodiatur, id raanu propria
XCVII. conlirmavimus, nostrique impressioue sigilli siguari
S. Ilcnricus II imp. Popponi dc immunitate Ecclesise jussimus.
treviretisis cavet.
Si<jnum domini Henrici III regis inviclissimi.
(Anno 1010).
XCVIII.
[Hontheim, Ilist. Trevir. diplom., I,
331. Prieceptum S. Henrici II imperatoris, Werenherio
In noniinc sanctaj et individuae Trinitatis (168). episcopo Aryentino concessum.
Hknricls divina favente clementia re.x. (Anno 1017).
Si locisDeo dicalis quoddam beneticii juxta peti- " [GaU. Christ. V, 409 Instrum.}
tioDes Dei servorum et nostrte liberalitatis munere Innomine sanctae et individua; Trinitatis, IlE.Nni-

conferimus, id nobis profuturum liquido credinius, CL's Dei gratia, Romanorum Augustus.
et ad mortalem vitam temporaliter transigeudam, et Notum sit omnibus Christitidelibus quod interventu
ad teternam feliciter obtinendam. Proinde volumus dilectae conjugis nostrae Cunigundffl, videlicet iinpera-

intimari nostris lidelibus, tam futuris quam prsesen- tricis Augustaj, sed et Brunonis Augustensis episcopi
tibus, quod vir venerabilis Poppo sanctoe Trevirensis fratris scilicet nostri, nec non Popponis Laurasamen-
Ecclesia; archiepiscopus nos ssepe monuit, nostiam- sis venerabilis abbatis, sacrae sedis Argentinae We-
que sublimitatem petiit, ut multitatem rerum et fa- renherio venerabili episcopo, tum pro Dei genitricis
niiliaa sancti Petri, quam uostri praidecessores, reges Mariae speciali amore, tunc etiam propter ejus tam
videlicet et imperatores, Trevericfc sedi pro divinae spiritualiter quam carnaliter juge servitium, libera-

contemplalionis intuitu delegaverunt, suique aucto- lissime nobis s;epius impensum, forestem in deter-
ritate prsecepti contirmaverunt, hanc dignaremur Rheni contra
minando proprietavimus : de litlore

revocare, noslrisque stabiliendo sceptris conlirmare. Wizwilare ad vadum Hugonis; et de vado Hugonis
Cujus petitioiii libenter consentientes, et hoc nostrse q ad Seerovillare et de Seerovillare ad Dabechnein-
auctoritatis praiceptum erga ipsius Ecclesiam pro sten; et de Dabechneinsten ultra Pruscam usque ad
Dei timore ejusque amore lleri decernentes, tirmiter Roraham rivum; de Rohaha ultra Sormam tluvium;
proecipimus et statuimus ut in facultates vel res ad deinde usque ad Matram fluvium, ad illum locum
ecclesiam sancti Petri Trevericae urbis pertinentes, qui dicitur Phaffenbovend deinceps per Matram ;

scilicet in monasteria, basilicas, castella, vicos, deorsum usque ubi Matra intra Rhenum et deinde :

agros, vineas, silvas, homines, vel reliquas posses- sursum per totum limitem Rheni cum insulis omni-
siones, seu omnia quas deinceps in jure ipsius loci bus adjacentibus usque V^'icenwilare. Jus igitur fo-
divina augeri voluerit clementia, nullus comes vel restae ei suisque succe soribus nostrum, regum quo-

aliquis ex judiciali potestate ad causas audiendas que et imperatorum more antecessorum per ban-
vel freda aut tributa seu aliquos conjectos exigen- num nostrum imperialem firmavimus. Ita vero ut
dos, aut mansiones vel paratas faciendas, aut homi- nullus ibi cervum, vel cervam, ursum vel ursam,
nes ecclesia; distringendos, aut inju^tas e.xactionesaprum vel.... capros vel capras sine licentia ipsius
requirendas, vel thelonem exigendum, nostris tem- quoquomodo capiat. El ut h£ec nostrae donationis
poribus et futuris ingredi audeat, nec ea quae prse- auctoritas stabilis et inconvulsa omni tempore per-
dicta sunt penitus exigere prKsumat; sed omnia sub " maneat, hanc paginam inde conscriptam nianu pro-
jure sancti Petri Trevericae sedis ejusque pontificis, pria signantes sigilli nostri impressione insigniri jus-
et cui ipse commiserit permaneant; et monetas et simus.
thelonea, quas memoratus pontifex in vestitura suae Signum domni Henrici invictissimi.

Ecclesiae inveuerat, aul postmodum a nostris prffi- Guntherius cancellarius vice Erchanbaldi archi-
decessoribus acquisierat, legaliter in perpetuum capellani notavit.
teneat. Ad hoc ut juxta nostri antecessorum prae- Datavii Idus Maii, anno Dominicae incarnationis
cepta, et pro nostra nostrique
parenlum eleemosyna 1017, indict. sv, anno vero domni Henrici secundi re-
omnino interdicimus, ne in villa Theodonis thelo- gnantis xvi, imperii iv. Actum Franchoneford feliciier

(168) Ifenricus divina favcnte clementia rex. Hanc
chartani, in antiquissimo et tide dignissimo libro
copiali descriptam, data carentem, ad annuin Pop-
poiiis primum refero, quod eo anno imperator Tre-
viris fuerit. Sic Gesta Trevir. cap. 48 Megingaudo
episcopo Trebericx metropolis de medio facto, rex ipse
Treberim festinato venit; erat enim in Confluentia
positus ; ct impetrato tam cln-i quam popuU consensu,
ipsum pontificali calhedra sublimavit. Illud autem
singulare quod Heuricus, jaui anno 1014 imperator
coronatus, se regcm nominet. Admittit hoc praesul
: Gottwicen. Chron. tom. prod. p. 233. Confer di-
cenda ad buUam Benedicti PP. VIII, ann. seq.
 S. HENRICI IMPERATORIS 336
335
A He.nricls, divina favente clementia, Romanorum
XCVIII bis

abbatiam Helm- imperator Augustus.

S. Benricus eccksix Puderbornensi Si Ecclesiarum Dei vel monachorum loea ali-
wwdeshusen concedit.
cujus confirmationis seu defensionis dono melio-
(Anno 1017.)
rare studuerimus, id nobis profuturum esse minime
[Cod. diplom. Hist. Wespth.,\>. 74.]
dubitanius. Quapropter umnium Christi fidelium,
Trinilatis, Heix-
In nomine sanctae et individuae prajsentium scilicet et futurorum notum esse volu-
Ricus, Dei gratia Romanorum
imperator Augustus.
mus qualiter nos, divini amoris instinctu, quoddam
Canonum statuta non ore hominum sed spiritu monasterium vel abbatiam a praedecessoribus no-
Dei condita pra>cipiunt ut episcopi frequenter clau-
stris in loco qui dicitur Pirus sitam,
stra monacliorum visitent, et si qua exlra regulam
incomilatu Tarvisino, in honore S. Petri apostolo-
illic iuvenerint, abscidant et corrigant. Haec vigi-
rum principis dedicatam, cum omnibus suis perti-
lanter interius contemplantes, et in liujus vilK iti-
nentiis qui olim sibi pertinuerent ex donalione
nere onera nostra episcopis imponendo levigantes,
praedecessorum nostrorum, et quae in praesentiarum
caritatis causa, sine qua dives pauper est, cum in-
praefalae abbatias habet, offerimus eliam et donamus
tcrventu amantissimae conjugis nostr» Cunigundse
pr£efal£e abbatiae, pro remedio pec-
Tidelicet imperatricis Augustae, cum archiepiscopo-
Moguntinensis, Popponis Treve-
caminum nostrorum et rogatu
rum Erchanbaldi
Magedeburgensis, Unwani Bremen- etiam dilecti fldelis nostri Joannis
rensis, Geronis
Aquilegiensis palriarchae villam
sis, et episcoporum Arnoldi Halverstadensis, Epponis
Theoderici Mettensis, Heinrici sancti Pauli cum suis pertinentiis et capellam sancti
Babenbergensis,
Wirceburgensis, Theoderici Mimigardevurdensis, Marini cum suis appendentiis, videlicet cum mansis,

Theoderici .Mindensis, Thie- domibus, terris, vineis, pratis, pascuis, silvis, venatio-
Heinrici Parmensis,
Havelbergensis, laico- nibus, piscatiouibus, molendinis, viis et vi . . .
monis Mersburgensis, Erici
ducis, Sigifridi atque Ezzi- . . exitibus et reditibus quajsitis seu inquiren-
rum quoque, Bernhardi
conis comitum, abbatiam nomine Helmwardeshu=en.
cum omnibus, qufe quolibct modo dici aut
dis, vel

nominari possunt, utilitatibus, per hoc nostrum

cum omnibus suis appendiciis mobilibus et immo-
praeceptum cuntirmamus et corroboramus. Insuper
bilibus, sedi Parderbonensi in honore sanctae Mariae
et prEedictam abbatiam cum ejusdem monasterii ab-
sanctorumque Kyliani atque Liborii constructae, cui
bate, Adalberto nomine, suisque successoribus sub
insignis acquisitionis praesul Mevnwerchus in prae-
defensionis mundiburgio
sentiarum praest, in proprium dedimus, nostroque C
nostrae tuitionis . . .

dominio in jus et dominium ipsius aniodo recipimus cum cunctis praenominatis utensilibus et
jure et
et juxta regulam sancti Benedicti epi-
bonis; ea videlicet ratione ut nullus dux, comes, vi-
potestative
scopaliter disponendam atque possidendam tradi- cecomes, vel aliqna regni nostri magna parvaque-
persona, ecclesiastica vel saecularis potestas jani
dimus. Et ut hcec nostrae traditionis pagina firma et
inconvulsa permaneat, manu propria corroborantes dictum monasterium atque abbatem de suprascriptis
bonis disvestire, inquietare, molestare, vel deinceps
atque conlirmantes, sigilli nostri impressioue subter
eam sigillari jussimus. absque legali vel imperiali judicio audeat. Si quis

Signum domni Heinrici invictissimi Romanorum autem quod absit! hujus nostrtE confirmationis et

imperatoris Augusti (L. M). corroborationis proecepti seu defensionis mundibur-

Guntherius cancellarius vice Erchanbaldi archi- gio violator exstiterit, sciat se compositurum auri

capellani uotavit. optimi libras centum, medietatem camerae nostrae, et

Data V Idus Julii, xn, anno Dominicse
indictione medietatem iirrefalo monasterio ejusque abbatibus.
incarnationis 1017, anno vero domni Heinrici se- Et ut hujus nostrae conlirmationis seu defensionis
cundi regnantis xvi, imperii iv. Actum Lietzo. aucloritas stabilis [et] inconvulsa omni permaneat
Hi sunt testes ; Thietmer, Eldiica, Ludier, Ekki- tempore hanc paginam inde.conscriptam manu propria
ca, Rffidig, Walhem, Widukin, Benna, Kisa, Amu- corroborantes sigillo nostro subtus insigniri jussimus.
lag, Volcbal, Thietmer, Immed, Gerbraht, Wiking, Signum D. Henrici invictissimi et serenissimi im-
Thiedric, Ibo, .•Eica, Heriward, Burchard, Dodica, peratoris Aug.
Tiaza, Vretheric, Lefherd, Eschulf, Ova, Widula, Ego Joannes nunc Aquilegiensis ecclesiae patriar-

Fronca, Herimam, Thiaza, Bova. cha, laudo et coufirmo.

Episcopus Thieodericus. Ego Peregrinus sacri palatii cancellarius, laudo
Dui Bernhardus. et conlirmo.
De abbatia Helrauwrdesh. Ego .... brandus episcopus et invictis-

XCIX. simi imperatoris archicancellarius, laudo et con-

firmo.
Diploma S.Henrici pro abbatia S. Petri de Piro
Anno Dominica; incarnationis 1017, ind. prima,
(Anno 1017.)
anno dom. Henrici secundi, regis 14, imperii anno
[Ughelli, ItaliaSacra, X, 207.]
IV
In nomine sanctae, et individuiE Trinilatis, . . . . feliciter. Amen.
337 DIPI.OMATA ECCLESIASTICA. 338
XXTX bis. A mus et prfccipimus ut nullus de prwdictis rebus
Fundalio coUegiatse (ccclesix Prumicnsis finiuUa alicnandiim fralribus Jam dictis aliqtiid sibi iisur-
auctvritate Hrtirici 11 iin}i.
pet, qtiatoniis illos, quiete et pacilice qiiK Dcus
(Anno 1017, 17 Octob.)
dedit vol datiirus erit possidentes. pro nostra
[Hontheim, Ilist. Trevir. diplom., I, 2o3.]
incolumitnte regiiiriiie uostri stabililate Dei miseri-
In nominp sanct.-p et individua', Trinitatis, IIenhi-
cordiam exorare deloctet. El ut ha-c jiissionis no-
cus l)t'i i^iMtia itnperator Hoin.itiortim.
stra? donationisque auctoritas vcriiis credatur et
Omnilms opiscopis, abbalilnis, comitibiis coeterisque
diligentiiis ab omnibus observetiir, hanc chartam
lidelibus nostris, tain pra^sentibus quam fiituris, no-
iiido jussimus scrilii, maniisiiuo (iropria! subscriptione
tnm esse volumus quia Viroldus Prumiensis abbas,
conliimari, et sigillo nostro insigniri.
(I ()',)) noster fidelis, nostra licenlia et consensu quod-
Signum domini Hcnrici Romanorum imp.
dam monastorium a fundainentis conslrtiens, et in
Gunthorus (postea archiep. Salisburgcnsis] can-
bonore sancti Salvatoris Domini nostri Josu Cliristi,
ccllarius N et viccarchicancellarius (171), Ludu ar-
sanctipque Uei genitricis sempcr virgiuis Mari;p, nec
chicancellarius.
noa victoriosissimffi crucis, et sancii Slephani pro-
rj Data XVI Kalend. Novemb., indict. xv, anno Do-
tomartyris, inclytique martyris S. Nazarii dicari
minicoe incaniatiouis 1017, anno vero domini Henrici
faciens, irapcriali nostra tuitionc defendendum
II regnante [sjcj xv, imperii autem iti.
coramendavit ; insnper etiam narravit nobis praidi-
Actum FranctJnefort felicitcr. Amen.
ctus venerabilis abbas qualitor Deo annuente, no- C.
straque gratia consontiente, pr,Tfatum monasterium S. Henricus II imp. Popponi et eccksis: Trcvirensi

canonicis voluisset locare, eisque, ex pro- corifcrt curtem Confluentiam cum omnibus per-
(170)
tirientiis.
prietatibus quas ipse jure precario acquisivit,
(Anno 1018.)
absque omni monachorum sibi subditorum detri- [Hontheim, Hist. Trecir. diphm., I, Sol.J
mento, prwbenJam adbibere, quorum nomina ba^c In nomine sauctae et individuae Triuitatis, IIen-
sunt : Wittenbach, Stadtfeld, Ludtschoim. Cujus RicLs diviua favente cleraenlia Romanorum impe-
petitioni ca?terorumque nostrorum tidelium sibi rator Augustus.
comprecantium, hoc est, archiepiscopi Trevirensis Si venerabilia ecclesiarum Dei loca alicujus doni
Popponis, Hereberti Coloniensis, Arckenbodi Mo- commodo sublimare studuerimus, nobis id regnique
guntinensis, Eberhardi Bambergensis, Brunonis Au- noslri statui profuturtim esse, minime dubitamus.
gustensis, Helielini AVurtenbergensis, Burchardi Q Quapropter noverit omnium Christi lidelium nostro-
Wormationtis; comitumque Gerlaci, Gebhardi, rumque universitas qtialiter nos, pro romedio aniraae
Bebenhardi, Brunungi; nec non abbatum Poponis nostrae, nec non dilectissimffi conjugis nostrae, Cu-
Fuldensis, Winnerichi Tevirensis, Mun- Luthardi nigundae videlicet imperatricis Augustte, Trevirensi
chenbergensis, Richardi Amarbachensis, assensum Ecclesiee, cui venerahilis archiepiscopus Poppo
prKbentes, prfedicta loca sub nostrae tuitionis im- prfficsse videtur, quamdam no-
nostri jiiris curtem
munitatem suscepimus, mercatum publicum cum mine Corfluentiam abbatiam sitam in pago
et (17-2)

omni jure ejusdem, annuale similiter et hebdoma- Trichire (173), in comitatu vero Bertholdi comi-
dale, ad stipendium fratrum ibidem legitime in- tis, cum theloneo et moneta, etcumomnibus eorum

stituimus; et per hanc imperialem chartam impera- pertinentiis (174), areis, sedificiis, mancipiis utrius-

(169) Viroldus Vrumiensis abbas. Numero decimus seu villam regiam pertinentes recensentur. Sed et
septimus. De eo Knaufi in Defens. Prumien. p. 44 : interdum curtes regiae palatium principis designant.
« Abbas Uroldus ex antiquo comitum slemmate de Utroque sensu Contluentia curtis regia fuit.
Duna cum conventu hic Prumise collogium duodecim (ili) .\bbatam sitam in pago Trichire. Trajecten-
canonicorum fundavit in qualitate perpetuorum sa- sem S. Servatii ahbatiam hic minus recte intelligit
cellanorum abbatis et conventus. Ecclesiam magni- Browerus, Annal. tom. I. lib. xi, n. 16, p. S07. Non
fice oedilicatam et dotatam corpore S. Nazarii dita- " enim abbatiam Trichire dicit imperator, sed sitam
vit, in qua sepelitur, et annua memoria recolitur. Add. in pago Trichire; in quo Trichiroe pago Confluentia
Mabillon. Annal. Benedict. lom. IV, lib. liv, n. 42. cum ipsa abbatia quarenda. Scilicet hio pagiis omne
(170) Proprietatiius quas ipsc jure precario acqui- illud terrarum spatium occupat, quod Hunnes-
sivit. Auxit collegii praebendam Uroldi successor ruckio Rhenum inter et Mosellam ad ipsa usque hu-
Albero. Sed reditibus postea et cleri numero bel- jus fluvii ostia interjacet. Sed, inquis, quse intra
lorum tempestate iniminutis, demum, sub an. 1360, Confluentiam abbatia? Respondeo Ecclesia et col- :

Boemundi II archiop. et Theodorici abbalis opera, legium S. Floriarti, quod, teste ipsomet Browero. I.
nec non Innocentii III P. M. indiilto, collegii res, cit., p. 504, n. 4, iis temporibus vocabatur B. M.
abolita tamen pra^positura, restitutse sunt. Canoni- V. monasterium, voce eo aevo catbedralibus et col-
catus omnes confert, et decanum electum investit legiatis ecclesiis fere comrauni. Nempe canonicis
abbas seu administrator Prumiensis. olim in communi viventibus praeerant abbates. sed
(171) Ludu Quis hic, in nullo
archicancellarius. sa-culares de quorum ofticio et praerogativis Mo-
:

hactenus edito diplomate occurrens, archicancel- lanus De canonicis lib. it, cap. 5. Et api.d Leodien-

larius sit, aliis investigandum relinquo. ses quidem, aliosque, ejus sevi more et slylo, col-
(172) Xostri juris curtem nomine Confluentiam. legia canonicorum abbatias nuncupatas fuisse tradi-
Curtes rcgix et fisci regii appellata fuere loca ex tur a Mirao, Diplom. Belgic. lib. ii. cap. 19, not 1.
quibus hujusmodi roditus desumebantur. Hinc plu- (174) Cum theloneo et moncta et cum omnibvs eo-
ribus diplomatibus diversi reditus ad unum curtem rum pertinentiis, etc. His demum
imperialis praecepti
 340
339 S. HENRICI IMPERATORIS
pascuis, vineis, pratis, silvis, A nostrK videlicet servitutis paratissimus praesidet.
que sexus, agris,
decursibus, molen- sub honore agiae Dei genitricis Maria? sanctique
Tenationibus, aquis aquarumve
reditibus, mobilibus martiris Kiliani nec non et beatissimi confessorum
dinis, viis et inxiis, exitibus et
qua? ulla- sancti Liborii episcopi constructae atque dedicatae,
et immobilibus, seu cum omni utilitate

notari possit, tradimus atque tale prtedium quale Willa per manum nobis dedit et
tenus aut scribi aut
Et ut bffic nostrae auctoritatis consensum conjugis et advocati ?ui Oltonis, in loco
firmiler donamus.
inconvulsa omni permaneat ffivo, Siburgohusun nominato, in comitatu Ldonis comi-
pagina stabilis et
roborantes, sigilli impressione tis, in pago Hemmerveldun, cum omnibus pertineu-
eam manu propria
tiis suis, possessionibus, mancipiis ulriusque sexus,
jussimus insigniri.
agris, cedificiis, terris cultis et incultis, aquis aqua-
Signum domini Hcnrici Romanorum invictissimi
impcratoi-is Aufjusti. rumque decursibus, pratis, pascuis sive compascuis,
Guntherius cancellarius vice Erchenbaldi archi- molendinis, piscationibus, silvis, viiset inviis, cuu-
capellani recognovi. ctisque qiiEesitis vel inquirendis, in proprium jure
Anno in^arnationis Domini nostri Jesu Christi perenni tradidimus. Et ut baec tradicio praecepti no-
1018. indict. i, anno regni domini Henrici Romano- stri flrma et inconvulsa permaneat, banc paginam
^
rum invictissimi imperatoris Augusti xvii, imperii inde conscriptam manu propria roborantes sigilli
autem V. Actum Boderebrunnen feliciter. Amen. nostri subterbullari jussimus impressione.
CI.
Signum domni Henrici Romanorum (L. M.) invi-
Henricus ecclesix Paderbornensi prxdium quod-
S. ctissimi imperatoris Augusti.
dnm
donat.
(Anno 1018.) Guntherius cancellarius vice Ercambaldi archica-

[Cod diplom. Hist. Westph. p. 7o.] pellani recognovit.

C. In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Data I Id. Apr., indictione i, anno Dominicae in-

Hexricl-s divina favente clementia Romanorum im- carnationis 10)8, anno vero domni Henrici secundi
perator Augustus. regnantis xvi, imperii autem v. Actum Noviomago.
omnium Dei fidelium nostrorumque tam
Noverit CII.
S. Henricus, imperator, Aquisgranense canonicorum
prcPsentium quam subsequentium industria qualiter
S. Adelberti collcgium fundat ac dotat (175).
nos, interventu dilectte conjugis nostrae, Cunigundai (Anno 1018.)
videlicet imperatricis augustee, fideliumque nostro- [Mirae.us, Opp. diplom., I., 149.]
rum, Popponis Treverensis archiepiscopi, Erkan- Quoniam indubitanter scimus in conspectu Dei
baldi Mogontini archiepiscopi, Eberhardi Babenber- placere sanctorum loca instituere et sublimare, spe
gensis episcopi, Adelbaldi Trajectensis episcopi, divinae remunerationis, pro remedio animae nostrae,
item Popponis abbatis Vultensis, Godefridi ducis, conjugisque nostrae dilectae. Cunegundis videlicet im-
Bernbardi ducis, Becelini comitis, ecclesiaj Paler- peratricis Augustae, nec non parentum nostrorum,
brunnensi, cui venerandus episcopus Meinwercus tunc etiam pro couflrmando sub divina protectione

verbis Confluentia archiepiscopo subjecta fuit, irao rat, residere voluit. Dotem postea auxit Otto, pri-
ne nunc quidem ut omnis adhuc officialium
ita raus Csesar, ut et numerum canonicorum amplio-
imperii potestas in ea cessaret. Conf. instrumentum rem fecit Nofgerus Leodicensis episcopus, in qua
fundationis Arnsteinianae, an. 1, 36, not. ia. Equidem dioecesi sitae suut Aquae Grani.
legitur in Gestis Trev., cap. 46, edit. Lebnit., quod Palatiura porro Aquisgranense Godefridus et
Henricus (II imp.) Megingaudo (Popponis decessori) Sigefridus reges anno 882 •incenderunt et vasta-
episcopatum (Trevirensem) confirmavit, quem usque runt, ut Sigebertus in Cbronico testatur. Capella
ad finem xitas sux in castello.... Conflueniia admi- autem seu basilica, a fiindamentis per Carolum
nistravit.Item apud Abericum ad an. 1003, p. ii cum peristyliis solidissime constructa, hodieque
Chron., p. 42 : Dissensio diu fuit, et Megingau- praestat forrna rotunda, columnis marmoreis, for-
dus semper apud Conjlucntiam mansit. Et espressius nice concamerato, cum cancellis et portis aereis,
Ditmar, Chron. lib. vii, p. 406 Megingaudus obiit : aliisque ornamentis, qufe Eginharus in ejusdem
in urbe sda Cophelenci dicta. Unde cum Browero, sui principis et heri Vita describit, ut coram ali-
Annal. Trev. tom. I, I. s, n. 100, p. S02, concludit quaudo, cum adrairatione spectantes, observa-
Hahn, Hist. imp. p. ii, cap. 6, § 6. not. e., Con- vimus.
fluentiam jam ante aunum 1018 fuisse juris Trevi- Adelbertini templi, quondam extra, nunc iutra
rensis. Sed
unus Ditmari locus vix
is efficiet. Si muros Aquifgranensis in rupe siti,fundamenta
enim, quod swam dicat ConUuentiam, de civili etiam Otto III Cajiar (cujus tumulus in Marina Basilica
jure intelligamus, et facile est ut prolepsi usus sit jam laiidata visitur) suq aere posuit. S. Henricus
episcopus .Merseburgensts in Chronico, quod serius ffdificium perfecit, et canonicos amplis praediis
scri[isit, et ad annum 1021 perdusit. Caeterum Me- dotavit, ex quibus multa in conUnibus Brabantiae
gingaudum non sponte Confiuentiam secessisse, sed et Zelandiae, tertio lapide ab Antwerpia, circa Bat-
Adalberonis pra-positi violentiis adactum, constat, zentoren, aquis absorptaperierunt; ut et dicta turris :
Vid. Gesta Trev. ; l.cit., Vita B. Meinwerci, § 10, in quae mediis in aquis, haud procul a Lilloa velut
Act. SS. Antwerpien. mensis Junii, tom. 1, p. 534, specula eminebat, sed marinis fluctibus exesa ante
lit. a. ; Alberius I. cit. Chronographus Saso ad an. paucoi annos concidit. Erit tamen, ut spero, ali-
1008. p. 220; Ditmarusp. 384. quando, cum amplum istud olim terram spatium,
\\~">}
Aquisgrani duo sunt canonicorum collegia, alluvionibus auctura, posteritas ab Oceani lluctibus
Marianum, el Adelbertinum. Prius Carolus Masnus vindicabit, Aquisgranensium, Antwerpieusium, et
imperator funda\it, et in basilica rotunda, quam in aliorum bono.
palatio suo ibidem in honorem Deipara construxe-
S. Cunegundis Augusta, S. Henrici II Caesaris
 341 niPI.OMATA ECCLESIASTICA. U2
regni nostri ecclesiam in honore S. Adelljcrli
statii, A inannis duas partos, qum sita est in tcrritorio Sues-
martyris cl opiscopi, m
nionto conltMMnino sedi sionico Ilanc Alemannis e.v douatione r.lc-
no.striBAqucnsi a nobis fundutam, umni lilicrtuto phontis ejusdem loci abbatis, qiii fuit propimiims
dunamus, cidemque ecclesia^ omnrni posspssiiincm Oaroli rcgis, ab antiquo possidct li.prcdilario jiire
qute est infrn muruni, qua! dicitur Uriull, cum idcm sauctus. In Dwno ecclcsiam iinam, in Lismnnte
areis, a>diticiis, agris, silvis, pratis, pascuis, aquis ecclcsiam iinam
aquarumque dccursibus, cxitibus, reditibus, viis Ilffic morc antecessorum nostrorum,
crgo omnia,
et inviis, seu cum omni utilitate quoi ullatcnus vcl in noslram
tuitioncm accipimus. Prn>cipiendo ita-
nominari vcl scribi possct, tradimus que pra>cipimus iit nulliis diix, marcliio, comes, sive
Anno Incarnutionis Dumini millcsimo dccimo oc- aliqiia major miiiorve judiiiaria pcrsona ipsiim
tavo, indictionc priraa, rcgni nostri dccimo sc- moiiastcrium inquictarc, Uiit aliqiiibiis de rcbiis sibi
ptimo, impcrii aulem quinto. pprtincntibiis autVrrc pra>sumat. Et ut nostra inge-
Actum Aquisgrani fclicitei'. Amcn. nuitatis auctoritas stabilis et incouviilsa omni post
CIII. liinc pcrmaneat tempore, hoc pra!ceptum inde con-
S. Henricus infperator fossessiones ahhatix Sancti g scriptiim manu propria conlirmavimns, et sigilli
Gisleni in Ilannonia confirmal, (icrardo /, Came- nostrl improssione pra-cipimiis insigniri.
raccnsi episcopo, et Roijincro IV. Hannonise co- Si(jnum domini Iknriri liomanorum invictissimi
mite, postulantihus.
impcraloris AuQUili.
(Anno 1018.)
Guntherius cancellarius, vico Ercanboldi arclii-
(.Mirffius uhi sitpra, S08.]
capellani, recognovi.
In nomino sanctfe et individuse Trinitatis, Heniii-
Data indictione prima, aimo Dominicffi incarna-
cus (176) divina favente clementia Romanonim impe- millcsimo decimo octavo, anuo vero domini
tionis
rator Augiistus.
Henrici secundi regnantis xvi, imperii autem v.
Ubicunqiic locornm ecclesias a Christi lidclibus
Actum Noviomago feliciter. Amen, amen, amen.
constitutas si vel aliquid addendo vcl addito juva-
CIV.
miis conlirmando, nobis id regnique nostri stabili-
Imp. Hcnricus donal lociim Berga, qui olim ad vete-
tatiprodcsse nnn dubitamus. rem capellam spcctahat, Ecclcsise Bahcnbcrgensi.
Quapropter noverit omnium fidclium nostrorum (Anno 1019, 10 Maii.)
universitas qiialiter nos pro remedio animae nostroe, [Riedi,Cod.episc. Ralishon., I, 133.]
seniorisque et nepotis nostri, tcrtii videlicet Ottonis r In nomine snnclai et individna" Trinitatis, Heix-
imperatoris Augusti, qui ipsum veneraliilem locum, iucL'5 gralia Dei Romannrum imperator Augustiis.
ad Dei scrvitium ihi conlirmandum, in tuitionem Gloria pr<esens fugitiva et inanis est, dum possi-
sua; imperatoriae auctoritatis suscepit: interventu detur, nisi aliquid in ea de coelesti a^ternitate cogi-
etiam Reinharii comitis, ac petitione Gerardi Came- tetur. Sed Dei miseratio humano generi ulile pro-
racensis Ecclesiee venerandi proesulis, paupcri nio- vidit qnando partem crelestis patria"
rcmcdium,
nasterio, in honore S. Petri apostolorum principis terrenaj substantiaa fecit esse pretinm. IIujus ergo
constructo, ubi pretiosus confessor Christi Gislenus nos clementio; memores qnendam haereditatis no-
corporaliter jacere videtur, pra>dia a Christi iideli- strse locum Babenberc dictnm auctoritate apostolica

bus concessa, vel adhuc concedenda, praecinctnm firmatum, nec non dilectae contectalis nostrae Chu-
etiam loci ipsius in gyro, a flumine videlicet Wamy nigunda?, et venerabilis Heinrici Wirciburgensis
usque ad viam ubi magna crux statuta cst, et inde episcopi, ac omnium fldelium nostrorum, episcopo-
ad alterum lluviohim qui Aneton appeilatur, et iit rum, abbatum, totiusque principum
regni nostri
ipsum pra>cinctum in circuitu loci totum cum dis- concordi devotione coUaudatum, in culmen et sedem

tricto et comitatu teneat, quo usque ad tlumen episcopatus proveximus, ad honorem videlicet omni-
n potentis Dei, et beatae Mariaj semper virginis, san-
"
magnum Eagnam perveniat.
In villa Horniid, quce infra pra>cincti'.m enmdem ctorumque apostolorum Petri et Pauli, nec non san-
esse dignoscitur, quam largitione Dagoberti regis ctoriim martyrum Kiliani atque Georgii, et omnium
beatus Gislenus perpeluo possidet, omni quarta fe- sanctorum pia veneratione fiindavimus, ut inibi tam
ria mercatum esse, per hanc nostram imperialem pro antecessoris nostri, tertii videlicet Ottonis im-
paginam confirmamus, nec non eliam villae Ale- pcratoris, quam pro omnium fldelium vivorum at

conjux virgo, anno tO-iO, ad meliorem vitam

et
transiit,Bambergfe condita in Benedictinanim co'-
nobio a se cnndito. De utroque, ut de S. Adplberto
in martyrologii Rom. fastis legitur: Festum S. Cu-
negundis colit Ecclesia die 3Martii; S. Henrici die
15 Julii; et S. Adelberti 23 Junii.
(176) Henririis, re et cognomento sanctus, anno
9"2 .\budiaci (qui vicus est et castnim stipra Ratis-
Bavariae itidem duce, Ottonio I imperatoris fratre,
ut Hermannus contractus illorum tcmporum scri-
ptor, itemque genealngiae S. Arnulfl concinnator
diserte tradunt." Quod ^hic notandum duxi, contra
Raderum in sua Bavaria sancta aliter sentientem.
Ilenricus porro, Ottonis I imperatoris frater, duxit
Jutam seu Juditham Arnoldi Mali Bavarise ducis
flliam ex qua nntus Hcnricus Rixosus, qni ex Gi-
:

bonam, millia passiium decem, ad ripam Danubii) salajam nominata genuit S. Henricum, Brunonem
n.itus est, patre Henrico Risoso Bavarise duce, matre episcopum Augustanum Gisalam S. Stephani regis
Gisala Conradi Burgundiae regis lilia, avo Henrico Hungarise uxorera, et Brigittam abbatissam.
 HENRICI IMPERATORIS 344
S.
3i3

que defunctorum raemoria jugiter hostia

mactare- A i„cultis, pratis, pascuis, sllvis, viis et inviis, exiti-

noverit umniuni Dei nostn- bus et reditibus, aquis aquarumve cursibus, piscatio-
tur salutaris. Proinde
tam praesens ffitas quam successura nibus, qiuesitis et inquirendis : quatenus ejusdem
qiie fidelium
qualiter nos, pro Dei amore nostrffique pra-dicti monasterii abbas ad utilitatem ibidem Deo
posteritas
acquisitione, praefatae sedi, tot venerabilium servipnliura liberam habeat potestatem commutandi
salutis
virorum attestatione fiindata?, quendam
nostri juns atque ordinandi, omni contradictione remota.
locum B(T!,'a dictum, in pago Tuonocgowe dicto, et Si quis igilur hanc nostri praecepti paginam vio-
in comitatu^ Adalberti comitis situm. qui a quibus- lare vel spernere pr^sumpserit, sciat se redditurum
damabbatianuncupatur, liac imperiali et pra-ceptali rationem Omnipotenti Deo in die judicii, et nostri

pagiua, sive abbatia sive alio quoiibet mudo proedium gratiam in prsesenti saeculo nunquam conseculurum.
sit, cum omnibus rebus ibidem pertinentibus, mo- Et ut bsecverius credantur, diligentiusque ab omni-

bilibus vel immobilibus, cultis vel incultis, et cun- bus observentur, manu propria corroboranles, sigilli

ctis, qu;p ullo modo scribi aut

nominari possunt, uti- nostri impressione jussimus insigniri.
litatibus, prout Drmius possumus, concedimus,
do- Svjnum domini Hcnrici Uomanorum imperatoris
namus et proprietamus, omnium contradictione re- Augusti invictissimi et serenissimi.
B
mota. Prffcipimus igitur ut nobis in Deo dilectus Guntberius cancellarius ad vicem Erchenbaldi
Eberhardus, ejusdem sedis primus episcopus, ejus- archiepiscopi et archicapellani recognovi.
que successores liberam dehinc habeant potestatem Datum anno Dominicse incarnationis 10l9,indict.
de prK.iicta seu abbatia, seu praedio tenendi, possi- II, V Idus Januarii, anno vero domini Henrici re-

dendi, commutandi, seu, quicquid sibi libet, modis gnantis xvii, imperii vero ejus v.

omnibus in usum Episcopatus faciendi. Ut autem Actum Cliuofunge feliciter. Amen.

hojc nostrffi ingenuitatis traditio stabilis et incon- CVI.
vulsa permaneat nunc et in futurum, banc paginam Privilegiwm imperatoris Heinrici pro duobus mansis
inde conscriptam manu propria roborantes, sigilli sitis juxta Lmpana.

nostri impressione insigniri jussimus. (Anno 1019.)

Signum domni Heinrici invictissimi imperatoris [Ludwig, Scrip. rer. Germ., 336]
Avgusti [ Monogramm a.) In nomine sanctse et individuoe Trinitatis, Heinri-
Guntherius cancellarius vice Erchanbaldi archi- crs Dei gratia Romanorum imperalor Augustus.
capellani recognovi. Si dignis nostrorum fidelium petitionibus assen-
Data VI Idus .Maii, anno Dominicai incarnationis C sum prsebere decreverimus, his pro statu
scilicet qui,

1019, indict. anno vero domni Henrici secundi

u, regni omniumque Ecclesiarum Dei et pro nostra^
regn. xvii, imperii autem v. animai remedio atque nostrorum parentum nostram
Actum Altsteti feliciter. adeuntes clementiam, deprecantur quatenus eccle-
Cum sigillo intus impresso. sias monasteriorum Dei sublimare, exaltare atque
CV. ditare studeamus non solum nos ab ipso retribu-
;

S. Eenrici diploma, qno monastcrio Tegernseensi

tionem accepturos speramus, sed etiam statum regni
duos reijales mansos, in Liupana scu Leuben sitos,
sublimari pulamus. Proinde cunctorum sanctae Dei
condonat.
(Anno 1019.) Ecclesiae nostrorumque fidelium recognoscat in-
[Pez, Codex diplom..hist.-epist.,ex hibl. Tegerns.] dustria, qualiter, per interventum ac petitionem
In nomine sancta; et iudividuae Trinitatis, He.nri- Chunigundse nostrae dilectissim;e conjugis et impera-
cus Dei gratia Romanorum imperator Augustus. tricis, atque Godehardi nostri dilecti abbatis, mo-
Si dignis nostrorum fidelium petitionibus assen- nastcrio sancti Quirini, quod situm est in loco qui
sum prffbere decreverimus, his scilicet qui, pro nominatur Tegrinse, duos regales mansos, sitos in
statu regni oainiiimqr.e Ecclesiarum Dei et pro loco qui dicitur Liiipano, inter duos lapides Wat-
D
nostrse anima; rcmedio atque nostrorum parentum stein et Holinstein, donamus et proprio jure conce-
nostram adeuntes clementiam, deprecantur quatenus dimus, cum aediflciis, cultis et incultis, pratis, pa-
ecclesias monasteriorum Dei sublimare, esaltare scuis, silvis, viis et inviis, exitibus et reditibus,
atque ditare studeamus, non solum nos ab ipso re- aquis aquarumve decursibus, piscationibus, qusesi-
tributionem accepturos speramus, sed eliam statum tis el quatenus ejusdem prffidicti mo-
inquirendis:
regni sublimari putamus. nasterii abbas ad utilitatem ibidem Deo servientium
Proinde cunctorum sanctce Dni Ecclesise nostro- liberam habeat potestatem commutandi atque ordi-
rumquc fidelium recognoscat auctoritas, qualiter nandi, omni contradictione remota. Siquis igitur
per interventum ac petitionem Chunegundx, nostrse hanc nostri pr*cepti paginam violare vel spernere
dilectissimiE conjngis et imperatricis, atque Gotehardi praesumpserit, sciat se redditurum rationem omni-
nostri dilecti abbatis, monaslerio S. Quirini, quod potenti Deo in die judicii et nostri gratiam in prae-
situm cst in loco qui nominatur Tegcrnsee, duos senti Sceoulo nunquam consecuturum. Et ut hsec
rcgales mansos, sitos in loco qui dicitur Liupnna, verius credanlur, diligentiusque ab omnibus obser-
inter duos lapides Watstein et HMinMein, donamus ventur, manu propria corroborantes, sigilli nostri
ol proprio jure concedimus, cum sedificiis, cultis et impressione jussimus insigniri.
3V5 DIPLOMATA ECCLRSIASTinA. 346

Guiitliorhis canccllariiis , aii vicom Krclianl)aldi A CVll

archippiscopi et archicapcllani rccognovi. S 11'nriGus Ecclesix Paderboncnsi nhhatiam Scel-

Dattitn anno Dominicn" incarnationis 1010, in- dice donat.

dict. II, V Id. Jan., anno vero Doinini llcinrici re- (Anno eodem.)
gnantis xvii, iniperii vero ejus v. [Ibid., p. 78.1

Acluni Chuorunge feliiitcr. Ainen. C. In nomino sanctie et individii.i' Trinitatis,

CVII. Heinbicus Dei gratia Romaiioruiii iinporator Aiigii-

stus.
S. Henrici privilegium pro Ecclesia Mimigardefor-
Quoniain pracdecessorcs nostros reges vel impc-
dcnsi.
ratores operatos esse in summo capite qiiod est
(Anno lOIO.)
Christus non ignoramus, quos scimiis iii ojiis mem-
[Cod. diplom. Uist. Wistph., p. 77.1 bris per tidem operatos haberi augiiicnlaiulo eccle-
In nomine saiicta' et individiia' Triuitatis, Hei.nbi- sias Deo vel sanctis sacratas, et pro ca ipsa ro

cus divina favente clemenlia Romanorum imperator a-lemae recompensationis praemia adeptos fore, noa
Augustus. secus si sanctam Dei Ecclesiam ad honorem sancto-
g
Ubi ecclesianim venorabilia loca a nostris prwde- ruin suoriim crescere et miiltiplicare donis vel
cessoribus nobiliter adaucta ul in suo vigore per- aiigmentis stiiduerimus, perpetme rcmiinerationis
sistant, nostra aiictoritate sancimus, ab omnipo- exiiltationem nos nancisci speramiis. Quapropter
tente Deo, quem in suis sanctis honoramus, Eeternse universali Ecclesife praesenti videlicet et futurac ma-
retributionis pripmium recipere fideliter et veraciter nifestum est optando desideramus qualitcr Megi-
sperainus. Quocirca sancta" Dei ecclesiiE omniumque nwerchiis Palerbrunnensis episcopus, nostrae im-
fidelium nostrorum praesentium videlicet et futuro- periali excellentia^ dilectissimus, sublimitalcm no-
ruin universitati volumiis pateat qualiter Thiederi- slram convenit, postulans ecclesia! suiP unaui

cus, sanctae Mimigardevordensis ecclesiae venerabilis abbatiam Sceldice vocatam dari, ciijus continuis
episcopus, noslrae celsitudine adiit ' clementiam, petitionibus non immerito faventes, interventu
petens ut suib ecclesise per nostri pr«cepti paginam Chunigundae imperatricis uostrae videlicet dilectissi-
concederemus et contirmaremur unam abbatiam maj conjiigis, episcoporum quoque Geronis, Lnuani,
Li^sbern nominatam, quam antea pra?fata Mimigar- Arnoldi, Dietrici. Hiltiwardi et Erici, oplimatum-
devordensis ecclesia habere videbatiiretsi sine scri- que nostri regni, Pernhardi ducis, Sigifridi comilis,
pto, sitara in pago Dreni ac in comitatu Herimanni C Herimanni el Eggihardi consilii ventilationc. supra-
comitis. Cujiis peticionibus utjustum est annuentes, dictam abbatiam sitam in p.^go Wessaga et in co-
interventu etiam ac petitione Cunigundre imperatri- mitatu Friderici comitis sibi nec non sua; ccclesiae
cis Angustae nostrseque contectalis dilectissimse, Paterbrunuensi suisque successoribiis omni conce-
aliorumque fidelium iiostrorum qui inibi prresentes dimus jure deinecps possidendam. L't vero haec

fuerunt, Everhardi Bavenbergensis et Meinwerki prrecepti pagina stabilis et inconvulsa futuris vel
Podilbrunnensis, Adalboldi Trajectensis episcopo- praesentibus tcmporibiis permanere valeat, propriae

rum, ducisque Godefridi; per hanc nostri praecepti manus cautione tirmamus, et nostri sigilli impres-
paginam, prselibatse sedi episcopali sibique suisque sione ratiim ducentes signari jussimus.
successoribus in perpetuum confirmamus et corro- Signum domni Heinrici serenissimi (L. M.) et in-

boramus, ut in prsescripto loco Liesbern dicto no- victissimi imperatoris.

stra imperiali auctoritate dehinc liberam habeant Guntlierius cancellarius vice Erchanbaldi archi-
facultatem servitium Dei divinum
ordinandi penes capellani recognovit.
amorem atque timorem. Prseterhsec etiam de advo- Datum anno Dominicae incarnationis 1018, indi-
catis in prredicto loco episcopis liceat agere et ordi- ctione ii, anno domni Heinrici regnantis xvii, im-
p
nare secundum eorum voluntatem advocationem in perii veroejus vi, xiii. Kal. Apr.

ipsonim militia, juxta quod illis melius visum fuerit Actum ad Gosilare feliciter. Amen.
ad utilitatem ecclesiae praetitulatje. Et ut hsc nostrae CI.\.

praeceptionis auctoritas omni tempore stabilis et Item « quamdam nostris proprietatis forestim. »

iuconvulsa perraaneat, hanc paginam manu propria (Anno 1019.)

conlirmantes, sigilli nostri iinpressione jussimus in- [Cod. diplom.Eist. Westph.,-p. 78 ]

signiri. C. In nomine sanctae et individu* Trinitatis,

Signum domni Benrici serenissimi (L. M.) et in- HEiNniccs divina favente clementia Ronianorum
victissimi impcnitoris Augusti. imperator Augustus.
Guntarius cancellarius vice Archenbaldi archie- Ubicumque sancta Dei loca bonis nobis a Deo do-
piscopi et archicapellani recognovit. non solum vitae noslrae longanimi-
natis extollimus,
Datum anno Dominica» incarnationis 1010, indi- tatem, verum etiam regni nos prosperitatem augere
ctione ii, anno domni Heinrici regnantis xviii, speramiis. Quapropter noverit omnium Christi

imperii vero ejus vi, xvii Kal. Aprilis. iiostrorunique Udelium universitas qualiter nos, pro
Actum Goslariae feliciter. remedio animas nostrae antecessoriimque nostrorum,
 347 S. HENRICI IMPERATORIS 348

diledfe conjngis nostrap, Cuni- A nentiis, et cum campo .\rsicio, quod praedium Gi-
nec non pro salute
imperatricis videlicet augusta», atque per
nizo hactenus tenuit, iit. quemadmodum ille domi-
gundae
interventum Geronis Jlagedeburgensi? archiepisco- nam noslram sanctam Mariam constituit haeredeni
nostra; proprie- de proprio, ita et nos facimus de nostro mini>teriolo
pi, Dotichonisque comitis, quandam
coniitatu ejusdem Dotichonis sitam; pnblico, ne forte, si alieni saeculari concederemus
tatis forestim in
nominaium illud, ea occasione prsedictas invaderent res. Et in
qaa>, terminum juxta fluviolum Fulda
praedicto comitatu novae Casae castellum, quod
sumens, prope Reginhereshuson et Ctenhuson atque
sibi

Biberbach et Rotbrehtesliuson, in quoddam flumen contulit Atto fllius Aderadi, cum suis perlinentiis,

usque protenditur; inde sursum veluti in charta concessionis illius leguntur, et in

Wisera vocatum
quandam villam noniine Gimundin attingit; alio loco ipsius comitatu castellum de .\nganeIlo,
directa,
vel alia loca quae condonavit Alkerius comes,
abinde, circulum prosecuta, iterura in Fuldam, el
ibi

sic sursum usquejam praedictam villam scilicet Re-

quatenus in sua charta referunt, vel aliae res quae
ginhereshuson pergiratur, sanctae Paderbrunnensi moderno tempore in ipso comitatu acquisitae sunt.
ecclesia?, cui venerabilis et nobis dilectus pra^sul In comitatu Sabinensi, in loco Ortelle, et res quas
Meinwercus praeesse videtur, ad altare et reliquias contulit ibi Joannes presbyter cum suis consortibus.

sanctae Dei genitricis Mariae, sanctique martvris et Et quas Octavianus cum Rogata conjuge sua in jam
episcopi Kiliani et sancti Liborii confessoris, cnm dicto comitatu saepedicto monasterio obtulit ut in

omni utilitate quae ab eadem provenire nllatenus sua concessione habetur. Et quas Leo filius Rezonis
possit, firmiter et perpetuo habendam tradimus condonavit in Mojano. Insuper et imperiali praece-
atque concedimus. Et ut hfec nostra auctoritas ptione jubemus sub omni contestatione ut omnia
stabilisetinconvulsapermaneat, eam manu propria scripta quae Gratianus, invasor rerum ccclesiae

roborantes, sigilli nostri impressione jussimus insi- sanctae Mariae de Minione, quod perlinet ad prSefa-

gniri. tum monasterium, fecit, confringantur et annullen-

Sigiium domni Eeinrici Romanorum (L. M.J in- lur, et ad ipsum monasterium redeant sine obliga-
victissijni imperatoris Augusti. tione.
Guntherius cancellarius vice Erchembaldi archi- In comitatu quoque Balbensi ecclesias sancti Pe-
episcopiac archicappellani recognovit. regrini et sanctae Mariae, cum pertinentiis earum, in
Anno Dominicae incarnatiouis lOIS, indiclione ii, quibus comes Oderisius novifer monachos locavit,
anno vero domni Heinrici Romanorum imperatoris quae antiquitus ipsius monasterii fuerunt, et modo
Augusti secundi regnantis xviii, imperii autem vi. C reacquisitae sunt, quas fideles Christi inibi contu-
Actum xviii. Kal. Januarii Mulinbuson feliciter. lerunt; seu quas praedictus quomodolibet recupera-
Amen. vit. Item in comitatu Sabinensi castellum de Tri-
CX. buco, et alterum de Bucciniano cum suis perti-

S. Henricus imperator monasterio Farfensi S. Marise

nentiis,quemadmodem domnus Benedictus summus
rcs noviter ab ipsis monnchis acqtiisitas, quarum Romanns pontifex nosterque spirilualis pater nostro
nomina recensentur, suo diplomate confirmat. rogatu eidem monasterio restituit. Simili modo illa
(Anno 1019.) loca quce praedictuspapa per pontificale praeceptum
[Muratori, Rer. Ital. Script. U. u, ol3.] pro animae sua; remedio coutulit, qua? sunt in A??a
nEXRicrs divina clementia imperator Romanornm de supradicto Bucciniano cum suis omnibus perti-
Angustus. nentiis, de ecclesia quoque sanctae Mariae sita in
Notum sit oninibiis fidelibus sanctae Dei Ecclesiae, fundo Massae de Vesliario, cura praediis illis quae in
et omnijm nostrorum, fidelium praesentium seu fu- ipso continentur praecepto. Nec non ecclesiam saacti
turorum, noverit universitas qualiter Hugo, monaste- Sebastiani in CoIIina de Flagiano, cura terris et vi-
rii qiiod dicitur Pharpha, venerandas genitricis ac neis, sicut ipse praesul universalis aliique sancta;
virginis Dei .Mariae, venerabilis abbas, nostrara Dei genitrici per chartulas concesserunt. Pari modo
adiens clementiam, deprecatus est quatenus ipsius monasterium saucti Laurtntii in tinibus Campanis,
effusis precibus nostrae accomodaremus
pietatis ubi dicitur Mac..., quod idem venerabilis pater sub
aures, scilicet ut res noviter, Deo favente, acquisi- dicto loco obtulil. Et in comitatu Sabinensi terra [sic)
tas, sen a pravorum hominura ditione excussas, Ortella Joannis presbyteri cum ecclesiis, olivelis
nostra imperiali ac praeceptali pagina confirmare- atque vinetis. In comitatu Reatino terra (sic), quam
mus. Nos vero quia cunctis justa poscentibus prae- Transaricus sancta; Mariae largitus est. In suburba-
beredebemus assensum, nostrae tuitionis prscepto nis Tiburtinae civitatis monasterium, sancli Adriar.i
nominatas et subscriptas sancto confirmamus mo-
cum omnibus suis pertinentiis. In comitatu Firmano
nasterio. Res itaque, quas Ginizo filius Hildeprandi
res Ottonis Anderadi cura ecclesia Domini Sal-
filii
comitis contulil eidem monastcrio, sicnt in chartnla
vatoris, et res quas Adelmodus Ulius Hildemodis,
donationis continetur, quffisuntin comitatu Fir-
illius
et quaecunque ab aliquibus eidem sanctae Mariae iu
niano simulque addidimus pro redemptione
sit {sic),
Pharpha data sunt. In civitate Ortana monasterium
animae nostraeexnostra larpitateeidem sancto
loco sancti Theodori cum ecclesiis et omnibus pertinen-
dictrictum mouasterii S|)azzani cum omnibus perti- tiis suis, monasterium sanctae Mariae de Minione
349 DIPLOMAT.V ECCLESUSTICA. 330

cum ODiDibus suis pertinpntiis, quod bpalo^ memo- A ptam ac signatam mann propria subtus firmavi-
riie senior noster Otto ibi rpsliluit. In Assisio dutc ec- miis.
clesisefsic) qua> super terram ipsius monasterii pnsita^ Data VII Idus Aprilis,
indict. ii, anno Dominico;
sunt. In Summati ecclesia (sic) sancti Silvestri, et incarnationis anuo vero domini Henrici se-
1019,
curles de tliimine et de monasleriolo et Porscia. In cuiidi regnantis .wii, imperii anno vi.
coniitatii B.illu-nsi nionasteriuiu sancti Peregrinicum Actiim Merseburg feliciter. Anien.
omnibus suis porlinenliis. IIivc igilur oinnia, et CXII.
qusecunque nostri piaHlecessores rcges vel impera- Concessio Heinrici 11 imperatoris de moneta et

tores eidem ecclesiiE beat» Mariee de Pkarpha con- mercatu.

(Anno 1019, I Julii.)
tulerunt, nos per hanc paginam coniirmamus, etc.
[Dronke, Cod. diptom. Futd., p. 310.]
Piligrinus cancrllariiis in vicem Ebcrliardi Bain-
In nomine sanctiB et individiia; Trinitalis, Hein-
bergensis episcopi et archicapellani recognovi.
niccs divina favente clementia Romanorum impe-
Data anno nominica' incarnalionis 1019, anno
rator Augustus.
domni Henrici regnantis wii, imperii vero 6, indict. ii,
Venerabilia divinae religionis coenobia muni-
loco Menesburgh, v Idus Aprilis.
B ficentiae nostr» donis exaltare, ac servorum dei
CXI. utilitas misericorditer attendere nobis aeterna;

S. Henricus Godehardo abbati Altahensi prxdia remunerationis spe necessarium esse diicimus.
quxdam confert. Proinde omnibus Christi nostrique fidelibus notom
(Anno 1019.) esse volumus qualiter nos, per interventum dilectae

fLudewig. Scrip. rer. Germ., p. 337-38.) conjugis nostrse Chunigundae imperatricis Augustw,
in loco qui Fulda dicitur, ubi monasterium sub
In nomine sanctse et individua' Trinitatis, Heixri-
regula nionachica in honore sanctae Dei genitricis
CDS, divina clementia favente, Romanorum inipeia-
Mariae ac beati Bonefacii martiris in pago Pochonia
tor Augustus.
constructum est, cui etiam venerabilem ac religio-
Si quid Ecclesias Dei vel in eisdem servientes de
sum virum Richardum praefecimus, legitimam mo-
nostris ditare studuerimus, procul dubio immarces-
netam ac publicum mercatum coucedimus ac sta-
sibilem prKmium in futuro capessere credimus.
tuimus, omnibusque quibus placetvendendietemendi
Qua de re cunctis lidelibus nostris pra?sentibus sci-
facultatem et potestatem tribuimus, omnibus homi-
licet et futuris notura esse volumus qualiter nos,
intlammati, tam pro remedio C
num contradictione et inquietiidine remota. Thelo-
a?tern8B vits desiderio
neum eliam ac districtum omniaque de eodem mer-
aniinre nostr» quain parentum nostrorum, nec non
catu et moneta nos ex legali et imperiali jure re-
et interventu dilecta> conteetalis nostree Chunigun-
spicientia praenominatae Fuldensi ecclesiae per hanc
doe, et pro dilecti Godehardi
Altahensis abbatis
imperialem paginam in proprium donamus et largi-
gratissimo eidem Ecclesire coi ipse
obsequio,
praeesse videtur, in usum nionachorum inibi Deo
mur ea scilicet ratione ut praedictus Richardus
;

abbas suique successores liberam exinde habeant

famulaiilium, in marcha et comitatu .\dalberti mar-
potestatem quidquid eis placuerit faciendi ad utili-
cbionis, decem regales mansos infer hos terminos
tatem tantummodo fratrum et Ecclesiae ibidem sob
sitos, ab occidentali videlicet plaga soper villam
regula sancti Benedicti Deo servientium. Et ut hsc
qua:' Abstorf nuncupatur, medio Danubis alveo
de
nostrae concessionis ac donationis auctoritas stabilis
usque in rivulum qui vocatur Smidaha, longitudine
et inconvulsa omni permaneat o^vo, hoc prwceptum
.Td orie.italem plagam, longitudine vero contra Wa-
inde conscriptum sigilli nostri impressione jussimus
ffiein vergente in locis probabilibus usuique semper
insigniri.
aptis. Insuper etiam parvulam insulam in Danubio,
Signum donini Heinrici imictissimi Romanorum
contra eamdem jacentem, per hanc nostri D
villam
imperatoris et Augusti.
praecepti paginam concedimus atque largimur, cum
Guntherius cancellarius ad vicem Erkenbaldi ar-
omnibus appendiciis ad eosdem pertinentibus, areis,
chicapellani recognovit.
a-diticiis, terris cultis et iucultis, pratis, pascuis
Data Kal. Jul., auno Dominicfe incarnationis 1014,
et compascuis, viis et inviis, aquis, aquarumve
dt^cursibus, molendinis,
anno vero domni Heinrici Romanorum imper. Ang.
piscationibus, venationibus
regnantis xviii imperii vero vi.
silvis exstirpatis vel adhuc esstirpandis, seu cum
omnibus
Actum Coloniae feliciter. Araen.
qiia? dici vel nominari possunt utensilibus,
CXIH.
etde nostro imperiali jure in ejus jus ac dominium
S. Heinricus Ecclesix Paderbomensi curtem Ham-
omnino transfundimus, ea quippe ratione ut prs- monstedi donat.
dictus abbas suique successores exinde liberam (.\nno 10-20.)
habeant potestatem tenendi, commutandi, vel quid- [Cod. diplom. Hist. Westph., p."9.J
quid eis in usum praedictorum fratrum agere libue- C. In nomine sanctae et individuae Trinitatis.
rit. Et ut hasc nostroe donationis auctoritas omnium Heinriccs, divina favente clementia, Romanorum
hominum contradictione remota, stabilis et lirma imperator Augustus.
constet, hanc chartam ex nostra jussione conscri- Saluberrimis sacri eloquii institationibus erudi-
 S. HENRICl TMPERATORIS 3o2
351

mur, eiemplisque religiosorum excellentissirais A Deo donasti ditando extollimns, non solum vitffi

temporalia etterrenapro Dei amore nostree longanimitatem, verum etiam regui nos
admoneniur ut,
manentia prosperitatem augere speramus. Quapropter noverit
donantes commoda, a^terna et sine fine
Quapropter noverint omnes omnium sanclse Dei ecclesiae fidelium nostrorumque
studeamus adipisci bona.
atque futuri qua- universitas preesentium seilicet ac futurorum qua-
Clirisli lideles pra'sentes scilicet

nos, per interventum spiritalis patris nostri liter nos, pro anima; nostrae remedio nostrorumque
liter
papa; Benedicti, dilectissimaque antecessorum, nec non et pro salute dilectoe conju-
domni videlicet
conjugis nostr» Chunigundse, nec non venerabilis gis nostra; Cunigundoe imperatricis videlicet augu-

Mogontinensis ecclesia; arcbiepiscopi Erchanbaldi, stae, atque per interventura Geronis Magedeburgen-

dilectissimi noslri Babenbergensis episcopi Eber- sis archiepiscopi Dutichonisque comitis, quandam
hardi, Frisingensis quoque episcopi Egilberti, nostrfe proprielatis vforestim in comitatu ejusdem
raaximeque ob juge et indefessum servicium vene- Dutichonis sitam, qu£e inicium sumit de Rotlialmin-
randi .Mcginwercbi episcopi, ut ille nullius ajmuli gahusun rectoque traniite protenditur in Vuisaram
obprobriis subjaceat, quin plus omnibus nobis scr- iluvium, sicque ascensum ducit in fluvium Fulda
viens, praemia honoresque plures a nobis accipiat, dictum, inde vero continuatim servat sui ascensus
exemjdisque nostri emohmienti, alios ad nostrura
B tenorem juxta eundem tluvium Fulde usque in rivum
fidele provocet servioium, ad Paderburnensem eccle- qui dicitur Grumelbichi, nec non ad oppidum quod
siam in hunore sanctte Dei genitricis Marife sancti Holihusun vocatur viam tendit, simul graditur in
que Kiliani martj^ris, nec non sancti Liborii con- Othilanham et in Rechinherishusun atque ad Ro-
fessoris constructa>, cui preedictus venerabilis thiereshusun, mox pergit ad Rikillaliusun atque ad
Mechinwerchns episcopus prseesse dinoscitur. Beverbiki, sicque protenditur in viam quae tendit ad
quandam nostri juris curtem Hammonstedi dictam, Vulfredeskirchun, itemque in alteram viam quae
in pago Rittega et in comitatu Utonis comitis sitam, extenditur ad Gunnesburin et ad Vuicmonneshusun,
una cum omnibus ejus pertinenliis sive adha?rentiis, sirque girando circuit quandam viam quae pervenit
in quocunque pago vel comilatu sita sint, videlicet usque ad praediclum oppidura Rothalmingahusun,
cum vicis, villis, ecclesiis, servis et ancillis, areis, sanctae Paderbrunnensi ecclesiffi cui venerabilis
aediliciis, terris cultis et incultis, viis, inviis, exiti- nobisque dilectus praesul Meinwerchus praeesse vi-
bus et reditibus, quaesitis et inquirendis, silvis, fo- detur, ad altare et reliquias sanctai Dei genitricis
restibus, veuationibus, molis.
aquis, piscationibus,
Maria? sanctique martyris et episcopi Kiliani ac san-
molendinis, immobilibus, ac q cti Liborii confessoris, cum omni utilitate quae ab
rcbus mobilibus et

caeteris omnibus qua;' rite scribi vel quoquolibet cadem ullatenus provenire possit, firmiter et per-
modo dici possunt ulilitatibus, hac nostrae auctori- petuo habendam tradimus atque concedimus, ac de
tatis imperialis pagina donamus ac omnium contra- nostro jure et dominio in ejusdem sanctae Pader-
dictione remota proprietamus, praecipientes ut in brunnensis ecclesiee jus et dominium transfundimus
Deo dilectus nobis sajpe dictus M. episcopus liberam et delegamus; eo videlicet ordine ut nullus episco-
deliinc habeat potestatem, suique successores, ean- pum jam dictae ecclesite ejusque successores de prfe-
dem curtem nainmonstedi cum omnibus appendiciis dicta foresti disveslire vel inquietare praesumat. Et
suis tenendi, possideudi seu quicquid sibi inde ut ha5c nostrae auctoritatis pagina stabilis et incon-
libeat in usum episcopatus faciendi. Et ut haec vulsa permaneat, eam manu propria roborantes,
traditio nostra ab omnibus incorrupta permaneat sigilli nostri impressione insigniri jussimus.
hanc chartam inde conscriptam manu propria confir- Signum domni Henrici screnissimi et invictissimi
mantes, sigilli nostri impressione insigniri jussi- Ilomanorum imperatoris Augusti (L. M.).
mus. Guntarius cancellarius vice Ercumbaldi archie-
Sirjnum domni Heinrici Romanorum (L. M.) impe- piscopi et archicancellarii recognovit.
ratoris Augusti. D Anuo Dominicfe incarnationis 1020, indictione ui,
Guntherius cancellarius ad vicem Erchanbaldi anno vero domni Henrici imperatoris Augusli se-
archicapellani recognovi.
cundi regn.TUtis xviiii, imperii autem vii.
Data IX. Kal. Maii, in festivitate sancti Georgii Amen
Actum XI. Kal. Junii Chuofungafeliciter.
martyris, indictione anno Dominiea? incarnatio-
iii,
cxv.
nis 1020, anno vero domni Heinrici secundi regnan-
Pxceptum Henrici imperatoris •pro abbatia
tis XIX, imperii autemvii. Actum Babenberc. Pratalix.
CXIV. (Anno 1020, iii Kal. Decembris.)
Item (I
quamdam nosirse proprietatis forestim. » \Atmal. Camaldul. I.]

(Anno eodera.) In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hen-

[Ibid., p. 80.] nicus, divina favente clementia, Romanorum impe-
C. In nomine sanctae et individuae Trinitatis, rator Augustus.
Heinricus divina favente clementia Romanorum bona
Si locis Domino sanctisque ejus dicatis
imporator Augustus.
nostra damns, et ab antecessoribus nostris dala
Si saiictarum Dei ecclesiarum loca bonis nobis a confirmamus, in aeternum animae nostrae profuturum
353 DIPLOMATA ECCLESIASTICA. 33i

noQ dubitamus. Quapropler uutum esse volumus A prisdium Bulenhart Hildcrado abbati Prumiensis
omnilnis lidelibus noslris, iua^seulibus scilicet al- monusterii concedit.
que fuiuris, qu.iliter, iiiterveulu Theuzonis monachi (Anno 1020.)
remedio aDima: nostrtc largimur
nostri lldelis, pro [Marten., Ampliss. CoUecl. I, 380, ex chartario
atque concediuuis, prout juste atquelegaliter possu- Prumiensi.l
mus, mouasterio Saiicto! Mari;e el Sancti Benedi- lu nomiue sanctte el iudividu;c Triiiilalis Hen-
cti,quod u( [cst situm Alpibus, qui dicuntiir Pratalia, iiicus, divina favente clementia, imperator Au-
juxta rivum uomine Hidcntem, ad radicem moutis, gustiis.
nomine Aculi, qui dividit Tbusciain et Homauiam, Si nostrx liberalitatis munere locis Deo dicatis
quosdam mansos de jure nostri regni, mansum vi- quiddam beneficii conferiraus, et necessitates ccile-
delicet unum, qui vulgo dicitur Nibli de Soci, et siasticas nostrojuvamine, Televamus, id nobis et ad
aliam quem tenet iilius presbyteri Alprandi de Soci, mortalem vitam temporaliter transigenddm et ad
et Leo de Soci, et piscariam et liarricule de Soci, a;ternaiu vitain feliciter obtinemlani profulunim
quem Hiigo marchio per libelluiu dederat pra^dicto liqiiido credimus. Uiidepateat notitiu! umiiiiim Christi

monaslerio; allerum vero mansum, qui dicilur lidelium, prKsentium scilicel atque futurorum, qua-
B
Theuzonis Brussati, quem idem marcbio simililer liter nos,pro remedio animse nostra; ac dilectae con-

dedit; mansura quoque de sexta, unde marchio li-
bellum fecit Winizoni Castaldo: ileni mansum de
Ventrina, qiiem Leoni marchio per libellum dederat
cum tribus mansis de Caprena, niansum etiam de
Linaro, uuum libellum habuit Bonizo mansum
jugis nostrae Cunegunda;, et per interventum Hilde-
radi (177) abbalis uostri dilecti, pra?dium nomine
Dutenhart, in pago HulpicP, in comitatu Hezeliul
comitis situm, quod post obitum Lpponis viri, et
legis jure et lege, ad nostras regales et imperiales
;

quoque de Tejano, quem Winizo habet, per libellum, manus deveuit, cum utriusque sexus mancipiis et
cum parle illius vinese de regui nostri jure ac do- omnibus utensilibus, terris, cultis et incultis, agris.

minio donamus atque transfundimus in jus atque pratis, campis, pascuis, silvis, aquis aquarumve
domiuium pra^dicti monasterii de Pratalia sauctte decursibiis, piscaliouibus , molendiuis, viis et inviis,

Marice etsaucti Beuedicti, acBidentem, in perpetuum, exitibus et reditibus, et omuibus appertiiientiis,

cum omnibus eorum pertiuentiis, quai vel no- quaesilis el inquirendis, quK dici poleruut aut nomi-
minari possunt, cum lerris, campis, casis, vineis, nari,ad monasterium S. Salvatoris mundi, situm in
pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursi- loco qui dicitur Prumea, in usum fratrum Deo inibi
biis, et oranibus rebus mobilibus et immobilibus; tali C sub regula S. Beuedicti servienlium, concessimus
teuore ut pr^edictus Teuzo rector ipsius monasterii et in proprietatem donavinius, ut per omnia succe-
suique successores abbates inde potestatem habeant dentiiim temporumcurricula eideni monasterio
ad utilitatem ipsius monasterii faciendi quidquid lex absque omnium mortalium contradictione firmuin
pracipiat. Praecipientes itaque jubeinus ut nullus atque stabile in aeternum permaneat. Et ut haec
dux, marchio, comes, vicecomes, episcopus, castal- nostra; concessionis traditio omni tempore stabilis
diis, vel aliqua nostri regni niagna vel parva persona, et inconvulsa permaneat, hanc imperialis praecepii

pra'dicti monasterii reclorem vel suos successores paginam inde couscribi, et, manu propria conlir-
abbates, de omnibus quee supra scripta snnt diver- mantes, propria sigilli nostri impressioue jussimus
tire seu inquietare sine legali judicio praesumat. Si insigniri.

quis igitur hujiis nostri prtecepti violator exstiterit, Signum domni Henrici Romanorum invictissimi
sciat secompositurum auri optinii libras cenlura, imperatoris .\ugusti.
medietatem cameraj nostra?, et medietatem prcefato Witharius cancellarius vice Erchanbaldi archi-
monasterio. Quod ut verius credatur, et diligen- episcopi recognovi.
tius ab omuibus in aeterDum observetur, hanc nostrae Data V Kalendas Octobris, indictione iii, anno Do-
donationis paginam mann propria contirmantes si- minicse incarnationis 1020, anco autem domni Hen-
gilli nostri impressione jussimus insigniri. rici secundi regnantis xviii, imperii vero ejus vii.

Signum domni Henrici Romanorum invictissimi Actum Hamerstein feliciter. Amen.

imperatoris Augusti. CXVII.
Piligrinus cancellarius vice Egerardi episcopi et Immunitas Htinrici II imperatoris.
archicancellarii recognovit. (Anno 1020, 3 Maii.)
Data tertio Kal. Novembris indictione tertia, anno [Dronke, Cod. diplom. Fuld. n. 347.1
Dominica? incarnaliouis 1021, anno aulem domni
In nomine sanclae et individuaj Trinitatis, Hei.n-
Henrici secundi regnantis xvui, imperii ejus vii.
Rici;s divina favente clementia Romanorum impe-
Actum Amersten. rator Augostus.
CXVl. Constat nos, divina dispensante gratia, caeteris

Prxceptum domni Henrici imperatoris Augusti, quo supereminere mortalibus : unde oportet ut, cujus

1771 Hilderadum ex Burgundiscomitibus originem

( ratori in priniis rharum, obiisse post annos regimi-
traxisse tradunt Prumienses atque, Henrico impe- nis octo, anuol026.
330 S. HENRICI IMPERATORIS 3<iU

curtem, Eitterhoven dictam in pago Tunegowe, in A sanctiHemmerami ducit ad ecclesiam, quae vulgari-
comilatu Adalljerti marcbionis sitam, quam avus terAbachiricha dicitur, intra civitatem in longitu-
noster piae recurdatiouis dux lleiiricus eidem creno- dine liabentem porticas xx, et in latitudine, aliam

bio antea contulit, cura omnibus appendiciis, villis vero, foras murum proxime adjacentem, in longilu-

scilicet, areis, agris, pratis, pascuis, aquis, aqua- dine similiter habentem perticas xx, et in latitudine

rumve decui'sibus, molendinis, piscationibus, exili- viii, in comitatu Ruodperti comitis, per hanc impe-
bus et reditibus, queesitis et inquirendis, silvis, ve- rialem paginam cum omni legalitate in proprium
nationibus, familiis etiam utriusque sexus, coeleris- largimus atque concedimus; ea scilicet ratione ut

que, quae quulibet modo dici aut scribi possunt, pra;dicta abbatissa et omnes quae sibi in loco eodem
utilitatibus ad eamdem curtem jure et legaliter |)or- ordine et dignitate succedunt, liberam exinde ha-
tinentibus, per hanc imperialem paginam in proprium beant potestatem quidquid eis libuerit faciendi ad
largimus, concedimus et perpetualiter confirmanius; utilitatera praenominati monasterii ac sororum ibi-

ea videlicet ratione ut nec Episcopus ejusdem loci, dem monastice conversantiura. Et, ut hsec nostrae
nullaque Ecclesia vel judiciaria persona aliquam auctoritatis chartastabilis et inconvulsa omni per-
habeat potestatem, praBnominatam curteni Ecclesice maneat aevo, boc praeceptum inde conscriptum pro-
prsefatcP auferre, vel usibus fratrum ibidem sub nio- pria nianu conlirmantes, sigilii nostri impresssione
nachica institulione Deo servientium abalienare sed jussimus insigniri.
prcedictus Richolfusejusdem loci abbas suique suc- Signum ilomni Henrici invictissimi Romajianorum
exinde habeant potestatem quid- imp. Aug. (Monogramma.)
cessores liberam
quideis pldcuerit facieudi, ad utilitatem tantummodo Guntherius cancellarius ad vicem Aribonis archi- _
fratrum ibidem sub regula sancti Benedicti Deo capellani recognovi. I
sanctoque Ileirameramo famulantiura, omnium humi- Dala II Idus Novembris anno Dominicae incarna-
num contradictione remota. Et ut hax nostrae largi- tionis 1021, anno vero Domni Henrici imperatoris

tionis, concessiouis et coufirmationis aucloritas regnantis xxii, imperii autera viii.

stabilis et inconvulsa omni permaneat sevo, boc Actum Augustae feliciter. Amen.
prteceptum inde consci'iptum propria manu corro- Sigillum mujestat. media parte cst deperditum.
borantes sigilli nostri impressione jussimus iusi- C.XXIII.

gniri.
S. Henrici diploma concessum Amato archiepi- U
scoopo Salernitano, per quod ei confirmat omnia
Siynum domni Henrici invictissimi Romanorum jura.
imp. Augusti. {Monoyramma.) C (Anno 1022.)
Guntherius caucellarius ad vicem Erkenbaldi Ar- [Muratori, Antiq. Ital., I, I93.J
chicapellani recognovi. In nomine sanctae et individuce Trinitatis, Hen-
Data v iNonas Julii, indict. iii, anno Dominicaa in- Riccs, divina favente clementia, Romanorum inipe-
carnalionis i02l, anno vero domni Henrici II re- rator Augustus.
gnantis xx, imperantis autem viii. Actum Coloniffi Si justis Deoque divinis locis non solum
feliciter. Amen. prffiesse sed efiam prodesse studuerimus, prae- i
Sigillum majest. integrum exstat. sentis vitse sulfragiumremedium in-
et aeternEe

CX.XII. venire non titubamus; et si in pristinum gradum

S. Henricus donat monasierio supcriori duas terras erigere conamur, nostri imperii culmen sublimare
(plautze) intra ct extra mmnia civitatis Ratisboncn- procul dubio credimus. Quapropler omnium lide- ,
sis versus meridiem.
lium sacrae Dei Ecclesia;, nostrorumque, prffisentium
(Anno IU2I, 12. Nov.) ac futurorum, comprehendat universitas qualiter,
[Ried, ubi supra, p. 138.]
interventu ac petitione Theoderici nostri dilecti can-
In nomine sanctae et individua; Trinitatis, HiiNRi- cellarii, per hanc nostri prfficepti praesentem pagi-
cus, Romanorum imperalor Augiistus. nam, prout juste et legaliter possumus, sanctae
Si Christianaj religionis et augelica; conversationis sedis ecclesiae in beati apostoli Matthaei silae honore
amatores nostra; liberalitatis benelicio, quo securius ubiquotidie summae Trinitati debitae canuntur lau-
Deo servire possiul, consolari studuerimus, et seter- des, atque inviolabiliter et perpetualiter Amato ip-
norumpraMniorumunacumillisnosparl'cipeslieri spe sius pr;efat£e Ecclesiae archiepiscopo, nostroque
certa conlidimus, proinde omnibus Christi nostrique novo concedimUs confirmamus omnes
lideli, de et
lidelibus innotescatqualiler nos, per interventum Ilen- res et proprietates ab antiquis principibus ipsius
rici ducis liawariae cuidam ecclesioe in honoreiu san- civitatis praedictae huic concessas ecclesiae, seu ea
ctffi Dei genitricis semperque virgiuis Mari;e infra Ha- quae Gisulfus Princeps cum uxore sua Gemma ibi
tisjjonensem civitatem constructa;, qu£e vulgo Ub- obtulit pro suarum reraedio animarum, tam ea quae
renniuiisture dicitur, ubi venerabilis abbalissa intra eamdem civitatem habere videntur quam ex-
Wichpurg virginibus sub regula monachica Deo tra, cum terris illis quoe ultra fluvium Tuscianum
servientibus pra?.esse videtur, quamdam infra pra;- praefatae ecclesi» pertinere videntur usque ad flu-
dictum monasterium terram, confiualem alrio
ejus, vium qui dicitur Siler, seu in comitatu Capuaci et
et iufra publicam plateam jaceutem,
quae de porta Dulicaria et in cajleris locis jaiu dictae ecclesise per-
3lil l)ll'LOSJArA ECCLESIASTICA. 3«..

tiiHutilius, quir dici nominari possunl. Insuper A episcopii legcntibus. Quod iit veriiis credalor. dili-
vel
etiam luncedimus ca^truin Libaiii cum oiniiibus gcnlcniue aU umoiLiiiN ubservclur, niaiiu prnpria
adjaccutibiis silii, qucmadmodum illud antiiiuitiis ruburanles banc pagioam oublru sigillu iusigniri
ipsa ecclesia tcnuit el dominata cst per prteceptu et jiissimus.
quascunquc scripliones, caslrum vidclicct Libaui. Sii/num domni llenrici scrcnissimi impcratorts
quod a ririmoaldo et Alfano germanis injuste inva- Awjnsti.
sum est. Concedimus dcnique et coiilirin.iiiius ei- Thcodoricus caacellarius vice Eberardi episcopi
dem ecclesi;u umnes mortuorum rcs qua- in ipso ct arcbicaiicellarii
episcopio vcl in rebus suis sunt aut erunt ad futii- b.ita pridie Kalendas Jiinii, anno incarnationis
rum, umncsqiic immubiles qua; ab
res mobiles sive Uomini M indictione v,anno vero Domni
antiqiiitus Deum timentibus homiuibus oblal» ibi llenrici II regnantis imperii vero <J.

sunt, ac omiies concessiones ejusdem sancta; eecle- Actum Trojae feliciter. Amen.
sisE conccssas a principibus et ducibus seu regibiis.
CWIV
Censiles
....
pr£cfati episcopii
.....
namque oiunes ejiisdeni Ecclejite, ul pars
dominetur, jubemus, nullo cuntra-
,,
'

g
011
S.Ilenricus
lensium condilori,
.. r.
D.
abbatiam S.
.. r>^
RomuaUlo, cremitarum Camaldu-
Bencdicti
.,

in
dicente, sicut antiquitus fecerat. Nostra namque Alpibus ad Bifurcum sitam confirmat.
imperiali auctoritate ei concedimus conlirmationes, (Anno 1022.)
ut pars ejusdem episcopi babeat potestatem ad ec- [UgUelli, Italia sacra, II, 493.]
lesiiB ejusdem jus ordinare infra eamdem civita- In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti,
tem qninque macellatores, ubi voluerit, ad carnes IIe.nhicls Romanorum iniperator Augustiis.
vendendas. Statuentes siquidem illi concedimus et Dignum videtur noilrae imperiali cleraentiae reli-
contirmamus omnes illas res qua; ab ejusdem epi- giosorum virorum congriiis petitionibus juste ac
scopi jure sine ratione et justitia, post obilum sanctae rationabiliter acquiescere. Quapropter noverit om-
recordationis Petri, ejusdem ecclesiae venerabilis nium Ecclesia! sancts Dei noslrorunique lidelium,
episcopi ablatse sunt per Joannem episcopum, qui pra-sentiiiin videlicet et futuroruni, indiistria qua-
inordinale eamdeni tenuil sedem. Ut si qua ante liter nos, pro remedio anima; nostr;e seu parealum
scriplio per manus ejusdem Joannis facta, ostensa noslrorum, nostraque salute ac dilectissima: con-
fuerit, dijiidicamus eam pro munere irritam et ina- jugis nostrae Cunegundis imperatricis Auguslae,
nem, eo quod contra canonicam auctoritatem sunni atque pro inlerventu religiosi viri D. Rumualdi mo-
deseniit sedem, et ad aliam accessit qiiod omuino C nacbi et eremitse, quamdam abbaliam ad honoreni
:

lieri non poluit secundum auctoritatis canonum in- S. Benedicti su|ier res nostri jiiris constructam in

stilula. Statuimus ut pars proefati episcopi distrin- Alpe qiia; dicitur Bifurco, tantum regibus vel impe-
gat omnes furenses presbyteros sibi pertinentes ac raloribus solitam investiri, constitiiimus, eamqiie
clericos, omnesque eorumdem familias, scilicet il- permanere in provisn et disciplina ejusdem vene-
los qui in dioeccsi ejusdem episcopii babitant : rabilis viri D.Roraualdi suorumque successorum iu
Volumus ut judicet et distringat sine ulla partis ipsa cremo persistentium, vitam et religionem ejus-
publicae contrarietate, et in suo servitio babeat, nt dem servantium modo ipsa tamen provisio et di-
;

canones jubent. Omnes quippe supradictas res illi sciplina cuntra regulam B. Benedicti uun liat. Con-
conlirmamus una ciim terris, vineis, campis, pralis, firmantes ecclesise S. Benedicti ejusdem monasterii
silvis, pascuis, montibus, vallibus, planitiebus, illas terras quas niinc tenet, quarum nomina siinl
aquis aquarumqiie decursibus, ripis, molendinis, hwc ; ecclesiam ciim tribus moloiidinis el tres n;ar.-
piscationibus, forestis, venationibus, servis, aucillis, sos in Domicuicrolo ; in Galiano mansos duos et
aldiis, aldiabus, ancariis, censibus, pensionibus, ecclesiam unam ; in PartisiJia ccclesiam unam, et
capellis, castellis, villis, ac omuibus qute dici ant mansos duos ; et molendinum uniim ; in Casalc raau-
nominari possunt, praefatae ecclesise juste et legali- sos duos ; in .Mistriano mausum uuum ; in Drimano
tcr pertinentibus, in integrum. Praecipientes igitur mansum unum; in Dipidano niansuni iiniim; inmonle
omnino jubemus ut nullus dominus, princeps, stra- .Manino niausum nnum ; in Africo mansos dnos ; in
ticho, marchio, episcopus, comes, vicecomes. nulla- montanis S. Gaudeniii mausos quinquc ; et orania
que nostri regni magna vel parva persona pra?fata! qu.-ecunque juste ct legaliter nunc babet, aul iu
ecclesia; res, vel cpiscopum inquietare, raolestare, antea babiturus aut acquisiturus est, aut acqui-
est,

aut in aliquo sine legali judicio disvestire prsesu- sivil, ut ea babeat ac leneat oura omnibiis siiis per-

mat. Sed liceat eidem Amato archiepiscopo prsefati tinentiis in integrum proprietario jure possideat, eo
;

episcopii res lenere, possidere, atque per hoc uo- modo ut nec i^ti qui nunc superesl abbati, nec
strum praeceptum prsedictas res ad utilitatem suae suis successoribus, liceat terras Ecclesise vendere,
ecclesiae acqiiirere, oranium hominum conlradi- aut alienare, aut precariiim facere absque nostra
ctione remota. Si quis autem, quod absit hujus no- I licentia, scd tantum ad usum monachorum ibidem
strse auctoritatis preesumptuosus violator extiterit, servientium juxta regulam S. Beuedicti permaneant.
sciat secompositurum auri purissimi libras mille, Insiiper confirmamus omnem haereditatem bonorum
medietatcm camerae nostr», et medielatem ejusdcra ipsius monasterii et monachorum, ut tali modo ha-
Patrol. CXL. 12
3f)3 S. HENRICI IMPEKATOHIS 364

beat qoo nunc ipse habet. Constituimus igitur ut A loco qui norainalur Pentano cum suis pertinentiis,

supradictum monasterium nalli marciiioni ,

nuUi et cum capella in honore sancti Benedicti alia vero ;

comiti, nulli arcliiepiscopo, nulli episcopo, nullique in honore sancti Vitalis cum omnibus suis perlinen-

singulari personae subjaceat, nisi sit in imperiali et tiis ; altera vero in honore sancti Michaelis archan-
regali potestate. Volumus itaque et disponimus ut geli, qun' dicitur ad Holibola cnm omnibus suis per-

liceat D. Romualdo suisque successoribus, et abbati tinenliis, et in Pallaria capella una, quee est in

suisque successoribus, advocare

ipsius monasterii honore sanctse Mariae ; sed et ecclesiam sancti Bar-
quemcunque episcopum ad ecclesias consecrandas et tholomfei in collina curtem de Nuriano in Petra ; et

ad omnem cousecrationem faciendam. Volumus furmina cum et curtem de Lapiso

casis, ac silvis ;

etiara utper circuitum monasterii et eremi ecclesia hsereditatem et ecclesiam S. Felicis de Burto
; in ;

possideat ab oriente a rivo de Idcu, ab occidente a Cortiano capellam in honore sancti Petri in Cer- ;

jugo Alpium, a septentrione a Ceresio, a meridie, reto capellam in honore S. Martiaui cum pertinen-
collina de Gimellis. jubemus ut
Inviolabiliter igitur tiis suis capellam in honore sancti Silvestri de
;

nou dus, non marchio, non non qualir=cun- Corneto in comitatu Capuano in loco Juliano cum
conies,

que magna vel parva persona hoc nostrum imperiale n capella in honore sanctae Marise in Bivine in Bele-
prsceptom violare pertentet. Si vero, quod absit tro llumine in civitale capellam in honore sancti
I
;

aliquis illud infringere tentaverit, sciat se coraposi- Martiui infra civitatem Asculensem ecclesias, et ;

turum ducentas libras auri cotti medielalem nobis, foris omnem haBreditatem
:
in finibus Cauni eccle- ;

et medietatem dicto monasterio. Et ut hoc verius siam sancti Juliani in comitatu Franensi cortem ;

credatur, el inconvulsura servetur, manu propria de Pazano cum olivetis suis in comitatu Sipontino ;

subscribentes, nostro sigillo inferius insigniri pr»- piscariam ; in comitatu Lesinensi piscariam ; cur-
cepimus. tem Delaniensem ; curtem de Calaza : S. Roseo cum
Sign. D. Uenrici imperatoris invictissimi .i.ugusti. Sessa, et territoriis suis ; in finibus Capua; ad san-
Theodoricus caucellarius recognovi. ctum Paulum et sanctum Stephanum cum territo-
Datum auno Dom. Incarn. i022, Indict. s., anno riis suis in campo Marrini, ij finibus Tremonensi-
;

vero D. Henrici II, regnantis 21, imperantis vero 8. bus ad S. Adjutorem erga llumen Vulturnum cum
Actum pridie Kal. Januarii RaveniE feliciter. Amen. territoriis suis.
CX\\. Sed etiam, sicut supra legitur, confirmamus eidem
S. Benrici privilegium pro monasterio S. Sophix. monasterio ecclesiam sancti Magni in castello Magno
Benevmtano. C cum pertinentiis suis ; ecclesiam sancti Angeli in
(Anno 1022.) altissimo super flumen Bisernum in finibus campi
[Ughelli, Italia sacra, VIII, 76.] Morani cum eadem ecclesia : nec non ecclesiam
In nomine Sanctae individuaeque Trinitalis, He.n- S. Joannis cum omnibus rebus suis in casa PoUucis,

Ricus divina favente clementia Romanorum impe- hsereditatem, quae est in lougitudine duo milliaria,

rator semper Augustus. latitudine miUiare unum et ecclesiam sancti ; Petri

Si tanto sanctorum Dei ecclesiis omnium adnisu in tinibus de Laureto cum omnibus pertinentiis suis ;

inslitimus, ad nostri imperii profectum venire non sanctum Angeluni iu Palumbara, cum oninibus per-
diftidimus. Quocirca omnium fidelium sanctae Dei tinentiis suis sanctum Michaelem de Sessola, cum
;

Ecclesi<enostrorumque solers agnoscet universitas omnibus pertinentiis suis sanctam Crucem intus in ;

praesentium et futurorum, Henricum venerabilem, civitate Neapolitana, cum omnibus suis pertinentiis ;

Parmensis Ecclesi» episcopum, culminis nostri su- in campo Sinarcumi terram milliaria tria in longi-
blimitatem adiisse, obnixe postulando quatenus, pro tudine, et unumin latitudine ; ecclesiam S. Trinitatis
Dei amore facinorumque nostrorum solutione, coe- justa Uuvium Bisernum, cum omnibussuis pertinen-
nobio in honore S. Sophiffi ecclesiae dedicato, in rj tiis ; et ecclesiam sancli Marciani in castello Mosano,
civitate quse dicitur Beneventum constructo, in quo cum omnibus suis pertinentiis et ecclesiam S. Joan- ;

Gregorius venerabilis abbas prjeesse videtur, confir- nis in monte Tabenna, cuni omnibus suis pertinen-
mare ac omnino corroborare dignaremur omnia tiis nec non ecclesiam sancti BartholomEei, qucE est
;

quae ab antecessoribus nostris ac hominibus cseteris juxta ecclesiam sancti Joaunis, cum omnibus suis
Dominum colentibus eidem ccenobio concessa sunt perlinentiis et cellam ^ancti Angeli. juxta urbem
;

atque idem monasterium tenuit, ex quo fundatum Trianensem, cum omnibus pertinenliis suis et cel- ;

est, tam per prajcepta preedecessorum nostrorum, lam S. Gregorii in comitatu Frigenti, cum omnibus
sed etiam per precariam, et absolutiones, et obla- pertinentiis; et ecclesiam S. Bitti in comitatu Vultu-
tiones, et per investituram, seu etiam per qujecun- rario ; et ecclesiam S. Stephani protomartyris intus
que instrumenta sive chartarum,
uniuscujusque in civitate Cuceri, cum omnibus pertinentiis suis ; et
scriptionis lilulum.Nos quoque grata mente peti- Ecclesiam S. Donati in Leone cubantem, cum omni-
tionem considerantes animo inclinalo precibus ipsius bus suis pertinentiis et ecclesiam S. Crucis in Nola
per hoc nostruni praceptum, prout juste aut lega- cum omnibus suis pertinentiis, videlicet cum omni-
liter possumus, confirmamus aut roboranius omnes bus in integrum terris, aedificiis sub se habentibus,
res et proprietates 'ipsius monasterii, scilicet in vineis, pratis, campis, aquis, aquarumque decursi-
363 DIPLOMATA KCi:[,ESIASTICA. 36»
bus, inolendiuis, piscalionibus, casis, dominicatis, A ram habuerunl, libcrtalis debct poliri insignc. Igilur
castellis, villis, et capellis, servis et ancillis, mon- pra'fatiim ca^nobinm paternitati tua^ commcnddmus,
tibus, et planitiebus, hasulis, frascariis, cultis et ut illius coopcratores e.xsistalis,
ct Jab omnibus in-
incultis, rcbus mobilibus ct immobilibus, aldionis feslationibus defendatis,
non ut e.xterniinetis, salvo
et aldiebus, commcatis eorumquo su|icllcctilibus, 60 quod ad iiostrum imperium spcctat. Conccdimus
cum omnibus adjaccnliis ad hanc etiam nominatani etiam tibi tuisquc successoribus consecrationem ab-
ecclesiam S. Sophiai vere et lcgitime pertinentibus batis Casinensis, et de ejusdem loci redditibus, in
vel aspiciontibus, inlegre, tam intra Italicum re- eundo et redeundo liencventum, ut unum prandium
gnum quam etiam in Apuli:i' partibus. Priccipientes apostolica; scdis pontilici pra^parcnt constiluimus,
itaque jubemus ut luillus marcbio, nullamque aliam potestatem vel dominium de Casi-
dux, priuceps,
archiepiscopus, episcopus, comes, seu ullus homo nensi ca-nobio Romanum pontiUcem habcrc volumus,
magnus sive parvus de omnibus qu» pertinent ad sed sicut semper singulariter et specialiter sub im-
prsefatum monasterium et pertinere videntur, tam peratoris jura a su« constructionis mansit exordio,
res quam famili;e, se intromittere, calumniare aut ita illam perenniter mancre volumus Obeunle au-
molestare pr;i'sumat jam dictum Gregorium abba- „ tem Casinensi abbate, juxta tenorem rcguliL' ct
tcm aut suos successorcs. Si quis vcro hoc prae- sanctorum canonum priEceplum, abbas vita?. merito
ccptuin in aliquo violaverit, sciat se compositurum et doctrina scieulia; ex oranibus eligatur, et catho-
auri libras centum ex auro purissimo, mcdieta- lice, non simoniace ordiuetur, moxque nobis inno-
tom caraeroe nostrae, et medietatem pr;edicto abbati tescat, ipsique per pragmatica; sanctionis edictum
aut nostris suisque successoribus. Quo J ut certum esse assensum pra^beaut, sicque demum Romano ponti-
videatur, et ab omnibus obscrvetur, hanc paginam lici absque omni veualilate consecrandus exhibeatur.

manu propriacorroborantes sigillari pr;ccepimus.
Theodoricus cancellarius vice Elhardi papse Bre-
giensis EcciesiK episcopi et archicdpellani notavi.
Datuin VI. Id. Mart., anno 1022, Ind. xv, anuo regni
Domini Henrici 12, imperii vero 9,
Aclum Bcnevenli feliciter.
Quod si aliter actum fuerit, proliibc.iot pravorum
valere consensum, et in ejusdeni loci regimine im-
perator, qui pro lempore fiierit, cum fralribus ejus-
dem coenobii dignum prffificiat abbatem qualem
raeliorem et digniurem Romanoque imperio liJelem
inveuerit, absque cujuslibet iuquietudine ac contra-

CX.\\T. dictione. Si autem quispiam huic nostrEe constitu-

Scrittura di Arrigo santo indiritta a papa Benedetto tioni violare preesumpserit, sciatse compositurum
u favore della badia di Monte-Casino. C auri purissimi libras mille, medietatem camerse
(Annol022.) nostrse, et medietatem prfedicto monasterio, et haec
[Tosti, Storia della badia di Monte-Casino, I, 2a3.] concessio lirma permaneat semper. Quod [ut verius
In nomine sanctse et individu;e Tiiuitatis, Henri- credatur, manu nostra roborare, et annuli nostri
ccs divina favente clemenlia imperator Augustus, impressione subtcr illam insignire decrevimus.
Be.neuicto Romae sanctissimo papa, ejusque
urbis Signur7i dunini Uenrici serenissimi Romanorum im-
successoribus canonice in apostolicam sedem sub- peratoris Augusti.
stituendis in perpetuum. Ego Chonradus dux domni imperaloris consobri-
Ad Romani imperii curam attinet per totum orbem nus subscripsi. —
Theodoricus cancellarius vice
Romanoruin constitutis ecclesiis imperiali potestate Edonis Papendegrensis episcopi et archicancellarii
defeusionis auxilia ministrare, ut ejus juvamine ab recognovit. Auno ab
incarnatione Domini 1022, in-
hominum infidelium seu pravorum tuealur impetu. dictione quinta, anno vero domni Henrici excellen-
Proinde Casinensi Ecclesi» providenles, Benedicte tissimi ac inviclissimi Romanorum imperatoris au-
sedis apostolic* pontif-lx, quae specialius ad Roma- gusti, regni 22, imperantis auleni nono.
num spectat imperium, et prsdecessorum nostro- _. Actum in monte Casino feliciter. .\men.
rura camera ab ipso suae constructionis exordio ex- c.\.\vn.
stitit, quaeque ab omnium morlalium dominatu im- S. Henricus II imp. Ecctesix Bambergensi donat
munis permansit et libera ; eamdeni Ecclesiara di- prxdium Uormunze in urchidiacesi Trtvirensi,
taverant imperiali munificentia ;
paternitati tuae quod a Poppone archiepiscopo acceperat.
commendamus ne qua vi cujuscumque potestatis (.\nno 1022, 11 Nov.)
quidlibet iiijustunipatiatiir, salvo eo quod specialiter [Hontheims, Hist. Trevir. diplom. J, 357.]
et singularitcr prae caeteris aliis Ecclesiis ad Roma- In nomiue sanctK et individua" Trinitatis, [He.nri-
num imperium spectare videtur. Nam cum omnis Rom. imperator Augustus.
cus Dei favente clementia
Ecclesia ab omni condilionali seu servili nexu sit temporalium amissione bonorum, sine
Quoniam,
libera, specialius autem post sedis Romanae dignita- fine manentium debemus sperare remunerationem,
lem libera Casinensis Ecclesia, qua patrem Be- notum sit omnibus tidelibus nostris qualiter et nos,
nedictum legis monaslica? principatum tenet, et pro remedio auimaj nostrae nostrorumque anteces-
quouiam omues nostri praedecessores imperatores, sorum, nec non pro salute dilectissimffi conjugis
videlicet Pipiuus, Carolus, Ludovicus, Lotharius, nostrae C. scilieet imperatricis Augustae, tale prae-
Otto ac reliqui imperatores suam specialem came- dium quale Poppo Trevirensis archiepiscopus nobis
 IIENRICI IMPEKATOKIS 36«
S.
367
in comi- A abbatis adhuc in carne viventis successorumque
dedit, (t78HnHormunze silum, iu pago
agris, vme- illius, siue beneiiciario usu consistat; nullaque per-
tatu ..
. comitis. cum arei.s, ajdiliciis,
sonat magna sive parva, clericalis, aut laicalis, super
silvis, aquis aquarumque
decur-
tis, pratis, pascuis
viis et inviis, exitibus et redi- eam dehiuc aliquam potestatem habeat, nisi ejus-
sibus, piscalionibus,
dem Ecclesiffi abbas suique successores, et monachi
tibus mancipiis utriusque sexus, quasitis et inqui-
omnibus uteusilibus, quae vel scnbi ibi Deo et sancto NVillibrordo servituri, ad Ecclesiae
reudis, cumque
Petri apostolo- ornameutum, et praebendae suffi augmentum; ea vide-
vel nominari possunt, ad altare S.

episcopi episcopalem se- licet ratione ut eos pro uostra salute et remedio
rum principis, in usum
Babenbergensis Ecclesiaj possidentis, perpe- animarum parentura nostrorum omniumque lide-
dem
lium defunctorum Deum amplius delectet exorare.
tualiter babendum donamus, el de nostro jure in
ut haec nostrae conlirmationis praeceptum inde
ejus jus omnino transfundimus. Unde eadem impe- Et
reges vel impe- conscriptum [hic aliquid omissum) sigilli nostri
riali potestate, qua Cc'cteri ante nos
quis hanc impressione signari jussimus, manuque propria, ut
ratores hucusque sunt usi. praecipimus ne
audeat violare. Et ut ha!C no- infra videtur, corroboraviraus.
traditionem nostram
maneat, banc Signum domini Heinrici 'Romanorum invictissimi
stra auctoritas stabilis et inconvulsa
imperatoris augusti.
paginam inde conscribi, manu propria roborautes,
Gunthorius cancellariius vice Aribonis archicapel-
signo nostro iraperiali jussimus insigniri. lani recognovit,
Data III. idus Novembris indict. V. Anno Domi-
DataxivKalend. Julii, indict. vi, anno Dominicae in-
nicffi incaruationis 1024 (potius 1022). Anno domni
carnationisI023.Anno dominiHeinricisecundiregnan-
H. secundi regnantis xxi, imperii vero viii.
imperii vero x.
tis XXII,
Actura Augusta; ieliciter. Amen.
Actum Nuiss feliciter. Amen.
CXXVIII. CXXIX.
S. Uenricus II imp. monasterio Eptcrnacensi confir- S. Henricus II. imp. GOiiO mansos ab abbate S. Ma-
mat jus monetse. ximini in bencficium accipit, quos Ezzoni comiti \

(Auno 1023 18 junii.) palalino, et Heinrico duci, nec non Otlhoni comiti
diplom. 838.] bene/iciavit.
[Hontheim, Hist. Trcvir. I,
(Anno 1023, 10 Dccemb.)
In nomiiie sanctcE et iudividuai Trinitatis, He.nri-
[Vbi supra.]
cus divina favente clementia Komauor.um imperator In nomine sanctae et individuae Triuitatis, Heinri-
Augustus. cus divina favente clementia Romanorum imperator
Noverit omnium Christi nostrorumque iideiium C Augustus.
universitas qualiter nos, pro remedio animse nostrae Quamvis ab ecclesiasticis institutionibus et a pa-

parentumque nostrorura, nec nou per interven- ternis pra'judiciis nulli sit licitum deviare, nostri

tum (179) Henrici Boariorum ducis iuclyti, monasterio tamen juris est prcT» caeteris id solum et speciale, ut,
Epternach dicto, monetam a seniore uepote et aute- uude fideles nostri infra regnum iiostrum jgravantur,
cessore nostro, tertio videlicet Oltone imperatore aut undeEcclesiae Deidetrimentum magis quam com-
Augusto, cuncessam, in qua nummi probabiles, sicut modum patiuntur, in melius debeamus commutare.
in aliis locis regife potestati subditis, percutiautur, Idcirco lidelium nostrorum, tam pra?sentium quam
ad usum Ecclesia? et monachorum Deo sanctoque futurorum, solertiae notuiii tieri cupimus qualiter nos
Willibrordo confes^ori die uocteque servieutium, ex abbatia S. Joannis evangelista-. et S. Maximini,
per hauc nostram imperialem pagiuam coucedimus, quae in suliurbio Trevirorum sita est, ubi Hariclio ab-
renovamus atque coutirmamus; et ut eadem moneta bas praeesse videtur, quasdam (180) curtes etterritoria,
deinceps sub perpetuo jure Ecclesiee supradictse, et (181)sexmillia sexcentos
villas et possessiones, scilicet

(178) In Hormunze situm. Modo Ormiz, seu Urmiz neque alibi in inslructissiilio S. Maximini archivo
dicilur, ad sinislriiin Rheui liltus, medio fere inter p. taliiim possessionum vel raiuima notitia supersit
Cuntluentiam et Aiideriiacum itinere, situm iu pago sic ego prcT?dia hic intellecta, malim traus Rhenum,
Megiueusi. lludie adhuc Ecclesia de Urmiz cuin de- et circa eum de quibus sermo est in chartis
sita ;

cimis et persouatu jure dominii directi ad pro-posi-
turaiu CHlhedialisecclesia? B:mibergeu^is perliuel, quae
uobiles aScheben de Cronfeldt suos ibi vasallos habet.
(179) llenrici Eoiarorum ducis. Sigefridi comitis
Luxemburgensis lilius natu major, primus comes
Ailuneusis uec noii comes Ardennae, abbaliaruni
S. Maximini et E|it>'rnacensis advocatus, quein Heu-
ricus S. irap. (ipii ejus sororem Cunegundam uxo-
rem duxeral) auiio 1002 diicem Bavariae fecit.
(180) Curtts ct tcrriUjriUy villas
Tolnerus, qui hoc dipluma ex Zyilesio edidit, not.
«. censet, liic inteiligi castra' Cochcim, Clotten,
aliuijuc ud MoscUam loca. Sed, cum hasc uunquam
fuisse jurisS. Maximini vel inde appareat qiiod in
tanta regiaruni et imperinlium conlirmalionum,
eliani a niibis ediliiium, copiri, iu quibiis nolabiliora
niouasterii pra>dia et acquisitiones
tudine enarrantur, altissimum de
Ottouis M. de aunis 94o, et 9fi6, Ottouis II de auno
973, uec non Ottonis 111 de anno 992.
(181) Scx millia sexcentos quinquaginta sex man-
sos. Diximus supra ad chartara Megingaudi, de
anno '.)29, not. b, ex CJesario Prumiensi, mansum
ingenualem esse clx jugerum. Mansiis deinde inve-
niliir apiid eumdem Ca-sariura habeus bunnuaria
XII, bonnicrs dicunt Galli. lu eo cominuniter conve-
niuut omnes, manso tantiim inesse terra;, quautuni
et posscssiones. jugo uno boum annuo spatio possit verli, quautum-
que uni familia! ruslicae, alcndae satis sit. Volunt
autem rei geoigica; perili, jugum unum boum sufh-
cere quot.iuuis sexagiuta quatuor jugeribus arauiiis;
quam ratiouem si iu raille sexcentos quinquaginta
sex mansos, Maximinianis ademptos, subducamus,
jugera quadragies octies mille nougeuta ocloginta
maxima sollici- quatuor efticimus, vix credibilera terrarum quanti-
iis sit silentium; tatem.
3fi9 nUM.OMATA ECCI.KSIASTICA. 370
quinquiiginta sex mansos, iil vtTis c(ini|iiit.iri |Hiliiit, (\ sliilin, WoMlnstcin, Albucli.i, Gosolvosbcim, liln-
a pra'f;ilo abbuto in bcneliciiim .Tccoiiiiniis, et liis lide- gin, llol/.hiisa, .\piila, Alsoiilla, Scoiiiigosfoll, lla-
libiis nostiis, Kzzoni vidclicet l'alatiiio coniili (IK2), kineslicim, Hiikiiibelm, Slomora, M.iiiiicndal, K.ir-
et llcinrico rfnci (l>>ll\ ncc non (Ullioiii coniitii ISl), ea boim, Koloiiiarcsbacli, Proverstervolli, Ciracba, De-
conditione boncticianuis, ut, qiii.i priolatiis abbas j.ini clnia, Vallis cuni suis pertincntibus, Uatcresdorll',
scnio confectus coininode nobis domi niililia>que ser- Bikendorir, Meisbrutli, Ebeno, Arnolfesbere, Lie-
vire non poterat. ipsc, el bicredos, qui ha'C bcnelicia znidi, Okishoim, Uivonacha, Loavia, Windingis
habent, pio oodein abbate siiisquc siiccossoribus Lukesiiigis; ot in pago Sallingowe. Dinehe, Jiiol-
cnriain repali'ni potant et in oxpeditioiiein eaiit, kurl, liisaiigis; et in civitale Moteiisi el circiim
alilias vero siiiqiie successores a curia regia ot ab circa, doiuos, vioeas, agros ct areolas; et in his
onini oxpoditione oiunino sint llbori nisi in Mogon- locis, Diodeiiho«n, Wilare, ISesiaco, Luzclenkiri-
tinensoni, siveMelensem, aut Colonionscm civila- cha, Tavcna, Uruhdilingis ct Murmiringa ; Merol-
lem ad generale concilium sive colloquium, aliqua divilia, Wimareskiriclia, Straza, Curfta, Seranna,
necossilale cogenle, fiicrinl invitati. Kl iic anima; Markidilh, Krisclie, Hillich, Curmiringun, liriinna-
nostra; detrimentuni inde patiamur, si ea qucoa lide- cha, llaiinvlicri ; iusu|ior etlam in pago Drachere
libus Christi eidem sacratissinio loco tradlta sunt (186) locus qui vocatur (iuntbcresbusun, nec non in
aut collata, nos injuste auferre videaniur, servitium pago Einriche locus allus, vocabulo Pricbina, cum
(ISii) quod nobis et quibusdam prffidecessoribus no- omnibus adsejusleel legaliter pertinentibus vel aspi-
stris in secundo semper anno de eadem ahbatia tra- ciontihus rcbus. Has duas curtes an saginom (187),
ditumost, pro limoro Del et veneratione S. Joannis et ad femoralia, niantolas otiam, et mensalia fra-
ac S. Maximini, ot ob interventum Aribonis Mogun- trum, ncc non ad inlirmorum curani et dcbilinm,
tiacensis ac Piligrini Coloniensis, et Popponis et ad susceptioDcm hospitum, nec non ad recrea-
Trevirensis venerabilium archiepiscoporum, alio- tionem pauperum et peregrinorum, sicut anteces-
rumque fidelium nostrorum, Deo sanctoque Joan- sores noslri constituerunt, ita et nos specialiter con-
ni, et beato Maximino cunclisque per eos iuibi stituimus atque conlirmamus; et ut ex liis locis et

ahbatihus iu perpetuum indulgendo ignovimus et ecclesiis niilhis abbas, nulla alia pprsona, magna
ignoscendo indulsimus. Et ne quis successorum sive parva, alicui libero. et alieno bomini, ut antea
nostrorum regum vel imperatorum idem servitium diximus, aliquid beneticiare, vel a praebenda fra-
in periculum animte nostrse ac suae inde ulterius trum quoquo modo abalienare praesumat, Crmissime
exigat, nisi eadem bona, quse nos non tam in no. q prsecepimus; sed liceat inde abbati siiisque succes-
strum quam in eoruni servitium, inde distraximus, soribus luminaria ecclesitE resiaurare, fEdilicia recu-
ex integro reddat aut rcstituat, nostra inperiali au- perare, et, quce necossana tantummodo fratribus
ctoritate constituendo pra-cipimus, et praecipiendo sunt, procurare. De ecclesiis vero et de omnihus
conlirmamus. Jubemus etiam atque interdicimus per totam abbatiam salicis decimationibus, nulli
prsefato abbati suisque successoribus in perpetuum, omnino benelicium aliquod concedi permittimus,
ne de reliquis curtibus, ecclesiis ac possessionibus, sed in iisus hospitum, pauperum, et peregrinorum
qua; ad peculiarem pra?bendam fratrum Deo ibi perpetualiter [constltuimus atque sancimus. Consti-
famulantium a nostris pra>decessoribus regibus tuimus praeterea lioc, el hac nostra imperiali aucto-
et imperatoribus, Dagoberto videlicet, Pippino, ritate lirmamus, ut, si quis fortasse illorum aut filii
Carolo, Ludovico, Arnolfo item Karolo, Zien-
; filioruni suorum, quibus bona et possessiones S.
tiboldo, nec non a tribus Ottonibus, in nostra Maximini beneUciavimus, sine hserede fuerit defun-
usque tempora, ct per nos etiam delegata sunt et ctus, boneficium, vel quidquid ab eodem loco habere
concessa alicui de majoribus, sive liberls hominibus, visus est, sub jus et dominium praefatorum sancto-
aut alterius Ecclesise vel alien» familia^ quibuslibet rum et abbatis ;ic fratrum ipsius inonasterii redeat
servitoribus, quidam beneUciare, vel ab eorum f et transeat, et ad amplificandam congregationem.
jure quoquo "modo alienare proesumant hoc est in nec non ad regale servitium, quantum abbas inde
:

his locis, Suabbeim, Hesinesheira, Brizinheim, Ever- sine detrimento aliarum rerum ecclesiae bene perfi-
(ISi"! Ezzoni videlieet Palatimo comiti. Ezzonem seni archiepiscopum Erckenboldum. vetitos amplexus
seu Ereiifridum, conditorem postea coenobii Browi- acritor castigantem, arma intulisset, motu deiude
lerensis, Hermanni comitis Palatini filium censent Heurici imp., et reventia Aribonis Moguutiacensis
ex Mathilde. Conf. Totner, cit. pag. 22, not. c. archiepiscopi diras imprecantis, fraudibus illicitis
(183) Henrico ditci. Fuisse hunc Boiorum ducem abjectis, furere desiit. Vid. Joannis Rer. Mogunt.
Sigifridi com. I Lucemburgensis ex Hadewiche tora. l,pag. 4(31.
filium, Kunegundis Augusta? fratrem, et Maximia- (I8.T) Servitixtm. Certa pecuniae quantitas. Confer
norumadvocatum satis constat. tanien Spener Jur. Pitbl. lib. ii, cap. XI. ^ (i, not. a.
(184) Ottoni comiti. Hoc nomine Tolnerus 1. cit. (I8(ij In pago Drachere. Haud dubium est Tri-
not. e intelligit Ezonis S. Erenfridi Hheui palatini choriam illam esse vcterem agrum Rheno conter-
Ulium, patrisque anno I03o in Palatinatu successo- minum.
rem. Alii malunt Ottonem hunc esse, Hammersteinii (187) Ad sagimen. Saginam, sagimen, veteres
Trevericse arcls Rheno imposita; dynastam, qui dicebant modera'am, lautitiam. qua ascelre, perpetuo
haud multo aute nunc annum, Irmingarda? cujusdam rei divinae cultu viribus attenuati, fessa subinde
concubinae amoribus tlagraus, cum in Mogunliacen- corpora recrearent.
 S. HENRICI IMPER.\TORIS 372
371
A ccs, divina favente clementia, Romanorum impera-
cere possit, absque orani contradictione permaneat.
tor Augustus.
Insuper etiani concedimus atque pra;cepimus ut
Regalis escellentiae et imperialis sublimitatis bene-
idem abbas suique successores potestatem babeant
dandi, volenliam decet ut ecclesias per orbem terrarum
advocatias omnes monasterii sui, cui velint,
Et ut advocati (188) nullum longe lateque Dei bonore constructas donis ingenti-
justojudicio tollendi.
post se ponere audeant, qui vocetur proadvocatus, bus amplificet, niaxime S. Benedicti norma insi-
placitum prater tria jure dedita ia abba- gnitasper omnia adjuvet, ac vigore regalis poteutiae
nuUumque
pra?sumant, nec cuiquam illorum liceat apervasoribusimpiis secundumsuum posse defendat.
tia tenere
aliqua Tiolentia hominem gravare, aut vi (189) para- et ideo scire volo tam praesentes quam futuros Eccle-
veredos eorum, aut pecora tollere, vel quidquam siae fideles Mosomagensis
quod quidam venerabilis
aut ministros sive manbionarios ecclesiae abbas, nuncupatus Boso, adiit praesentiam
super ofticiales

seu omnia jura abbatis constituere. Et ut boc auclo- nostrae serenitatis, humiliter rogans et petens qua-

ritatis noslrae prsceptum inde conscriptum iirmum tenus praedia quae in regno, Dei clementia, nostiae
et stabile semper permaneat, non solum hoc manu
potestatis sita habentnr, et a fidelibus Dei loco san-

propria firmavimus, et sigilli nostri impressione in- ctae .Mariae Mosomagensis ecclesiae prfefato fideli de-

signiii jussimus, verum etiam, ut flrmiori aucto- votioue tradita noscuntur, auctoritate nostri prae-

ritale polleret, beatissimi Patris nostri domni vide- cepti prohiberemus ne ab iufidelibus Dei, quod
licet Benedicti, sedis apostolicse prsesulis privilegium absit' distraherentur, vel injusteopprimerentur. Nos
inde conscriptum, et apostolica auctoritate robora- vero prffidecessorum nostrorum videlicet Romano-
tum, praefato coenobio obtinere meruimus : ut, si, rum imperatorum Augustorum morem sequentes,

quod absitl aliquis successorum nostrorum regum ejus petitionibus assensum praibuimus, et per prae-
vel imperatorum, diabolica aviditate corruptus, quid- ceptum nostr» auctoritatis quamvis parvissima^ ad
quam de bis quae praefati saepe monasterii fratribus prffifatum sanctae Marife ecclesise locum Dei a fldeli-
ad quietem illorum constituimus, imminuere tenta- bus in nomine Domini data conlirmamus, et ut per-
verit, abbas qui tunc ibi praeesse videbitur, ac fra- petualiter quiete et absque ulla repetitione ecclesia
tres libere apostolicam sedem, cui idem locus sacra- sanctae Mariae teneret eorroboravimus : videlicet tres
tissimus sub antiquis temporibus Constantini impe- ecclesias inbonore sancti Dionysii, sancti Martini et
raloris et Helens matris illius addictus esse digno- sanctae Genovefae in ejusdem monasterii villa sitas,
scitur, fiducialiter appellent, et ad eam quasi filii ad cum terris et omnibus appendiciis suis, et medieta-
matrem confugiant, ut ab ea, sicuti dignum est, ful- tem mercati ejusdem loci, et districtum et bannum
citi, aut ea quae inde abstulimus bona sua recipiant, eorum hominum et feminarum qui in eadem villaad
aut quod nos pro tantis bonis et possessionibus S. ipsius loci monasterium pertinent de capite, et qua-
Joannis Maximini inde abbatis ad quietudinem
et S. tuor villas quarum bsec sunt nomina Breveliacum :

illorum ordinavimus atque firmavimus, apostolica cum ecclesia, Seciam cum ecclesia, Odunt cum
auctoritate roborati, obtinere praevaleant. ecclesia, Remiliacum cuin silvis et omnibus appen-
Signum domni Heinrici Romanorum invictissimi diciis suis in villa Allicurt mansum cum omnibus
;

imperatoris Augusti. appendiciis suis. In villa Duziaco ecclesiam cum

Guntherius cancellarius vice Aribonis archicapel- duabus capellis et duobns mansis. In Titania unum
lani recognovi. mansum ; in villa Hercumbre ecclesiam cum tribus
Data IV. Id. anno Domi-
Decemb., indictione vi, capellis; in monte S. Remigii ecclesiam, in Her-
nicae incarnationis 1023 (190) anno domni se- maiinisve ecclesiam cum capella una; in villare ec-
cundi Heinrici regnantis xxin. imperii autem x. clesiam unam ; in villa Sedens tres partes Ecclesiae
Actum in Triburia, regia villa, palatio publico, in cum terris ; in Butonicurte ecclesiam cum [capella;
Dei nomine. Amen. Amen. Rudini monte dimidiara ecclesiam; in Amblini
in
D
monte ecclesiam unam; in Givunna quatuor mansos
cx.xx.
et tertiam partem ecclesiae; in Purione superiori
S. Henrici 11 imperatoris diploma pro abbatia Moso- ecclesiam unam; in Evrini monte mansum unum ;

magensi. in villaHannonia alodium cum molendino, silvis et

(Annol023.) omnibus appendiciis suis, quem dedit Helgodus;in
Bertoldi curte alodium 'cum molendino, silvis et
[Hist. ecclesisatique et civile du diocese de Laon. omnibus appendiciis suis, quem dedit Amalricus pro
pag. 602.]
anima fratris Olonis et in loco qui dicitur Villa,
;

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Hexri- alodium, quem dedit jam dictus Amalricus pro matre
{{H^) .Advocati nullum post se ponere audtant, qui Ponitur annus uxxni loco sixxii, quod occiirrit in
vocetur prondrocalus, nullumque placitum prseter ])luribus aliis chartis relatis in Chron. Gottuicen.,
triu, etc. Notabilem hunc locum censuit auctor tom. I, p. 242. Excusari id potest, dicendo : anni
Chronici Gottwicensis, pag. 235, quem vide. 1022 superstites menses pro integro anno, alios
(189) Paravcredos. Veredi jumenta sunt quae ad deinde menses anni 1023 rursum pro toto anno com-
celeritatem per intervalla disponuntur, a rhedis ve- putatos esse ; quod notariis seu cancellariis haud
hendis dicta. fuisse infrequens nos jam alias monuisse memini-
<I90} Anno vero Domini Heinrici regnantis mxxiii. mus
373 DIPLOMATA ECCI.ESIASTICA. 374
sua; cl in villa Falisia alodium cnm molpnfiino, sil- A CXXXI.
vis et .imnilMis appendiriis siiis, qnom dedit Wiri- g. Hmrims Ecdesix Perrjamcusis, pHcnlr Ambrosio
ciis clericiis; ct iti villa qiiij? dicittir ^onas, aliodium episMpo, privitryia con/irmat.
cum molendino, silvis et appendiciis suis, quem de- (Anno 1023.)
dit Jozbertus clericus ; et in Komloncare alodium !
IJghelli, /<(i/ia sacra, iv, 4tl.l
cum molendinis, vineis el omnihiis appendiciis suis, In nomine sancta' et individuitp Trinitatis, HEin-
qucni dedil F.nima, iixor Dudonis; pt in villa Hairi, ntiis divina favente clementia Ronianoriim impera-
cutte alodiiitii cnmdiniiiiiaecclesia et omnibus nppen- tor Aiigiistus,
diciis suis, quoin dedit Ilanno lilius jaiii dioli Dudonis; Omniiim sanctre Dei Kcclesia» nostrornmque lide-
in cadeni villa alodiuin, qucm dcdit Dada cnm qiia- linm, pra>sentium videlicet ac fiitnrorum, s.TRacitas
dam parte ecclesia», in villa qua? dicitur Bar, cum noverit Ambrosium, sancta; Perpamensis EcclcsitB
omnihus c.ppeiidiciis suis. Et in villa Sommoya alo- venerahilcm episcopum, noslra- oldiilisse cleiiientifp
diiitn, qticni dedit l.ioUlieriis ])ro liliii suo IIiMiberto, prfpcppta atqiip atictoritates piissimoriim Augnsto-
cum oinniluis appendiciis siiis. Et in (iunherictirle rum vel rcRum spii iit-.indecessorum nostroriim om-
alodium cum molendiiiis et silvis etomnibtis a ppcn-
_ ninm, qnotqnot a tcmpore diva> memoria> Magni Ca-
diciis suis, quein dedit Fnlcradus et Hamcdens; ct roli regnavernnt usque ad praisens tempns noslrum,

in jam dicta villa Secia unum niansiim, qnem dedit qni omnes immiinitatis suiE ac liheralilatis muni-
llilhertus; et in villa Flaveio ecclesiam unam cum mine pra^fatam Ecclesiam exaltarnnt et corrobora-
alodio, qnem dedit Ilamedous et neptis pjus Molimdis runt; petiitque, nt eorumdem auctoritatibns nostram
cnm oinuihiis appendiciis suis; et in villa qua? dici- superaddprpiniis auctoritatem. Ciijus devotionis pre-
tnr Urgan uuum liscalem mansum, qucm dedit dux cibus lihi'ntissime assensum pra?bentes, lios apices
Fredericus pro anima Ottonis, cum omnibus appen- inscribi jussimus, per qiios decernimns ut quidquid
diciis suis; et in villa nuncnpata Ouvelais nnum antiqui imperatores, et reges imperatrices qnoque
mansnm; el in villa Enemente nnum niansnm; et regincC Romanorum, Longobardortim, sen Fran-
snper lliivium Mosellaj in villa Rozerolax niansos corum. nec non et reliqui Deum tinientes, memorataf
decem ; in villa quo:- dicitur Castellum niansos duos. sanctK Pergainensis ecclesia' siiis pra-ceptis et

Insnper conlirmavimus prwdicto monasterio praedia testamentis contnleriint, et postmodiim prtecellentis-

quae Godefridus comes ct conjux sua Mathildis pro simi reges atque Angnsti sua auctorilate confirma-
aniina sni fratris coustituit, et pro aninia^ suaj suo- verunt, slabile afquc inconvnlsum nostris futu-
runiqne parentum rcmedio conccssit et tradidit, sci- C risqne temporihns in ipsius jure et potestate perpe-
quinquo mansos cnm manso
licetin villa .Madringas, tualiter maneat. Et nullus comes, vol puhlica> partis
indominicato dimidiam ecclesiam; in Rotela man-
et judex et gastaldio, vcl alia qua>lihet persona in nio-
sos septcm et tertiam partem molendini, cum terris nasteriis, xcnodochiis vel ecclesiis baptismalibns,
cultis et inctiltis; et in Bretenaco mansos sexdecim ant cardinalibus, seu oraculis, vel cunctis possessio-
et quamdam partem ecclesiae, cum omnibus pia>dic- nibus quas, ut pra>dixirans, a tempore Magni Caroli
tiirtim ecclesiarum, mansorum, praedionim, perti- usque in pra>sens undecnnqiie infra rcgnum Italicum
nenciis snis, pascuis, campis, vineis, pratis, manci- saepedicta Pergamensis ecclesia habere dignoscitur,
piis, silvis, piscationihus, molendinis, terris cultis et vel qiias deinceps inihi divinapietas augmentare vo-
inctiltis, et cum omnibus qu£e dici vel nominari pos- luerit, nemo snperioris aut inferioris reipnblicae
sunt, qu8e jam dicto monasterio nunc pertinont, aut procnrator ad cansas judiciario more audiendas con-
in futuriim, aquibusciinque, Deofavente^data pertine- venlnm facere, vel freda exigere, aut mansionaticum
btiut^ ; suii[iie in eodeni monasterio successores om- vel paratas reqtiirere, parafredos aut fidejnssores vio-
nia pra-scripta haheaut, teneant ut seciire Deo ser- lenter tollere, clericos pjusdem pcclesia» in personis
vire vdleant, remotainquietalione omnium hominum. vel domibtis suis la?dere, vel homines tam ingenuos,
r..
Si
. X j -i-ii,
quis tamen quod absit! hujus nostrae confirmalio
•
1 n I*
p.
III 11
libellarios,
'

quamque ;.,
servos in :t
!
possessionibus —
....1
vel
nis violator extitcrit, sciat so compofiturum mille mansionibns ipsius ecclesife commanentes, pofesfa-
libras auri, medietatom palatio, et medietatem prfe- tive distringere, nec ullas publicas redhibitiones, vel
dicti monaslerii fiatribus. Quod ut verius credatur, illicitas occasiones, sive angarias snperimponere
manti piopria confirmavimus, nostroque sigiilo si- audeat, vcl inferre praesumat, quatenus pro nostra
gillari jussimtis. incolumitate statuque regni nostri altissimum Domi-
Si(jnum Hcnrici Romanontm invictissimi imperato- numjugiter quiete valeant cxorare. Insuper praeci-
ris Aiigusti. pimus atque statuimus ut, undecnnqne a tempore
Guntherius caneellarius vice Aribonis archicapel- praefati Magni Caroli legalem invostiluram habere

lani recognovit. dignoscitur jam dicta ecclesia, nullam deminoratio-

Data indictione vi, anno Dominica? incarnationis nem quislibet facere pra>sumat, nisi prius ante no-
millesimo vicesimo tcrtio. Anno vero domni Henrici stri praesentiam judiciario more diftiniatur. Jubemus
II regnantis vicesimo secundo, imperantis antem praeteroa atque sancimus ut universas commuta-
undecimo. tiones, quas cum parte palatii nostri, seu cum reli-

Actum Evodii feliciter. Amen. Fiat. quis episcopiis, abbatiis, comitatibus, xenodochiis
375 S. HENRICI IMPERATORIS 376

a tempore prselibali A locisbabere aut paratas exquirere praesumat, sed

I.uhlicis, Pergamensis Ecclesia
legaliter eis liceat quieto ordine degere, regulariter Domino
niagni imperatoris Caroli usque in prajsens
retineat. perpetualiter- militari; teloneum videlicet, juxta antiquas anteces.
faclas babeat, inconvulsa (sJc)

possideat absqueullainposlerum contradictione,

sorum noslrorum concessiones, ab eis vel eorum
que
jure ipsius bominibus per omnes regni nostri fines, neque in
seu publica repetitione salvo inviolatoque
Quicunque autem hujus nostri pracepti urbe, neque in via, neque ad ponles, sei aliquae
ecclesiffi.
ac comprobalus im- stricturae nullomodo accipiantur vel quaerantur. Et
pra;varicator inventus fuerit,
eidem ecclesicE in tnginta libris ut hoc nostrffi conQrraationis pra?ceptum lirmum
muuitalis pojnam
auri futuram concedimus persolvere similjet cogatur. stabileque ]iermaneat, manu nostra illud subterfir-

confirmationis seu concessionis mavimus, sigillique nostri impressione ingniri prse-

Et ut bsec nostPEe
atque immunitatis futuris temporibus illibalum obti- cepimus.
neat robur, manu propria Ijrmantes, sigillo nostro Signum domni Henrici Romanorum invictissimi im-

sigillari jussimus. peratoris Augusti.

Gunllierius cancellarins, vice Aribonis archica-
CXXXII.
pellani, recognovit.
Prxeeptum S. Henrici impcratoris Degenhario abbati B
Morbactnsi concessum. —
Monasterii privikgia el Data VII Kal. Octobris indict. vi, anno Dominicae
jus eligendi ubbatis confirmat. incarnationis domni Henrici
1023, anno vero se-

(Anno 1023.) cundi, regnantis 22, imperii autem H.

.\larten , Thesaur. Anecd. I, 143, ex chartario Mor- Actum Basileae feliciter. Amen.
bacensi.]
CXXXIII.
In nomine sanclaj et individuae Trinitalis, Henricus,
S. Henrici imp. prxceptum per quodgravi dissidio
divina favente clementia, Roraanorum imperator inter Wormntiensem Ecclesiam et Lauriteimense
Augustus. cmiobium suborto finem imponit.
Si loca divinis cultibus reancipata propler anio- (Anno 1023.)
rem Dei ditamus, et in eisdem locis sibi famu- [Scbannat, Episcopatus fVormat., II, 43.]
lantibus beneticia opportuna largimur, prKmium no- In nomine sanctee et individuo? Trinitatis, Hen-
bis apud Deum a-lernoe remunerationis repi^ndi con- RiciTs, divina favcnte clementia imperator Augustus.
tidimus. Proinde omnium iidelium nostrorum, tam Notnm sit et qiialiter assidua proclaniatio nostras
prsesentium quam et futurorum, noverit industria aures inquietabat, ob inveteratas et frequentes con-
quia vir venerabilis Degenbardus abbas ex mona- C tentiones et ob immarcidas inimicitias quse semper
slerio Morbach, quod est constructum in bonore erant inter Wormatiensem episcopum et Lauresba-
sanctae Dei genitricis semperque virginis Marioe, mensem abbatem, et inter familias utrarumque Ec-
sanctique Petri principis apostolornm, et sancti clesiarum; quje jam in tantum invaluerunt, ut etiam
Leodegarii martyris et episcopi, detulit obtuti- innumerabilia inter se fierent homicidia, et in boc
bus nostris auctoritas immunitatum domni Ot- mnximum detrimentum utraque paleretur Ecclesia.
toiiis secundi Romanorum imperatoris, in quibus Quapropter cum consilio meorum fidelium id ordi-
continebatur inseituin qualiter ipsiim monasteriura nare disposui ; in primis praecepi, et ad hoc peragen-
cum rebus et bominibus sibi juste subjectis, ob dum meos uuntios misi, ut omnis injustitia, qiia; jam
amorem Dei, tranquillitatera fratrum ibidem con- per multa tempora ex utraque parte incorrecta
sistentium, sub plenissima defensiune eorum et im- permanserat, ab advocatis illorum utrinque pleniter
inunitatis tuitione baberetur ; et pro rei totius tirmi- corrigeretur; el de hinc provideant ne talia apud
tate cbarissima nostra contectalis Cunigunda, Ar- illos sic inveterescant et, si aliqua nova con-
gentinae civitatis Verenhario episcopo comite, nos tentio, quod absil! inter illos lemaneret, istud con-
postulavitut hujusccraodi nostrae auctoritatis immu- stitiii decretum si quis ex: familia sancti Petri
nitatem eiga ipsuin mouasterium, ob reverentiara Wormatiensis aliquem ex familia sancti Nazary, vel
ipsius sancti loci, hac nostra renovaremus atque e contrario aliqiiis ex familia. sancti Nazary qiiem-
contirmaremus auctoritate. Nos vero petitioni, pro quam servorum sancti Petri inseqiiatur, et ausu
Dei ainore et nostrae mercedis augmento, libenter temerario et armata manu aliquem ad occidendum
.innuimus, etboc proeceptum inde oonscribijussimus, vel ad depraedandum ejus curtera, sivc ejus domum
per quod eis oinnia loca qu», vel tempore Eberhardi infregcrit. et eum impugnaverit, ct si ille elTugerit
et l.uidefridi, usibiis eorum concessa sunt, et modo vel quoquo moJo ab impugnalore se
ejus liberaverit
in eorum vestilura tenetur, ad suiiiu peculiare; et illi, qiii hiijus audaciae et invasionis dux et princeps
quaj injuste abstracta noscuntur, nostra imperiali fuerit, tollantur insuper in
coriarium et capilli, et
aucloritate omnia eis concedimus ac roboramus; utraque maxilla ferro ad hoc fscto etiam candenti
eisque inter se eligendi abbatem qui eisdem rebus cratetiir et comburatur; reliqui ejus sequaces cute
fralruiu praesse possit, quandocunque necesse sit, et capillis priventnr. Si autem ibi occiderit, omnes
liberuin concediiiius arbitriuin. Insuper etiam impe-
qui biijusceraodi homicidii vel invasionis participes
riali sceptro sancimus ut nullus
comes, aut judex, sunt, cute et capillis perditis, supradicta combu-
seu qua-Iibel pia;potens persona, mansiones in illis
stione signentur, ac weregeldum occisi domino suo

I
377 DIPLOMATA ECCI.ESIASTinA. :n8

nuctiii lionii' iilii [loisolvat, ol ciun iiroximis ojusilcni A rici scciindi regnantis xxi, ini|icrii autcm ix.

interfecli coinpoiiiil, cti'. Actum Poderbriiiiiioii folicitcr. Aiiion.

(untiierus canccllarius, vice Arilionis archica- cww.
I>>llani rccognovi. .S. ll( nrici privilrgium pro eadcm Ecclesia.
Data IV Decomh. Jiid. vi, anno Ilominic.r In- (Anno eodein.)
carn. 1023. [Ibid., p. 83.]
Actum Triliuri, roi;ia villa. leliciter. .\meii. C. In notnine sancl.i' et individiia! Trinitatis, lli:i\-

1..\.\.\1V. iiicrs diviiia favente clcmcntia Itnmanorum impe-

S. Hetiricns Ecclcsix P(ulcrbonensi prsedium rator Augijstus.
Stcini donat. Quuniam divina; dignalionis clementia ad regcn-
(Anno 1023.) dum totius rei pnhlicfD stalum nos provcxit suee
[Cod. diplom., Ilist. Wcslph., p. 87.] ininionsa! piotatis niagnilicentia, anto (iiniiia aJ lioc

C. In nomine sancloe et indiviJu;r Trinitatis. II kn- lahoraro deheinus ut, iiui corona terroni imporii glo-
nici;s divina favente clcmentia lUmianorum imjie- riamur, illa iiiestimahilis gaudii glorianon privemur.
rator Ansustns. ,, Quod certissime posse lieri creditur, si loca eccle-
Si vencrabilia ecclesiarum Dei loca ditare ac siaslicis obsequiis a christianis viris depiitata, nostra
sublimarc studuerimus, nobis animjEque nostra; id auctorilate confirmentnr, et corroborenlur, nt, omni
remcdio parentuniijiie nostrorum
nec non rojrni exteriori inquietiidine remota, divinis laudibus in
nostri statui proliilurum csse minime duhitamus. eis mancipali iu pace el quiete domino servire dele-
Quapropter noverit omnium Chrisli lidelium iiostro- ctontur, el, qui curis et nogotiis s;ecularihus grava-
rumque nniversitas qnaliter nos, inspicientes inter- mur, eorum qui in lege ejusdie ac nocte meditantur
ventum dilectissima^ conjugis nostra^ Cunigundoe precihus a peccatorum nostrorum nexibus lihercmur.
imperalricis Aogusl», assidiie monentis atque inces- Quapropter omnium lideliuni Christi nostrorumque
sabiliter nohis in momoriani reducentis quod Moin- noverit universitas qualiler diloctus nobis venera-
wercus l^adcrhrunnonsis ecclesiw veiieiabilis epi- hilisque Meginwercus Potherhruniien^is' Ecclesia?
scopus plus cjcteris tidelibus uostris in servilute aiiUstes, celsiludinem nostram adiit, suppliciter
nostra jiigi devotione sudavit, eidem Paderbrunncnsi exorans ut monasterium, in occidontuli parte Po-
eoclesise, in honorein sanctse Dei genitricis Mariai therbrunnensis suburbii ab eo in lionore sanctce Dei
sanctique Kiliani uon preciosi confes-
martiris nec genitricis et perpetua? Virginis Mari;o omiiiumque
soris Lihorii idem nohis dilectus an- C sanctorum fundaluin, nostra imperiali auctoritate
dedical.T, cui
tistes pra-esse videlur, qiioddam pra?dium nostrum cuiiiirmaretur, quatoniis fratres ipsius monastorii, in
Sleini dictum, situra iii pago Westfalon, in comitatu divino servitio jiigiter permansnri, ah omni sa-ciilari
vero Bernhardi comitis, cum omnibus ejusdem prae- violentia et raolestia remoti et muniti, tanto expe-
dii pertinentiis, terris videlicet cultis et incultis, ditius viam mandatorum Dei curreront, quanto eis
cnrtiliciis, areis, a-diticiis, mancipiis utriusquesoxus, terrena! incommoditatis impedimenta nulla ohsta-
pratis, pascuis, silvis, voiiationibus, aquis aqua- rent. Cujus laiidahilis studii inlenlione congauden-
rumque decursibus, piscationihus, molendinis, viis tes, etpor interventum dilectissimae conjiigis nostra-
et inviis, exitihus et reditihus, quaesitis vel inqui- Cunigunda! videlicet imperatricis .\uguslse, aliorum-
rendis, omnibus, quee quomodocunque
ca?terisque que fidelium noslroriim justis petitionibus gratiiito
dici sive scribi aut nominari possunt, utilitatibus ad assentientes, imperiali auctoritate decrevimus ut
ipsum ptfedium pertinentihus, per hanc nostram omnia a nohis vel ab ipso venerabili episcopo de sua
imperialem pagiiiam concedimns atque largiiniir, ha>reditate, vel aliunde por commutatioiiem ant pre-
etde nostro jiire ac dominio in ejus jus et dominium cariara, vel ah illis Dei cultoribus eidem monasterio
omnino transfundiinus; ea videlicet ratione ut proe- q collata, videlicet in territoriis, villis, areis, Jcurtis,

dictus M. episcopus sibique posthinc succedentes a^dificiis, mancipiis utriusqiie sesus, jterris cultis et
liberam habeant de eodem praedio ejusque perti- incultis, pratis, pascuis, campis, aquis aquarumque
nentiis potestatem quidqiiid eis placuerit ad nsum decursihus, molis, molendinis, piscationihus, silvis,

ecclesise facioudi, oninium hominum regni nostri venationihus, exitihus et reditibiis, viis et inviis,

contradictione remota. Et ut ha>c nostra? ingenuitatis eum omni utilitate et inte-

qusesitis ot inquirendis,
auctorit.is stabilis et inconvulsa omni posthinc gritate modo ex eis provenire poterit, ipsius
qu« ullo
permaneat tempore, hoc imperiale pra?ceptum inde monasterii abbas cum suis fratribus proprietario
conscriptum manu propria confirmsintes, sigilli no- jure potestative hahoat atque possideat, et cum epi-
stri impressione jussimus insigniri. scopi licentia qiiidquid illis placuerit ad communem
Sijmim domni Henrici Romanonim invicttssimi usum Insuper etiam tirmiter et sta-
Ecclosi» faciat.
(L. M.) imperatoris .iagusti. hile perpotuo jure sancimus ut nullus dux aut comes,
Guntherius cancellarius vice Aribonis archica- aut aliqua persona parva vel magna, quemlihet ab-
pellani recognovit. batiim ipsins monasterii cum suis fratribus super
Data XIX Kal. Eebr., indictione vi, anno Domi- eisdem bonis inquietare, niolestare aut divestire, atit
nicce incarnaliunis 1023, auno doraiii Hein- aliqua judiciaria potestate se intromittero praesumat,
 S. HENRICI IMPERATORIS 380
379
A eadem proprietate ejusque pertinentiis quidquid eis
nisi ab abbate et fratribus iu
advocatiis ecclesioe
episcopo constitntns eo vi- placuerit ad usum ecclesiae faciendi potestatem,
defensorem electus et ab ;

ecclesife, cnm prae- omnium honiinum regni nostri contradictione re-

delicet tenore nt, jnre contentus
disponat. mota. Et, ut haec nostne ingenuitatis auctoritas
cepto etconsilio abbalis oraniafaciat atqne
imperialis confirmationis stabilis ac inconvulsa onini posthinc permaneat
Si qnis autem hoc no.strae

aliqua pra-suniptione infringere tenta- tempore, hocimperiale praeceptum inde conscriptum

edictum
librarum examinati auri ad nostrnm
centnra nianu propria confirmantes, sigilli nostri impres-
verit,
pondus compositione mnltetur, nt qninquaginta no sione jussimus insigniri.
Signum domni Heinrici Romanorum invictissimi
stra-cameraj persolvat, quinqnaginta eidem Ecclesise
ausu temeraria inquietare prae^unipsit. Et, ut Ji.) impcratoris Augnsti.
quam {]..

confirmatio verins credatur stabilisqne et in- Gunlherius cancellarius vice Aribonis archicap-
hsec
convulsa omni tempore habeatur, hanc imperialis pellani recognovit.
Datum indict. vi, anno Domini-
edicti paginam inde conscribi, et manu propria con- XIX Kal. Febr.,

firmantes, sigillo noslro in«igniri jussimus. c» incarnationis 1023; anno vero domni Henrici
Signum domni Henrini (L. M.) Romanorum in- secundi regnantis xxi. imperii aulem ejusix.
victissimi impcratoris Augusti. Actum Paderbrunnon feliciler. Amen.
Guntherius cancellarius vice 'Aribonis archicapel- CX.XXVII.

lani recognovit. Decrctam S. Henrici 11 imperatoris.

Datnra .tviii. Kal. Feb., indict. vi, 'anno DominicEe (Anno 1024, 9 Mart.)
incarnationis 1023, anno vero domni Henrici secundi [Dronlv, Cod. diplom. Fuld., p. 348.J
regnantis xxi, imperii autem ejus w. In nomine sanctse et individuae Trinitatis, Hein-

Actum Paderbrunnon feliciter. Amcn. Ricus divina favente clementia Romanorum impe-
C.\.\XVI. rator Augustus.

S. Heinricus Paderbornensi Ecclesise prxdia qiisedam Omnibus fldelibus, tam praesentibus quam futuris,
confert. notum Ifore cupimus qualiter assidua proclamatio
(Anno eodem.) nostras aures inquietabat ob innumeras et frequen-
[Ibid., p, 8i.] semper erant iiiter Vuldensem
tes contentiones quae

C. In nomine Herveldensem familiam, qua^ in tantum convalue-

sanctae et individuai Trinitalis, Heix- et

Ricus, divina favente clementia, Romanornm inipe- runt ut etiam innumerabilia iuter se lierent homi-
ralor Augustus. C cidia, et inde maximum detrimentum utraque pnte-
Si venerabilia Ecclesi<irum Dei loca ditare ac retur Ecclesia. Qnapropter ne talis ac tantae prae-
sublimare studuerimus, nobis id regnique nostri sum])tionis audacia sine digna ullione int«r utrasque
statui profuturum esse minime dubitamns. Qua- familiasdiutius remaneret. cum consensu et consilio
propler noverit omnium Cliristi fldelium nostrornm- utrorumqiie abbatum, Richardi Vuldensis et Ar-
que universitas qnaliter nos, pro remcdio animas nolti Herveldcnsis, aliorumque fidelium nostrorum,
nostrae dilectissimaeque conjugis nostree Cunigundae per hiijus chartulae praeceptum tale constituimus de-
videlicet imperatricis atque parentum no-
Augustffi cretum: iit primum omnis injustitia qu£B jam per
strorum, nec non pro animalius fideliiim nostrorum multa tempora ex iitraque parte incorrecta reman-
quoriim ihi corpora requiescunt, Erphonis scilicet serat, ab advocatis et praepositis illorum utrimque
comilis atque Cooonis, nionasterio nostro Cofunga pleniter corrigatur; et deinceps, si quis ex familia
norainato, in honorem Domini Salvatoris sancta^que utriusque ecclesiae aliquem servorum vel sancti Bo-
ejns Genitricis, nec nun victoriosissimje crucis atque nifacii vel sancti Wigberti insequitur, et ausu teme-
beati Petri apostolorum principis constructo, ad rario et armata manu ad occidendum vel ad deprae-
usum sanctimonialiiim ibidein Deo servientinm, p. dandum ejus curtem sive doiiium infregerit et eum
quoddam noslri juris prKdium Hardinghuson dictum, impugnaverit. et si ille aut aiifugerit aut si forte
sitnm in pago . . . . in con^.itatu vero .... co- domi non fuerit vel qnoquomodo ab eius potestale
milis, cum omnibus ejusdem prsdii pertinentiis, sive impugnahone se liberaverit, illi qui hujus au-
terris videlicet cultis et incultis, curtiliciis, areis, daciae et invasionis du.x et princeps fuerit, tollan-
aedificiis etmancipiis ulriusque sexus, pratis, pascuis, turcoriumet capilli, et insuper in utraque maxilla
silvis, venationibus, aquis aquarumque decursibiis, fe road hoc facto etiam candenti bene cratetur et
piscationibus, molendinis, viis et inviis, exitibus et comburatur, reliqui ejus sequaces cute et capillis
reditibns, quresitis vel inqiiirendis, caelerisque om- priventiir. Si autem ibi occiditiir, omnes qiii biijiis
nibus, quffi qnomodocumqiie dici sive scrilji possiint, homicidii seu invasionis participes sunt supradict.'p
utilitatibusad ipsum praedium pertinentibus, per poena" subjaceant. Et si ex una familia sunt ille qui
hanc nostram imperialem paginam concedimus at- occiditur et illi qiii occidunt, omnes singulariter
que largimur, et de nostro jure ac dominio in ejus weregeldum occisi et omne debitum, sicut hactenus
j\is et dominium omnino transfundimus; eavidelicet
feccrunt, propriae Ecclesiae persolvant. Si autem ille
ratione ut ipsius ecclesia; venerabilis abbatissa Ota qui occiditur ex una familia est et illi qui occidunt
sibique poslhinc succedentes liberam habeant de ex alia, auctor homicidii solus pro omnibus were-
1)8 1 DIPLOMATA ECCLESIASTICA. 382

golduin persolvat. Et in qiiociimqiie loco niit ex A comitatum Sloddenslat situm in pago Moyngowe
una aul ex alia familin nliquis occiditur, nisi ille I"ulda> ad altare sancti Bonifacii tali jure taliqiie
qui Iiomicidium facil probaliiles tcstcs habcat aul CDnslitiitiduc (|uali et dcbet, et a principio ab omni-
per fcrrum caiulens lioc proliaro valeat, qiHKl oh liiis silii pUicitis pra>latis hucusqiie est Iiabitus in

aliam causain iiun focissot nisi qiiod de impuj^iiii- potestate ]irii'dicli ahhatis, siiie alicujus contradi-
tione ipsius aliter vivus ell'iigL>re non poluisset clione donavimus; ea videlicet ratione ut ipsi sui(|He
supradicta- puina; subjaceat. Si aiitem Iioc prob.ire successores, sicut de cn^teris cjusdeni abbalio! boiiis
potest, nihil patiatur nisi quod liactcnus ipsa Kcclcsia dehinc liberum haheanl arbitriiim quoqiiomodo,
pro lcgc liabuit. Istiui constitutiim advocatus iii ciijiis desuper pra?cipiendi seu qiiodlibet utile pra^diclas
advocatioiiH hoc evcncrit, cum scicntia iilroruiiiqiic ccclesia' iinio facieiuli. iloc taiitum caveant abba-
abbatum, in prKscntia niintiorum illorum tidcliler tos priofiiti nionasterii, ,ne vel religio mnnasticm
adimpleat. Si vero advocatus, aut mercede condu- consiietudinis suis temporihus cassctiir, vel ciira

ctiis aut misericordia motus, aliqua callidilate hoc animariim sibi commissarum periclitetur, vel ali-

decrelum avertero volueril, gratia nostra advo-

Ueo ibidem servi(Mitium raiescant, ob hoc
et meiita
catione careat, nisi supra sacras reliquias hoc ad- n maxime quod Deo collala patriiiiouia et decimatio-
lirmare andeat quod hoinicidam seu invasorem oes ecclosiariim laicoriun manilius tradita pdlluun-
nusquam adquirere possit, et tamen quani citissime tur, illique L)eo ciilpabiles iuveniuntur qui pro
polerit adquirat. Et si ipse in cujiis advocatione niliilo hahent quod peccata hominum super se onc-
hocevenerit reum adquircre non poterit vel nolue- raverunt. Illi enim qui terrena patrimonia Doo et
rit, fideles alterius abbalis, si possint, adquirant et sanctis conferiint, de peccatis suis exunerantiir : illi

ad prtedictam ptenain, prresentibiis nunliis xitro- vero qui oblatioiies lideliiim recipiunt, et ea quu; Deo
rumque abbatum, adprresentent. De camerariis voro debentur et ad Uei sorvitium traduutiir rursus ad
ct pincernis aliisque honoratis utrornmque abhalum Scecularem pompam et superbiam exercendam con-
servitoribus hocconstituimus, ut, si quid tale aliquis cedunt. foneraria peccatasuper se duplicant. Unde
illorum fecerit prc-cdictaj poena^ subjaceat secundiira consulimus et pra>cipimus ut modus his ponatur et
arbitrium abbatis vel .x libris denariorum redima- terminus. Inter hsec tamen uniim medium est.
tiir. Et hoc volo lirmiterque ut rem semol prreeipio Oportet ut in eoclesiis iuuUa> sint facultates et

bene ac recte diflinitam nullHs iterare audeat vel maxime in Fuldensi, quia, cui pliis cummittitur, plus
renovarc. Si autem pra^dicti abbates hoc decrelum ab eo Multa '.enim dobet dare servitia et
exigitur.
adniillare cupiunt, niihi vel meo successori n libras Ronjanaj propter quod scriptum est
et regali curife
auri uterque persolvat, conatum tamen suum non Rcdtlilc qux sunt Cxsaris C.vsari, et qux sunt Dei
perliciant. Et, ut ha?c constitutio stabilis et 'incon- Deo. Quapropter consul.int sibi et praeveniant scan-
vulsa permaneat, sigilli nostri impressione hanc cliar- dala anlequam liaiit, habeantque secum quae Deo
tam insigniri jussimus. olTeruntur, nec abjiciant incassum; quia cito veniet
Signum domni Ndnrici Romanorum invictissimi tempus quando mundus recipit quod Deo dedit, et
impcratoris [M) Aiigusti{S) monasteriaquce jam sunt abundanlia prima eriint
in
Odalricus cancellarius vice Aribonis archicapel- in rapina, ut liat quod Salvalor ait Abundante :

lani recognovit iniquitale, refrigcscet charitas mnltorum. Prajcipimus

Data est anno DominiciB incarnationis 102 1, evo siib districtione divini judicii ul onines tra-
regnante Heiaricho imperatore Augusto annos xxii, ditiones regum et decreta apostolicorum atque
imperii vero ejus anno xi, indictione vii. oblationes fidolium sub tuta custodia teneantur ot
Data in vii Idus Martii. fideliter observentiir. Et, ut hffic traditionis et prse-
Actum feliciler Babenberc. ceptionis auctoritas stabilis ot inconvulsa omni tem-
CXXXVIII D pore perraaneat, hanc paginam conscribi et sigillo
738. Traditio Heinrici U imperatoris. nostro eam jussimus insigniri.
(Anno 1024, 26 Junii.) Signum domni Heinrici invictissimi Romanorum
[Dronke, ubi supra, p. 349.] Augusti imperatoris.
In nomine sanctEe et individu» Trinitatis, Heinri- Datum VI Jul., indict. vi.
crs, divina favente gratice clementia, Romauorum Actum GoslariiC feliciter. Amen.
imperator Augustus. CXXXIX
Qiioniam nostrum est de bonis nobis divinitus S. Henricus Ecclesix Novariensis pi-ivilegia et pos-
collatis prfccipue sanctas ditare ecclesias, eidem sessiones confirmat et auget.
devotioni licet perpauca munera, pia tamen, nostro (Anno 102t.)
praesto est voluntas in Domino qui dat prfemia pro [Apud Baroniiim, Annal. eccles. ad an. 1014.]
bona voluntate. Quapropter Christi [ ridcliuml no- In nomine sancla? et individua> Trinitatis. Heixri-

strique noverit universitas qualiternos, pro remedio cis, divina ordinante clementia, Romanorum impe-
animee nostrae, per interventum ac petitionem dilectis rator Augustus.
conjugis nostrffi Cunigundse imperatricis Augustic, Dum lidelium petitionibus nostrse imperialis celsi-
necnon et fidelis nostri Richardi Fuldensis abbatis. tudinis assensum pra»buerimus, eos nostro servitio
383 S. HENRICI IMPERATORIS. — CONCIO. 38i

minime dul.ilam.is A rnm deciirsibus, molendinis, piscationibus, cultis et

promptiores ac devotiores esse
fidelium incultis, divisis et indivisis, terminis, concessioni-
Quapropler cuuclorum EcclesiiE catholicae
compariciis aliisque iiniversis redbi-
noslrorumque, tam pra-sentium quam
fuUirorum, tjus, piscariis,

Petrum, venerabilem virum, bitionibus, cum servis et ancillis, et aldianibus, et

solertia recognoscat
aldianis utriusque sexus, cum omnibus, quse dici
sanctffiNovariensis Ecclesia?episcopum, nostrumque
multa sustinuit, aul vocari possunt, ad jam dictam plebera vel cur-
fidelem. qui nostra' fidelitatis causa
videlicet, sitim, ffistus et frigus, et
insuper tem pertinenlibus, vel respicientibus. Nec non et
famcm
rupes collesque satis asperos, nudis pe- portum de Bestagno eidemplebi pertinentem, quem
et glaciosas
persequentibus inimicis fugiendo superavit; gloriosissimus avunculus noster Otto major supra-
dibu?,
per proeceptum concessit ita ut nullus
qui etiam nunc prBesentialiter multa damna, Ilar-
dictae sedi ;

nam ;ecclesi8B illiiis sunt marchio, comes, vicecomes, schiildasius ejus, seu
duico devastante recepit :

deprffidatae, castra disrupta, domus eversse, vinese qujelibet magna parvaque persona homines jam
decorticatK, insuper plebes ipsius dicti comitatus, seu plebis, vel curtis audeat dis-
incis», arbores
et curtesab Harduico pro beneficio suisque inimi- tringere, aut intra ipsum comitatum aliquid praesu-

cis datffi nostram imperialem adisse e.xcellen- g mat exigere, vel paratos facere, nec ulias redhibitio-
sunt;
tiam, quatenus, prosui laboris recompensatione et nes acquirere, sed liceat memorato prKsuli suisque
suorum damnatorum restauratione, quemdam comi- successoribus jam sfepe dictum coniitatum cum
tatulum, qui in valle Auxula iufra ipsius episcopa- supradicta plebe vel curte tenere, et omnes homi-
tus parocbiam adjacere dignoscitur, praediclae eccle- nes ipsius comitatus, sive ipsius plebis seu curtis,

sice Novarieuii, cuni omnibus functionibus quae de persevelsuum legatum distringere, sicut per nos
ipso comitatulo publicK parti pertinent, concederc- vel nostrum missum distringendi essent, et omnia

mus. Nec non etiam deprecatus est nr.s ut quamdam quoe de ipso comitatu ad publicara parlem pertinent,
plebem, quam olim malo ordine et injusta ratione vel inde exigi possunt, et praetaxatam plebem de

sua perdidit ecclesia, quse sita est in villa qua> no- Trecale, atque curtem de Gravalona eum omnibus
minatur Trecate, non adeo procul a civitale, curtem suis appendiciis vel pertinentiii habeat, teneat
quoque, quae Gravanola dicitur, quondain ipsius tirmiterque possideat, tam ipse quam successores
episco(ii continentimi, sed qui illam, Ueo favente et disponente, ipsius
nunc injuste pervasa esse illius,

dignoscitur, siiEe Ecclesiffi restitueremus. cathedram suscepturi sunt,

sedis omni nostra
Itaque dignum est ut sui iaboris prsenominatiis nostrorumque sucessorum regum et imperatorum
praesul retributionem a nobis suscipiat. Et, quoniam C et omni hominum contradictione vel diminutione
justum est ut supra nominata plebs atque curs jam remota. Si quis igitur hoc nostrae concessionis prae-
dicta suo restifuatur episcopatui; et ut alii nostri ceptum nefarie ausu temerario violare praesumpse-
lideles, hoc cognoscentes, nostrae fidelitati amplius rit, centum libras auri oplimi componere cogalur,

stabiliantur ejus precibus annuentes, jam dictum

: medielatem palatio nostro, et medietatem Novarien-
comilatulum a nostro jure in ejus ecclesiae potesta- si ecclesiffi, ejusque rectori, qiii pro tempore inibi
tem oinnino tran«fundinius ct perdonamus, et prfe- habebitiir. Et hoc ut verius credatur, diligentius-
fatam plcbem atque curtem per hoc nostrae auctori- que ab omnibus observetur, manu propria subter
tatis praeceptum jam supradictae Novariensi ecclesia? confirmanles, sigillique nostri impressione jussimus
reddimus et concedimus, cum omni districtu et te- insigniri.
loneis, piscationibus, qus in flumine Toxo, in illis Signiim Domini Benrici, serenissimi iiivictissimi
Ecilicet locis ubi ipsa Ecclesia ex utraque fluminis imperatoris Augusti.
tenetparte; et cum venationibus, seu omnibus rebus Datum anno incarnationis Dominicoe 1024, indic-
quae ad publicam partem ex eodem comitatulo exigi tione duodecima, auno vero regni domini Henrici
possunt, cum cipellis, dorao, curtili, massaritiis, ca- imperatoris Augiisti 13, imperii anno primo.
sis, sediniinibiis, campis, pratis vineis, pascuis, Actum Trucutanae faciliter. Araen.
silvis, stallariis, salicetis, paludibus, aquis, aqua-

SANGTI HENRIGI
C NCI
Hahita in concilio Francfordiensi, pro constitutione episcopatus Bambergensis anno 1006 celebrato

(Mansi, Conc. XIX, 289.)

Domim, et Patres a mca parvitate huc asciti con- gratia mihi, ut spero, insipiravit, pro ejus amore
venntis, ct qiiamijbrcm vos ascierim, aperiam,
pre- faveatis. Nara, quia in sobole habenda nulla mihi
corqueomuium clementiam ut in his qua; divina spes superest, Christum hseredein elegi, episcopa-
38o TIIANCMARI PRESU. IIILDESIIKIM. - VITA S BER.NWAKDI. 380
lum iu Baveaiberh, cum licentia episcopi mei facere a Moveat corda omaium priescntium quod diigaientum
liacli'uus concupivi, et hodie perlicere statui. Ob hoc S. Malris Ecclesiic cum nngigeruU legalione annul-
sereuissimaiii pielalt-in veslrani iiiterpeMo, ne, ejus lare pricsumit. Ecce ad ha.'c conjui;is mea; pra^sen-
absfiilia qui apud oblmcre quod mihi
ino voluil tis, et uuici fratri» mei et cohiErcdis larga beuevulen-
non licuit concedere, prcpositum ineum valeat im- tiaaspirat; meque placila sibi ruddilione illis resti-
pediri. Ecce baculus, in quo mutuiv contirmationis tuere uterque pro certo sciat : sique episcopus venire
signum clarcscit, quod non propter Uominiim, sed et promissa dignatur suscipere, paralum me ad
obdiguitatis nullateiius adipisceadic duloiem fugcrit. oniue quod vubis placuent inveniet.

AXiNO DOMIM MXXV.

THAXGMARUS
PRESBYTER HILDESHEIMENSIS.

YITA SANCTI BERNWARDI

EPISrOPI HILDESHEIMENSIS

ALCTORE THANGMARO PRESBYTERO

(Apud D. Pertz, Monumenta Germaniie historica, Script. tom. IV, pag. 7ol.)

M (J M TUM .

Thangmarus, naliune Saxo (li, exeunte sajcnlo D solus ad Ottonem 111 et Silvestrum II legatos, Italiam
decimo et undecimo ineunte presbyter ecclesiffi ca- revisit »9), in concilio Tudertino res Ecclesiae suse

thedralis llildesheimensis (2 i;t primicerius scholae egit, ab imperature moi moriluro largissime re-

puerorum, et sa^culo undecimo ecclesia; decanus, nmueratus aiinu 1002 dumum rediit. et per reliquuni
Bernwardum litteris imbuendum moribusque in- vitse tempus Bernwardo convixit (10) Cum auteui
struendurn sibi traditum taata dilectione fovit, ut per summa ciim episcopo familiaritate viveret, imo cuu-
totam deiude vitam qiiasi filiiim patri sibi devinci- fessor (li; ejus fuisse videatur, magnilica ejus gesta
ret (3). Bernwardo ad episcopatum Hildesheimensem colligere aggressus (12), eodem <pgre vix tandeiii

provecto, ipse decanus (i , Bibliutbecarius et nota- consentieule compegit, et post obitum dilecti viri
rius \o) rebiis ger.;udis plurimum interfuit, et iii abiolvit 13 . Convenit liber in haud paucis
locis

negotio tjandersheimeinsi auni) loOO ad WiUegisum cum Annalibus quod ideo a

llildenesheimensibus,
archiepiscopum (6; cum aliis legatns, eodem anuo nostro scriptos videri snpra memoravi (14), et om-
episcnpum suum Romam comitalus (7) et cum eo ei niafere quGB narrat aut ab ipso prxsente visa aut ei
Italia reversus, meuse Augustu anni lOOI una cuni saltem beue nota lector fjcile animadverlet. De veri-
Eggehardo synodo Francofortanae interfuit (8), tum tatis studio in tati viro minime dubitaveris. Opere

NOT^.
( Cap.
I j claro nustrse genlis sanguine.
: (y) Cap. 34-37.
(21 Vocat eam iwstnim monasteritim eiempli : (10) Prologus in tine.
gratia anno lOOO, cap. 18;anno 1007, «^ap. 43. (11) Qiiisuam nisi confessor hiec diceret : Nec
(3| Bennoneni eliam, postea Misnensi-m episcn- aliquii in omni stuiio ejus i-itoe meam conscientiam
pum, erodisse legitur in Chron. S. .Michaelis Hil- FRAiOARE HOTfiT, quiii plinissime scirem.
desh Leibn. II, p. 400. (12; Prolos.
(4) Cap. 33. (13) De Heinrico II cap. 22 ita loquitur, nt eum
(5) Prulogus. tuuc superstitem fuisse videas; liber igitur ante an-
(ti) Cap. \S, per nos mandant. num 1024 Hnitus est.
(7y Cap. 2o, presbyter cf. cap. 34. ilt) SS. III. p. 20 {Patrol. tom. CXLI in Lamberto
(8) Cap. 33. Aschafnaburg. ad aa. 1039). Thangmarus au. 1023
387 THANGMARI PRESBYTERI HILDESHEIMENS. 388

haud diu viiisse videtur; saltem anno jam A nota>, ad litteram pene a me expre^ssus^est; scriptu
absoluto,
decanum memordri legimus (lii). rse specimen in tabula adjecta habes. Cui plurimum
1027 Tadilonem
commodo in ecclesia Hildeshei- consentit :
Liber magno historia;
beati
mensi asservatus, sa-culo su ineunte miraculis 3. regius bibl. Dresdeusis mbr. in 4» duabus sse-
C
virluti ascnptis auctus, et qnno 1193 Cffile-
episcopi culi XI manibus exaratus, sed a Wolfherio, auctore
stiuo III oblatus, Bernwardum in uumerum saucto-
Vitaj Godehardi, iisdem haud raro sententiis quas in
rum referri ellecit quoque asvo
(16j; sed nostro
Vita prima otfendimus interpolatus, et notitiis de
lectoribus valde acceptum se reddet, quod plurima
Godehardo episcopo auctus, quse cum Vitaejus prima
scitu digna de Ottone III, cujus Bern\v;irdum
piK-
usque ad cap. 20 consentiunt. Compiura econtra capita
ceptorem et araicum fuisse discimus, et de Ileiu-
in medio libro omittuntur. Initio mancus est. Librum
rici IIregno oblivioni prairipuit. Litis quoque Gan-
in usum noslruni cum editis coutulit V. cl. Mauri-
dei;sheimensis cui dirimenda? imperatorem et epi-
tius Uaupt, in academia Lip.=iensi professor, qui his
scopos per plures annos laborasse novinius, telam
verbis ea de re ad nos retulit : « Codex anno 1832
ab exordio expandit. Scriptus est slylo simplici et

pcrspicuo.
•^ "^ .,
Anni initium cum Annalibus Hildenes-
. , r> ii~\ ••!..
ex tabulario regni Saxonia; secretiorein Bibliothecam
,.
B regiam Uresdensem
, , , . . ,
translatus, lolia continet
..•. viginti
heiraensibus a nativitate Domini inchoat (1/).
tria foroiffi quadratffi, modicae magnitudinis. Singulae
Opere, paulu posttjuam prudierat, usus est
paginae versus continent viginti quinque. Scriptus
Wolfherius in Vila duplici Gudehardi episcopi, et
manibus duabus, quarum prima pertinet
est liber a
plurima inde decerpta scripto suo inseruit; sa;-
usque ad linem folii decimi noni, recti. Folio eodem
culo duodecimo ineunte auctori ChroniccE episco-
averso altera manus incipit his verbis : Uis ita se
porum Hildesheimensium, exeunle auctoii Historiae
habentibus, quaj leguntur apud Leibnilium capite 41
Iranslalionis Berawardi lanotuit. Arte typogra-
S.
(jam44); utraque nianus saeculi undecimi est, nec
phica inveuta, primus excerpta codicis cujusdam
multo recentior tertia quse hic illic nominum com-
Hildesheiraensis dedit Surius iu Actis SS. die 20 .No-
pendia supra versus explevit, et in margine saepius
vembris, at Browerus in Sideribus Germauite libios
[nota), et hic illic summaria sive adnotationcs
De vita, obitu et translalione S. Bernwardi, et de
ascripsit non neglectas a me in codicis collatione,
translatione S. Epiphanii cum scholiis edidit, codice
Cuntuli autem hunc librum, et ita quidem ut prceter
usus saeculi XV (18, sed interpolato, ordine narra-
X e e litterarum promiscuum usum ne orthographi-
lionis inverso et sermoue depravato. Broweri textuui
^ cas quidem minutias praeterirem, cum editione
M;ibillonius in Actis SS. 0. S. B. Ssec. VI, i, p. 202,
Leibnitii. Mutilus est codex Dresdensis, incipit tolio I

et Leibnitius in SS. Brunsw. I, 41, hic taracn

verso post detritas nonnullas syllabas his verbis loci
adjectis paucis codicis Guelferbytaui et versionis
et congregatiunis, qua; leguntur apud Leibnitium
Saxonicae, quoe ad textuni Browerianum accedit,
cap. 13, versu 14, Scrip. rer. Brunsv. t. I, p. 4t7
lectionibus, repetiverunt. Editio nostra nititur :

(jam c. 12). Prinia hiijus folii pagina agglutinata

1. C. regio, olira monasterii S. .Michaelis Hil-
papyro obducta est. Alterum codicis apograpbum
desheiinensis, a Beruwardo coujiti ;
qui SEeculo xi
sua manu confectum nuperrime V. cl. Gersdorf,
exaratus in fol. auro argento di\ersisque coloribus
bibliothecte universilatis Lipsiensis priefectus, sum-
pictus et lapidibus pretiosis olimorhatus, magna-
que veneralione in coenobio habitus est. Ipsa vita ma cum benevolentia obtulit.

quinque quaternionibus absulvitur. Sextus manu Circa exitum sfeculi xiii aut initium saeculi xiv
saeculi xii iueuntis miracula, septimus eadem manu Thangmari liber in usum Sifridi II episcopi Hil-
revelationem sancti Michaelis et iectiones nunnullas, desheimensis iterum transcriptus est (10, sed stylo
octavus manu sKculi xii chartas Benedicti viii, immutato, sententiis vocibusque pluriinis additis,
Ileiiirici II et Bodonis prapositi in favorem coenobii vel mutatis, miraculorum quoque ad ea
resectis
S. Michaelis data et nonnulla posterioris aevi ex-
usque tempora continuatione adjecta. Cujus textus
hibet. Liber magnae aucturitatis et optimse simul ab authentico valde recedentis rationem nonnisi in
NOTyE.
in obitu Bernwardi scribendo finem dedisse statuen- Hildensemensiepiscopo, omnium servorum Dei vi-
dus erit; ibi in narratione dedicationi; monasterii lissinms, sanctissimi viri Bernwardi vestigiis adhe-
S^ Michaelis alia manus orditur. .\nnales etiam anti- rere, ut valeat secum sereria anima beatorum gau-
quos Halberstadenses novisse videtur, quorum pars dia possidere. Fons sapientie Dei patris, verbum
in Hlldesheimensibus et Quedliuburgtnsibus exstat; in corde cujus est genitum, ab eterno sic semper
cf. cap. 12.
geueratur cujus natura bunitas, opus misericordia, ;

(13) Vita Godehardi, cap. 32. redimens quos creavit, proprio humero imponens
(16) Hist. canonizationis S. B. Leibn, I, 460- ovicula serrabundas ad ovile angelorum usque per-
474. duxit. Qiii vineam, qiiam de Egiplo transtulit,
(17) Exempli gratia, cap. 30. usque ad seculi consumraacioneni non relinquit.
(18) Nam capile ultimo miraculum habet, ubi de Que vinea est gens Saxunica, quam longo tempore
dticalu MekeleMborh scrmo lit, quem nonnisi
anuo in tenebris infidelitatis excecatam et sine pastore
1348 institutum fuisse constal.
errantem, ipse qui est bonus pastor ad lidei trans-
(19) En pra^lationem libelli « Incipit epistola in
:
vexit claritatem. In quo sue bonitati naturali non
legeudam beati Bernwardi episcopi et confessoris suffecit, quin prefatam vineam pre multis regioni-
Reverendo patri ac doinino suo Sifrido, Dei gratia
bus, quibus est circumdata, beate prolis fetu fecun-
 .

58'J VITA S. BEKNWAUUI. - MONITUM. 3'JU

1. Alpcrtus.
C.cil. rch'in3 lliiuuovcniuus (fol. 2\

^porcimcl^uiiuriitlffocibLpdrtfCciC.Sd.cUicrr^Tt.eL^lu.puener^Gutf; to«^^e u^vvtrA

ll^<H-pon«ritccuriu. ,.pUia4jiv\fobUiXUJnili;Iio>iorilVa;j-re<jiTO ft,JftiVljncp«I;ir;ry Jmcrdftumine dtutnt^tft^fthjdllU-^f. nif,-j
iiewccU.felvnArti.niu.ipfcfcdcepifcotjaleljdWliitrcUjiororciJi! ^/„atciiai<rvijuurrli(ficttiatItEu.n»J>i>~"^^»lOTj..W acji»

(«'bjciflbwttouuv^iJxcereljituJutccplcntr cleilb oianu'^ >^''^"'''"*"'r*t»"'-''"'"''rr*'''"l''^"^1"<^»rm.'0>ii('re.lycafttU*

Vila S. Dvniaardi.
i.

Coil. rejK'ius llouuoveriiuus [fot. 2, 41).

^ "1

ocfllia axbelberoins patacnm comtttf- tradv

xur donino Ofdac^ nro q)o- a^tuo aLUunculo re

U^ofo diaconofclcmaro.poftquoq,- tmtec

aedl eaalptiell^ laiuco Hixnoujnre-cca

crxiciibdx^ ocuXo?^ dolore:uT:pen.nuf

elict orbib' fiuf vpfi ocuk-piuaLCenTru^ dolo
T*if. *?TmnX g; obUxumc a6 mbX fdpfalts
lUco forpttactc rebeunnce- cGcavc uif dolcajj

3. Yita Bermcardi et Godchardi.

Coii. regius Dresdensis [fol. 10, 20).

d\xx. i ftknc cxrtTfrr de fvn p ^/^ScyrZ ccfncvli-u

pefpotwJirt; (,rva.Ucn». sccti -Yal)dlar«of?erre^
ft,tlTivnrh^bav-trneT); can\ouvc&ibt (inocLvCliaj
berc- s.u-taltcjivvtl confb.-caere fi^vt oon £-1,'^
^ptnt epTponuT-ncc omunodxfn^xod^CCeina
n^cr "•'Vct]potey*Tr:.Japvmnr/vm'afpipa<ltt%
frg"o £^uo nomtn& -ptcevT^oc.&.ri pcjtcfk^^&iTl 5>
cctUuTre-iponcivT-. Scif-m^ ccvuaLnfcklcor <[

cu.po l^ fe.^cUiie. Impft, eainfpr^owcroane fivv- (bminv

n epnv Ktrap»ce-perWatum.(uu-.n. coitiienw-.
«^per
fjdr?.rik:t:jruv qusrtinsin».m (uog^ndef bOTn.-rcm.ti^tr]
t».t«fc Cut Jom-rvu.>' fpf 3 c!vavn-u-..nfynysttoue- doccuf.
]
aimem.fu».mlo(jiuoirrentien(^olligTOOmimie an^ 7
•tlietna. ilUrevwrtt. «tcenf<ilivnii^»mTn*ne-arJ»en«r
 391 THANGMARI PRESBVTERI IIILDESHEIMENS. 392

addita sunt habendam esse iquet. Legitur A Jasjiari van Gcnnep prodiit, qua Leibnitius in adno-
iis qiiae
tationibus suae editionis usus est;
in codicibus Iribus, scilicet
Michaelis, jam viri cl. Ilermunni 6. Bruxellis iu bibliotheca regia n. 89bO apogra-
3. C. olim S.

Adolfi Lvintzel, cujus supra pag. 2i8

mentionem fe- phum Bodecensis memliranacei exstat, quod
codicis

cimus, exhibet etiam narrationem de translatione Bethmanno referente nonnisi excerpta libri, omissis,
Sideribus Germania; exempli gratia, capp. Leibnitianis 11-42, 46-48, bo,
S. Bernwardi, et a Bruwero in
quem prope accedil !>2-b8, 60-bb, 67 rel., exhibet.
typis est expressus. .^d
4. C. ducalis Guelferbytanus, olim Heiningensis. Quibus subsidiis ita usus sum iit, codice regio

jam n. 3.i3 insignis, chart iceus, saec. xv, in folio, exscripto (20), lectiones Dresdensis omnes indicarem,
cujus in line etiam miracula historias translationis reliquorum nonnisiin paucis locis, ubi ,id commodum
addita, neque lamen omnia quae habentur el: in 'J-, ;
aliquod allerre posse videbatur, ratione habita. Divi-
0. C. ducalis Guelferbytanus inter Augustenses sionem pperis, codiceoi regium secutus, numeris
n. 19, 27, 7, charlaceus in 4», s£ec. xv, quem anno tantum additis, ab anterioribus diversam institui.

1470 monialibus in Frankenberg Henninghus Pape- Bernwardi a Browero ex co-

Ilistoriam translationis

tranus, Goslariensis plebanus, dono dedit. Hoc libro dice 3 prinium adjectam alii loco reservare, vitam
B
HI. Leibnitius tom. I SS. Brunswic. in edendis Vita brevissimam (21) a Leibnitio edilam, ut multo poste-
Bernwardi et Historia translationis ejus usus est; uos rioris aivi, omitlere placuit.

cum aeque ac alterura Guelferbytanum benelicio V. cl. Miracula Bernwardi ia coenobio S. Michaelis seb-
Schcenemann, bibliothecae ejus praefecti, evolvimus. cuio duodecimo ineunte conscripta (22), per de-
Conversio textus hujus, magis etiam interpolata et cursum temporis aucta sunt, prout in codice 3
dialecto Saxonica instituta, anno lo40 in 4° typis conspicitur.
NOT.E.
daret; et prophelam eis de s\us fratribus, beatum ecclesiam secum ad ipsum collaiidandum studiose
dico Bernwardum, suscitavit, qui solus de Saxo- provocaret? dura corda Saxonica omnia verba
si

num populo sanc.torum calhalogo cst asscriptus, sancti evangelii sic servarent sicut istud: « Nemo
quod nulla regio circuniposila potest de suo san- propheta est sine lionore nisi in patria sua » Si 1

guine demuu^trare. Hic vir Dei Bernwardus, a ergu mente rcvolvere diversas regiones, vix ita
puericia cor gerens seuile, omnis vite quesivit crudelis invenitur homo, quin magis diligat suara
auctorem. Qui sedulum circa sancta Samuelis imi- gentem quam alienam; unde non modicum qiiem-
tatus obsequium, et ita iu castilalis desiderii sancli libet vere Saxonem debet conturbare, quod multi
Danielis piissiraum continuavit alTectum justicie ;
sancti in tanta reverencia habenlur, et hic jam sit
seniitas ac sanctorum vias currens, a Domini taber- sublatus et non est qui id corde percipiat. Qui.i
naculo, id est militantis ecclesie magisterio, non igitur sanctus Dei Bernwardus seniper proxiinis suis
discodens, et carnem spiritui et sensualitatem sub- bcnelicia miilta impendebat in terris, et nunc iu
jiciens racioni, factusunus cum Deo spirilus, in eum celis pro suis dilectoribus districtum judicem sem-
per mentis excessum pergere studuit, et sobrie per interpellat, vestra igitur reverenda paternilas,
conipassionis studiis a caritate proximi non reces- qiie cum naturali vigeat ingenio el moralibus polleat
sit. Ilic paslor divini gregis non solum sibi gregeni virtutibus et exeraplis, et ecclesiam Hildense-
commissuui sancte guberuavit, ymrau totara san- mensen cinxerit miinicionibus [^bevatiget myt bur-
ctara uui\ersalem ccclesiam meritis dita\it et exem- c/en un sleden transl. Theut.] multis et castris [Cf.
plis, et raris etmiris signis debilium lidera conlir- Chrunicon episcoporum Ilildesk. apud Leibnit.
mavit. Nam preter opera sanctitatis ejiis, quibus in SS. Brunsv. I, 737 et 774], que nisi Dominiis
carne positus redolebat, et preter multa miracula, custodierit, fruslra vigilat qui custodit eam: nunc
quc i[i5a die translaciunis contingebant, mullus ou- intendat, iit sanctissiinum virum Bernwardum novis
ravit languorcs cor]iorum et animarum. Non snlum laudiliiis provocemus, iit nos cum sua ecclesia
in arida sed et in mari desperatis omnibus, ablatis custudiat in vita pariter ct in morte. Interpretatur
guberoaculis et inslriimeutis, cum lacriniis tamen enini noinen suum Beruwardiis quasi betie custo-
ad ejus patrociniura convolantibus, plus quam semel dicns. Llt ergo secum valeaiiius semper vultum
potenter liberavil. Et quaravis ejiis mulla miracula Dei contemplari, in ejus laudem tepidos animemus,
per iicgligeiiciam sint sepulla, taraen quedam, vi- ut iios niinc in vita a lapsu preservet et in morte
delicet quinquaginla qiialuor satis piilchra, in ejiis suis oracionibus a malignis hostibus libcret et sua
legenda refulgeut. Quia veru istius veri Joseph heii jocunda praesencia nos letificet in cternum. Susci-
benelicia curiioralia et spiritiialia Egiptus tenebrosa piat igitiir vestra iiaternitas legendam hanc, qiie
parvipcndct, mater omuium viciorura ingralitudo, vilam su.ira compendiose valde cumplectitiir, que et
que exsiccat fontein divine pielatis, in hoc sancto in se ipsa est valdc longa, et eam ciim devocione
tanta reperiuutiir, quod vix in tota Gerniania similia revolvatis, ut exinde ad .majorein devocionem per-
valeant inveniri. Quia, ut de parrochiis HiUlense- venire valeatis. »
mensis ecclesi;c taceam, quam multe ecclesie con- (20) Diphlhougera tamen in prx, sxpe, cjuse,
ventuales siiut, qiie ncc iinicum verbiim in suis libris Ixtus, msercns, xstimo rel. nonnunquam simplici e
omnibiis de ejiis sauctissiraa vita putuerunt deraon- scnplani, restitui.
slrare,cum Deus tamen viilgo dicat « Interroga :
(21) Ilaec prteter notitias spiirias, Heinriciim II a
patrem luiim, scilicet spiritiialem. et indicabit tlbi» Bernwardo nutritum et jubente eo in ecclesia llil-
elc. lleu jam villaiius de siiis parentibus miilta signa deslieimensi litteris sacris imbiitum esse. el Otto-
ct inagnalia de beato Bernwardo per relaciouem nem II moricntem Bernwardo lilium, uxorem el re-
didiiii. qiie in gestis cx negli^nciis qiiorum-
ejiis gnuin curauda reliqiiisse, nihil quod non in Thang-
dam uon halienlur! si gens Vialica Ulat volck dvr mai Vita exstet continet.
i

yVakn trauslalio ThuutunicaJ de sua carne hiinc (22) A quoclam fratre nostro, c. 10; c. 12, abbas
sanslum progenilum haberet, vel altera gens Au- Coniadus memoratur.
glicana, nonne totam universalem matrem nostram
:iO:t VITA S. BERNWARDI. 391

PROLOGUS THANGMAUl ' PIIESUYTERI IN VITAM SANCTI BERNWARDI EPISCOPl

ET CONFESSORIS.
Divin.T sapionlcm .immir.iliiloinquc A illos tali oxomplo ad proveclum virtutiim incitarem.
provlHpnti.-p
dispositionom ratio linnKiiuiiioc liiiiiido iiiluori, nec Et quia hoc ipso igiioraute subire tomorariiim scivi,
diRne siippotil ammirari. Miris euiin divince clemen- diu cunclatus hac publice ctim illo confabulari, tan-
tiffi bonelioiis, collidianis siici-ossibiis sustcntamur; dem oportuiiilate naota aditum tom|itavi. Primn
ul gravis cuipa vidcatur Dei laudes tacere, ciim ma- itaque forli auotorilato advcrsabatur micbi; nam in
nifestis^ime scriptiini sil : Snr.ramciilum rrijis abscon- cunclis jactantiam ct pi)pularem favorcm oeu morti-
dcrc bonum cst, opcra autcm Dci rcrdarc ct cunfitcri ho- feriim vonenum vilabat. Tandein ciim s.-npius ingere-
norificum cst {Tob. xii, 7). llisitaque angelicis oraculis reni, grave pcccaliim esso, bona opera celare, nc
persuasus, immo compulsus,
ego peccaloret indignus aliiexemplo tali prolicianl, cuui Dominus dicat :

presbiler Tliangmarus, humillimus qnoquo sanct;e Luccat luT vcstra coram liominiljus (Matlh. v, 10) et
nostroe ecelesia; bibliotliccarius et notarius, inagni- ca>tora, cessit moo arbitratu quai comjiingerom re-
lica gesta memorabilis viri, domni scilicel Bernwardi linqucns, qiiia a piioro mociira iisqiie ad juvcnilem
nostri episcopi colligero aggressus sum, noii vanita- aHatom obversalus, quasi lilius patri farniliaiius ad-
tis fastii provocalus, Deo leste, sed si quid imitahile liKsit et convixil, nec aliquid in omni studio ejus
Dei clemenlia in illis eluceret, divinae pielatis gra- vita> meam conscientiam fraiidarc potuit, quin jilenis-
tiam,de ciijus rore thixit, posteris pr.Tdicarem, et H sime scircm.

INCIPIT VITA BERNWARDI EPISCOPI ET CONFESSORIS.

I. Ortus igitur egregiffi indolis puer Bernwardus agere. Quem eliam mecum interdum in servitium
claro nostrae gentis sanguine (23), ex filia Athelbe- domni episcopi extra monasterium excedons duce-
ronis palalini comits, traditur domno Osdago, noslro bam, ntillius ingenium, quod in multitudine epbe-
episcopo (•2+), a suo avunculo religioso diacono (Oo) borum discernere et ad volum nioiim disciitere non
Folcmaro, post quoque (26) Trajoctensi episcopo; et potui, illis .remotis singulari stiidio subtilius dili-
ainborum diligenlia meaj parvitati, qiii primicerius gentiusque eventilarcm, mirumque in modum vario
scolse puerorum proeeram, litoris imbuendus, mori- virtutum pigmentario ultra id a?tatis respersum rep-
bus etiam instituendus deputatur. Queni omni devo- peri. Nam sa>pe toti.m diem intor equitatiim stu-
tione susceptum intellectus illiiis capacitatem primo dendo attrivimus, nunclegendo non minns prolixam
divinae pagina! leviore lacte temptandam a-stimavi. leclionem quam si in scolis ad hanc vacaremus,
Mox itaque, ut de sancto Daniele legitur [Dan. i, 20), nunc poetizando per viam metro collusimns, inde
inveni in illo decuplum in omni intelligentia super ad prosaicam palaestram exercitium alternantes, in-
coffivos ejus. Mirum namque in modum tenera aetas terdum siraplici coutextu ralionem contulimus, sffipe
caelestiirradiata lumine, sublili meditatione interiora syllogisticis cavillalionibus desudavimus. Ipse quoque
divini sophismatis jugi studio rimabatur, nunc com- ^ crebro me, verecunde, acutis tanien et ex intimo
etsi

muni lectione cum aliis, nunc quos diligentiores in aditu pliylosophiw prolatis quwstionibus sollicitabat.
sancto meditamine cernebat, seorsim familiarius as- Tanta ergo facilitate cupitum ejus ingenium michi
sumens, propositis qucEstionibus scrupulosa qu»que appiaudebat; pene enim nulla hora, nec refectionis
ad medullam eventilabat, more prudentissimoe apis quidem, desidioe illum arguebat. Et quamquam viva-
singulas lectiones, quas in scolis in diversis libris cissimo igne animi in omni liberali scientia deflagra-
exponebam, remotiori loco sedens intento auditu ret, nicbilominus tamen quas
in levioribus artibus
captabat, quas taraen poslea pueris considens felici mechanicas vocant studium impertivit. In scribendo
fiirto scientiae [imprime-
perfecte docebat et illorum vero adprime enituit, picturam etiam limate eser-
bat. Gratanti denique airectu amplectebar felici furto cuit, fabrili qiioque scientia etarte clusoria omuique
lectionis puerum ' insudare, multoque vigilanlius structura mirifice excelluit, ut in plerisque ffidificiis,
deinde ' institi ingenium illius ad scientiam veri so- qua; pompatico decore composuit, post quoque cla-
phismatis excitare. Nicbilominus ergo venerabilis ruit. In negociis vero doraesticis et ad usum rei fa-

domnus Osdagus quodam meriti prcesagio magnum miliaris pertinentibus vivacissimus exccutor acsi a
qiiid futurum in illo prsevidens, esorcistamordinavit, Q puero his nutritus calluit. Hiijusmodi Deo gratiB et
diligentius me adhortatus item'itemque curam illius hominibus accepta; indolis gratia domno episcopo,
VARI.E LECTIO.NES.
' Tanmari 1. ^ deest i. ^ deestZ.
NDT.E.
Palrem Tbeodericum comitem de Sommers-
(23) quod magis placet, puer Osdago nondum episcopo,
chenburg vocat translatio tbeutonica. auta Folcmaro jara opiscupo traditus est.
(24) Annis 08ii-9S9 episcopo; igilur aut Otwinus, (2.H) Scil Hildesboiinensi.
qui a. 954- 98i scdit hoc loco intolligendus, aut, ('2f)j Aunis 977-990.

Patrol. CXL. 13
39S TIIANOMARI PRESBYTERI HILDESUEIMENS. 39f.

A discendo mirilice proliceret tamen ad cuucta

et
apudquemversabatur, omnique congregationi dignus
,

propinquorumque dilectioni foris obeiinda liberalissimo negocio ejus ingenium

el familiarisefficiebatur,
cjus Athel- ieriaret. Et cum alii regi puero adulando obseque-
probatissimus habebatur. Avus quippe
plurima virtutum laude renlur, adeo ut ludicra et qua; tenera aetas poscebat
bero palatinus comes, vir
persuaderent, imperatrix eliam, verita affectum
insignis, qui commissae sibi prafecturs exactionem illi

quam ex intentione gerebat, cum iilii sibi prairipi, inejusmodi favore in tantum emol-
magis ex debito
habundaret, bunc lita esset, ut omnia quffi puerilis ffilas ilium im-
prole utriusquesexus felicissime
pubescen- pelleret ipsa gratissimo affectu consentiret, hic
praclarura adolescentem, primis auspiciis
decorisflorentem. in affectum filii adoptavit. In solus tanta arte institit, ut a non faciendis metu
tis
illum prohiberet, tamen plenissirao alTectu ejus
quo quia saUilaris consilii stationem saluberrimam
et

repperit familiarius sibi adjunxit, ut ne minimum animum sibi colligaret.

3. Interea domna Theupbanu imperatrix apud
quidem sine ejus consultu ageret.
2. Adeptus itaque a Willegiso venerabili arcbi- Nsomagum maximo dolore tolius regni rebus ei-

episcopo subdiacouatus gradum, aliquamdiu cum ce5sit(aH. 991, Juii. IG). Unde domnus rex utroque
illo conversatus, cum propler morum honestatem parenle desertus, totum se regendum in stationem
^
sen- lidissimi magistri contulit. Hujus consilio examiua-
ac vita> probitatem religionis profectum in illo

tiret, diaconum illum ordinavit. Interjecto

quoque bat quodcumque alii adulando persuadebant; quia
non longo spacio, presbiterii eum honore sublima- quamvis in puerilibus auspiciis ociaretur, altiori
vit. Reversiisque ad pra-fatum comitem, suura vide- tamen industria quorundam simulationes praevide-
licet avum, alfectuosissime ab iilo susceptus est, bat. Praecipua itaque familiaritate magistrum suum

plurimumque rogatus ne ab eo discederet, facile amplectebatur, nec ab ullo inferius tractabatur,

acqiiievit; cui tanta bumilitate ac instantia Ifamula- quem universali virtutum decore respersum venera-

batur, ut, caeteris refrigerandi causa interdum re- batur.

motis, ipse dies noctesque conliniians, indefessus 4. Per idem tempus vcnerabili episcopo Gerdago
ei adliffireret, jegri senis et aevo pleni imbecillitatem decedente ((iH. 993, Jan. \o}, his religiosus juvenis

patientissime moresque supportaret, inter ip?um et Bernnardus votis omniura ad pontilicatum eligitur.

familiam medius incederel, salutaribus monitis cot- Et cura plerique nobiles clerici palatina militia diu
tidie illos ad agenda informans, curam illorum apud certantes missionem optarent, consensus tamen
comitem vigilanti benignitate frequentans. Pro pa- omnium in hunc Deo electum juvenera concor-
terno quoque alfectu ad lilios totum se profudit, ma- C dabat. Communi igitur electione sanct£e Hildene-
gnamque gratiam inter illos conciliabat. Et quamvis sheimensi ffcclesia" ordinatur episcopus a Willegiso
inbujusmodi familiaritate invidia facile subrepat, arcliiepisco {Ann. nUi. an. 993), anno Dominico"
hanc maiima cautela in j)lerisque declinabat. Inter incarnationis nongentesimo nonagesimo tercio, in-

patreni quoque et tilium, domnum videlicet episco- dictione sexta, octavadecima Kal. Februarii.
pum , internuncius ssepe discurrebat, magnamque fi. Adeptus itaque poulilicatum, quanta continen-
inter illos familiaritalis gratiam conciliabat. Ipsi tia juvenile corpus ad virtutum culmen coegerit,
ergo episcopo tantiira complacuit, ut Davenlrensi dici non polest, modum in cunctis agendis praeci-
co?nobio sua vice illum pripponere vellet, fitque in- pue amplectens, juxtaillud viri sapientis (Ter. Andr.
ter episcopum ct comitem de tant» indolis juvene 1, T, 34) : iVe qnid nimii. Morum quoque gravitate
religiosa concertatio, ut uterque pro morum gratia mirilice senes ipsos superabat, adeo ut subditos se-
illum sibi adoptare inteaderet. Sed ipse imbecillis vi'ritatiscensura ad agenda in plerisque institueret.
avi inlirmitalem sustentare, quam episcopales ,deli- Frugalitatem vero in appctendis ciborum deliciis
cias appelere malebat. Cum quo usque ad diem in eo laudarevix ullus suflicit; polum tanto mode-
sui exitus tideli devotione desudabat. Quo de- ramine temperabat, ut post coenam antequam stra-
I)
functo {an. 987J, ad palatium se contulit, servi- m tumpergeret, nisi familiarium vel hospitum praisen-
tium (27) videlicet tercii Ottonis imperatoris, qui tiacoaclus, semel tantum biberet, saepius quoque
septennis adhuc puer, cum venerabili et sapientis- penitus abstineret. Stratis vero compositus, lectioni
sima matre domna Theuphanu augiista rebus pi"E- interdum circa galli cantum intendebat, sa?pe sum-
erat. A qua hic venerabilis juvenis Bernwardus num interrumpens, furtivae orationi, donec clerici
benignissime suscipitur, atque in brevi summ» ad matutinos ymnos consurgerent, vacabat, ymnis-
locum apud illam obtinuit, adeo ut
familiaritatis que expletis, multociens psalmodiam in diurnum
domnum regem lidei illius literis imbueiidum mori- usque crepusculum extendcbat; deinde aliquantu-
busque instituendum consensu cunctorum proce- lum pausans corpusculum recreabat, donec item
runi commendaret. In qiio ita excelluit, licet quo- diluculo canonicum cursura primae horae in a?cclesia
rundam invidia morderetur, ut puer imperialis in persolvebat. Quo expleto, quasi regulariter sub
VARI/E LECTIONES.
* e. Folcmarum 3.

NOTtE.
(27) » Faetus est aulicus scriba doctus Ottonis III didascalus et primiscrinius; » infra cap. li.
 :t97 VITA S. HEFtNWARDI. 398
disciplina conslitiitus, ca|)iliihii)) ciirn fratiibiis qui A secum ad curlcDi ducubat vcl quocumqiie longius
vel
secum convcrsabaiitur adiit. Ferirm (iiicxiue et coinineabal, quos, f|uicquid diKnius in ullu arle
lunationem, miniina quoquti fratnuu iiiuiriim an- occuiTcbat, ad excrcitium ini|i(llcbat. Musivum pra^-
nualis uipuuiria instaliat, cottidie recitari jubebat. tcreu in pavimcntis ornaiidis studiuni, ncCnon lato-
Oratioue vero pcracla, circa liuram lcrciaiii ad ics ail ti'gulam proiiria iniliislria iiullo monslranle
misssarum sollcnipnia fcstiva celebratione procc- ciiuiposuit. Kl ut brcvitcr iircrsliinf^am, nec punctum
dens, magna animi contrilionc se ipsum tolum tcmporissupersedebat, sed lidelis duminica; familiu!
Domino proftidit. Inde in publicum progressus, dispensalor, conservis suis nccessaria siibsidia lidc-
forensescausas et oppressorum ncgucia breuter exa- liter subminislrabat. Kl cum in (".lirisli gazopliilacio
minabat, quia et ingenio ac facuiidia adprime calle- quaMiue idoiiea scivit lideli devotione conKcreret,
bat. Sicque opcriebatiir clericuin dispensatorem, noii minus lanun Ca-sari sua jiiila Evanf;eliuin pcr-
qui clemusina> et pauperibus pra'erat, quoruin mul- solvcbal. Nam tcrcio Ottoni impcratori allectuosis-
tiludinem, ccntenos videlicel vel eo amplius, diatim simo animo pro sciro ac posse ubsequebatur. Unde
habundanlissime victus refecit; plerosque etiam vcl et inultorum invidiam in se commovebat qui indi-
argento vel cteteris subsidiis, prout faciiltas coii- i;nabantur, illum vigilantiori studio rei publicai
cessit, sublevabat. Inde oflicinas ubi diversi usus negocia obire.
metalla liebanl circuiciis, singuloriim opera libra- 7. (An. 994, 99o.) Saxonia quippe magna e\ parte

bat, donec circa nonam, rite ouinibus peractis, cuni pyratarum ca-lerorumque barbarorum feritate depo-
timore et benedictioue Domini, ad meusam, fra- pulata, contiuuis lalrocinantium iucursionibus sine
trum populiqiie stipatiis frequentia, consedit; non inlermissione patebat. Quam pestem rei public»
pompatice quidcm, sed religioso silentio, cunclis depellere magno sui suorumque periculo seinper
ad loctionem bonestissinia disciplina intentis, quaj instabat, et nunc ciim aliis, interdum qiioque cum
inter coenandum non brevis legebatiir. Inlirmis suis soliis supcr eos irruens, fortiter illos attriverat.
quidcni fratribus et senio confectis benedictionem Sed cum hujusmodi irruptiones scdaii nullo muUo
de manu sua dirigebat hilariter, cum tamen nullum possent, quippe cum barbaii qui utriimque litus
egenum in urbe vel in suburbio, quem scire posset, Albiset naves omnes sua ditione tenebant, navali
Uujusmodi pielatc privaret. Ita quippe juxta Aposto- eveclione per omnem Saxoniam facillime se infun-
lum (I Cor. IX, 22) omnia omnibus esse desiderabat, derent, vigilantissimus Dei pontifex curam sibi com-
iit omnes in Cbristo lucrifaceret. missee plebis agens, qnomodo populum Dei de soevi-
6. Arduum ct difliciie est cotlidianum ejus stu- C cia barbarorum eriperet, aniino flucluabat. Kurorem
dium verbis perslringere, quia Deo tesle omni nisu namque suiimpetus pene Hildenesheim usque inten-
inter dieni noctemque in divinis perstabat. Nichi- tabant, et ipsum sanctum locum piiEdam sibi pro-
lominus quoque cunctos sibi adbarentes ad hujus- mitlebant. Divino itaque cxtremo fere
instinctu in
modi negocium, ut ita dicam, ultra vires impelle- siii episcopalus, ubi tliimina Alera et Ovokare con-
bat, nec aliqiiid artis erat, quod non attcmptaret, lluunt, munitiunculam admodum munitam (31)
etiam si ad unguem pertingere non valeret. Scripto- extruxit, in qua copiis mililum dispositis, baibarorum
ria namque non in monasterio tantum, sed in di- impetum repulit, populumque Dei ab hostili feritate
versis locis studebat, unde et copiosam bibliolhe- liberavit. Dei namque gratia tanta securitas pacis
cara tam divinorum quam philosophicorum codicum per illum in locis illis fidelibus condonata cst, ut ni-
comparavit (28}. Picturam vero et sciilpturani et chil dampni Tcl periculi postea a barbaris pateren-
fabrilem atqiie clusoriam artem (29), et quicquid tur. Ilac industria Christi sacerdotis barbarico tu-
elegantius in hujusmodi arte excogitare ' poterat, multu in illis locis eliminato, acrius in circumsita

numquam neglectum patiebatur, adeo ut ex trans- loca debachati sunt. Unde vigilantissimus divini
marinis elex Scotticis vasis, quoe regalis majestati gregis pastor typo Christi, sui domini, adversariis
singulari dono deferebantur quicquid rarum vel fficclesiae, exultans ad currendam viom ut fortis gy-
eximium reperiret, incultum transire non sineret. gas. se opposuit, et in rure Wirinholt (32) nuncupato,
Ingeniosos namque pueros (30) et eximise indolis ubi tutissima illorum statio fuerat, liber quoque la-

VARI.I:: LECTIONES.
vel aliquo investigare addunt 3. 4. o.
NOT.E.
(28) Ex libris jussu ejus scriptis missale a. 1014. Bmnvardus prsesul candelabrum hoe puerum suum
Biblia. et tria Evangeliaria, quorum a. KiH unum primo hujus artis flore non auro non argento et ta-
et Guntbaldum scriplorem praefert, picluris ornata men ut cemis con/lare jubeOat. V. Kratz t. II,
in ecclesia episcopali Hildesheimensi hodieque as- p. 32.
servanlur; aiJest prteterea « Liber mathematicalis, » (31) Mundburg ; cf. Henrici II confirmationem
quo Dernwardum in Ottone III instriiendn usum a. 1013. Origg. Guelf. IV, 433.
fuisse dicunt. V. Kratz der Dum zu Hildesheim (32) Neque Wiringen neque Warenholz esse vide-
a. 1840, I. II, p. lO't-128. Liber alcheraicus sse- tur, quum villa utraque nonnisi multo post tempore
culo xvii periit, t. III, p. II. 12. ab ecclesiis matribus sejuncta sit. Varenhulz lutra
(29J Arttm gemmas metallis includendi. Rinteln non in dioecesi Bernwaroi situm erat.
(30) Candelabrum hanc inscriptionem praefert :
 I
309 THANGMARI PRESBYTERl HILDESHEIMENS. 4nf>

ti-ocinii excursus, quocumqne suse fraudis insidias A persedenda putavimus, ne faslidium prolixitate inge

intentarenl, praesidium munitissimum inslituit, fos-

ramus. Sanctum quoque locum nostrum raurorura

sisqueaquarumque mealibu? perrivum infliientibus ambitu vallare summa instantia aggressiis, dispositis

tutissimum reddidit, copias quoque militum victu et pcr gyrum turribus, tanta priidentia opiis incboavil,
ut decore simul ac munimine, velut hndie patet, si-
armis cailerisque necessariis instruclas habundan-
lissime collocavit. Divina itaque gratia periculosis- mile nil in omni Saxonia invenias. Sacellum etiam
simum locum Dei populo pacilicum fecit et tranquil- splendidum valde, foris murum
in honore vivificae
etiam aliquantam parlem,
Cujus
lum, in tantimi ut omni spurcicia diabolica> ac bar- crucis exstruxit.

baricse fraudis eliminata, baratrum irruptionis et largiente domno tercio Ottone augusto imperatore,

hostilis incursionis locimi faceret orationis, ct oracu- ibidem clarissimis gemmis auroqne purissimo inclu-
lum Lamherti pontificis et martiris Deo con-
sancti sam condidit (3o) ; ubi eliam divina pietas plurima

secraret, atque ab illo die summa pace fecclesiw suaj pietatis iudicia apertis signorum miraculis per
Cbristi reddila, ab omni lioslili impetu Dei populus virtutem sancta^ crucis ostendit.
vivacissimi provisoris industria quietissime feriaret. 9. Inter quffi illud unicum, quo Dominus antistitis

Pro his et CKteris benefii.iis, qiiffl devotissimo sludio nostri devotionem consolari dignatus est, inserere
inrem publicam populumque fidelem exercuit, mul- lihet. Nam Bernwardus tbecam
venerabilis pontifex

torum et maxime principum in se invidiam et indi- auro gemmisquu lautissimam, in qua vivificum li-
gudtionem commovit. Unde et a Magonlino arcbi- gnum incliideret, paravit, et cum exlribus particulis
episcopoplura miseranda, ut in sequentihusplenius
et sancti ligni quarlam si fieri possct excidere tenipta-
dicemus, apertis inimiciciis perpessus est. Cujus ani- ret, ut per singulas absides singulas conderet portio-
mosilatem patieutissime ferens, divina ac regalia nes, nec gracilitas vel parvitas qiiacumque ex causa
lienignissime amminislrabat. sectionem admilteret, cum devotissimiis Dei famuliis
8. Et licet plura copiosissimis irapensis ad repel- animo iliictuarct: ecce subito inter manus ipsius an-
lendam sajviciam barbaricam foris impenderet, dici tistitis quarta particula sacratissimi ligni angelico ut
tamen non potest, quanta in episcopatu ad usum creditur minislerio delata apparuit. Mox igitur piae-
suae accclesioe contiilil. In prsediis namque tanta con- sul laetuslignum sanctum per quatuor absides para-
gessit, ut triginta vel plura praecipuos cuitiles cum vit. quanti inde potanlesardorem vebementissimae
litorum ac colonorum familiis, clarissimis aediiiciis febris ssepius virtute sanctae crucis restinguebant!
praenitcntes, compararet, cum in aliis innumerabili- Mullociens nbortam aeris inaequalitate peslilentiam
bus locis decem mansos vel octo, aut plus aut minus C lideles hocvivifico ligno se suaque lustranles seda-
prout causa acciderat, in possessionem siiae aeccle- verunt. Nimiam etiam siccitatem, prolato in publi-
siffi conferret (32'). Antiqua quippe loca ab anteccs- cum boc singiilari ligno, ceii pluviis imperantes, re-
soribus suis possessa, qua; ille inrulta rojierit, opti- pulimus, mullaque virtule hujus sanctissimi Iriumpbi
mis aediflciis colluslravit, inter qooc qiia?dam elegjn- fiunt cottidiana remedia dum quisque moerens
tiori scemale albo ac rubro la[iide intermiscens, mu- ibi prostralus, prompta percipit solatia.
siva picturavaria pulcherrimum opus reddidit. 10. Ipsum vero sacellum sanctae crucis, vario de-
Quiddicam, quo sludio vel ambitu sanctum locum core perfectum, dedicavit iv Idus Seplembris, anno
noslrura vel principalera fficclesiam nobilitaverit, incarnationis Dominicae 996, indictione 9, regni vero
cura se ipsum ct cuncta quEe habere potuit in ejus gloriosissimi tercii Ottonis imperatoris 13, imperii
usum impertiri maluerit. Testantur ejiis opera (33), primo, ordinationis aulem suae quarto ; locumque
quae futuro a:'vo pium animi votum apertis lo-
illius quondam dumis etvepribus horridnm, vicinis incolis
cuntur (.3i) indiciis. Ecclesiam namque rairo studio — gloria tibi, Christe! — ex tuis datis baptismi,
decorare ardenter instabat. Unde exquisita ac lucida sepulturae, unctionis fecit a.-ternum solatium.
picturam tam parieles qiiam laquearia exornabat, H. Pro talibus igitur aliisque pia; devotionis acli-
ut ex veteri novam putares. Fecit et ad sollempnem bus, qiiibus ad recclesiae utilitatem omni nisu men-
processionem in praecipuis feslis evangelia auro et tis et corporis insudabat, tam Deo cordi interius
gemmis clarissima, tbimiamateria quoque precii et praesidenti, quam aecclesiae operis affectum exterius
ponderis magnilici, nichilominus plures, et
calices approbanti, memoriae prfesul acceptissimus
felicis
unum ex onichiao, alterum vero cristallinum mira erat; et ideo conseqnens fuit, nt vir beatus, cui,
industria coraposuit. Adhuc _aulem unum aureum. sicut de sanctoJob legitui' [Job i, 8), tunc temporis
valentem libras viginti publici ponderis, ex purissi- in terra siniilis non fuisse putatur, per temptatio-
mo auro in usum ministerii conflavit. Coronam qiio- nis incommoda, sicut aliarum virtutum ita etiam
que argento aurnqiie radiantem mira> raagnitudinis humilitatis et patienliae praeconio, niirabilis cunctis
in facie templi suspendit, et alia perplura quae, su- ostenderetur. Anno itaque ordinationis suaj octa-
NOT/E.
(32*) Cf. Bernwardi chartara donatiouis pro mo- adversatiir. De aliis deperditis v. Kratz I. c, p. 38.
nasterinS. M.cbaelisedilam.
(3H Id estloquuntiir.
^''"^ ""'''''' "'"^ argentea, duo (3o) Crux ista hodie in ecclesia S. Magdaienae ad-
..Ih abra!
cande i"?*-'''^",'"
1
columna oerea, et valva. ajrem ecclesia^ servatur.
catUedralis. Crux alia Heiiiiugir, patena
Hannoverai
iOI VITA S. BliUNVNAUI}! 402
vo ((iH. 1000), gravibus inscculionum molestiis pro A tiente duce fabricam monasterii majori ambilu in-
terrilorio li.nuieueslieitnensi al) arcliicpiscopo Wil- choavit, Liudberto Mogontino existente " episcoiio,
legiso plaiic rontra ipcclesiaslicds sanctiones inipeti- qui post Karolum suhiiitravit. Locus nanique
tur, sed eis minime a soiitae humilitatis et palientioe pratorum ac nemorum amoenilate aptior, tutior
tenaci observantia movotur. Ilis tamen, qiice arclii- quoque silvariiin densilate ac palustri munitate ad
episcopus non tain jost;? rationis oxecutione quam liabilatioiiem Deu iiiilitaulium visus est. Defuncti
liber;e potestatis pr.Tsiiiuptione atleniptabat aucto- itaque consumniatam fabricam Gandi'-
sunt ante
rilatis constanti.T, non temerit.itis audacia, sagacis uesheimeusis " secclesio! et dux ac donina Ilathu-
ingonii vir ubviabat, et secundiiin illud Pauli: mod ", sepultiquo iu anliqua a.'cclcsia Brunesteshu-
Quamiliu gcntium aposlolus sum, ministerium meum sen '•, domna Gerburgis " pri-
positaque in reginieu
honorificabo {Hom. xi, 13), quoadiisqiie aecelesiaj ma"*, soror domnre Hathumod '", Altfrido venerabili
Christi pasloris vice prwfuit, episcopatus sui jura in episcopo mediante, Liudberto quoque " Mogontino
proprii lionoris statu conscrvari sumnia sollicitudine archiepiscopo, qui Karolo successit. Nec miilto post
procuravit, quod et Deo annuente, lalioriose licet, decessit, biennio tantiiin eiiienso, veuerabilis dum-
obtiniiit. Sed ne similis conlroversia deipsa Gande- nus Altfridus. Consedit auleiu cuiii Mogontiuis epi-
nesheimensi secclesia postmodum valeal oboriri, scopis, Rabano ", Karolo, et duodecim annos ciim
omnem disceptationis ordinem inter Mogontieiisem Liudberlo. Consummata quoque cum onini decorellil-
antistitein et veuerabilem virum domnuiu * Ber- deneslieimensi aecclesiffi, quam ipse a fundamentis
nwardum hic inserere comuiodum diixi. Necessa- construxerat, et Dei gratia cunsecrata. plenus ope-
riuin autem reor ista paulo allius indagando repe- ribus bonis decessit. Cui successit Marcwardus "*
tere quod tamen lectori minime debet esse onero- quintus praesul " acclesiae nostrae, quatuorqiie"
sum, quia posteris fortasse in multis erit profutu- tantum annos sedens, trabes aecclesiae posuit. Post
rum. hunc subiutravit domuus Wicbertus, sextiis episco-
12. Territorium Gandenesheimense, situm in pago pus. Ilic fabricam cousuramavit, et aicclesiam ni-
Flenithi, cura adjacentibus villis ad provisioneiu chilominus cousecravit. llic omnem religionera et
Hildencsheimensium episcoporum, ex quo primiini disciplinam cum domna Oda et Gerburga *' abbalissa
episcopia per Saxouiam disterminata sunt, certum in praefato loco iuchoavit et pcrfccit; ejus consilio
est pertinere. Quod ex hoc cunctis scire cupienti- omnia disponebant et agebant. Praeerat autem
bus liquido apparet, quia ab ipso principio novellae domna Gerburgis " congregatiuui 22 aiinos, posi-
Christianilatis nostroe genlis, etiani ante constru- C taque est in nova aecclesia, juxta dumuam Halhiimo-
clionem prajfali monasterii, ad curam noslri episcupi dam'^. Sororemautemejus CristinamdomniisWigber-
pertinebat. Temporibus namque doiiiai '
Altfridi, tus in regimen intromisitet consecravit. Dumna quo-
qui quartus nostrae aecclesiae autistes extitit, Liudol- que Oda centesimo septimo aetatis anno, omnibus
fus dux cum religiosa contectali * sua Oda, magno liliis praemissis, decessit, Cristina tantum superstite,
studio in divino cultu accensi, consilio praescripti positaque est juxta tilias suas. Sed et ipsa Christina
antistitis Romam perrexit, ibique a domno Sergio sex tantum annos matri supervivens, felici decessu
papa magnitice suscepti; et cum votum illorum in migravit ad Dominum. Domnus quoque Wigbertus
divinis agnovit, datis reliquiis sanctorum prsesulum consedit cum Mogontinis episcopis Liudberto, Sun-
Anastasii et Innocentii cum benedictione a se dimi- deraldo, et Hattone. Post hunc Walbertus succe-
sit. Ad patriam itaque Dei gratia pervenientes dens, septimus episcopus, Rotsuitham venerabilem
consilio dorani Allfridi ccenobium virginum Dei feminam, de ipsa cougregatione elcclara, in regiraen
primo Brunesteshusen adunaverunt, iiliam quoque intromisit, consccrationes quoque in aecclesia prae-
suam domnam Hathumodain, duodecira annos ha- scripta et ancillarum Dei velationes et caetera ad
bentem, preefato episcopo in regimen intromitten- j,
miuisteria Kcclesiastica pertinentia fecit. Post Wal-
dam assignaverunt, anno Dominicaj incarnationis bertum "" Sehardus, venerabilis vir, pastor octavus
832 (cf. Ann. Quedl.), Rabano Mogonciae prsesidente, nostraj aecclesiee ordinatur. Hic absque.omni contra-
omnem autem provisionem prsedicti loci ' etcongre- dictione quaecumque ad aecclesiasticiim ministerium
gationis domno Altfrido commiserunt. Unde evolu- pertinebant in praefato loco administravit. Nonus
tis aliquot annis, Karolo Rabano succedente, anno post Sehardum Thiethardus " antistes nubis prae-
singularis nativitatis Christi 856, auspicatus est ficitur, Fritherico archiepiscopo Mugontiae *' praesi-
ipse quemdam locum siiper fluvium Gandae, quem a dente. Hic consecravit novam aecclesiam, ubi mo-
fluvio Gandenesheim '" nominavit: ibique consen- nachae nunc Christo militant, et omnia episcopalia

VARI.E LECTIO.NES.
* dominum I .
"
domini I .
' codex lacunam prsefert quam contectali explendam esse patet ; recens
tamen scriba contectrice inseruit, quod et 3. 4. o. legunt. ° hac voce iiicipit 2. '" gandesheim 2. " deest.' 2.
** gandesbemensis 2. " hathomud 2. " brunisteshusum 2. " gerbergis 2. " manu 2. in marg. 2.
" hathomod 2. " deest 2. " hrabuno 2. '-"
marquuardus 2. " deest 1. " quatuor 1. " gerberga
2. '* gerbergis 2. " hathumodam 2. ^* uualtbertum 2.
'•
thiuthardus 2. ^ mogontia 2. F. a. M;
p. manu secunda in marg. 2.
 404
403 TUANGMARI PRESbYTERI HILDESIIEIMENS.
simul agerenf, caeterarum quoque
in praefato loco rite procuravit,
nullo obviante. De- A velationem

Thiethardum " domnus Olwinus prrefuit. domnus Osdagus snlus prospiceret; factumque est
cimus post
insolitum nec ante a nobis visum, ut duo epi-
Hicdomnam C.erburgam secundam >' in regimen
^"

omnia episcopalia tideli-

et
scopi ex latere Kllaris pariter sederent, pontificali-
constituit et cousecravit,
domno Willehelmo » magni Ottouis bus parampntis fc^live infulati. Ventum est itaque
ter providit,
adversante. Siniiliter Hatto et ad ancillarum Dei consecrationem, cum episcopus,
tilio iu uullo illi

adversautes amicissimum
nullo qui antea a pontificali jure timebatur dejectus, subito
Rodbertus illi
iu
"- quoque illi " succedeus, Dei gralia erectus. inter missarum sullempnia primo
habuerunt. Willegisus
veritus tanti viri senectutem et monim
gravitatem, dumnum regem, si in velationem suae sororis con-
sentiret, humiliter requisivit, deindo cseteros mun-
publice illum percoluit, occulte vero paulo mordacius
quadam animi iudignalioue illi adbellicabat, nil ta- diburdos. Quibus consensum fatentibus, primo dom-
asperum, nec nam Sophiam, si ad Hildenesheimensem sedem
meu in rogiuiiue pr^fati cffiuobii

uec " factis ostendit. Ha-c itaque ideo pro- sibi suisque successoribus subjectionem et obcedien-
verbis
tiam proliteretur, inlerrogavit, deinde alias velan-
posui, ut cuacti iutelligant =^ quanta levitate ac te-
meritate sit violatum, quod fere per ducentos annos das. Quasunamini consensu religionem et subjec-
^^

tara " veuerabilium patrum utriusque lcci antisti- tionem confessae sunt, publiceque *' denunciatum
tum concordia roboratiim, omni canonica auctoritate est omni clero et populo, archiepiscopum niljuris

fixum atque ratum duravit. sibi inilla aecclesia vendicare '* prceter consensum

13. Sed secuudi imperatoris Ottonis fllia, fomes ut etpermissum Hildenesheimensis episcopi. Omnibus
paceomnium dicam hujusmodi disseusionis, dura a quoque rite peractis, summa pace et concordia dis-
3U0 episcopo, domno videlicet Osdago, sacrura vela- cessura est; stetitque unanimitas sub domno
men accipere spernit. Willegisum appetit, indigiium Osdago et Gerdago, et aliquot annis "''
domni Ber-
aestimans nisi a palligero cousecrari. Quod ipse li- nwardi, adeo ut aecclesias aliquas praesente archi-

bens annuit, haut considerans quantum antiqua episcopo ihidem consecraret, synodum etiam ma-
'*
cauonum statuta '* temera\it. Nec fralerua caritate gnam haberet praesente domno rege tercio Ottone

aditum qua?sivit, sed fralri et coepiscopo diem impe- assidente nichilominus praefato archiepiscopo, cum
ravit, ut ad yelationem ancillarum Dei in festivitate tamen nil sua auctoritate decerneret, praeter quod
sancti Lucse evangelistse illi occurreret. Nactus ita- assensum aeque ut alii fratres domno Bernwardo,
que opportunum terapus domnus Osdagus, archi qui synodo prffisidebat, praebuit. Interfuerunt Isla-
episcopum secretius qua auctoritate id ageret requi- C rius »' Magdaburgensis archiepiscopus, Liudolfus '"
sivit; cum ille minaci vultu mordacius ad suam Treverensis archiepiscopus, Milo Mindensis episco-
parrocliiam pertinere respondit, et statuta die se pus, Hildebaldus Wormaciensis ^' episcopus, Hugo
ancillas Dei velaturum, omnemque episcopalem po- Citicensis episcopus. Non tamen rata permansit
testatem in illo loco se adempturum promisit. Cura hujusmodi concordia, quia in medium quaedam
itaque ad diem ventum est, restitit illi plena aucto- emerserunt, quae orientem caritatem falsitatis

ritate domnus Osdagus, praesente rege domno tercio lolia '' peremerunt.
Ottone, cum malre imperatrice dorana '^ Theupha- 14. Odiosum quippe
est nostro tempore veritate
nu '*", assidentibus quoque episcopis, Rethario " aliquem notare, sicut a quodam dictum est: Veritas
Patherbrunneusi episcopo, Milone Mindensi episcopo, oJium parit, sed scribentibus gravis culpa est vel
Hildebaldo ** Wormaciensi " episcopo, cum aliis falsa dicere aut vera intermittere. Unde pace cunc-
principibus, qui ad sollempnitatem velandarum vir- ctorum liceat dici, quod scelus est celari. Illa
ginum convenerant. Cum ergo longa disoeptatio esset, quippe praeclara ancillarum Dei congregatio " tanto
domnus Osdagus, siraplicis animi vir, divino monitu studio et devotione dorainorum noslrorum patrum
incitatus episcopalem cathedram ad absidem altaris patrise, ducum ac regum, per Altfridum ejusque
poni praecepit, hac tuitione locum ac regimen sibi successores instituta est, ut in principio omnibus
defendens, tav»ntibus illi fcre omnibus, quia archi- exemplar hurailitatis ac caritatis flore-
iraitabiles
episcopi animositas, etsi metu illius dissimularent, rent, episcopum suum a Deo '* sibi praepositum
cunctis displicebat. Destitutus itaque archiepisco- quasi Dei nuncium ac patrem audirent, colerent et
pus nniltitadinis favore, qui prius suo juri omnia amarent, omnes adventantes, prout cuique perso-
promisit, vi.t domna Theuphanu et episcopis obti- nje competebat, prajcipua benignitate susciperent.
nentibus, ipso quoque ultra quam credi potest sup- Hicillis usus, hoc studiura fuit; hoc sancto loco re-
plicante, obtinuit, ut ad principale altare misteria verentiam et illis apud omnes gratiara exhibebat;
ipsa die ageret, ita videlicet ut domn* Sophia; " hoc humilitatis privilegio, cum pro causis aecclesiae

VARL£ LECTIONES.
thiothardum 2. ^" gerber^ara^ . -- " manu secunda 2. =• uuillihelmo 2. '' Willigisus 2. constan-
3b -
ter. illis 2. " uel 2. « lutellegant 2. ^" tot 2. »' instituta 2. '« deest 2. '" theofanu 2. con-
s(«mer hrethano 2. '' hiMibaldo " wormacensi » sophvie
'• 2. 2. 2. sa^pe. '^ Publice quoque
•^°"°* 0- I- r. 2.
'• '^ '^- «9 islarus 2. «» liudulfus 2. =' hildib. wormacensis 2
s» ; . 1 .5
ita\. -2. »» iii marg. (.Hndesheim. " ac de eo 2.
m Vir.\ S BKHNW.VUDl. 406

ad palatium citabautur, li.ilndi idmodum nilidu A suppetere, olKedienliam, taineii carilatem et rcve-
\cl abjcclo venioiile.-, ul vercc Dui anciila! ab rcntiam suis aulecessoribus ab illaruin majuribus
oiuuibus iiabebantur ac vonerabantwr. Sed postquam e.xhibitam, non aiisum sua levitate negligere. Hxc
iu.tus ac siipeithiilas accessit, morum iusulcntia sub- cum paterno animo perorassel, majori odio peccatis
intravit, oba>dicnlia lorpuit, rcpiilsa cpiscoporuin slimulanlibiis illas in se concitavit, Sophia iitro-
revcrentia; qiiod cuicjue crat phieitum, fuciebat lici- bique e.N parle arcbiepiscopi ac congregationis pcr-
tiim. Addila est ipioqiie ,id atipmentuiii mali diutina urgeiite.
inlirmitas domu:c Ijerburgi.s, ejiisdeiii cuenobii veiie- Iti. Instabat autem hora, ({ua domna Gerburgis
rabiliimoi " matris, iii qiiamDomiuus plurima virtii- u^cclesiam qiiam coustruxeral cunsecrari depopusce-
tum insignia contulit ; decessus quo(|iie religiosariini rat.Tnde ijuia ipsa, diiiliiia inlirmitate fatigata, ad
sororiim, iiiia' sub luitrimine anliiiuie discipliiue in- obeunda taiita' festivitatis solleniiinia niiuimo huUV.-
stiluUe liieraiit. Nuinerosa autcm juveutus viigiuum ceral, Sophia, domiiia cl matre consenlieiite, .^tu-
fructilicaverat iu tyrocinio t^lii isti. Qu;u delicatius dium tauli laboris assumpserat. Et niore siio jiro-
euutriUe, metam piioris disciplinee ac severitatis prium episcopum postpouunt ''i
el abjiciunt; archi-
ignorantes, ut est humanuui posl sua vota declina- episcopus acccrsitur, quo ordinantc cuncta ad dedi-
baut. Sopbid qiioque, domiia Gerburga invita niul- cationem pertiuentia dispouuntur; consecrationis
tiiinquo reiiitenle, ad palaliiiiu faclione Willegisi dieiu statuuut, exalt.itionis videlicet sancta; crucis
archiepiscopi se coiitulit, iblque aiiiiuin vcl liieuuium sollempnitalem [Scpt. li). .Mitlitur auteiii et legatus
comraorata, dissolubilis vita? tramitem iucedens e.x lalere doiiiiue abbatissae, qui domnuni Bernwdr-
varium de se sparsit rumorem. Quod venerabilis dum ad dedicatiouein invitet dieimjue denuuciet.
Bernwardns episcopus non ferens, quippe qui illam Sed quamquam plures illum anticipatum archiepi-
semper sumino amore et gratia percolebjt, blandis scopi advocationc objiccreut, leni tamen animo suf-
illam nionitis ad inonasteriiim redire persuasit. Cnux- ferens, ad pra^scriptum diem se venturum promisit.
que ilUi exleriori aiiditu vi.x verba illius admilteret, Interea, incertum ijua de caiisa, archiepiscupus sta-
s:epius eadein repetens ad ecenobinni eam repedare tutum rautat, diem abdicit, at^iue eaudem dedicatio-
familiariusadmonuil ''•. Illa autem ^' ejus accessum nem in festivitatem saneti Mathei apostoli indicit
et confabulatum primo delinavit, deinde ad arclii- ^Scpt. 21), domno qiioque Bernwardo pari polestate
episcopum velnt patrocinanda ab illo confugit, ania- ut olini in velatioue SoiihiiE venerabili duinuo Osdago
rioribus verbis ejus animuiu exasperavit, pactum legationein dirigit, maudans ut iucunctauter illi ad
foedus in siia velatione inauibus verbis annullavil' (; dedicatiunem in praefita festivitate occiirrat. Ipse
dicens ab illo se velatam, uou ab Hildenesheimensi vero suum legatum atque scripta archiepiscopo re-
episcopo, ad provisionem Bernwardi episcopi se mittit, astrueus imperialibus jussis obstrictum, seriis
minime pertinere, ad suam diocesim coenobium quibusd.im uccupari, nec posse ad dedicationem ut
Gandeuseheimense respicere, plures se inveuisse qui jussum est ipsa die illi occuirere.
hoc veraciter testentur. His et hujusmodi verbis '''
17. In exallatione lauieu sauctaj curis Gande-
archiepiscopi animum adversus doranum Bernwar- nesheini venit, aetclesiam dedicaturus, sicut domna
dum graviter coinmovit. Post hac Gaudenesheim '^ abbatissa in principio disposuit; nil paratum reppe-
repetit, varia de episcopointer sorores disseminavit, rit, immo aliquos collectos, qui illi resisterent, et

nisu quo poterat illum loco expellere atque abalie- cum injuria ejicerent, si fortc cum suis lecclesiam
nare parabat. consecrare violenter appeterot. Hanc enim famam
lo. (.An. 1000.) Interea episcopus cognoscens talia ilhe disperserant, cum Dei teste nichil hiijuscemodi
circa se moliri, Gandenesheim venit, graviter tulit attemptarol vel mente conci|ieret. Jam enim tota

se abalienari, nec aliquid caritatis vel honoris sibi mente ad archiepiscopum confiigerant, se atque lo-
ut antecessoribus suis exhiberi, sed infra e.xtraneoscuni ejus tuitioni devoverant. Sophia assidue illi
episcopos se tractari, ab antecessoribus ^ coha;rens et cohabitans, hffic interdin noctuque ain-
cum tamen
suis ad sanctum locum inniimera bona collala sint, biebat.Missariim vero «- sollenipnia domnus epi.sco-
dccima' quoque ex sua paile plures et antiqiiilus et pus ipsa die ibidem celebravit, lieet inaxima con-
moderno tempore impensie; et pro his beueficiis gregationis indignatione, easdem taraeu, ut oblatio-
injuriam et conlumeliam sibi reconpensari, tributa nes *' ofFerrenl benedictionemque perciperent, ad-
quae pro decimis solvenda essent imminuta, saepe monuit. Plebs quoque, comperto siii episcopi ad-
quoque fraude negata; oboedientiam, quo nulla vi- ventu, quasi ad sollempnitatem convenit, moerens
ciima Deo gratior est, cum humilitate in ara cordis et ultra quam credi posset aegre ferens, episcupura
persuadet immolari, patienter se omnia posse suf- insolentia atque inoboedienlia loco detrudi. Quos et

ferre, paveat tamen Christum, cujus vice fungitur, omnes adventantes limato sermone consulans, laeri-
in se oflendere, qiiicquid ingerant pro meritis '" sibi mabili questu publice commeraorabat, se ipsa die

VARIyE LECTIONES.
" ita 1. 2, et i. cadcm manu vener,ibili<sima?. ** ammonnit 2. ^^ uamque 2. '* hujuscemodi 2.
'' gandeshem 2. cons(fln(er. «» m. suis s. 2. «' rfccsM. "quoque2. " o. ad missam o. 2.
407 THANGMARF PRESBYTERI HILDESHEIMENS. 408

ad dedicationem opcclesia! invitatum, nil illi lionoris A modi invasione desistat nec se intromittat nisi
unde consecrationem quantura canoncs concedunl si suo juri singulari
exhibitum immo eiclusum ;
;

ad se perlineat, omnibus sine suo privilegio quiddam suffragari sestimet, ipsum non
aecclesije, quae
interdicit. Oua de re defuturum, quin communi consilio fratrum, ubicum-
consensu canonica aucloritale
congrepatio sororum indignata, igne majoris indi- que delegerit, jusliciam plenissime exeqiiatur. Ar-
gnationis accenditur
'" Verum cum ad oblationera ehiepiscopus autem ucerbiori indigQatione inflam-

ventum est, oblatas indignatione et incredibili fu- matus, mandat, ut primo mane sequentis diei, quae

rore projiciunt, sa^va maledicta episcopo ingerunt. tunc Dominica illucescebat (Sept 22), ad consecra-
Quo insolito tumultu perculsus, lacrimis perfusus tionem praefatae aecclesiae incuuctanler properet; si
antisles, non suam injuriam ", quam parvi ducebat, venire tardaverit, nichilominus " aecclesiam dedica-

pensans, sed veri pastoris pro persecutoribus orantis turura. Hanc autem iram et indignationera archi-
exemplo, ignorantiam seu potius malivolentiam fu- episcopi adversus venerandum pr;esulem creavit
rentium feminarum deplorans, ad altare rediit, mis- niaxime praecipua familiaritas domni imperatoris, .

sam suo ordine niDgna animi contritione peragit, qua illum speciali devotione pietatis caeleris fa-
deinde populum alloquitur, benedicit et corroborat; „ miliarius percoluit. Atfectuosissimo namque ob-
deductusque honorilice ab illis, unde venerat repe- sequio devinxit sibi irnperatorem, quia cuacta,
dabat. ''^
dignae memoriae virum, omnium ore quK ad gratiam illius conipetere sciebat, vigilan-
celebrandum, cunctorum devotione intime ample- tissirao studio obibat et ob hoc aniraositatem
;

ctendum, apud se quidem iueredibiliter humilem,
sed apud Deum, cordis inspectorem, ejusque fideles
vere sublimem! Quis eum crederet in tanto pontili-
calis dignitalis honore, generis nobilitate, ministro-
i-um multiludine contra irrogatas sibi contumelias
patientiae potius quam potentiae
invidiamque '^ plurimorum in se comraovebat, ad-
prime quoque Mogontini episcopi, qui indignabatur,
aliquem prffiter se familiaritatis locum apud irapera-
torem habere. Dominica itaque irradiante, adest
praedictus episcopus Eggehardus ''' cum venerando
maluisse clipeo fratrum nostrorum senatu vice domini nostri ''''

muniri? Sed vir beatus humanaj abjectionis probra directi, qui, canonica auctoritate etprisca sancto-
non curabat, qui totus divino amori mancipatus, rum patruni consuetudine objecta, fortiter archi-
illius tantum oculis quem singulariter diligebat pla- episcopi cceptis restiterunt; atque sic consecratio
cere summopere gestiebat. Iltec pro commendando praescripti monasterii intercepta est. Ipse vero epi-
magnffi ulilitatis exemplo ad imitationem audieutium scepus inter missarum sollempnia facto ad populum
inserere libuit; nunc ad ordinem redeamus. C sermone, synodum suam biduo ante sancti Andreje
18. Interea archiepiscopus et Sophia omnem appa- natale cum banni approbatione denunciat; deinde
ratura ad novellae aecclesiae consecrationem necessa- ad altare regressus, in calhedra sedens privilegia
rium diligenter prseparant, inconsulto Bernwardo quffdam ante incognita mandat recitari, ia quibus
episcopo, quem tamcn adjungere domna Gerburgis continebatur, ut nerao de jure illius aecclesiae aufer-

temptat, sed verita archiepiscopum, votis ejus ob- ret, quicquid tunc in decimis vel praediis vel ulla re
viare perlimescit. Praeterea archiepiscopus in vigilia in vestitura Hoc quoque banno robora-
contineret.
sancti Malhei (Sept. 20) ad praefatum monasterium vit sicque discessum est. Episcopi autem '* qui
venit cum episcopis, Rethario ^' Paderbrunnensi aderant aegre adraodum archiepiscopi animositatem
episcopo, et Berengero Verdensi ** episcopo, Ber- conquesti, fralri et cospiscopo per nos mandant,
nhardo *^ quoque duce, cum aliis plurimis, conse- pertinaci.im ipsius et temerarium inceptum se
craturus sequenti die secclesiam. Mittuntur quoque cohercere non posse id unicum suppetere, aposto-
;

domno Bernwardo episcopo,qui illum ad sollempni- licum atque imperatorem ut adeat; illius causam
tatem secclesiae invitent. Postera vero '''
die [Sept. illorum essecommunem; nec se defuturos, quin de
21) adest diluculo vice domni nostri venerabilis ^. eisdem utrisque, aposlolico videlicet atque impera-
episcopus Eggehardus '•
cum majoribus natu nostrae tori, scriberent.
congregationis et aliquibus primariis de nostro rao- 19. Venerabilis itaque Pater domnus Bernwardus
nasterio ''. Qui, fandi licentia data, archiepiscopum ultra modum soUicite ferens quautulumcumque scis-
cum omni honore ex nomine domni Bernwardi epi- ma in aecclesia grassari, sciens quoque, infusum
scopi devoto obsequio salutant ''; iraperiali illum venenum nisi apostolico et imperiali antidoto con-
obequio detentum, adesse non posse; mirari tamen primi non posse, quamvis gravi corporis '
molestia
vehementer, in sua parrochia et aecclesia ab ante- S£Eiiius lassaretur, et tantum itcr imbecilli ejus cor-
cessoribus suis absque orani contradictione semper pori omnimodis esset contrarium, tamen, ut pacem
possessa, sine suo couseusu aecclesiae consecrationem reformaret, contra vires suas subire non recusavit.
indici; fralerna caritate depraecari, ut ab hujusce- Nam jam pridem ardebat miro desiderio domnura
VARI^LECTIO.NES.
*• 1. m. I. a.desunt 2. ^' n. s. i. usque f. deplorans desunt 2. ^^ reliqua capitis desunt 2. ^' hre-
thario 2. berngero uardensi 2. «^ bernwanto 2. '">
namque 2. " A: manu secunda eggeardo 2
"decst, spatio relicto 2. '» salutavit dicens i. 3. 4. 5. "" n. se a!c. 2. "5 et individiam 2. ''^
J& n.anu
munda echeardus 2. " deest 1 ceto et senatu 3. »•
quoque 2.
 ;

409 VITA S. ItERNWARDI. tio

imperatorem, quem unice amabat, viJero. P.iralis .V ct cum domno aposlolico et imperatore consistat. Ad
ilaquc tanto itineri nccessariis, pervallcniTarcnli (30), ha-c incredibili furore archiepiscopus succensus,
quia ea via conimodiur esl visa, irc " procuravit, vultu torvo ac minaci jubet ut sileat ; nil ad se talium
habens secum scripta omnium cisalpinorum epi-
"" perlinerc; ut propriam eecclesiam habeal, illam gu-
scoporum. Porro anno incarnaliouis Domini m-llcsi- berncl! Econlra Eggehardus; « Peccatis, inquit
mo*', ivNonas Novembris (A'ov. 2) uimio moerore agentihus, termini cpiscopatus mei barbarica suut
totius congrcgationis plebis quoque a munasterio feritale depupulali, civitas deserta, ajcclesia doso-
egressns, magna compunctione universorum dedu- lata; sedcm non liabco, servum mc sancla; .Mariae et
citur Dei {'in. 1001) gratia comitatus, ad volum
; llildeocsheimcnsis oecclesiaj recognosco, et in cun-
rebus cedeulibus, secuudo Nonas Januarii Uomuni ctis (juoad potero sanclo prodesse studebo. »
loco
ini:ressus est (Jan. i). Qiiod humillimus ac piissimus Archiepiscopus itaque, productis viris quos addu.xc-
iiiipcrator audiens, miro airectu dilectum magistrura rat, requisivit episcopos, si liceal illos homincs ban-
vi.lcndi llagrans, ad suam pra?sentiam tamen eum no suo ad sacramenta constringcre, ad cujus dioce-
fatigare nolebat, sed festinus a palatio fcre duo mi- sim iilud coenobium pcrtineat. Illi quanKiuam me-
liaria ad sanctum Petriitu illi occurrit, beuignissinic- _ tum illius veriti, aiunt, legilime licri non posse
que susceptum, inter ample.Kus familiarissime dc absente episcopo Bernwardo. Eggehardus " itaque
osculatum, ad hospitium deduxit, diuque cum illo prjEsul et fratres noslri, populus quoque, orant
confabulaus, sequenti dic ad palatium illum veuire instanter, sacramenta suspendi. Qua unanimilate
rogavit, nec permisit ut quantulumcumque de suo cleri et plel)is archiepiscopus commotus, Eggehardo
proprio in ministerium .*uum impeudcret, sed per episcupo minatnr, ni.si sileat quod cum injuria illum
sex septimanas, quibus apud illum morabatur, sufli- ejiciat, Super boc miilti iudignati et aliquanti quos

cienter in usum sui suorumque cuncta indigua lar-
giter ministrari prBeoepit '*. Mane veru domnum
apostolicum convocavit in occursum carissimi hospi-
tis {Jan. a). venientem quoque foris iu atrium ob-
viam procedentes libentissime susceperunt, nec per-
missus est ad suum domiciiium reverti, sed juxta
ubi ipse domnus imperator habitabat ^', splendidis-
simum illi habitaculum " e\hibebat. Vicissim
quoquenuncimperatoris cubiculo, interdum episco- C eiaminati requirerentur, alii Ethrinam (37), Frides-
pi considentes, et forenses causas el rci publicse
necessaria confereliant. Nam de archiepiscopo et
tumultu Gandcnesheim oburto ante accessum domni
archiepiscupus addu.ierat, cum propemodum tumul-
tu5 oriretur, Eggehardus priEsul ab episcopis roga-
tus seccessit, cunctosque Gaudenesheimenses et
omnes ad Hildenesheimenseni diocesim pertiuentes
ad suam synodum invitavit. Ad cujus bannum una-
nimileromnes egressi, illum sicut sunt, tantum-
modo cum archiepiscopo suis propriis, quos addu-
xerat, relictis. Cum vero de diocesi sacramentis
larensem Iluvium, terminum Hildenesheimensis par-
rochia; affirmabant, errorem faciente nomine Eder-
nae tluminis, quod Gandenesheim alluit alii, certum ;

episcopi fama praecurrens cuncta divulgaverat nil scire nisi quantum aliorum relatu didicerint,
unde non opus habebat singula evolvere, sed bre- approbant "; nullus aliquid vel memoria dignum
viter strictimque, imperatore interrogante, pauca asseruit. Archiepiscopus taraen, acsi veritate cuncta
conteiuit *'. banno, ne quis sacraraento re-
fixa constarent, illi

20. Sed archiepiscopus quod mente perceperat, tentum ccenobium auferret, munivit ; sicque libero
actu perfecerat. Quidam enim maligni illuui impu- errore discessum est. Populus vero quicquid ab
leruot, Sophia nichilominus institerat. Venit itaque Hildenesheimensi senatu jubebatur, oboedienter
biduo ante sancti Andrese festum Gandenesheim ad obivit.
synodum (an. 1000, Sov. 28), ut disposuerat, ha- 2l.i.iii. 1001.) Interea legatus Romam super his
bens secuni venerabilem episcopum Retharium *^, domno episcopo dirigitur, scripta quoque domno
aliosque complures extraneos, videlicet de Thurin- apostolico et imperatori lacrimoso admodum stilo

gis et Hassis, quorum id nichil intererat, nonnullos ferebat. Unde tam apostolicus quam imperator et
etiam de sua diocesi infra Saxoniam. Sed in prin- omnes Romani graviter commoti canonum aucto- .

venerandus praesul Eggehardus " ar-

cipio actionis ritatem, patrum nichilominus traditionem violatam ;

chiepiscopum comraonet, ut a synodo desistat, nec contemptum quoque maximum Romauae sedi et
in aliena secclesia talia pra;sumat, pra^cipue cum apostolico, imperatori etiam, tali praesumplione ir-

domnus episcopus ad quem £ecclesia pertineat absit rogari; periculosum scandalum in ecclesia hac in-

VARI.E LECTIONES.
"
deest 2. *" s. fere o. c. fratrum 2. " a. i. D. m.deswU 2. codex 2 addit "
naturales quoque cibos, :

quibua in palria illum usnm noverat, pius coaviva exliibebdt, meduin quoqne et cervisam fama praecurrente
in adventura amantissimi hnspitis praeparabat, va^^a etiam, picarios ac nitidas scutellas, candelas quoque
'"
inter prandendum pnividit (38). *^ habital 2. '* cubiculum 2. *' contei. 2. ^^ ita et 2. eggihar-
dns 2. S3epius. **' Ekkihardus 2. "
approbabant 2.
NOT^.
(36) Tridenti. (38) Saecoli undecimi mores a nostris haud mul-
(37) Eder. tum diversos cernis.
411 IIIANGMARI PRESBYTERI IIILOKSHEIMIiNS. \\i

hujusmodi virus funditus A Sapientissimus papa dixit < Apostolica potestate et

solentia '° posse generari
:
;

extirpandum ". sanctorum Patrum auctoritate dissipamus,eirriDgimus

et aduullamus quae. absente fratre et coepiscopo
22. Per idem tempus mansit cum imperatore
unicum decus imperii domnus Heinricus, lunc dux Bernwardo, Gandenesheim in sua diocesi ab archi-
episcopo Willegio et suis complicibus adinvenla et
potentissimus, in proximo quidem Dei pietate rex
sacramentis statuta sunt. Et superadjecil « Frater
futurus, in quem Domiuus cunctos thesauros di-
» :

coepi£Copus '" Bernwardus petit sibi restitui

vinee et humanje sapientis conlulit. Hic graviter et

semper ferebat Gandenesheim obortam controver- sublatam vestiturain ab archiepiscopo quid [sanc- :

titis, fratres? » Sanctum conciliumrospondit n Yesti-

siam, atque ardenter instabat cecclesiam pacilicare,
:

etsub Christi signis militantes ad caritatem et gra- turam, quam archiepiscopus non potuit auferre,
tiani reformare. IIujus itaque suasu et cleri ple- non est necesse illi reddere ; sed quia hoc ipse pe-

bisque coadunta est synodus viginti epi*coporum lendo instat, si domno imperatori placeat, apostola-

de Komania; aliquanti etiam alfuere de Italia et tus vestri fcrula vestitura illi redintegretur et roho-

Tuscia; de nostris quoque Sigefridiis '* Augustensis, retur. » Sapientissimus papa dixit : « Kiat juxta
Heinricus Wirciburgensis, Hugo etiam juiiior Citi- ,
placitum vestri. » Et tradidit illi apostolicam ferulara,
censis; prssidente domno Gerberto apostoiico cum dicens : « fiandenesheimeuse cojnobium cnm adja-
imperatore in palare ''
(39) in a?cclesia sancti Seba- centibus villis et terminis tuo juri reilintcgro el

stiani martiri?, prwsente nichilominus singularis corroboro, et apostolica sanctorum Petri et Pauli
meriti viro domno Heinrico '*'
duce pacatissimo et auctoritate interdico, ne aliquis tibi, nisi quantum
abbalibus, astantibus quoque presbiteris et diaco- canones permittunt, obsistat. » His linitis domnu>
nibus omniqne HorLana dignitate. In fronte ilaque apostolicus, quid faciendum esset, concilium requi-
actionis post evaugelia lecta et quaedam Patrum ca- sivit. Responsum est, si utrisque principibus id
pitulo, benedictione data cum consedissent, facto conveniat, scriptis archiepiscopum incusandum,
silentio venerabilis episcopus Bernwardus de loco quod tam audax inceptum, canonibus Patrumque
sessionis sua; modicum progressus, humiliter apo- regulis contrarium, vir summa; gravitatis attemp-
slolico et imperatori et domno Heinrico duci omni- taret; simulque ut in posterum a tali controversia
que synodo causam suae aecclesiae elimato sermone desistat, nec aliquid se intromittat, nisi canonice
exponit. Cunctis itaque ejus questu compunctis, emaneipet; synodum quoque episcopi? per Saxo-
sapientissimus papa interrogavit eoncilium, si sy- niam indici, vicarium nichilominus e\ parte domni
uodus habenda vel vucauda esset, quam archiepi- C apostolici destinari, qui synodo prassideat. Compla-
scopuscum suis quos adduxerat collegisset, in tec- citum est; locus Palithi habendse synodi disponitur,
clesia ab Ilildenesheimensibus episcopis '>'
semper dies XI Kaleudas Julii deuunciatur, Frithericus
possessa, preecipue cum episcopus defuerit et ad cardinalis presbiter sanctae Romanas aecclesise, post
Romanam sedem pro eisdem causis confugerit; vel quidem Ravennaj archiepiscopus, Saxo genere, ju-
quo nomine tale conventiculum vocitandum sit. venis setate sed senior morum probitate, vicarius
Sanctum consilium secessum petit, ut secretius ,inter domni apostolici eligitur atque dirigitur, apostolicis
se de hisconquirant. Quod ^« piissimus papa '" annuit. paramentis atque insigniis non minus infulatus,
Egressique sunt soli Romani episcopi, et postmodum quam si ipse papa procedat ''.

introgressi cum iterum consedissent, sapientissimus '™ 23. Illis quippe diebus domnus imperator Tybe-
papa dixit : « Quid sancitis fratres, de synodo ? » San- rinam civitatem (40) arcta obsidione vallavit.Machinis
ctum concilium respondit : <> In aliena cecclesia etab autem et plerisque instrumentis ac expugnationem
aliis possessanil juris habuit; neque canonice ibi praisidii paratis, fossis etiam mirae magnitudinis,
synodum habereaut aliquid constituere sineconsensu ut aquam a meatu deducerent, cum magnam vim
proprii episcopi potuit, nec omnimodis synodus ca- civibus ingererent, nec ad deditionem cogere pos-
nonice dici poterit. » Sapientissimus papa dixit : sent, imperator invitatur. Nec mora, adest cum
" Ergo quo nomine rite vocari potest? » Sanctum apostolico et venerabili cpiscopo Bernwardo. Cum-
concilium respondit : .. Scismaconcilians discordias. » que ut in talibus fit, alii augere olisidionem suade-
Sapienlissimus papa dixit « Abjicienda sunt qua; ; rent, alii diuturno ac grandi labore parum se
ibi gesta sunt? » Sauctum concilium respondit : profecissT dicerent, bonuni' videri, tantumcum ut
" Canonica auctoritale el sanctorum Patruni e.\ter- honore fiat, obsidionem solvi, imperator Bernwardum
minanda sunt, qua; ibi adinventa vel statuta sunt. » praesulem seorsum abducens, quid agat consulit.

VARI^ LECTIONES.
I '"sV
j"''"'*' ^* ^"^' °' decreverunt3-o. sifridus I. sigifridus 2. «' in «
p. desunt 2. " H. 2. ^' deest
1. deestl. "p. libens a. 3-5. episcopus I . '•'»1.
"' i. procedat apostolicus 2. ^o° sequentio usque Con-
venerunt capitis28, ymtla lacunaiudicata, desuitt 2.

NOT.E.
(39) Aspastico forte et salutatorio vel locutorio (40) Tivoli.
Brower. Vulgo Parlatorium vocant Leibmz.
 ;

il3 Vll.V S. ISEIINWARDI. 4lt

«Bgro admodum ferre se, cuin iiijiiria coepta desi- A Cliristi mox adesse iirccsenliam, ciijus et iii nalivi-
slere. Ad qiieui ille : « Non jiatior, ait, siiiier liis (irimum pacis gaudia nuncianlur, et posl-
talis orlu

?os, auima mi, quem vila cariorein liabeo, commo- modiiin cjusdem pacis amatores evaiigelica vciitate
veri. Sed nuuc prjccipite artiori obsidione urbera liliorum Dei appellatione cens^tnr. Ip>iiis itarpie
vallari; nam etsi reditum ad patrium ciipio, noii pietate tutius discordio: rebcllione sopitn, hostes
ante a majestate vestra diverto, qu.ini urbem popu- pacem exposcunt, arma projiciunt, in crastinuin se
lumque veslro juri subacta, Dei pielale, videbo. » ad palatiiim venturos promittunt. .Mane Dei cle-
Ad hiEC imperator la-tus dilecto gratatur maj^islro, mentia as^uut, pacera |ietunt, sacraiiienta inuovant,
locum artiori olisidioue munit, mililes ad expugua- lidcni se imperalori perpetuo servaturos proiuit-
tionem instriiit, iiilrandi vel e.\eiindi lieentiain om- tunt.
nibus imperiali auctoritate iuterdicit. Aliquot diebus 2o. luterim piissimus ac initissimus imperator
exactis, domnus Beruwardiis et apostolicus prafa- cum paucis turrim cpiandam ascendens, ad illos

tam urbem adeunt. Cives laeti adveutantes servos concionabatur dicens : « Auscultate verba patris
Dei houoritice excipiuut, urbi intromiltunt ; nec vestri el altendite, et ea mente diligeuter roponite.
priiis desistuat (tll, quani omnes pacatos impera- ., Vosne estismei Honiani? Propter vos qiiiJera meani
toris ditioni Dei gratia adjuti subdunt. Postera patriain, propinquos quoque reliqui. Araore vestro
namque die, nobili triumplio subsequente, episcopi meos Sa.\ones et cunctos Theotiscos, sanguinera
imperatorem adeunt. Nam cuncti primarii cives meum projeci; vos in remotas partes no;tri imperii
pra;script£e civilatis assunt nudi feraoralibus tan- adduii, qno patres vestri, cum Orbem ditione pre-
tum tecti, deitra gladios, keva scopas ad palaliuni merent numquara pedera posueruut; scilicet ut no-
prtetendentes ; imperiali juri se suaque subactos inen vestrum et gloriara ad linesusque (ii; dilatarera ;

nil pacisci, nec ipsam quidem vitam; quos dignos vos tilios adoptavi, vos cunctis praetuli. Causa veslra,
indicaverit, ense feriat, vel pro misericordia ad dura vos omnibus proposui, universorum in me
palam scopis examinari jiibeat. Si mnros urbis solo invidiam et odium commovi. Et nunc pro oranibus
complanari votis ejus suppetaf, piomptos libenli his patrem vestrum abjecistis, farailiares mcos
animo cuncta e.xequi, nec jussisejus majestatis diim crudeli inorte interemistis, me eiclusistis, cura ta-

vivant contradicturos. Iniperator pacis conciliatores, men non potestis; quia quos paterno
excludere
papam et domnum Bernwardam episcopura, ma- animo complector, uuraqaam ab affectu meo exiilari
gnilice gratando extollit, atqiie ad illorum nutum patior. Scio equidem et nutu oculum seditiouis
reis veniam tribuit; placitoque habito, urbera non '^ principcs assigno; nec vereutur, dum publice om-
destrui in commune deliberant. Urbani gratia inipe- uium oculis notantur; nichilominus etiam iidissimos
ratoris douantur, et ut se pacilice agant, nec ab meos, de quorum inuocentia triumpho, sceleratorum
imperatore deiiciant, commonentur. admixtione comraaculari, nec posse distingui, mon-
2i. Romani deniqne indigne ferentes, Tyberiuos stro simile arbitror. > Hac ratione imperatoris ad
cum imperatore pacatos, urbis quoque suae portas fletus usque compuncti satisfactiouem promiltunt,
serismuniunt, vias obstruunt; libere intrandi vel duos corripiunt, Benilonem etalium quendam, quos
eieundi Romam facultas negatur, vendendi et emendi crudeliter eaesos, nudos pedibus per gradus tractos
mercimonium interdicitur; nonnulli quoque regis seniivivos in praefata turri ante imperatorem proji-
amicorum injuste perimuntur. Palatini autem a ciunt.
domno Bernwardo episcopo salutaribus momtis in- 26. Hac autem seditione sedata, venerabilis Pater
structi, confessione nichilominus purgati, sacro quo- Bernwardus ad sanctum Paulum orationis causa
que viatico inter missarum solleuipnia muniti, accessit; apertoque sarcofago sancti Tiraothei, de
econtra egredi et hostes fortiter irapetere parant. quo in Vita sancti Silvestri legitur, astante custode
Bernwardus episcopus doiuinicani hastam (42) sub- rj quem ipse imperator ibidem posuerat, de integro
iit;se quoque atque omnes viviticae crucis muni- bracliium sancti martiris abstulit. Presbiter quoque
mine signat, benedictione publice data, ac vitalibus ejus (45) non minimam partera de eisdera reliquiis

monitis consnlans et corroborans, siguifer ipse cum ad caslra asportavit.

sancta hasta in prima fronte aciei egredi parat. Se- •27. Egressi itaque papa et imperator dominica
quenti autem mane imperator cum suis post missa- Exurge (juare (Ftbr. Ibi, immensis lacrimis civium
rum sollempnia venerabili Bernwardo episcopo uon longe ab L'rbe castra ponunt. Dommis quoque
sacramentis cjelestibus ac divinis exhortationibus Bernwardus episcopus, jam pridem antequam Urbi
consolati, adversus hostes certaraen instruunt, lipso escederent accepta licentia ad patriam redeundi,
antistite cum sancta hasta in principio terribiliter praemissis omnibus suis, simplici tantum veste im-
fulminanle (43), cordis vero instanlia pacem ab peratorem ad duas mansiones comitatus, quinta
auctore pacis suppliciter tlagitante. Unde contigit. feria ejusdem septimanae {Febr. 20) ab eo dimissus
devoti militis sui precibus exoratam pacilici regis est : dici non potest. quaulo moirore, quantis utro
NOT^.
(40 Papa et Bernwardus. (ii) scil. Orbis.
(42) V. T. p. III. p. 322. Liudpr. Anlap. IV. 24 .4o)Thangmarus ipse; cf. c. 34
(43) cf. Richeril. 9.
 TIIANGMARI PRESBYTERI HILDESHEIMENSIS. 416

A {April. iO). Reliquias quoque sanctorum qnas

rumque lacrimis fiisis, ut in puUic.im proccdere vit
advedt,maguo honore in aecclesia condidit; immen-
vererentur. Piissimus imperator, quaj stilo vel lega-
torio intimare dubitaverat, fido magistro
ar- m sam quoque pecuniam in altaris servilium atque in
meatis secretarium sapienti trutina usus pauperum expendit. Totum aiitem aestivum
chanum
libranda commendat. Reliquias nichilominus, in- tempus in exslructione murorum civitatis, quam
Hildenesheim inchoaverat, instilit, interdum etiam
tegrum videlicetcorpus sancti Exuperantii martiris,
gravi stomachi molestia laboravit.
diaconi sancti Sabini episcopi, Goslaria; per illuni
2S. Interea aiFuit, ab apostolico et imperatore
dire.\it ibidem sua industria in celebri loco (Ki) re-
affamine ut vice papte directus, cardinalis presbiter Frithericus,
ponendas. Episcopus quoque mellilo
magisterialimoderamine, ut quondam puero allude- omnibus insigniis apostolicis acsi papa procedat

bat, agenda qusque commemorabat, fugienda sua- infulatus, equis apostolica sella Romano more
debatvicia, mores omnium ffiquitatis lance pensare, ostro instratus. Scripta quoque a papa et imperatore
patientiam familiarissimam in cunctis vernaculam episcopis et coeteris principihus mittuntur, ut Ho-

sibiconciliare, ante omnia, ne quid nimium perti- manum legatum digno honore suscipiant, ejusque
naciter intentet. His gestis unanimem magistrum legationi indubitanter omnes, quasi apostolicus
....,
exquisitis donis remunerat
1- D i ^u....j: *
prsesens cernatur, obffidiant
— iit')
'"*. r^, .4 41.......^
Convenerunt ..
itaque
in hospitium ducens,
deinde apostolico convocalo, benedictione data ca- Palithi ad synodum decimo '"' Kalendas Julii [Jun.

rissimum magistrum inter oscula ilentes Dei gratia 22), juxta decretum apostolici praescriptum i"*. Le-

pace dimittunt. Socios quoque via; ex suis impera- gatum ergo vario alfectu e.xcipiunt; archiepiscopus

tor cum illo dirigit, qui eum deducant, ad se quo- vero et qui ei favebant mira indignatione et execra-
que remeantes, illius salutem, itineris quoque tioue illum spernebant. Episcopus vero Bernwardus,
prosperitatem exponant. Rebus itaque Dei clemen- et Lievezo '"' Ilammenburgensis archiprtesul aliique
tiavotum cedentibus, Papiam pervenit, ubi ejus conplures, reverenter eum tractabant prtecipuoque
adventum prsesules ac comites totius Ligurise expe- honore colebant. Sed postquam ad concilium ven-
ctabanl. Quibus legalionera imperatoris dedit, atque tum est, vix dici poterit, quanta seditione ettumultu
in placito considens, plura cum illis de rei publica; agitaretur. Namnec locus sessionis vicario aposto-

ulililatibus contulit. Illius namque consilio cuncti lici idoneus concedilur, horribilis strepitus ingemi-
""^ contempnitur, canonica
parebant, quia, quantum ab imperatore diligeretur, natur, jus fasque disci-

sciebant. Leo quippe Vercellensis episcopus, vir lit- plina annullatur. Vicarius inter episcopos Lievizo-
teris eruditus, fandi qiioque copia exercitatus, ad G nem "" et Berwardum sedens, apostolici scripla et
suam civitatem maximo honore et alfectu illiim in- legationem ad episcopos se habere; facultatem cxe-
vitavit,- vix quoque obtinuit; praeveniensque colleclo quendi quae ferat, sibi exhiberi or.ibat. Impetrato
maximo '"' coetu, in laudem Dei
cleri populique deniqiie '"* silenlio, priiuo dulci alfamine episcopos

cunctis campanis quoqiie personanti-

psallentibus, de pace et caritale et concordia commonet, deinde
bus, non minori ambitu quam si papa a-iveniret epistolam papae archiepiscopo specialiter directam
cxcepto, omniaque in minislerio ejus opulentissimo profert, piibliceque in auribus omnium recilari pre-
luxu quantura imperaluni, estimpendit, donis quo- catur. Quam cum archiepiscopus tangere vel videre

que eximiis honoravit. Socios quoque cum illo misit, dedignarelur '"', episcoporum judicio palam est re-
qui seqiienti die hospilium plenis copiis provide- citata: in qua ipse episcopus aperte corripitur "",
bant. Inde per diversa loca et civitates veniens, et de fraterna concordia et obcedienlia ammonetur.
plurimorum benignitate in miiltis locis usus, clii- Vicarius autem quamvis '" archiepiscopum irritare
sas excedens, Alpibus (47) Dei pietate superatis, magno studio parceret, tamen miti affalu, quaecum-
Octodorum (48) praetergressus, Agaunum (4i1) adiit. que illi objiciantur, oboedienter fratrum consultu
ibique a Rodulfo, rege Burgundise, liberalissime _ satisfacere, apostolica auctoritate commonet. Super
excipitur. Qui tradidit episcopo in proprietatem his, etsi indignatiis, consilium a fratribus et praeoi-
infra Papiam cum manuscripto tres curtiles, et sua pue ab archiepiscopo Lievizone quaerit. Ad hsec
subscriptione anulique iinpressione roboravit. Inde ille, bonum sibi videri, quia iaesus frater dominorum
Dei gratia munitus divertens, prospero Dei pietate nostrorum, apostolici, et imperatoris, suffragia pe-
itinere Hildeiiesheim cum maximo cleri plebisque tiit. coram vicario episcoporum judicio sa-
illiim,
Iripudio in sancta festivitatj heroycae coenae inlra- tisfaciat. Januas interim aecclesiEe panduntur, laici

VARI^ LECTIONES.
'"'
collectio maxima I. hic pergit 2. '"» X. Kl. JuHi 9. i"* Prescripfum quippe legatum vario
affectu exripiunt archiepiscopus, et qui eum favebant 2. '"''
lieuizo hammab. 2. •'"' et fas 2. '"' Haul-
zonem 2sxpius. '"8 itaque 2. "'^ iudignum ducerel 2 "" carpitur 2. "' quamquam 2.

NOT^.
(4(i) Goslaria igitur eo
jam tempore, metallifodinis (47) Monte Jovis.
Ottone 1. regnante detectis, celebris erat et diocesi
(48) Martinach.
Hildesheimensi adscripta.
(40) S. Moritz.
 :

417 VITV S. HFRNWARDI. 418

intromitlunliir, fil stropitiis tiinniltiisqiio validii?, A ab innpcratoro Iraditam, cl sol-
sis (ol) cpcclesitB, sibi

Mopontinis rxiiltanlilnis '" arma exposcuiil '", im- lcmpni ab ipso dedicatione devDlissime consocralam,
mciisos niinas iiipriiinl "• advprsiis apostolioi vica- et divino scrvilio excult;im, plurihusqiic liencliciis
ritiin et licriiwardiim episcopiim. I.egaliis aiitem et ac donis ah eo dilatam, iihi ctiam sua materlera '"
cpiscopiis lii!inT\'ardus, nec tumultu moti, nec mi- matris regimcn agcbat, in pra>cipua |feslivitale illa-
nis territi, numerosiorcs haberent militum co-
licet riim "' adire disponebat, pru-misso omni apparatii
pias, non arma frcmunl, sed seditionem compes- ad tantam sollcmpnitatem conlluentibiis necessario.
ciint.Kpi^copi nepolium in posleruni diem prote- Cum jain omnia parata esscnl et ipsc in pro.ximo
landuni "' suKgenint, iii lidcm suam susoipiunt, siipi'rvenientes nocturno temporc ho-
fiitiirus csset,

archiepiscopuin adveutiirum justiciamque obcjedien- mincs archiepiscopi cuncta invadentes dissipaverunt,

ter e.xecuturum. aliquantos vero domesticos episcopi criideliter c£esos
29. Interca archiepiscopus furore nimio succen- dimiserunt.
SU3 egrcditur, qucm infra coronam fralnim vicarius 32. Ilac injuria exacta, veneraliilis praj^iil Gan-
inscquilur, et hauno aposloliccC auctorilatis ad sy- denesheimenseccHnohiumadircetqua'que cmendanda
noduin in eandem a?cclesiam seqiienti diliiciilo invi- esscnt corrigere disponehat, nc qua sua culpaesset
tat; sicque illa actio soliila "'' est. Matutino itaqu iioglectiim. Cui ohstitit immensa miiltitudo non
crcpusculo clam arcbiepiscopus, omnihus ignoran- minus armis instructa, qiiam si ad puhlicnm helliim
tihus, ciim suii abscessit. Vicarius autem '" secun- cogercntur. Hos concivit '*' Sopliya, cunctos vide-
dam actionem synodi soqiienti die (Jun, 23) ador- licpt quos vel de vassatlco archiepiscopi vel de
sus, in principio actionis aroliicpiscopum inqiiirit; familia illius convocare poterat, omnes siiosnolos
quem, quia non aderat, ah omni episcop:(li ministe- et familiares, et de propria familia manum validam;
rio usqiie ad praisenliam papce suspendit. Cunctis turres et munitiora loca circa recclesiam armalo com-
vero cpiscopis synodnm in natali Domini ad praesen- plent milite, et contra unum hominem, suum videlicet
tiam papae apostolica auctoritale indicit ; archiepi- episcopum,inermem,et henedictionemillisportantem,
scopo nihilominus scripla in hunc moduni dirigit ita castellum muniunt, quasi harbarico prooinctii

Qiiia synodo te sublraxisti cl jussis Romnniponti/lcis se defendere parent "' ; ut veraciter illud Aposloli
viob(xdiens fuisti, auctoritate sanctorum apoflotorum impletum in illo videatur: OmiJM 71«' pievolunt vivere
Petri et PauH, et illorum vicarii papm Silvcstri ^''', in Christo pcrsecutioncm paticntur (II Tim. iii, 12).
ab omni saccrdotali officio scias te xtsque ad prz- His prassul anditis, suos quid agat consulit. Cuncti
sentiam illius suspcnsum. Sic "^
pcriculo cedendum statuunt; diriguntur quoque qui
secunda actio ter-
minata est. ^ veritatem diligenter investigent; qui omnia quce
30. Vicarius autem '«" cum domno episcopo Ber- sparserant '^" vera, et his majora renunciant.
nwardo aliqiianlum moratus, praecipuis rauneribus 33. His hoc modo gestis, episcopi hujusmodi con-
ipse et omnes sui remunerati, in pace diniissus est; troversiam in a?cclesia grassari cernentes '»', sa-
perveniensquc '" ad apostolicum et imperatorem, perque tanti viri tam inaiiditis et intolerabilihus
legationis ordinem aperuit. Siiper quo graviter indi- injuriisnimiiim dolentes, conventum Francanavord '"
gnali '", juhent universos Theoliscos '" episcopos post assumptionem sanctae. Marise expetunt. Invi-
circa natale Domini ad illorum pra?sentiam fcslinare, tantur etiam archiepiscopiCuloniensis et Treverensis.
non solum ad synodum, sed ciim omni suo vassati- Ventum et ad diem concilii, pra?sidentihus archi-
co (30) ita " instructos, ut ad bellum, quocumque im- episcopis, Willegiso Mogontiensi, Heriberto Colo-
perator praecipiat, possent procedere. Piwfatus quo niensi, Liudolfo Treverensi, cum cocteris servis Dei,

que Frithericiis non multo post episcopalem cathe- Rethario Patherhrunnensi, Rodherto Spirensi, Be-
dram Ravennaj obtiniiit. Vardensi, Eggehardo Sleswiceiisi "".
ringero "'

31. PrtElerea Bernwardus sperans Dei

episcopus Sed quia Eggehardus '^' ipse Hildenesheim hospi
gratia et utronimque principum clcmentia, summa " tahatur, barbarico tiimiiUu sua civitate et secclesia
pace se couversaturum, ahhatiam '-° Hildewarden- depopulata, domnus Bernwardus '"'moleslia corporis

V.A.R1.E LECTIO.NES.
'" excitantibus 2. '" poscun t 2. •'» ingerunt, cum tamen apiid vicarium et dominum. B. esset
niimerosus exercilus. Sed nec tumultu moti 2. '" protelare 2. *" relicta corr. soluta 2. "' vero 2.
*" in marq. qiii Gerbertiis 2. " ^ sic ct s. 2. '^" namqnc 2. "' Perveniens autem ad 2. "' coramoti 2.
"^ theutiscos 2. »' decst 2. '" a. liildiuuardensis accclesice ab antccessoribus suis divino servicio
e.^ciiltam atqlie exercitatam, sibi quoque ab imperatore traditam, ubi
2. ''« in marg. Ilemma sanctissima
per quam Dominus miilta facil miraciila 2. "
"^ conscivit 1. conciverat 2. •'" parant 1.
illorum 2.
parent. Mittunt tamen aliquos qui acoensum non sine magno periciilu teraptandum referant; consulcius
fure loco cedeiidum. Sin scous agere deliberet, nimirum maximum dampniim conciliet. His prasul
aiiditis 2. '»° q lama sparserat 2. '=' c. s. t. V. t. i. et i. i. n. d. desunt 2. '=' francanafordi 2.
*" berngero 2. '^' sliesuvioensi 2 "^ decst 2. "• episcopus 2.

NOT.E.
(.50) Vassallorum coetu. val) Hilwardshausen ad Wiserara, infra Mundam.
419 TIIANGMARI PRESBYTERI HILDESHETMENS. 420

sua illum direxit. A missus, plurimorum benivolentia per viam gratia

impedilus, ad convenlnm vice
'''\ prpsbiterum domini sui usus, imperatorem in Spolitanis parlibus
addens ei" socium '=" Thangmarum
adesset, repperit, a quo merito domni episcopi benignissime
et monasterii decanum, qui subcenturiatus
adversi ex parte arcliiepiscopi emer- susceptus, apostolici advcntum procstolabatur. Qui-
si quid forte
'" actionis arcbi- bus convenientibus, legationem el scripta iradidit,
sisset. In priucipio ilaque primse
iiuperatore ciementer apud apostolicum cpiseopi
episcopus mitiori relatu fratribus absentiam domiii
Bernwardi conqueritur, justiliam fraterno judicio, causani prosequente. Deinde jubetur synodum ex-

si adessel, se illi facturum asscrit. Econtra non te- pectare, quae apud Tudertinam civitatem (32) in na-

meritate vel inoboedientia deesse refellitur, sed gravi tale Domini fulura erat, bonis omnibus cx parte
corporis molestia impeditum: quscumque p;icer utriusque principis opulentissime sustentatus '"'.

conventus divino flatu "" illustratus deliberet, sta- 3S.Eodem tempore quibusdam jussis jimperialibus
tuat, vcl imperet, oboedienter se obsecuturum ac obnitentibus, [frater Bernwardi Taramo comes impe-
servaturum '»'. Sic quoque mutua benedictione data, ratori gratus, vir certe omni morum probitate pra-

ipsa die actio iinita est. Sequenti die arcbiepiscopus, clarus, ad regis imperium '" Paternum (33), muni-
quibus impellentibus incertum, mordacior "' ad ses- tum valde castellum, insedit; cujus sollertia atque
sionem progreditur. Aliqui namque et quidam de industria in illis locis bene tuebatur rcs publica.
episcopis '*^, favore illius adducti, episcopum Ber- 36. Auno singularis nativitatis Domini nostri Jesu

nwardum publice in synodo requirendum suadent'*' Cbristi millesimo secundo, indictione )5, apostolicus
Tbangmarus aulem presbiter domnos episcopos cum imperatore Tudertinae natale Domini celebra-
commonet, ut arcbiepiscopum a pertinaci animosi- vit; iibi in festivitate sancti Joannis evangelisla^
tate coinpescant. Denique Dei pietate mitior archi- (Dec. 27) concilium coadunatur episcoporum per
prasul eflicitur; instaiilibus tarr.en cunclis, ut ve- Homaniam et aliquorum de Tuscia et '" Italia. De

stituram Gandeneshcimensis cojnobii Bernwardus uostris quoque consederunt Notgerus Leodicensis,

prsesul possideret, nulio modo episcopus consensit, Sifridus Augustensis, Hugo Citicensis. Inter missa-
sed ut '" neuter illorura, usque octavas pentecostes rum itaque ">' sollempnia considentibus ad triginta
Fridislare '"^ ad palatiuin conveniant, se '*' intro- quoque domnis principibus
patribus, praesidentibus
mittat. Sieque concilium Dei gratia solutum est. papa atque imperatore, post '" evange-
Urljis '"^

34. Episcopus perinde domnus Bernwardus ge- lium recitatis ex decrelis sanctorum Patrum aliqui-
mina gratia Italiam ardebat adire, praecepto vide- bus capilulis, ad pijesentiam synodi per oblatio-
licet apostolici ""* satisfacere, ct carissimum dom- C uarium logatus venerabilis ">* Bernwardi episcopi

nuin regem ''"' videre, qucm vita preciosiorern co- statutus '*' est. Ad quem "" apostolicus dixil: « Dic,
lelat. '"> Dircxit auteni Tbangmariim '" presbite- qiia causa ad nostram prEcsentiam veneris '^', vel
rum vice sua, qui et priori anno comes peregrina- quid ad synodum babeas. » Mox legatus presbiter
tionis cjiis apud imperatorem fuerat, qiii a prinia>va Tbangmarus toto corpore ad terram prostralus, ere-
juventute usque ad caniciem scolari studio iutentus, ctusque faventium manibus, pedibus utriusque prin-
nutriendis pueris operam dabat. Hic ad praesentiam cipis provolvitur; consurgensque ita '*' incipit:
papae et iinperatoris cum epistolis ac mandaticiis « Dominus meus apostolatus vestri auctoritatem,

VARI^E LECTIONES.
'" notarlum 3. •=" T. 2. '^' pronae 1. "" statii 1. flatu 2. '" scrvalurum. Acerbiora namqtie
utrobique asperius gesta a fratribus ante processionem consedentibus sunt publice explanata, qua; in si-
nodo reticere imperant, ne furle litem generent. Sic 2. '»* i. q. i. paulo m. 2. ''^ e. metu ac f. 2.
**' suadent. Directos quoque ab co, et pia?;ipue presbyterum, commonent, sacramento ut episcopum
excuset. Ille de se nil pra>sumens, cura tamen sepissime sinodicis interfuerit conciliis, cum coeteris qiii
illuni favebant archiepiscoporura cffterorumque clericos, qui in divinis peritissimi aderant, negocium per-
peiidere orat; sacramentum, quod sibi intendant, nunquam nisi canonum auetoritate subcat; postremo
eonventiiin nulla auctoritate subnixum, quein siiper apostolicam siuodum conciverint; hiimiliter se sup-
plicare et obsecrare, ut dominos (a) episcopos commoneant, ut arcbiepiscopum a pertinacia et animositate
compescant. Cum post boc Dei pietate milior archiprffisul efticitur 2. "> deest l. "« fridislari 2.
'!' decst \. "8 aplico 2. '"> deest 2. '^o
colebat. Sed frequenti febre laborans tantum iter subire
timebat. Direxit 2. '=' Thongmarum 2 sxptus. 's* sustentalus. Romani vero imperialibus jiissis obli-
nentes. crebra incursione fatigantur. Copije imperatoris Paternuin munitum valde castellum insidentes, in-
cessauter irruptione el depra-datione et multorum sepe internecione graviter illos vexabant. Frater quippe
Bernwardi episcopi Tammo comes, imperatori gratus, cum aliqiiibus vassis, quos praifatus episcopus
in arma imperialia destinaverat, pra>sidium servabant,
et ad illorum nulum bellicus apparatus ageba-
tnr. Apustolicus perinde Tudertine singularem Christi
nativitatera celebravit. 2. cf. cap. 35. '" I. de
Sommerschenburg paternum in loco raso 3; correctio insiinentis librarii, qui Paternum in Italia igm-
rans, hic de castHlo Tammnnis paterno qmd
Sommerschcnburg fuisse credidit, sermouem essc putubatl
' vcl 2. '••'
namque 2. ""' orbis 2. <" ante 2. "« venerandi 2. ''^ statuitur 2. "" q. domnusa 2.
venirP3 2. "«Consurgens itaque 2.
NOT^.
("^)'^'"'*-
(a)diminos2.
(53) Paterno.
•i2l VITA S. REnNWAIUX. 4-.'2

impprialem qiioquc ninjestatcm maRnilice gralutus A ciai '" cum autem nullomodo lleri possel ul conve- :

est "' pro cunctisin quibus clcmcntcr pro suiiccclesia nircnt, presbiter "' Tangmarus, ut absolverclur,
laboruslis. Quid autem '" legatus vester profcceril, omiii nisii instilit ''". Tercia ilaque Ydus Jaoiiarii
aut qiiid ei in sua lcpatione occurrerit, ipse, quia (aii. I0II2. ./(in. i3). impcralor diinisit a se leg.itum
priesens cst, mrlius e.^ponet. Post disccssum aulcm cari magislri sui licrnwardi episcnpi, sa-pe dictiim
iilius episco|ii, dolontes litem ct controvcrsi.im uiii- presbitenim laigissime remiineratum.
Kpiscopo
tius bacliari, coiivenlum Francanavordi st.Tluiint. quippe iniinera priccipua dire.\it inter alla oniclii- ;

Ad quem cum nicus senior veuire noa posset, cor- niim vas magni jirsecii, species quoqiie medicinales
poris pravi iiitlrmitate impcditiis, vice illiiis me di- diversas. pigmenta eliam diversa.
rexit. Tandem in commune revercndi patres decre- 37. Jam vcro in proxiino imminebat miserabilis
vernul, ut neque arcliiejiiscopus nec mcus seiiior in dies, obitus vidciicet mitissimi iinperatoris. Confes-
(landencslieimense co^nobium se intromittat, usque sus est namque presbitero, cum ali illo interrogare-
post oclavas pentecostes, et tuiic ["rideslare ad syno- tiir, leviterse fcbricitari. Ingravescente ergo cottidie
dum pro hacipsa causa conveniant. El quia htec ad morbo, astautibus episcopis communilus sacramento
apostolatus vestri sedem delata, vestris scriptis _ corporis et sanguinis Domini, inter verba piira; con-
miiUociens "*' annullata. vestrum expetil judi Kalendas
est fessionis, 10 Februarii (53) {lan. 23} mi-
cium, iit vestra auctoritas jubeat, in quo foro vel tissimus ac humillimus imperatorcum ingentidolore
sub qiiibus jiidicibus causam terminare debeat. Ad omnium bonorum spiritiim efllavit. Quis valet stilo

pra?seutiam nichilomiuus hujus sanctissimi conven- exprimere vel fando disserere inremediabilem dolo-
tus, gratia sancti Spiritus hic per vos aggregati "''',
rem undique ad exequias contluentium? Funerea
parvitatem meam destinavit, ut omnis senatus itaque Theutonum legio, praeparatis cunctis ad iter
apostolicte a^cclesiae publice cognoscat, illum devo- indiguis corpus piissimi domini Aquis portabant;
tissimo aflectu domno apostolico et Romanae sedi susceptumque est sancta die palmanim {ilart. 29)
oboKdire et consentire, et vestro judicio adinventa festivo obseqiiio tolius regni, cunctisque principibus
vel decreta poscere '" et pro posse perpetuo ser- pra?cipuo airectu ad exequias famulantibus, sepul-
vare. » Ad ha>c domnus apostolicus obcedientiam tusque est in medio choro.
domni episcopi et devotionem ac studium magnifice 38. Interea vota principum in diversa rapiunlur,
collaudat, prosequitur quoque venerabilis Ravenna- plerisque regni fastigium sine respectu timoris Dei
tis fficclcsiae metropolitanus Fridericus '"*, et qiue usurpare nitentibus. Unde princeps quidam Bruno
Palithi illi atque in tota legatione sua occurrerint C nomlne, sciens venerabilem Bernwardum episcopum
contexuit, archiopiscopi inoboedientiam, injuriam, domno Heinrico duci reverentissimo esse lidissimum
contemptum etiam Romanoe sedis. Econtra domni timcns ne coeptis ejus adversaretur si quid inciperet,
Bernwardi benignitatem, caritatem ""' exponil, ct quoscumque in exicium illius vel in dampnum Hilde-
quod ab illo pra?cipuo honore sit habitus et aftluentia uesheimensis acclesiffi armare poterat, pro viribiis

omnium bonorum opulentissime Ad hffc

refertus. institit, hinc pra^dis et rapinis passim bachatos in
animositas arcliiepiscopi palam ab omnibus Roma- loca et homines episcopi. Sed ille more suo nusquam
nis episcopis iinprobata '''', temeritas prsesumptionis a lide descivcrat, quamvis multis saepe lascessitns
illius carpitur. In commune tamen cuncti Jeliberant injuriis. More autem sapientissimi architecti pru-
Coloniensem arcliipra?siilcm caeterosque episcopos, dentissimus praesul fundamina novi regni precum
qui proxime venturi erant, expectandos; mittunlur iuiciis inchoavit. Omnes namque fratrum ac soronim

eliam nuneii, qui in epiphania Domini ad praesen- calervas qua? divinis sceptris sub ejus vexillis niili-
liam utriusque principis illos venire jubeant. Sed tabant, intenta supplicatione in tanta rerum necessi-
oum minime veniient, expectantur ad trcs indu- tale advigilare monebat. Ipse quoque quod tanieii

VARI^ LECTIONES
"" '" sunt '"" "* Frilh. 2.
'«' gratatur 2. a. vel I. 2. 2. '<">
p. congregati 2. p. scire et p. 2. "^' ca-
ritatemque 2. '"''
improbatur 2. '^'
1. Nam per omnes regiones comitalus et marcas dispersi sedebant,
sicuti necessaria invenire poterant. Cum 2. ''' defst 2. '"' institit. Inimensa namqiie penuria omnium
sumptuum miserabiliter laborabant; et jaui in proximo imminebat miserabilis dies, obitus videlicet inilis-
sinii imperatoris nostri, cum tamen validissime se haberet, nec signum aliquod infirmitalis ullus in eo sen-
liret. Teicia Idus Januaiii, dimisit a se legatus cari magistri siu Bernwardi episcopi sepe dictum presby-
terum T. largissime remuneratum. Episcopo quippe niunora prwci(iua diiexil; inler alia oniihnium vas
maximi precii, species quoque medicinales diversas, pigraenta eliam. Confessus nanque presbvlero esl
cuin hoc ab illo interrognret, leviter se febricitari. Sed ingravescente cotidie morbo. aslautibiis episcopis,
comniunitus etiam sacramento corporis et sanguinis Domini, inter verba piira" cunfessionis 10 Kal. Fe-
bruarii mitissimus ac hiimillimus imperator cum ingenti dolore omnium in vespertiuo crepusoulo spiri-
tum efflavit. Post cujiis discessum, domno Heinrico regaiibus sceptris dei gratia potito, non minor fuerat
predictae dissentionis deceptatio. Rege namqiie Patherbrunnum saucti Laurentii natale celebrante, domna
C.unigunda {etc, v. infra cap. 39).

NOTiE.
(54) Ita et Ann. Hildesh. et Einsidl —9 Kl. Felir. Ann. Quedl. Tietm. et Neer. Fiild.
 TIIANGMARI PRESBYTERI IIILDESIIEIMENS. 424
428

cunctos celabat, arta abstinentia Domini clementiam A

immensa militum manu seculus, vigilanlissimo ob-
elcetum sequio ad gratiam militabat, EMpeditione vero soluta,
exorabat. Unde Ht mirabilis Dei pietate in
quud prius votodecreverat, adsanctum Marlinum (06)
adunatio, utpopularium vuta primurum
prrcvenireut
non absque rcgali tamen licentia frater-
iNam sicubi publici conventus cogebantur,
tetendit,
studia.
una vulgarium, domnum Ileinricum deben' naque episcoporum muniiicenlia. Suos ilaque om-
vox
ues iter, quod disposuerat, diligentissime celabat,
imperare; ipsum, non alium quemlibet, rebus de-
bere pr.-eesse. Omnibus ergo pari voto in
electione quiaillorum lacrimns ne posset sufTerre timebat;
illius concordanlibus, Willcgisus archiepiscopus et regitamen commendatis, non multis comitatus iter.
nernwjrdiis prKsul cum ca-teris regni principibus aggressus, Parisiiis apud sanclum Dionisium aliquot
domnum Heinicum Mogontiam cum summo bonore dies cunsistens, sancta loca lustrando, magna animi
ducenles, Dominica octava Pentecostes {Mai. 31) contritione totum se Domino mactavit. Inde Turonis
'" magna sedulitate Rodberti regis ia via
regimen etregiam potestatem cum dominica hasta tendens, usus
illi tradideruut; ac deinde rite omnibus peractis, est. Ibi etiam septimanam conversatus, coram pio
cum maximo tripudio universorum sollempniter patrono sua suorumque commissa coitidianis uber-
illum Dei grutia unxerunt. tim laerimis deflet. Ilonoratus denique a rege et epi-
B
39. Novus autem rex Paderbrunnun sancti Lau- scopis prteciosissimis beati Martini de sacro corpore
rentii natale (Aug. 10) celebravit, ibique domna reliquiis, nam maximum aistimabatur, si cui ali-

Cunigunda regalera coronam et bencdictioncm a quanta parlicula de casula sive caiteris paramentis
venerabili accepit. Sophia
Willegiso archiepiscopo sancti confessoris posset contingere, ipse caelesti

vero ad Gandenesbeimense regimen electa more

''^ tbesanro remuneratus et aliorum complurium san-
suo, velut in sacro velamine proprium repudiata est ctorum, cum bcnedictione et gratia cunctorum inde
episcopnm, ita nunc quoque dedignata a suo pastore, digressus, Parisius perveniens, aliquot dies consueto
'"^
et patre regiminis et consecrationem percipere, exercitio precum intentus, nicliilominus etiam a
tumore et fastu vauitatis a palligero benedici ob- prsefato principe et episcopis praeciosissimi martiris
tentu regis et reginfe ac principura expetit, Dom- Dionisii sociorumque ejus sacrosanctis pignoribus
nus autem "''
Bernwardus, non valens resistere perceptis, cum benedictione et gratia ab illis digres-
annuit. sus, felici cursu patriam repedabat. Et quamquam
40. .Anno '" incarnationis Domini millesimo ter- post tanti itineris difQcillimum laborem, celerem
cio rex orationis causa episcopia et abbatias, Jsancfa reditum vota omnium tamen affe-
praeoplarent, vicit
videlicet loca, circumiens, ubi servi Dei vel ancilla; ctus, quo semper dominis obsequebatur, et beni-
religiosius in divino servitio excubabant, ut se re- gnissimum regera Aquis positum adiit. A quo affe-
gnumque "' divinitus illi collatum illorum procibus ctuosissime excipitur, qua jam diu segre illum vi-
tueretur, Hildenesbeim adire magnilice desiderabat, dere cupiebat. Nam Bavenberg regali loco, qui sibi
Sed quia uullus regum ante illum religione loci id bfereditario jure a niajoribus suis competebat, epi-
aggrodi temptabat, Bernwardum episcopum conve- scopalem sedem noviter inslituere disponebat. Unde
nit; qua ratione sanctum locum visitare audeat, synodum omnium episcoporum in Francanavord
consulit. Licentia quoque ab illo accepta, ante pal- adunavit scripta Romani pontificis super hoc et
marum (o5) sanctum diem praifatam wcclesiam adiit decreta comniuni judiciocouiprobaret. Cui taxationi
susceptusque est sollempni bonore. quoque in Ipse insignem Dei S5rvuni et antistitem Bernwardum
altaris ac fratrum ministerium prsecipuam pecuniam primo regalis majestas, tum episcopalis diguitas
largitus, locum ditare et honorare promisit, atque ex interesse magis praecibus postulabant ; nec abnuit,
magnaparle benignissime perfecit. quin promptissima oboedientia domniim regem ho-
41. {/in. '*" autem post
fOOC) Tercio
hsec anno noravit. Reversus vero Hildenesheim, delatas sancto-
occidentalibus rem publicam infestantibus, D rum reliquias veneratione condigna servandas loca-
,Gallis
idem imperator Heinricus expeditionem adversus vit, seniet ipsum in sanctimonia solita sollicitius
illosmovit. Cujus arma venerandus pontifex Ber- diatim exercuit, episcopatus sui terminos antiqui-
nwardus, juxta pra-ceptum Domini, qua; Dei erant tus prKfixos labore nimio et sollicitudine custodi-
Deo, quK Csesarls Caisari iideliler reslituens, cum vit "".

VARI^ LECTIONES.
"" DOo; hasta dccst •«
a. g. r. e. m. s. jam crasa 2
i. '"> regimen 2. '" quoqueS. ''^' hoc caput
decst 2,
aecsi i.. '" regnum hoc caput decst
I. 'o"
'^"
detst 2.
1. '^'
'S'
2- hic in 3. 4.5.
4. 5. nonnuUa Annalibus Hidesh.
leguntur nonn
a. 1013. innixa, scd qiix voces bcatus et sanctai Hild. civitatis patronus posteriorh ioribus sseculis inserla es^e
docent Illis diebus miserabilis cunctisque
:
sancte mntris ecclesie iiliis, perpetuo lacrimabilis luctus, pec-
,-,,
calis nuslris exigentihus, exortus est, ita ut 12
raensis ecclesie diabolice fraudis fac.ilis
Kalentas Februarii nobile munasterii)
„.....um sancte Hildennense-
nostrorumqiie criminum llammis pene incendio perditum est.
I

mm m eadem nocte, prime quietis tempore, cunclis infra urbem coramorantibus magis peccatorum
pon-
aere sopilis quam somm alterms quietis, deditis,
grandis ille dolor nobis miseris supervenit. Verum sancte

NOT^.
(55) Qua- eu anno iu d. 21 Martii incidit. (06) Turonis.
f
m VITA S liKIlNW.VHDI. 426
42. '"' Intcrca domna Rotlicpardir. (Hpna> mcnui- A dissitlenlcs forle rcpperit, aut stallm rcconciriabat,
rioe llildewardensis aHclc.-i;c abbutissa, vcneraliilis vcl si qiiicipiam obslilit, ul id non pnssel efliLcre,
Uernwardi episeopi malerlera, diutina corporis in- Dumi|uam niente feriabal, donec violatam caritatem
iirmilate castigata, resolutionis su.t dicm sibi sem- lerormaliat. Onod ctiam tunc iii ipso lcsto sioRiila-
per optabilem, divino ut crrditur inslinctu, iiislare ris nativil.itis laccre "*" pruiiciiler institit '"'. .Vam
ciiRnovit. Uiidc in sacratissima nocte Ilominic-c ria- vrlus oiliiini, ([iiod arcliicpisiopiis Willcgisiis ad
tivitatis [Dir. 2.i) ad missam « Dominiis dixil » in llildenesliciiiiciiscm episcopum ""• li--
licrinvardiim
{Bcclesiani se ferri pra-cepit : ibiqne Dominici corpo- vibus de causis conceptum, !>ievis irarum stimulis
ris ac sanguinis viaticiim percepit Iiide, rile peraclis inrcmediabilitcr sub mcnle nutriebat, sa-pius deli-
omnibus, denuo ad lectiim rcportala est, coiivocatis nire cupiciis, animositato illiiis vicliis deslitit. Ve-
soioribus ita e.vorsa est : Ex hiic vita me hodie, ca- rumtamcn corain miiltis episcopis aliisqiie princijii-
rissimx, quo Driis vohis (Ininmio qui ''' ad palatium
jiisseiit in\:ilari, ;
biis, iii illa pru^cipua festivitatc
'''-
sed hoc quia infra mnjoris missse sollcmpnia fntiiriim cnnllucbant, illim convcniciis, tanta aiictorilatc
esse non iynoro, ve qua divini fumiiUilus fuit inlcr- pertinaciam aiiimi illius digua invectione conlre- ''-"'

ruptio, vos, aiiditamea morte, minime iurburi drposco. „ git, ut se totamque coulroversiam illius jiidicio et
" "
Dei nainquc tiinto midii larijins auxiliiim '"'^
offiitiinim fiatriim subinitteret et in nullo vel ejiis jiissis

esse confido, si nwdo nulla i jus scrvitii mii cauaa fiicril vel fratrum votis obstaret ''-".
Dcinde sapientissi-
inlcrmissio. Divinis iUiijUe solUnipniis ex mnre coin- mus rvx sffpius intcrceptam ''"
(andcnesbeimcnsis
pletis, ad communicnduin aitum meiim qiianliiciiis etclesiae dedicationem in vigilia cpiplianiffi Domi-
occurrere feslinate, suoque creatori animam praiciLus ni indixit, quse tunc prima feria Dominicse rosur-
attcntius commendare eurate, vestrumque scmper fi- reclionis accidit; velalionem etiam ancillarum Dei
nem siispectum habcntcs, in illo tremcndo judicio, diim in ipsa die epiphaniarum. Vcuerabilis igitiir cpisco-
licitum ist, pcr bona opcra Dco dignx invcniri sutagi- pus Bernwardus Willegisum arcbiepi-scopum et cce-
te. His dictis, eas stupentes niniiuin pariter ac nii- teros fratres in aiixilium sui ad cousecrutiouem
rantes abire permisit. Quod quia spiritu piopliclico prajscriptiE aecclesiffi invitavit (an. 1007, Jan. o).

prceviderit, rei patenler e.xitus ostendit. Nam,

Nec mora, adest sacra sollempnitas consecrationis
ut ;

prffidixerat, infra majorem missam, incipiente sc- misteria ex praecepto domni Bcrnwardi episcopi dis-
qucotia, sancta illius anima carnis est ergastulo so- ponuntur; liunt orania fraterna caritale, ila ut ar-
liita. Tnde manifestc datiir intclligi, bcatam banc chiepiscopus in aspcrsione primum locum tencret,
feiiiinam pliis allquid caeteris murtalibus divinfe gra- C et cum illo episcopus Beruwardus. In fficdesia vero
tiae conccpisse, cui non solum sua? carnis absolutio- ipse, cujus parrochia erat, misteria "' consecrationis
nem lam evidenter concessum est prtescire potiiisse, fratribus dispensabat; primum namque gradum ille
veruin etiam eo die pra^scntis vitte miseriam felici- obtiuebat. Expletis itaque Dei gratia omnibus fra-
quod ad cam pro totius mundi saliite
ter evasisse, teriia caritate, rex ciim archiepiscopo el c£etcris ad
tolerandam Redemptor bumani gi'iieris e.\ luviolato populum progressus, sic prosecutus est : Diutiiinam,
'"'*, ho-
Virginis utero inellabiliter prodiens creditur ad- pcccatis agciUibus, conlrovfrsiiim, karissimi
venisse. dic deponere et terminare dcbemus. Agnosco enim et

43. Anno autera '^' incarnationis Domini nostri scio lianc xccltsiam et adjanentes villas ad llilde-

Jesu Cbristi millesimo septimo, rex venerandus nesheimcnses episcopos sempcr pcrtinere, et ab illis

Ilcinricus '*' Romani imperii potcntissimus

totiiis absjue coiitradictione possessam esse '''. Ad ba;c ver-
Palitlii natale Domini '^'^ cum ma.^sima gloria cele- ba imperatoris AVillegisus archiepiscopus tandem
bravit. Quocumque vero '*° sapientissimus impera- Dei pietate iu se rediens, et quicquid proprio rea-
ror '" ora sui sacratissimi vultus circumtulit, si quos D tu vel aliorura instinctu in Deum et sanctam ejus Ge-

VARI^ LECTIONES.

Dei Genitricis interventu sanctorumque nostrorum pie precalu (a) dominiqiie nostri venerabilis Bcrn-
wardi episcopi acerbissimo ploratu, omnis ille vehemens ardor, divini roris inlusione extinctus est,
et illud vencrabile templum mansit inculume. servatum Dei gratia, nisi quod nobis perpetuo est lugen-
dum, quod cum preciosissimo missali ornamento inesplicabilis librorum copia periit, nosque spiri-
tualium nostri armorum iuermes reliquit. Ipso qnoque anno beatus Bernwardus sancte Hildeiiiiensemen-
sis civitatis (b) patronus, sequenti omnium sanctoriim festivitatis die, altare sumiuum sancte Dci Ge-
nilricis, qiiod. procb dolor! peccatis nostris promerentibiis, valida, ut dictum est, ignis inuiidacione con-
fractum erat devotissima mentis intencione. 4 Nonas .Novembris in meliiis restaura\it et benedixit. Deoque
accepcius hominibnsque laud^bilius auri, argenti gemmarumque claritale elTecit. "- hoc caput dcest 2.
183 vero 2. "*' dcest 2. '"» D. celebravil cuni magno bonore 2. '^^ autcm 2. "" rex 2. "*' deest

2. ""((a 2. instituit corr. institit I. '=" bildheseimen^es episcopos 2. "' verum dissidentes episcopos co-
ram fratribus qui 2. '^- deest 2. '" pertinaciam illorum 2. '^* summitterent 2. "' obstare 2. "^ s.
i. desunti.
"' ministeria 2. "* deest I. ''" ad ha?c usque dicens desunt 2.

(a) S n. deprecatu 4. (6) Ecclesie 4.

Patrol. CXL. 14
428 TIIANGMARI PRESBY'TERI IIILDESHEIMENS 424

cleraentiam A immensa militura manu secutus, vigilantissimo ob-

cunctos celabat, arta abstinentia Domini
Dei pielate in clectum sequio ad gratiam militabat, Expeditione vero soluta,
exoiabat. Unde lit mirabiiis
quod priua votodecreverat, ad sanclum .Martinum (,o6)
adunatio, utpopularium vuta primorum
prrevenireut
convenlus cog-^banlur, telendit, non absque rcgali tamen licentia fraler-
studia. Nam sicubi publici
deber-' naque episcoporum niuniiicenlia. Suos itaque om-
vox una vulgarium, domniim Ileinricum
ues iter, quod disposuerat, diligentissime celabat,
imperare; ipsum, non alium quemlibet, rebus de-
bere pneesse. Omnibus ergo pari voto in
electione quiaillorum lacrimis ne posset sufferre timebat;
illius concordantibus, AVillegisus arcliiepiscopus et regi tamen commendatis, non multis comitatus itcr.
Bernwjrdus prasul cum cceteris regni principibus aggressus, Parisius apud sanclum Dionisium aliquot

domnum Ileinicum Mogontiam cum simimo bonore dies consistens, sancta loca lustrando, magna animi
diicenles, Dominica octava Pentecostes (JUai. 31) contritione totum se Domino mactavit. Inde Turonis
"* magna sedulitate Rodberti regis in via
rcgimen etregiam potestatem cum dominica basta tendens, usus
illi tradideruut; ac deinde rite omnibus peractis, est. Ibi septimanam conversatus, coram pio
eliara

cum maximo tripudio universorum sollempniter patrono sua suorumque commissa cottidianis uber-
illum Dei gratia unxerunt. tim laerimis detlet. Honoratus denique a rege et epi-
39. Novus autem rex Paderbrunnun sancti Lau- scopis prasciosissimis beati Martini de sacro corpore
rentii natale {Aug. 10) celebravit, ibique domna reliquiis, nam maximum ajstimabatur, si cui ali-

Cunigunda regalem coronam et benedictioncm a quanta particula de casula sive cffileris paramentis
venerabili accepit. Sophia
Willegiso arcbiepiscopo sancli confessoris posset contingere, ipse cselesti

vero ad '" Gandenesbeimense regimen electa more thesauro remuneratus et aliorum complurium san-
suo, velut in sacro velamine proprium repudiata est ctorum, cum benedictione et gratia cunctorum inde
episcopum, itanunc quoque dedignata a suo pastore, digressus, Pari.^ius perveniens, aliquot diesconsucto
'"'
et patre regiminis et consecrationem percipere, exercitio precum intentus, nichilominus etiam a
tumore et fastu vauitatis a palligero benedici ob- preefato principe et episcopis prseciosissimi martiris
tentu regis et reginEe ac principura expetit, Dom- Dionisii sociorumque ejus sacrosanctis pignoribus
nus autem "' Bernwardus, non valens resistere perceptis, cum benedictione et gratia ab illis digres-
annuit. sus, felici cursu patriam repedabat. Et quamquam
40. Anno "' incarnationis Domini millcsimo ter- post tanti itineris diflicillimum laborera, celerem
cio rex orationis causa episcopia et abbatias, [sancta reditura vota omnium tamen affe-
pra^optarent, vicit
videlicet loca, circumiens, ubi servi Dei vel ancilla; ctus, quo semper dominis obsequehatur, et beni-
religiosius in divino servitio excubabanf, ut se re- gnissiraum regem Aquis posilum adiit. A quo affe-
gnumque "^ divinitus illi collatum illorum precibus ctuosissime excipitur, qua jam diu segre illum vi-
tueretur, Hildenesheim adire magnilice desiderabat, dere cupiebat. Nam Bavenberg rcgali loco, qui sibi
Sed quia uuUus regum ante illum religione loci id ha^reditario jure a majoribus suis competebat, epi-
aggredi temptabat, Bernwardum episcopum conve- scopalem sedem noviter inslituere disponebat. Unde
nit; qua ratione sanctum locum visitare audeat, sj-nodum omnium episcoporum in Francanavord
consulit. Licentiaquoque ab illo accepta, ante pal- adunavil scripta Romani ponlificis super hoc et
raarum (o5) sanctum diem praifatam secclesiam adiit decreta coramuni judiciocomprobaret. Cui taxationi
susceptusque est sollempni honore. Ipse quoque in insignem Dei S3rvum et antistitem Bernwardum
altaris ac fratrum ministerium prcecipuam pecuniam primo regalis majestas, tum episcopalis dignitas
largitus, locum ditare et honorare promisit, atque ex interesse magis praecibus postulabant ; nec abnuit,
magnaparte benignissime perfecit. quin promptissima oboedientia domnum regem ho-
41. {An. 1000)"" autem post haec anno
Tercio noravit. Reversus vero Hildenesheim, delalas sancto-
occideutalibus .Gallis rem publicam infestantibus, D rum reliquias veneratione condigna servandas loca-
idem imperator Heinricus expeditionem adversus vit, semet ipsum in sanctimonia solita sollicitius
illosmovit. Cujus arma vencrandus pontifex Ber- diatim exercuit, episcopatus sui terminos antiqui-
nwardus, juxta pra-ceptum Domini, quae Dei erant tus praefixos labore nimio et sollicitudine custodi-
Deo, quae Ccesaris Caisari lideliter restitueas, cum vit "".

yxniJE LECTIONES.
'• .'" *• §• '• « "1. s. jam crasa 2. "^ regimen 2. '" quoque 2. "' hoc caput
j "! J"^,,]"'^'^
'^*^''*'

de^st 2. '8'
.''"S""'? ^- ''«'= <^aP^'l^ hic in 3. 4.5. leguntur nonnuUa Amialibus Hidesh.
a. /oro
.

1013. Hinwo scd quse voces beatus e« sanclm Hild. civitatis patronus jmsterioribus
sxculis inserla esse
docent Illis diebus miserabilis cunclisque
:
sancte miitris ecclesie filiis, perpetuo lacrimabilis luctus, pec-
catis no.stris exigentihus, exortus est, itaut
12 Kalentas Februarii nohile raonasterium sancte Hildennense-
mensis ecclesie diybolice fraudis facilis nostrorumqiie
criminum llammis pene incendio perditum est.
Aam meadem nocte, prime quietis tempore, cunctis infra urbem commorantibus magis peccatorum pon-
aere sopilis quam somui alterius quietis,
deditis, grandis ille dolor nobis miseris supervenit. Verum sancte

NOT^E.
(55) Quae co anno iu d. 21 Martii iacidit. (56) Turonis.

M
42S VITA S. HKIINWARDI. 426
42. "" Interea donina Rotlipparcli!'. diftiia" nipnid- A dissidentes forte rcppcrit, aiit statim rcconciliabat,
ritE lllldcwardensis a^ccle.-ia- abbulissa, venerabilis vel si qiiicqiiam obstilit, ul id non possct cfliccre,
Bernwardi episcopi matertera, diutina corjioris iii- numqiiam mcnte feriabat, donec violatam caritalem
lirmitale castigala, rcsoUilioiiis su» dicm sibi seiii- lerorinabal. Qiiod ctiam liiiic iii ipso rcsto siiisiila-
pcr o[)lal)ileiii, divino ut crcditur iuslinctu, iiislare ris nativit.ilis laccre "•" prudeiiter inslilil '*''. .Vani
coRnovit. Ciule in sacralissiina nocle Doiiiinirrc iia- velus odiiim, qiiod arcliiepiscnpus Willepisns ad
tivitatii [Dtc. 21)) ad inissam « Domiiiiis dixil )) in llildeneslioimensem Berinvardiim episcopura "" b'-
Eecclesiam se ferri pra^cepil : ibiqiie Duininici corpo- vibus de causis conceptum, sa?vis irariim stimulis
ris ao sanguinis vialiciim pcrco(iit lude, rite peractis inrcmediabilitcr sub incnte nutriebat, sa?pius deli-
omnibus, deiiuo ad iectiiiii reportala est, convocatis nire cui)iciis, animosilatc illius victus destitit. Ve-
sororibus ita cxorsa est : Er huc vita me hodie, ca- rumtaraen coram mnltis episcopis aliis(|iie princi[)i-
rissiiiiiv, quo Di'iis jussciit invilari, vobis dciiunno ;
biis, qui '" ad palalium iu illa pripci[)iia festivitate

sed hoc qliia infra mnjoris missx sollcmpnia futurum conlhiebaul, illim ''"-
convcnicns, tanta aiictoritatc
esse non iynoro, ve qua divini fomulutus fiat iittcr- pertinaciam animi illius '''' digna invectione conlre-
rufitio, vos, auditamea morte, minime turbari dcposco. „ git, ut se totamque controversiam illius jiidicio et

Dei namque tanto michi larijius au.vilium (iffiiturum fratriiiii subiiiitterel ''", et in nullo vel ejus jiissis
esse confido, si modo miUa cjus scrvitii mei caitsa fiivril vel Iratrum volis obstaret ''"'.
Deinde sapientissi-
''"
iiilermissio. Divinis itiiquc sollimpniis ex more com- nuis rex sa^pius inteicejitam fiaiideneslieimensis
pletis, ad commitnicnduin e.vitum meum quantocius ecclesia; dedicalionem in vigilia epipbaiiite Uomi-
occurrere festinate, suoque creatori aiiimam prxcibus ni indixit, qiise tunc prima feria Dominicae rcsur-
attcntius commcndare curate, vestrumque scmper fi- rectionis accidit; velatioiiem etiam ancillarum Dei
mm suspcctitm habcntcs, in illo tremtndo judicio, duin in ipsa die ejii|)haniarum. Venerabilis igitiir episco-
licilum tst, pcr lona opcra Deo dignx invcniri sutayi- pus Bernwardus NVillcgisuin arcbiepiscupuin et coe-
le. Ilis dictis, eas stiipeiites niiiiium pariter ac mi- teros fratres in aiixilium siii ad consecratiouem
ranles abire permisit. Quod quia spiritu proplietico prffscriplae secclesia", invitavit (an. 1007, Jan. 3).

prceviderit, rei patenter exitus ostendit. Nam, ut Nec mora, adest sacra sollempnitas coiisecrationis ;

pripJi.xerat, infra majorem missam, incipiente se- niisteria ex praecepto domni Bernwardi episcopi dis-
qiientia, sancta illius anima carnis est ergaslulo so- ponuntur; fiunt omnia fraterna caritate, ita ut ar-
liita. Tnde manifeste dalur intelligi, bcatam banc chiepiscopus in aspersione primum locum teneret.
feiiiinam pliis aliquid ca^teris mortalibus divinte gra- C et cum illo episcopus Bernwardiis. In fficclesia vero
non solum
ti» concepisse, cui sua; carnis absolutio- ipse, cujus parrocliia erat, misteria "' coiisecraiionis
nem lam evidenter concessum est priescire potuisse, fratribus dispensabat; primum namque gradum ille

veruin etiam eo die pra?sentis vitse miseriam felici- obtinebat. Expletis itaque Uei gratia omnibus fra-
ter evasisse, quod ad eam pro totiiis niundi saliite terna caritate, rex cura archiepiscopo et ca?teris ad
tolerandam Redemptor buniani geiieris ex luviolalo poiuilum [irogressus, sic prosecutus est : Diuturnam,
Virginis utero inellabiliter prodiens creditur ad- pcccatis agentibus, controvtrsidm, karissimi '"**, ho-
venisse. die deponere et terminare dcbemus. Agnosco enim et

43. Anno autem "^ incarnationis Domini nostri scio fianc xccltsiam et adjacentes villas ad Jlilde-

Jesu Christi millesimo septimo, rex venerandus neshcimcnscs episcopos sempcr pcrliiici-e, et u6 illis

lleiuricus '*' Romani imperii potenlissimiis

totiiis absjue coiilradictione possessam esse "'. Ad bffic vcr-
Palitlii natale Domini '*' cum maxima gloria cele- ba imperatoris Willegisus archiepiscopus tandem
bravit. Quocumque vero '*^ sapientissimus impera- Dei pietate in se rediens, et quicquid proprio rea-
ror '" ora sui sacratissimi vultus circumtulit, si qiios D tu vel aliorura instinctu in Deum et sanctam ejus Ge-

VARI/E LECTIONES.

Dei Genitricis interventu sanctorumque nostrorum pie preealu (a) dominique nostri venerabilis Bcrn-
wardi episco|)i acerbissimo ploratu, omnis ille vehemens ardor, divini roris infusione extinctus est,
et illud venerabile templum mansit incolume, servatum Dei gratia, nisi quod nobis perpetuo est lugen-
dum, quod cum preciosissimo missali ornamento inexplicabilis libroruin copia penit, nosque spiri-
tualium nostri armorum iiiermes reliquit. Ipso quoqiie anno beatus Bernw.irdus sancte Hildeiinensemen-
sis civitatis (6) patronus, sequenti omniiim sanctoriim festivitatis die, altare suminiim
sancte Dei Ge-
nilricis, qiiod, (iroch dolor! peccatis uostris promerenlibiis, valida, ut dictum est, ignis inuiidacione c.in-
fractum erat devoiissima mentis intencione, 4 Nonas Novembris in melius restauravit et benedixit. Deoque
accepcius hominibusque laudabilius auri, argenti gemmarumque claritate effecit.
'*- hoc caput dcest i.

183 vero 2. "*' deest 2. '"''

D. celebravit cum magno bonore 2. '*'^ autem 2. "" rex 2. '*' deest

2. '"9 ^«t 2. instituit corr. institit 1. ">" hildbeseimen^-es episcopos 2. "' verum dissidentes episcopos co-
ram fratribus qui 2. "•- dcest 2. "^ perlinaciain illorum 2. "* summitterent 2. '^' obstare 2. "^ s.
i. dcsunt-2.
"' ministeria 2. "* deest I. "' ad ha;c usquc dicens dcsunt 2.

(a) S n. deprecatu 4. i6) Ecclesie 4.

PATRor.. CXL. 14
 428
^2- THANGMARI PRESbVTEKl HILDESHEIMENS.
inva.iune A 46 ^-. Interea «» venerabilis pr^sul Bernwardus,
nitricem exercuissel, videUcet in injusta
ampliare studens d.vina^ serv.tut.s obseqn.um .n par-
parrochi* Gandenesl,eim ad titulum sanct^ Hilde-
i . __i:. „„uK„„ «„T,r,_ rochia sui praesulatus, ob recompensat.onem fi.tu-
perlinentis publice conli-
. .

nesheimensis jecclesicE
abrenunciav.t, i-am Christum haeredem elegit, et quod praecipuum
tens, juri et repetitioni ejusdem loci
abrenuuciation.s ferulam habuit, se ipsum cum omnibus acquisitis seu acqui-
et in testimonii.m hujus
Bernwardo tradidit, diceus reudis rcbus Patri omnipotenti, sicut jara dudum in
episcopalem domuo :

abrejiuncio juri istitis secreto mentis statuerat, in sacritii ium obtulit. Mo-
Frater karissime et coepiscope,
quam manu ^"o, naster.um itaque in septentriouaii parte civitatis
xcclesix, et hanc pastoralem ferulam
Christi et dumini nostri re- Hildenesheimensis, in loco quondam squalido, feris
gesto, tibi sub tcstimonio
quoque seu brutis animalibus coaptato, tota devo-
gis fratrum nostrorum trado in testimoniam, ut
et
tione et apparatu decenti instiluit, quod praediis
post neque ego neqiie ullus successor meus ali-
hoc
vel rcpetitionem de hac rc ha
- sufficientibus dotatum, coenobitis Deo famulantibus
quam iiiterpMationetn
W.llegiso ai-chi- ibi cullectis delegavit.
bere possit. Sicque ollicium rniss» a
47 ^'°. Anno vero incarnati Verbi lOlo, regni au-
epi?copo cuin consensu domni Bernwardi episcopi
est. Sequenti autem die ^ tem domni
'•'>' Heinrici piissimi imperaloris 14, ordina-
pniter peractum
epipbaniai Doiniui velatio vi.-ginum sollempni cele- tionis domni Bernwardi venerab.lissimi praesulis 23,
iudictiune 13, 3 Kaleud. Octobris (Sept. 29j, cripta
bratione, praser.te rege et omnibus episcopis, a
Bernwai-do facta est; sicque Dei gratia rebus ejusdem monasterii magno decore Dei gratia con-
domno
'^"^
principis sumraata, dedicatur a prcefato antistite Bernwardo
in pace et caritate sapientia piissimi
^''^ discessum est. Archiepiscopus vero, et honorabili Sieswicense episcopo Eggehardo atque
compositi?
nostrum omni honore et venerando Mimigardevordensis aecclesiae pastore
hac lite sedata, praesulem
caritate ultro dilexit, et iu nostro monaslerio fra- Thiderico, in bonore Salvatoris Domini nostri Jesu
summam dilectionem Christi, et ejus beatissimae el gloriosissimae Gene-
ternitate bonorilice acquisita,
tr.cis perpetua?que Virgiuis Mariae, sanctique Mi-
et loco et f.-atribus providit.
44. His -'" ita se habentibus, idem arcbiepiscu- chahelis archangeli, totius quoque militiae caele-
-", et simul sexaginta sex reliquiarum, ab
pas quinto postea anno, plenus dierum et bonorum stis

etiam operum, ad Christuni migravit 6 Kalendas eisdem venerabilibus praesulibus ibideni digna ve-
Martii (an tOH, Febr. 24). neratione reconditarum.

4o. Post quem Ei-kenbaldus subrogatur Mogonti- 48 212. Quinto deiude anuo (1020) Erlienbaldus
regimini, prius abbas Fuldends coinobii, cui C Mogontiae metropolitanus, plenus -'^ dierum et me-
nichil deei'at catholicffi lidei, quem domnus Bern- ritoriim, to Kalendas Septembris pacem secclesia;

wardus Kaleiidis Aprilis Mogontite consecravil Dei dereliquit, et animam in manus angelorum eflla-

{Apr. 1). Divino itaque respectu surrexit in archi- vit *'*. Huic Aribo, regius capellanus, successit in
praesulem, quia in tcmpore iracundiae factus est re- regimine ;
per quem rediviva restaurantur ^" arma
conciliatio. Qui quoadusque -"^ vixit, prioris discor- discordiae, quae sub praedecessore suo sopita quieve-
dise lenocinia posthabuit, insuper -"* ordinatorem runt, pra-valente gratia concordije. Quem futurum
suuni, consanguinitate ^*'''
etiam sibi propinquum, pontiticem cum in sacerdotem -'^ consecrare debe-
debita devotione ut palrem coluit et paterna carita- ret -" Deo dignissimus antistes Bernwardus, gladiu
te tractavit. verbi Dei illum obstrinxit -'* ei anathematizavit.

VARI.C LECTIONES.
^^" in marg. codex 2, manu secunda : Nota de hoc ipso in Vita S. Godai'di plenius. -"' peracta 2.
-"* decst 2. -"^ composilis, in Thuringia aliquamdiu comnioratiis ad Bajoariam progressus, Ra-
ginesburhc sanctum pasch^ (a) iniciavit. Be^i^K;; capitis desiint "i. -'" His ita se habentibus, ea temporum
tempestate C Kl. Marcii Dei judicio tactus, humanae uaturje concessit praedictus archiepiscopus Wil-
ligisus, in ipso mortis continio sero piBnitens et rerum conlitens, quicquid proprio vel alioriim
Deo od.biliuii. instinctu iu Deum et sanclam Dei Genitricem exercuisset, videlicet in injusta in-
vasione parrochite Gaudeshem, ad titulura Hildinemei.sis ecclesice pertinentis. Quantis synodalibus
decretis, i.unc in preseutia Roraanoruin cardinaliiim a doinno apostolico directorum tritiis, tum etiam
duobus imperatoribiis terl.o Ottone et benigno Ileinrico cum eo coniliclaut.bus, presideutibus multis
aichiepiscopis et episcopis seu etiam ducibus, ipse superatus, ab incepta sed numquaiu perpetrata injuria,
diiin veritati et equitali cedere uesciens, predictam parochiam juri domiui Bernwardi episcopi reliquit sem-
per impudens. Post quem Erkembaldus subrogatur Mogonlino regimini, prius abbas Fuldensis coenobii,
cui nih.l deerat calholiia> fi.iei. Quem Deus promuverat in archiepiscopatu Mogonlia? unctione et conse-
cratiuiie Bernwardi episcopi IlildiQemensis ecclesiae. Divino, elc. 2. -"' dum 2. -"''
i. B. episcopum 2.
*"" c. e. s. -»''
p. d. d. desunt 2. coput ueest in 2. *"» interea domnus episcopus B. diutiua iulirmitate {post.
c. 48) 2 mfdia capita 46, 47 et 49 53 desunt. —
*"> caput deest in 2. ^" c. exe.citi.s 3. »'- sequentia
in(-2j 3. 4. D. ante capp. 46 et 47 habentur. -'» -'* efflavit. Qiiem successit ofUcio
tractavit. Hic plenus 2.
et uom.ne qu.dam Aribo vulgo dictus .€rvo, qui consono noraine et agnomine vivere sibi iastituit labore et
tyrannide. Per qiiein2; i/i marg i ne Er [vo abseiso) 2. ^" inst. 2. -'<* sacerdote 2. -'' d. domnus eps
B. 2. "* obstrixil 2.

(a) April. 21.

l-J'J VITA S. m:ilN\VAIU)l. ino

priesente domiio -''^

llciiirico beniguissimo '-" iin- A lloc aiiteni |ini> devotionis opus quam maturi! animo
peralorc et diversis episcopis, cum astantibus cU'- intcuderit, qiiu fervore nacta oportunitate aggres-
ricis et populis, ne post suscoptuni rcgimen sanclii" sus sit, qiia vigilantia et assidiiitate instilcrit, qua
llildenoslieiniensi a-cciesiu! inferrct injuriam siiprr curitate sullicientiain cxterioiiira ei pioviderit, qua
j)airooliia (iandeiiesliKiiii dicta. Qiiod id iiisnni ito- lihertate construxcrit, qua auctoritule hrmaverit,
riiui **' repetiil et conlii-mavit, diim illum --- vice quanliiin etiam i|)se interim divini) tactiis verhere
sua in ai'cliiepiscopum veiierabilis *" Eggehar- jirofecerit, ipsius verbis melius proferemus. Uicit
dus -* cpiscopus cousccravit. Sed quod lunc subdi)le eiiim ipse in privilegio cidcm cueuobio dato :

prumisit, grassuate stulticia pust fefellit. lu ipsa « Omnis creatura homo noniine ideo a suo condita
enim proniotione sua *-^ duinnuni Ruruwardum > est Creatore, ut jii.xta rituni naliii!C potius suo
episcopuni licta pace per legatwiii siium convenit, ct > serviat Crcatori quam creatur;e. Cujus habitiidinis
per falsa salutaria qneriinoiiiam suptr (iande- » status diim lit rerum discolor usus, aiiimum t.imen

uesheim temptavit. Cui douiiius lieinwardus episoo- » rationis computem semper relleclit ad sua? condi-
pus, divina inspiratioue doctus, non ejus vaniloquio )) tiunis tramitem. Sed quo amplius quemque cor-
attendens, obligationis sn;v aiiathema illi retexil, " rexerit divinior haustus, tanto divinius se I)co
dicens, sibi uil commuue cuin illo --' esse, si beiie 1) quisque ohligat in omnibus rebus. Et hoc lieri
--'
vellet, nihi ea qna' Dei essent; de parrocliia vero » neqiiit, nisi ubi valida Hei manus quemque sibi
sua absque duliio nicliil sibi cessisse. Ilac respon- " attraxerit. Cnde in a|)petitu grati;e se cuique inia-
sione obstruitur macbinalio arcliiepiscopi ; et --" " ginat et conformat protectio divina; misericordia'.
super hac re uec --' mutire -'° quidem ausus est in » Cujus rei experimentum dum consulimus, e vesti-
vita venerabilis Bernwardi episcopi -" (57). X gio nobis occurrit divinum responsum, quod ,

49 ''•.
Anno perinde secundo, boc anno incar-
est, » peccante Adam et inde exilii long.i dispendia per-
nationis nominica! 1022, regni autem domni Heinrici » ferente, crcdidisseAbrahara Deo et hoc illi repii-
imperatoris 21, ordinationis vero Rernwaidi episeopi » tatum esse ad justiciam. Curaque, et divina pra'-
;hi, indictione ii, 3 Kalendas Oclobris {Sept. 29i, » veniente clemeutia, tum et exigentibus meritis,
supradictum monastcrium, ad utilitatem mouasticie » accipimus, legis latorem Mov^sen ducem ac prsp-
vit£6 construclum, mulliplicique, velut hodie patet, n ceptorem populi Israel, pari examine
extitisse
ornatu perfectum, dedicatum est cum omni devo- n sanctitatis miramur, miraculurum factorem He-
tioiie ificclesiastica' religiouis a venerando ejusdem " lyam liumaui aevi nondum cognovisse metani, sed
fficclesi;? provisore Bernwardo pontilice, et ab ho- ^- » curra igneo sublatum esse ultimo saeculorum judi-
norabili Uuewano archipraisule Hammenburgensis » cio. Excedit mentem nec capiet Gnem, si de his ct
ab Eggehardo Slesvviceuse episcopo, et a
a-cclesi;!', » horum similibus nostra ratio ulteriiis se tendere
Bennone Aldenburgensis ajcclesia; reverentissirao an- » voluerit. Satis indicio est, quantus assurrexerit in
tistite, in honore Salvatoiis Domini nostri Jesu Chri- » praeliis David manu fortis, et sole lucidius est,

sti, et ejiis sanclissimse Genitricis semperquc Virginis » structo tabernaculo Dei, quantis religionum ritibus
Marife, ac salutiferi ligni adoranda! et vivilicaj crucis, » et libarainum misticis cultibus se Deo approxiraa-
et ad speciale patrocioium sancti Michahelis archan- » verit Salemon, cujus poenitentiae meritis
sanctus
geli, totiusque mililite cceli, et ad laudcm venera- » nullus uniquam repertus
est similis. Quibus omni-
omniuni sanctorum Dei.
tionis bus ad habitiidinem factorum revelavit Deus se-
50.Sed mox ejusdem monasterii habitaculum I' creta meriturum, ut temporaliter merito et opere
commissiim est ad regendum abbatis oflicioGode- » omnibus semper essent dispares, insuper ffterna-
rammo, coenobiisancti Pantaleonis praeposito. » liter angelicis spiritibus lierent co»quales. Ha^c
5I.Tandem vero sancti Michahelis cecclesiam vir » ego cousiderans Bernwardus, Dei praeeleclione
beatus postquam praediis opulentissime dotavit, prae- jj
» non meis meritis dietus cpiscopus, et diuturna
sente aposlolici legato, uno videlicet cardinalium, » meditatiune volvens. qua meritorum architectura,
cum undecim episcopis, necnon et diversarum pro- » quove reruni precio pussera mercari caelestia, cum
fessionum personis, banni sui auctoritate roLoravit. » essem audiciis scriha doctus et beat» memori;p

YARI.E LECTIONES.

»" deest 2. "' decst 2. --- eum 2.

""> benigno 2. -" deest 2. --' egkih. 2. -«' sui 2. --'> c. i.
desunt 2. -.-''
deest 2. ^-'
nec 2. **' deest 2. -^° muttire audeutis in vita episcopi 2. -^' episcopi.
Explicit Tangmarus. Interea, etc. 3. Quod jam amtoritale codicum I et 2 refellitur. Antiijuus alius —
uuclor de Translalione S. Bernwardi cxpressis verbis dicit, Tangmarum de conversationis S. Bermcurdi sancli-
tate, gestorum mayni/icentia et transttu plenissime nurrasse. JS'ec stylns alium prodit autori,m. LEIBNIZ.
"* cap. 49-53 desunt in 2.

NOTyE.
(37)Bernwardi constitutiuuem de synodis quater 1020 d. Idus Oclobr. editam v. Legum t. II. B.
quotannis in diocesi Hildenesheimensi habendis a. 172, 173.
 43 i THANGMARI PRESBYTERI HILDESHEIMENS. 43i

. tercii Oltonis imperatoris didascalus

simul et pri- A » lahris, palliis aliisque iccclesiastici ordinis orna-

gratia, reatus mei super- .1 menlis contuli, totum usibus frdtrum per manus
» miscriniu^, divina lactus
perhcirrescens, divinanique gratiam concu- » advocali mei tradidi, Deo et sanclis*eju5, pro ani-
. llua
di-traxi animuni in diversa, quomodo » niabus prfedictorura seniurum raeorum imperalo-
» piscons,
satisfacereni niisericordiffi sicque reme- » rum et mea ornniumque successorum meorum et
» aeternffi

» oblincrcni aniniw. Sed in tenuitate tunc

dium mca; » eornm quorum palrimonia accpiisivi, quatenus
proponcham, aut servitores Christi ah omiii terreno servitio liberi,
» meae qualitalis, quicquid animo
»

» vix inclioandum, aut numquam

hoc perficiendum 1) sub defensione et patrociniis successorum meoruni
» limeham. Aniinus tamen magis ac magis ardore » pra;munili, in pace et misericordia quieta tcmpora
.. sancti proposili desudahat, licet tiinc lemporis » ducant et in sahilem viventium bealse contemjila-
» fortuna qnid inchoasse vetabat ; cum ecce Dei >i tioni inhaereant. Si quis autem mei ordiuis suc-

» electio senatuumque declamatio me pontilicalis » cessor aut aliqua sceculaiis persona hoc eiTrJngi-re

n gloriffi solio inlhrouizandum piffeligunt; et ne grex » voluerit ct ha-c I^M-aniiicae sihi usurparc pra^sum-

» Domini tiirbaretiir sine pastnre,no Eccclesia mater » Deo et sanctis ejus illum
pserit, gladio veibi Dei a

» nostra esset qiasi vidua, in electione novi ponli- » submoveo, ut incumbente siiper illum omni ma-
^^

» ficis cor uniim et aniniam unam omnihus fecit » lediclione careat benedietione, sicque e.xterminatus

» habere spiritus pacis. Inthronizatus Bennopoli- " a coelo et terra, parlem habeat cum Juda et cum
» tanse (b8) ajcclesi», conceperam animo,
qiiod diu » his qui in ha^reditate possident sancluarium Dei.
B opere complere volebain, videlicet heata' memoriae » Insuper ha^redes, Dei et nostra liceulia, in suos
» tradere litulum nominis mei, jecclesias struxisse, » usus sua studeant repetere, dum vident alienum
» ac ollicia Deo servientium inibi ordinasse, omnem- » invasorem in suis patrimoniis dehachare -^^. »

n qiie fdcullnlulam nioam Doniino lucrasse. El quia >2. IIa>c beati viri dicta consideranli faeilu patc-
)) sunt occulla Dei judicia, seniper tnmen justa, con- hit, quanta vel ijise in Deum devotione profecerit,
» sensu et horlatu Christi tideliiim novam Dei fficcle- vcl quanta superni re-pecUis dignatio eum assum-
» siam condere coepi, in qiia ad laiidem et gloriani pserit. Qui enim tali insisteus operi, coelesti verhere

» nominis Domini, et voti mei propositum adimplevi, mereb.itiir eliquari, manifestis indiciis probatur a
» et sanctae Christianitati, adbibitis Deo dilectis fra- Domino diligi.

» trihiis, consului. Fundalo enini novello opere, et f>3. His ilaque piffi devolionis studiis Deo digne et
u desigiiKtis eo loci locoriim qualitatihus, ne occasio homiiiihus laudahiliter omiii vita; suae tcnipore con-
» terrcniE vagalionis esset dilat:o iiicepti operis — t; versatus, anno ordihationis siia? 31, cum jam tr.ins-

» gloria tibi, Christe! — lactiis fehris incommodo, itiis sui diem, quem seniper optaverat, immiiiere
» ffigrotare coepi quinquennio. Et dum nichil lit in praevideret, capellam inter sacelliim sanclae Crucis
» terris sine caiisa, castigans castigavit me Domi- it monasterium siium constructam honore beati in

» nus, et morti non tradidit me, ut credo et conhdo Chrisli confessoris viro Egge-
Martiiii a venerabili
» in Domino, ne abseutia mea> priesentiae lieret hardo Sleswicense episcopo dedicari fccit, ibidem-
B qiisedam intermis^io spei meae. Cui loco, Dto s.an- que pro augmento relig:onis i|iso die haliitum prio-
» ctceque cruci perpeluseqiie Virgiiii Marife sanctoque rem mutans, monachicie professionis jugum susce-
B Micliaheli archangelo titulato, monastici ordinis pit.

» indidi personas; quas ea ratione coadunavi, ut !^i. Tactus deinde infirmitate ultima, cum adesse
» sicul jiLi^ta monachicam normam sunt a SiPculi sibi exitus sui horam sensisset, in eamdem capellam
» actihus alieni, ita essent ah omni impedimento se ferre priecepit, justum esse asserens ihidem vitae
B siecularis servilii liheri. Consilio ilaque senioris terminum sorliri, ubi siecularis ahrenuncialionis ha-
s mei imperatoris Heinrici, et magislri mei archi- hitu se contigisset insigniri. Sic ^'* itaque vir beatis-
» episcopi Erkeubaldi, quem ipse ego cum coufra- simus diulina corporalis molestiae infirmitate tritus,
» trum ineorum couventu in archiepiscopum conce- bonum certamen certans, cursum consummaiis, fldem
» cravi, qiiicquid terrenarum fdcultatum in curtis, servans, viani ^^' universae carnis ingressus, ut cre-
» curtilibus, terris, pascuis. aquis, silvis, pratis, dimns divinis admixlu spiritihus, duce Michahele
» «ecclesiis, sanctorum pignerihus, lihris, argento et archaugelo, beatae immorlHlilati est proosentatus.
» auro, et quicquid id est quod hffredit.irio jure Qui 226 quoadusqiie vijit, Domino se sacrificiuni
» possedi aut sseculari coemplione acqiiirere potui, jiisticiae sacriiicavil; sicque plurimis mirificatus in-
» exceptis plurimis, quse altari sanctse Mariae in prin- signiis *2', caelesti pace quiescit. Obiit autem 12
» cipali secclesia in coronis aureis, calicibus, cande- Kalendas Decembris (Nov. 20). Sedil autem -^* in

VAHI.E LECTIO.NES.
"5 qui es«et pars et haereditas mea addiint. 3, 4, b. ^^' hic iteriim indpit;i : Inlerea domnus episco-
pus B. diutina intirniitate tritus. "» vias 2. ^^" deest 2. *" insignis 2. -^* qui sedebat 2.

iNOTiE.
(38) I. e Hildeshcimeiisi ; v. Annales Hilde^h. ^S. III, pag. i2.
 »33 Vn.V S. BEUNVVAUDl. t3i
calhed.a tnginU annis. Cuj..s discessus ad Deu.n A de.iastico exequii, ritc col.b.at.s, corpus l)..., di-
lecit .los |iii|iillos inatrem uost.ain
alisiiiie |iali-e,
lc' li prasiilis in cripta c.eii.pbii .]iiud iji.-c fiiinJave-
sauctain lliidciieshei.ne.ise.n a;cclcsiai.i "' tjuasi \i-
rat, aute altaro sancta; Maiio!, ina.\iina cum lidelium
duani "". .Na.n nio.t ta.iti patris fxies^u lutu civilas
Christi devotiono sepelitur. Sepulehrum autcm
permua coiigi.nuit, et laiii cleii iiua.n plcbis cctliis
suuin san.la sibi devoliune ipse prieparaveral, ct
oainis corde te.ius iuduliiit. L'hii|uo vocifer.itio lu-
tale sulita; hiimililalis c|iytaiiliju.n sujierscripserat :

giibris e.xorilur, luaTor inoonsolabilis cujur-.iiio pro-

Pnrs boniiuis Ueriiwar.iusernui minc clauJor ia islo ;
fessionis audiiur; et iiiiein secum maiieuti-in cum Sarci)|iliiif!u diro, vilis ut ecce ciuis.
muiii alfcclu seinper anipleclebiiulur, liunc non Hroli dulur, ufticii eiilineu .]uia iioii beiia gessi!
hil [jiu |ia.\ nuima;, vos el Aiueu ouuile
iuimeiilo decedeiileiii lommuui lamentalione jirose-
1

quiiiitur. Iliiic pauperiiiii, liinc vidiiariim uipliaiui- iiO. Quid liac beali viri maiisueliidine dulciiis,
ri>m.|iie turba uiiserabili ejuLitu patiem se amisisbc quid abjectiuue laudabilius? Quo euim se viliiis sub
proelamat, hiiic patria? defensorem, pacis amuturem humilitatis deprimit modio, eo lucidius in xcclesio!
ac lutii.s rei puliliciE sagaci-isimuui provisorem, tam apparct candeiabro; et quantum ^uo judicio sacT-
nobilium dignitas, quam plebium humililas, cun- dolali houore inriigiius de|)utatur, tantum Uiidabilis
coidi doloro subtractiiiii es.^e deplorat. .MiruiiijiPiii]ie vita> lestimunio digniis |)er omiiia cuni|)robatiir. Pie
in modum vir iste omnibus omiiia lactus, iiiter di- deuique consideranti modum conversalionis pjiis et
vites et pauperes, iuter elatos et hiiiniles, auclora- saiicla; a puero institutionis, magni meriti luce cla-
bili quadain modestia inedius incedebat; et utro- rius apparebit, qiiamvis longe aliter se ipse a?stima-
bique juste providiis, nec mitibus inlractabilis, cec verit. Valles eiiim, secundum Psalmistam, friimeiito
prolervis despicabilis apparebat. Coinmiini eigi), ut abuiidaut, hoc e^t, huiniles s]iiiilti ]i.ilioribiis di-
diclum est, .luerimonia defunctus |ilaiigebatur, .(iii vina; largitatis miiiieribus exuberant. Sol pius l'ater
coniinuui dilectionis honore viveus colebatur. Sed Deo plaue et «cclesiBe digiiissiraus, et inler ca»-
ne ir.'ationabiliter more eorum q.ii spem non habent leras virtutes, quibus adornatus erat, humilitalis
coutristemur, si consolantem dolemus perdidisse in cultor praecipuus, qiiid pro ipsa cordis humililate
terris, pat.ociuantem habere gaudeamus iu cadis. consolationis, quid lidei ac spei conceperit, mani-
el slc corpori compas^iouis oflicia iiiipendamus, ut feslat in titulo quem his verbis interioris sarc.if.igi
etiam spirilui feliciter cum Deo regnaiiti congratu- insculpsit loculo : Scio -" (59), (juod Rtdcinplur
latiouis debita persolvamiis. meits liiit, et in novissimo dic de terra surncturus
00. Prseceperat autem adhuc vivens, ut feretrum, C sum, et rursum circumdabor pelle mea, et in cariie
quo ad tiimiilandum corpus ejiis etferebatur, non mea videbo Deum salciitorem tncum, quem visurus
pallio, ul murii est iii talis persona; funereo obse- sum cgo ipse, ct oculi mei confpecturi sunt ct nort

qiiio, sed cilicio lantum operiretiir. Qiiod ideo bic aliiis -"-. lii posila est hsec •"^ spcs mea in sinu meo.
inserendum putavimus, ut cuiictis legentibus pateat, Quii'. nimirum dicta eo spiritu ab ipso creduntur
.[iianto vir iste a Domiuo etiam temporali honore repetita, quo primum ea constat fuisse prolala, acsi
siiblimatus,semetipsum humilitate depresserit, cn- aliis verbis ajiertius diceret : « Boaum certamen
jus viventis spiritus devotio tam huniile obsequium certavi, cursum consummavi, lidem servavi, de re
defunctae quuqiie cariii providerit. Mure itaque je..- liquo reposita est miclii corona justici» -".

VARI.E LECTIONES.
-^^ s. II. e. desuut i. -''"
reliqua dcsunt in 2. 'iiU eorum toco hxc suhjunQit in fita Godehnrdi
episcopi edenda : Sed ne, etc. "'SCIO E.NI.M QVOO S'U--opliajus. '-*-
etc. Son-. -*' IIEC ALUM
Sarc. -*' in 3 /ia;c inscrunttir, qux haud ante annum 1103. scripla esse. iiltimn ccrba demonslrant :
Ista que sequuiuur libris et codicibus
in plerisque iuveniiiutiir de obitu sancli presulis. Transitus viii
Dei sanctissimi presulis nuslri Bernwardi nonniillis diviuitus ostensus est, sed ad ista proseqiienda
libet luiora paillulum attendere. Sedebat aliquaudo vir Dei Bernwdrdus adhuc viveus cum hospitibus suis
iii aiila sua. Scbolaiis vero qiiidain pauper ante fures eleniosinas pelendo, piuin presulem, iit sui misere-
retur, iuvucavit. Quod aiidiens liomo proiiheticus et spiritu Dei pleuus, jiissit, ut episcopiis Colo-
niensis foris stans inox introduceretur. Curreiites erpo ministri renunciaveruut, neminem foris esse
preter illum schularem pauperem. Sanctiis autem Bernwardus, afUrmans ipsum esse Coloniensein epi^co-
pum, festiuaiiter adduci prncepit; adductumqiie benigne snscipiens, in capile mensaj paujierem renitentem
collocavit. Cul, post mensam riibore perfuso et verecuudo pro reverencia sibi a taoto presule exbibita,
vir beatus, qiiod ipse Colouiensis episcoiius esset fulurus, predixit; bumiliter esorans, ut i^riinam missam ;

quam in Colonia celebraret, pro paupere Bernwardo decantaret. At ille, cum summa devocione precibus
ejus anuueiis, benedictione petita et accepta, recessit ab eo. Factus igitur arcliiepiscopus [a) juxta vati-

.NOT^
(oO) Inscriptio luee hodieque iu sarcophago exstat; pars hanc inscriptionem exhibet BEHNWAROrS
v. Kratz descriptionem ecclesiae metropolilanae Hil- EPS SEKVVS SERVORVM XPI.
desheimensis tom. III, tab. 13. Inferior sarcofagi

a) Pilegrinus.
433 THANGSIARI PRESBYTEKI HILDESHEIMENS. 436

pnlchri, siiper columpnarum

Cernilur nichilominus ad dextram parlem se- A
conscriptio talis (61) :
37.

,, , , - ,„ ,,i„„.„p „ra.-nlU rKsa Nam fuit aecclcsiiB condignus episcopns ille;

Oui na^ii ftemma rad.aus ut geuima serena.

Taudem lus sems undeuo meuse Kalend.s.
Acceptus Uomiuo, complacuit" ,0|n.lo.
Felix hanc v.tam m..tat angelicam. m

APPEND X I .

MIRACULA SANGTA BERNWAPtDI.

1. Quanlis -" port l.ajc mirac.iloiiim insigniis 1! 3. Fuit in civitate nostra niiles quidain ministe-

confessorem suum Dominus gloriiicaverit, non est lialis habilans. Cujus lilia infantuia egritudine

nostra; parvitatis explanare. Sed ne cuncta praiter- pressa, cum desperaretur, saltem baptismi gratiam

issevideamur, pauca de pluribus esplicamus. opperiri posse, pater anxius ne sine regenerationis
2. Puella qucedam de Erpesford oriunda, Hilde- sactamento deperiret anima, ca-ream imaginem ad
gard noniine, cuni multa laiiguentium turba diversis sepiilcbrum beati Bernwardi deferre vovit, ut ejus
egritudinibus ve.xala Hidenesheim advenit, misera- meritis spacium infantuke ad baptismi tantum gra-
bilem in raod.im tota conlracta, ita ut genibus pe- tiam accipiendam optineretur a Domino. Facto voto,
ctori inhserentibus, manu dextera incurvata, cubitali ilico cera efligiata, nudipes ad tumulum beatissimi

mensura vix a terra subrecta, se rependo traheret. preesulis adiit; qui inde rediens, infantulum ex inte-

Qnse per sex nienses et eo amplius circa loca sancto- gro convaluisse repperit.
rum reptando, mendicans a Deo salutem, a populo 4. Quaedam etiam puella in vico Ilanovere -" (62)

stipem, admonita, ut ipsa referebat, per somniim, tanto cruciabatur oculoriim dulore, ut penitus elici
ad tumulum
beati Bernwardi reptando pervenit; et orbibus suis ipsi oculi putarentur vi doioris Pro-
superposita eidem tumbae cerea efligie, continuo p missa igitur oblatione ai tumbam sancti prsesulis,
coram popnlo, ciijus eodem tempore multitudo forte ilico sospitate redeunte conquie\it vis doloris.
convenerat, nervonim disteiisione durius cruciari a. Simili passione quidam in Runeberge (63)

ccepit.Quid pliira? Infra biduuiu erecta est, ila ut vexalus, in nocte decollationis saiicti Juhannis Ba-
non post longum tempus sana rediret. Testis est ptislae, cuui jam penitiis oculorum salutem despe-
tota civitas nostra, cui, miseria notilicaute, dudum raret, invocato ejusdem viri auxilio, in somnum
erat notissima. resolutus est. Facto autem diluculo, pcnitus omni
VARLE LECTIONES.
ciniuin viri sancli regnante domno Heinrico de Bavenberch, aniio Domini 1023 duodecimo Kalendas De-
cembris ad altare missam celebraturus accedens ipse Coloniensis episcopus, cantoresque preveniens,
missam pro delunctis, omnibus qui aderant stupentibus, incboavit. nei immemor interpretis sui, beati
scilicet Bernwardi, ciiin venisset ad cannnem, devotissime, sicut promiserat, memoriam ipsius egit inler
vivos. Sed inter salularis victime consecracionem transitus viri Dei divinitus ei revelatus est ; unde mox
eciam in memoriam defunctorum nominis ejus mencionem fecit ; et omnia qiia; acciderant, linita missa,
fidelibus publicavit. Qui celeste miraciilum curiosus investigare cupientes, missis exploraloribus in Hil-
densem, certissime cognovenint, quod eadem bora, qiiando arcbiepiscopus hostiam nostre saliUis immo-
lavit, anima sanctissima tidelis et prudeutis servi Domini nostri Jesu Cbristi celeste gaudium introivit. —
Fuit nicbiloniinus in remoiis partilius a civitale, Lunda (a), ad 12 miliaria (6), viginti sex annis quidaa.
inchisus in quadam silva devotus beremita, Anselmus nomine, qui solitas Deo preces fundens, siatim fuit
in spiritu. Et vidil ipsa die, qua anima viri Dei celestia claustra pelivit, celos apertos ciim ingenti lumine :

et andivit inter dulcem melodiam beatonim spirituum boc carmen ab angelis iterari « felix anima :

Bernwardi, cujus merita bominibus adhuc sunt incognita, Deo autem et nobis valde nota. » Hec tribus
vicibus continuis die deposiciouis vidit et audivit. Predictam revelacionem vir Dei dum sepe ciim devocione
revolveret, ubi t.imen illius nominis vir tam beatus habitasset, ignoraret, ecce astitit ei venerabilis persona
procere stature, venusta facie, respersa canis, et operimeutis puntilicalibus vestita, dicens ei n Ego siim :

Bernwardiis episcopus llildensemmensis, quem trina visione in choro angelorum collaudari audisti. Ego
templum lu Hildensem angelis construxi, et Virginis Filium patrimonii mei successorem feci, cunctisque
seculi voluptalibus renunciavi; babitum angelicum suscepi ; nunc quoque centjuplum omnia recipi, ac in
lali jubilo, sicut vidisti, vitam eternam possideo. •> His sibi cum aliis quibusdam revelatis, cum ingenti
lumine disparuit, et pro gloria sancti viri solitarius que audierat et viderat iidelius revelavit. Obiit itaqiie
sanctus presiil anno Domini 11)23 ut dictum est, et sepullus in cripta ecclesie sue, qiiam construxerat ;

latiiit autem sub terra annis centnm et septuaginta duobus. Coclex 4 ea inter miracula post cap. 7 hcribit.
2"> Berwardi. -"« 'jux scrjuuntur in codicc I atia tnanu, sxculi tamen duodccimi ineuntis, adjecta sunt.
-" honoxere 4.
NOT^.
(Gl) Enm a Bennom
episcopo Misnensi compositam igitur sa^ciilo xi et xii inei-nte viciim fuisse hinc
esse. tradit conversio Theutonica. constat.
(62) Antiquissiii.a civitatis patria? mentio, quam (63) Ronnenberg prope Hannover.
(a) Luhnde ab oriente Hannoverce. (6) Romana
37 AI'I'KM)IX U) VITAM S lU II.NWAnDl. 438
dolore fugato eademque die cum
surrciit, testibus A circuitum assiJue lamljcndo exosculans, devotissime
suee sanitatis ad tumulum beati prmsulis gratias cum lacrirais liberatori suo gratias cgit.
acturus venit. 0. Quidam aiilcm raercatores Rrcmcnsp» cnm in
6. Bukcnem ((U) vicus cst a civitalc Ilildcnesheim mari vcrsus Anglijm na\igarent, lcm[ii'slalc gravis-
per tria distans miliaria (65), ubi f.ihcr qiiidam fcr- sima pra>vcnti sunl, ita ut, rupto fiine ancborc, et
rarius, Dodo nomine, tactus est inlirniilate gravi navi tota concussa, jam vicinum cunctis pelagus in-
per tres scptimanas; ila ut nianus et pcdcs jam tcntaict intorilum. Cumque supplicatio communis
prsemortuos occasuros a sua compagine arbitra- ct clamor lacrimabilis concreparet ad sanctorum
retur. Vocatus autcm presbiter, cum jam desperare- quidam intulit, quendam san-
patrocinia, repenle
tor, advenit ; cujus consilio ceterorum(]ue propin- ctum pontilicem Rernwardum numinK in Hilde-
quorum vovit, ut si infra triduum rndiorari cu;- nesheim coruscare miraculis. Ejus ergo communi
pisset, scpulcrum beati viri Bernwardi gratias volo sulVra^ium postulantes, coulinuo inter medios
acturus visilarct. Ilaec cum agerentur, quarta feria undarum vcrliccs sine labore in solita tranquillitate
ante Dominicam rogationum sequenli die ac nocte porlum petierunt; et in rainori navicula redeuntes,
adeo convaluit, ut proxima sexla feria nudipes per ancboram snani in mari elapsam relulcrunt. Exinde
iter pra:scriplum Hildenesheim advenirct, sic tamen domum reversi, duos ex comitibus suis, quorum
luridus ore, ut ipsa facies conspecta viri audienti- unus Godescalcus, altcr Ehericus vocabatur, cum
buslidem faceret miraculi. navicula cerca ad tumbam beati viri in feria tertia
7. quxdam Goslariensis Eilmod nomine a
Mulier post dominicam Laetare Jerusalem, pro gratiarum
demone possessa, cum venisset ad beati memoriam, actione transmiserunt. Idem quoque postea simili
per aliquot dies ibidem horribili modo vexata, pre- periculo per eum liberali, argcntcam anchoram per
cibus ejusdem sanctissirni preesulis curata est. Se- semetipsos obtulerunt.
ptem aut plures dies postea nohiscuni mansit, cotidie 10. Negociator quidam Hildenesheim babitabat.
sepulcrum pontiticale cum devotissima gratiariim Hujus conjux cum die sanctorum
parasceve loca
actioue visitavit, crebro ibidein corpuri et sanguini more |aunuatim consueto nudipes circuiret,
sibi
Domini communicavit. Inde digrediens, post septi- thuris partem comparavit, quam ad tunibarn beati
manas sex iterum rediit, et ceram duobus denariis nernwardi ferre destinavit. Ergo via qu£e tendit ad
comparatam tumbre superponens, pro sanitalis sua>. monasterium sancti .Michaelis, in aqua lutea, quffi
perseverantia retulit gratias. Teslis cst tota Gos- per civilatem versus urhis murum decurrit, pedes
laria, ubi pro mercimonii sni negocio probatur essc C lavit, inde ad nionasterium pertendit. Curaque cimi-
notissima. terium ejusdem secclesice cunscendisset, agnovit
8. Juvenis quidam in Boemia in sacratissima nocte elapsum esse thus quod emerat. Unde graviler, ut
Dominicae nativitalis cum duobus fratribus suis ce- ferehat, animo consternata, excussis vesliraentis
terisque coaevis suis -"' ludis quihusdam invigilans, sicuhi eadem via qua venerat, usque ad
adhesisset,
diiissimo demoni vexandus est traditus, fratrihus aquam qua prius pedes lavcrat, qiierendo reversa.
utrisque subitanea morte prsventis, ceterisque om.ii- nichil invenit; mestaque nimiura ad raonasterium
bus qui eisdem infaustis ludis intererant aut morte rediit. Inde cryptam ingressa, ante tumbam beatis-

subtractis, autdemonum vexationi contraditis. Itaque simi ponlilicis in orationem cura largo fletu procu-
post triennium, duranteinfelicipassione, juvenisidem apud se, ideo ohlationem sibi ela-
buit, reputans
ignaris parentihus huc illucque cursitans, tandem psam, quod quasi indigna fuerit eam perferre ad
Hildenesheim pervenit. Ihi dum completorium cane- sancti viri memoriam. Finila oratione humili et
retur, monasterium sancti Michaelis ingressus,. lacrimosa, surrexit, manu sinistra
thus perditum in
tam dure ante altare sanctae Crucis vexatus est, ut invenit. Quod tumulo superponens cum ingenti pa-
omnes qui aderant horrore nimio stupidi et mise- „ vore quod gestum erat sub silentio, abs-
abscessit,
ratione compuncti redderentur. Introducitur itaque condit, donec quinto aut sexto die a familiarihus
vi pellentium, niraium reuilens ipse, in criptam eju3 proditum innotuit. Quae et postmodum cum rei
ad beati Bernwardi tumbam. L"bi diutius furore ro- gestae veritatem a quodam fratre nostro promere
tatus el verba hlasphema garriens, ul quidam lin- peterelur, non sine lacrimis eam narrare poluit.
guam ejus intelligentes, qui tunc forte aderant, cum H. Miles quidam Thietmarus nomine, ministe-
stupore pavidi retulerunt, tandem concidit, aperto- rialis regis, in vico Hogen (06: jjixta Wiseram flu-
que ore inhians, liquorem spurcissimum cum fetore vium hahitat. Hujus fllius, .Machelmus, annorum
nimio eructans, incolumis surrexit. Postera die po- circiter octo, cum per quinquennium incom-
listulse

pulo pra^sentatus est sanus, et ei eo per 15 ferme modo iu maxilla sinistra veiaretur, omnisque medi-
dies sepulcbrum frequentans, et pavimentum per corum in illo opera frustraretur, tandem ad tomulum
VARI.E LECTIO.NES.
-" uis codex.
NOTiE.
(64 Bokenem. (66) Hoya.
(65) Scilicet Germanica.
439 THANGMARl PRESBYTERI HILDESHEIMENS. 440

condignas suo sanatori gra

suam, cereum videlicet A sulis corpus
reiuiescit,
sancti episcopi oblationem .,
, ^,- ,-, ,

dies incolumitas tiarum ones persolvit,

actiones nobisque, qiiahter hoc
qiialiter hoi
capul, fene vovit, si inifra novem
reddeietur. Igilur iufra Iri- gestum it, cum pluribus sue sanitatis testibus enar
illi ineritis beali viii
duum ante tempus pra-uptatum puer remedium ravit.

ebdumadam pentecosten. 13. Alter qnidam Volquardus, omni civitati nostrffi

accepil;et lerlia feria infra
in testimonium sanitatis notissimus, sinn.i passione ve.xatus, quodam tem-
cum patre, matre et avia,

votis promissis ad memoriam beati pore eum »ccle^i..iu beati Michaelis introductus
recepta; cuni
fuissei, corporalesque medicinas sibi adliiberi petis-
viri sospes pervenit.
quidam presbiter a Deo potius sibi sanitatem
Abbas etiam coenobii sancti Michaelis, Coi>
12.
set,

esse petendam illum admonuit, et in criptam ad

radus (fi?) nomine, cum quadam die causa ulilitatis
monasteriii iter ageret, forte accidit, ut equo labentej
beati Bernwardi tumbam spe sanitatis ire persuasit.

cui insederat, tibia collisa prorsus debilis et dolore Quo facto, vix hora diniidia Iransacla eriptara Isetus
eruciatus in sella gestatoria referretur. Jussit ita- exivit, seque sanalum fuisse cunctis in aecclesia
Bernwaidi consistentibus evidenter oslemiit. Qui postea septeni
que se ad sepulchrum beati pontilicis

deferri; ubi iu oratione prostratus, cum vovisset diebus peractis revocatiis, et de perseveraulia sani-
g
quoad viveret, candelam nocte et interdiu ibi talis interrogatus, cum se nichil doloris habere
se,
provisurum, incolumis continuo surrexit; quique fuisset professus, populo, cujus lunc multitudo ad-
alienis maiiibus est illatus, propriis pedibus est erat, est prEesentatus; Deusque, pro eo quod factum
egressus -''. fuerat, ab omnibus magnis laudibus est gloriti-
Mulier quedam provincia^ Marehern de civi-
13. catus.

tate Olomuz, non infimis parentibus oriunda, sep- 16. Rusticus quidam in vico qui Liuliue -"''
(tj8)

tem annis digitis sinistrae manus in volam contractis, nuncupatur habitans, Romam ad sanctum Pelrum
ejusdem brachii ulna concreta pectori pa?ne cohe- orationis caiisa tendens, in eodem ilinere gravi

rente, debilis aruerat; quje mulla sanctoruni loca coepit infirmitate detineri. Qui cum omnimodis a

sanitatis gratia frequentare solebat. Venit itaque caruium esu se abstinere vovisset, quoadusque ad
mullo itineris labore fatigata mane 7 Kalendas beati Bernwardi tumbam gratias acturus venire po-

Junii ad sepulchrum beati Bernwardi, ubi infra prio- tuisset, si per eum contigisset se a mortis peri-

rem missam populo iuspectante pristinam

posita, culo liberari, continuo pristinae restitutus esl sani-
sanilalem recepit. Cujus rei testes idonei plurimi tati.

tunc teniporis astilerunt, qni illam prius se debilem C 17. Puella quedam parvula Machthild nomine, de

veraciter agnovisse asseruerunt. Mox ergo omnes Bawaria uata, set apud nos a primis fore annis in
qui huic niiraculo prajsentes alFuerunt multique de vico Tosseim (69) conversata, religiosi cujusdam
civitate accurrentcs, qui hoc factum scire potuerunt, viri -^' sustentata elemosinis, manum habfns con-

Deum, qui tantis famulum suum glorificat miracnlis, traetam, venit ad beati Bernwardi tumbam; quam
in vmnis et laudibus, campanis etiam concrepanti- mox utaltigit, optatae salutis remediuni invenit.
bus, devuli?sime benedixerunt. quoque Bremis mulier quedam non igno-
18. Fuit
Quidam iu Thuringia manum habens aridam
14. t;e cujus facies morbo ingra-
iuter siios opinionis;
omnique operis ofticio privalam, cum se ad beati vescente adeo intumuerat, ut narium et oculorum
Bernwardi niiuioriam cum oblationibus ire vovisset, discretionem pene funditus ademisset. Cumque noti
si meritis iliius sanitatem consequi promeruisset, ejus beati pontificis Bernwardi compassionem im-
inopinata celeritate quod optaveratadeptus est. Ille plorassent supernimiam illius afilictionem, voventes
autem tantam gratiam parvipendens, et votum quod eani sepulchrura illius visilaturam, dolor statim
fecerat implere dissimulans, ejusdem manus itemque cessavit, et inopinata celeritate sanitas prislina
brathii simul debilitate multatus est. Qui, nimio „ rediit.
dolore cogente, licet sero in se reversus, et cur hoc 19. Fuit item (70),qui estvicus duo-
in Nitelogon
pateretur haut ignarus, cum oblationibus promissis bus miliaribus Hildenesheim distans,
(71) a civitate
ad beati confessoris ausiliura invocandum ire ccepit, piiella quedara ita diversis per qiiinquennium pas-
uondumque peracto itinere, perfectam sospitatem sionibus et molestiis corporis aliecla, iit novissime
recepit. L"t ergo ad locum pervenit, ubi sancti pne- nervis et membris pene, omnibus contracta, et sibi

VARLt; LECTIONES.
'''^
o,addunt: Neque hoc reticendiim videtur, quia plures Deo
3, 't,
devoti, tam viri quam femine,
nocturne qiiietis tempore ad sepulchriim beati presulis p^almodie canliis se audisse et luminaria divinitiis
acceusa vidisse et miri odoris fraglanciam sensisse, testati sunt. -^" limine corr. Uuliae eadem manu 1.
-" hkberti nomine addit 3.

NOT.t.
(67) A. 11021124. et orientem Hildesiae.
(68j Lfibnde. (70) .Nettlingen.
(69)Inloco ubi jam Marieuburg, intei meridiem (711 Cermauicis, ab orii/nte.
 :

JH APPEiMllX AD VITAM S. lti:ilN\VAIU)l Vi2

essot inulilis et suis eflicrictur gravis. IIujc igitur A ft aliinuiii, i|ui cic diversis locis ad sulleni|iMitjtcin
fi Non.Js .Maii veiiiiiih) adducti, cri|ilai!i h;isilitic iiivculioiiis sanclic ciucis co dic conlluxcriiiil, iinii

nostrie ditlicilliino lalioic diiuliiis lunixa liaiMilis iire- niodica turba; acceploque lestiiiionio a iiarcnliljus
psit, ac se super beati viri tuiubam iucliuavil ; iliii{ue ol civibiis |iuellai de eo t(uud acciderul, oninipolen-
ah oinni qiio laborabal iiicommodo niir.i celcritato tcm Deuin publicis laiidibus in sancto suo devotis-
convaluit. Die seqiifuti convcnil incredibilis iiiulti- siiim i^lorilicavLruiit. 1'iiclla vcro codcm die ad soa
-'''-.
tudo popiili iiustric civitutis, pcresriiioniiii qiiDqiio iiicoluiiiis rcvcrsa est

VAm.E LECTIONES.
" huc i/si/Ht' codtw foliis
I , vaaiis exstantibtis.
ali<iiiol —
C. 3, i-, o, ila prosciiuunltir
20. Vir ([uidam l.ubdv, Adelwardus uoiuine. ita paralisis niorlio lungo leropore dissoliitus
de livitalc
jacebat, iit iiec in lccto seuiclipsiim crigere, ncc ad os niaiuim iirupri.ini putiiis^i-t addiiccre. IIiijiis iixori
bealii-i )uiiitirex Beriiuardus iii visiune apparuil, eaiiiqiie ut pru salulc viri c.iiidclam jii.xt.i iDiinilinliiicin ac
latitiidiucin scpuU'liri siii f.ictaiii Dcu vuvere dcbcre, educult. At ilLi dc siiiiipiiu evif^il.ins ct visiouciii re-
tr.iclans, ilico snncxil, et assiiuiptis diiabiis fcmiiiis, iu vestibulo doiniis siie sulo prostcriiilur, postque
oracioneni ct vulum pruniissum ad maritiim reversa est iuveuitipie euuk pru reciipeiata jam saiiilate Deu
;

Rracias af^ciiteiii. (jiii ab illa liura taiii plcne cunvaluit, iit iion luiif;e post ad votuin persolveudum cum
uxore sancti viri scpulcbnim visitaret. ac patrati sc uMraculi relator ccrlissiinus existerct.
21. Alio (pioqiic tempore jaiii diiti patrisfamilias lilius adliuc iiifiiiliiliis, ciijusdam inulis desiiper ve-
nienlis ruiua uppressus atque contritus, cuni jam pene videretur cxaiiimis, ejulabuiida mater sd saiicti
Bernwardi patrociniiim cunfugit; uec spe sua frustrata est. Nara cuiitiniiu post prcccs ct lacriiiias ejiis ad
Deum fusas, sub invocaeione saucti presulis puer tamquani ab ipsis mortis faucibus ercplus, vile reddi-
tus est.
22. Miles quidam Ilerebordus de villa Horhusen (a) diiitiiia infiimitate consiimptus, ad extrcma perve-
nerat CoKuatis autem et amicis illiiis pro amissioiie carissimi siii nimiiim doleiitibus, sacerdos ejiisdem
loci sugsessit, ut pro eo patrociuiuin bcati H.Tnwardi iniplorarent, voluiii facieutes, ut si vite restitiii et
salutem consequi potuisset, ad sepulchriira sancti laneis iudutiis et discalcialus, de doino sua incipicns,
venire dclmissct. Oinnibiis erpo id liilcliter vovitntibus, eger melius h.ibere cepit;ct pruliciciitibiis melio-
racionis sue aiiginenlis, in brevi ad plenuni coiivaluit. Qui postmodiim alterius cjuse occasioiie Bruncswich
civitate consistens, ex eodem loco ad persolvendiim votiim iler arripiiit, eo qiio.i brevioris vie compcndiu
usus, in amliulaiido niinns esset laboratiinis. Perveiiiens itaqiie ad civilatem Hildcnscmmensem, p;raviter
inlirmiiri cepit. Scd tameu ccptiim adimplere desiderans, ecclesiam sancti .Micbaelis, in qiia saiictiis presul
reqiiiescit, expeciit, scd ante atriiim ecclesie tamquam ab alii[iio impulsus corrnit. His auteni qiii cumila-
;

banlur eum apprcliendentibus atqiic ducentibiis ut ad januam basilice ventiim est, horrore nimio peicul-
sus et pavore iiitcr manus eoriini collapsus est, nec iillo moilu assurgere aut intrandi ecclesiam vires habere
putuit, usqiiedum i)ublica confessiune omnibus qui aderanl, pro quo reatu hac pena muliarclur, aperiret.
Receptis ergo ad sua reverteus, et iiide proccdcns, voli sui ordinem tauto jam devocior, quanto
viribiis,
divino [diviiie vcrbere erndicior, explevit.
3]
23. Matrona qnedara Bremensis, iii intirmitate pusita, vidit assistere sibi quendam reverendi vultus in
habitu sacerdulali, interrugantem eam, uirumnam aguosceiet qucm asiiiciebat. Qiie respondens, ut pote-
rat —
vix enim in solo peclore vitalis spiritus anhelabat —
dixil, eum sibi prorsus incuuuitiim esse. At ille
benignissimo alfatu, qnod ipse esset Bernwardus Ilildensenimeiisis episcopus, iudicavit et, quia salulis ;

causa advenisset, asseruit. Ammoniiit eciam, ut ad scpulchnim ip^ius nunimatam vini(6| ad celebracionem
missarum. recuperata sauitate, oirerrel, atqne huc dicto disparuil. Miilier vero, qne morti vicina piitaba-
tiir —
nam solo prostrata more lideliiim es hac vita migrancium jacuerat erigens se p.iulisper, omnibus, —
qui ad e.xitiis ejus expectaciuneni convenerant, visionem enarravit ; atque ah eadcm hora salva facta est.
Postmodnm visitans st^pulchrum saiicti, oblaciouein prescriptam tideliler obtulil, aliisque lidelibus ad se-
quendam hiijusceinodi devucionem exemplo fuit. Naui mnlti postea tam pium factum imitanles, suIlVagan-
tibus meritis beati Bernwardi, a variis languoribus et calamitatibus sunt iiberati.
Hic finis codicum 4, o. Adjicit scripttira paulo minori 3 :

24. Miles quidam de ducatu .Melielenborch fcbre acriler correptus, ad exhortacionem aliquorum aramo-
nitus, ut sancto Bernwardo, Hildenesemensiura patrono, votum faccret, et sine dubio relevamen et sanita-
tem recipere uon dubitaret, faciliter acqiiievit el voto facto, mox ut verba de ejus ore exieriint, sanatus
;

esl in cujiis evidens testiraonium niisit idem iniles florenuni

; aureum per duos sacerdotes ad sepulcrum
sancti presulis ; que predicta sic contiiiisse, lideliter testati suul.
23. Riisticus eciain quidara de diocesi Hildenesemensi cum diu febriscitaret, aquam de tumba sancli
presulis sibi atlerri peciit, quam mox ut bibere cepit, febris abscessit, et post illum diem non comparuit, et
ut ipse dixit, in sanitate perseveravit.
(a) Ita, 4, .5 ; 3 in loco raso hornsen. — Non est Hor- (6) Id est pretium vini.
sum prope Alfeld.
4*3 ALPERTI S. SVMPFIORIANI METENS. MONACH. tU

CIRCA AN.MM DO.MIM MXXH".

ALPERTUS
SYMPHORIAM METENSIS MONACHUS.

S. NOTITIA DE ALPERTO ET EJUS OPERIBUS

(Apud Pertz, ilonumenta Germanise historica, Script. tom. IV, pag. 696.)

Alperlus, Sigeberto auctore (I) sancti Sympho- A imperatoris ante oculus haberet (12), fres potius
riani Metensis monachus, sseculo si ineunte, duos provincia; quani imperii enarrandas sibi proposuit.
libellos composuit, alterum de episcopis Metensibus, Narravit igitur quse aut ipse expertus fuerat (13j
Constantino abbati (2) inscriptum, cujus quod unum aut a viris qui ipsi flde digni videbantur audieral
eistatfragmentum (3) de Deoderico prsecipue agit ; (14), res tempore Ausfridi et Adalboldi in dicecesi
alterum,quem De diversitale tenporum vocavit, ad Trajectensi gestas, nullo partium studio (15) duclus,
Burchardum 'VVormatiensein episcopum (4). Priore at in horaines improbos et nefarios acriter invectus.
quaedam memoratu dignissima ad bisloriam anuo- Libro primo de rebus Ansfridi, secundo de rebus
rum 978-984 facientia tradit, quae a viro in obse- Adalboldi episcopi agit. Scripsit anno 1021 (16) au-
quiis Deoderici I episcopi quondam assiduo compe- 1022, defuncto jam Balderico (17), sed ecclesia ca-
rerat (o); de Adalberoue II II pauca
et Theoderico thedrali Trajectensi nondum consecrata (18).
tantum addit, nostrum ex partibus Adelbero-
quae Liber ad ntelligendam terrae illius historiam valde
nis III et Theoderici ducis contra Theodericum epi- utilis, una cum historia episcoporum Metensium
scopum stetisse, ideoque ante annum 1017 scripsisse sseculo XI in manus Sigeberti Gemblacensis, in nno-
indigitant. Liber, catalogum episcoporura Metensium g uasterio S. Vincentii Metis morati, devenit et ab
sancto Clementi o;tensum secutus, Alpertum ali- ipso exscriptus (19) est. Usus est Sigebertus fortasse
quando in Metensi dioecesi versatum cleroque Me- eodeni codice, quem jam manibus tero, unico sal-
tensi ascriptum fuisse probat (6), nec tamen Metis tem qui supersit et quem a Roberto Verboeckhorst
conscriptus est, cum Cunstantino abbati directus (7) prseposito S. Ludgeri Helmstadiensis sibi traditum
non autem oblatus esse dicatur. Certe libros De di- Eccardus in Corpore SS. medii sevi t. I, p. 91-132,
versitate temporum Alperlus minime Metis (8), sed paucis locis emendavit, sed compluribus raale ex-
in dicecesi Trajectensi, cujus clero sub Ausfrido et pressit. At pars operis, scilicet libri i capita 11-15,
Adalboldo episcopis ascriptus fuerat (9], in ecclesia Eccardo ignorante jara anno 1680 sub titulo Vita;
aut raonasterio e sinislra Rheni (
lOJ sito, Trajecti S. Aufridi episcopi Ultrajectini pars, auctore mona-
fortasse(ll) aut Noviomagi praesens, composuit ; et cho Ultrajectino S. PauU, tomo I, Maii, pag. 431.
cum Adalboldi episcopi librum de gestis Heinrici II 432, in Actis SS. Antwerpiensibus prodierat
NOT
(1) De
SS. eccl., cap. 143. (10) II, I, 9.
(3) De eo vide supra pag. 658 [Fatrologix tom. (1 1) I, 14 : Esi coUis sex millibus a Trajecto.
CX.VXIX, ad an. 1024). (12) I, 0. Cf. Adalboldi laudes ii, 2.
(3) Ad deperditam operis partem pertinere viden- (13) Exempli gratia i, 15 Audivi quemdam,
: etc.
tur qu» Hugo Flaviniacensis libro ii Iradit Dornnus (li)
: i 18, 12; II, 14.
Fingenius Scottorum progenie oriundiis Cujus (13) Cf II, 14. Bdlderici res Thietmarus eodem
adventum peregrinationctn et convcrsionem qui pleidus fere modo exponit.
7iosse desiderat, in Yita Theoderici eximii Metensis (IC) Initium scribendi fecit Heinrico II jam impe-
episcopi sciri potest.
ratore (i, 7) et postquam Adalboldi liber de Heinri-
(4) Ad Theodericum II Metensum episcopum, scri- co II prodierat ; opussuum usque an. 1021 produxit,
bit Meurisse in Ilist. epp. Melensium,
p. 349, eo ii, 16, 17.
fortasse in errorem ductus quod ultiinum
codicis An. 1021.
(17)
unici caput de Theoderico II agit.
(18) Consecratio solemnis ecclesiae cathedralis
(5) Cap. ).
Trajectensis per Adalbolduni episcopum d. vi Kal.
(6) Deodericum vocRt noslrum prsssukm, cap.'
I. Julii an. 1023 prfesente Heinrico II imperatore et
(7| Igitur missus, haud a pi-cesente oblatus. duodecim archiepiscopis et episcopis facta est quam ;
(8) Vucat eam Metim
inBelgis i, o. certe noster non silentio praeteriisset, si ea peracta
(9) Clericos Trajectense noslros vocat i,
8, 12, scripsisset. Scripsit etiam dum Heinricus II in vivis
13; cf. et narrationem de Ansfrido i,
11-18, de erat.
mercatoribus Tielensibus el bello contra
Frisiones ii (I9).\dan. 978, 982-984 997,1003, lnOo, 1006,
20 sqq.
1009, 1010, 1020 :an. 1808 Baldericum antehabet.
Wi l.m. DK El'I.SCOI'IS METENSlltLS l.inEI.LljS. i»f.

ex todico inembranacoo vetusto S. Paiili Traje- A ea manu aut ab allcro ejusdcm Sfcculi .scriptorc.

ctensis dcscripta, quem e\ codico llannovcranu haud fortasse Sigcbcrto, quem numcro.
fluxisse apparet, qiiarc ejus i|uoiiuo ralio habenda 2) Signavi, scd nec ipso intcrilura vcra" scntcntia;
erat. Editiuni igitur noslrte iuscrvierunt : callido, correcta.
I 1 C. rcpius. C.onstiit fuliis m'.^ nirmbraiiaceis in- H) Edilio capitum ll-l.l libri primi, in Actis SS.
ful. ft liinis per |Kii<iiiam coliiiiiiiis littera oxiKua I. c.

graciiiquo sa'culo .m c.xaralus cst. Scriliain libruni Quibus adbibitis, tcxliiin, quanliim lieri potuit,
noii iiitclle.\isse mullu loca probant, aut ipsius post- pristinx integritati restllutum prupQuimus.

DE EPJSCOPIS METENSIBUS LIBELLUS.

1 '
Ilujiis (20) itaquo tempuribus (an. 1(78) B'contra (jrsecos duxit exercitum. Lbi dum inconsultc
Lotharius rex Erancoriim in partem lielgarum regni, ct nimia neque ut res preelii exposcit,
celerilate,
quod - sub imperiu Ottunis ticsaris erat, animnm piignam conimisil, omnis nobilitas nostri exercilus
intendit, ut su;c ditiuni llieniim usqiie sibi subju- gladio et a'stu iiiinii caloris cl siti periit, ncc unus
garet. Nam dnm furte .Vquis Otto Ca^sar ' ad con- quidem ex eis supeifiiit, qui facta posteris nuntiaret
veutus agendos tutus et omni timorc sublato con- {an. 982). Quo rumore ad aures regina; Tbeuphanu
sisteret, el id per exploratores Lothario regi enuu- perlalo, quie ab imperatore Rohsan (21) relicta fue-
tiatum esset, magnis itineribus ad eum conlendit, et rat. slatim procaci locutione, ut fert levitas mulie-
de improviso prope castra accossit, ut imperatori vix rum, conlerrales suus — erat enim do Gra^cia — -

facultas sui rccipiendi relinqiierctur, alque in fuga ad co'lum extullere exilumque adversi pra;Iii cum
acceleranda emoiumenta essent miilta relicla, qu» summo probro ad derogatiunem imperatoris intor-
oninia prwdse hostibus fuerant. Hac felicitate re.x quere, qui tanta frequenter virlute *>
laudatus, a
siiblevatus, spem suis augere et audacius crebras suis tam facile sit superatus. Prccsul Dcodericus,
incursiones agere, .Meltimque usijue proliciscitur : audilis regina; contumeliarum verbis, mullum, ut
sed nulla re navefacta probrosus rediit. Et sicut ex dignum erat, contra eam de ami-
raovetur; et cum
felicitate obrepit insoleutia, sic item ex eadem ali- cissimi ac reverenlissimi domini adversitatibus, lum
qiiando desidia meutis oriri solet. Prsesul itaque suorum dilectorum ' militum, et ceterorum ami-
Iteodericus, qiiamvis inaues incursus regis forent, corum qui occubuerant, maximu dolure aftligitur,

tamen ejus ineptia? ut reprimerentur statuit. Unde taraeu procacitatem et contumeliam reginse obli-

litleris cum legatis ad Ottnnem Ca-sarem missis, de vioni non dedit. Hoc ultione divina actum, secundum
his rebus eum cerliorem facit, dicitque in tanto pro_'dictum sancti illius bominis, a multis credebator,
suo imperio non debere cum hanc contumeliam diu- ut qiii in vastutioncm regni Erancorum consilinm
tius pali sibi populisque ejus lieri. Qiiibus auditis, dederant, ipsi in peregrinis terris sepultura et om-
sibi eam rem imperator curae necessario «stimavit nium amicorum solatiis carerent. Ipse vero Otto Cae-
esse. Consuesse enim Francos regno ejus impetus et sar temerario cursu cnra paucis ad naves Gra^corum
rapinas facere, detrimenti et coutumelise illi esse pngnaturus advolavit; a quibus circumceptus et —
judicavit. Convocatis itaque cunctis principibus, de nullus ei lucus evadendi patuit in mare cum equo —
illatis sibi injuriis a rege conquestus est. Hii * om- insilivit. Super quem tam diu sedit, donec iudumenta

nes, consilio dato, armis illi obviandum esse dice- omnia quibus indutus erat gladio discideret, ut se
bant. Quorum omnium consensu suscipit negotium, D ad uatandum expeditiorem aptaret. A longe vero
et ex omni parte imperii sui, etiam ex Italla, innu- aspiciens navim, ad quam summo conatu — erat
raerabilis multitiidiuis cogit exercitum, usque Pari- enim peritissimus natatu — tendere cupiebat. Quem
sius perrexit, et vastata regione, sine ullius congres- nauta" natantera cernentes, caplum traierunt in

sione rediit. Erat tum temporis in Francia vir san- navim. Erat enim quidam in navi cum eis ex na-
ctitate et spiritu
talis ^, cui divinitus revelatum tione Sclavorum uotus imperatori, qui mox palu-
est, omnes, consilio quorum actum est, ul exercitus damentura quo erat indutus exuens ', ut eo indue-
in Franciam duceretur, infra septem annorum cir- retur et nuda membra obtegeret, tradidit et nulu
culos esse morituros. Cujus prophetiam ila com- quo poterat innuit, suspicionem nautis adimeret, ne
pletam colligimus, Nam dum Francia reversus est, animadverlerent ">, ipsum, qui esset, esse. Is etiara,

mux in secundo anno post imperator in Calabria adprim^e persuasionis '" eloquio idoneus, ail, si

VARI.i: LECTIONES.
numercis adjeci. - regnique c.
' ' cesar nonmtwjuam c. et atia ejusmodi e. g. regine, letus, edifacia,

eger, cepit, presul, cenobium, equavi, sed plurimum e, ae. ob svriiit. '. hi 2. spiritahs c. manu 2.

. delictorum c. ' exiens corr. exuens c. ' animaverterent c. '" ita E. persuasions c.

NOTJi.
(20) Scilicet Deoderici episcopi. (21) Rossano.
447 ALPERTI S. SYMPHORIANI METENS. MONACH. i4R

monitis suis aurem prwbereut et cousiliis obsecuu- A permisit. Ipse autem cum Deoderico prajsule Ru-
dareui, furlunalissimos in brevi futuros non longo ;
mam rediit, ibique a?ger non post multos dies mori-
in qna omnes the- apud Sanctum Petrum in pa-
binc abesse Hohsan " civitatem :
tur [an. 983, Dec. 0);

sawi Ottonis Cxsaris sub istius, qui cubiculurius ejus radyso juxta oratorium sauctae Maria?. bonorilice ciim

est, custodia retinentur; quorum maximam imrtem inaxinio lletu tocius urbis sepelitur. His ita geslis,

vobis dandam profecto noveritis, hunc si illuc duxi- Deodericus prwsul, parata profectione, iler domum
ritis et libtrtatem frui pcrmistritis. His auditis, et in- prollciscendi arripuit, et memor reginae improperii

vicem se circuui.spicientibus et multa aJ ba>c inter se adversus CEsarem prolati, secum volvere ccepit,

conferentibus, taudeui, ut est mos humanie cupidita- qualiter illi regnandi juia siih-
sub ocoasione lilii

tis, spe pecunia; illecti : Si, quse pollicitaviris, aiuut, Iraheret. Hiec cogitauti res oportuna, ut sibi videba-

re perpetraieris, hortationcm consilii tui sine dilatione tur, set absque piBedestinalione Dei accidit Erat
agarcdimur .' — Huic pollicitationi , inquit, me ipsum quidam Noricus nomine Heinricus, vir magnarum
et ftdem inlcr[iono. Naulse videnles constantiam pro- opum, desiderio regnandi inductus quosciimque ;

niissoris,- de cujus ore pendebant, seinetipsos cohor- potuit, adit ", persiiadetque, communem cum eo
tabantur, dicente.s, extreuicB dementiie esse, ea quee causam slatuant. Multis largitionibus datis, facile

jure ab eis pro redemptione captivi accipienda essent eos ad suaui benteuliam perduxit. Plurimi his per-
e manibus amittere. Mox impulsa navi, veneiunt ad suasionibus iilecti se ei dediderunl, et eum super ''

prsedictum locum Rohsan civitatem, et applicue- se regem " noniiuaverunt. Ubi haec a narrantibus
runt '*• Ductor vero eorum cernens omnia sub aninii preesuli nuntiata suut, divertens ab itinere ad eum
sui voluntate esse couvoluta, laetus surgit et paucis profectus est, a quo et "* magnitice suscipitur, et
cobortatur nautas; ut securi ejus reditum expecta- causa inter eos diu agitata, dolis pseuduregis — • erat
rent, praecepit; se ilurum, et celeriter subsecuturos euim astutus eloquio — piaesul circumvenitur; obbilis
captivi cum pecunia, quain proroiserat, adductu- donis eximiis '^ et pluiiura cum maxima potestate
rum ". Qui festinus ingressus civitatem, Deoderi- regni pollicens, electionem et deditiouem fecit, el

cum pontiticem repperit, qui imperatore proliciscente ad coeptum iler reversus est (aii. 984). Cumque hoc
cum regina Theophanu *"
ad prajlium ibi relictus erat, factum late per populos percrebresceret, prorsus
illique oinneni rei ordineiu expromit,summus ueque minimus, qui ejus acla
et id cuui erat nullus
sumnio silentio suppriii.at monet, et ad eum mu.x non detestaretiir cum eum locum gratiee apud im- :

veniat; nullum secum, si iiuperatorem salvum reci- peratorem teueret, ut nemo in omni regno potentia,
pere cupit, pra^ter duos virtute probatos militer> su- C consilio et familiaritale regis eum prfecederet, non
mat. Episcupus gavisus de incolomitate regis domini debere eum tautum facinus -' contra omnium opi-
sui, Liuponi et Richizoni mililibus suis, secuin per- nionein adversus lilium regis committere. Sicque
gant '*, jnssit; se foras muros civitatis, situs loco- factum est, ul diim repentiua; suai temerilati consu-
rum et jedilicia domorum visendi gratia, procedore iere noluit, multorum ad sui derogalioiiem ora ape-
velle. Et exieus aluludinem navis conspexerat — ruit --. Deuique cum plurimis princiiubiis ejiis con-
erat enim miro opere secuudum Grsecorum morem silium displicere comperit, quia hi? insciis hoec
constructa, — et subtili inluitu introitum ejus explu- omnia maguo dolore alYectus, domi se conti-
egerat,
ravit,et tandem nisu quo potuit, difticilem ejus uuit, et nusquam di.gredicns, Irans.gressiouem suam
ascensum superavit. Conspicaiur er;,'o dominum longe occulte secuiii miserebalur. Post non multum tem-
ab bonore regio sedentem, et mauibus applosis ele- poris ffgriludiue superatus iu leclum decidit, et circa
vata voce clamavit, rexque ilico haud segniter foras quintum prtBdictorum septem aunoruai decessit, et
exiluit. NautiB vero primum familiares captivi pe- in cffiuobio sancti Vincentii, quod ipse construxit ei

cuniam portantes arbitrati ; set cum aliter ac rati innumeris atque amplissimis accumulavit orna-
erant accidisset, arina capere hostibusque resistere meiitis, tumulatus est -^. Htec in extrema noslri
teuiptabant. Mililes vero prsedicti Liupo et Hicbezo prajsulis ajtate acta, ab eo qui iu ejus erat assidue
e|iisiopum ut celerrime exiret, ammonebant, cun- obsequiis cognita, coufeci, nou comiiarantia ejus
ctantem oh timorem submersionis, vi etiam veste superioribus gestis ab illo gloriosissime peractis, quo'
scissa de navi ejecerunt, magnoque impetu strictis iiuia pleniter nota non erant, a nobis prcBterita suul.
gladiis in nautas facto, alios interliciunt, alios Verum aliqui quadam mi=eratione animi niirari so-
sauciant; alii sub transtra delituunt, alii certatim lenl, quomodo vir talis ac tot virtutibus prffldictus
se de navi ejiciunt, et cum periculo vitai pelago se ab slatu suoe auctorilatis tam facile deviare potuis-
tredideruiit. Rex vero inneetens nudis pedibus cal- set, ut regi praBdlcto tara repente sine consilio suo-
caria et ascenso equo, omnes traxit ad terram. Qui- rum Huic ararairationi responsio nostra
se subderet.
bus necessariis liberalitate regia sufQcienter attri- hac escusalione medebitur. Recenti euini ca-
facile
butis et copiosissima pecuuia ditatos abire ciim pace lamitale. alque dolore vehomenti quo |U'emebafur

VARI.E LECTIONES.
" rothsau 2 '* apl. '^ adventurum " peragant " rege
I. 1. adiit 2. "* sub c. c. le I.
'
eximis c. =" prosus I . facnus 1. -- apperuit 1. " vocem E. supple it.
4i!l Llli. DE KIMSCOPIS MKTENSIUUS. 4bl)

ex amicissimi el conjiinctissiini viri innrto, dcsti- A aiitirn ailliiic iiosl (>niendalionem pRrlin.iliam '" de-
tnltis pt .nllliclus, ct rcgiiifc ol)|iroliiiis stimiiliitiis, poncrc noliicrit, siiinat sibi solalio tiia licenlia ct
simiilqiie rcgis prwdicti asscrtatii)iiiliiis -" sediicliis ", nii'o aircctii caninaiii lilleram, ut vel sic incotive-
prene «liliviscitur '" siii, ct aiiiino in divcisa dislni- nicnli sono dcdiliis, ritlictilum pncbcat lcgentrbus.
cto, qiiid agerel incorliis eral. Si'l taiiicii niiii dccr.it 2. (.In. OSi, Oct. (() ; l(in;i, Drc. i't.). Ilem
ei verissimi scienlia ct ratio ciinsilii, quibiis scin- Ad.ilbcro aiinis 22. » Vcrba sancti angeli brevia el
per pro! omnibus pollcbat ;
quin id in brcvi re- obscura solciit esse, ut in bis indagandis pioe
sarciri el ad suam pristinam perdiiccro posset di- nienles dclectabililcr exerceantur. Ecce eteiiim
gnitatem, illi diiiliiis si viveie liciiisset. Vcruin drcit: « Itcin Ad.dbero : » quasi dicerct, istiim sii-

dum uuiiiitiin virunim nostrorum caiisas sulili- periori (22^ csse similcin ct nomiiie et vila, iit qiii
niium considcro, niliil in cis rcpperio, quod non concordabit nomiiic, non discrepabil operatiinie.
pjiis vilcc eligaiilia siipcrct ; ct lioc quisqiie eliani Dicitiir aiilem, utrosqiie (23) episcopos devolissimos
ciimen arrog.intice subit, si existimet, se vitie Deo- iu curis paiiperum extitisse, et in exlriiendis el
derici cujiisqiie judicio possc cnmparari. Mulii niiii- regciidis ecilesiis sine defectii nnde et pcrscverassc,
qiic noii a se ipsis, set ex alionini bcneliciis vcl noriiirie et vila mcrito ab angclo coa^quari merue-
eti.im ia|)iiiis, lociiplcles ct clari -' cirecli; Deodc- rtint.

ricus vcro loiige aliler gencrosilate parcnlum et ex- 3. {An. lOOG, 1047.) Ila-c littcra (2V) illius (211)

cellcntia majoriim, cx innata quoque copia magna nomiui, nunc substitutus est, minime, ut
qiii in sede
pripJiorum clari^siinus liabetiir. Aliler enim, vires perspictium est, congruit unde ct mulli opiiiantiir, ;

ejiis niagniludiiiis ab incuiile fftale secuni crescere illum in nuinero ponliliciim non coin|iiitaridum, sct
et sute pliiri:im |ioti.'uli;p usque in tincinvito? apud propter transgrc-sioncm popvili stibposilum, et lain-
se cousislere, imjiossil.le essct. Quain frcquens et diu quuad illc venerit qrii litlcrani prajnotalam por-
sediilus circa suce salutem animte fuerit, testimoniiim taverit, episcopatum cessare dicunt. Set nos etiam
e-it oratoriiira sancti Vincentii, de quo siipra dicium ad nostram opintonem mittamtis manum. Nam exi-
est, in insula Moselloe lluminis foras muros Mcttis stimamus A positam qtiasi Alter Deodericu.s, in qiio

civitalis opcre niagnilicj ab co constructiim, in quod nos quresiio obscura eo angustat, ctir iiou angelus
eti.ini pliiriinorum corpora sani-toium ex -' lorigin- dixcril^':» llem Deodericus » siciit de superio-
;

qiiis rcgionibiis pio sludio advecta congessit. Quic- ribus diserat. Deniqiie bujus sermonis occulta dtim
quideliam facuUatis ccenohio et congregationi divinis enodate cujiimus, occurrit animo, quasi ob duas si-
sibi obseqiiiis insistenlibus contulit, papae Romau» C gnilicationes alterum posuisse, aut ex computatione
sedis, jira^.-cnte Coesare Ottone secundo, auctorilate niimeri, qiia dicimiis '- •' units, » i. aller, » « lercius »

snb analhHmate stabilivit. Dcnique dc his omnihus atit ex discretione alleriiis vitae, ut '^ nomine a-qui-
papa privilegitim consciihi jussit, el pra>sule roganlc vocossetvita dissimiles futtiros innolesceret. Ncino
dalmaticara et sandalia ahbati sancti Vincentii niisit, tamen nostrum vitani illonim discntere poterit,
ut semper abbas loci illius, absente episcopo. divi- quia solus Detis corda mortaliiim intuetur, et actiis

num olliciiim vice sua in sede cpiscojiali in domo etiam subliminm, qui a nohis aliqiiando vcl adiila-
sancli Stcphani prothomartyris peregisset. tiouo vel amore etiam ignorantia venoranlur, co-
Hoc optisculum ego Alpertus, nec inler servos ram oculis Dci districtioris judicii scnlontia exaiiti-

Dei nominandiis, de pifR.-ule nosl''o digessi, tihique nantur. Illius namqiie nomen Redeniptor iioster no-
sancte Pater Constanline, ad corrigendum direxi -', vit, quera omni cnra ovibus commissis faclis lauda-
ne aeinulus, si quis est qiii dormitando sacri vigilan- bilis conversalionis et virtutnm excmplis socundum
tia abhorret studii amplectiturque a>gri torporem dignitalem apostolicam prw-idere cognovit.
otii. aliquid in eis ad detrahendum reperiat. Sin

VAni.i: LECTIONES.

" asert. c " set duclus c '' ohliviscetur 1. -' dari f. *' et c. dirig. correxi 1. pertinan-
liam c. " dixerit. dixit c. " dras c uo 1.

NOT^.
(22) Scil. Adalberoni I. (24) A.
(23) Adalherones. (2a) Tbeoderici II.
45) ALPERTl S. SYMCHORIANI METENS. MONACH. 452

DE DIVERSITATE TEMPORUM
LIBRI DUO.

INCIPIT PROLOGUS.

Frater Immo (2G) causa anioris ad me venit: tua A collegi, ue verbosior quam debuerim viderer. Et ut 1
sancta studia,
r.
. j. i: j
veuerande pr»sul Bnrcbarde, iidem
1 1 .„.. i
propter tuas ..*; ^r,
occupationes ..« —
sanclissimas —
i;..„:™„^ f....4:j:.,
fastidium
sanctitateni et lionestatem morum relulit, et quanta vitarem, brevitati animum in omnibus dedi. At si

aucloiitate construeres et regeres ecclesiam tibi a aeniulus quis forte ex adverso enierserit, et livido

Deo commissam, ostendit. Ejus relationibus, fateor, oculo bis inspectis ob invidiam rugam contra.^ierit,

admodum non solum cong.iudebam, sed etiam con- el iu boc me reprebendere temptaverit '", quod su-
digna adniiralione, gratias Deo tuto corde repen- perllue nova et impudenter inpolito sermone edi-

dens, exultabam. Cunique adhuc de tua bonitate derim, eo quod sufticiant libri quos studiosi reci-
pluriora scire desiderareni, quauta meditalione in piaut, nedum etiam istis imperitis scriptis, quasi

sanctis Scripluris, labore jejuniorum et vigiliarum, iuulili fasce, onerentur, et ea causa libellum repu-
et in cseteris Cbristi operibus csses occupatus, expo- leril : is sciat, eum tuEe cognitioui solummodo esse

suit. Denique quanlo amplius mentionem apud tui missum, ut tuo judicio aut aboleatur, aut legendus
nos egerat ", tanlo gratiorem nobis diem et jacun- servetur. Nam spe gratiae tuaj conlisus, ab bas
diurem eirecerat. Et quia iu tam laudabili vita agni- intentione mentis me<e non facile quisquam retraxe-
tus es, quamquam ct aute plurimis et prtestautibus rit,quin quicquid sentencia tua probaverit, absque
viris refereulibus niulta pra?clara et illustria de te ambiguitate id aliorum etiam examinatione sit sta-
sint audita, secundum dicta Salvatoris uostri unici biliendum. Et si demum ba;c objicieutur et arguar,
Filii Dei : c. Nonpolest '" civitasabscondi super mon- quod omnibus cognita scripserim, tuo consilio per-
tem posila, neque lucerna supra candelabrum missa pendant, me hac responsione uti : nota delectabiliter
(iiatt. \, ii, 15); » tameu interior tua conversatio sa?pius audiri, ut solet lieri in cantilenis, quod, vete-
apertius manifeslata, memoriam tui, sigillo caritatis ribus ex assiduitate fastiditis, nova; frequentius in
Cbrisli pectori meo arcius impressam, perpetua dies repetita;, deleclabilius audiuntur. Inter baec
conglutiuatione, si prasumo conliteri, mibi copu- noverit tua dignitas, quod etiam ad evitandam ocio-
labit. Et si angustia familiaris rei in administrandis sitatem et desidiam cordis res istas scribendas
obsequiis copiam mibi negabit, tamen piae menlis susceperim ; et quia ad opus Dei sive ad alicujus
affeclus in Christo -tibi semper aderit, fulcitus testi- virtutis profectus idoneus non sum, in hoc saltim
monio Scriptur», « Voluntas bona sufticit
dicentis opusculo niiserum animum ab inani curiositate cobi-
:

omnia. » nomini tuo istum consecravi

Cceterum berem. Quod etiam ideo sine nomine auctoris posi-
libellum de noslrorum dierum bominibus composi- tum est, ut, si displicet, sicut prjedixi superins, re-
tum, cui nomen est De diversitale temporum, quia c seces, sive fossa facta liumo operiri jubeas; si
in eo diversa collecta videntur. Non enim pleniter vero placet, adposito nomine causa exercicii feliciter
omnia quEe de proposita materia scribenda erant legas.

INCIPIT EPISTOLA DOMNl BU1\GHAUD1 EPISCOPI.

Blrchardi.s, sanctffi Wormaciensis secclesiiB pro- gnito misifti, bilariter accepi, quas etiam per dili-

visur humillimus Alperto, speciali suo, gratia; in- ctionem parilerque tuam peticionem et ipse legi, el
tegritatem et f.lurimam salutem. coram me legere praecepi ; iu quibus studii ^', ac
Literas tuas, quas nomine meo tibi multum inco- voluntatis tua; devotionem satis superque cognovi.

VARL.E LECTIONES.
"* egerit egerat '-'^
pote •" taemptaverit
i . 2. 1 c. ^' studui 1.

NOT;«.
(26) Immonem. abbatem Gorziensem, Prumiensem tcstcm hujiis signi habere cupis, fratrem tuitm, an ita
et Auguiensem, fratrem Alperti fuisse suspicatur Ec- se ns haUeat, interrogubis, gui hanc, marito suo in illa
cardus sed Inimo diaconus Wormatiensis fuisse vi-
; miserabiti csede Friswrum interfecto, auxit uxorem.
delur, ad quem monachus Tielensis epistolam de Quem tamen ab Alperto, clerico ut videtur, diversuni
miraculis S. Walburgis scripsit. Act. SS. Febr. III, liabucrini.
p. 348. etiam de Immonis fratre sermo est : Si
 :

fO.t l»i; KIVEKSITATK TEMPOUIi.M l.inui DK). l.li; |.

Set lias qiiociens revolvi, tocieus per siiigula peiie .\ in quolibet libro, diversas sex causas quieri convenit
verba commotus, nostris pueris pra-sentibus super ulque e.^tpeilirisicut in proa;mio editiouis
o[ ortet,
hoc doUii, scilicet quud his temporibns sunt nulli, pniua' )>agogarura Porpliirii Severinus =", prudeu-
vel vix paucissiiiii, qui ad studendiiin iiivcniaiilur tissiiiius doctur, Fabio eiborlaiilp, diceiido iiisti-
idonei, vul quibus viihinlas sutliciat sludciidi, cuiii tuil: « l'rinmui imiuit, docet, quie sit cujusque
et hoc negotio ct iiiuisiiui-que reliccrctur, ac labus operis iutentio, secuudoqua; utilitas, lercio qui ordo
;

uninius a variis tuinultiiunlis seculi commissis inte- quarto si cjus, cujus opus esse dicitur, ger-
rira suspeuderetur, necnon cata cautione posteritati mauus propriusque •" liber est ; quinto qua; sit ejus
sequaciuin laudabile traderctur e.\emplum. Oinues iascriiilio; se.vtum est id dicere, ad qiiain parlein
autem deleclamento muiidaiiorum illusi ct ad dete- lihilu.Mipbia; ciijiiscuuiiiue libri diicatur iiilenlio. »
riora proiiissimi, miscris liujus secnli vaiiitatibus lla-c omiiia in libro tuo caute conservasti, sel iio-
inserviunl, el tam delectabiles animaruui epiilas miuis tui non apposuisti. Unoniam
iiiscriptioiiem
exercere aut qua-rere ;ne5ciuut ac penitus negleguut, autem meo arbitrio hoc judicandum «" reliijnisli
sicut scriptnm « Omnes declinaverunt, simu
est: ideo sicjudico nec non et jubeo: TUuIum libro ap-
inutiles facli suut; non est qui faciat bonum, nou ponas, nomen tuum hducialiter iuscribas, et uui-
est us(iue ad uiium (/(u;h. iii, 12). » Igitur studii legere volenti liber pateat, ac stabilis incou-
ciiiqiie
tiii de^otio non est iiianis apud me, nec vidclur vulsusque nieo judicio perinaneat. Si ijuis vero, in-
vituperaiida, set mnltuin laudanda. Nain iu diclami- vidia slimulante, detractiouis murmure nos nostra-
nis tui baud seguiter tornato, magnas et aucto-
lilo, (|ue vilnperet, huic respondeo, et confusum liis verbis
rales causas non litubantibus vestigiis caulissime obmutescere facio
couservasti. In omui eiiim e.xpositione auctorali, et Invidus es nostris, qnoniam tu talia nescis.

E.XPLICIT EPISTOL.A DOMNI BURCU.Mini WORMACIENSIS EPISCOHI.

INCIPIT ALPERTUS DE DIVERSITATE TEMPORUM.

LIBER P-.
1Apud Gerinanos qui circa Rhenum incoUmt C ullam spem pociundi ne quidem existimaret, pro-
»^.

duo ditissin)i, Wicmannus (27) et Baldericus, sum- pterea quod habebat (30) sororem nomine Liutgar-
mis opibus inter se de potentatu contendebant. Set dam abbatissam Eltnensis montis {31\ qua nolenle,
Wicinannus gratia et amicicia regis multorumque nullam conlumeliam siio generi degeneri coniibio
Germauorum nitebatur; aUer Coloniensis sacerdotis inferre audebat. Videbatur euim illesecundum quo-
itemque Gerhardi Mosellensis, polentis viri auxilia rumdam opiuioneni, quamvis loco nobilitatus '".

sibi concibat. His rebus contirmati contumeliosum genere tamen... "s

"*, ; is etiam et quidam Godizo,
existimabant, nec alter alteri in ullo " negotio ce- Kichizonis lilius, vir magnarum opiim, qui inler se
dejet. Interdum etiam pace inter eos facta, dolo in illo spacio temporis societatem ct tidem Urmave-
pociui, quam ut ullius vera; amicicia» fidem serva- rant, in clientelam Liutgarda; se devoverant, ejiisque
rent, studcbant. Set Baldericus dilissimi et longc obsequiis et imperiis oblemperarant. Erat enim Gu-
nubilissimi Wicmanni (28), cajus majorcs magnam dizo consanguineus harum sororum, et priraum ad
partem Germaniae, et maxime circa liltora oceani amiciciam alterius se addicavit, eique shidium suum
imperia tenebant, Uliam diixit uxorem Wicmannus ; et auxilium pr:estiterat. Set cum animi cjiis levita-

vero aliquos annos post piaifecti Godefiidi (2l;iJ, lem et mores faciles auimadverteret ab ejus fami-
avunculi Balderici, liliam in matrimouium sumpse- Uaritate se remo^it, et ad domnae Luilgardee clien-
rat. His rebiis et hic in Gallia, el ille in Gerinania, telam se conlulit. Qui post hinc biennium, ob ple-
praidia et sedificia multa es dotis jure sibi adquisie- rasque injurias quas .\dela sorori dorante Liutgardse
rant. inrogabal, adjuncto sibi Balderico, castellum illius
2. r>e castello Adelx " inccnso, et ejimlcin moribus. subito inrumpens,
prajda et incendio consumpsit.
Erat antea tempus, cum Baldericus suae uxoris Ipsa vero, comperto eoruin advenlu, paulo aute me-
V.\RL£ LECTIO.NES.
pudeiitibus deletum c. '' propriisque c.
^* to
»« judicastum I. "' MORVM I. " LIBER I desunt m c.
' numeros addidit Eckhart. "" contirmata 1 »' illo I. «" Addelffi 2. «'
nobilitatis I. '" vilis supplet
Eckk fortasse mediocrisf. infra 11 8, puy. 713.
NOT.E.
(27) De cujus genere cf. cl Wedekind noten II, (30) Scilicet uxor
60 soq. (31) Elten ad Rlienum, a Wicniauno Liulgardip
1,28) Comitis pagiHamalant. patre fundalum.
(29) Comitis Hattuariorum; cf. ii, 0.
 4!io ALPEUTI S. SYMPHOIilAM METENS. MONACII. •+;it;

diam noctem ciim pancis profugit. Set piffiterea res A illius necem cogilabat, et consilio cum quibusdam
vehpmenler esl admiraiida, h-is sorores »', pestiferis inito, illam veneno, ut fertur, extinxe-
isla

parentibus clarissimis orlas, tam diversas a se esse nint. Nos eara renj, pro magiiitiidine sceleris pa-
potuisse, utquot reprebensioues in una notarentnr. rum nobis comfiertam, existimalioni vulgi ninii-
lot in altera virtutes pradicareutur, ni^i hoc cogila- inndum reliuquiinus. Set illi qiii venenum confi-ce-

tionibus, nostris opponamus, mirum non fuisse, eo rant, capti ^* dampnali sunt.
atque oculis Post
quod et primus parens noster ilidem dissimiles filios mortem ejus ciim oranes ubique orbitatem ''' tantse

fenuerit, quorum alter, crudelissimus parricida, mulieris cum luclu et planctu deplorarent soror il-

alternm milissimum invidia occidit. Nostro vcro locum furibtinda invadit,

lius et omne patrimonium,
silentio illa pra>terniittenda sunt, qua> de Adela di- quod soror pia intentione ecclesiie contulit, ad
cebanlur, quod erat clamosa in voce,- lasciva in suam jioteslatem retorsit ^*. Sel non multo post ex
verbis, veste composita, animo dissohita, et quod prsecepto Ottonis tertii ' imperatoris cum dede-
iustiibililatem mentis nntibus oculorum praeferebat. core expulsa, his adversitatibus piffivideri cogita-
Nosvero scimus, eam ad opera multa esse solertem, bat; et consilio cum suis aceepto, cum post virum
magno ingenio, et numerosas cubiciilarias ad varie- r, priorein sine occuliatione turpiter vixisset et cu-
tatem te.xtrilium rerum iiislrucias habere, et in pre pienti copiam non iiegasset, postquam vidua
sui

ciosis vnstibus couliciendis pene omnes noslrarum lasciva ''' secundum dicliim sancti apostoli (/ Tim.

regionum mulieres superare (32); haac sola buma- V, xi) diu luxuriata fuisset, illum de quo supra dixi-

nitas in ea nola est. mus Baltericum dnxit maritum, cum vivenle sorore
3. Dc moribus liutgardae. neuter copiilam alterius ne menle qiiidem concipere
At vero Liutpardis longe dissimilis buic. Nam auderet. Nec multo post, instigante illa, ciim ar-
moribus bonestis erat celeberrinia, virtiitibus omni- mata manu montem Eltnae ^' subito occupat. Cum
bus ultra qiiani credi polest prseclarissima, hospi- opidani repentiuo melu perciilsi fuga saliitem quse-
talilateita adsueta, ut in adventu hospitum maxime rerent, in monasterio se abdiJerunt. Expugnatoque
delectaretur, itidemque si quando abessent, quod monasterio, et jiculis altaribus trajectis, unum,
tamcn raro conligit. quandam quasi moesticiam iii quera sibi inimicum existimari voluit, captivum
vullu prffferebat. Prudentiam in non esl duxit. Set cum id regi cumperlum furet, graviler-
ea laudari
necesse, cum non sulum ex falatio ad eam, set que faclum hoc ferret, delictiim Ballerici deprecato-
etiam es longinquis regionibus magnus numerus rum auxilio peciinia expiatum est. Rex vcro altiori
lioininum ad suarum rerum capiendum consilium C consilio in posterum loci illiiis slabilitatem prsevi-
confbixisset. Erat enim in ea cum summa scieutia, dere volens, Noviomago ^" concilio indicto (au. 997,
tum verissima facultassuorum consiliorum expedien- Mai. '8), cum undique frequentissimi illuc coiivp-
doriim. Omiiibus affdbilis, omnibus extitit benigna, nirent, tractanduni de prsedlcto loco statuit. Aderat
mulla etiam daiido maximam gloriam adeptaest; ciim siia conjuge Baltericus, eo quod scntentice se-
unde et contigit, ut omnes eara maximo bonore ce- natorum processeranl, ut ille convictus secundum
lebrarent. Pauperes eam qiiasi matrem etiam ex legem in perpetuum abillius expostulatione ecclesise
peregrinis locis sine intervallo frequentabant, qiio- se eximeret, sicqiie karta et privilegio loci stabilita-
rum neniinem sine solatio a se abire perinisit. Mira- tem lirmaverunt (33).
res, ut fragijitatis feminei sexus tanlis vexationibiis
4. De obitn Ottonis et dolis Baldrici.
ne quidem ad lioram gravaretur, set polius, quod
Post ha^c vero imperator tercius Otto, bonoe in-
est mirabilius. ut dixi, delectaretur. Lnde frequen-
dolis adolescens, in Italia moritur, corpusque ejus
ter inter nos colloculi '-°,
dum in ejus gioriase^tima-
remus tantani humilitatem, fateor nos jam
ad Aquasgrani effertiir, et ibi cum regio honore se-
lunc
divinassp, id qiiod verum erat, ^"
pelitur {an. 1002). Post cujus mortem Bdltericus
illa extincta niil-
am in bis regionibus sui consimilem tam illustri "P'' "'''''"' «' ^°'*''' '^'^"'^ adgressus ad montem
vita esse futurani. Patrimonium quoque omne, quod Ellna;, vallum qui ecclesiam ad inslar castelli am-
sibi bereditatis parte ** biebat scidit, famiiiamque omnem sibi servire
successerat, ecclesia; cui
ipsa praeerat contulil. Id soror coegit.
"ejus factum gravi-
ter ferens, traditionem illam saepius rescindere o. De Ueinriro " rege.
moliebalur. Set cum id eflicere non posset, in vitse Ubi vero Heinricus sumhia rerum potitus est,

VAUI.ELECTIONES.
»' sopores 1.
'•''
ita Eck .— collocati c. »' corr. illa c. =2 pai,e corr
illu partc c. '' sororor corr.
soror c. »» capili corr. capti c. =^5
Ha correxi; sobrielalem c. =« retroisit corr. rctorsit c. *' tercii 2.
ita E. lascua c.
=''
ctuai 1. eltnffi 2. 5» novio raagno I. «' HENRICO c. hoc loco.

NOT/E.
(32) Eadem fere verba de sorore Burchardi epi- (33) Cf. ea de re chartam imperatoris ap. Schaten
scopi Wormat. in ejus Vita leguutur c. 12. Auu. Paderb. I, 343.
4".7 l)E DIVERSITATE TEMPORUM l.IBRI DCO. — I.IB 1. 4o8

iterum locum
\n priorem statiim reduxit. A
illum (3i) magna celeritate vecti, usqne ad Mi-rin-ido ^'
Mulla hoc viro iiol)is scribi'nda sufli-
pravtlara de portum Tvltc (3!i) pervenerunt {nn. 1000). Popiilus
ciunt quam faoilo, gratia Dei donanle, " ad api-
: vero qiii circa littora Wal lluminis habitaverunt,
cem "' regni pervcnerit, (lualiter illustrcs viros ct compcrlo tanta; multiliidinis advcntu, spem omnem
snmmo! potenti;c, bella adversum se concitantcs, cc- saliitis in fiiga ponentcs, sua penc omnia practcr
leri vicloria iu deditionem venire coegeril, quallter pecuniam, quia mercalores erant, alienissimis reli-
reges in "* interioribus (lerniania! partibus, qui querunt. Pra^fectiis vero prudens consilio, veritns
sunt Winidi vocati, su;c dicioni tributarios elTcce- ne Mgri hominibiis destituti hostibiis facilior paleret
rit, et Mettim in Hclgis diu contra se niale cogitan- ingressus, vi qiia poterat asccnso eqiio, fugienteni
tem, compluribus annis obsessam, pene ad inter-
et vix retinuit populum. Ilostes iisqiie Tvl;p venientes,
uitionem ••' vastaverit {an. 1012?), et tandem mul- vela et portum nullo resistente in-
deposuerunt,
lis incommodis illatis sibi subegerit; set quia domnus gressi, copiam viclus magnam repererunt. Qiia ce-
Adelholdus Trajeclensis episcoi^us ha;c omnia ple- leriter exportata, vicum incep.dio vastaveriint. Mo-
niter in uno volumine luculenlo sermone comprc- nasteriiim quoque sancta- Walburga? irrumpentes '^,
hendit, a nobis pars qu;R aliquando noslris scriptis vestesqiie sanctas a quodam comite Waltgero, con-
"*
necessario occurrit pra-tereunda visa est, ne histo- slructore ipsiiis loci, et siia conjuge Dco digna
ria tantis el tam venustis documentis edita a nobis Alberada ibidem collocatas auferentes, et altare
tanquam ab insipientis latratu obfuscaretur. spoliato ", et praeterea quam plurimis rebus eccle-
G. De viso comete, et fame, et mortalitatc. siasticis exportatis ecclesiam quidem incolomem
Post hinc triennium quam rex in solium regni relinquentes, ad classem se recipiunt; slatimque
sublimatus est, commetes horribili specie tlammas nunciis a pr»feclo in omnes partes dimissis, postero
hac illacque jactans, in australi parte cceli visus die sumnio mane maxima multitudo convenit. Et
est. Sequenti anuo fames et inortalitas gravissima quia pra^fectus exercitui prsesse non poterat, Bal-
per totum orbem factae sunt (an. 1005\ ita ut in terico, de quo supra diximus, itemque Unriiocho '•

muitis locis proe multitudine mortuorum et tsedio comiti, strenuo viro, qui in exercitu tercii Ottonis
sepelienlium vivi adliuc spiritum Irahentes, vi qua imperatoris Italia in re mililari opinatissimus ha-
poterant renitentes *' cum mortuis obruerentur. bebatur, belliim committitur. Nostris visis et celeri

7. De fVecelmo apostata. eorum adventu hostes perterriti, naves quam cilius

Islis etiam diebus, videlicet adeo ut similis fuga; recessus

Heinrici regis qui solventes recedebant,
postea beuedictione aposlolica impe.rator efTectus C videretur. Nostri insequentes, et es utraque parte
est, quidam Wecelinus, qui fuerat Cuonradi ducis lluminis levibus praeliis factis, et utrimque " paucis
clericus illusione diabolica sediictus, errori Judeo- aut " vulneratis aut occisis, ne cupidilate praedae a
rum consensit. Hoc audiens rei, nimia, ut justum ripa longius hostes vagarentur, prohibebant. Vicis
fuit, conturbatione commotus est, atque illius jus- vero juxta littus " quos adire poterant exustis, nona
sione unus discipulorum suorum nomine Heinricus, hora diei omnes de navibus desilierunt, aciem con-
aequivocns regis, preedictum apostalam veracissi- fertissimam '" insy-uxerunt, nostris " potestatem
mis sacrae Scriplur® testimoniis, ut ejus epistola pugnandi prffibuerunt. At nostri loco se continue-

aflirmat, falsa verba in Christum ejusque sanctos runt, et quia plurimi ex agris coacli convenerant,
dixisse devicit; et quia hECC longiusculo sermone cum his ad usum belli imperitis et superioris anni
protracta sunt, in fine istius libelli ea ponere de- propter sterilitatem inopia familiaris rei vexatis,

crevimus (lib. ii, cap. 22, 35). praelium coinmittere non audebant. Ubi barbari ne-
8. De adve7itu Nordmanmnim ". niinem ad pugnam procedere conspicerent, satis ad
Wicmannus, sortita conjuge, ut supra diximus, ostentationera suae audatiae factum existimantes, ad
praefecti filia, sibi in omnibus obtemperare fidemqoe naves se recipiant, et nullo prohibente regressi

illi et amicitiam 93 servare constituit, et frequenter sunt.

alter ab altero adscitus '' convivio, communem sibi 9. De secundo adventu Nordmannorum.
causam fecerant. Cumque jam senio confectus et Sequenti anno (1007) iterum quidam pyratarom
wgritudine ita deprehensus esset pra?fectus '", ut vis cuin nonaginta longis navibus per dumenLaicam (3(5)
pedibus incederel, pyratae ex diversis insulis'' oceani veniebant. Nostri, estimplo coacta magna multitu-
cum magna multitudine navium emersi, per flumen dine equitum et peditum et '^ paucarum navium, per

VARI.E LECTIONES.
^' donanlem c. «* ipicem c. '* deest in c. sed adest apud Sigebertum a i003. «' internitio c remit-
tentesc. " NORMANNORUM I. «' amicitiam c. " adsilus c, '" perfectus s. ocis corr. insuli» c.
'* meriuuido c. "' irrupentes c 71 digue c. spoliate c. '• ita
E. recte ex cap. 16 emendavtt; in c.
locus syllabx un vacat. ''
ita E. utnque c. litus 2. '" confestiss. c. *' uostram I .

»« ac.
NOT.-E
(34) Hodie de Merwede, Rheni sive Vahalis bra- (3o) In deitra Vahalis,
chiura. (36) Lek.

Patrol. CXL. 15
459 ALPERTI S. SYMPHORIANF METENS. MONACH. m
e.^piTta- A iste sanctus scriptis nostris intervenit, libet pauca
ripam inslructi armis advenlum hoslium
bant. At barliarorum visa tanta multitudine
prinii
de vitaejus huic operi nostro inserere.

perturbantur, et in medio fluminis alveo anclmris U. De healo Ansfrido comite.

naves statnentes, reliquos cxpectare disponunt. Erat *' Ansfridus

in Rratuspantium fini-
igitur

Postquam in ununi conveniebant, et sententiis inter bus comes summ» justicia», ut neque muneri-
(37)

eos eonlatis, invitis nostris transire diffidebant, le- bus neque donis '" a rectitudinis calle reflecti posset.
gatos ad eos miserant, iit ipsos per iines eorum Frequenter in conciliis et conventibus sententiie ab
transportari paterentur; sibi esse in animo sino eo inprimis exquisilEe, ab ore ejiis omnes erant pen-
injuria et malelicio ire velle, et ut id eorum pace et dentes et qiiae ipse leguni decreta statuit, his nulli
licentia liceret precari. Et impetrato >*', eo die pace contradicere fas fuit. Sermo ejus ita mediocritate et
lusisunt. Sequenti die cumclassem movissenf, jam- discretione teniperatus, ut nun comici nostri di-
que primi Hrenum cssent ingressi, nostri cum paucis ctum (Ter. Andr I, i, 3i) : Ne quid nimis, super-
navibus, clamore mapino novissimos adhorti, bello grederetur. Sed huc adnecteudum, quia ex mo-
el
lacessere '" coeperunt. Quo clamore ab aliis andito, deralione suorum verborum facile composilio et
celeriter accurrunt, et armatis circa littus dispo- r> bonestas ejiis occulti cordis ab audientibus intellegi
sitis, nostros ne adpropinquare auderent perterrent. potuit. Quicquid vero " in jiigi et cotidiana confa-
Intermisso noctis spacio et omnibus noslris llumen bulalione loquebatur, hoc divinarum Scripturarum
transportatis, et ^* diluculo ad nostros qui in navibus exemplis blande leniterque condiebat; et si quando
erant filsa fama pcrvenisspt ^^, equites cum hosti- contigit ul a secularibus negotiis quietus esse po-
bus magno certamine confli.visse jamque quasdam terat, aut justa jiidicia ^' tractabat, aut lectioui
naves direptas esse, niliil reliqui ad celeritatem sibi tauto sludio insistebat, iit a quibusdam insipienli-
fcccrunt. Tumultu et clamore oniiiiacomplentes, lius monachicam vitam illum agere derideretur.
nullo duce, nuilo certo nrdine, ul quique sibi cele- Quod ideo ininus sit miriim necesse est, quia quanto
riores videbantur, hostibus appropinquabant. Quibus avidiori meditatione sancti divinis operibus invigi-
visis, in unum hostes conglobati occurrerunt. At jant, tanto amplius viliores mundo fiunt, et ut pa-
nostri qui in navibus erant, ut viderunt Nordmannos tieutia eorura |irolietur, a pravis hoininibus ex per-
integris viribus occurrisse, relictis naviljus, prwci- missione Dei plerumqne dehon»stantur, teste no-
pites se fuga? dederunt. Quos hostes consectali, tot tario Spiritus sancti, dicente : Obprobrium insipienli
in ea fiiga psremerunt quot ciirsu consequi polue- dcdisti mc [Psal. xxxviii, 9). Summi etiam et illu-
runt. C strcsviri, dum in jure dicendo gravius '^ quid disce-
10. De portu Trajectcnsi incenso. ptandum erat, et ut solet lieri diversi diversa senti-
Trajectensps " de adventu barharorum cerciores rent, et variari sententiae viderentur, ad eum gratia
fdcti, ne hostibus commodi aut usui ad obsidionem discendi et interrog.indi recurrebant ''. Imperialibiis
castelli foret, porluni omnem ipsi incenderunt. quoque secretis saipissime intererat, et quociens de
Portu pxnslo, conquesti sunt barbari cur tantura majoribus rebus tractandum erat, tanta auctoritate
incommodum esset admissnm» se nullum maluni ct dignitate ^' hahebatur, ut sine ipsius consilio raro
adversus locum moliri, prseserlira cum Ausfridus aliquid statueretur. Hoc sibi in omni fetate decre-
tanla» sanclitaiis vir eidem prwpsset ppiscopus. tnm, hoc sibi propositum, non sicut quosd.im '"'

Religionis tamen causa ut in castcllum intromittp- nostri teinporis, quos plerumque aut miserieordia
rentur orabant; ecclesias oblationibns suis venerari aut invidia a '-"
judicio labi conspicimus, de jnris et
se velle dicebant.Quibus oppidani, assumpto vnltn legis veritate nihil diminuerat ^^. Ob haec " ab rege
et conslanlia, respondent se aditum armatis pra?- frequenter adscitus et carus prse coeteris habitns,
bere non possc. Et quamvis *" facillima expngnatio pjus oratione et pravos '"" cohercebat el rem publi-
taraen cognoscenfps, sanctum "" cum pace gubernabat. Prsedonibus, quibus
essef, locum et tan- D cam
tiim sacerdotem suis fjrtunis alias obsistere posse, regio Rratuspantium '- maxime alebatur, infestis-
niill.im Ippsioiipm civitati inferentes abierunt. Quis simus erat, et crebris occursionibus eorum conata '"^
hoc meritissancti episcopi non adscribat, oppidanos impediebat. Principem qiioque eorum, desperatum
contra spem metu liberatos, et periculum cvasisse. liominpm, cujus nomen ne "" dici quidem opus est,
et locum illum inviolatum permansisse? Quia vir sanguine civium '"^ et praida adultum, frequenti
VARI.^^ LECTIONES.
" impetrata E.
lascercere 1.««
assescere 2. ^^ verhorum constrvctio nostro propria. per-
venissent c. *' Trajectense c. ^s quanvis c. "'' Anno tertio Henrici iniperatoris Ottonis tertii beatae
memonw ca2saris aiigusli successoris, erat aimd Rracbbanlium conies Aufiidus, etc. incipit 3 [Vitta S. Ans-
Jrvii.) 3" d. transitoriis nllo modo a 3. °' dcest \. ^^ i. i. iHKum t. 3. ^^ c,rAv\%
gr c. ' quirebant
requ I.
venjphant 3. ""
93
tanla^ auctoritatis habebatur quidam '" 9S diminuere 3. '^ hoc
lOO
3. "'' 3. aut r. 3.
primos 3. 101
c. et rpgnum per eum in pace 3. '"- brachbant ">> conatus 3. iu« nec 3.
g. 3.
*°=civilii adullum 2 .media desunt
NOT/E
(37) Rrabant.
 ;

•K'l DF niVRItSITATK TKMrOIUiM I.IIIUI DLO - I.IIt. I. 'ill2

fuga se vix cii|)iiMiti;m. vcliemetitcr promclnt ; ciim A Qiii prius iii multia vnluit pcr lielln pBrlclis.
illc aul ">' saltibusaut paludil)us densissimis arho- (iioriQ piistori* Koiint iii scriniiiie sunvirtl

rihus consilis, pr.Tcsciis pcriculnin cvadcrc ciipicns. 11.De caiciliili' cl moiiw.liiiui vita it elcmnsinii Ansfridi.
scsc occiiltarct. Miilti pr.Ttcrca Irmnipiii, iiuilln Sumpto cpiscopalu, aliqii.indiu caiionicis vcvlihus
bella fclicitcr Rcsla iion ad pcrnieicm civiiim, set ii<l
iitchatur, noii qiiidcm elatioiiis causa, sel no ilcdi-
repriinciulain aiulaciain improhuriim. Ila?c quideni Snationis suspicioiie a cwlcionim morihus sacerdo-
laicus gerchat. tiim videretiir '*' disseutirc. Sct quia pius Dominiis
12.Quoinodo An!:fridtis comcs Cjnscopus cffiritur. jani illum ad suam servitntcm advocavit jamqiie illi

Cum (.IS) vcro lijltuvinus '"' saccrdos Trajcclcnsis turain Kcclcsi;c commisit, adhiic '" plcnius siia con-
vita dccedcrct ('iii. lHKi), nunciusqiic in castra ve- siieta pictalc sihi adjiinpcre disposuit. Nam qiiamvis
nissct, re.\ Ansfridiiiii scorsiiin nianu diiceiis, sacer- impossihilc sit vitam ullius '-' sancti sine peccatis
dotiun^ illud ei ollerre ca>pit. Cumque ille renitc- transire, cum '" tamcn illa, qiuc fiagilitate carnis
retur, jamque se senem, in militarihus armis oinni incaute contracta sunt, largissima Dci '-" misericor-
tempore vitas suae versatum, clcricatus ollicia susci- dia in hoc seculo aliqiia molestia corporali soleant
pcrc omnino ahsurdum vidcri coiitenderct, ct rc\ purgari, attcstante Scriptura, qua' dicit : FUu/ellat
\eliementcr instans, vi ad suscipienduin compeUcrct, Ikus oinncin filium ijucm recipit iUcbr. xii, (1). Ans
licrspicicns '"" qiiia rcgi rcsistere non posset, ut cuin harum tcnehrarum amisit, taliler quo-
fndiis luincn
suis rem dcjiheraret, exposcit. Qua re inipetrata et danimodo mancnte integritate ociilorum, ut nihil
ah suis oratione acccpta, qiia" rex imperaret se minus quam aspicienti '-' videus videretur. Defec-
facturum pollicetur. Kt accepto uladio qiio eral tuin quidem visus "' sustinuit, set deformitas fa-
accinctiis, siiper altaro sanctie Maria^ posuil dicens :
ciem viri nulla dchonestavit. Hoc e.x benignitate
Hactenus '"''
himorcm ttrrcnum obtinui, et hostcs
hoc Salvatoris noslri credo actum esse, ut exlincto ocu-
innipcruin Christi et viduarum crpuli; niinc dcinceps lorum dcsiderio et excliisa orcasione peccandi. et
huic dominx mex sanctx ilarix, qua '"^ virtutc hono- vultus dignilatem episcopi servaret, et ulterius non
rem ct salutem animx '" optineum commendo. Hoc baberet urde concupisceret. Neqiie hoc incommodo
cum diceret, omnium ohortis lacrimis. applausu "^ accepto umquam superatus aut auimo dejcctus est
omnium qiii aderant dignis ejus meritis trihuitur sct eodeni vultu, cadcm hilaritate, cadem jocundi-
iiifula poiitilicalis. Versiculos quidam e nostris de tale, cum summa p.ilieutia permanscrat. Igitiir "^
his rcbiis quos eliam huic opusculo in-
cccinit, respcclu Dei in se jiropensius rediens, salutifera co-
texere "' lihuit, ut et "" alium in nostra narralioue f,
gitatio sihi incidit, llores bujiis raundi sordes apud
testcm haberemus. Dciim videri, et ea quae multo sumptu ad tsrnatum
13. Versus deeadem rc. putresccndoe carni.s captarentur. non solum ad '^"

bona Trnjectum. nialer pr;eelecta locorum, detrimenlum sed etiam "' ad perpetuam ruinam
Nuuc relines dorainiim generali laude politum "^.
animffi pertinere vestem delicaliorem deposuit, in-
AnsfriJ pro merilisdecus "^ est tibi pnntitio.nlis,
;

Est et proelectiis Domino coufessor et aloius; diimenta, ne dicam '•'-

vilia, sed potiiis angelica, ad
Qui prius in hello lirmahat regna popello, institutionem sancti Benedicti sumpsit. Est collis '"
EcclesiiB custos nunc est sanctusque sacerdos.
Vertilur in melius sic sic certamiois usus :
(30) sei milibus a Trajccto distans, undique circum-
Quoudani bellator, uuoc auteui pacis amator; cisus "*, una ex parte llumcn limosum, reliqiium
Tunc pars hellorum, nunc autem diix animarum ;
Qnoi]'iam pngunhat, populi nuuc corda guherual
ppacium perpetua palus cadenique latissima am-
;

Militis ofBcium precis obmutavit iii usum. hiendo omnem additum ''^ excludit. Huc adacta na-
Veste sacerdotis iiuac prorsus liber ab armis,
vicula, trans Uumen illud se ferri jubet, et quia ora-
Accepit calicem manibus liquitque mucronem.
Deposuit parmam. coepitque "' levarc"* patenani; tionis causa tumultus bominum vitare cupiebat, ver-
Sprevit ve.xillara "', volnitquia pjallere missam ticem collis, succisis arborihus et fructicibus,
;
in
Nuuc missam cantat precibusipie fuleliter iustat.
Ista sub exemplo Petri facit indubitando, planitiem deduxit, imprimis oratorium, dein sibi
Qui primus cecinit niissam barbamque totondit. D cellam, post aliis conslructis et claustro elTecto, con-
QuiE vult utveniant Deus, omuia protiuus aditnnt •-"

De cane fecit ovem Dens hic, ut fecerat olim, venticulam '"* monachorum ihidem collocavit, et
Ad se cum Paulum rapuit de sorte luporum, abhatem '^' praefecit (40). Huc se post colloquia re-
Ouem post Ecclesioe doctorem jnsserat esse. gis, post synodum, post diversos couvenlus recipere
Nunc est albatus '''', cnm stemate glorilicatus,
Atque stolam portat, virUUis et arma ministrat, solebat ; hic miseram curam secularis ncgocii a se

VARI^ LECTIO.NES.
'<" deest 3. '<" prospiciens 3. '"' bunc 3
baldiiinus 3. 'O»
ita c. et Z a mea: o. 3. "* ac
plausu 3. "^ auneclere 3. '" qiio etiam 3. '" ita 3 polivum an volivum ? "* datus 2. "' coepil
3 '" lavare c. vexillum 3." '^° assunt 3. '-' ahlatus 3. '" iis scriptum in c. '" ad ba^c 3.
'-' ita 3 illius c. '" dcesl in c. adest 3 '^" decst2 '" aspiciens et v. putaretur 3. '*' in se 2.
:

'^^ I. ex hoc r. 3. '^" deest 3 '" deest 3. '^- non dixcrim 3. '=' c. Heilgenberg tribus m. 3. '^* cir-
cumclusus 3. '^' additum e. "''' convcnticula 3. "' a. eis p. 3.
NOTyE.
(38) Cf. Tbietmari 1. iv, c. 22 sqq. iPatrolog. sford.
tom. C.\.\.\l.\,) (40) Fuiidalioais chartam v in .Actis SS. .Mai I

(39) Hohorst, postea lieiligenberg, prope Amer- 430.

463 ALPERTI S. SYMPHORIANI METENS. .MONACH. 40 f

removit, viribus totis laudibus Dei et obseqniis

in- A maliciae exercendoe. Qni taraen miser paucis diebus

vigiliis, elemosinis ita intentus, post, cffiteris dormicntibus, suspendio mortem sibi
stilit, orationibus,

ut nemo nostra a-tate sibi possit adsirailafi.

Unam conscivit. Ha^c breviter perstrinxi, ne quis in corde
panperes Cbristi suo existimet, prcjpter defectionem probata; vitse
ei ejusinnumeris liberalitatem in
exbibitam referemus. In ipsa cella quam diximus
servo suo Dommum nostrum Jesum Christum vir-
positus, consueto opere Dei expleto, post terciam
''" tutem signorura concedere noluisse, qni multo ma-
ministris ad se vocat, quid jora et longe his feliciora, id est vitam seternam in
vigiliam, unum ex suis

fieri velit ostendit, et ut nemo id

cognoscat summo- coelesti regno, concessit.

pere interdicit. Sumit situlam, immittit vectem, 10. De obitu Amfridi episcopi.
seque simul portando ministrum ad regendos gres- Igitur cum illi virium imbecillitas adcresceret et

sos suos usqiie ad flumen prsecedere jubet. Aqua languore corpus ad occasum vergere intellegeret,

hausta redit 5"', igne calefacit, dolium ipse infudit, ad supradictum collem transferri jubet. Cumqne illic
leprosum, cujus corpus miserabilis sanies totum aliquanto tempore vi aegritudiuis premeretur, Re-
obduxerat, pannis exutum in balneum deposuit demtori nostro, cui servivit, spiritum reddidit (an.

putrescentia membra manibus perlustrans diligen- 1010;. Aderat in exequiis ejus lilia ipsins venerabilis,
^
tis^ime "" lavit, lotum in lectulum ''" ipsius col- abbatissa Tornensis (41) munasterii, consanguineus-

locavit, et vestibns novis vestitum antelucanum sub que ejus, de quo supra diximus [cap. 8), Unruoch
"--'' praecepit. comes, corpusculumque in oratorio positum, a fra-
testatione ne quis id sciret abeunti
Hic si quffiras cnr iste tanlus vir, tot virlutibus tribus sulitis frequentabatur ofliciis, futnrum ut po-
prfPditus, Spiritus sancti gratia inroratus, leproso stero die in ipsa ecclesia, nt ipsi animo firmaverant,
illi solacium curationis non inpendfrit, facili bas tumularetur. Interim Trajectenses quam freqnenlis-
cogitationes obvius hac responsione excipiam. simi couvenerant, exanime ''* Trajeclum
curpus
13. Cur Ansfridus infirmos non curaret. deferendum auferre moliebanlur. Adhaec peragenda,
Legimus namqne (I Cor. xiv, 22) quod signa infi- Deum adjutorem, in ecciesia jusla feretrum pro-
delibus, non fldelibus, data sint '*', ut in initio na- strati, tolis gemitilius precabanlur. Tum snbito ex
'•^
scentis Ecclesic-e corda gentilium, longissima uno latere collis ufticina qiiaedara tive casu sen jussu
consuetudine idolorum indurata, prodigiis visis tot Dei igne correpta e^t, omuibusi)ue ad restinguendum
ad credendum "^ emollirentur. Qnis enim tnnc tem- ignem concurrenlibus et omuino in ea re occupatis,

poris, mundo in florentissimis rebus posita, praedi- feretrum Trajectenses in quo corpus viri Dei posi-
canti aliam vitam crederet, nisi ea exiberentur qnae C tum est leviter levantes, ad flumen usque progre-
antea nec '»' visa nec audita fuerant? Et quae ne- diebantur, et posilum in naviculam flumen transire
cessitas fuit, istis novissimis '"^ temporibus Eccle- coeperunt. Et quia navicula paucos capere poterat,
siara Dei signii illustrari, cum nullus sit locus quo- caeteriquamdiu vadum "* permiserat, deinde natatu
vis gentium, non raons, non vallis, non silva infi- scquebantur. Al hi qui adsubmovendum ignem con-
nita, nim palus iraraensa, non insula ab orbe terrae cuirerant, cum non prius consiliura eorum animad-
remuta "". qiiae non sint ''" Domini nostri Jesu verterent, quamvis brevissimum spacium interesset
Christi confessione repleta '" Vir Dei naraque ina- 1 quam illi navicnlam ad aliud lilns subdncerent, sum-
nibus favoribus hominum extolli noluit, qui semper ptis armis eorum conata advertere parabant. Ibi
intra couscientiam quud boni egit soli Deo cogno- abbatissa, de qua praefati sumus, passis maiiibus so
scendum contegere studuit "^. Et furtasse leproso loque prostratu, ne recedentes insequerentur, vix
illi inUrmitas utilis fuit, ut quae humana fragilitate precibus obtinuit. Qnis etiam hoc raeritis beati viii
"'^
illicite commisit, ad haec iteranda illum debilitas non adscribat, armatos fnrenti animo facillirae seda-
corporis impediret. Neque ulli de istius viri sancti- tos, etrusticam multitudinem in llumine transeundo
tate dubitandiira est, quem demones etiam conflte- p. impeditam et periculum et necem evasisse? Sicque
bantur. Andivi quendam energuminum inter diver isti et illicum summa tranquillitate invicem con-
sorum criminura confessionem haec etiam adjecisse, juncti, cum psalmis et ymnis levissimnm onus Hre-
se frequenter sancto illi episcopo sine causa de- num usque deportantes, in navim ad hoc ibi paratam
traxisse, mulla inhonesta de eo dixisse, cum illum constitnerunt, et Trajeclum pervenerunt. Cumque
sancta religio iraplicatum teneret; se autemnihil rei in litus exponeretur, concursu populi magnis obla-
adversus eum habere, nisi sulam invidiam ipsins tionibus honorabatur, et sequenti die in ecclesia

VARIyE LECTIONES.
"' c. o. D.
desmit 3. e.'" rediit. calefecit 3. '<» dilisjenter 3.. "" lectum 3. '«-" abire 3.
'•• sunt, qiio in
3. '" longa 3. '" ita 3. crescendum c. '" non 3. '»* "» rta corrcxi
nostris 3.
arbore teriK mota c. ab orbe remota terr» 3. adeo remota Eckhart conj.
iioluit curr. studuit c. —
In hac voce desinil 3. ^" ita P. dfihitas
"^ debilas p._ i'=»
E
'™ sunt 3. '«' re
...
repletal.
processione facta.
— examine E. "s Hg^ £ vasum 1
c. ita. c. i. e.

NOT.E.
(41) Thorn in sinistra Mosoe, supra Ruremonde.
ili» DE DIVEHSITATE TEMPOHU.M LIRRI DUO. — I.IR. II. ;firi

sancti Marlini, ubi ipse sodcm episcopalem haliclial, A per cnm gula> deserviret, j.im suh solis ocrasum do-
religiose sopelilur. IKtc dc healo viro (|uie riiceriMn muni rcversus qiiasi redivivdm i'suriem sedaliinis,
hahui, non iil iikMiitcr di- illo omnia i|U!p digne com- iisipio in miiltam iioctem conviviiim [irotraxil "",
mendanda memoiia^ fuerant colligcrcm, scl ut islud tandcmqiie optalo cybu oniistus in lectuliim se col-
opusculum materia ejus vitir, quamvis insipientcr locavil, et somnum subitie morti sociavit. Qui ad
edita, quasi sol illustraret. sepeliendum ejicitur, et in magnu sepulchro intru-
17. Dc obtrectatoribus Ansfridi ditur,sct venlrcm admodum porrcotum cum lajiis
cpiscopi.
siiperior superpositus compressu siio stringerct. per
Set libel adhuc percontari uhinam nnnc sunt /jni
I.Thra sepulcri in giro adcps [liiiguissimus, iiitcgr.i
vitam Ansfridi venenatis linguis carpere solehant,
tamcn cule, pudor dillusiis est. iNimirum si
[iroh !

qui fame se ipsum afllixisse, impie cahimpniahanlur,

adesses, fcetorein ferre non valens, nares veste ob-
et nec nnujuam ejus aridum cor|ius in tanta sui cjji-
cliisisses. Set quorsum ista tam mulla de illo, ciijus
scopalus opulcntia vel modico cybo refectum esse,
nicmoria pruUcreunda potius cst qiiam comnieiiio-
pestifcris invectiouibus '=^''
dicebant ? profanos sola
randa ? (Jiiia [irofccto vidcs, iniscniiii illuni fiiisse
ventris plenitudine gloriantes I ncminem illorum
humiuem, qui nec in iiltima sua xtate linguam ab
in tali studio vit» occnpatum '" inveniri posse !
R
obtrectalione sancti viri corapescere voluit. Cujus
steriles omnis pietatis, i[ui nullius in se virtutis con-
etiam gloriam in iine mundi conspcctiirus, dicct :

scii, sanctis bomiiiibus invidcnt quod ipsi assequi

Ilic est,quem aliquando luibui in derisu et in simili-
nequeunt I Vere fateor i!liim jejunio, non fame, sicut
tudine iinproperii. Ego inscnsatus vitam ejus xstima-
obtrectatores sui per oflicinas oblatrant, sEepius la-
bam insamam et finem ejus sinc honore. Ecce quo-
borasse, ipsumque tolis aniniis ad Dcum couvcrsiim
modo computatus est inter /i/ios I)ei et inter saiictos
pestiferos syrenarum sibilos surda aure transisse.
sors illiiis fst. Aiidiant ista, qui soli carnali cupidi-
Set cum plures ex his ohtrectatorihus videmus di-
tati inserviunt et consimili invidia virnm Dei inse-
vino judicio domo expulsos, prsedia, vicos, asditicia
quebantur, et, utrorumque iine conspecto, quera
cultore destituto amisisse, jamque diu per aliena
pocius imitari debeant, exem[iliim accipiant el me- ;

limina mendicasse, sive fiirlo seu lalrocinio sibi vi-

niinerint '^^, altcrum non ita magnis opibus locu-
ctum turpiler adquisisse cognovimus.
pletem, set cotidie per domos discurreutem, uunc
18. Item de quodam obtrectatore. minis, nunc misera subsannatione alvum implen-
Andivi fidelem nostrum referentem, quendam ex tem, et tandera veluti pecus saginato cadavere salu-
his miseris, cum in tahernis vino aestuans derisisset C tem suam seculo spemque sepulcro dedisse ; item
sanctum hominem, ad hanc etiam miserabilem vo- alterum, cum illi omnis boni copia suppeteret et

cem erupisse, animam huminis nihil esse et in ul- sibi pene omnia ad usiis paii[ienim subtraherel fru-
timo flatu in aiiras penitus evanesccre. Et qnia in ctuosum lahorem gratia Uci largiente ad calcera
nolicia Deum hahere noluit, insuper etiam servos usque perduxisse. Cui, qiiaindiu vixit, vivere Chri-
Dei obscenis verbis impetere non timuit, tradidit stus erat, et mori lucrum. Nos vero in nostrae nar-
eum Deus in reprobum sensum, ut faceret et loque- rationis itinere amoena prata conspicati, non inuti-
retur ea qua; non convenirent. Unde et contigit ut liter a via divertimiis, et per loca pulcberrima ocu-

illius potestati tradcretur ciijus ista instiiictu age- los circumferentes, aliquantulum demorati sumus,

bat. Nam aliquo spatio sibi ad pfflnitentiam post et necdum odore dukissimorum tlorum saciati, seb-

dato, nec tamea resipisceret, die quadam sicut sera- pius respectantes, coeptum iter perticere conabinur.

EXPLICIT LIBER I. INCIPIT II.

1. De simultate Baldrici et Wicmanni "=".

D servare constituit, sperans, si cum sibi adjuuclum
Postquam prsefecti Godcfridi et itera Wigmanni '«' suorum omuiiim dominari posse.
haheret, facile se
res in amicitiae "'^ fcedus convenerant, eamque rem Ex eo tempore inter ipsum et Baldricum simulta-
utrisque in posterum satis sibi praesidii futiirara tes "5" nascehantur [an. tOll). Et cura neuter alte-
existimarent, jprsefectus moritur, lilioque suo pro- rum sibi superiorem esse pateretur, conveutu tamen
'^' utchan-
pter probitatem patris, et summam consilii diligen- sa?pius inter se facto, suspecta araicitia

tiam qua semper viguit, prKfectura traditcr. Set tnr. Set res illa conatui Wicmanni obstabat, quod
quia ""^ iners et niillins consilii nulliusqiie paene va- eandem copiam agrorum in Gallia quam Baldricus
litudinis erat, amicitiae tamen conventionem, quam non habuerat, quamvis et ipse latos fines in Gerraa-
patri Wicmannus '^' devoverat, consulto ipsi con- nia teneret. et nihil quam quod cum uxore accepe-

VARI.E LECTIONES.
"* bis scriptumc. '" ocupatum c. "^ pertraxit c. "^ meminert c. '6* wincmani c.
is'
wigman c.
'*'
">- amiciae c. '^-^ ita c. "' wincmannus ita sapius c. "^ adjunctu c. "'^ simultantes c. ainiticia c.

sfBpius.
4<i7 ALPERTl S. SVMrilOKLVNI METENS. MONACII. 468

quod lamen alterius \ tur, illi qui infra oppidum erant, desperaules ne ob-
rat eis Hrenum (42) haberet ;

Unde quibusdam Cisre- sessione a suo domino liberarentur, et tiraentes ne

copiis Eequari non poterat.
vinctis, eis quid sui sit victi inclemeutius tenerentur, janKiiie illis victus
nanis familiaritate ad se
delicere capisset, legatos de dedilione ad Baldricum
consilii proponit (43).
Wkmanni '"* a Baldrico expwjnato, miserunt. Cogniiis eorum poslulatis, ut raunitionem
2. De castello
• et de Munna '*^ munila. ipsani quam feceidul suis manibus ipsi incenderent

a Mosa Uumine ducentis atque destruerenl juasit. Quod ut factum est, illae-
Est stagnum palustra;
sos cura suis omnibus abire permisit. His rebus
passibus distans, infra quod erat collis exiguus, dil-
licilis aditu —
nam nisi navi propter altitudinem confectis, cum vires hostium Wicmannus sustinere
et impeditionem paludis nequaquam adiri diftideret, Hreuum clam transiens, Muunam castel-
stagni
poterat — , studenti novis rebus castellum eflicieu- lum aggere et turribus edicius cstulit, et quia supra

dum promittebat. llunc locum per amicos cognitum,

montem tam facile illud miinivit, ut
erat positum,

navibus adiit. Quo explorato, extimplo co- nisi obsidione expugnari non potuerit. Hostes vero
advectis
''" multitudincni armatorum, et rusli- vicos et vicina loca crebris iucursionibus, ne castel-
egit magnam
undique evocatis, et fossa in circuitu facta, edi- lanis usui forent, rapinis et ]ilerumque cffide vasta-
cis

tiorem admodum fecit. Quem vallo ciicumdedit, et runt. Adjuvabat etiam res Baldrici, quod adhuc
turribus evucalis, muuitionem satis tirmam perfecit. gratia imperatoris multa utebatur '"', et Colouiensis

Dein linitimis non sine arrogantiaimperare, ut com- sacerdotiset domni Adelboldi episcopi, qui celebri

meatus ad oppidnni apportarent. Cnstodes ipsos, qui fama omniuai nostree Ktalis sapientissimus et Laciali
ei consilium dederaut, munitioni adponit. Quem lo- lingiia longe facundissimus et maximi viringenii est
cum in reliqnum tempus ad optinendam prEefeclu- habitus , auxilia sibi adscivit. Gerhardus quoque
ram, et Baldricum si quid conaretur facilius repri- Mosellensis, et Lantbertus, de quibus supra menlio-
mendum, satis idoneum existimabat. Qua re audita, nera fecimus, quascumque acerbitates et pericula

Baldricus vehementer perturbatur, suisque fortunis cum eo se laluros dixerunt. Ili enim duo semper ad
difticillimam credidit, et nisi his adversitatibus omnes raotus et seditiones'concitandas erant parati.
summa cura non prospiceret, maximum suaj digni- i. De -Aspola (44) ab Adelbodo episcopo obsessa.
tatis honorem amissurum non dubitabat. Itaque
se Post htec causa extitit, qua domnus Adelboldus
convocatis clienlibiis suis,quorum magnum nume- Trajectensis sacerdos castra imperatoris adiit, et his
rum habebat, et legatis circumquaque missis, Lant- propter quai venerat peractis, navi per llrenura re-
berlum ''', cujus supra mentionem fecimus, el Ger- C portatus est. Equi vero ejus per ripain ejusdem tlu-
hardum, cujus singulari amicitia usus est, et caeteros minis juxta Aspolam asuisreducuutur. Qiios clientes
amicos in unum coegit, ipsisque praisentibus, quid- Godizonis, propterea quud favebant partibus Wic-
nara contra se pararetur, exponit. Et causa co- mauni, interceperant atque inter se distribuerant-
gnita '"*, sese iu eam partem futuros quam ille con- Qua de re episcopus necessario commotus, et his
injuriis quain citius raedericupiens, omnibus suis
"'
stituisset, dixerunt. Quibus cum magnilice gratias
egisset, ipsis hortantibus alque cupientibus, ad mu- copiis cum Baldrico adscitis, de iniproviso veniens,
nitionem accessit '''^,
eamque, in quantum sit\is Aspolam ei una parte obsedit. Nam ex altera pa-
paludis permisit, obsedit. Nam natura loci totura "• lude et stagno interjecto inaccessibilis erat. Cum-
circumvallare, siuu stagui longiiis porrecto, nou si- que aliquol diebus aciiter ab utrisque pugnurelur,
nebat. Oppidani vero certi quod telum in tanto spatio et omnia sliidio obiiuguandi experireutiir, propter
ad se adigi neque remitti posset, vallo tulo sese lirmitatem loci et allitudinera tiirrium nihil proUce-
continebant et eventum rei expectabant. At hostes re poterant. Set cum frustra laborem se sumere
experti, quod in nullis omnino locis vado transire viderent, et spes prociundi opidi a se discederet,
possent, poutera facere inslituunt. Set cura diu in simul etiain quia dicebatur '"*, hostes cura exercitu
hoc opere insisterent, et eifectum nulliim labor ope- adventasse, obpugnatione destiterunt, et in suas
rantium prup ter inmPiisitatem aqua; dare poterat, sedes se receperunt. Episcopus vero his de eausis,
incepto destiterunt ''^. Denique adductis onerariis quod .aute obsidionem castelli Godizo ad se in pe-
navibus, adjungunt aniraalia et in stagnum traheie tenda pace legatos miserat, et de injuriis a suis sibi
parant, ut super naves machinis exstruclis ad mu- omnibus rationibus'satisfacturiim promiserat,
iulatis
nitionera adpropinquarent et pugnam committerent. quamvis illum dulo loqui suspicaretur, et ideo nul-
Cumque cum plures dies in his operibus versareii- lam cunditionem pacis dare voluisset, et suum do-
VARI,):; LECTIONES.
WINCM\.NM i:.
"'''
loa;dccst spatio rcliclo. i-U
uia!»na c.
171
lanltbertum c. "- incognita i.
cugnita 2. ''^ uccedit I. accessit 2. "» tantum corr. totum c. "^ di stituerunt c. "* utebantur cor?'.
utebatur c. '" bis sn-iptum I.
''•"
dicebaulur I.

NOT.t;.

(42) In siuislra Hheni. (44) An Spel, ad coiitluentes Kheni et Lippiie?

(43) Scil. Wicmaiinus.
i(iM • E lUM.KMrAH ii:.mi'()iu:m i.iisiti did. i.iit. II. nn
lorem jam satis expiatum esse populatiuiio H;.'i'oruui digniurem. Muueribus i|uoque daudis, auri, argrnti,
t'l vicoruiu, i't hostos jnui ad sanitatem revi;rti ailii- preciosii- veslis, non deerit libi copia ; iiiciinclantcr
Iraretur, ab liac procclla scditiouis se sublraxit, et oinnia tribuam. • PersiiaJet facile cupido, et murn
quein exituni res esset habitura iuterim quietus hominuni qui liunoribiis ejpleri uesiiunt, suscipit
e.Tpcctare ccepit. Baldrico tamen sludium suum ct Megotiuui, noii sulum ad suo: familiaris rei dam-
auxiliiim semper pripstilit. laim, sed ctian. ad peiprtiiam riiinani sua; salutis.
4. De ptice iiUcr liuldricum ct Wicinannnm facla. Kt iiuaiiivis giavcs c;iii.-ie iraruin iiiter eos anteces-
Munna exstructa ct lirmata, \\ icmaiinus audacius sisbcnt, tamen ha'c fomes et iniiium utriusque e.\li-

resistere et spcm suis augere, plcriinuiiio hostibus tit exitii ; Achab, ita et ista biiuc
et sicut lliezabel
improvisus adveniens eos in fugam conjecit. Set ciiin ad llagitia semper concitavit, dans ei consilia. qiii-
diu inimicitia; inter eos excrccrentur, et homici^ia biis ad periiiciem suam uteretur, donec abhnmina-
liercnt, et insidiie ab iitris(|iie ponercntur, ct invi- bilis el odiosus omnibiis liiTil.

cem alter ab allero lugaretur, tandcm utrii|iie a 0. De i)ra'feclura Jiuldrico tradUa.

rege in castra sunt vocati. Kt diu coriim
Parata piofectione, venit ad regem, a qiio et be-
ciirn c.\ii.*a'

disciiterentur, et rex sine ollensione mullorum ueu-

oblatis liis qu» attulerat, causas
U uigne suscipitur;
triim familiariorem in reconciliando "'' habere posset, adventus sui exponit, ct regem ad volunlalem sen-
inter se regia potestate pacem habere jussit. Qua teutia; sua' perduxit. Iteniqije tradita est ei pro-fe-
sacramento liimala, discesserunt. Wicmaiuiiis ciuii cluia, et nc ob hoc civiles dissensiones, uiide arma
rem in commudiorem statum collocatam existimarel, excitari possent, nascantur, sumnidperc inteidietiini
et nihil mali dehinc susjiicaretur, ut ruplo fo;dere est. Qui niox ut rediit Gauipie (to) municiunciilaiii

aliqua seditio rursus oriretur, orationis causa limina prwfecti propiuqui sui occupavit, et per servum fu-
sancli Petri adire parabat, et comparatis his qu;e gitivuin, qui se jam pridcm his qui in tiirri erant
sibi in ilinere necessaria erant, protectus est ad devoverat et stiidium suum promiserat, dolo inlro-
Urbcm. !n eo itinere dum essel, uxor Baldrici qiiie- diictus est, et eos iiuos proiiiiiquus suus ad tiien-

tis inpacieus et semper prona ad res uovas e.xcitan- dam turrim reliquerat expulit, pra.'sidiaque sua ihi

das, hac oratione interpellat maritum ponit. :

b. Oratio Adelx uj:oris Duldrici. 7. De reconciliatione AdelLoldi epiicopi el Wicmanni.

« Saxonem istum in tanta propinquitate lediticio- Ubi in vulgiis populi elatuiii est, Baldricum re-
rum vicinum nostnira pati non possum et qiiem gem adisse, pra^fecturam sibi iisuipasse, GiuipcP
;

parem tibi esse ferrc non valco, si siipcriorom con- C turrim invasisse, taiita subito umuiuui comiiiutatio
spexero, vivere nolo. Proinde quieso, utere cousiliis facta est, ut mentes non soluiu tinitimoruin sel
meis, et verba mea, cieteris curis postpositis, mcnii etiam domesticorum ab eo in tantum averlcren-
tuae reconde ex hoc enim fortunatissimum te fore
; tur '*-, ut pauci reliqui essent qiii ejus facta non
licebit. Ecce iste hostis noster, videns nepotem detestarenlur Wicmanno redeunti
'*'. Inter Alpes
tuum esse sine scienlia ulliiis consilii, falsis adula- res gesta magnaque cura afliciebatur,
nuntiatur,
tionibus in dies deludit, et dignitatem suim te invilo quod remedium huic iucummodo repperire posset.
jam invasit. Denique ille stolidus existimat, illum .\am publice armis rem iiicipere, metus imperaloris
vera aflinitale addiictum, sincere suis rebus favere, prohibebat unde ab animi virtute consilium el ra-
;

et non polius ob hoc, ut illum in proximo priacipatu tionem quaerendam esse statuit. Talia sollicitanti
dejiciat et ipse locum ejus nimia sua calliditate arri- res oportunissima ad capiendum consilium accidit.
piat. Et cui dubium est, illum jain pridcm adversum Audierat namque omnem populuiu contra Baldri-
te prava moliri? Egone, si vir essem, eum in his omuibus precibus ejus fdcta
cum murniurasse et

regionibus consislere sinerem? Et si nunc, pace detestan ideo primum iu his elaborandum esse de- ;

facta, justa occasio nulla intercedit, qua "" cum eo crevit, ut etiam auxilia episcopi domni Adelboldi ab
q
palam contendere possis, hoc saltim facito regem eo detraheret, el spem ad illum se recipiendi ulte-
:

adito, et preefecturam, quae justius ex linea consan- rius non haberet, amicitiam ejus sibi adjungeret,
guinitatis et prosapia majoriim luorum tibi obtingit, ejus auctoritate et subsidio hostem ab incepto de-
postulato. Si propter hoc aliquis tumultus ab hoste terreri posse existimavit. Sel quia nonduin bono

adversum te concitabitur, ipse tibi prius peccabit, animo in ipsum ex his injuriis qiias Godizo illi in-

tuque sacramento adstrictus non teneberis. Quid tibi ferebat primum per legatos hominem
videbatur,
obsistit? Quid impedit? Amplissima domus, latissi- temptare disposuit. Cumque aditum in ejus amici-
ma prtedia, milites numerosi vires tibi et favorem tiam patere cognovisset, eo quod Baldrico ex his
adtribuent '", neminem quam te hoc honore esse rebus de quibus supra demonstratiim est amicus

V.\RI.E LECTIONES.
'" reciliando c. •*'"
quam c. "' adtribuunt corr. adtribuent c. "- everterentur c. '*^ ita Eckh. de-
tarentur c.
NOT.E.
(45) Gennep, ad contluentem Niersa; et Mosae, in pago Hattuariorum.
47, ALPERTI S. SYMrilORIANI METENS. MONACH. 472

cum '«' de his inju- A latere ejus discedere auderet. Si prcecepta quoque
non erat '«^ venit ad eum, et
imperatoris servari deberent, hoc, quod sibi propria
stitiis '" episcopus questus '" est a se et a
quffi
potesta- manu dederat, injustum esse ab ullo interdici. Quod
suis amicis sibi inlatis, salisfaciendum in
vero diceret, ex aftinitate injurias ejus non negle-
tem ejuspromitteret '»», pro temporis oportunitate
amicitiam inter se sanxerunt. Quamvis de
cturum, se ips\im illi propiorem esse consanguini-
fidem et
qui avuncuU ipsius existeret et ideo
conventione illorum Baldricus parum
moveretur, tate, filius,

illam dignitalem ex parte majorum ipsi justius prse-

tamen potestate episcopi in locis qui ad praefeclu-
jus dicere prohibitus esl. Episco- ter nepotem quam alteri obvenire. Quod vero se
ram pertinebant
adcrescere dissensiones et in dies lites dixerit ad lites nemi-
sedandas interponere velle,
pus videns
augeri, metuens ne temeritate eorum plebs
labere- nem quani so ipsum in communi salute civium con-
sperans controversias sua auctoritate minui sulenda studiosiorem testimonium esse ejus rei,
;
tur et
posse, diom colloquio constituit eosque ad hanc quod non ex ipsius arbitrio, set imperatore largiente

venire fecit.
negotiura susceperit '^^. Talia et multa alia cum
8. De longum diem ab utrisque proferrentur, epi-
scntmtiis intcr cos collatis. jam in

Postquam eo conventum est, episcopus hoc ini- g scopus tandem, litibus eorum plenius cognitis, in
"
tium orationis habuit se segre ferre tot motus in
:
alios conventus rem deferre placuit, et interim pa-
dies inrationabilits-r adcrescere, oportere ad cogni- cem inter eos firmari constituit {an. 1012). Baldri-
tionem suam et omnium qui justa decernere velint cus vero, quod memoria tenebat, sororis sufe do-
referre, et has improbas seditiones, quibus plebs mum paucis diebus ante quosdam ex parte Wic-
laeditur, agri depopulantur, debere comprimi. Si manni invasisse, et quibusdam interfectis, tilium
vero pertinatia desistere nollent, imperatoris pote- illius alterum intra ecclesiam vix necem aufugisse,

state et suis copiis vi coacturos, ut ab inceplo tu- et item alterum ab indignis captum et abductum

multu absistant, demonstrat. Ad liaec Wicmannus esse, et ideo cum his, a quibus tanta contumelia

respondit intellegere sese, qua; commemoraret de

: sibi et suis illata fuisset, nullam pacis amicitiam

horto tumultu esse vera '"', nec quemquam '^" plus sine satisfaclione habere posse demonstravit. Ad
doloris quam ipsum exinde capere, et se in pote- haecWicmaonus Si conferri, inquit, injurisc
: debent,

statem suam dediturum, et omnibus rationibus, si iinam harum hanc esse iniquissimam, quod a soro-

qua culpa criminatur, satisfacturum promittit; sese ris suae liliis nondum adultis servili agmine congre-

tamen permoveri quod Baldricus, post amicitiam gato, pra?fectum cum paucis iter secure agentem et
inter eos firmatam, belli initia primus concitaverit, C nihil mali a quoquam suspicantem, magna insolen-
prsefectura propinquum illius, qui lide et cousilio tia de inproviso adortum, etin fugam conjectum, et

prodesse debuit, omni honore ab eo spoliatum et a in sacra aede contutatum, vix morte subtractum ;

principatu dejectum, ipsi et omnibus nationibus, ad neminem fore tam pacientem, qui talem actam
quas fama tantse inhumanitatis pervenire potuit, de- periculosam contumeliam inultam transire pati po-
testabile videri. Qui nisi ab his injuriis discedat et tuisset '^*. Baldricus ubi manifestius intellexit sibi
liberam facultatem illi in suis legibus uti permittat. resisti, dixit nequaquam lem exitum illum, quem

ex illa saltim aflinitate, quod sororem suam (46) in
conjugium duxerat, ejus injurias non neglecturum,
neque ha;c faciendo quicquam maleficii adversus
gratiam imperatoris se acturum, praesertim cum
omnibus, unde lites augentur, sludio pacis summo-
pere se interponere et ea submovere velle conflrmat-
Baldricus huic sententia? haec relulit non a se U-
illi existimarent, esse habituram. Et cum ex hoc
tumultus pene excitaretur, accessit ad eum quidam
dicens, et id clariori voce ut magna pars suorum
audiret, illum ex eo agro vivum nun exiturum, nisi
hoc faceret quod episcopus et Wicmannus con-
stituissent. Qua voce perterritus, annuit ut pax
iieret, qute ab utrisque ad certam diem saeramento
:

dem loBsam, neque a se commissum, unde amicilia r. lirmata est

dissolvi dobuisset; scire se quidem propinquum 9. Dc dolis Wionanni.
suum non illa '^' scientia aut prudenlia esse ut sibi Set prffiler ea dum mecum reputo, tot sacra-
commissai dignitati curam habere posset; ideo se menta pertido animo perpetrata, mirandumne sit an
illius rebus iutermisisse, ut ei potius prodesset dolendum dubito, eo quod illi qui summo honore ct
quam obesset, et id sua voluntate jam pridem agero dignitate pra^diti ad tantani perfidiam sint devoluli,
voluisse, si ''•-
ipse copiam cum eo colloquendi ha- ut talia contra justiciam Christiauae fidei agei-ent,
bere potuisset; sed ita illum, quasi sub quadam qualia nec vile vulgus cogitatione quidem concipere
custodia, semper a Wicmanno devinctum et tali prffisumeret; unde eliam secundum notarium Spi-
disciplina conftrictum, ut neque ad momentum ab ritus sancti dicentem Non loquatur os mcum opera
:

VARIyE LECTIONES
'** ita E. noverat c. '^^ vox excidit. "^ injustit c.
'" gestus I. '^* permitteret c. "^ veram
'90 ' „„„mn
quemq .
;
I
I .
191
iui <,_ 192 gy g 193 susciperit 1. '^»
poluiss"e c

NOT^.
(46) Prajfecli.
 :

i73 DE DIVEKSITATK TEMPORUM I.inRI DIO. — Lllt. II.

hominum {Psal. xvi, 4), timeo referre perversissi- A Talibas ct aliis hiijuscemodi rebus corda non pauco-
uios iioslrri! mores ietalis, el pene iiulla lide st.iliili- rum a maiili amicitia et familiarilate avcrtit '"'.

tos i", sel ra>ca cupidilate iiiiseri lioiiuris ct falsa' 10. Dc cxcrcitu in Braiuspdntes misso et capto Bal-
potenlia; addiictos, omiiis litimanitatis et bonilalis drico.

csse oblitos '"'. Sel siiiit noniiulli qiii NVicmannum In dissensione vero quni nunc orta est quia neutcr
in bis litihus iiiiqiiioiem esse conlcudiint, hoc in corum in tanta propinqiiilate agrorum luto sese ab
priBsidium sun' opinionis assumeiitcs, qiiod ea, qiia) altero cavere posset, concordia iteriira inler eo? ad
cis Ilrcnuiil niinus iii possessioiiibiis li.ibiierat, qua- diem condicta est. In quo spatio temporis
eerlain
ciimqiie celcritale consilii, opibiis li.ildrici adaMjuare c.xtilil caiisa, qua ab im|ieraloro exercitus in Rratu-

nilereliir. Quod ex eventu bic sequentiiim facile co- spancinm lines mitteretur '"' aiidierat enim, a —
gnosci potest. Nam sororem siiam
postero die ad qnibiisdam importiinis et seditiosis hominibus re-
colloquendani BHldnciis cum paucis Ilrenum trans- pionem freqnentiliiis inciirsionibiis devastari — cui ;

ivit. Compertoque ejiis per exploratores adientii, exercitiii Adelboldns episcopiis et dux Godefridus et

illi de quibiis praH^iximus, qiii donium sororis siia> Wicmanniis pncerant. Baldriciim, qnia his adversus
impetiverant, ex Miinna egressi, cuin niagno equi- „ qiios exercitus ducebatiir amicus erat, secum lia-
talu pcr ripam Hreni latenter descendentes, ei ad- bere nokbant. His profectis, Baldricns dabat operam
jiropinqiiHrunt. Nec anlea visi sunt, quam propius Gerhardo, de quo siipra diximus, qiii jam multis
''''
vicuni accessissent. At isti, equis in pastuni per dicbus miiniciunculam Ilengibach (47) obsedit. In al-

segetes dimissis, et niliil timentes, propterea quod tissiinis namque riipibiis sita, incxpugn.iliilis erat.

pridie ejus dici pax esset inter eos constituta et lir- Set tamen diiitissima obsidione oppidani fatig.iti, ct
mata, remissius '" sese agebant. Set cum hostes omnilius quae seciim habebant consiimptis, se dedi-
obstinacius "' cursu impelum in eos facere cerne- derunt. Itineribus Baldrici exploratis, Gevehardus,
rent, celeriter revocatis equis, et bipertito equitatu qiii domum sororis suffi vidiise praedictae invaserat,
diviso, et pro auguslia temporis acie instrncta, eos omnes vias obsedit et summa diligenlia, si eum in-

esceperuiit. Cumque acriter ab iitrisqiie piign;iretiir, paratuni aliqiiateniis adire posset, cum suis omnibus
et jain res in eo esset, ut superiorem manum B.ildri- invigilabat. Nec fefellit fortuna consilium hominis.
cus habere debuisset, propter opinionera orauium Nam B-ildricus, clientibiis siiis in sua loca hac et

subito converso equo fugae se dedit, et ad ripam na- illac dimissis, cum paiicis Coloniam versus iter in-

viculam nactus, ea profugit. Qiiod ceteri conspicien caiitius adgressus est. Qiiem mnx bostis conspicit et
tes, itidem fugam bac et illac inierunt, plures in C celeri cursn inspqiiitur, cum ille de improvi=o per-
ecclesia se couclusenint. VVicmannus, qui lunc forte territus et viribus dissolntiis. ut nec qiiidem ascen-
ab illo loco non longe aberat, prajlio per legatum sum equi acciirtatoris '"' qiii jiixta eum diicebatur
ai'cepto, celeriter accurrit, ecclesiam inrumpit, eos- temptaret, captiis est, et ab indignis, barba ex parte
que qui in ea se abdiderant cepit, graviusqiie reti- exviilsa et colalis, infr.ictis, omni indisnitate est ha-
neri jussit, et Munnam adduclos, in vincula conje- bitus. Ad Munnam, castplliim Wicm.Tnni, ciim sum-
cit. Ex eo enim iterum rediviva; inter eos quce au- mo probro deductus est, ibique minis et nimia furia
'"" quamvis Baldrico maluisset
tea sediliones ortae sunt ; et victorum, ut Aspolam traderet nisi capite
causffi justiores in hac, ot praediximus, lite existe- plecti, compellebatur. Ille vero legafum, qiiem illuc
'-"'
rent, tamen in hoc inferiorari, quod mililes sui cre- niitteret, expostulat. Qiio impetrato -•", aliqiii ex
bris expeditionibus defatigati, pro tanto labore parva snis ad eum venerunt, et ex casu ejus multo dolore
prsemia consecuti sunt, et uxor sua dedignanter eos et gemitibiis atTectis,munitionem tradi jussit.
appellando et ignaviam et socordiam improperando, De Gevehardo, et Balrlrici redemptione.
\\.
a suo obsequio eos dissuevit et multo infideliores Godizo is, de quo siipra diximus {lib. i, cap. 2),

quam antea essent effecit. Domesticis etiam ita gra- r. propinquus venerabilis Liiitgarda" et nxoris Baldrici,
vis extitit, ut pro levi culpa qiosdam in exilium moriensHengiliach et Aspolara in Gerbardi -"« tidem,
mitteret, quosdam autem, naso aut auribus desectis qiiia propinquus erat, ut iixorera et filias ejus par-
deformes aspicienlibiis redderet, et odiosara vitam vulas nutriret. tradidit. Gprliardus vero Aspolam,
illis praesentem efliceret. Nobilitas generis et om- quia proxima erat, Baldrico commisit. et Hengibach
nium rerum pernimium eam extulit, in
opiilentia vidua?, sois custodiis adhibitis -"'', tueri jussit. Quae
tantum ut etiam illius satyrici versu non immerito muliebribus ?"' rebus agitata, accitum Gevehardum
notari possit (Ji-v. vi, 460) ad se admisit, ef sibiin conjiigium copiilavit. Hic
miles primum Baldrici fuerat, set quia b»c omnia
Intolerabilius nihil est quam femina dives. eo insciente et sine ejus consilio peregerat, et Aspo-
VARI.E LECTIONES.
"' stabilifas corr. stabilitos c. ''* oblutos c. "^ »7ianM 2. »'' remisius I. '"^ obfinacius c. -"" ita
corrigo ;
que quiinea subductum c.
linea "" advertit c. '"- mitterentur corr. mitteretur c. -"' ita 1.

(i. 7. spadonis ?) accuratioris 2. "" imperato c. ""exl.e. 2 "" gehardi c. "" adhibitus c. -"' mu-
lieribus c.
NOT^.
(17) Heimbach in Eillia.
 ALPKKTI S. SYMFHOKIANl METENS. MONACII. i76

lam quK sub sua potestale erat, i'.x parte usoris A in eo quid miki sit eventurum ignorans, set Deu et

appetiturum cognoverat, qua earere nolebat, ami- vcstia; fidei me medium interpono. Cumque illi, ve-

ciliam ejiis repulit et niilitem abdicavil. Qui cuni hementer admirans super verbo hoc, dixisset nihil
ejus potentia; resistere non posset, Wicmanno se incommodi Deo disponente aut aversitatis, set om-
devovit ejusqueimperiis se subdidit. Haec erat causa nia qu^E sute saluti et honori congruerent, sibi even-
Gevehardum contra Baldricum accenderat et tura, ingressusest. Uxorque Baidrici solo corpore,
quse
inter eos discidium fecerat. Aliquot diebus Baldricus non animo, procedens, plurimis verbis, ut mos est
cum in viuculis teneretur, postukivit ut accepta pe- adulantium, illum suscepit. Sane quidem pene in
curiia, quautam voluisset dimitteretur. Cumque, ut siugulis sententiis contra eam hellum suscipere vi-

ille hoc laudare vellet, vi.x cogeretur, constituit, ut deor, duni iuvilus, qute de illa referuntur, necessa-
brevissimum spacium temporis duo miiialibra-
intra lio ordine exponere cogor. Illa, statini ut ingressus

rum argenti protiteretur. Ea quidem ratione dimis- est, de morte homiuis tractare coepit, et priinum
sus est, et ille obsidibus de pecunia cavebat. Cumque venenis extinguere templavit. Set cum hoc nihil se

liaic conquireretur el coufeiretur ^"^, et jam pars proticere aiiimadverlit insciente marilo, consilio

quaedam data esset episcopus et Wicniaunus cum „ cum duobus luito, uno ex militibus et altero '"
exercitu redierunt, rem gestam a refereutibus co- si rvo ipsius, perdilis hominibiis, promissione lirmata,
gnoverunt, et eventuni, tantis infortuniis suis exi- datis dextris, ut eum quoraodociimque iuterticereut,

gentibus, et nimia -'" obtemperantia uxoris (48) obtinuit. Tercio die, linito convivio, maguo comi-
commiseiati sunt. Et indicto conventu, simul -" tatu cnm Iffiticia et jocunditate Baldricus deducit
-'''
conveniunt, Gevehardum adhibueruut, et ut illara abeuntem. Quibus proticiscentibus [Oct. 0), qui-
pecuniam praeter quadringentas libras argenti Bal- dam ex parie uxoris Baldrici, intuens Wicinanni
drico indnlgeret, perfecerunt ; et ille, de his omui- elegantiam et honestatem hominis, dixit ad socium :

bus quae in eum commissa sunt nullani umquani ul- Tam prud.ntem virum tam probis moribus decora-
et

tionem expeteret, sacrameuto firaiavit. tumet tot virtutibus prseclarum non facile quisquam
1 2 De ncce Wicnuinni (49) repperiet. Cxa alter respondit Expecta paulisper, et
:

Non multo teinpore post {an. 1010) ha'C familiari- videbis islius invidissimi hominis yloriam in brevi pir-
bus aniiei=que Baldrici et Wicinafini complacuit, ut ituram. Ex qua re colligitur, vere contra euiii factam
deinceps, omni simultate postposita, pax stabilis et conspiralionem fuisse. Setcum non lungius miliario
tides iirma inter eos sancirelur. Quod cum omnes ab oppido prugrederentur, et Wicmannus cum uno
uno animo collaudarent, ad constitutam diem ile- C de sua re familiari secum agenti paululura praece-
rum omnes conveniunt. Post multa culloquia trans- deret, et sui ante eum per agrura sparsi, nullam
ierunt undecim cum Baldrico et totidem cum Wic- opinionein timoiis habenles, praecessissent, illi nefa-
manno, juramento, inter ipsos habituram pacem rii humiues de improviso eum adgressi subito in-
et tideni et dilectiunem, sumraa alacritate omuiiim terticiunt, et rapido cursu se inde proiipiunt. Cumque
se obligaveruut. Quod ut factum est, satis Uda arai- concursus lieret, et aliiis alium, quidnam tumultus
citia sine ulla suspiiione, ut quibusdara videbatur, signiUcaret,clamosis vocibus percontaretur, et nemo
postea usi sunt. Set cum procederet jam non mul- quicquam certi, nondum re cognila, respondere po-
tum spacium temporis, scilicet nondum peracto auuo tuisset, tandem ca^de conperta, et cadaver sanguine-
{Oct.), Wicmannus ad cunvivium Baldricum invita- conspersum juxta viam jacens cernerent, clamore et
vit. Qiio peracto et amplissimis douis oblatis et be- planctu magno sublato hoc scelus unanimiter in
nigne his susceptis, dimisit eum et cum abeunte comi- Baldricum conferebant ; tale ejus et consilium et fl-
tatus est. Quibus euntibus, Baldricus postulavit dem quamvis innocens hujiis consilii essel,
esse. Et
Wicmannura, ut vicera illi rependeret, ad domum nullus tamen ex omnibus ad hoc adduci potuit, ut
suam veniret, epulasque sibi decenti apparatu exi- illum culpa non teneri ariiitraretur ita propter ;

bere liceret. Atque primum renitebatur; set cum maliciara uxoris in odiuni ejus omuium fama con-
tantam araicitiam et dilectionem inter eos [contla- sentiens erat. Baldricus vero ut audivit comitera
tam recoleret, ut uefas putaret si non vcluntati esse occisum, animo consternebalur, lacrimis et
ejus adquiesceret, suis mililibus dissuadentibus et multis gemitibus deilens interitum viri ; et metuens
quasi jam casum ejus divinantibus, tamen annuit, ne contra se ex recenti doWre tumultus excitaretur,
et deducenlem subsccutus est. Et cum jara ante in- celeriter se recipit in oppidum.
troitum castelli nomine L'pladii (50) venissent, Wic- 13. De Ubladio destructa.
mannus conversiis disit ad alterum : Ecce contra Hac re ubique divulgata, statira ab domno Adel-
voluntatcm meorum militum hoc castellum inyredior boldo episcopo et duce et ca^leris amicis eorum le-

VAHI.4': LECTIONES.
"" conferreretur -'" exnira a jam exnimi a c. -" simu I
"- alter 1 ^'^ proliscicenlibus I.

NOT^.
i'm^'!"'%', •
. ., Lamb. Quedl. an. 1010.
(Kt)Gt. Unetmari Chron. vii, Ann
33, 34. Hild. (50) llaud procul Noviomago et Eltena
 .

477 DK DlVKIlSrrATli TEMPOnUM LllilU DUO. - LI». II. V78

gatiuncs ud inipcraloreui iniltuntiir, quitunccuniA utrisque certatur. Set oppidanos in lioc suprrari,
exercitu in liurt^umiia moral)alur, ab liis de \\ ic- i]uia, cum miilti accessissent et defatigalis alii suc-
manni ca-iie cofjuoscat. Qui dc niortc aniici?sinii cl ce,-.sisscnt, pro|iter paucitalem dcfeiideiitiuin ex his
familiarissimi viri veliementer conunotus, aucturcin uiliil ab cis lieri |iotuit. Miilieres quoquc guleis ca-
ciBdis iit pcrse([uaiitur et bona ejus diripiunl Jussit, pitihus super|iusitis pcr miirum disjiosuerunt, cl
seqoe illico venlurum denuntiat. liuldricus vero in- per cus speciem pugnuiitium priebueruul, ut visa
tellegens neminem aliter exislimaturum quam suo quasicopia armatoriim desperationem oppidi putiundi
consilio honiiiiem iiilcremptum, jiropterca quod ab hoslibiis darent. Talibus iinimimodis fatigati, idi-

ipso domi iiivitalus luerat, et oppido recei^crat, ct quot diebiis a'gre obpugnalioucin suslinent. Set ha!C
abeuntem deduxerat, et in pru'scutia siia necatus sula res reineilio illis eiut, cpiod locus ex planicie
fuerat, gravi dolore afliciebatur et quid huic rei op- naiuru puululum adclivis, et aggerc a'gregie clevatus,
ponerct excogitaliat. (Juem dolore moerentem u.xur et muru, quod iu illis locis rarissimiim est, circuo-
accedens, muilis iiicrepalionibus argucbat, et ut datus erut. Iluic lirmitati pocius quum sibi ipsis
constaiitiam et vires sumeret el dosidiam dcpouerct coiilidcbant. Set cum iiiiperatorein udpropin(|uasse
hortabatur. llanc niullieiera uiiiiiii vili iiiancipio pu- ctigiioscercnt et ejus castra procul extrui auiiiiad-
B
tius quam illi cuugruere dicebat, hocquc a»quiore verlercnt, desperata salute, de deditiuue ad liustes

animo ferendura docet, quod nullo remedio recupe- legatus miserunt. Quibus Adclbuidiis episcopus ct
rari possit. Neque etiam dubitandum quin sua ra- Bernhardus dux veniam dederunt, ct uxorem Bal-
tione et vokmtate comitem occisum illus arbiirau- drici cum suis rebus omnibus abiro permiserunt.
dos, et idcirco procul dubio credendum ultiuuciu Castellum vero, muro diriito et subveiso, incendio
ab eis esse expetciidam. Proinde opus csse ut siui' consunipserunt.
suorumque saluti prospiceret et rebus suis tuendis 1 i. Dc Iluudijldo retje iiurtjvnditiiMin

summa cura invigilarct. His et aliis hiijuscemodi Imperator illis diebus iu Burgundia, ut pra;dixi,
verbis conjugis permotus et in majores angiistias cuin exercitu bac dc causa morabatur. Nam Ruo-
adductus, commeatum in oppidum cuuporlari jubct, doldus rex Burgundiui propter niausueliidinein et
ut si quid faeto upus esset, sibi facultas resistendi innocentiam vitte u quibusdam principibus suis
noii defuisset Mittit nuiitius Culoniam ad archipra;- coutemiitus est, unde et de regno eum espel-
sulem, in ciijus clienlela erat et ejus largitatc be- lere tcmptaverunt. Qua necessitute compulsus
neticia multa teuebat, illi reni gestain proponit. At ad imperalorein venit, illiciue causam omnem or-
ille auxilia sua sibi non defutura pollicitus est. dine exponit, et qiiia laburera et negolia regni
Trajeetum quoque mitlcus, siipplementa ^episcopi diutius ferre non poterat, quia jam oetate prove-
e.xposcit; qui ejus adjutorem el amicum fore nuu ctus fuerat, regnum imperuturi tradidit, el, amplis-
posse demonstrat, nisi domino suo imperatori au- simis duiiis acceptis, in patriam regressus est. Post
guslo de admisso scclere iuculpabilcm esse tida hsec imperator iu Biirgundiam profectus, conveutus
satisfactione se expiirgaret. llac spe dejectus, om- quos constituit peregit, obsides accepit, et re-
nes, a quibus lidem et familiuritalem sperabat, ad bus necessariis impcratis, rediit. Hii *" vero qui
suuni auxilium couvocat; et priusquam id etliceret, antea rebellionem fecerant, cum viderent regem a
propinqui et omnes amici Wicmanui, et masime negotiis regni alienatum, el se a priori potestate
Adelboldus Trajecteusis episcopus, qui illi ,ex hac re submotos, et auctoritatem et graliam inter civitates
omnium infestissimus factus est, hostcm judicave- iu quibus dominari solebant esse diininutam, vene-
runt el bona sua publicaverunt. Summa qiioque di- runt ad regem, et ejus pedibus provoluti se dedide-
ligentia clam, ne id ad cognitionem ejus perveniat, runt, et omnibiis rationibus de contemptu satisfa-
legationes inter se mittere cccperunt, et quisque cturos promiserunt, neque se umquam ab boc animo
prout possit copias cogat, et ad constitutam noctem revocari, quin semper suis iinperiis siut obedientes;
D
et certum locum conveniaut, et iutra munitionem unum illiid specialiter deprecari, ne alteriiis gentis
Baldricnm, si fieri posset, obsident. Quod cum a regem super populum suum dominari pateretur;
cupientibus celeriter administraretur -'', hostis legem hanc perpetuam Durgundionum esse, ut hunc
consuetudiiie sua ante primam confectam vigiliam, regem haberent, quem ipsi eligerent atque consti-
timens obsessionis, oppido ciiin paucis'
periculum tuerent. Horum oratione placatus et satisfuctione
egressus Qui in tenebris, couspectu adempto -'^
est. accepta, rex legatos ad imperatorem miltit, dicens,
ho?tes vid^re nou potuit; set exaudito tumiiltu ad- adversarios suos ad se venisse, veniam de bis quae
ventantium perlerritus, celeri fuga evasit. Castellum in eum commiserant postulasse, sibique dehinc sine
obsidelur "*, omnes vici et privata cedilicia ad se ulla suspicione fore ohedientes confirmasse. Petit

pertinentia ubique vastantur, et magno numero pe- ut hanc gratium sibi concedat, regni sui pristina
coris et ceterarum reriira pociuntur. Dein qu;e ad poteslate pro sua clementia -'* se uti permittat.
pugnam prceparaverant, espediunt. Summa vi ab Imperator vero, quamvis sibi hoc videretur incom-

VAIll.E I.KCTIO.NES

-" ita E. administretur e. adeptoc. -"> obsiditur c.

"-" Hic c. -'*
f otentia nrr. clementia c.
479 ALPERTI S. SYMPHORIANl METENS. MONACH. V8II

raodum, tamen recolens, propinquum suum summa A ignem immiseruut, et spemomnibns ibi ulterius con-

uecessitatecoactum ad se venisse et regnum non stituendae munitionis ademerunt.

tam voluntate quam necessitate adductum sibi tra- 17. De quxslione habita cum Daldrico de morte Wic-
didisse, ne nimis inhumane contra eum egisse exi- manni.
stimaretur, peticioni regis annuit, sibique regnum His actis rebus, de nece Wicrnanni cum Baldrico

reddidit, et principibus suis ut illi in omnibus obse- qusestionem habere instituit. Cumque ad bunc cou-
cundantes essent imperavit. Set si quis in his, quee ventiim multi adessent, iraperator Baldricum, publica
nunc diximus, propter honorem.imperatoris in paucis dala lide, advenire jussit. In quem cum acerrimae
verbis ab histuria' veritate me declinasse contenderit, sententioe proferrentur, et ille summo conatu se

quamvis ego nihil falsi mea coriscientia, set quse inculpabilem per omnes justicias, quas imperator
plurimorum relatu didici, scripsissem, is profecto constitueret, demonstrare cuperet, dux Godefridus
sciat boc taraen omnium testimonio verum esse, et Berrihardus ^*' omnem piirgalionem sui facien-
Burgundiones, imperatoris timore perterritos, regi dam legibus interdixerunt, propterea quod saepius
prisliiiam servitulem deinceps exbibuisse. Heinricus, interillumet Wicmannum fides et pax sacramento
Burgundia rediens, Munnam et omnia qua? \Vi- firmata, semper ille prior disridium fecerit, et ideo

cmanni erant Bernhardo '"^ duci, ut tilium suum ejris satisfactionem ulterius non recipiendam esse,
parvulum nutriret donec adolesceret, commisit. qui convictus tam manifestis indiciis peijurus '-
lo. De Munna clam tradita. existeret. Cumque loqui conantem, vocem ejus,

In Munna erat servus cujusdam partium Baldrici, ne causam suam diceret, interciperent et ia eum
ad fallendum valde callidus; hic nescio quo de cri- frenderent, saevientes ob innocentis mortem, et vix
mine reus, doniino suo niultis diebus fugitivus erat. conspectum ejus ferrent, res jam pene in eo erat, ut
Qui, excogitato consilio, posse domino suo in hoc militum manihus discerperetur. Cumque videret se
reconciliarisi castellum illi traderet, clam venit ad in arto positum et evadere posse diftideret, voce
eum, certissime promittens, si eum sequi vellet, in magna clamavit petens auxilium regis. Clamore
medium Munnae absque ullo periculo deducturum. ejus audito, surrexit re<, et extensa manu, ne pu-
Ille autem, ut esl consuetudo adolescentium, nimium blicam datam lidem laederet, ex manibus saevientium
in pollicitatione ejus exultans, magna ei promittit eripuit, et jam disperatum abire a facie ejus jussit.
munera, et ut quam celeriter id efticiat bortatur Quem archiepiscopussuscipiens, magna cura tueba-
Ille vero tidem dat se ita facturum, et ad constitu- tur, et ab bostibus vix ereplum, Coloniam remisit.
tum tempus reseratis portis summo mane dominum C Qui post hinc triennium aeger factus in Hengibach
suum intromisit. Oppidani in lectulis adhuc somno moritur («n. 1021), corpusque ejus in posses-
gravati, ino|iinato claniore bostiura subito excitan- sionem "^ suani Selluche (51) deferlur et ibi sepe-
tur.Crimque per bospicia hac et illac discurrerent litur.
etquo se reciperent ignorarent, inermes capiuntrir, 18. Qiiomodo Gevehardus in mortem "' ductus est.
uno tanlum in prima concursione interfecto, caeleri Pust cujus mortem servus isdem qui Munnam
omnes de castello expelluntur. tradidit, venit ad Gevehardum, de quo supra dixi-
16. De expulsione Baldrici, et Munna destructa. mus (cap. H), promittens illi, si ejus consilio ad-
Baldricus domo expulsus et omnibus fortunis quiescere et se seqiii vellet, beatum facturum, ad
amissis (an. 1018), ad sacerdotem Coloniensem abiit. siium castelluni Hengibach, qiiod ei ex parte uxoris
Qiii ejus recenles calamitates coiumiserans, sedem jure successit, deducturum, et sine vulnere liberam
in civitale delegavit slipendiumque constituit. Ger- facullatem sibi pociundi daturum. Qui ad suam
hardus, quoqiie Mosellensis Hengibach illi accommo- infelicitatem, nimium credulus verbis servi, sine
davit, ut, quo se recipiat habeat, et tutus ab hosti- euntem. Et cum per exploratores
raora subsequitur
hus existat. Munna vero, ut supra diximus, a suis „ euni adpropinquasse cognitum est, Gerbardus, ut
capta, aiigebatur illi spes, sperans se "" per hanc"' condictum erat, magnam multitudinem armatorum
casum suum et dolorem expiaturum et pristinam per oflicinas et conclavia oppidi abscondit, et quid
saliitem recuperaturum. Set longe aliter res accidit. sui sit consilii illis ostendit, et ipse in circuitu ca-
Nam Noviomago concilio iudicto {Mart. 16), cum stelli in silva cum aliis copiis delituit. Et cum Ge-
multi advenissent, imperator Munnam, ne aliquod vehardus in medium munitionis quasi bos ad victi-
incommodum aut prada ex ea regioni iieret, destrui mam dediictus esset, subito omnes de turribus et
jussit. Ad ejus destructionem
Heribertum archi habitaculis exsilieutes, portas obsistunt. Paucis
episcopiimet Gerliardum Mosellensem et alios multos primo concursu viso evasis, caeteri sunt occisi. Set
misit -"^ q„i funditus {editicia omnia subruentes, ille, non segniter muro ascenso, insidias de foris

VARI.€ LECTIONES.
^^-" berhardo I Lernardo 2.
. --" manul. "i hunc 1. «^ multos con: raisit c. "' herhardus c.
--" pejurus 2. "» possionem c. ^-^ montem corr. mortem c.

NOT.E.
(ol) Fortasse Sefferen, ditionis olim Prumiensis.
481 nE DIVERSITATE TEMPORUM I.IBRI DUO. — LIU. II. 48-2

nesciens, se prcecipitavit et aegro mcinliris collisiis A cluili possil, cum altcra juramoMto denegabit. Si qiiis
est. (ioiliardiis quoinie accurrens, porrecta niaiiii Itei lideliiim apud imiieraturcm intercijdat, ut lia^o
colliim cjiis graviler fcrit, liis verliis : Seniorrm scelera inlerdical ne tut anima! cotidie percunt,
tuum codi m mudo ctciJisti ; cn, ItaUs quod fnisli '.
niagnam [irofecto a Dco reinuneratiunem sibi doiian-
Deia ab illo a qiio NVicmannus cassiis est, adjuncto dain spcraro poterit. Adultcrium iu culpam nou du-
quodain servo Baldrici, confoditur alque intcrlicitnr. cunt. Quamdiu u.tor tacucrit, virum per nefaria sce-
Sicque diira plus aiipt'lit, illud qiuul haliuit cuin vila lcra sordescere licitum habent, et talia agentem ne-
amisit. niinem prfftcr uxorem in synodo inlerpellare debere.
lit. J)c vclipsi luiix ct solis, et viso cometc. Summo inanc potationibus studcnt, et quisquis ibi
Anno uno anteqiiam concilium Noviomago indi- altiori voce turpes sermones ad e.xcilandum risum et
ctum esset (an. 1017), luna post mediam noclera ad vinum indocile vulgus provocandum protulerit,
hiberno tempore dofecit, et rege feqiienti anno (1018) magnam apud eos fcrt laudem. Siquidem ub huc pe-
in eodem loco consistente, in pascliali ebdomada cuniam simul conferunt, et hano parlitam singulis
solis eclipsis facta est. Tcrcio quuqno auno vlOIO) ad lucra distribuunt, et e.\ his quo^cumque potus '"

cometes in aquilonari p.irte co_'li longissimis crinibus certis temporibus in anno cernunt "', et in cele-
et pallida specie visus est. Sequuutur hoc signum brioribus festis quasi sollempniter ebrietati "' inser-
multa bella ct in plurimis nationibus maximus san- viunt.
guis hominiim per prffilia fusus est. 21. De bello conlra Frisios adhihito.
20. Dc Meriwido a Frisiis oblenia, et de Tielensibus. Imper.itor vias mercatorum patetieri volens (an.
Antequam hoc prodigium in cuelo appareret, circa 1018), Adclbaldiim -" episcopum et diicem lludefii-
litus oteani bellum cuoitnm est (««. 1018). Ilujus dum ad se vocans (o4), niandal ut Frrsios adeant,
belli boec causa fiiit Pars Frisiorum, sedibus suis eosqiie ab hi? sedilms quas injuste occuparant pro-
relictis, in silva Meriwido, de qua supra disimus pellant et praedones submoveant. His mandatis ac-
(lib. I, cap. 8). habitacula construentes consederunt, ceptis, immeusam multitudinem cogiint, clarissimos
et adjuuctis sibi jirirdonibiis magna mercatoribus quoque viros et adprime in re miliiari instructos,
dampna intulerunt. Pra^dones vero, eis postea sub- qiii tamen equitatui omni vita studebanl, navi nihil

jugatis, singulis ad modum uniuscujusque culturae poterant, secum adsciscunt -"*. Cuinque in unum
ad extirpanda novalia terram diviserunt, eamque convenissent, omnem exercitum in navibus collo-
colere jusserunt, et sibi vectigales fecerunt. Unde cant, eoque ubi Frisios cuin coactis copiis audierant
mercatores Tielenses. qui etiam specialiter prae C esse conteudunt. At illi qui silvam occiipabant, ut
ciEteris facile ad qnascumque querimonias excitan- compererunt per exploratores de adveutu e.xercitu?,
das accendunlur --", crebro regem interpellabant, reliquenmt domos, et ad eos, inter quos prsedones
ut pro siia gratia eos ab his injuriis defendat. Si id municiunculam construxerant, fuga se receperunt.
non neque
faciat, se causa negotiandi in insulam (52) At nostri cum tota classe pleuo aestu accesserunt ad
venire, neque ad se Britannos commeari posse, et Flaridingun ; sic enim hsBC regio (53) Frisiorum vo-
ideo vectigalia sibi, ut opoi tebat, plenius provenire catur. In cujus litus cum exponerentur mililes, dux
non posse, dicebant. Set libet pauca, non detra- ceteram omnem multitudinem egredi jussit, paiicis
hendo, set ex iutimo corde condolendo '-*', hic in- relictis qui naves in altum reducerent, ne iterum
serere, quibus moribus et institutis isti Tielenses ab commutato aestu in arido consisterent, ut si quid
aliis viris ^-' differant. Homines sunt duri, et pene opus esset eis libere uti eos
potuissent. Frisii iibi

nulla disciplina adsuefacti, judicia (.H3) non secun- campum audaciter -" suis agminibus complere cer-
dum legem set secundum voluntatem decernentes, nerent, et neque ab his qui in munilione erant ul-
et hoc ab imperatore karta -^" traditum et confir- lum praesidium sperarent, eo quod et illi circumjecta
matum dicunt. Si quis quicqiiam ab alio mutiium tanta multitudine nullum elTugiuin haberent, editio-
sive accommodatum acceperit, et ille ad constitutas ribus "" locis in stationibus Frisii coadunati, quid
inducias rem suam repetit, conslanti animo inficias consilii hosles caperent expectabant. Hsec tamen res
it, et sine mora se nihil ab illo accepisse jurat. Et in loco eos continuerat, eo quod illos sine equis adve-
si quis deprehensus fuerit piiblice pejurasse, nisse cognoverant, se autem labore cotidiano et
a nullo posse *'' redargui cnnlirmant. Si rem quo- rustica exercitatione pedibus phirinium posse conli-
que una manu tenuerit, si tantilla est ut pugno in- debant et ; si ab hostibus premantur, stabant ad fu-

VARLt: LECTIONES.
"* acceduntur ). *'' delrahendo corr. condolendo c. -•' ita torrigo; ist corr. vicis c. "" ne quis
Karool legi suspicetur. codicem karta hnbere moneo. *-^' pose I. ^^^ pot' c. a?i potos ? ''' cernt c. "* 27a
2. ebriati 1. *''' adebbaldum e. "° adciscunt c. '^' audacter 1. -'' editionibus I.

NOT.E.
(52) Britanniam. (54) Cf. Thietmar viii, 13.
de re duce V. cl. Birnbaum D. Jo.
(53) Cf. qiise ea (55) llodie tantiim ejus nominis vicus exstat Vlaer-
Heinricus Beucker Andrese in Specimine de origine dingen, quem ab Oceano Mosam invectus, a sinistra
juris municipalis Fnsici p. 369 sqq. nuperrime dis- infra Hoterdanum conspicis.
putavit.
483 ALPERTI S. SYMPIIORIANI METENS. MONACII. 481

A erumpunt, omnia cadavera mortuorum porequitant.

gam pi-Kparali atque cxpedili. Hna res erat illis

ubi ducem luultitudine circumdalum cerne-

magno usiii, quod campum omnem fossis pra^fo- illuc a

derant, sive ad defendendum majorcm ffislum liant contendunt. Quom cognitum, et jara in adver-

maris, qui in plenilunio validior solel lieri sum os vulneratum et pene desperatum, stalim cx

sive ad impediendiim itcr liostium. Quas cuni liericulo eripiunt, et cum paucis captis in castellum
cum multitudine Iranseundas, perducunt, pedibusque ejus provolvuntur, eique se
duci viderclnr diflicile

ut qiii signa fereliant redirent, et circuta- dedunt, obsecrant ut rebus suis ronsiilat et apud
iussil,
lis "0 fossis in locis planis tonsisterent, ut si Fri- imperatorem et episcopum Adelbaldum pro eis de
sii dimicare vellent, eos e.xcipiendi expeditior fa-
»''" negotio confecto interveniat. Qiiibus cum dixisset

cultas esset. Et cum exercitus ducis

'»' signa referre omnia qua; ab eo postularent sese facturum, tantum
cospissent, ortus est inter novissimos eorum clamor ul ip=um et ceteros qui superessent et capti erant

a quodani fcclcstissimo, propinquo prpndonum, di- illa^sos aliire permilterent, responderunt magnas ini-

cens, ut qiiisque vilce 6ua> oonsulerct, ducem in micitias parentura et propinquorura illorum qui oc-

yirima acie impetu Frisiorum pressum fuga pra^lio cubuerant ipsos incurrisse si impunitatem illius ;

cessisse. Ilac falsa fama per exercitum perlata, om- facti juramento sibi confirment, ul nullam umquam
n
nes in fugam versi sunt, ei lanlo limore sunt perter- vindictam ab ipsis exigant, sese facturos, quBe po-
riti, nt ncmine urguenle in flumen se praecipitarent slularet, ostenderunt. Cumque dux hscc laudarel,

{Jid. 29). Ihilli couflsi viribus ad naves Irans- constituunt diem et locum, quando haec omnia Ueri
natare cupicliant. Qiias cum prcliendisscnt, et in eas debeant. IIIos autem qui capti fuerant usque ad in-
Pummo stuiiio ascenoere conarenlur, niultitudine ducias condictas in vinculis retineut ducem abire ;

circumstipante naves dimersoe sunt. Et eo modu perniittunt. Quo abeunte, irruerunt super occisos,
plures perierunt, quod quisque caruni suum et pro- et obliti omnis humanitatis, omnia corpora vesti-

pinqiium in mortis nalatu periclitasse conspiciens, menlis exuerunt, ut nec p mnum quidem relinquerent
ilum sulivenire illi vellet, circumfundilur innumera- quo verenda tegerentur. De his quoque hiec ferun-
Ijile vulgus, navesque in profundum trahunt, et sic tur, quod qua>dam corpora horum longe in altum
paritcr omnes suiTocati suut. Pauci videntes ha?c el ab incolis propter foetorem expulsa, ab avibus et

limentes periculum submersiouis, et \it solet fieri, bestiis et marinis feris, quse cupidissimae hiiraano-
quod plerique in tali perturbatione non recipiunt rura cadaverum sunl, illffisa et intacta permauserint.
miseratiunem, nesimili modo pcrirent incitatis remis El dura iterum ad litus per Eestura projicerentur, per
fugam accelerant. Cum plures "^ vero metu et b)s- duo railiaria aut amplius candor eorum visus est,

siludine et pondere armorum pressi sicuti cursu in- ipiasi litus candidissimis linteis esset expansum. Hoc
trabant, ita sub aqua recti et exanimali stabant. At quoque in ejus rei testimonium dicalur, quod novem
hi qui in muuitione erant, cum viderent concursum corpora illorum Kalendis Decembris, simul adliuc
lieri, et certatim se de littore in aquam pra?cipitari, conligata, in quadam ripa sunt reperta, ita inle-
animadverlerant eos fugam inisse, et
perlurbatos gra ul pene nulia putredo in eis investigari posset,
mox nutu el vocibus de fuga eorum Frisiis signifl- quamvis Cfodes iv Kal. Augusti facta fuisset.
care coeperunt. Dux vero videns fugam multitudinis 22. Dc clcnco Judeo faclo.
cum suis stabat stupefactus; fortissimi quoque, quo- Superius (lib. i, cap. 7) me promisi relaliirum de
rum cor nt leonum erat, ita pavorc solutura cst. ut illo aposlata, qui, relicta rcligione, clericatus in per-
loco in quo constiterant se mov^re non possent. Ac- fldorum voraginem incidit Judeorum. Set in ipsa
ciditque —
nescio quod divino judicio quasi inau- —
promissione exsolvenda totus conlremesco, et hor-
ditum miraculum, adeo ^*' ut Frisli ex signiflcatione rentibus pilis capilis torrore concutior, diabolum
oppidanorum evooali accurrerent et eos quasi saxi poluisse homini persuadere ut tantas sordes ausus
immobiles stantes interficerout; et ita Dei jussu sunt esset contra Christum et sanctos ejus jactasse. Scri-
in suis membris obligati, iit nemo ex tanta copia D pserat enim funestis litteris infelicissimus ille :

clarissimorum virorum manum stricto gladio ad re- 23. Scripta ipsius apostntse
sislendum (rigeret, vel scutum ad se protegendum Quid contradicis jiisto insipiens? Lege Abacuc (c

opponeret. Quibus peremptis, celeri cursu pervene- prophetara, in quo Deus dixit Ego s»m Deiis el non :

runt ad cuni plures, qui per crepidinem lit-

lilus, et mutor {yialach. iii, socunduin vestram
fi). Si ille
toris in aqua raanibus rcptabant, jaciilis confodiunt. malediotum fldem mutaretur et mulieri commiscere-
Alii namque, dura duceni solum stare conspiccrent, tur, principium verborum suorum non essel veritas.
circumsistunt; set ille, consompto spiritu, forliler Dixil Dominus ad Moysen Non enim videbit me homo
:

restitit, et missa pila excipit, ununi tantum ^" a et vivcrc potcst [Exod. xxxiii, 20). Qiiem fllium ho-
tergo se inpetentem aversa hasta trajicit. Quo exani- niiiiis pra>termisit ? Ditit enim David iirophela No- ;

mato, reliquoriim impelum paululum repressit. In- l'.te confidere in principibus, in /iUis hominum. in
terim praidones cx oppido jam Ia>ti de victoria subito Ezechiel
quibus non est salus (Psal. cxlv, 3) ; et :

„, VARI^ LECTIONES.
.

circutrus c. circuitis Echh. — circutare i. q. cvrcare. -«" frisi e -"' duos 1. •" i. '/ Complures.
'" itn K. a dno c. ""• Im r
 ;

m DF mVEHSlTATE TEMPOIILM I.IBUI nro. — l.lli II. 4ftfl

Malrdiclus hnmo. i/ui cottfultl in linminc (t ponit cnr- A drns, qucm ilicis jiislntn, \.e aut prniiliclani? Si pro- '
'
I I..- ,...» .,.,.• ™.-..,v.._ -•. .1. .1 .. '
.
ncm brtirliitim i<iitim, trit tnim tjitixsi miricir in de
.

pliftam, asscntior,
.

tamen in eo qiiod illi mo non

serto. ct non rideldt fniclnm, ciim veniri' Ijnniim contradicerc ostendam, te mcnlitum esse jiire con-
(Jer. XVII, Quid conlra iiiscis aiiimal! Qupm
;>, 0). vincam. Si vero le dicis jusliim, qiieni constat prius
lilinm hominis pwtfrmisil? Nnm Petnim et Jiiluiii- esse menlitnm, nescio quo pacto obtinebis jiisliciam,
neiii atqiie M.irlyiiiim et alios demones, qi.os s;in- qncm mend.irii pnlliiit maciila. Ncque lcgis liia-
ctos vocHlis? Iii oinnilius locis lcgiliir Dous I^raei, congriicntiT simul polcris esso assertor et prffivari-
ct non est lleiis gentium. Tbi est vcster scnsiis? Di- caliir diccntis : .Von /o^iJcWs contra proximum tuum
rit David : Mcmor erit Doininiis in scculiim tcstn- falsum tcstimotiiiim (E.rod. xx, 10).Quod si, uti
menti sui, verbi qiiod maniiavil in mille gcnerationes, prirmisi prophetai non contradicam cnm ipse pro
quod disposuit ad Ahraham, ct juramenti siti ad me dicat, ct qnas tu tihi contra me comparaveris
Ysaac (Psal. av, 8, 0), hoc est lcx sua sancta et arma, his libi hcl.ilia intligam viilnera; quoniam
circiincisio qiiam dedit Moysi servo suo. intulisli proximo Iud falsum tpstimoniiim conlra legis
2i. llcinrici epislnla ad M'ccrliinim '". ])i;cccptiiiii, lcgis inciirres reatiini; reatiis autem
Respondcro caluinpniiB lute, o Judee incredulc,
n trahet te ad pojnam poena vero perducel te nsque
;

qnara cx hlasphemo ore in Christum ejusquR san'"tos ad moitem. Set videaraiis sequenlia. Infelix Jii-
nunc noviler cvomuisti, cuique in militia Christiana dee"", qiiera vocas insipientem? Non nos credenles
inslructo facile esset, si non facilius esset saxa in in Crucilixum. qiii f.iclns quidcm cst vnbis lapis
'>"
molliiiem posse converti, qnam corda vestra ad olTcnsionis et petra scandaii? Quoni;im qiiidem
rccipicndara vcrilatem discindi. Quippe cura ct illa tapidrm r/uem reprobavcrunt sedificantes, hic faetus
auclorem sunm -morienlem scissa recognoverunl'"^, cst in caput aiiguli. A Domino factum est istud, el est
et tamcn adiiuc insensibilitas cordis vestri, quamvis mirahile in oculis nostris {Matth. xxi, 42). Ergo nos
elisa, quamvis proslratn, in duricia inveterata^ ini- insipientes. et vos sapienlcs estis? Tamen pcr stul-
qnitalis pcrsevcret, et licet per coa^ternam Dei sri- liciam pra>dicationis jam mnndi snpcrhia *'• ceci-
pientiam, qua niniidus et mirabiliter est conditns dit, et iii frontihus regum crucis vidctis trophenm.

ct mirahilius reformatus, obslructura est os loqnen- Qnia qu;p stulla mundi sunt, elegit Deus, iit con-
tium iniqua, et iniquilas vestra mentita sit sihi, fundat forlia (I Cor. i, 27). Ac per hoc libenter
toto seculo verhisqne amplectimur stnlticiam crucis Christi, qiioniam
prophetarum et exeniplis
sanctorum eiiiceat, quam sit dampnata
credimus nos perventuros ad gloriam Christi. Set
inlidelitatis
vestra? ca?ca impictas, et quam gloirlicala assumpla' C quid surdo narro fahulam? aiit qiiid c;pco appono
in Christo mortalitatis inlirniitas tamcn, quoniam lumen? vel Jiideo evangclium pncdico? Redeamus
:

adhiic non despcrat de machinationibus suis Judaic» ad sequentia. Inquis Lege Abacuc prophetam, non :

malignitatis obstinata improbitas, et ad confutandaui in quo, ut tu dicis, set per quem ipse Deus dicit :

Christianam rcligionem scclerato fastu immurmurat, Egosiim Dcus et non miilor. Pra?raisi tibi, Judec,
et per exempla Patrum dictaque proplieiarum stan- testimonio Abacuc nullatenus me contradiccre, et
tem tlorentemque ecclesiam ipsa jam tociens devicla non solum .\bacuc, set et omniura prophetarum, et
et oninino proslrata iterum ad certamen provocat, legisdocumenta me dico suscipere; qiiia ciim colo
aggredianinr **''
eos, dante et juvante ipsa Dei sa- qiiinon venit legem solvero set adimplere. Diiit
pientia, verbo Dei, Dei Filio, eoque primum lapide Deus per Abacuc Ego sum Deus et non mutor, et
:

lapidea corda feriamus, quem Daniel propheta, nt hoc firmiler credit Christiana religio. Qiiod vcro
dicilis vester, immo noster, vidit sine manibiis de siibsecnlns es : Si iUe secundum vestram maledictam
monle (Dnn. ii, 34) concidi et implere universum fidcmmiil:irclitr et mulieri commiscerctur, prijtripium
mundum. Do quo eliam et David dicit : Eructavit vcrborum suorum non esset veritas ; quid "' mirum
eormeum verbum bonum Psal. xliv, I). Idemque (p est, cum ca>cus illam, quam : sis, si non vides lucera
Poiiiiiius (Itxit ad mc Filiiis inrits es tu, ego Iwdic
: non vident, nisi qui mundo sunt corde; iinmo cum
yenui te ^*" (Psal. ii, 71. Ideiiique Omni in sapicn- etiam more frenetici contra mediciim resilias, et
:

tia fecisti (Psnl. r.m, 2i-). Et Salomon Dominiiis sanare te volenti maledicta et convilia "=' obponas?
:

possedit me initio viarum suarum (Prov. viii, 22).
Set quoniam non de selerna Christi nativitate, in
qiia semper fuit patri ffqualis, set de temporali, in
qua, sicnt David clamat, minoratus est paulo minus
ab angelis (Psal. viii, 0}, cum Judeo nobis sermo
est, audiamus quid dicat, et objectioni ejus conse-
Tam cnim excclsa et profunda sunt incarnatiouis
Chrisli misteria, qiiomodo Verhoriira Dei incom-
mutahiliter apud Deum Patrera semper nianens,
carnem de virgine sumpsit naturamque nostram
siise nnivit, quod ncmo ha>c capit. nisi qui spiritua-
liter sapit; nenio sapit, nisi Deo donanle capiat

quenter respondeamiis. Dicis, Judee Quare eontra- quo donante credit qui nondum capit. Xisi enint
:

dicis justo insipiens? Primura velira mihi respon- crcdideritis, inquit proplieta, non intellegelis (Isa.

VAr.l^l-ECTlONES.
''' rubricam adjcci; r. supral.l. -'^ reeogno\erl o. -'' Agrediamiir c. ** J/io alii<jue pluns versus
nonnisi prima cnju^^rjue vocis littera scripti sunf. *'' judex I. '^" petii c. -" sapientia corr. superbia e.
'•''' ^''
qiiod c. cumuitia c.
487 ALPERTI S. SYMPHORIANI METENS. MONACII. 488

VII, Ergo credenti colligitur merituin,

9).
videnti A tates nostras (Isa. liii, 5). Et multa alia de illo

i-eddetur praemium; quoniam si vides, non

est lides; protulerunt, quibus aperte edocetur, omnem Domi-
nicam conversationera inler nos a terapore inearna-
quamdiu enim peregrinamur in liujus mundi tene-
Deum tionis usque ad ascensionis coneordare testimoniis
bris, lide mundantur corda eorum qui visuri

sunt. Hac itaque fide, qua Dei lilius etiam hominis illorum. Quod contra haec dicis, sceleste? nisi forte

filius pra;dicatur, quosdam vestrorum niundandos opponas mendacium, quod ex patre tuo diabolo est;
sicut idem dominus noster Jesus Christus dixit
longe ante Deus prsdixerat per prophetam Ezechiel,
:

dicens : Et erit in nouissrmis diebus, effandam de Vos ex patre diabolo estis, et opera patris vestri faci-

spiritu meo super omnem carnem (Act. ii, 17), et tis (Joan. viii, 4ij. Ecce quoniara ratione et exem-

effundam super vos aquam mundam, et mundabimini plis responsuin est tibi breviler, quod immuta-
ab omnibus inquinarnentis vestris, et ab universis bilispermanet, ettamen carnem sumpsitex Virgine.
idolis vestris mundabo vos, et dabo vobis cor novum, Nunc ad sequentia redeamas. Dixit Deus ad Moysen :

et spiritum novum ponam in medio vestri, et aufcram Xon enim videbit me liomo et vivere potest. Hic inter-
corlapideum de carne vestra, et dabo vobis ccr car- rogo, Judee, qui semper sequeris occidentem litte-
neum (£icc/i. XXXVI, 23, 20), et caetera quibus
;
evi- ram non vivilicautem spiritum, quomodo putas
et

denter ostenditur, in quibusdam vestrum abstulisse posse hominem videre Deum, an non posse putas?

Deus de cordibus velamen, ut, spirilu Dei agente, Si posse, utrum corporalibus oculis, an mente? Si

fide prffipararentur corda multorum ad suscipien- corporalibus ^»* oculis, absurdum satis videtur si- ;

dam aquam salutarera, in emundationem omniura quidem cum ille incircumscriptus spiritus nec |raole
peccatorum; quosdam vero obcfficari, et inhdelitatis disleiiditur, nec loco continetur, nec tempore mo-

errore reraansuros; prophetam

sicut per alium vetur, atque omnia late patet quam infiimus sit
scripturaest: Excxnans excxcabo corda eorum, ne humaniis iiituilus. Si mente, non videtur impossi-
vidcant lumen (Isa. vi, jlO). Unde, o Judee, cum tu bile, si tamen munda. Proniissum nobis enim est :

palpabilibus tenebris obcsecatus sis, quoraodo te Beati mnndo corde, quoniam ipsi Deum videbunt
putas posse advertere, qualiter Deus sine ulla sui (Mdtth. v, 8). Si non posse, quomodo erit verum,
coramutatione mulieri, non ut tu, perfide, garris, quia, dictanle veritate, David dixit: Qaserite Domi-
commisceretur, set de carne mulieris corpus sibi nut7i et confirmamini, quserite faciem ejus semper
fabriciiret, quoniara divinitas verbi Dei in Nura non horainibus loquebatur Da-
unitatem (Psal. civ, 4).

sibi personae assumeret, ita ut nec divinitas in car- vid, quorum mentes ad exquirendam Domini faciem
nis passibilitatem, nec hunianitas in divinitatem q excitabaf Num quidnam veritas et praeco veritatis
transiret, essetque tamen et filiiis Dei homo propter dissentieut? Non plane qiiidem intellegentibus. Item
assumptum hominpra. et liluis liominis Deus propter qusero, si videre homo Deum possit et vivere, an-
assumentem Deum. Pra'dixerit libi propheta JXisi non? Si videre potest et vivere, quomodo erit ve-
:

credidcritis, non intellcgetis. Crede, et intellegis; et rum quod Deus dixit Non enim videbit me homo :

roga Deum, ut tollat velamen, ut auferat cor lapi- et vivej'e potest. Si vero non potest, ut hoc veriim
deum. Rogamus etiam et nos pro vobis, invitis vo- esse possit, quomodo erit verum quod Jacub dixit
bis. Set quoniara Judeus nec rationem recipit nec Vidi Dominum facie ad faciem, et salva facta
prsedicationem, nisi Deus '" tollat vel.iraen, scio est anima mea [Gen. xxxii, 30) —
et Esaias ; :

enim ejus cervicem durissimam, occiirramus ei Vidi —

Dominum Sabaoth oculis meis (Isa. vi, S).
oraculis prophelarura, ut vel sic credat, vel sic con- Quomodo praedicabunt contraria et veritas et
Quod '»' ^^s
fusus recedat. carnem Christus ^g yjf_ prophetae veritatis? Set quoniam stoliditas vestra
gine esset sumpturus, praidixit Isaias : £cce virgo in vetustate littera; et non in novitaie spiritus am-
concipiet inutero et pari^-t fUium, etvocabitur nomen bulabat, ex eo caeci incurritis otrendiculum, unde
ejus Emmanucl (ha. vii, 14), » id est nobiscum luminis possetis habere ducatum. Ac per lioc nos,
Deus. Quod de tribu Juda esset naseiturus et spiritu qui aeterni liiminis suscepimus veritatera, Judaicse
Deireplendus, idem ipse ait : Exiet virga de radice caecitatis discindamus errorem, ut et fidelibus men-
Jesse et flos de radice ejus aseendet, et requiescet su- tibus proposita? qujeslionis pateat veritas, et illi au-
per eam spiritus Domini, spiritus sapientix et intel- diens nou intellegant, et videntes '^9 c-g;, flant.
lectus spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientix Dixit Deus ad Moysen Non enim vidcbit me homo et
:

et pietatis, et «"' eam

reptebit spirilus timoris Do- vivere potest, qnod ita intellegi potest Quaradiu :

mini (Isa. XI, l, 2). Quod

homines conversari inter horao in isto mortali corpore, quod corrumpitur et
deberet, prasdixit Jheremias Hic Deus noster et : aggravat animara, vivit, Deum videre non potest sic-
non lestimubitur alius prxter eum et post pauca ; : uti est innatura divinitatis, nec corporeis oculis
Post hxc in terris visus est, et cum hominibus conver- necipsa etiam mente, quamvis munda et ab omni
satus est (Baruch. iii, 36, 38). Quod pro nobis pati pene vitiorum labe purgata. Quaft etsi in divina jam
deberet, item Isaias : Vulneratus esl propter iniqui- sit contemplatione, minus tamen habet ad summam.
VARI.C LECTIONES.
554
n. D. bis scripta quid xpo c. ^* 7nanu '^" videntibus
c. c. replevit c. 2. corr. vi-
dentes c.
4«!l I)K DIVEIISITATE TEMPOIUIM UIIKI DLO. - MD. II. 400
qiiod aliciii.im maculam contraliit ex niDrtalil.ile, ct A bilia animalia rospunilemiis. (jiiod vero proieciitiiA
idoo liooiii Doiim non potost vidorc cl vivcro, <]uoiis- os, dixissc David : Nutile coufi'lirn in prinnifUljiis, in
quo spcmidiim liomiiicm vivil, el socundiim llcum ''" /iliis Iwminitm itt quiOus non esl salus, ac pcr Iioc
miiiiiiie, el sibi non morilur, ut vivat Deo. Sel qiio- niillum liliiim Iiominis prxtermisissc. ut ex prophotu'
modo in rcgione mortis, ut ita dicam, mortalitcr vi- tcsliinonio iiijiiriam clam vidoaris faccrc Cliristo —
vens, Deum, qiii vcra Vita est, et liomo viderct aut set aperte servos ejus blasphomas, qiiasi non inju-
quffireret, nisi misericorditer inclin.ita vita ad mor- ria scrvi ad contcrnpliim lespiiial Domini re- — ,

tiios descendisset ? Morlui euim eraaiiis, e\ qiio a spoiidcnius ad ba'c dicontcs ciim |)rnplicta : Muta
facie Dei e.\ illa piiina piJBvaricatioiic iu Aduin oni- l'uiiit tabia dulosa, i/ua: lonuittur adversus justam ini-
nes cecidinius. Quaproptcr, miserata mortalilatcm ijuitatcm in supirOia ct in alusione {Vsul. i\x, 19,
nostram "' diabolica fraude deceptam, ad nos Vita 20). El spem nostram in homincm non ponimus, set
vclata carnc dcscondit, qiiia non alitcr inaccossibi- in Deum ct in Cbristiim ojus, (lucm Doiim ol bomi-
lem luccm inlirmitas carnis fcrre valerot, nisi ea- ncni veracitcr crcdinnis cuiii(|uc Dciiiii ct Dci 1'ilium
dcm Vita carnc sc velaret, per oppositioncm cirnis esse prophctarum veslrorum "'" tcsliiiioniis coni-
moiistraret nobis luccm Dcitatis, quod quasi jam fa- d probaviinus "''. Petrum vero ct Johannciii alquc
ctuni Esaias -•" ante pr,Tpdi.xil Ha6/7(/n<i"6us !« rt'3io?ie
: Martinum non demones, set expulsores demunum li-
umbrx morlis, ht,Torta esl eis {Isa. ix, 2). Ilanc ergo hi- deliter contitemur, ct hoc verum esse certis indiciis
cem uterque Jacob et Esaias non corporalibus ociilis, usqiie bodie cernimus,non in eis spom nostram po-
set siiiriliialibus vidit. .\liiiie ex bacvisione in vocem ncutes, setspem nostram apud Deum eoruin iuter-
e.iultationis alter "^' eorum prorumpit, dicens : Vidi cessionibus comincndantcs. Quod vcro dixit In :

Dominum facie ad faciem et salca facla est anima omnibus locis legitur Dcits Israel et non Dcus gcn-
mca. enim Deum di.xisse
lutellexerat ad Moysen : tium, refcllit te Deus per David, dicens ad Filiiim :

Non enim me homo et vivere potest quasi de

videbit ;
Postula a me, et daho tibi gentcs hxreditatcm tuam et

salule auimae siioe dcsperasset, si non per prophe- possessioticm tuam terminos terrx [Psal. ii, 8) ;

tice mysterium '"" Deuni, qui ab bomine videri non idemqiie ad .\brabam : In scmine tuo bcnedicentur
poterat, per assumptionem carnis videri posse omnes tribus tcrrx (Gcn. xxi, 18). Si vero gentcs
cognosceret. Unde quia vidit, clamavit : Vidi Domi- hereditas Dei sunt, nescio, qiialiter non sit Deus
num facie ad faciem, et salva facta esl anima mea, earum, cujus hereditas sunt. In hoc namque, quod
et inde spem salutis assumpsit ; unde per assumpta> sub requisitione nostri sensns innectis, memorem
mortalitatis specieni, salutem, e.vspectationem mun- *-'
iieri Dominum testamenti sui, verbi, quod mandavit
di, per carnis su.t probalionem venturam niundo in mille generationes, quod disposuit ad Abraham,
cognovit. Quod etiam in benediclione liliorum pra>di- propinqiiius tuo noster sensus veritati concordat.
cendo oxpressit, dicens : Non auferetur sceplrum de Quomodo hic intellegis : in mille genirationcs ? Si
Jitda et dux dc femoribus ejiis. donec veniat qui mit- roplices generationes ab exordio mundi, non inve-
tendusest, el ipse erit exspectatio gentium (Gen. xlix, nies mille. Set quia iu Scriptiiris sacris soepe tini-

10.) Ue quo etiam Esaias ait : Supcr quem continc- tum p"o infinito ponitur, mille generationes omnes
bunt reges os smtm (Isa. ui, 13) ; ipsum gentes depreca- generationes accipienda> sunt, ut cousequenter ve-
btmturyld.xi, 10). Niinoquid'''^ contradicis, Jiidee ;cur rum sit juramenlum ad Abraham dispositum, quod
vocas nos aniraalia ? Ecce nos animalia ejus, de quo in scminc luo benedicentur omnes gentes, id est iii

dixit Abacuc In medio duiim animalium cognosce-

: Christo.
ris. Non, ut tu iinproperas, hiscimus, set ut rationa-

VARIyE LECTIONES.

^* vo.r nb Eckh. inscrta. ''^'

nia. r '"* easaias c '" aliter I. ^" testimonium I. -'''
qd c. "** veslra-
ruin c. "^ cum prob. c.

Patrol. C.XL. i6
 402
491 BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS.

ANNO DOMINM MXXVI.

BURGHARDUS
WORMATIENSIS ECCLKSIJ; EPISCOPUS.

PROCEMIA.
NOTITIA HISTORICA ET LITTERARIA.
(Oudin., Script. eccles. II, 323.)

Burchardus Wormatiensis episcopus, natione Ger- A quoque negotiis seecularibus post

pitus receperat. Ibi

manus, patria Hassus, et primum Lobii in Belgio tergum projectis, totis viribus in obsequio Dei stu-
monacbus, et Olberti, Lobiensis mouachi et abbatis debat. 'Eodem quippe tempore, in collectorio Ca-

poslea Gemblacensis discipulus, anno, 996, Olberto nonum in hac cella non modicum laborabat. Nam,
magistro instante, episcopus Wormatiensis Ecclesise domino Walterio Spirensi episcopo adjuvante, et
electus est, in qua resedit usque ad anniim 1025 Brunichone prseposito exhortante et suggerente,
vel 1020, quo mortuus est. Sigebertus in Chronico ad Canones in unum corpus collegit. Non pro ulla

annum 1008 refert, collaborante mayistro suo Olbcrto arrogantia, sed, ut ipse dixit, quia canonum jura

abbate, viro undequaque doctissimo, magnum Cano- poenitentiumque judicia in episcopatu siio omnino
num volumen edidisse et in libro : De scriptoribus fuerant neglecta ac destructa ;'hoc vero corpiis seu

ecclesiasticis, csif. 14l,hsec deeorefert: » Burchardus, Collectoriiim distinxit et in viginti libros distri-

episcopus urbis Wangionum quae dicitur Wormatia, buit. » Idem in praefatione operis siii testatur. « Cum
magnum Canonum volumen, quod a nomine ipsius Bur- in sua dioecesi canones et po-nitentium jura confusa,
chardus denominatur, niulto studio composuit, quod imo discrepantia videret, ut aut ex toto neglecta,

testimoniis oranium aulhenticorum conciliorum et aut omni pene auctoritate destitiita, vel modice in
decretis Romanorum pontificum et sententiis omnium ecclesiastica disciplina institutis apparere potuerint,
pene catholicorum Patrum auctorizavit, ex quo rogatu Brunichonis prapositi Ecclesiae Wormatien-
adhuc omnium conciliorum decreta auctorizantiir. • sis coepit congerere et digerere jura ecclesiastica

Ea quse de auxilio Olbertiad compilationem hanc ad utilitatem suse Ecclesiae, ob negligeiitiam et

faciendam in Chronico scripserat, contirmat in libro inscitiam, ut ipse loquitur, sacerdotum. » Fontes
De scriptoribus ecclesiasticis in Olberto, cap. 142, aiitem et partes sui operis ipse in line praefationis
verbis istis : Burchardus episcopus Wormatiensis,
« memoratfe ostendit.

ejiis Olberti magisterio ad hoc proveclus, ut ita ec- (c Synodalia, inquit, praecepta, sanctaqne insti-
clesiasticffi utililati intenderet, et ejus studio, ore tuta, tam ex sanctorum Patrum sententiis quam ei
et manu illud maqnum Canonum volumen ad com- canonicis scriptis, adjutore Deo, in unum fascem ex
munem oninium ntilitatem ederet. » Ubi ft quibus amplissimo orbe collegi, eaque ut potui uno veluti
auxiliaiitilius Biirchardus hoc perfecit opus, docet corpore connexa, viginti libris distinxi. » Et qiiibus-
auctor anonymus, qui vitam ejus post obitum dam interjectis « Quantis autem hoc laboribus atquo :

scripsit, cum Decreto ipsius editam o Forestus vigiliis praestiterim, Deus optimus judicabit, quem
:

silva est, inquit, duobus milliaribus a Wormatia C quod pro nostrcE Ecclesisfe necessitate fecerim, non
distans, abietihus abundans, et hanc palus limosa latet. Quare etiamsi nostrffi provincise limites non

ex una parte ambiendo circumcingit, in cujus me- exierit, nihil omuino segre feremus, modo nostro-
dietate collis pulcherrimus consistit, ad quem vir rum ministrorum manibus teratur. Porro legentibus
Dei se transferri praeccpit et quia mundanos tu-
; etiam id persuasum esse cupimus, niliil de meo in
multus devitare voluit, arboribus fruticibusque suc- hoc opere additum esse, sed ex divinis testimoniis
cisis, collem explanavit. Ibi quoquepnmum fecit ora- Scriplurarum ( quaenam hoc tempore hic et supra
torium, dein aliis officinis peractis, cellam egrcgiam divinm ScripturK et canonica scripta dicta fuerint,
construxil. Illuc se post concilia regiaque colloquia id, proh dolor statim patebit) singula esse decer- !

et post curam synodalem diversosque mundi slre- pta, ea sane lide, ut perpetuam aucloritatem liabi-
403 PR0(EMIA. NOTITIA IIIST. ET LITT. 491
tura non dubilem. Ex quihus autom scriptis sele- A de concuhinis, et dc transgrcssione ct poenilcntia
gerim ordo sequens indicat siii^uloruni.
B Ex canonibus qiii Corpus canonum vocanlur. Decimus liher continct de incantatorihiis, de aii-
» Ex apostoloriim Canone. gurihus, dc divinis, de sortilegiis, el de variis illu-
» Ex Iransmarinis conciliis. Iitlillir/il Oricnlnlia. sionihiis diaholi, et de maledicis, et de contentiosis,
» Ex consiliis in Germania, tlallia, Ilispania cele- et de couspiratorihus, ct de pcnnitenlia singulorum.
hratis. Undecimus liber continet de excommunicandis et
» Ex Homanorum ponlificum decretis. cxcomniunicatis, de furil)iis et de deprirdaloribus;
• Ex evangelicis apostolicisqiio Scripturis. de pracsumptione, et contemptii, et negligentia, et
• Ex Vcteri Testamento. rcconciliatione ct pa-nitentia forum.
» Ex libris sancti Tiregorii. Ex Ilieronymo, Augus- Duodecimus liber conlinct de perjurio et de pce-
tinn, .Vmhrosio, Benedicto, Busilio Magno, Isidoro. nilentia ejus.
• Ex Pa-uitentiali Homano. Ex Pa;nitentiali Theo- Tertius decimus liher continel de veneratione et
dori. Ex Poenitentiali Bedoe. » observalione sacri jejunii.
Buchardus opus suum in lihros viginti,
Distinxit Quartus decimiis liher conlinel de crapula et
quorum sua capila seu canones hahet;
qiiilibet ehrietate, et de ptenitentia oonim.
quodlihet autem caput cst tantum unius, cuique Qiiintuf decimus liber conlinet de imperaloribus,
autem canoni summarium seu titulus prroaotatus de principihus et de reliquis laicis, et de ministerio
legitur. Summam librorum hanc Burchardus ipse eorum.
prjvmisit. Sextus decimus liber continet de accusaloribus,
Primus liber continetprimatu de potestate et de judicibus, de defensorihus, de falsis leslibus,
apostolicte sedis, patriarcharum ca>terorumque pri- et de pwnitentia singulorum.
matum, metropolitanorum, et de synodo cele- Scptimiis decimus liber continet de fornicatione
branda et vocatione ad synodum; De accusatis et et incestu diversi generis, et de pcenitentia utriusque
accusatoribus ; et testibus ; de exspoliatis injuste; sexus et diversK setatis.

de judicibus ac de omni honore competenti ac Octavus decimus liber continet de visitationc, el

dignitate, et diverso negotio, et ministerio epi- poenitentia, ct reconcilialione infirmorum.
scoporum.
Nonus decimus liber qui Coircctor vocatnr, con-
Secundus liber continet de congruenti dignitate,
tinet correctiones corporum et animarum medi-
et diversa institutions, ac nutrimento vel vitae qua- C
cinas, et docet unumquemque saccrdoteni, etiam
litate, et diverso negotio et ministerio presbytero-
simplicem, quomodo vel qualiter uniquicue succur-
rum et diaconorum, seu reliquorum ordinum
rere valeat, ordinato vel sine ordine, pauperi, di-
ecclesiasticorura.
viti, puero, juveni, seni, decrepito, sano, infirmo, in
Tcrtios liher continet de divinarum domorum in-
omni ajtate, in ulroque se.xu.
stitutione et cultu et honore de decimis et oblatio-
;

Vicesimus liber Speculationum vocatur, specula-

nibus et judiciis singulorum, et qui libri in sacro
turenim de Providcntia et de praedestinatione divina,
catalogo recipiantur, qui vero apocryphi, et quando
ct de adventu Antichristi, de ejus operibus, de resur-
aiiponendi sint.
rectione, de die judicii, de inferualibus poenis,
Quartus liber continet sacramentum baptismatis,
et de felicitate perpetnae vitae.
ct ministerium baptizandorum et baptizatorum, et
H;cc summa librorum viginti, quos continet Decre-
consignandorum consignatorum. et
tum Burchardi Wormaliensis episcopi.
Quintus liber continet de sacramento corporis et
sanguinis Domini, et de perceptione et observa- Burchardi editum est primum
Opus Decretorvm

tione eorum.
anno 1499, et iterum ColoniEe Agrippina>,
Parisiis,
" anno io^S.in-S", denique Parisiis, anno 1549. Com-
Sextus liber continet de homicidiis sponte et non
portavit Burchardus in Collectionem banc multa ei
sponte commissis, et de parricidio et de fratricidiis,
Isidoro Mercatore seu Decretalibus ejus epistolis
et de illis qui uxores legitimas et seniores suos in-
terticiunt, et de occisione ecclesiasticorum, et de suppositis. Specimen exhihebunt sequentia exempla,
observatione et poenitentia singulorum. qua", clarissimus vir David Blondellus in Prolego-

Septimus liber continet de incesta copulatione menis Pseudo-Isidori et Turriani vapulantium cap.

quo geniaclo fideles et con- 18 accurate collegit.

consanguinitatis, et in
jungi et separari debeant, et de revocatione et de " Assumit igilur ex Pseudo-Clementis epist. i,

poenitentia singulorum. libro I, cap 124, 12.=), 12G, 127, 133, 137 et 135; iib.

Octavus liber continet de viris et feminis Deo di- u, cap 94 ; lib. vi, cap. 28 ; lib. xiv, cap. 16. Ex episto-

sacrum propositum trausgredientibus et de

catis, et la 2, lib. III, cap. 216; lib. v, cap. II et 14. Ex
revocatione et poenitentia eorum. epistola 3, lib. ii, cap. 93; lib. iil, cap. 59; lib. iv,

Nonus liber continet de virginibus et viduis non cap. 15. — Ex Pseudo-.-4nacleti prima lib. i, cap. 4
velatis, de earum, et de separatione
raptoribus et 39; lib. ii. cap. 134; lib. iii, cap. "I, 77; lib. ii,

eorum; de conjunctione legitimorum connubiorum, cap. 18. Ex epistola sccunda lib. i, cap. 1 et 13;
 495 BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS. 490

Lib. II, cap. D. Es tcrda lib. r, cap. 136, lo2, 178. —A Pseudo-Dcusdedit lib. xvn, cap. 44. Prseterea raulta

cap. 70. 99, 34, alia nescio nnde hausta cougerit, qua: Iribuit Evn-
Ex Pseudo-Evarisli secuwia lib. i,

9. — Ex Pseudo-Siiti immi
secunda riS(o, lib. III, cap. 17;lib. xviii, cap. 16; Alexan-
40; lib. II, cap.
lib. III, cap. 214.— Ex Pseudo-Alexandri prima lib. dro, lib. I, cap. 59; lib. xix, cap. 100. Sixlo., lib. iv,

cap. o2;lib. v, cap. cap. 46. Eygion, lib. iii, cap. 11, 21, 39; lib. iv,
1, cap.'l29, 130, 132; lib. ii,

S.— Ex Pseudo-Tcslesphori epistola lib. iii, cap. 03. cap. 24. Pio, lib. iii, cap. 72, 124; lib. v, cap. 27,

— Ex Pseudo-Hygiiii priore lib. i, cap. 65. — Ex 47; lib. vi, cap. 37; lib. viii, cap. 18; lib. xii, cap.

Pseudo-Pii secunda lib. ii, cap. 29. — Ex Pseudo- 4, 15; lib, xv, cap 10; lib. xix, cap. 63. Aniceto,

A7iiceto lib. ii, cap. 28, 63. — Ex Pseudo-Soteris lib. V, cap. 20. Soteri, lib. iii. cap. 73, 74; lib. v,

epist. posteriore lib. iii, cap. 215. — Ex Pseudo-Eleu- cap. 20, 44; lib. xii, cap. ii. Zephirino, lib. viii,

ihero lib. xvi, cap. 30. — Ex Pseudo-Victoris priore cap. 40. CaUisto, lib. xviii, cap. 2. Fabiano, lib. iv,

lib. I, cap. 170; lib. iv, c.ip. 3. — Ex Pseudo-Zephi- cap. 1 ; lib. v, cap. 17, 24, 25, 36; lib. vii, cap. 21 ;

rini priore lih. i, cap. 154; lib. -xvi, cap. 13. Ex — lib. IX, cap. 30; lib. x, cap. 59, 00; lib. xii, cap.

posteriore lib. ii, cap. 3. — Ex Pseudo-Callisti priore 40; lib. XIII, cap. 8. Eulyclnano, lib. i, cap. 91, 92,

lib. II, cap. 38. — Ex posteriore lib. i, cap. 06, 80,

B
93,94; lib. v, cap 35; lib. viii, cap. 17;lib. ix,

1.3o, 171; lib. iii, cap. 49; lih. vii, cap. 1 ;

lib. x, cap. o9, 00; iib. xi, cap. 30; lib. xii, cap. 14; lib.

cap. 64. Vide et librum ix, cap. 7. — Ex Pseudo- XIV, cap. 2,3, 10; lib. xix, cap. 105. Marcello^hh.
Vrbano lib. iii, cap. 3 et 143; lib. i, cap. 1. — Ex III, cap. I, 3, 9. Euscbio, lib. iii, cap. 99; lib. viii,

Pseudo-Antero iib. i c^p. 77; lib. iv, cap. 06. — Ex cap. 19; lib. ix, cap. 13; lib. xiii, cap. 17: lib. xiv,

/ Pseudo-Fabiani sec.widaWh. I cap. 1 i7, 118. — Ex cap. 7; lib. xviii, cap. II ; lib. xix, cap. 110. Lucio,

terlia lib. i, cap. 183; lib. ii, cap. 10. — Es Pseudo- lib. XIX, cap. 69. Julio, lib. ii, cap. 127; lib. iii, cap.

Comelii secunda \\h i, cap. 193; lib. xii, cap. 12, 1, 204 ; lib. v, cap. 1 ; lib. vii, cap. 7 ; lib. ix, cap. 18;
19. — Ex Pseudo-Lucio lib. i, cap 54; lib. xi, cap. lib. xviii, cap. 21. Liberii, lib. xiii, cap. 13, 14, 18;

19. — Ex Pseudo-Steithaiii priore lib. i, cap 173 Felici, lib. i, cap. 51; lib. xvi, cap. v; lib. xix,

Ex posteriore lib. i, cap 142, 161, 177, et lib. xvi, cap. 62. Damaso, lib. i, cap. 25- Bonifacio, lib. i,.

cap. 19. —
Ex Pseudo-Sixli secundi posteriore lib. i, cap. 73, 131. 184, 202; lib. iii, cap. 26; lib. xi,

cap. 143, 192. — Ex Pseiido-Dionijsii secunda lib. iii, cap. 17. Silverio, lib. iii, cap. 23; lib. v, cap.
cap. 43. — Pseudo-FtHcis primi prima lib. i, c. 19; lib, XIII, cap. 12. Pelayio lib. xii, cap. 9.

157, 160; lib. xvi, cap. 11. V.x secunda lib. i, cap. Citavit etiam Prxfationem Pseudo-lsidori lib. i,

174. —Ex Pseudo-Ealijchiano lib. v, cap. 7. — Ex cap. 42. Haec collepit doctissimus David Blondel-
Pseudo-Cajo lib. i, cap 139. — Ex Pseudo-Eusehii lus in Prolegomenis nempe Pseudo-Jsidori e' Tur-
primalih i, cap. 138, 165. Ex secunda lib. xi, cap. riani vapulantium, cap. 18.

23, 27. Ex terlia lib. iv, cap. 63. Ex Pseudo- — Agnnt de Burchardo Wormatiensi episcopo Sige-
Melchiadis priore lib. iii, cap. 2, 4, 5. Ex postcriore bertus in libroDe scriptoribus ecclesiasticis, cap. 141 et
lib. i, cap. 2; lib. iv, cap. 61. — Ex Pseudo-Marco 142, Henricus Pantaleo in Prosopographia illustrium
lib. I, cap. 98. — Ex Pscudo-Julii secunda lib. i, cap. virorum Germanix, parte ii, pag. mihi 46 edi-
totius

144, 170. Ex prima lib. i, cap. 175. — Ex Pseudo- tionis Basileensii, anno 1565, apud Nicolaum Brylin-
Felicis secundi priore\i\i. i, cap. 141, 163, 167, 180, gerum, in-fol. Anlonins Possevinus tomo I Appa-
;

221,222; lib. xvi, cap. H. — Ex Pseudo-Uamasi ratus sacri, verbo Burchardus Wormatiensis cpisco-
quinta lib. I, cap. 153, 156, 171 179; lib. xvi, cap. pus; Gerardus von Mastricht in Historia juris eccle-
31. — Ex Pseudo-Auastasii priore lib. iii, cap. 103; siastici et pontificii, num. 2'ti ad 254, pag. 280 art
et ex posleriore lib. xix, cap 129. — E; Pseudo-Felicis 291 editionis Doesburgi 1070, et Amsle'odami 1086
quarti secuiida lib. iii, cap. 57, 58. — Ex Pseudo- in-S"; Gnilielmus Cavus in Historia rei lilterarix ad
Joantiis secunda priore lib. iii, cap. 32. — Ex Psrudo- annnm 996, pag 593 Londincnsis edilionis 1686
Pelagii secundi nona lib. ni, cap. 69. — Ex Pscudo- in-folio.
Gregorii epist. ad Fclicem, lib. vii, cap. 19. — Ex
i!t7 F'KO(E\liA. - l)E COLLECHONE BUKCIIARDL 498

DE COLLECTIONE BURCHARDI
EPISCOPI WOaMATIENSlS

Hiijtis mos hiscribcndi si/nodis, pontificibus, vei Ihitiibus scntentias quorumdnm posteriortim
scriptorum, Ihcnitenliiilc Ecclesiarum Ciermani;e ub ipso rrcrptum ct aiictum.

(Ex Dissertatione KK. Balieriuiorum De iinU'iuis cullect., Opp. S. Leonis Magni loiu. 111, seu Palrologix,
tom. LVI, col. 320.)

1. Uurchardus, patria llassus, noii inouaciius, ut A inserere, in calce omnes siibjecit. Joannes Molinaeus
plures crediderunt, sed canonicus et capellanus re- in prajfatione ad Ivonis Decretum auctnr est miilta
gius fuit, uc postea ad Wornialienspni cathedrani in edilis Burchardi libris desiderari qua; ipse vidit
promotus anle annum 1002, eamdem tenuil usque ad in veteribus pleniora, sed ea in duodecim libros lan-
annum 1025, quo e vivis excessit xiii Kal. Septem- tum divisa, qiioruui sexta pars est editus liber. Ilinc,
bris. Dum autem erat episcopus, collectionem cano- ut credimus, Joannes Alberlus Fabricius tom. .\I Bi-
num, hortante Brunicone Ecclesiae Worinatiensis pra;- bliotheca; GrieciB, pag. 8, duodecim tomos decrctorum
posito, concinnavit. Slephanus Baluzius in priefatione a Burchardo collectos tradit, addilque tloc opus :

ad Antonii Augustini lihros de Emendatione Gratia-
ni S 18, animadverlit verum hujus collectiouis au-
ctorem dicendum esse potius Olbertum monachuui
Lobiensem, et postea abbatem Geuiblacensem, quo
dictante et miiijistrante Biirchardiis inagnum illwi ca-
ipsius intcgium nccdum lucem rtdit, sed tantum exccr-
pta ex ilto divisa in tibros 20. At non solum codex,
exquoeditio prodiit, libros 20 Burchardo inscribil,
verum eliam illa quoque vetustissima exemplaria
qiise Petrus Pilhoeus commemorat. Nos item quatuor

nonuin votumen centonizaiit, si vera ha^c sunt qua^
letruntur in libro de Geslis abbatum Gemblacensium.
Verum es mss. Gemblacensibus atque Leodiensibus
rem aliter narrat Bartholoma'Us Fisen in Floribus
Ecclesix Leodiensis, pag. 328. Cum vero Burchardus
Olberto prseceptore et familiari suo uteretiir, euni-
dem operis adjutorem adhibuisse ueg^aii
Hinc Sigebertus in Chronico ad annura 1008 Burchar-
dum, collaborante majistro suo Olbcrto, viro undequa-
iutegros codices vidimus, duos in bibliotheca Vati-
cana signatos uuin. 1330 el 13."ij, unum apud Palres
R
Benedictinos in monaslerio Padilironensi, et aliam
Patavinum in bibliotheca S. Justinae, qui totidem li-
bros eidem Burchardo iuscriptos exhiheut. Addemus
et alia duo antiqua Vatican» exemplaria 1356 et
uon potest. iWO, quorum alterum incipit a libro septimo, altc-
rum a nono, et utrumque pro^eqiiitur usque ad li-
brum XIX, qiii ob miitilos codices line caret. Cum

que doctissimo, magnum Canonum volumen edidisse baeclibrorum series ac ea quje in eisdem continentur
scribit. Auonymus, qui post Burchardi obitum ejus eadem siut in aliis exemplaribns integris, hsec quo-
Vitam digessit editioni Coloniensi insertam, alium que duo exem|)laria eumdem viginti librorum nu-
ejusdem operis adjutorem conimemorat. Eodem merum conlirmant. Cum porro iiulli hactenus noti
quippe tempore, inquit, in CoUcctario canonum codices ullam collectionem Biirchardi nomine pra--

non modicum laboravit. iVam domino Walterio Spi- notatam, in duodecim partes distributam contineant,
rensi episcopo adjuvante, et Brunicone pi-xposito ex- veremur ne Joannes MolinKUS a?quivocntione aliqua
liortante et suggcrente, canones in unum corpus colle- c ductus aliam ampliorem anonymam coUectionem iii
git. Notatu dignus est titulus Collectarium canonum
: totidem partes divisam ob consonantiam in pluribus
;

nam manuscripti codices omni titulo carent. Con- pro Burchardiano opere inadvertenter acceperit.
cinit vero cum prsfatione ipsius Burchardi paulo Forte ob oculos habuit coUectionem Sorbonieo-Mn-
post subjicienda, in cujus fine is suam collectionem tinensem in partes duodecim distinctam, quam de-
Collectanum vocat. scripsimus capito decimo deceptusque ex eo fuit ;

•2. Ad EcclesitP suae Wormatiensis usum ideni quia inler titulos libroriim Burchardi i, ii et sequen-
opus se cdnfecisse in eadem pra^fatione testatur. tibiis, ac titulos ejusdem collectionis praefjxos par-

Istud non inceptum ante annum 1012 colligitur ex tibus I, II, III, IV, V et x, sumraa consensio est.

libro secundo, c. 227, ubi suam formatam epistolam Certe pra-fatio qu£B in solis mss. 20 libros pra>feren-
refert ad Walterium Spirensem scriptam eodem anno tibus invenitur, Burchardum habet auctorem iisdem-
Idibus Martii. Idem vero opus jam fuisse perfectum que libris fidem facit. Id autem multo clarius elucet

antequam Burchardus anno 1023 synodo Salangusta- es tribus Burchardi codicibus Vat. 1355, Patavino
diensi interesset, ex eo cognoscimiis qiiia ejusdem S. Jiistinae, et Padilironensi, in quibus ipsa praefatio

synodi caaones cum in collectionem non potuisset ab editis discrepans, et sincerior, ut raox videbimus,
 499 BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS. 500

quam vulgata, non solum eumdem viginti librorum A nequit, rogavi; me dilectio tua, ut hunc librum bre
viter collectum, nunc demum pueris discendum tra-
numerum expresse approbat, verum etiam ipsorum
non alios a Bur- derem: ut quod nostri cooperatores in niaturiore
titulQs.insertos pra;ferens, hos et
setate positi nostris diebus, et antecessorum nostro-
chardo concinnatos testatur. Conciuit etiam anony-
mus ipsi Burchardo coaevus, qui in ejus Vita tradit rum tarditate neglexerant, niodo ffitate teneris, et
et in vi- aliisdiscere volentibus traderetur. Siquidem ut prius
Hoc vero corpus, sive Coltcctarium distinxit,
iNonne hac duo, cosevi scilicet
rjinti libros distribuit.
Uerent probi discipuli, post plebium et doctores et
scriptoris et ipsius Burchardi, testimonia duodecim
magistri ; et ut perciperent in scholis quod quando-

librorum opinionem e.xpungunf? que docere deberent sibi commissos.j Desiderium

3. In Operibus Georgii Cassandri pag. 1091 et tuum, et petitio, frater, justa mihi videtur, et de vo-
1098, teste Fabricio, hffic leguntur : Nacti ctiam su- luntate tali gratias ago. Etiam et illi multimodas

mus rm. opus Burchardi, quod obiter tantum cum gratias refero, qui te talem mihi praestiterat, quia

imprcsso Parisiis an. 1549 contulimus, et deprehen- pro statu Ecclesiee nostrae te assidue desudasse eo-
dimus epistolsc phrasim totam immutatam. Idipsum gnoveram. Sed quod tuam exliortationem saepius
et nos observavimus in tnbus laudatis codicibus, in mihi inculcatam tandiu distuleram, mese ignavise
quibus tantum prffifationem inven"mus. lu his prae- nolo ut assignes, quia duabus ex causis minime
falio non solum verbis discrepat a vulgata, verum mibi hoc atlingere licuerat scilicet propter varias :

etiam ordine : ea enim quae in editis ad prtefationis et inevitabiles ecclesiasticas necessitates, quae quoti-
calcem ab aliis adjectavideri possunt, ipsi preefationi die more fluctuum emergunt; et insuper cura niun-
in iisdem mss. ita inseruntur, ut Burchardo auctore dialium rerum ad imperialia mandata pertinentium,
scripta fuisse manifestissime constet. Horum vete- quae studentis et ad superiora tendentis animum
rum exemfilarium concordia, cum quibus alios quo- valde obtundunt ;
quia animuscujusque, dum dividi-
que codices qui pr»fatione non careant, convenire tur per plura, minor tit ad singula. Tamen tuis
non ambigimus, hauc veram esse praefationem seu sanctis petitionibus obediens synodalia praecepta et
epistolam Burchardi ad Bruniconem suadet ; id- sancta statuta tam ex sentenliis sanctorum Patrum
ipsumque couiirmat ipsa styli ac syntaxeos inconcin- quam ex canonibus, Deo largiente, collegi et, proui

nitas, qu* ilii a!Vo maxime congruit. Prffifationem potui, corpore connexui in uno, et in viginti lihros
autem vulgatam, cum tam aperte a memoratis ve- idem corpus distribui. Et si quis diligens lector eos
tustis mss. dissentiat, studiosi alicujus arbitrio, cui subtiliter perscrutatus fuerit, multas utilitates nostri
elegantior stylus placebat, fuisse immutatam arbi- C ministerii in eis inveniet.
tramur. Illaminterim qualis in codicibus legilur hic Index (1) singulorum librorum D. Burchardi Wor-
exhibemus. maciensis episcopi, brevitcr quid quoque libro con-
4. » Burchardus solo nomine Wormaciensis epi- tinetur ostendens.
scopus Brunichoni iideli suo, ejusdem videlicet sedis 11 Primus lihes continet de potestate et primat-
praeposito, in Christo Domino salutem. apostolicae sedis, patriarcharum, caeterorum prima-
\ « Multis jam saepe diebus familiaritas tua, frater tum metropolitanorum, et de synodo celebranda, et
charissime, praesens nohis hortando suggessit quate- vocatione ad synodum de accusatis, et accusatori- ;

nus libellum ex variis utilitatibus ad opus compre- bus, et testibus ; de exspoliatis injuste ; de judicibus
sbyterorum nostrornm tam ex sentenliis sanctorum ac de omni honore competenti, ac dignitate, et di-
Patrum quam ex canonibus, seu ex diversis pueniten- verso negotio, et ministerio episcoporum.
tialilius vigilanti animo corpus in unum colligerem : « Secundus liber continet de congruenti dignitate
ob id maxime, quia canonum jura et judicia pceni- et diversa institutione, ac nutrimento, vel qualitate
tentium in nostra dioecesi sic sunt confusa atque vilae, et diverso negotio, et ministerio presbytero-
diversa et inciilta, ac sic ex toto neglecta, et inter se rum, et diaconorum, seu reliquorum ordinum eccle-
valde discrepantia, et pene nullius auctoritate suf- siasticorum.
fulta, ut propter dissonantiam vix a sciolis possint « Tertius liber continet de divinarum domorum
discerni. Unde tit plerumqi.e ut confugientibus ad institutione, et cultu, ethonore de decimis, et
;

remedium poenitentiae, tam pro librorum confusione oblationibus, et justitiis singulorum et qui libri in
;

quam etiam presbyterorum ignorantia, nullatenus sacro Catalogo recipiantur, qui vero apocryphi, et
valeat subveniri. Cur hoc ? Inde sestimo evenire quando apponendi sint.
maxime, quia mensuram tcmporis et modum delicti « Quartus liber continet sacramentum baptisma-
in agenda pajniteutia non satis attente, et aperte, tis, et ministerium baptlzandorum, et baptizatorum,
et perfecte prceligunt canones pro unoquoque cri- et consignandorum, et consignatorum.
mine, ut de singulis dicant qualiter unumquodque Quintus liber continet de sacramento corporis
»

emendandum sit; sed magis in arbitrio sacerdotis et sanguinis Domini, et de perceptione, et observa-
intelligentis relinquendum statuunt. Quapropter, quia tione eorum.
hoc nisi a sapientibus et legis divinae eruditis lieri « Sextus liber continet de homicidiis sponte et

(i) Hie titulus, vel saltem Burchardi nomeu, librariorum arbitrio inscrtum videtur.
sni PHOd^MIA. 1)K COLLECTIONE lUIHCIIAUni. SO^
non sponle commissis, de panicidiis, et do fra-
et A dulus qui, postqiiani istud vidciit, mihi inviderit, di-
tricidiis, el de illis qui uxores legitimas, et seniores cens me ex alienis aribiis colligere escas, et cx alio-
suos interliciunt, et de occisione ccclesiasticorum, rum labore milii fucero nonien iiiano, esto. Kateor
et de observatione, et de pamitentia singulorum. quia o\ aliorum laboro collogcram, quia mihi soli
« Spptinius lii)cr coutinet de incesta copulationc caiionos facore niin licot, colligere licitiim ost, quod
consauguinitatis, ct in (|Uo goiiiculo lideles ot con- ct foci ; Dous novit, non pro arrogantia qiiadam, scd
jungi et separari doboant, et de revocatione, et dc pro uostra> Ecclesio', necessitiidine. Ut autem obstrua-
pojnilenlia singulorum. tur dotrahentis miirmur, liber qualiscumque sit, no-
» Octavus liber continel de viris ac fcminis Deo strorum sit. i\on rogo ut iiostri episcopii limon trans-
dicatis ol sacruni proposituin transgredieutibus, et eat, sed uostrisaddiscondum romaneat. Quomodo
de revocatioiR'. et do pconitoiitia ooniin. autem, vel undo illum collrgorim, vulo ut audias ;

• Nonus lilier contiuot do virgiiiibus ol viduis noii ot sii)occatum ulluin, tuo judicio rolinquo diju-
cst
velatis, de raptoribus earuin, et de separatioiie eo- dioandum. Nihil addidi de meo nisi laborem, sed ex
riim, de conjiinctione legitimoruni connubiorum, do diviuis tostimoniis ea quae in eo inveneris, magno
coucubinis, de transgressione et pwuitentia singu- sudoro collegi. Et ut essent qua; comportavoram au-
lorum. sumnio studiu olaboravi. Ex ipso enim
ctoritativa,
» Decimus liber continot de incantatoribus, et de nucleo canonum, quod a quibusdam Cnrpus canonum
auguribus, de divinis, de sortilogis et de variis illu- vocatur, qu;e suut nostro tempori necessaria, ex-
sionibus diaboli, et de maledicis, et de contentiosis, corpsi. Ex canone apostolorum quicdam, ei trans-
et de couspiratoribus, et de poenitentia singulorura. marinis conciliis quocdam, cx Germanicis quaidam,
» Undecimus liber continet de excommuuicandis ex Gallicis et Hispanicis qu»dam, ex decretis Ro-
et excommuoicatis, de furibus, et de praedatoribus, manorum pontiticum qua-dam, ex doctriua ipsius
et de praesumptione, et conlemptii, et negligentia, veritatis qusedaiii, ex Veteri Testamento queedam,
et reconciliatione, et pcenitentia eorum. ex apostolis quiedam, ox dictis sancti Gregorii quse-
B Duodecimus liber continet de perjurio et de dam, ex dictis sancti Hieronyiui qua?dam, ex dictis
pcenitentia ejus. sancti Augustini qujedam, ex dictis sancti Arabiosii
• Tertius decimus liber continet de veneratione qua;dam, ex dictis sancti Benedicti qusedam, ex dictis
et observatione sacri jejiinii. sancti Isidori quoedam, ex dictis sancti Basilii quae-
11 Quartus decimus liber continet de crapula, et dam, ex Pwnitentiali Romano qusedam, ex Pojniten-
ebrietate, etde poBnitentia eorum. C tiali Theodori qusedam, ex Pcenitentiali Bedae quae-
Quiutus decimus liber continet de imperatoribus,
» dam. Ad haec in Colleclario hoc si quid utilitatis in-
principibus, et de reliquis laicis, et de ministerio veneris, Dei donis ascribe. Si autem quid superlluita-
eorum. tis, meae insipientiae deputa. Bene valeas, et in sacris
» Sextus decimus liber continet de accasatoribus, orationibus tuis mei peccatoris memoriam deprecor
de judicibus, de defensoribus, de falsis testibus, et ut habeas. Explicit prologus. »
de poenitentia singulorum. 0. In hac praefatione, seu epistola ipsius Hurchardi
• Septimus decimus liber continet de fornicatione notanda sunt verba in viginti libros idem corpus dis-
et incestu diversi generis, et de poenitentia utriusque tribui; et quod antea at-
prseterea recolendiim est,
sexus et diversa- aetatis. tigimus, singulorum librorum ordinem et titulos
» Octavus decimus liber continet de visitatione, eidem prffifationi a Burchardo fuisse insertos, ut ne
et poenitentia, et reconciliatione infirmorura. dubitari possit quin editum opus, quod cum hoc
» Nonus decimus liber, qui Corrector vocatur et librorum numero et cum iisdem titulis atque ordine
Medicus, continet correctiones corporum et anima- plane concordat, Burchardum habeat auctorem. In
rum medicinas, et docet unumquemque sacerdotem, „ vulgata praefatione, licet rebus pluribus discrepans,
etiam simplicem, quomodo vel qualitor unicuique idem librorum numerus indicatur. At ordo diversus;
succurrere valeat, ordinato vel sine ordine, pauperi, et quaedam particulfe ita ab eadem praefatione dis-
diviti, puero, juveni, seni, decrepito, sano, iutirmo, sectcP sunt et iu calcem rejoctao, ut non a Burcbardo,
in omni setate, in utroque sexu. sed ab alio conscript* et adjectae videri possint. Non
» Vigesimus liber Speculationum vocatur : specu- solum enim index titulorum cujusque libri in vulga-
latur enim de Providentia et de prwdestinatione di- tis a prajfatione distractus est, verum etiam ipsi

vina, et de adventu Antichristi, de ojus operibus, de praemittitur auctorum ex quibns Burchardus cano-
resurrectione, de die judicii, de infernalibus pcenis, nes derivavit catalogus, ab eadem praefatione pa-
;

de felicitate perpetua; vitfe. riter divulsus cum hacinscriptione, quae a Burchardo

Unde, frater, si regentibus plebes suas ex his proficisci nequit : Ex quibus locis auctorum scriptis

omnibus unum defuerit, quomodo eas instruere et ecclesiastica hxc decreta collegerit. Xucleus cano-
docere poterunt ? Etiam sacerdotis nomen vix in eis num, quein Burchardus in line prae-
initio catalogi

constabit, quia valde periculosae sunt evangelic» fationis laudat, et canonum Corpus a quibusdam ap-
minae, quibus dicitur : Si csecus cseco ducatum prse- pellari aftirmat, est pseudo-Isidori collectio, ex qua

stet, ambo ?n foveam cadunt. Quud si est aliqiiis invi- quidem multa apocrypha decreta transcripsit. Plura
b(l3 BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS. 504

vero capilula ex Reginone, et nonnulla etiam ex A Hic autetn ad Burcliardi collectionetn perlinet, in
duabus appendicibus quee in mss. Reginonis colle- qua est liber decimus nonus eodem titulo praenota-
Stephanus Ba- tus, ut vel ex titulis in Burcliardi praefatione antea
ctioni subjiciuntur, eum excerpsisse
luzius in prsfatione ad Reginonem late demonstrat. descriptis fiquet. Secundo in ms. Vat. 3830 sfficuli

Yerum iu titulis niulta rautavit, aliis titulis ex ar- XI exhibetur Pcenitentiale in quo leguntur interro-
bitrio praefixis, qui a subsequentibus canonum col- gationes facieuda? a confessariis cum taxatione poH-

lectoribus exeodem suscepti, magnam confusionem nitentise. omnes iuterrogationes ad verbum ex-
Hae
pepererunt. Cum enim non pauca apud ipsum inscri- scriptse leguntur in eodem Burchardi libro xii, cap.

bantur nomiDibus conciliorum, vel pontificum, in D. Solum in hoc capite Burchardiano plures sunt

quorum decretis aliunde editis niliil lale reperitur quam in laudato codice. Interrogationnm paragra-

ea in deperditis eorunidem documentis a Burcbardo phi, quos vitandae confusionis causa numeris com-
vel ab exscriptoribus ejus inventa plures credide- putavimus atque distinximus, apud Burchardum
runt ; ac propterea eadem veluti fragmenta pretiosa sunt centum et nonaginta quatuor. lu eo autem co-
ab ipsis conservata suo cujusque synodi, vel ponti- dice interrogationes esedem sunt ac in laudato capite

Ucis loco in Conciliorum editionibus addita sunt. Qui quinto Burcbardi a num. 1 usque ad num. ii9, qui
B
vero rem banc accuratius expendendam suscepere, incipit : apud Burchardum
Violasli sepulcrum. Dein

detexerunt Burchardum sj^nodorum, Romanorum abundant sequentes numeri a fiO usque ad n. )03
pontificum, aut sanctorum Patrum nominibus tri- inclusive, qui inscribuntur de arte magica, de sacri-
buisse ea capitula qusa Regino vel ex Capitularibus legio, de gula et ebrietale. de irreligiositate, item de
regum, vel ex Rhabano, vel Ferrando diacono,
ex artc mugica, de superstitione et item de arte magica.
vel sine ulla auctoris raentione recitavit. Stephanus Hi omnes numeri desunt in memorato codice, qui
Baluzius in laudata praefatione, num. 22, haec de post illa nuraeri 59, Fiolasti sepulcrum, elc, subdit :

Capitularium libris notavit : Burchardus cum Regi- cum sorore

Concubuisti uxoris ticx, etc, uti apud
nonem compiluret, maluit qux hinc accipiebat capita Burchardum num. 104, et sequitur usque ad uum.
tribuere conciliis quibusdam, aut Patribus antiquis, l">i, Credidisti, quod quidam credere solent, guod
quam rcyibus nostris quod Francorum appellatio,
;
sint agrestes feminse, etc. Omittit autem quee in fine

qua heginonis atque Witichindi etiamnum xvo glo- bujus numeri apud Burchardum adjiciuntur In istis :

riabantur reges Germanorum, usurpari desiisset xtate omnibus supiadictis debent saccrdotes, etc, ac prse-
Burchardi, adeoquc exuta a Saxonibus esset omnis terea ignorat sequentem numerum 133, cujus ini-
Capituarium istonim revercntia. Burchardus enim C tium est Fecisti ut qusedam muiieres in quibusdam :

semel tantum cap. 218 et 219 libn primi citat capitula temporibus, etc. Mox idem codex productis numeris
Karoti Mayni, sic ut adiat illa ab episcopis callau- apud Burchardum 134, 135 et 156, prKterit sex
data esse apud Aquisgranum, alioqui forsitan his numeros sequentes a num. 157, Fecisti quod quse-
non usurus. Illud vero Burchardus sibi praestitisse dam muliercs faccre solent, ut cum filio iuo parvulo,
videtur, ut capitula sumpla ex auctoribus qui non elc, usque ad num. 162. Profert aulem numerum
essent vel sumrai pontifices, vel synodi, vcl Patres 103, Interfecisti filium xel filiam, etc, cum duobus
satis noti et celebres, nun sui cujusque auctoris, sequentibus. num. 166, Gustasli de semine,
Caret
sed alio celebriori nomine allegaret. Qufp animad- elc. Tum descripto numero 167, Dibisti chrisma,
versioperutilis erit in legendis collectionibus Bur- etc, omitlit caeteros quatuordecim a num. 168 us-
chardo posterioribus, ex gr. Ivonis et Gratiani, qui que ad 181, atque concludit cum Burchardianis nu-
plura ejusdem generis ex Burchardo receperunt. meris 182, Oppressisti infantcm, et 183, Invenisti
porro laudem huic collectioni omnes tribuuut;
Illara infantem. Buichardus addit in fine undecim nume-
quod raethodum satis aptara sequatur, ac pr;pterea ros, qui in codice non reperiuntur. PoBnitentiale
canones aliquot conciliorum Geriiiania? posterioris hujus codicis Germanicis Ecclesiis usitatum indicant
temporis contineat, qui vel in rarissimis codicibus inter caeteros duo numeri, in quibus Theutouicae
inveniuntur, vel etiam lectiones praeferunt optimas, locutionis fit mentio. Nura. 30, quod Theutonice ca-
ex quibus vulgati emendari queunt. rina vocutur; et quae num. lol apud Burchardum
Duo tandem omiltere nolumus. Primo iu bi-
6. etferuntur, ijuod Werwolff vocat
vulgaris stullitia
bliotheca Vaticana sine auctoris nomine exstat vetus in codice exprimuntur sic quod theutvnice Werev:l :

codex +227 inscriptus Corrector et Medicus, cui vocattir. Facile autem ex dictis conjicere licet Bur-
similem iu bibliolheca Parisiensi S. Victoris vidit chardum hoc Poenitenliale apud suos receptum col-
etiam Jacobus Petit, ac ex eodem excerptum lectioni inseruisse, et ex aliis Poenitentialibus addi-
dedit in Poenilentiali Theodori tom. I, pag. 338. disse quae in eo desiderantur.
305 PKOUiMIA. — VHA BliKCHARDl. .SOA

VITA BURCllARDI EPISCOPI

EDt.ME i;. WAITZ IMI. I>

(Apud Perlz, Monumenla Germanix hislorica Script. loaj. IV, pag. 829.

MON TUM I .

IJtirchardi Wormatiensis episcopi Vitam, rebus A cl. Schonemann precibus auslris solita hunianitate
piiblicis atque celebrem Tj, cle-
el privatis clarani i anuuente, accepimos, atqiie ex eo Vitam illam,
ricus exposuil Wormatiensis, qui illum vidHrat ejus- ciijus jam cudicein nullum, Wormatia a. l»>i^ a
que morli adfuerat i2}. Quod mucius quo consilio et Francogallis lunestissime diruta et incensa, inve-
quo animo susceperit, ipse in praefatione latius ex- niri puto, e.xprimendara curavi. Editor, qiii Vitam
plicnt, qua libruin episcopo ciiidam inscribil, quem post decreti capitulorum indicem posuit, codtce
Burchardo familiarissimum et amicissimiHn sibi , bouo satis accurate usus esse videlur, oon- ita ut
vero fuisse magistrum et alterum quasi patrera nisi leviora qiiaedam emeadare couatus sim. Quam
protitetur ; cujus nomen vero indagitare nequivi (3"'. ad rem adhibui.
Certe aliquot post Burchardi mortem anuis exaclis 2) Chronicon Wornialiense, quod sajculo m iu-
scripsisse videtur fi' ; sed « qua; videral et quoe re- cipiente monacbus quidam Kirsgartensis conscri-
ligiosis viris refcrentibus bona de illo didicerat, » psit. Hic enim • Borchardiis, inqiiit, sedeciums
:

lucaleuter memorise tradidit et historise nionumen- episcopus Wormatiensis fuit, cujus Historiam ante
tuiu pretiosum et niagni faciendiim posteris reliquit. annos viginli quinque invenimus ad Sanctum Pau-
Haec Vita vero, per medium «vum a nemine, lura. Similiter et in majori ecclesi^ babelur; quam
quod sciam, lecta, quod eliam a recentioribus valde hic ad laudem civitatis nostra? de veibo ad verbum
negligitur, edilionis unica' rarilas in causa esse vi- annectere volo prout invenio scriptam. » Neque ta-
dftur. Prodiit enim semel tantuin in volumine, cui men tara lideliter illa usus eat, sed sermonem saepe
titulus : miilavit, alia addidit, alia omisit, et opus satis de-

1) D. Burchardi Wormacinisis Eccl. episc. de- pravatum reddidit. Huc accedit quod tam Liidewi-
cretorum libri XX. — Opus nunc primum eicusum. gii editio flf/i'/. mss. H, p. 43-72) quam codices,
ColoniXy ex officina Mekhioris Soiesiani i'MS fol. qiios VV. Cll. Bohmer et Petersen benevole nobis-
Hunc libnim, tam in bibiiotheca regia Hannoverana cum commonicarunt, Francofurtensis (3) et Ham-
quam Gottingensi et Beroiineusi frustra quKsitura, bnrgensis (6), uterque saeculo ivii scriptus, meodis
ex ubere illo liborum thesauro Guelferbytano, V. fcedissimis scatent, qux an Kirsgarlensi moaacho
NOT.E.
II*) Ejus memoriam ssec. xii exeunte etiam Heie- tus, hoc civitas adornata et adaucta, hoc universus
niannus clericus Wormatiensis in cbartulario W or- episcopatiis rebiis et largis possessionibus dilatus.
maliensi celebrat, cujus locum jam olim ciiin Vita hoc testantur congregationes liujus ecclesie, quas
editum, hic quoi]ue es cod. pra-stantissimo bibl. ipse permodicas inveniens. largitionibns habundan-
resriae HannoveranEe mbr. s. xii ex fol. 23 exbitien- ter ampliavit vel ex novo instituit, corpus canonum
dum duxiniiis « INCIPIT PROLOGLS DL PRIVI-
: in unam facitm castorum eloquioruin multo labore
LLGIIS BLRCHARDI WQR.MAT. ECCLESIE EPI- collegit, legem specialem familie sautti Petri, ut
SCOPI. Decur^is venerabilium antislitiim tempori- infra videtur, dedit, et ut breviter concludaui, eccle-
bus, quibus Ecclesiam Wormaliensem sibi a Peo siara Wormatiensera in meridiano splendore omni-
commissam in undis diversarum procellarum se- bus bonis lucentem feliciter reliquit, unde 13 Kal.
ciindum debitiim oflitii sui pervigili cura guberna- Septembr in pace factus est loc&s ejus et apud
hant, et eam vel propria largitione vel regum seu Sanctum Laurenlium sepullus. »
imperatorum tiaditione facultatibus, honoribus exn- (2,! C. 20-23.

herantem reliquerant, accedendiim nobis est ad (3) Azzecho. qiii post Burchardum ecclesiam Wor-
iniroitum pii pastoris et teinpora Burchardi epi- matiensem rexit, vix intelligi potest, quum auctor
scopi, ciijus memoria propter prerogativam merito- nusquam alterum alterius successoreni indicet. Ne-
rum apud homines est celebris et in conspectu Al- que verba c. 20 illo {Buichardo) moituo in hoc :

tissimi immortalis. Qui qualiter se in episcopatu loco nullum sui consimitan tnm clarissima vita esse
C futurum, in libro Azzechooi directa scripsisset.
habuerit, non est necessarium verbis eiponere. cum
fama virtutum ejtis ubiqiie terrarum comprobata sit (4i Prol., c. 2.
operum attestatione, et ut pace omniuiii dicam, (3) V. .\rchiv. i, p. 323. Liber. ex bibl. Joaonis
licet plures precesserint eum viri raira? sanctitatis, Maximiliani Zum Jungen, s. ivii med. in-folio scri-
in sede Wormatiensi, respectu ejus plantationis et ptus est.
superedilicationis ecclesia ista tara in spiritualibus (6) V. Archiv. vi, p. 2i4. Ex cod. Francof. de-
qiiam in temporalibus erat quasi informis. Hoc te- scriptus esse videlur.
statur clerus et populus, paterna dilectione educa-
507 BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS. 508

aut scribis imperitis sint tribuenda nescio. Nihilo- A nisi liber oblivione pene sepultus et codicum aucto-

minus queecunque alicujus momenti esse videbantur ritate jam prorsus destitutus edendus fuisset.

lectiones, in notas retuli, quas certo omisissem, G. Vaitz.

PROLOGUS '

Vitam actusque felices beati Patris et carissimi - bat, narrabis, et propositum ani.mi tui a me non
senioris mei Burchardi episcopi cum scribere me- celabis, quia ad quaecumque me vocabis, meum
cum deliberarem, tu, praesul piissime N., occurebas consilium atque auxilium paratom habebis. —
meati meae, ut nomini tun scripla consignarem at- Oporlune, frater, inquam, dilecte mi, me hic
que consecrarem. Tua namque sapientia cunctis est invenisti, et quasi exoptalus mihi advenisti. Jam
cognita, et non solum in propriis, sed etiam in im- dudum enim animi propositi aliqua vel dictatis vel
perialibns castris soliertis bominis ofticium exercere proditione sermonis tibi aperire cogitabam. Sed
ab omnibus comprobaris. Ecclesiam autera a Deo multis atfectum meum impedientibus, usque modo
tibi commissam maxima auctoritate construis el differebam. Verum inter baec multa maximum mihi
regis, et summae vir virtutis aperte prsedicaris, et fuil hoc impedimentum, quod quse excogitavi in
pater pauperum egenorunique solatium merito no- palam promere dubitavi. Ipse enim nosti, quam per-
minaris. Quod in me misero apertissime ostendisti, niciosi sunt homines moderni, quam pleni diversa-
quando per varios labores me valde confractum et rum cogitationum. Quid si aliquis, invidia stimu-
ab omnibus despectum ac projectum misericorditer lante, videns haec dicta, his verbis vituperando
recepisti atque, ut decuit te, clementer consulendo " me confundat, scilicet magnam esse audaciam,
tecum fovisti. Talia, mi Pater, erga et non prome- quod ego pauper et stultus prudentibus viris pro-
rentem. Non enim quae hominum sunt quseris, sed pono meas propositiunculas, nudo et sitibundo in-
quae Dei sunt, ut omnibus patet, pura mente medi- genio vix compactas? Esto, fateor, me pauperem
taris, etnon ad personam alicujus respicis, sed re- esse ac stultum sed si pauper sum, dives fieri non
;

ctam coeleslis itineris semitam gressu nec tilubante erubesco ; dives vero pauper fieri erubescit ; sicuti
sequeris. Ergo dilectioni vitae tuae perpetuae conglu- divitem villicum legimus dixisse : « Mendicare eru-
tinatione, si praesumo contiteri, sigillum Christi besco {Luc. xvi, 3). » Carius mihi est cum Lazaro
caritatis pectori meo impressum Quamvis enim
est. vivere pauperem, quam cum aeternum divite mitti in
inopia rei faniiliaris in exequiis exhibendis copiam ignem. Pauperes et nudi omnes nati sumus. Sed
mihi negaverit, tamen mea voluntas semper devota quid dedit animam, largitur et escam, quique corpus
in Chrislo tibi raanebit. Unde nouiini tuo istud con- creavit, vestiraentum tribuit. Ipse enim habet, ipse
secraviopusculum, de amicissimi ac familiarissimi mihi dabit, quia anima pliis est quam esca, et cor-
tui aclibuscompositum. Noverit autem dignitas lua, pus plus quam vestimcntum. Ille quoque pauperes
quod non pro superbia aliqua haec sunt composita, q non spernit, sed eligit infirma, ut confundat fortia.
sed, Deo teste, ad evitandam ociositatem cordisque Si vero nudus aridusque sum ingenio, tamen induo
desidiam, et maxime ob suae beatae vitaj memoriam, me temeritate loquendi, quoniam illum spero ad-
ut, cum sua legantur gesta piissima, obstruantur jutorem, qui dixit : « Aperi os tuum et impleboillud
ora contra illum loquentium iuiqua. Si quid vero {Psal. Lxxx, H). » Ipse qiiippe juxta suae promis-
inordinate vel imperite connexui, tuae correclioni sionem clementiae quae faclurus dicturnsque sum
et auctoritati proferre decrevi, sperans hoc tua mi- perliciet, contirmabit solidabitque. Ergo de iis ultra
sericordia corrigi et defendi. Ad ultimum quoque loqui differo, et quae nostra series posci promenda
opusculum istud
tuo judicio subjaceat, ut, sibi dis- tuae dilectioni aperio.Sanctam Deoque consecratam
pliceat, aboleatur, si vero placeat, ad testamentum Vitam beati Patris nostri Burchardi episcopi, omni
factorum Dei servi remaneat. — Istnd autem opus- laude dignissimam, secundum mei ingenii modulum
culum hoc modo sumpsit exordium. Cum die qua- et conscientiae testimonium scribere animus me
dam loco secretiori sedens mecum diversa volvendo assiduis suggestionibus incessanter impulsat. Ad
non sine suspiriis cogitarem, meus quidam
quod opus perficiendum tuum consilium pariter et
familia-
ris [interveniens hujusraodi allocutus est verbis q auxilium supplex imploro, quia divinis perdoctum
:

« Quid tu, inquit, mi carissime, solus hic se-
dens animo turbato meditaris ? vel cur solito
tristior obstipo capite tcrram intueris
? Si enim
dictis vel faclis aliquis te commoverat,
tecum me
istorumque te conscium et ad hoc negocium satis
idoneum esse scio. Adhuc enim non sum oblitus,
quomodo quodam confabulationis tempore multum
de praedicti viri virtutibus me interrogasti et cum ;

jam turbaverat. Ergo, si quid tibi mentem contur- illius sludia sancta et morum honestatem tibi re-

VARI.E LECTIONES.
' Prologus totus deest. '-
charissimi i. Ejusmodi vcrtia correxi.
 ;

sno l'ItO(EMI.\. - VITA nUltCII.MlDI. SIO

tulisscni, eliam quanta stabilitate in Christi ope- A expositiouis, Petivi ergo et peto ilerum, ut dc fe-
ribus, in Scripturis sanclis, in jojuniis ct vigiliis licibus illius factis aliqua scribas sive ad scriben-
et orationibus permausisset, falcor, non sine la- duni mihi suggeras. Turpe tst enim vela deponere,
crirais tibi e.xposui, necnon quoraodo scculares tur- cuni prosper vcnlus non cessat aftlare. Ergo pro-
bines diversasiiue advt^rsitales et aeris lerrores ora- missio lua implcatur, et quia fortuna aspirat, ultra
tioais conslaulia sa'pissime com|>i'scueril, narravi, non dilliMMtur. Si'd illa de quibus dixisti gravia
ct ita jucundissimum duximus dicm. Intendis? yuid- oncra et miscras mundanarum rerum curas, usque
ni? INam poslea sancti dosiderii manu pulsando modo vix mecum uomine notas, ita acclivis jam
die nocluque me insligans petisti, ul de vita vel bumeris porto, ut heu nec respirare nec pra; ma-
I

virtutibus hujus viri aliqua scripta proferrem sive gniludine ponderis suspicere potero. Illos autem
ad proferendum tibi suf,'gererem. Tuis quippe piis tluctuantes scculi turbines diversasque adversita-
pclitionibus obtcmpcraiis, aliquas cunipositiones, tum incursiones aerisque terrores, quos viventc
quauivis cliugucs, superna gratia montis nie;c ra- beato patrono nostro rarissimos sensimus, promc-
ritatem inibuente, cum tuo auxilio de ejus vila nar- reutibus peccatrs nostris jam quasi cotidianos vel

rare studebo. Sed quotics illius bealissimi menlio niomentaneos suslinemus. Illius nam^iue piis ora-

mihi occurrit, toties lletus gemitusque me aflligit. tiouibus dum vixit apud Deum adjuti, a periculis
Nihil mibi lunc est, dilecte, nisi lacrimas ct suspi- omnibus quasi muro muniti fuimus '. Postquam
ria incessanter ctlundere, hasque miserabiles co- aulcm ejus bcuedicta prtesentia orbali sumus, quo
gitationes tacile mecum volverc Quis fui, aut quis : sccundum voccm Dominicam extincto pastore, quasi
sum, vel quis eroV Ego sum ille misericorditer ovcs sinc ollcnsaculo posili, sumus dispersi et pene
nutritus et miserabiliter derelictus, in labore et ad nibilura redacti. Unde quoties lalia te loquente
a?rumna constitulus et per.e omnium vilissimus, modo audiebam, tolies per singula pene verba ta-
ictimi generis, parenteUe peccalricis cunclis in- cite flebam, nec nudis lucrimis, sed, tesle con-
cognitus, sed tamen mihi conscius. Similitudo gen- scientia mea, ex intima conipunctione coucretis.
tis et commotio capitis in populis. Nam ut deses Ergo, quffiso, perge narrando de boc viro quae pro-
rcspuor, ul foelens expuor, ut putridus despicior, misisti, et si quid potero tibi, frater, suggerere non
et hoc non immerito. Colidie namque infelicissimus desisto. — Fateor, inquam, quod piis ejus ora-
ego in peccatorum volutabro pulresco, et onera gra- tionibus a telis periculosis semper protecti sumus
via et meo collo importabilia miser gerere ler- et ideo me impune peccasse, stviltissimus tunc pu-

vesco. Quicquid enim labilis desideral auimus, vclul C tabam, quoniam illum pro uubis incessanter orare
lutum nullo camino probatum, ad peragendum mol- sciebam. Multum enim pro grege sibi commisso pa-
lesco, et commissa, qufc semel vix exorlis lacrimis storpius apud Deum laboravit, multasque calum-
delleo, totius animi salutis oblitus, statim ceutu- nias et calamitates pectore forti viriliter resislendo
plico. Unde et verba mea dolore sunt plena. Haec apud seculum sustinuit. » Qua> omnia iu locis con-
te, frater, mecuni cognoscere puto, quem
similiter gruis, Deo adjuvante, planius enarrabimus. Sed
•>

similibus non semel sudasse haud

terminis
^ respondendum est ad buc, quod sub exemplis pro-
ignoro. Sed quorsum hoec? Quorsum le, dilecle, su- missa peragenda admonusiti. Turpe csse dixisli de-
pervacua ratiune demura duco? Supervacuam ra- ponere vela, cum non cessant ventorum prospera
tionem dico, quam verbis profitemur, sed factis non llabra. Et hoc verum esse consequor, sed hoc non
consequimur. Nam in primordio hujus rationis non incautum esse puto ut si aliquis magnitudinem
:

ad trislitiam, sed ad jucunditatera, non ad dolorem maris transcurrere disponat, primum^contra pelagi
sed ad laelitiam, non ad vitia, sed ad virtutes pro- minas navim undique muniat, deinde aqus pro-
ferendas te, dilecte, vocabam. Ergo ad inceptam funditatem explorando latentes sub undis scopulos
redeo sententiam, dileclionemque tuam ' rogito cautusprovideat, ut cum navigare incipiat, mari-
atque subnixe flagito, ut vel interrogando prsecedas nas minas securus non timeat neque in latentes
meque de bujus viri vitanarrantem intelligas, seume silices incidat, sed tirmo regiminis gubernaculo na-

interrogantem corrigas et prsedictas virtutes nar- vim dirigendo, plenis velis ac prosperis ventis ad
rans pleniter edoceas. Econtra ille grates re- portum salutis perveniat. Similibus modis magni-
ferens, inquit : « Tua petitio vel admonitio, caris- tudine hujus fides nobis est imploranda; ingenii
sime, non vituperanda, sed multum mihi videtur exiguitas ex utraque parte acuenda, ut in vitupe-
laudanda. QuEe. enim petendo quasi scripsisti, ad rationera invidorum, non incidamus, sed cum sa-
lia;c me salubria narrando admonuisti, sicque salu- lute ad linem perveniamus. iNam invidus adulando
tiferis verbis me commolum fecisti. Dixisli namque, sa?pe hominis facta pra-sens laudat, absens vero
te non adhuc esse oblilum meai interrogationis et quasi rabidus canis inaniter latrando vituperat. Sed
de actibus nostri senioris. Et ego quippe meraor quoniam timeo ultra narrare iniquissimos hominum
sum meae inquisitionis ac tuae de ejus virtutibus mores, veneno invidiae toxicatos ac nuUa Ude sta-

VARI.E LECTIONES.
^ ihermis videtur legendum. I. inmarg. * s. tuam, dilectionemque 1 . sumus 1. "^ plenius?
Sil BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS. .SI2

bilitos, ponam oi-i digitum, ut non loquatur os A ordinatis, praedia et mancipia multa, quae vel tra-

meum opera hominum. Ergo adulantium sive oblo- ditione parentum vel donativo regio acquisierat (8),

quentium invidiam non timentes, de hujus justi hnic ecclesiae in proprium contulerat. Sicque piis

aclibus,divina adjuvante misericordia, aliqua sal- viri hujus laboribus luudes et gratiarum actiones
tem enarrare aggrediamur. Attamen si ea, quse officiocotidiano in loco preedicto Deo nostro per-

vidimus et quae religiosis viris referentibus bona solvuntur. Ergo "* religiosissimus Willigisus •''
san-

de illo didicimus, enarrare debemus, diem

antea quam ctam bominis Dei intelligens meditationem, sibi
familiarissimum '^ magistrum
elegit et su»; camerse
sententiam iuclinatam videbimus. Idcirco a nativi-
tate ejus summitatem rei tangendo, cum auxilio ac civitatis primatem cunstituit. In quo ofticio non
divino incipiamus, et ita breviter ejus gesta nar- solum apud homines, sed etiam apud Deum pra»-
rando ad tinem usque pervenire probemus. mia -' lucratus est sempiterna, quia neque muneri-
1. Erat igitur Burchardus
"
in provincia Hassia bus neque donis nec '"' alicujus personee respectione
genitus parentibus secundum seculi dignitatem non a rectiludinis calle retlecti potuit, sicut quidam,
inlimis. Hic nempe 'puer commendalione parentum quos modo plerumque aul ^' amicitia aut invidia a
apud Conlluentiam canonice primuni nutritus ^, „ judicio recto facile labi conspicirnus. Ex his aliisque
deinde per loca diversa causa studii directus '" est (7i. plurimis pietatis studiis crescente fama beati viri,

Postea vero Willigiso " Moguntinensis " sedis ad aures imperatoris Ottonis tertii notitia ejus per-
venerabili archiepiscopo se adjunxit, illiusque sa- venit: qui ^», ut erat piiissimus, valde illum dilexit
lutari sapieutia repletus, et secundum suos nobiles et saepe ad se ^^ venientem clementer suscepit, ac
mores imbutus, quamquam retas denegaret, vitiosa diversis donis onustum honorifice remisit, gratiam
facta fugiendo vitabat, et ad meliora paulatim ani- sibi promittens esse fuluram.
mum torquebat. iVam post primaevum juventutis 3. Interea contigit, ut Hildebalus Wormaciensis
florem omni bonitate refulsit prieclarus, in '^ justo ecclesice. '' episcopus diem clauderet ultimum {an.
stabilis, commisso lidelis, in consilio providus,
in 998, Aug. 4), et vice illius Franco, ", praedicti do-
in prosperis non elatus, in adversis non turbatus, mini Burchardi frater, constitueretur episcopus.
sublimioribus obedieus, egenis compatieus, miseris Multa de hoc viro '"'
narranda sufficerent, si ingenii
alf.ibilis, misericors subditis, multum largus, mo- exiguitas non impediret. Sed ^' quia mentio ejus
ribus honestissimus, atque in omui opere Dei " noslrirationi intervenit, si non possiimus de (factis
strenuns. Patientiam ia eo laudare necesse non est. illius majoribus tamen aliqua dicamus de minori-
cum sibi servientibus, quamquam '^ saepe contra G bus. Accepto ^* igitur episcopatu, aliquandiu in
illum delinqiientibus, nec " ullum contradiceudo Woimaciae finibus morabafiir deinde ^^ rebus ec- ;

aliquando objiceret verbulum. clesiaticis ratioiiabililer ordinatis "", in cipeditio-

2. Istis quippe " hisque similibus pollens virtu- nem Italicam ciira iinperatore " profectus est; ibi-
tibus, per singulas gradum scansiones " ad dia- que " plus quam unius anni spacio "' in servitio
conatus ordinem ab archiepiscopo " sublimatus *"
imperatoris vigilanti animo studebat, ejusque se-
est,et loco cuidam paiiperrimo praepo:-itus est". cretis saepe " intererat, et quando *' de rebus raa-
Hunc ergo locum, archiepiscopo adjuvante, sumnio joribus tractandum aliquid erat, tanta familiaritate
nisu statirc adauxit totisque viribus decoravit ^*. et auctoritate, quamvis juvenis
esset, ad impera-
Nam egregium monasterium simul et claustrum lorem habebatur, ut sine ipsius consilio raro aliquid
canonicorum in honore saneti Victoris ibidem " statueretur. Cunctis affabilis erat **, cuuctis beni-
conslruxit ". Positique " ad electionem fratrum gnus plurimadonando gloriam non modi-
extitit, et
clauslri primatibus, cursum cerlis temporibus et cam apud cunctos acquisivit Unde et omnes raaxi-
signis decaiitari servarique praecepit. Et ita rebus mo Iionore ac dilectione illum habebant, et quasi
ecclesiasticis secundum regulara canonicam rite sanctum jam divinabant ". Et idcirco ab imperatore
VARI.t: LECTIONES.
'Erat namque Borchardus incipit 2. ' quippe 2. ' eruditus 2. '" dejectus Vuilligoso
I. semper, '-" arch. m. s. se junxit 2. '^ in i. s desunt 2. »» deest I. " quamvis 2. *^ nec
— verbulum dpsunt 2. " istisque p. v et similibus 2. '^ stationes 2. " a. Willegiso 2. '" sub-
latiis I. " deest 2. " decreavit 2. " extra muros Moguntinae civitatis 2, '» Est autem Victor
iste socius sancti Gereonis in Colonia quie.^^centis, qui uno die passi sunt, sed Victor cujm sui
v„„...„
Xantnm " Positis
" '" erso ibi
^j Gereon rum suis in Colonia add. 2. verba Kirsoartensis monachi ^*
'* Rel. autem 2 " nillegisus archiepiscopus 2. " f. illum 2. " s. est consecutus 2. '" dei^st 2.
" et a. vel i. et i " quia 2. " jn^^j =, 3. dgggt 2. '• francko f p.^" dp quo viro multa n. 2. " Sed .

— minoribus desunt 2. '" Hic ergo Franco accepto ep. 2. ^' demum 2. «" expeditis 2. " Ot tone ler-
tio 2 '" ibique quoque 2. spatium a. 2. spissime . cum 2. "" e. a, et benignus et 2.
dicabant 2.
NOT.E.
Canonicus Leodiensis in cont. Gest. abba. Lo-
(7i
clerico bona quaedam dedit in pago Hassiae in co-
mensium,_ne5cio an recte, nominatur, Dachery ed. mitatu Thancmari sita, quje Hermaonus romes in
2, II, p. 74i. beneficio babuerat, edidit Schannat Hist. Worra. II,
[H; Ottoms III diomata duo, quibus Burcbardo p. 32, 33.
tin imu)(ji:mi,v. VITA liLllCIIAIlDI. 3IV

inulliiiii )noratiis et carus pro^ aliis habittis, illius A promittendn, virgam pasturalem nccepil. Qiii «tatim
consilio cl nialos coorcolial el rem pnlilicaiii in piico ciim gaiidio de Italia regrcssns, ad lociim qiii dicitur
rcgebal ". Uiide conligil, ut im|)eralor abbaliani Curo '' pervenit, ibiquc vitam linivit. Nuncii aiiteni
Laurissalienseiu ''"
Wormaciensi ccclesin! concede- revertentes,baculum imperatori retiilcruiit, et lni-
rct ct carla ac (nivilcjjio pL>rpeliio stabilirct et in jiis "•. Tunc tnndem imiieralor
interitum dixerunt
conventii ac coiisilio ""^ Honianoriwn lianc tradi- "''
suff ineraor proiiiissioiiis, maniim " claiisit et epi-
tionem recilare ac prominciare pro^ccpissel (9). Eo- scopatuin hunc ncmiiii, prinsqu.im iii p.itriani re-
dem lempore inipcrator el prffdictus episcopiis '^*, verteretur, se daturura proniisit. Qui lioc merilis '"
induti ciliciis, pedibus " peniliis denudalis ", qiian- beati Patris nostri " non computabit, ejusque vitam
"•
dam speluncam juxta sancti Clemenlis ecclesiani in hoc non laudahit, qiiod ita a Deo erat elecliis,
claiii cunclis intraverunt, ibiquc in orationibiis et ut istoriim virorum ostenderet dcfectus? Mira res
jejuiiiisnecnon in vi^iliis qualiiordeciiu dies '• la- niiiltumqiie unus post electioiiem et
stiiiieiida, ut
tneriinl (10). Ferunt qiiidam, visionilms cl allocu- episcopatiis quartum diTimum diem
acceptioneni ''•'

tionibus divinis eos crebro Loc loco fiiisse consola- non vidissel "", aller vcro quarliim diem noii
tos. Nos autem hanc reni parum nobis comper- ., vixisset"! Hic intelligere necnon ct mirabilia Dei
tam " existimatione vulgi ruminandam reliuquiraus. possiimus videre. Non est enim sapientia neque "
Sed tanien hoc pro certo scimiis, quod episcopn dies prudentia nec ulluni consilium conlra Dominiim.
et hora obitiis siii divinitus praMiotata esl. Kl hoc Quod cniiii hominibus placnit, Deo displicnit; quod
ipse ^', postqnain donuiiii '" reversi snnt, iinpera- iniper.itor elegit, Deiis rejecit, et elegit inlirma, iit

lori Quare imperator multuin con-

prouunciavit. conrnnderet '*'
fortia. Sciebat enim '* suiiin so ti-

tristatus, qucm in locura ipsius habere vel cui epi-

'''
mentem, se diligentem ", se totis viribus colentem ;

scopatum ejus ^" commiltere dcbuisset, inultuin hunc prffdeslinatum vocavil *'', et vocatum jnstiti-
lacrimando ab eo e.Mpiisivit ". Tunc taudem qiiasi cavit, et justilicalum non laude hominum, sed sua

coaclus sic ri's|)ondit Fnitrem itnum habeo; si Deo: misericordia magnihcavit.

placuisset ", liunc mihi successorem rogassem '•^.
5. Imperator euim de " Ilalia regressus («n. 1000),

Super hxc autem omnia Deus unum provideat «', in Saxoniam ingreditur, et in locum qui dicitur Kirich-
quo sibi bcne complaceat. Tiinc imperator sub testa- berg ** (11) pervenit. llluc episcopus Moguntinus,
mento Dei jiiravit autedietiim cpiscopatiim fratri et cum eo venerandus Burchardus ad imperatorem
illiiis se datiiruin. Et iil melius ac *' facilins recor- venit. Imperator archiepiscopnm honorilice susci-

dari potiiisset, epistohim deprecatoriam pro hac re C piens, causam Wormaciensis episcopatus illi '^ ex-
ab episcopo accepit, quam in sacculum suum ad posiiit, duorumque virorum miraliiles iiileritus om-
testamentum "' posuit. Qiiid plura?Eadem ''''
die et nino narravit. Et post miillas confabulationes impe-
hora qua " morte succubuit, corpus-
ipse priEdixil "* rator ^" per fenestram prospiciens ", Bnrchardum
qne siium Rom£P cum maguo honore iu nace sepul- vidit, qnem statim ccleriler ad se vocavit. Et arri-
tum est [an. 900, Aug. 27). piens manura ^*, seorsum duxit "*, quid frater

4. Defuncto anlem episcopo, slatim aderant va- ejus '''

pro eo rogarit " quidve sibi demandarit ",
rii *^ deprecatores, imperatorem pro episcopatu in- diligenter exposuit. Ac deinde epistolam, quam in
vocantes. Ex quibus quidam Erpho '" paslorali no- sacculo reservavit. illi aperuit ; sicque " Worma-
raine insignitns " est. Sed hic postea qu;irtum diem cicnse sacerdotium illi ofTerre ccepit. Cumque illi
non vidit, quia die tertia defecit. Qiio extincto, ad- multum reniteretur, seque indignum esse pontificale

fuerunt iterum non pauci, aures imperatoris variis ofticium suscipere contenderet '*, imperator vehe-
rogationibus pecuniseque promissionibus pro episco- nienter instans '^ quasi vi ad suscipiendiim eum
patu incessanter adimplentes ; inter quos unus compulerat """. Tandem conspiciens "", quia po-
Unzn '2 nominatus, maxime laborando et non paiica tenti resistere non posset, ut "^' cum seniore suo

VARI.E LECTIONES.
'"'
gubernabat 2. Lanrissam. 2. ^" consilio 2. ^' Romanarum provinliarura priEciperet
Franco 2. pedibusque 2. =" nudatis 2. ^* dieruin 2 parvam n. comparatam
e.
episcopus imperatori p. d. r. s. p. 2. °* domi 2. ^' deest w di'est 2. *' qua»sivit 2. "" placeret —
rogarem viriim prtevideat 2.
2. ''^ '" et 2. «^ testationem tali 2. "^ eodein 2 quam 2. " p. Franco,
vir venerabilis et Deo dilectus episcopus Wormatiensis, naturae succubuit et debitnni mortis solvit et cor-
pus ejus Romse ab imperatoree cum 2. «' quidam ad 2. '» epho 2. " assignatus I. " raizo I. raso 2.
'^ chur 2. '' nuntiaverunt 2 '''
m. suam 2. " meritum 2. " n. burcharli 2. '* decst 2. " accepta-
tionem 2. *" \idit. »' vixit 2. ^^ nec 2. " confundat 2. »' nanique 2. «^ colentem, se t. v. diligen-
tem 2. V. et V. et i. desunt 2.
i.
*•' ab 2. ** Kyritzherg 2.
^' eum manu 2. **
dixit 2. s» e. franco 2. ^' rogavit. "'' demandavit 2. "^ sic quoque 2. " dees< 2.
^' vehementius instabat et q. 2 '"" compulit 2. "" T. vir venerabilis Burchardus videns 2. '"• petiit
ut 2.

NOT^.
(9) Diploma non reperio montem adiit et S. Nilum vi^iitavit.

(10) Ha;c eodem fere teuipore egit quo Gargauuni (1 1 ! Kirchberg.

 31 BURCHARDUS WORMACIENSrS EPISCOPUS. 316

archiepiscopo causam deliberaret exposo.it Quo A tare praecepit. Ita quippe

'<>>. in quinque pene
impetrato et ab <°» arcbiepiscofo accepto consilio, cives expulsos revocavit, pacemque "* in his finibus
passurum promisit. lirmavit, et "^ civitatem omnino desolatam rite re-
quod ""5 imperator jussisset se
Hoc cum diceret, omnium
'"" qui aderant lacrimis stauravit. Sed haec \ma res piis bujus viri laboribus

obortis "", illius dignissimis meritis committitur fuit maximum impedimentum.

7. Otto '«"
dux (13) suusque '^' filius Conradus
virga pastoralis.
f>. Post aliquos
'"^' autem dies, licentia ab impera- intra civitatem habebant munitionem "' turribus et
tore accepta, cum archiepiscopo in "" locum Helin- variis sedificiis firmissimam. Ad quam domum '"

gunstat
'°''
(12) pervenit ibiqne sacerdotalis ofUcii raptores et fures et omnes '^" conlra episcopum de-
infulam Sequenti ""• autem de pontifi-
acceiiit '"'. linquentes refugium tutissiraum habebant. Si quis
calis benedictionis unctione venerabiliter consecra- enim contra episcopum suosque fideles verbis vel
tus est. Deinde post multas salutationes diversas- factis aliquid deliquit, ad banc parlem statim se

que amplexiones ab arcbiepiscopo '"' honorifice

<"' recepit, et ob hoc obtruncationes et homicidia multa

dimissus "°, sibi commissum episcopafum visitavit, ex utraque parte flebant. Hoc qnippe dedecus has-
Wormaciamque venit, quam destructam ac pene que duras "^ calamitates homo Dei '" tolerabat ;

desolatam invenit. Nam non usui hominum, sed sed forti pectore audacibus eorum actibus quasi im-
ferarum et maxime luporum latibulis aptissima erat. perterritus semper tamen resistebat. Unde el con-
Planities enim valli et destructio muri latronibus et tigit, ut idem vir '" Dei hoc genus hominum '^"

ferisfacillimum prsebebat introitum. Ferunt nam- omnibus vitse sufe diebus exosum habuisset et quasi
que, quod lupi sfppissime cunctis videntibus pecora ecclesiae Dei invasores omnes respuisset ; uno tan-
ibidem devorassent ""*, et homines hcc prohibere tummodo juvene excepto, quem parentes cseterique
volentes assiduis insultationibus audacter terruis- cognati, quia paciflcus erat et innocentiam vitae di-
sent '", et tandem, quamvis cunctis in.^equentibus, ligebat, indignando respuerunt '*". Hunc vir Dei
illaesi evasissent '"*. Latrones vero hunc locum ad venerabilis ad se vocatum, Dei timorem pariter et
perficiendam suffi voluntatis nequitiam aptissimum amorem "" docuit et quasi adoptivum '^' nutrivit.
esse jactabant "-, quia neque munitio valli neque Et quia stabilitatem animi in eo intellexit, prae cse-
obstaculum muri aliquam difficultatem ingrediendi teris multum illum dilexit. Quem Deus postea in
illis aliquando allerebat "'*. Si quis autem civium solium 132
regni clementer exaltavit "^. Cum epi-
voluntati eorum aliquid contradixit, hunc nocturnis scopus 13« potentium viribus aliter resistere despe-
aggressionibus petierunt, et cuncta quse habuit ra- rasset, curtim suam muro, civitatem '" ad instar
pientes secum asportaverunt, ipsum seu mortuum "' castelli circumdedit, et interius, turribus et habi-
vel semivivum relinquentes. Tali pace, tali '"• secu- taculis ad pugnandum
idoneis non segniter excitatis,
ritate, necnon '" tali muuitione cives Wormacienses munitionem firmam construxit. Castello itaque
satis
illis diebus usi sunt. Ad ultimum vero "''• relinquen- conflrmato "^ et constructo, inimicorum '^' auda-
tes civitatem desolatam, extra murum omnes abie- cibus factis "' fortiter resistebat et spem suis "' au-
runt, ibique domus '"^ et sedificia ad suos usus ne- gebat plerumque etiam ipsos '"" hostes dictis et
;

cessaria condiderunl, et sepibus ac trabibus aliisque factis intrepidus terrebat.

lignis contra raptores et feras, in quantum potue- 8. Postea vero "" sedatis seditionibus et pace in-
runt, suosque munierunt. Igitur "^ episcopus
se ter illos vix firmata '*', jussu imperatoris episcopus
Burchardus videns desolatam civitatem, multum do- cum apparatu magno et milites Moguntinenses '"
luit, acceptoque a suis consilio, vallo firmissimo necnon et abbas Fuldensis atque "* episcopus Wirlz-
circumdedit civitatem. Undique rea^diflcavit murum, burgensis cum non modica multitudine in Italiam
et cives intra murum aedificare necnon '" et habi- profecti sunt {ati. lOOi). Cumque maximo sudore

VARI.E LECTIONES.
"" deest 2. i. aetas (?j 2. c. tandem se facturum 2. omnes 2. "" abortis I.
'"«• aliquot 2. "" ad 2. ""*
H. accessit 2. '"»' Sequente 2.
Heilegenstat I.
'"s ">^ que deest 2.
""• a. Moguntino Willegiso 2. "" d. est 2. qui novum incipiens captit rubram addit Quomodo :

Burchardus episcopus Wormatiensis factus Wormatiam visitavit, quam desolatam invenit, tunc vero
peruit Burchardus itaque recedens ab archiepiscopo Wormatiam venit, quam .destructam. ""* devora-
:

bant 2. '" terruerunt ac 2. '"* evaseruut 2. '" aiebant 2. "^- i. oDferret 2. "' i. semimortuum 2.
"5' talique 2. "* n. et 2. "»* v. cives 2. "» domos I. "« 2. atW. ™6rrtm Quomodo episcopus Bur-
"
:

chardus civitatem munire capit. domos 2. "» et pacem 2. '"> atque c. Wormatiensem 2. "° 2.
add. rubram : Sequitur de Ottone duce et de Conrado filio ejus. "" ejusque 2. '" m. firmam t. et v. a.
munitissimam 2. '" dcest 2. ''" o. qui c. e. ejusque fideles v. v. f. a. deliquit ad hunc statum se recepit,
et sic tutissimum ibi habebant refugium. Unde et ob 2. '"-^
dcest i. '^^ d. Burchardus diu 1. 2. '" c.
eisdem ut vir 2. «^» decst 2. '" respuebant 2. '5" a. habere d. 2. '^' ad optimum 2. "^ p spolium 2.
'" collocavit 2. '" Episcopus igitur Burchardus cum '^^ deest 2. ''"
flrmato 2. '" '** m
p. 2. i. 2.
fortis 2. 'w s. et civibus 2. "" suos i. 2. '»' vera 1. '»2 facta 2. '" mag. ). '*« ac 2.

NOTiE.
(12) Heiligenstadt (13) Filius Conradi, quondam ducis Lotharingiae.
 a

517 PUOmiMlA. — VHA HUllCHAHDI. riis

Tuscaniam '"' pertransissent "". impprator mortuiis A nensi necnon et Wormaciensi de his '" rcbus cun-
illis uiiiiciiitur. Qui, ut necessc erat, valde contri- siliiim iniit. Igitur causam advenliis sui illis cxpo-
stati, viam por (piam venerant '' reversi suiit (aii. iiit. Dciiide iimnia quai vohiisscnt, si voluutati i"
1002). Tunc urbani de l.uca """ ct de circumjaccn- coiisculirent, se faclurum iiromisit. Promiserat
iit)us villis, congregata '''-'
maxinia multiludiue cqui- enim se munitam domum Dttonis ''*
acqiiisiturum
tum et peditum, vias undique conchiserunt, et quasi el in potestatem episcopi Wormaciensis redditurum ;

ad bellum instructi, nostrorum adventum armati "" sicque miilta dando ot promittendo, ad voluutatem
cxpectaveriint. At '" nostri, visa tam magna "' sententiu' sum hos viros perdiixit. Doinde Mogun-
multitudiiu', turbahantur "' ot illis invitis por ter- tiam iiim illis venil {Jwi. ('<), ibiipie collaudanti-
iuinos coriim traiisire diHidebant. Inito tandem epi- bns '" cunctis qiii aderant, sceplriim ''' regrii ac-
scopi consilio, legitos miltunt; ul ipsos per tines cepit. Lbi vero Ileinricus '" iii solium regni est
eorum cura pace transire permitterent ''', supplici- exallatus i'", liurchardus episcopiis ''*
sute non im-
ter procabantur. Quo vi.^c impetrato, illo die usi sunl menior promissionis, die nocluqiie ob i''-"
lilnTlateni
pace. Intermisso uoctis spacio, valde diluculo hostes regem incossanter admoniiit. Tandem siia^ civitalis

in unum conglomerati magno clamore et levibus vcro """ rex Ottonem diicem ad sc vocans, de his
B
pra?liis primos de nostris lacescere cajperunt, el rebus sententiam cum eo liabiiit. ac studium suk
utrinique paucis aut "' vulneratis aut occisis, elamor voluulalis aperuit '*'. Qiii, ut eral vir prudens, sic '•'

abaliis auditur. Itaqiie omnes celeriter consurgentes prudenter respondit : « Pater, etsirem grandem
arma capiunt, et omnes in unum conveniunt. Inter mihi dixisses, ccrte '" facere voluissem "". Hoc
quos erat '''^ quidam Thiemarus ''', railes episcopi aiitem le pro ccrto scire cupio, quod pro liis rebus
Wormaciensis, vir streiiuus et omni bonilate \ifx- in a^terno Dei regoo mercedem sempiternam teoum
cipuus, qui in hoc exercitu in mililari re opinalissi- nie habilurum lirmiter spero. » Istis hisque simi-
mus '" habebatur. Hunc episcopus ad se vocatum '^' libus sententiis '" ista est finita "',
quaedam et

rogavit "", ut, si fieri posset, rem istam sine hu- villa quae dicitur Bruchsella (14) ciim omnibus uli-
mano sanguine tiniri adjuvaret. Qui se ejiis jussa litalibus et appenditiis pro hac domo in coramuta-
facturiim promittens discessit, convocalisque aliis, tiunem duci tradita est (Oc(oi.) Ita qiioque Wor- .

quod animo habuit "', tacite aperuit. Deinde mon- macia iniquo servitio diu subacta piis episcopi labo-
tein ad ascendendum periculosissimum cum suis ribus liberata est (lo). Ergo '" eadem die qiia dux
maximo labore ac sudore non segniter ascendit, et de hac muuitione "' discessit, episcopus multis con
inimicam '''-
manum clam C gregatis eamdem domum ""duce inspiciente invasit,
circuivit. Itaqiie hostes,
visis nostris et mirabili et usque ad fundamentura avida manu omnino
eorum adventu perterriti,
animo dissoluti sunt, ac prEecipites se fugse dederunt. destruxit '''. Deinde quoque cum eadem materia
Nostri insequentes, tot in ea fuga peremerunt ac eisderaqiie lapidibus monasterium et claustrum in bo-
truncaverunt quot '^^ consequi potuerunt. Ex hac norera sancti Pauli construxit, consignans hoc titulo :

c£ede episcopus '"* conturbatus, lacrimas fudit et ecclesiam ob libertatem civitatis. Ergo cunctis quae
Thiemarum inultum "'^ pro hac re arguit, tandem- ad canonicara regulam perlinebant rationaoiliter ibi

que non paucos denarios quasi pro expiatione civibus composilis viginti fratres qiii cursum cerlis tcinpori-

remisit. Itaque "'^, Dei gratia adjuvante, in patriam bus ac signis conservarent, ibidem instituit (IGj. His
reversi sunt. modis vir Dei domum belligeram mutaveratin Chri-
9 '^'. Interea Heinricus "^ Bavarorum dux, un- sti ecclesiam, et qnae erat domus contenlionis facta
dique collectis viribus, Wormaciam venit (Mai. esl domus Deo nostro lau-
reconciliationis, qua ''•"•

Jun.), et ut sceptra '^' regni acquireret, non mo- des et '" gratiarum actiones die noctuque solvuulur.
dicum laboravit. Ibique '"* cum episcopo Mogiinti 10. Forestus silva "' est duobus miliaribus '^'
VARLC LECTIGNES.
'"tussaniam 1. justamani vd nstamani 2. '"" pertransierunt 2. '"
venerunt 2. "* Quam
urbem Deluca 2. ""» dcest 2. '=» decst 2. '" Et 2. "- v. tanta 2. turbantur 2.
'=> '" pu-
tarentur 2. '=' et v. et o. 2. '•'« deest 2, '^' Tremarus 2. et infra. '^''
ornatissimus 1.
cat 1. ''" rogat habebat 2.
2. "- in i. 2.
'*' '«^ quod I. '''*
venerabilis e. Burchardus turoa-
tus 2. •*' railitem supradictum 2. ''^ Ita quoque 1
'"' 2. add. rubram Quomodo Ileiniicus . :

sanctus Wormatiam venit et de sublimatione ejus in iraperalorera, et sic penjit .Mortuo itaque :

Ottone tertio, Henricus. '*' henricus 1. 2. semper 1. ""^ summa r. adha^reat 2. "" Ibi quoque I. "'iis
1. •'- V. suas 2. ''' 0. supradicti ducis, quam in Wormatia habebat 2. "' eum laudantibus 2. '" se-
dem 2. ''«EI. impcrator factus 2. i"elevatus2. "* e. Wormatiensis a. 2. '" ad 2. i'" Et sic landem
'*' '"- deest 2. ''^ debuissera 2. '** exemplis i. '^' ita f. est tali modo. Qiiaedam naraque
2. illi a 2.

V. cum o. u' et a. pro castro diicis Conradi in WormatLi pro h. d. in cambium d. t. ost quae dicitur Bruch-
sella Reliqua desunt; sequilur: vero rubra : Quomndo episcopus Biirchardus castrum destruxit et ibidera
ecclesiam sancti Pauli aedificavit. '^Miiitur 2. "" de m. sua sivc decastrod. 2. '*' d. sive castrum 2.
"" d. ne amplius civibus in laqueum. Dehinc de eadem 2. '^° q. modo d. I. 2. "' et g. o desunt 2. ;

'»2 una 2. 'w millihus 2.

NOT^.
(14) Bruchsal. libertate Thietmarus canit v. fin.
(lai V. diplonia d. Oct, 3 a. 1002, ap.
Heinrici (16) Cf. chartas Burchardi ap. Schannat I. 1.,

Schannat Hist. Worm. II, p. 35; et cf. qua' de hac p. 41, 42.
 oiS BURCHARDUS WORAIACIENSIS EPISCOPUS. 516

archiepiscopo causam deliberaret exposdt «>'. Quo A tare prsecepit. Ita quippe in quinque pene
impetrato et ab »"' arclaiepiscopo accepto consilio, cives expulsos revocavit, pacemque "* in his finibus
'»= imperator jussisset se passurum promisit. firmavit, et "' civitatem omnino desolatam rite re-
quod
IIoc cum diceret, omnium '"" qui aderant lacrimis stauravit. Sed hsec una res piis hujus viri laboribus

obortis '°', illius dignissimis meritis committitur fuit maximum impedimentum.

7. Otto "" dux (13) suusque '^' filius Conradus
virga pastoralis.
fi. Post aliquos
'"^" autem dies, licentia ab impera- intra civitatem habebant munitionem *" turribus et
"" locum Helin- flrmissimam. Ad quam domum '"
tore accepta, cum arcliiepiscopo in variis aedificiis

gunstat '"" {I'2) pervenit ibiqiie sacerdotalis oflicii raptores et fures et omnes '^' contra episcopum de-
infulam accepit '"*. Sequenti '"'• autem de pontiti- linquentes refugium tutissimum habebant. Si quis

calis benedictionis unctione venerabiliter consecra- enim contra episcopum suosque fideles verbis vel
tus est. Deinde post maltas salutationes diversas- factis aliquid deliquit, ad hanc parlem statim se

que "" amplexiones ab archiepiscopo "*'" honorifice recepit, et ob hoc obtruncationes et homicidia multa
dimissus "", sibi commissum episcopatum visitavit, ex utraque parte flebant. Hoc qiiippe dedecus has-
Wormaciamque venit, quam destructam ac pene que duras '" calamitates homo Dei "' tolerabat ;

desolatam invenit. Nam non usui bominum, sed sed forti peclore audacibus eorum actibus quasi im-
ferarum et maxime luporum latibulis aptissima erat. perterritus semper tamen resistebat. Unde et con-
Planities enim valli et destructjo muri latronibus et tigit, ut idem vir '•' Dei hoc genus hominnm '-*

feris facillimum praebebat introitum. Ferunt nam- omnibus vitae sua; diebus exosum habuisset et quasi
que, quod lupi saepissime cunctis videntibus pecora ecclesiae Dei invasores omnes respuisset ; uno tan-
ibidem devorassent """, et homines hcc prohibere tummodo juvene excepto, quem parentes caeterique
Tolentes assiduis insultationibus audacter terruis- cognati, quia pacificus erat et innocentiam vitae di-
sent "', et tandem, quamvis cunctis insequenlibus, ligebat, indignando respuerunt "'. Hunc vir Dei
illaesi evasissent •"*. Latrones vero hunc locum ad venerabilis ad se vocatum, Dei timorem pariter et
perficiendam sua; voluntatis nequitiam aptissimum amorem "" docuit et quasi adoptivum '•" nutrivit.
esse jactabant "-, quia neque munitio valli neque Et qiiia stabilitatem animi in eo intellexit, prae cae-
obstaculum muri aliquam difticultatem ingrediendi teris mullum illum dilexit. Quem Deus postea in
illisaliquando atferebat "*'. Si quis autem civium soliuni "' regni clementer exaltavit '". Cum epi-
voluntati eorum aliquid contradixit, hunc nocturnis scopus '" potentium viribus aliter resistere despe-
aggressionibus petierunt, et cuncla quae habuit ra- i
rasset, curtim suam muro, civitatem *'' ad instar
pientessecum asportaverunt, ipsum seu mortuum '" caslelli circumdedit, et interius, turribus et habi-
vel semivivum relinquentes. Tali pace, tali '"• secu- taculis ad pugnandum
idoneis non segniter excitatis,
rilate, necnon "* tali muuitione cives Wormacienses munitionem firmam construxit. Caslello itaque
satis
illis diebus usi sunt. Ad ultimum vero "''• relinquen- conflrmato "^ et constructo, inimicorum '^' auda-
tes civitatem desolatam, extra murum omnes abie- cibus factis "' fortiter resistebat et spem suis "^ au-
runt, ibique domus '" et aedificia ad suos usus ne- gebat plerumque etiam ipsos '"" hostes dictis et
;

cessaria condiderunt, et sepibus ac trabibus aliisque fai.tis intrepidus terrebat.

lignis contra raptores et feras, in quantum potue- 8. Postea vero "" sedatis seditionibus et pace in-
runt, suosque munierunt. Igilur "^ episcopus
se ter illos vix firmata '*', jussu imperatoris episcopus
Burchardus videns desolatam civitatem, multum do- cum apparatu magno et milites Moguntinenses '"
luit, acceptoque a suis consilio, vallo firmissimo necnon et ahbas Fuldensis atque "* episcopus Wirtz-
circumdedit civitatem. Undique reKdificavit muram, burgensis cum non modica multitudine in Italiam
et cives intra murum sedificare necnon "' et babi- profecti sunt {an.1001). Cumque maximo sudore

VARI.E LECTIONES.
deest i. aetas (?j 2. tandem se facturum 2. '"'• omnes 2. ">' abortis i.
>"«• ad
aliquot
--
2. ">'
•
2. H. accessit 2. 'O'' Sequente 2,
Heilegenstat '"8 «"^ que deest 2.
109
a. Moguntino Willegiso 2. "" d. est 2. qui novum incipiens caput miram addit Quomodo :

Burchardus episcopus Wormaliensis factus Worm.itiam visitavit, quam desolatam invenit, tunc vero
pernit Burchardus itaque recedens ab archiepiscopo Wormatiam venit. quam .dfstructam. ""' devora-
:

bant 2. '" ternierunt ac 2. *"' evaseruut 2. '" aiebant 2. "=• i. otTerret 2. "^ i. semimortuum 2.
"5- taliqiie 2. "* n. et 2. "'•* v. cives 2. '" domos 1. "« 2. adri. n/tram Quomodo episcopus Bur- ;

chardus civitatem munire co?pit. "' domos 2, "» et pacem 2. "^ atque c. Wormatiensem 2. "" 2.
add. rubram : Sequitur de Ottone duce et de Conrado fllio ejus. "" ejusque 2. '" m. firmam t. et v. a.
munitissimam 2. '" dcest 2. "« o. qui c. e. ejusque fideles v. v. f. a. deliquit ad hunc statum se recepit,
et sic tutissimum ibi babebant refugium. Unde et ob 2. '-' dcest 1. '^^ d. Burchardus diu 1. 2. '" c.
eisdem ut vir 2. '-» decst 2. '" respuebant 2. «3« a. habere d. 2. »»' ad optimum 2. '^* p. spolium 2.
'^^ collocavit 2. "' Episcopus igitur Burchardus cum p. 2 '^^ deest 2. ''"
flrmato 2. '" in i. 2. '^'
fortis 2. '« s. et civibus 2. "" suos i. 2. "" vera 1. '" facta 2 "^ mag. 1. '" ac 2.

NOTiE.
(12) Heiligenstadt (13) Filius Conradi, quondam ducis Lotharingiae.
 a

517 PllOUi;«IA. — MTA IJLHCIIMtDI. r>l8

Tuscaniam '"' perlransissent '", imporator niortuiis A nensi necnoD et Wormaciensi de liis '" rebus con-
illis uuiiciatur. Qiii, ut nuccsse erat, valde conlri- siliiim iniil. Igitur causam advenliis sui illis expo-
stati, viam por qiiam vencrant '•' reversi suiit (an. iiit. Dciiide omiiia qum Nciluissent, si voluntati '"
100'2). Tunc uibani de "•" ct de ciicumjacen-
I.iica conseiitirent, se facturiiin pronilsit. Promiseral
tibus villis, congregata '"''
maxima muUitudiuc equi- eDim se munitam domum Uttunis '''
ac(|iiisilurum
tum et peditum, vias undique coacluserunt, et quasi el in polcstatem episcopi Wormacieasis redditurum ;

ad bellum instructi, nostrorum adventum armati '" sicque multa dando ot promittendo, ad voluntatem
cipectaverunt. Al '" nostri, visa tam magna '" sentontia' suai hos vinn pordiixjt. Ileinde Mogun-
multiludiiie, turbabanlur '" et illis invitis por tcr- tiain ciim illis venil iJuu. li), ibique collaudanti-
minos eonim transire diflidebant. Inito tandem epi- biis i" cunctis qiii aderant, sccplrum ''' regni ac-

scopi coDsilio, legitos miltunt; ut ipsos per lines cepit. Ubi vero Heinricus '" in solium regni est

eorum cum pace transire permitterent '", supplici- exallatus i''', Burchardus episcopus i'* sute non im-
ter piocabantur. Quo vix impetrato, illo die usi sunt memor promissionis, die noctuque ob '''
libcrlatom
pace. Intermisso noclis spacio, valde diluculo hostes regem incossanler admonuit. Tandem
sua^ civitalis

in unum conglomerati magno clamore et lcvibus vero i"" Ottonem diicem ad se vocans, de his
rex
primos de nostris lacescere
prteliis cceperunt, et rebus senlentiara cum eo habiiit, ac studlum siiie
utrimque paucis aut '" vulneratis aut occisis, clamor voluulatis aperuit "'. Qiii, ut eral vir prudens, sic '•'

ab aliis anditur. Itaqiie omnes celeriter consurgentes pnidenter respondit : « Pater, etsi rem grandem
arma capiunt, et omnes in uniim conveniunt. Inter mihi dixisses, certe '" facere voluissem "". Hoc
quos erat '^^ qiiidam Thiemavus ''', miles episcopi aiitem le pro certo scire cupio, quod pro his rebus
Wormaciensis, vir streuuus et omni bonitate prai- in icterno Dei rcgno mercedem sompiternam tecum
cipiius, qui in hoc exercitu in mililari re opinalissi- me habiturum lirmiter spero. » Istis hisque simi-
miis <'* habebatur. Hunc episcopus ad se Tocatum '^' libus sententiis '" ista est finita "', et quxdam
rogavit "", ut, si fieri posset, rem istam sine hu- villa quae dicitur Bruchsella (14) ciim omnibus uli-
mano sanguine finiri adjuvaret. Qui se ejiis jussa litatibus et appenditiis pro hac domo in commuta-

factunim promittens discessit, convocatisqiie aliis, tionem duci tradita est {Octob.) . Ila quoque Wor-
quod animo habuit '", tacite aperuit. Deinde mou- macia iniquo servitio diu subacta piis opiscopi labo-
tem ad ascendendum periculosissimum cum suis ribus liberata est (lo). Ergo '"^ eadem die qiia dux
maximo labore ac sudore non segnilor ascendit, et de hac muuitione '" discessit, episcopus muUis ,con
inimicam '''* manum clam circuivit. Itaque hostes, C gregatis eamjem domum ""duce inspiciente invasit,
visis nostris et mirabili eorum adventu perterriti, et iisque ad fundamentum avida manu omnino
animo dissoluti sunt, ac praecipites se fugoe dederunt. destruxit '^'J. Deinde quoque cum eadem materia
Nostri insequentes, tot in ea fuga pereinerunt ac eisdemque lapidibus monasterium et claiistrum in ho-
truncaverunt quot "'^ consequi potuerunt. Ex hac norem sancti Pauli construxit, consignans hoc titulo :

caede episcopus '** conturbatus, lacrimas fudit et ecclesiam ob libertatem civilatis. Ergo cunctis quae
Thiemarum inultum "''' pro hac re arguit, tandem- ad canonicam regulam pertinebant rationabiliter ibi
que non paiicos denarios quasi pro expiatione ci^-ibus compositis viginti fratres qiii cursiim cerlis tempori-
remisit. Itaque "'^, Dei gratia adjuvante, in patriam bus ac signis conservarent, ibideni instituit (10). His

reversi sunt. modis vir Dei domiim belligeram mutaverat in Chri-

9 '". Interea Heinricus "* Bavarorum dux, un- sti ecclesiam, et quae erat domus contenlionis facta
diqne collectis viribus, Wormaciam venit {Mai. esl domus Deo nostro lau-
reconciliationis, qua ""•

Jun.), et ut sceptra '^' regni acquireret, non mo- des et i" graliarum actiones die noctuqiie solvunlur.
dicum iaboravit. Ibique "" cum
episcopo Mogunti- 10. Forestus silva '^' est duobus miliaribus '^'
VARI.4: LECTIONES.
'" tussaniam 1. justamani vd nstamani 2. "^ pertransierunt 2. '" venerunt 2. Quam
urbem Deluca 2. '"^ deest 2. '^" decst 2. 151 Et 2. •" V. tanta 2. '^» turbantur 2. "' pu-
tarentur 2. ''' et v. et o. 2. '^' deest 2. '' Tremarus 2. et infra. '^' ornatissimus 1. 159

cat I. '«" rogathabebat 2.

2. '«- in i. 2.
'*' quod I. '''*
venerabilis e. Burchardus turba-
tus 2. i" supradictum 2.
militem «'^ Ita quoque l". '"' 2. add. rubram Quomodo Ileimicus :

saactDS Wormatiam venit et de sublimatione ejus in imperatorem, et sic perrjit Mortuo itaque :

Ottone tertio, Henricus. '*' henricus 1. 2. semper I. '^' suinma r. adha?reat 2. '"^ Ibi quoque I. "' iis
1. 1'- v. suae 2. '" 0. siipradicti ducis, quam in Wormatia habebat 2. "' eum laudantibus 2. '" se-
dem 2. "« H. imperator faclus 2. '"elevatus^. "* e. Wormaticnsis a. 2. '" ad 2. '•" Et sic tandem
2. •*' illi a 2. '"- deest 2. i*^ debuissem 2. '** exemplis i. '^' ita f. est tali modo. Quaedam namque
V. cum o. u' et a. pro castro diicis Conradi in Wormatii pro h. d. in cambium d. t. Cst quae dicitur Bruch-
sella Retiqua desunt; sequitur; vero rubra Quomodo episcopus Biirchardus castrum destruxit et ibidem
:

ecclesiam sancti Pauli sedificavit. •*« Isitur 2. "" de m. sua sive de castro d. 2. '*' d. sive castrum 2.
"" d. ne amplius civibus in laqueum. DeUinc de eadem 2. ''<> q. modo d. 1. 2. '^' et g. o desunt 2. ;

'»2 una 2. "^ millibus 2.

NOT^.
(H) Bruchsal. libertate Thietmarus canit v. fin.
(Ib^ V. Heinrici diploma d. Oct, 3 a. 1002, ap. (16) Cf. chartas Burchardi ap. Schannat I. 1.,

Schannat Hist. Worm. II, p. 33; et cf. quop de hac p. 41, 42.
 oi5 BURCHARDUS WORMACIENSrS EPISCOPUS. 516

archiepiscopo causam deliberaret esposcit

^<". Qtio tare preecepit. Ita quippe in quinque pene annis
impetrato et ab •"» archiepiscopo accepto consilio, cives expulsos revocavit, pacemque "^ in his finibus
"^ civitatem omnino desolatam
quod '°' imperator jussisset se passurum promisit. lirmavit, et rite re-

Hoc cum diceret, omnium

'"" qui aderant lacrimis stauravit. Sed haec una res piis hujus viri laboribus

obortis "", illius dignissimis meritis committitur fiiit maximum impedimentum.

7. Otto "" dux (13) suusque '^' filius Conradus
virga pastoralis.
fi. Post aliquos
'"^" autem dies, licentia ab impera- intra civitatem habebant munitionem '" turribus et
tore accepta, cum archiepiscopo in "" locum Helin- variis sedificiis firmissimam. Ad quam domum '"

gunstat '"''
(12) pcrvenit ibiqi^e sacerdotalis oflicii raptores et fures et omnes '^" conlra episcopum de-

infulam accepit ">*. Sequenti '°'' autem de pontili- linquentes refugium tutissimum habebant. Si quis

calis benedictionis unctione venerabiliter consecra- enim contra episcopum suosque fldeles verbis vel
tus est. Deinde post multas salutationes diversas- factis aliquid deliquit, ad hanc partem statim se

que "" amplexiones ab archiepiscopo ""' honorifice recepit, et ob hoc obtruncationes et homicidia multa

dimissus "", sibi commissum episcopatum visitavit, ex utraque parte flebant. Hoc quippe dedecus has-
Wormaciamque venit, quam dfstructam ac pene que duras '" calamitates homo Dei '" tolerabat ;

desolatam invenit. Nam non usui hominum, sed sed forti pectore audacibus eorum aclibus quasi im-
ferarum et maxime luporum latibulis aptissima erat. perterritus semper tamen resistebat. Unde el con-
Planities enim valli et destructio muri iatronibus et tigit, ut idem vir '" Dei hoc genus hominum '-*'

ferisfacillimum praebebat introitum. Ferunt nam- omnibus vitse suse diebus exosum habuisset et quasi
que, quod lupi sappissime cunctis videntibus pecora ecclesiaj Dei invasores omnes respuisset ; uno tan-

ibidem devorassent ""', et homines hcc prohibere tummodo juvene excepto, quem parentes caeterique
Tolentes assiduis insultationibus audacter terruis- cognati, quia paciflcus erat et innocentiam vitae di-
sent '", et landem, quamvis cunctis insequentibus, ligebat, indignando respuerunt '"*. Hunc vir Dei
iilsesi evasissent '"*. Latrones vero hunc locum ad venerabiiis ad vocatum, Dei timorem pariter et
se
perficiendam sua; voluntatis nequitiam aptissimum amorem "" docuit et quasi adoptivum '^' nutrivit.
esse jactabant "-, quia neque munitio valli neque Ut quia stabilitatem animi in eo intellexit, prae cse-
obslaculum muri aliquam difficultatem ingrediendi teris multum illum dilexit. Qiiem Deiis postea in

illis aliquando atferebat "'". Si quis autem civium soliuni "' regni clementer exaltavit '". Cum epi-
voluntati eorum aliquid contradixit, hunc nocturnis scopus "" potentiura viribus aliter resistere despe-
aggressionibus petierunt, et cuncta quae habuit ra- i
rasset, curtim suam muro, civitatem '" ad instar
pientes secum asportaverunt, ipsum seu mortuum "' castelli circumdedit, et interiiis, turribus et habi-
vel semivivum relinquentes. Tali pace, tali "^* secu- taculis ad pugnandum idoneis non segniter excitatis,
ritate, necnon "• tali munitione cives Wormacienses munitionem satis firmam construxit. Castello itaque
illis diebus usi sunt. Ad ullimum vero "''• relinquen- conflrmato "^ et constructo, inimicorum '^' auda-
tes civitatem desolatam, extra murum omnes abie- cibus factis "' fortiter resistebat et spem suis "' au-
runt, ibique domus '" et eedificia ad suos usus ne- gebat ;
plerumque etiam ipsos "" liostes dictis et
cessaria condiderunt, et sepibus ac trabibus allisque factis intrepidus terrebat.
lignis contra raptores et feras, in quantum potue- 8. Postea vero "" sedatis seditionibus et pace in-
runt, suosque munierunt. Igitur "^ episcopus
se ter illos vix firmata '", jussu imperatoris episcopus
Burchardus videns desolatam civitatem, mullum do- cum apparatu magno et milites Moguntinenses '"
luit, acceptoque a suis consilio, vallo firmissimo necnon et abbas Fuidensis atque "* episcopus Wirlz-
circumdedit civitatem. Undique recediflcavit murum, burgensis cuui non modica multitudine in Italiam
et cives intra murum aedificare necnon '" et habi- profecti sunt {an. 1001). Cumque raaximo sudore

VARLE LECTIONES.
'o^ '"'' 105
decst 2. (?) 2. c. tandem se facturum
i. atas '"= omnes 2. "" abortis 1.
i»8- ""* Heilegenstat 1.
"" ad 108»
aliqiiot 2. 2.
'"8 H. accessit 2. Sequente 2. i09 que deest 2.
""• a. Moguntino Willegiso 2. "" d. est 2. rjui novum incipiens capiii rubram addit': Quoraodo
Burchardus episcopus Wormatiensis factus Wormatiam visitavit, quam desolatam invenit, tunc oero
peri/jt Byrchardus itaque recedens ab archiepiscopo Wormatiam venit. quam .destnictam. '"•* devora-
:

bant 2. '" terruerunt ac 2. Jii- evaseruut 2. "' aiebant 2. "^- offerret 2. "' i. semimortuum 2.
113. lU n. et 2. Wi' V. cives 2.
talique 2. "' domos l. "^ 2. add. rubram Quomodo episcopus Bur- :

chardus civitatem munire coepit. "' domos 2. "' et pacem 2 atque c. Wormatiensem 2. ""
add. rubram Sequitur de Ottone duce et de Conrado fllio ejus. '" ejusque 2.
: '" m. flrmam t. et v. a.
munitissimam 2. '" deest 2. "" o. qui c. e. ejusque fideles v. v. f. a. deliquit ad hunc statum se recepit,
et sic tutissimum ibi habebant refugium. Unde et ob 2. '-' deest 2. '^' d. Burchardus diii 1. 2. "' c.
eisdem ut vir 2. '^» decst 2. '" respueliant 2. «s» a. habere d. 2. »i ^d optimum 2. '" p. spolium 2.
'" collocavit 2. "' Episcopus igitur Burchardus cum p. 2. '^^ deest 2. *'" firmato 2. '" in i. 2. '^*
fortis 2. 'w s. et civibus 2. "" suos i. 2. "' vera 1. '"* "» facta 2 mag. 1. ac 2.

NOT^.
(12) Heiligenstadt (13) Filius Conradi, quondam ducis Lotharingise.
517 IMIOUCMIA. — VliA HUllCIIAUDI. •il8

Tuscaniam •'" pertransissent ""', imperator niorttiiis A nensi necnon et Wormaciensi de iiis '" rcbus con-
illis nuiiciatiir. Qiii, ut nuccsse crat, vakie contri- siliiim inlit. Igitur causam .idvenlus sui illis Rxpo-
stati,viam por ipiam vonerant ''' revcrsi siiiit {an. iiit. Dciiule omiiia qtim VDJuisseiit, si voluutati i"
lOOi). Tunc urlKiiu do l.iica "" cl de circiim|accn- coitseiitirent, se faclurtim promisit. 1'romiserat
tibus villis, congivgata '"' maxima multitudiue equi- onim se munitam dumum Ottunis ''> acqiilsituruni
tum et peditum, vias undique concluscrunt, et quasi el in potestatem episcopi Wormaciensis redditurum ;

ad liellum instructi, nostrorum advenlum armati "" sicqiie miilta dando et promittcndo, ad voluntatem
cxpectavprmit. Al '" nostri, visa tam niagna "" seiitentia' suoe hos viros perduxit. Deindo Mogun-
multitudiiu', turliabaiitur '" et illis iiivitis pcr ter- tiaiiiitim illis venit (7i(»i. (i|, ilii([ue collaudanti-
iiiinos eoriim traiisire dillidebaiit. Inito tandem o])i- btis i" cunctis qiii aderanl, sceplriim ''^ regni ac-

scopi consilio, leg.itos mittunt; ut ipsos per lines ccpit. Ubi vcro lleinricus '" iit solium regni est

eorum cum pace transire permitterent '•'", supplici- exaltatus '", Burchardus episcoptis ''»
stiai non im-
ter precabantur. Quo vix impetrato, illo die usi siinl memor promissionis, die nocluqiie nb i"'-"
lilicrlatem
pace. Interraisso noctis spacio, valde diliiculo hostes siia^ regem incessanter admonuit. Tandem
civitalis

in unum conglomerati magno clamore et levibus voro Ottonom ducem ad so vocans, de hi»
""• rex
primos de nostris lacescere
pra}liis coeperunt, et rebus sententiara cum eo liabiiit, ac studium stiae
utrimque paucis aut "' vulneratis aut occisis, clamor voluntalis aperuit "". Qiii, tit eral vir prudens, sic '•'
ab aliis auditur. Itaqiie omnes celeriter consurgentos prudonter respondit « Pater, etsi rem grandem
:

arma capiiint, et omnes in unum conveniunt. Inter mihi dixisses, corte '" facere voluissem *"". Hoc
quos erat '^^ qiiidain Thiemarus '•'', miles episcopi autem lo pro certo sciro ctipio, quod pro his rebus
Wormaciensis, vir streuuus et omni bonitate prie- in a'torno Dei regno mercedem sempiternam tecum
cipiius, qui in hoc exercitu in militari re opinalissi- ine habiturum lirmiter spero. » Istis hisquo simi-
mus '" habebatur. Hunc episcopus ad se vocatum '^^ libus senttntiis '" ista est finita "",
quaedam et

rogavit "", ut, si fiori posset, rem istam sine hu- villa quae dicitur BruchsoUa (1-i) cum omnibus uti-
mano sanguine tiniri adjuvaret. domo iii commtita-
Qui se ejus jussa litatibus et appenditiis pro hac
facturum promittens tionem duci tradita est (Oclub.)
discessit, convocalisqiie Ita quoque Wor-
aliis, .

quod animo habuit "*', tacite aperuit. Deinde mou- macia iniquo servilio diu subacta piis episcopi labo-
tem ad ascendendum periculosissimum cum suis ribus liberata est (lo). Ergo '"> eadem die qiia dux
maximo labore ac sudore non segniter ascendit, et de hac rauuitione '*' discessit, episcopus multis ,con
inimicam '''- manuin clam circuivit. Itaqiie hostes, C gregatis eamjem domum "" duce inspiciente invasit,
visis nostris et mirabili eorum advontu perterriti, et nsque ad fundamentum avida manu omnino
animo dissoluti sunt, ac pra;cipites se fugoe dederunt. destruxit ''''. Deinde quoque cum eadem materia
Nostri inseqnentes, tot in ea fuga peremerunt ac eisdemqiie lapidibus monasterium et claustrum in ho-
truncaverunt quot "'' consoqui potuerunt. E.x hac norem sancti Pauli construxit, consignans hoc titulo :

csede episcopus "" conturbatus, lacrimas fudit et ecclesiam ob libertatem civitatis. Ergo cunctis qu»
Thiemarum multnm ""^ pro hac re arguit, tandem- ad canonicam regulam pertinobant rationabiliter ibi
que non paiicos denarios quasi pro oxpiatione ti"ibus compositis viginti fratres qui cursum cerlis tempori-
remisit. Itaque "'^, Dei gratia adjuvante, iu patriam bus ac signis conservaront, ibidem instituit (10). His
reversi sunt. modis vir Dei domiim belligeram mutavoratin Chri-
9 "''. Interea Heinricus ""^ Bavarorum dux, un- sti ecclesiam, et quae erat domiis contenlionis facta
diquo collectis viribus, Wormaciam venit (Mai. est domus Deo nostro lau-
reconciliationis, qua ''-"•

Jun.), et ut sceptra '^' regni acquireret, non mo- des et '" gratiarum actiones die noctuqiie solvunlur.
dicum laboravit. Ibique '"^ cum
episcopo Mogunti 10. Forestus silva '" est duobus miliaribus ''-" a
VARI.^E LECTIONES.
'»' tussaniam 1. justamani vd nstamani 2. '"• pertransierunt 2. '^' venerunt 2 "" Quam
urbem Deluca 2 '"^ dcest 2. '"» dccst 2. "" Et 2. '" v. tanta 2.
i:s3
tiirbantur pu- 2. "
'•'^^ '^' Tremarus infra. '"* ornatissimus vo- '^^
tarentur 2. '•''
et v. et o. 2. deest 2. 2. et 1.
'^- ''"'
venerabilis e. '«•' quod Burchardus turoa-
catl. •'" habebat 2.
rogat 2. "^'in i. 2. I.

tiis 2. 1*' supradictum 2.

militem «^* Ita qiioque *"' 2. add. rubram Quomodo Ileinricus 1 . :

sanctus Wormatiam venit et de sublimatione ojus in imperatorem, et sic perijit .Mortuo itaque :

Ottone tertio, Henricus. '** henricus 1. 2. sempcr 1. "' summa r. adhffreat 2. "" Ibi quoque I. "'iis
1. ''-V. suse 2. '" 0. siipradicli ducis, quam in Wormatia habebat 2. "' eum laudantibus 2. '" se-
dem 2. "Ml. imperator factus 2. i"elevatus2. "* e. Wormaticnsis a. 2. '" ad 2. '"' Et sic tandeni
2. •" illi a 2. '"- deest 2. '*^ debuissem 2. '** exemplis i. '*' ita f. est tali modo. Qiijedam namque
V. cum o. ii* et a. pro castro diicis Conradi in Wormatit pro h. d. in cambium d. t. est quoe dicitur Bnuh-
sella Rcbqua desunt; srijuitur; vero rubra Quomndo episcopus Burchardus castrum dostruxit et ibidem
:

ecclesiain sancti Pauli aedilicavit. '*« Isitur 2. "" de m. sua sivo de castro d. 2. '** d. sive castrum 2.
"" d. ne amplius civibus in laqtieum. Dehinc de eadem 2. '^" q. modo d. 1. 2. '«' ot g. o desunt 2. ;

'"2 una 2. "^ millibus 2.

NOT^.
(14) Bruchsal. libertate Thiefmarus canit v. fin.
(Ib) V. diplonia d. Oct, 3 a. 1002, ap.
Heinrici (16) Cf. chartas Burchardi ap. Schannat I. i.,

Schannat Hist. Worm. II, p. 33; et cf. qiUT de hac p. 41, 42.
519 BUKCHARDUS WOKMACIENSIS EPISCOPUS. 5-20

uno ore episcopum

"Wormacia distans, abielibus abundans, el hanc A rores quasi deprecantes

palus limosa ei una parte ambiendo circumcingit. orant *-^, ut eidem sorori suee abbaliam donaret et

In cujus medietatecollis pulcherrimus consistit, ad

curam eas custodiendi committeret -". Vir quoque
prfficepit ">"; et quia venerabilis earum ^^* petitionibus consentiens, so-
quem vir Dei se transferri

mundanos tumultus devitare voluit, arboribus

'''•
rorem suam ad se vocavit, ac diversis circumlocu-
fruticibusque succisis '"^ eollem explanavit; ibique tionibus illam exhortans, tandem sic ait « Dilectis-
:

'" primum fecit ''* oratorium, deind? "' aliis oili- sima, inquit. soror mea, vides res mundanas,
cinis peractis, cellam egregiam constru.xit. IUic se
'°" quam fragiles ac defectibiles sunt, quam plenee

post concilia regiaque colloquia et post curam sy- omni iniquitate consistunt. Nam aurtmi et **' ar-
nodalem diversosque niundi strepitus [receperat -"' gentum lapidesque ^^°, qui nobis videntur preciosi,
ibique '"* negociis secularibus post tergum proje- quid aliud quam sordes computantur apud Deura '".

ctis 2"^ totis viribus in obsequio Dei studebat ^'"'. agimus -^-, nisi cupiditate rerum
Nihil in his aliud

Eodem quippe ^"' tempore iu collectario ''"*

cano- temporalium -'^ miseras animas decipimus. Quo-
num in hac cella ''"''
non moJicum Liboravit ™" cumque enim gradimur, mortis umbra nos sequitur;
Nam "" domino episcopo „ et q\ii securiter ^'* liodie in deliciis vivit, cras
Walterio ^'^ Spirensi
/.-(
adjuvante (H) et Brunichone
911
'" . n
;*..
prscposito exbor- f..i:„:t
I *; ^^K „.,« ,...1,;* d«..*..„ —
„,.t«™ ;ii«
feliciter morti -^^ succumbit. Beatus autem ille est,
1 —
tante et suggerente ^18), canones in unum cor- qui rectam justi itineris sequitur semitam et glo-
pus collegit; non ])ro ulla arrogantia, sed, ut ipse ^" riam lnijus mundi respuit et qnje Dei sunt intra do-
dixit, quia canonum jura poinitentiumque judiciain micilium puri cordis recipit. Ergo, caiissima soror
epicopalu suo omnino fuerant "^ neglecta ac ''* mea, armillas et inaures vestesque deliciosas volo
deslructa. lloc vero corpus sive collectariurn " nl deponas, et velamen sanctum accipias, sicque
distinxit et in viginti libros distribuit "^ regi sempiterno te adjungas '^'. » Ha!c cum illa au-
H. Praeterea vero vir Dei ^" a "* piis laboribus disset, vehementer expavit, et ultra quam dici pos-

non cessans, ecclesiam sancti Petri ad sedem -i^, sit admirans, ait « Numquid scis,
: senior sancte,
quia ultra niodum exigua fuerat^-", deposuit, po- omnibus diebus vitae mea; in secularibus me versa-
nensque fundamentum, consignavit inirae magnitu- tam, istius oflicii omnino esse inseiam? Nam, tan-
dinis monastcrium, quod quidem magna celeritate tum psalterio excepto, libros penitus ignoro; in hoc
paucis annis pene ad perfeclionem perduxit, ut non ofticio versari nescio; et quomodo tunc in hac
videretnr a?dilicando constructum esse, sed quasi vita, domine *^', sine ofTendiculo vivere potero ? »

exoptando subito ibi constitisse. Econtra vir Dei : o Desine, inquit, ut his verbis ali-

12 "" Islis quippe diebus sororem suani nomine quid '"* addas, et exhortationem meam citissime
Mahildam ^", mulierem honestissiniam et nomine adimplere [ne "'] differas. Quid tibi obsistit? Quid
claritate dignissimam, ad se vocavit et fraterna impedit? Felicissima est commutatio *•", res trans-
diloctione secum nutrivit. Erat enim hffic ipsa do- itorias derelinquere et eeternas divitias vitamque "-'"
mina ad opera muliebria niagno ingenio sollertis- perpetuam fdiciter acquirere. » His aliisque exhor-
sima et feminas ad rerum textilium
, diversita- tationibus plurimis sororem suam ita superavit, ut
tem '" docta^ habuit '^'', et in conliciendis vestibus tandem quicquid voluisset se facturam devovis-
preciosis mulieres multas superavit "--
(19). Inter- set *"*. Hoc -'"> cum Dei servus audiret, gratias Deo
ea contigit, ut abbatissa monasterio
in sancti- toto corde rependens exultavit. Statimque regulam
monialium, ibidem Deo servientium diem clau- canonicam simul et computum, necuon et vitam
deret nltimum. Post cujus obitum omnes so- Patrum ac dialogum aliosque libros huic con-
VARLE I.ECTIONES.
""' transferre fecit quando ''"^
m.
fructibusque excisis
2. ''^
c. planari fecit
deinde a. 2.
2. '" ibi quoque 1. '""
atque illuc sa^pius 2.
deest 2. "' -"' sa-pius -"" c.
se trans-
dein I.
tulit 2. -"^ ibi quoque 1. -"' positis 2. -"" se exercebat 2. -"^ deest 2. -"'' collectario 2.
-"''
hoc colle 2. ^"' I. quia a tumultibus alienus locus erat 2. cf add. rabram Quomodn episcopus :

Kurchardus canones elegit. ^'"' .lam 2. -'" walthero 2, -" brunrechonne 1. -'- sivjie 2. -" fue-
runt2. -'" et 2. "-" seu collectonum 2. ^"' Sed hoc opus adhuc in Franckenda;! majori habetur
in pulcherrima libraria, licet modo post opus Gratiani non utantur jurista^ add. i. verOa Kirsgartcnsis,
ibique rubra scquilur De construclione novae ecclesiie sancti Petri, quse modo summa dicitur sive niajor
:

^in
2. erat 2.' -"
^'^ ^'^ De
ecclesia. p_ vir d. Biirchardns 2. dcest 1. p. apostoli "-s" 2. add. rubram :

sorore ejus, quam pra?fecit nionialibus in Nonnonnimster in snburbio civitas. '-' mahillam 2. mahtil-
dara? "3 diversitates 2. ^sj
sgg„nj ), jjo
superabat 2. '" erant 1.
._>
--''
ei c. 2. -^* ^eoruni 1.
^^'^
dcest 2. 2'" lapides pretiosi 2. "'
reputantur 2. -^- agunt 2. -'^ secularium 2. -^" secure hoc
die et d. 2. "» morte 1. ^»"' conjungas 2. "' vita Domini sine 2. -^aliqua 2. -S!" deest 1. -"" fe-
licissimum est concambium 2. ^*' et p, salutem novisset 2. '"> Hmc 2.

NOTiE.
Olbertum, qui postoa ablias com^titutus est
(17) (18) Cf. Burchardi epist. ad Brnnichonem decre-
Gemblacensis, praicipue Kurchardo opem prffstitisse, torum coUectioni proeniissam.
(jesta referunt abb. Gembl. ap. Dacher. ed. 2, II. (19) Cf. Alpertnm i. 2. supra.
V i-
p. TfiS.
oJI PROtlKMIA. — VITA BURCIIARDI. SJ2
venientes eam discere praecepit. Quce coniinuo A ditis? Ecce tcnuissima erecto vexillo intre-
puelia
omnia qax jiissit obedienler disccre ac perliccre pida vos pripcedit, et contra spiritalcs nequitias pu-
Cuin aiilem vir Deitantam voluiilalem ct
studiiil "*. gnare non metuil. Kccc lorica "• Ddei galeaque
tam pium studium in Iiac Uei famula intellexisset, animo imperterrilo conlra inimicum
salutis induta,
imposito velamine, ad Dei oflicium eam consecravit. dimicare est "^^ parata. Ergo si neque pra-cedere
Congregatis "' in unnm sororibus, abbatiam soro- neque huic "" concurrere possitis '", saltem eam
rumquc curam illi conimendavit. Accopto vero ve- similibus pietatis excmplis consequi sludeatis.
larnine, cunctis virtulibus honeslisque moribus cla- Post liajcaliaque vcrba divina, complclis missarum
rissinia eniluit, ct quasi oinni vita sua secunduni ofliciis "*, cellulffi eam incliisit; et qua: '" com-
regulam fuisset cnutrita *"', cunctis pra;buit exem- punctioue divina secularibus "' mortua fuit "•,
pla divina. Non enim '" sed nii-
voluit ministrari ordine mortuorum Deo illam commendaverat. Ibi-
nistiare, neqiie morc magisteriali -" super -" c;p- que *'« Deo serviendo tres annos vita angelica vi
teras se cxallavit, sed quasi mater cunctas dile.xit vebat, et diversis passionibus temptata '', ad ulti-
acdociiit. Mira res, ut fcmiiia secularis iu boc uc- mum aniinam plenitcr expiirgatam ''"
suo reddidit
gocio ne quidem ad horam gravaretur, sed potius ., Creatori, ut in omnibus honorilicetur Deus, qui in
delectarelur. Omne quoque pra^dium quod acqui- sanctis suis semper est mirabilis '".
sierat ecclesioe cui praeerat cum auxilio fratris in 14. Eodem tempore (an. 1000?) quippe '"^ Hein-
proprium contulerat. Pra^terea, fratre exhortante et ricus imperator cum exercitu in ISurgundiam ire
adjuvaute, clauslrum simul -'" et monasterium pene disposuit, et eo itinere Wormatiam "' venit. Cum
desolatum non solum renovavit, sed etiam reoedili- autem egregium illud monasteriura penr peractum
cavit et*" dedicari fecit, et in servito divino -^' vidisset, episcopura, ut se prwsente consecraretur,
cum sororibus sibi commissis die noctuque corde assiduis rogationibus -" petivit. Cumque vir Dei
et animo stabilissimo '" permansit, earumque con- multum reniteretur, tandem imperatoris voluntati
versationem fratris adjutorio -" rationabiliter, sicut quasi coactus consensit. Ergo omni spurcitia foris
canonicus deposcit '" ordo, per omnia disposuit. projecta omnique fuligine detersa -", die sequenti,
13. Illius quoque '^' exemplis ac '" documentis iniperatore praesente et jubente, cum magnis laiidi-
una ei eisdem sororibus, Caritas nominata, Deo de- bus et maximo cleri plebisque tripiidio, multis epi-
vota, altioris majorisque vitae districtionem ab epi- scopis praesentibus, Deo dicata est haec domus "».
scopo postulabat. Cumque Dei voluntatem in
ille 15. Post biennium autem (an. 10H?| res misera-
tali vita justis factis "* hene adimpleri "9 posse fir- C bilis in monasterio eodem acciderat -". N'am pars
maret, tamen virgo Dei petitione incessabili assidue occidentalis subita ruina nocte quadam funditus ce-
rogabat, ut, quia majora facere vellet, inclusam se cidit. Sed hoc mirabile fuit, quod nulla campana sub

a secularibus removeret "". Tandem vir Dei peti- tam magna mole, nisi tantum una exigua, confracta
fieri jussit, diem -*'
tioni ejus consentiens, clusara est. De hiic re Dei servus, ut erat necesse, contur-
certum conslituit peragendam Dei fa-
'^^
, et ad *" batus '"^, quandam quasi mcKstitiam in vultu praefe-
mulae voliinlatem ad monasterium sanclimonialium rebat. Accedente? autem discipuli -*' ejus, quorum
cum universis fratribus venit. Ciimque illuc ven- non pauca muHitudo assidue '" illum seqiiebatur,
tum fuisset, fratribus in unum convocatis, virginem talibus eum dictis consolabantur « Miramur, se- :

in medio slatuit et dixit ">• : « Fratres mei carissi- nior, jusle, quod ex infortunio hujus operis in tan-
mi, videtis hanc virginem, Dei amore pariter et ti- tum tiirbaris cum cotidianis postules -*''
oblationi-
more accensam, lubricas hujus mundi delicias re- bus '™, ut ita peragi liceat sicut Deo placeat. Ora-
spuentem Deo placere concupiscentem. Ilcec ^'^
et tiones namqiie tuas Deus exandit, tuam voluntatem
sermonem evangelicum non -"' surda aure recipiens. publice adimplevit. .Namque -" quod Deo placet.
patrem et matrem, cognatos et amicos, domos et ^ sape probatur, sicut legitur « Quem Deus diligit, :

agros respuit, et soli **' Deo se adjungere disposuit. « corripit {Prov. iii, 12) » Quod enim "' Deo displi-

Erubescite, senes, necnon et tos, jiivenes, nihil huic cuit, sicut petisti, rejecit. Idcirco suspiria deponas
simile facientes ! Quid tacetis? Quid rubore conten- et patientiae fortitudinem recipias. Hoc est laudabile

VARI.E LECTIONES.
2»« curavit 2. -"' congregatisque 2. ^" nutrita 2. m. sed desunt
'
2. -** magistrali 1. '' vo-
''' -" fratre
25-
luit s. exaltari
alias 2 similiter ''^' stabilissime 2.
1. -^" ac Domini 2.
adjuvanle 2. -" poscit 2. -^' istiiis ergo sanctse fcemin£e 2. ubi rxtbra prxmittitur De qiiadam :

sorore, quije petit solitariam vilam agere ab episcopo, quod et ille fecit. "' et 2. -" operibus 2.
-'' adimplere 2. -'*''
et tamen virgo non cessabat assidue rogando eum, ut eam a secularihiis rebus
magis excluderet et eam includeret solitariam. -^' clausuram 2. -^^ d. staluit c. 2. '^' deest 2.
ait hic respuente soli 2. -" puella f. scuto g. 2. pugnare p.
est 2. •'"'
deest=l. "- soleniniis. "' qiiia 2. "" a s. 2. "^ erat 2. "« ibi quoqiie 1.
^" potestis 2.
'"''
temptam 2. -" purgatam 2.
"' admir. 2. qui add. rubram : De dedicatione majoris ecclesiae in
praesenlia Heinrici imperatoris et aliorum multorum prslatoruni. -"''deesl.i. •" in w. 2. "- precibus 2.
"' detrusa 2. "» altera die Philippi et Jacobi add. 2. qui etiam rubram habet Quomodo post biennium :

quaedam parsecclesiae illiuscecidit. ^*' accidit in e. m. 2. '*'' salis c. est et q. m. 2. **' consiharii 2.
^** deestl. -^^postulas I. -™ orationibus 2. namque corripit desunt. 2. -'* dee.^.t. 2. —
Patroi.. CXL. 17
 323 BURCHARDLS WORMACIENSIS EPISCOPUS. 524

acceptabile. Deus enim, sicul tu optime A qnenti vero nocte in hora '" matntina facta est haec
Deoaue
istiusmodi miserabilis templi ruina '". Ego quoque ''" audiens,
nostri inter alias dogmalis sui sententias
dederat dicla consolalionis « In palientia vestra:
mente consternatus sum, et illam Davidicam, fateor,
« possidebitisanimasveslras(L«c. XXI, I9|. • Attende, non sine lacrimis repetivi ^is querelam « Et fui :

Pater, h»c, attende et molem curarum postpone, " flagellatus tota nocte '">, et castigatio mea
in matu-

tristitiamque obliviscere, quia juxta Domini pro- " tinis (Psa/. lxxii, I \). » Ergo fratres mei, quoniam
missum tua trislitia convertetur "3 jn gaudium. » Dominus castigando me castigare dignatus est,

Al vir Dei, quasi de tristitia excitatus, hilari

'''* vultu gaudeo, et juxla vestram adhortationem patiens ero,

respondit "' « Grates magnas et gratias multi-

: atque conversus pro factis dictisque meis poeniten-
modas vobis rependo pro tanta consolatione talique tiam agam "', et te Deum laudabo, ut in om-
admonitione. Sicut enim Uomino placuit, ita fecit. nibus honorificeris. qui irasceris et propitius eris et

In hoc '°^ quippe gaudeo, ut quod sibi non placuit, omnia peccata hominum °" in tribulatione dimittis. •
sicut rogavimus, voluit in melius mutari. Sed audite Post haec quoque ligna et lapides extra templum
nunc, rogo, et quomodo hoec pra^disceham vobis exportare praecepit ^", positoqiie fundamento, fir-

dico -". Quadam die cum duobus pueris solis hor- miter wdificavit, et in diiobus pene annis ad statum
tiim meum -" majorem ingressus, in ipso vestibulo pristinum perduxit. Tunc capita columnarum necnon
vididiabolum in vestitu el habitu humano. Stabat qiiadratos lapides in giro monasterii circumpositos
enim contra aquilonem, herbas arboresque fructife- deauravit, et omne templum variis ornamentis un-
ras extirpans, et ita facta congestione cum multo dique decoravit.
murmure viam conclusit. Quem, quia in similitudine '*"
16. Deinde prEebendam fratrum ad sedem Deo
et imagine hortulani incedebat '^'', quare viam con-
servientium, quae ex vetustissima antiquitate jam
clusisset, cum ir.itus iuterrogassem, respondit :

omnino pene neglecta erat "^,

'^' '--
defecerat ac
« Utinam vita; a?ternae tibi possem concludere, optimum usum
rationabiliter revocaverat ^** etin
(Iqui possum majus ''"' incommodum brevi tempore
mutaverat. Ergo cunctis canonice ordinatis, omnes
« tibi congerere » Ego autera admirans "" auda-
!

fratres secundum regulam victu cotidiano refici ad

ciam ejus, quia »""^ putabamcustodem horti, dixi '"^ :
'-'
refectorium simul praecepit ^^''. Similiter pi-ce-
In hoc quod '"' minitaris ^°', in nomine Do- '"^
bendam ;ratrum apud Sanctum Cyriacum, ex
mini mihi nonnocebis; nisi a nequilia tua cessa-
incursorum negligentia pene destructam "', niiseri-
veris, perpetuum exitium ""' tibi congeres 2"'.
^^'
corditer renovavit, et eos simul refici jussit ''".
His dictis, usque ad sedem qua» in horto est, C
,
Omnia autem loca ad se pertinentia ex vetustate
perveni, et circumspiciens illum non vidi. Igi-
pene destructa ac desolata miro ingenio renovavit
tur, quod tam subito nusquam '°^ comparuit, mul-
et muris variisque sedificiis egregie decoravit. Mo-
tum miratus, pueros, si illum vid'ssent. interroga-
''*
nasterium '^' autem simul et claustrum sancti
bam. Qui ambo, neminem nisi me solum ibi vidisse
AndreaB, quod extra murum
constitutnm per ne-
dicebant; sed quendam mecum contendentem se au-
glectionem desolatum erat, inlra ^" civitatem a-difi-
disse confirmabant. Tunc ego « Scio, inquam ^''', :

cavit, et causis canonicis ad usum fratriim venera-

« filii; non timebo, ne-
quisest, scio. Sed minas ejus
biliter ^^' ordinatis, ad laudem et gloriam Dei nostri
« que in ejus verba sperabo, quia^'" veritas in eo non
vitam regularem instituit '•".
est, ut Dominus ait ^" iJoan. vui, 44). » Et statim

inde recedens, hunc versum mente percepi « Quo- : 17. In illis eliam diebus Brunicho ^^*, de quo su-

« niam ego in flageila paratus sum, et dolor meus in ^^' ejusdem piaepositus
pra diximus (20), venerabilis
« conspectu meo semper est (Psal. xxxvii, 18), » Se- sedis, videns beati viri constantiam, quomodo pom-

VARLE LECTIONES.
*^' vertetur 2. ^" tunc. ^*" sic r. h. v. 2. ^^* duo 2. *" haec prEedicebam vobis aliquando 2. qui
add. rubrum Qiiomodo Burchardus episcopus intrans hortum suum vidit ibi diabolum in specie huma-
:

na torve respondentem sibi. *'* deest 2 *" i interrogasse q. v. c. iratus v. 2. ^"'' in t. 2. *'" ad-
miratus 2. ""^ quoniam 2. ^'" h. dixisse dixi 2. ^"^ deest f. '"= minaris 2 "" exitura 1. "" congeris 2.
^"^ nunqiiam 1. "" inquit, scio. f. scio quid est 2. '*" quoniam 2. ^" dicit 2. m6i Et percepi —
desunt. ^'- rfeesf 2. '" est ruina templi hiijus miseranda 2. ^" hoc 2. '"' reptivi 1. ^•'' toto die 2.
^" ago 2. ^'* horum 2. '" exportari jussit p. firmamento 2. s episcopalem, Deo ibi s. 2. de-
fecerant. ^-- et 2. ^" erant 2! ^^' renovaverat 2. ^-' in refectorio 2. ^'' 2. add rubram Quomodo :

fratrura pra>beadas in Niihusem etiain refecit. ^-' preebendas. ^ss destructas 2. ^-' eas 2. ^^" sed qui
modo uniis lociis in multis divisus est 2. vcrba Kirsgartensis monachi. '^' 2. add. rubram. De translatione :

collegii sancti Andrea", qiiod foris civitalem erat. qiiod intra civitatem constituit. ^^- deest i. '^^ foras
muros constriictum erat et per negligentiam d. intra 2. ''^' pertinentibus et v. 2. ^^' ihi i. nbi modo est,
sed prius erat in monte extra porlam sancti AndreaB in suburbio ibidem. Et sunt modo moniales vel sorores
pcenitentes ibideni i.e?'t(i Kingartensis monachi, (jairubram addit
; Qualiter praepositus majoris ecclesiae :

etalii mon ichi ellecti sint et de doctrina viri Dei, quomodo unusquisque in vocatione sua permanere debet.
^^' brunecho \. ^" vir v. 2.

NGT.-E.

(20) C. 10.
52o PR0(II;MIA. — VITA bURCIIARDl S20

miinJanas rpspuisset "' pt in sorvilio Doi fer- A pit. Tunc vero quia Dei famiilum stiidio deditum ct
buissel "'' liumaiiasque laudes vitando fugasset '"", sacro' Scriptiirin paginis oriidltiiin ac sapientia Doi
in se reversus vitatn monasticam aggressas est, el repletum vidcbant '^*, sermoncs et epistolas iiuiT-

per exempla servi Dei diabolum di-cepit et corde stiunculasiiuc varias ilii proferre non timebant.
Doo placero Ergo "'''
i|uidain illorum inter ^"' alias qiias «ippe
contrito spirituiiue contrilnilato soli

studuit. Sirnilitor ot alii illu^^tres viri [)er assidiia pra-tulit senlontias de jejunio Moysi ^" ot llolia*
sorvi Dei documoiita nuindiirn reliiniui'iites, de civi- vorba q;ia'stionis composiiit, et ^" illi, nobis proe-
tate fugerunt et vitai monachorum se subdiderunt. sontibus, quasi pro occasione dictaridi, buinili irianu
Tandem vero episcopus veritus ne monasteria (21) porrexit. Ila enim scripserat ille :

lieront desolata, ab omnibus monasteriis fratribus « Mentis ingeniique mei aridam si non per-
•"" Nolo
convocatis islis eos allociitus cst verltis : timuissem intelligentiam, clementissima» tua; domi-
\os ignorare, fralros, quod omnis, qui '" timet nationi quasdam sacr» Scriptura^ sententias, qua;
Doiim et ouoratiir justitiam, accoptus est illi, iion aiiiini moi oxiguitatem constringiint neciion in du-
solum monaclvus, sed et canonicus, etiam "^ et bitationis nodositatem cadere cogunt, aliqua ra-
laicus. boniim, ut omnes qui '»' in navi la-
Non est r. tione protulissem, ut tua; probitatis doclissimo eru-
borant uni operi insistant, ut vel omne.s sint guber- ditus documento, rei agnoscerem veritatem ;quoniam
natoros et niillus navigator, aiit omnes naviga- qtiicumque ei sanclarum sententiis Scripturarum
^'^
torcs "' et nullus gubernator. Consullius est titubationis incidit periciilum, nisi emendaliis con-
ut, apposilo gubornatore, iinusquisque operi i'' suo fessionis satisfactione mundotur ipsamque cognoscat
insistat, quidam navigent, alii altitudinem aqua; veritatera, gravis culpam reatiis incurrit. Qiiaproptcr
explorent, alii, si necesse sit, niahim scandant ^'', mea! viilnus conscientia^ valde dolens ultraque celaro
alii vero sentinam hiunant, sicque navim omnes in metuens, tua- dignissima- sanctitati tiducialiteraperio,

pace dirigant. Similiter intelligere debemus, fratres, ut hoc quod latet intrinsecus pateliat extriuseciis.
quod nonomnia possumus omnes. Si enim omnes
''•'^
Nam hujus dictaminis eornpositionem, niilliiis saga-
monacbi et canonici, ubi sunt laici? Quis tunc mi- citatis protervitate succinctus, sed sitibundi ingenii
nistrabit monachis, vel qui serviet '^" canonicis? raritate, Deo teste, valde coactus, sanctitati tuae

Si autem omnes laici, ubi tunc laudes et servitia propono, quo me corrigas certioremque istius
Dei ? Diversa est enini familia in Dei, non investigationis Ecclesia me facias, quia te tvpiim illorum
solummodo monachi, sed etiam ne^non et gerere vicemque scio tenere Iquibus Doraiuico dici-
canonici,
fideles laici. Et hi omnes egentgratia Dei. Ergo qui C tur alloquio n Vobis datura est nosse mysterium :

canonicus sit ''', pro monastica vita de monasterio regni Dei (Marc. iv, II). » Cum aiitem veram con- ((

suo sine licentia non exeat, sed cum fratribus in scientiffi mese confessionera faciens, ad veritatis
commune '" laboret et si districtiori vita vivere
; agnitionem, tua monstrante prudentia, pervenero,
desideret °'^, intra monasterium suum operibus ab omnireatus mei sorde raundatum ac tuae sancti-
Deo placentibus inserviat et de raalis se sustineat, lalis innoceDti»que me fore participem et spero et
sicque holocausta medullata in ara occulti cordis firmiter credo, quoniam, si verura non esset, Psal-

Deo adferre ^^''

non desistat. » Tali quoqiie sententia mista non dixisset : n Cum sancto sanctificaberis,

et juvenum animos sedavit, et quod stabiliori mente i< et cuminnocente innocens eris (Psal. xvn, 26). »

in servitio Dei postea permanebant, incitavit. Sed quia ulceris dolor me seraper angendo tuam
18. Ad bcEC quippe ''", ut unusquisque illorum cogit adire clementiara, quaesliunculam, qua pro
secundura ingenii quantitatem dicta vel scripta stu- istius pitatioli congeriem composui,^ ambagibus

diosa ''' sibi cotidie proferrent '", firraiter prsece- cunctis projectis, tuse prudentife, quam mihi suc-

VARI.4': LECTIONES.

"8 respuerel •> "" ferveret 2. "» vitaret 2. '" canonicis fr. 2. '" etiam qui 2. "» deest 2.
;*. qui
r,„i _
aut omnes deswit 2. =>« „. sint et n. sit g. i.
-
^sa communi 2.
'"> est ergo 2. ^".opere 2. '"« ascendant
' desiderat "2. =="•
3=' '^" "
oflerre -^
2. ''•' item •

sdO
o, sunt servit 2. ^^'est2.
"' Tunc lUi videntes 2. "»
"* 9.
deest -l. 5" et 2.
°"
post hsec prfficepit 2. «-^ studiose 2. praferrent. i

^^s'
raosi t. sempcr fere. "*' 2. sequentia ita in compendium redegit.
560 i a q s p s desunt 2
proposuit, utrum nullum cibum Moyses in .\L diebus sumpsisset. Ad h£6c
vir anctus post
et sibi
regno nullus iinquam
multa verba sic intulit » Quid mirura, si Moyses illo jubente jejunavit, in cujus
:

aratro sudantes laborando pa-

eiunavit et esuriit. Putasne cives cffilestes sicut terrenos rastro vel

causa brevitatis pertranseo, sed in bistoria ejus plenarie ha-

alia fuerunt ibi facta et dicta verba, quae
bentur.

NOT^.

(,21) Canonicorum, ut patet .

 527 BURCHARDUS WORMACIENSIS EPISCOPUS. 528

currendam »" fore non dubito, prout potero ungue A Testaraenti declaratio. Si quis autem insani capitis
tenus non desisto. In sacrosanclae Scri-
e.\primere ex illius lucidissimis judiciis non corrigitur, vani-
Moysen et Heliam quadraginta tatis ludibrio illusus decipitur. Vanitalis ludibrio
ptura; voluminibus
dies jejunasse legimus, sed an ab omni alimento
se unusquisque decipilur, qui stultitiai vitio vanissimo
abstinuissent multi dubitamus. Cliristum Dominum capitur et non virtutem qucErit nec vitium fugit. Igi-

nostrum cursum quadraginta dierum jejunasse et tur omne vitium fugiendum est; certe stultitia fu-

triplicem idcirco temptationem tolerasse scio et

gienda est : hoc quippe vitium hominis est. Et

veraciler credo, sed an ullus bominum hoc fecerit, econtra omnis virtus requirenda est; sapienlia qui-

dubito; quia si Moysfis vel Helias aut prophelarum dem requirenda est; ipsa enim virtus Dei est. Quam
aliquis quadraginta dies uniuscujusque cibi absti- summo studio maximaque diligentia requirat, qui
nuisset, temptamenta probationis, ut au-
diabolicee Dei fortem virtutera cognoscere cupiat, Quid enim
tumo, non evasisset nam, ut ita dicam, facilius
:
est fortius quam Dei virlus, quid lucidius quam quod
es.et, hominem passibilem probari quam dominato- Dei veri solis iiluminat radius, quid veracius quam
rem tolius creatura; Nunc autem tibi hoc
temptari. quod scripsit ipsius Veritatis manus? Ait enim
tractaudum quoniam de talibus ultra
relinquo, ,. Scriptura : Descendit Moyses de monte, duas tabulas
loqui tremisco scriptum namque est
; « Omne : lapideas portans in manibus suis, scriptas utrasque
(1verbum otiosum quod locuti fuerint homines, red- digito Dei. In quibus etiamtabulis subtitulatum est
i> dentrationem de eo in die judicii {Matth. xii, 36). » Moyses Dei servus jejunavit quadraginta dies et

Islius vero investigationis interrogationem quam totidem noctes, ut legeni Domini mereretur acci-

pluribus proposueram sapientibus, cum non sum pere. Quid mirum, si Moyses illo jubente jejunavit,
edoctus, morbus praedictus centuplicatus.
crescit in cujus regno numquam ullus esurivit, sub cujus
Quapropter tua me sancta veritatem edoceat sa- persona ad corrigendum Israeliticum populum hu-
pientia, ut laqueum reatus non incurram, sed poe- jusmodi verba correctionis propbeta proclamavit :

nitentiae vel veriE confessionis fructum acquiram, 1 Si esuriero, non dicam tibi, meus est enim orbis

quem apostolica dicendo promisit sapientia : « Con- « terroe {Psal. xux, 12); » et iterum « Numquid :

« fessio fit ad salutem [Rom. x, 10). » « manducabo carnes taurorum, aut sanguinem liirco-

9. Ut autem haec servus Dei perspexit, hujus- n rum potabo? {Ibi., 13) » llle qiiippe, qui ex nihilo

cemodi correctionis verba eidem juveni die tertia cuncta creavit, in regno gloriae suae numquam esu-
rescripsit rivit, nunquam sitivit, nec umquam dormivit, ut
« Quod me de quadragesimali jejunio Moysi et * Scriptura ait « Ecce non dorraitat neque dorniita-
:

Heliae quasi dubitando iutiTrogasti, ex hoc te, fili « bit qui custoditlsrael (Psal. cxx, 4). » Igitur, liliole,

care, diutius dubitare nolo. Quia Deo adjuvante verbi gralia mea dicla intellige. Si quis nostriim ali-

planissima expositio est, hac te instuere cupio. Nam, cujus regis vel pra?potenlis imperatoris consilio
ut ipse coufessus es, si quis de senlentiis sanctarum interfuisset, cum diversas sui regni divitias inspice-
Scriplurarum dubitaverit, nisi satisfactione resi- ret, cujus cibi vel potus interim dulcedine capi po-
puerit, gravis culpam reatus incurrit ; si autem in- tuisset? Vidisset namque ministros diversi generis
genii ariditate seu jelatis temeritate sive ignorantia? vestibus indutos, domum inclitam variis ornamentis
obscurilate aut neligentia; conculcatione illusus, insignitam, aurum purissiinum signis ac preciosis-
titubationis incidit periculum, et corrigit quis eum : simis lapidibus ornatum, ipsumque regem, corona
« scire debet, quoniam qui couvertcrit peccatorem ab ac regali diademate renitenteni, divitias regni sui
« errore viaj sua?, salvavit animam suam a morte, » caute tractantem ac mysticas consilii sui rationes
ut ait Jacobus apostolus {Jac. v, 19, 20). Ergo enucleantem. Et si lubricaet transitoria hujus mundi
animam tuam a morte salvabimus, si dicLa quae de- gloria hominem in tantum delectet, ut prcecedeus
monstramus caiite perscrutamio pura mente recon- j^ natnra naturalia non reputet, quanto magis coelestis
dis. Scripsisti namque hoc : « In sacra Scriptura aaternalisque gloria Summi Moysen, Deum timentem
n Moysen et Heliam quadraginta dies jejunasse legi- ejusque prsecepta scquentem, mundana oblivisci
« mus, sed an se abomni alimento abstinuerint, multi fecit? Intei-fiiit enim sancto consilio regis aeterni;
« dubitamus. » Nodum in scirpo quaeris labores ; viderat et hoc est tabernaculum
gloriam Domini,
quippe perdit, qui nodum in scirpo quffirit. Est non manu factum, id est non hujus creationis; au-
enim nodiim in scirpo quaerere, ex apertissima ac dierat vocem Domini dicentem sibi « Prae caeteris :

verijsima ralione dubitalionis nodositatem con- « diligo te, et ex nomine novi te {Exod. xxxiii, 13). »
nectere et ex serenissiraa luce densissimaj nebula; Quadraginta enim annos pro quadi-aginta diebus per
crassiUidinem contrahere. Serenissiman dico lucem manum Moysi eduxit Deus populum suum per de-
videlicetsanctam Scripturam, in qua factis et dictis sertum, et cum eo loculiis est farie ad faciem, sicut
unusqiiisque fideliura currigilur; per quod et spe- loqui solet ad amicuin suiim homo, ut Sorititura ait
culum vita? merilouominatur. Est enim sancta (Exod. xxx\i\, \{); diem in annum mutavit, pabulo
Scriptura utraruraque legum et Novi et Veteris coelesti populum suum pavit, panera angelicum liomo
VARl^ LECTIONES.
3»''
sucurrendura 1
 :

5-J?t 1'aOlJLMIA. — VITA IJUUCIIAROI. :i30

inatuiucavil. Quis est cibus cofilestis, vel qiiis est A Igitur quia ab initio fallax ae dubiosus fuit, inter sus-
cibus atigeiicus? Quid ergo, tiii, dices ad l)U'C?Si pensionem dubitationis incidit periciiliim despera-
nuduni qua-bisti, ecce iiiveiiisti. Jam resolve nodum, tiuni.s, et per ruiiiam ilcs|i(-raliouis passiunem patitur
et hunc cognosce niudutn. Piitesne, coelesles cives iL-teraa; daiiinationis, at(|ue expiilsiis in tenebras ex-
sicuti lerroiios ra^tro vel iiratro sudantos laborando teriores, iiifernales mciilo iierUiIit passiones. Quod
qua>fcre patirm? Nequaiiuain. Si'd est justorum paiiis autom iutcrrogasli de jcjuiiio Ileliu", liac seuteutia
indofeclivus Deus, Dei KLlius, augelonim creator et inlellige. Legi»ti eti.iin, imto, et ititellexisti, quo-
dominus, de quo scriplutn est : « In prinoipio eral modo posl imprecatiouem, quam fccit super habita-
Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat tores Galaath, Helias absconsus ab Acbab rege in
• Verbum {Joan. i, I). » Ecce panis angelicus I
n Et torrente Cirith Deo jiibBnte a corvis recreatus et
« verbuni carofaclum est et habilavitin tiobis. {Ibid. pastus est [Ul Rey. .wii). Post tres aiitem annos
« I, It.) » Ecce cibus ccelestis descendit, et panem pra-cepto Dei osteiidit se Acliab, quando zelans ze-
angelorum homo manducavit, quando Verbutn caro lum Domini quinqiiagiutos iniinquagiiita sacerdotes
factum ia nobis habitavit. Ipse enim ait : t Ego sum Uaal interlicere jussit ; eodera die a Deo impetrans
« panis vivus, qui de coelo descendi {Joan. vi, 51 » ; pluviam. Deinde timetis miiias Jesabel, fiiribuuda; re-
per qiiem panem mundus consistit, et per quem po- gin», per desertum fugit et in umbra juniperi pro
puliis Domini quadraginta annos vixit; de quo Moy- taidio animai obdormivit. Tiinc quoque ab angelo
sesjatn tunc gustavil, qtiando rubo llagranli aHatus bis e.vcilatus, et de longitudine vire inslniclus, ac
sic respondit : o Obsecro, Domiue, mitte quem mis- subcineritio pane et aqua refectus, in fortiludioe
« surus es [Exod. iv, 13) » ; et alibi de eodera gusta- cibi illius ambulavit quadraginta dies et totidem no-
vit, qiiando inler pliirima doctrinae suae verba tiliis ctes. llnde putas panis iste venit, vel quo de fonte
Israel Prophetam suscitabit vobis Deus de
ait : « hoec aqua bausta fiiil? Nam, ut legimus, Helias a
« fractibus vestris, ipsum audietis {Dcut. .wtii, la). » Deo raptus per turbinem in ccelum adhuc corporalis
De quo pane gustavit, cum quadraginta dies jfjuna- vivit. Sed de quo pane reficitur, aut de quo fonte

vit: quia non in solo corporali cibo vivit homo, piitas potari ? Dico libi pro veritale, (jiiod ipse, qui,
sed in omni verbo Dei {Luc. iv, 4). Per quod Verbura ut di.ti, panis justorum consistit, alimentum saturi-
cunctacreata sunt, et omnia quasiex nibiloconsistunt, tatis Helice absque dubio tribuit. Aqua vero potatio-

quiaipse Deus Veibum est. « Verbum eratapud Deum nis ex illius fonte emanat, qui dixit « Aquam quam :

« et Deus erat Verbum [Joan. i, .) » la hoc qiiippe in- a ego dedero qui biberit, ex ea non sitiet unqiiam
1

telligimur., quia Deus Pater Kilius ipse est, el Filius, G " {Joan. iv, 13 ») el iterum « Qui biberit aquam quam ; :

hoc est Verbum, panis coelestis est, et panis coelestis, « ego do, liet in eo fons aquffi salientis invitam ater-

hoc est Verbum, caro factum est, ipso fatente et di- nam {Ibid., 14. » Helias eniin est justus, et erat ideo <i

cente : « Fauis qnem ego dedero, caro mea est pro justitiae pabulo refectus ; vivit et vivebat, sicut
« miindi vita (Joan. vi. 32). » Ipse quippe vita est scriptum est : « Justus ex tide vivil (Gal. itt, II.) »

et alimentum angelorum ac hominum, qui facit utra- Sufliciant, tili, tibi hsec pauca oorrectionis verba, ut
que unum ipse quoque Moysen spiritualiter satiavit,
; ex his minimis imbutus dicas majora perfecte in-
quando quadraginta dies corporaliter jejunavit. Cujus telligere et nodum similis quaestionis leviter dissol-
e.xcelsam poteutiam magnamque misericordiam et vere, quia quspcumque scripta sunt, ad nostram do-
antiquum consilium diabolus non recognovit, cum ei ctrinara scripta sunt, ut per patientiam et consola-
triplicem et temptationem proposuit. Erat euim ab tionem Scriptiirarum spem habeamus in Christo
initio fratriim accusator ac nequitiae atbiter menda- Jesu Domino nostro, qui vivil et regnat Dt^us im om-
ciique inventor et nugarum canopicorum sagacissi- nia secula seculorum, Amen. »

mus magister. Latuit enim in corde Pharaonis, exa- Convenienti vero tempore confabulationis praedi-
gitans Moysen per temptamenta diversse qusestionis. ctus juvenis, quibusdam familiaribiis suis convoca-
D
Ergo Moysen hominem recognovit, sed Christi divi tis, ut ipse fatebatur, ue tam delectabiles atiimarutn

nitatem carne velatam non intellexit, ideoque Deum epulas '^' solus ruminando absconderel, larga manu
hominem perfectum dubitavit. Quamvis enim uxorem illis hfec distribuit. llli autem caput cum pedibus et

Pilati per visum pro redemptione ejus vexaret, ta- intestinis, ul scriptum est, devorantes {Exod. xti, 9),
men Deum hominem esse venenosus ille dubitabat. quae superfuerunt cura aliis fratribus partiti sunt,
Dubitabat namque apud Deum esse misericordiam, et ita ad nostram notitiam pervenerunt. Sed quia
ut humanitatem induere suosqiie servos divinitatis propter hoc longius a rectitiidine vise nostrae digres-
suse admirabili coinmercio renovare vel redimere sus demoror, ad cceptum iter redire quantocius co-
voluisset. Si enim non dubitaret nec justo invideret, nabor.
Judseos infelices ad inobedientiam ac perlidiam con- 20. '"'' Igitur "''' quia Deus ad suam servittitem
tra Deiim nou sic excitaret neque per ora illorum, nostnim pium '^' pastorem elegit, consueta mise-
Cruciligalur, clamaret. Et quia dubitabat, nesciebat. ricordia eum ^*' llagellare curavit, sicut legimus
VAHI^ LECTIONES.
"*' epistolas I. ^^^ 2. add. rubram: De iufirmitate sancti Burchardi episcopi. ^^* Jugiter 2.
''"
suum ac n. past. 2. ^'* deest I .
531 BURCHARDUS WORMACIENSIS EinSGOFUS. 532

Quem eirim diligit Deus °^' corripit, et quasi pater A lum inconsolatum abire permisit. Quoties vero subi-

'''"' in fiUo com-plarct sibi {Prov. iii, 12]. Tactus enim taneee mortis incursio sive aeris terror vel saevitia

morbo paralysi, aegritudine ma-iiiraa premebatur. Sed inimicorum seu alicujus adversitatis periculum im-
hoc incommodo nuiiquam superatus aut animo dissso- minebat, statim convocatis fratribus orationum ac
lutus, in eodem vultu et eadem hilaritate cum pa- jejuuiorum con.-!antia hoc superabat. Ecie coram
tientia summa permanserat. Ex hac quippe Dei ca- Deo et angelis ejus \eritatem scribo. Ergo ^*^ assi-
stigatione in se ^" rediens, hanc salubrem cogita- due in unum congregati, dum ejus varias virtutes
tionem recepit, videlicel mundanas res apud Deum collaudaremus, fateor, nos jam hoc divinasse, quod
esse exsecrabiles et non solum ad detrimentiim sed verum est, illo mortuo in boc loco ^"^ nullum sui
etiam ad perpeluaiii ^'^ animae riiinam pertinere. consimilem ^^' tam clarissima vita esse futurum.
Unde ergo per omnem sancli Pelri familiam diligen- Nam quamvis aegritudine detentus, in Dei servitio
ter ^" inquirere prsecepit, si aliqui illorum aliquid tamen mansit invictus '*". Monasterium enim in
ex sua parte injuste ablatum sive incommodum fa- honorem sancti Martini consignavit. Sed muro ^^^
ctum fuisset; et si quis ullam iiijustitiam factam sibi ex parte peracto, regalis ''" crebrositate servimi-
fui sse retulit, huic dupliciter ablata reddere jussit. nis et maxime assidua inlirmitate necn on vanis
! ._.__ «7* -i^ p.. £ . i_ ..i ^ _j ..i_i!i j:i.._ : 1- J l„_i
non
adversitatibus impeditus, proh dolor peragere
I

Verba ejus discretione "'• ita fuerant temperata, ut '

lirmitas cordis ejus ab audientibus facile intelligere- poluit ; et iia illud mouasteriuni quasi semifactum us-
tur.Quicquid enim loquebatur, Scripturarum san- que hodie reraansit ''•"
.

ctarum ''" exemplis dulcissimis condiebat. Ejus au- 21. Post hsec ^^^ vero ^''^
imperator Heinricus mo-
tem legum judicia aut sacree lectio-
ori justilia sive ritur (1024, Jul. "^* corpus ad Babum-
ejusque
13),
nis '"' assiduitas nunquam deerat. Prudentiam in eo berg effertur "^ ibique cum maximo bonore sepell-
laudare non est necesse, cum non solum ex palatio, tur. Quo mortuo, Conradus juvenis, quem '" su-
sed etiam ex diversis regionibus maximus homi- pra diximus (22) ab episcopo in Dei timore nutritum
num numerus ad intelligendum ejus consilium' cu- et doctum, Deigratia favente summarerum potitus est.
currissent"''. Frequentationi ^" jejuniorum, eleemo- Post hinc biennium, quam rex in regni solium est sub-
sinarum, vigiliarum et oralionum ita erat intentus, limatus {an. 1025, Jiil.) imbecillitas virium servo Dei
ut pauci nostraj iEtatis viri huic possent adaequari. ullra ^" solitum accressere coepit. Cunique languore
Nam nisi inCrniitate compellente vel maxima neces- nimio a^grotaret, intra civitalem se recepit, diem
sitate cogente, pane, holeribus et pomis lantummodo et horam faturee redemptionis exspectans ^'"'. Et
vitam aliiit. Assidue vero cunclis putantibus, quod C cum aliquanto tempore Eegritudine magna detinere-
vinum "'' bibisset, aqua se refecit. Ssepissime au- tur, legati regis ad eum veniebant, qui in proxima
tem post tertiam vel ™
quartam vigiliam noctis hebdomada regem esse ^'^ venturum nunciabant.
cum quodam sibi familiarissimo, cui, ne aliquis hoc De hac legalione servus Dei conturbatus, pro inflr-
ab eo cognosceret, summopere interdixit, oranes ci- mitate sua multum doluit, quia neque '"" regem
vitatis plateas tacitus circuivit omnesque angulos et digiie suscipere nec servitium se digniim pro iufir-
foveas perlustravit, et ubicumque pauperes sive in- mitate potuisset ""' praebere. Inter heec verba ad
firmos invenit, elemosynarum solatia larga manu consuetam conversus consolationem, oratorium in-
illis impendit. Cotidie quippe ante lucem intra ora- travit et januam post se clausit, ibique diem inte-
torium se clausit, ibique ^*' usque ad horam diei grum in oratione permansit. Cum sero autem fa-
primum permansit, et quid intus ageret, non nubis ctum esset, more solito discipulos convocari ""*

sed soli Deo cognitum est. Cotidianis missarum ofli- prsecepit, laudibusque vespertinis peractis, cum lae-
ciis '^'^
animo infatigabili tam pro defunctis quam tilia est regressus, nobisque omnibus •"^ Dei gra-
pro vivis sacrificia otferre non distulit. Pauperes tia repraesentatus est validus. Ita quippe omne spa-
eum "" quasi patrem habebant et ex locis longin- cium quod "" rex nobiscum fuerat, quasi impetra-
quis '8* frequenter ad eum veniebant, quoruni nul- tis induciis, validus erat. Discedente autem rege,

VARI.t: LECTIONES.
'^' Dominus 2. "" deest 2. "' se ipse 2. '" perpetua» 2. "> deest. 2. "» diseretionis 2.
"° sanctorum 2.
376
sacra hominis 2.
_. ^'" concurreret 2.
_. "* Frequentatipne I. '" vino se re-
fecisset, aquam bibebat. Sffipe
2. ^^ „ j^j ^ ^
^so gjyg q
2. permansurnm fecit. 2.
381 "^ so-
;
„ '

lemniis et 0. 383
enim q. p. h. eum 2 38» propinquis 2. 185
et ergo 2. "*^ deest 2. '" si- -

milem 2. •"*" 2. arfii. iittram: Quomodo monaslerium sancti Martini incepit sed non perfecil. »*' multa
1. ^"> regulis causa; cerebrositate et 2. ^gt permansit 2. ubi Kirsgart. add. Imperator tamen Otto
t^rtiiis aliqua bona in Bopardia monasterio illi contulit et deinde rubram suhjuiigit: De morte
Henrici sancti imperatoris et de substitutione Conradi quem Dominus Borcbardus nutrivit. 'O- hoc 1.
' sanctus 2. as»
etejns c. in Bamberg 2. 5'" olfertur 1. ^"'' de quo s. d. quem Dominus Borchar-
dus enutrivii in Dei timore et docuit 2. ^^' ultimum 2. ''"' d. et h. f. r. e. desunt 2. sed infra post de-
tineretur exstant. ^to iu^c esse •<>»
nequivit «•" «"* unum •'"
•"'
2.
i
2. potuit
r 2. convocare in 2. deest 2.
quo 2.

NOTiE.
(22). C. 7.
 .

yyj PROf«<;MiA. — vrr.\ liURcii.Mtni b3V

Triburiam (23) ciim eo ivit, il)i(|iio tres dies man- A (iucat, ubi anima inea terribilcs occursiis non ti-
sit. Deiiide accepta iicentia ciiin aliiret, repem se nieat. « Talilms diclis nos ailiiioiicbal, ct vcrbum
[ultra ""j iion visurum, multis audienlibus ijuasi Dei iion hiimane soiians ducebal ; taiiilemi|iio cor-
joculando piirdixit. Cumiiue Woriiiaciam venissct, poris sui dissolutionem aperte prominciabat. Ilis
dysenteria morbo '"'•
ultra modum comprimeba- dictis linitis, cum maxima trislitia foras exivimus,
tur. et tanti pastoris inleritum omnes in commiinc la-
22. Quadam vero die cum corpus ad occasuin iiientando llevimus. Tunc principes qui aderanl
vergere intellexisset, convocatis disripiilis, oratu- intrantcs, tlie-aiirariiim cameram, ubi pecuniam
ct
omnibusqiie "*" debitoribus putabant reconditam
riura intravit, suis ''', omncs
diligenler angulos
commissa adversum se jiiacula '"^ dimisit, et banni- perscriitHli sunt, et tandem scrinia librorum volu-
*"'•
tos seu a se anatbematisatos clementer absulvit, mitiibus pli;ua spe pecunio: subvertentes, vano for-
eisque omnibiis scripla absoliitionis singulariter di- tuaa? labore illusi "'" suut. Nam prxter thesaiiriim
rexit. Deiiide aqna purissima totum se lavit, et ecclesiastioiim nec aurum nec argcntiim ibi invene-
collum ac "'" barbam atque coroiiam raderc jussil, riint '", excpplis tiilnis tantiim diii.iriis, qiiu: vir
''' "''
indutisque vestibus puris, suos niilites atqiie sauctus in wautone (2i) si.o reliquit, quando
clientes necnon et alios qui aderant ad se intrare alios paiiperibus erogavit. Igitur soror ipsius, de
priucepit. Tunc iiiiiversis raagno Uelu singultanti- qua siipra diximus (25), abbatissa venerabilis, in
bus, vir Dei vix "" qua poterat raanu sileiitiiim orationibus "^' et vigiliis perdiirando, ab co nou
indicens, ait : « Patres venerandi, fratres aniandi, discessil '".
tilioli dilectissimi, vestro auxilio apud Deiim jam 23. Cuinque dies paucos raaxima infirmitate
indigeo. Multum euim doleo, quod vos usque modo ffigrotaret, nocte *" (juadam, antequain diesceret
negligenter praecedebam meque ultra modum supra "", Dei servus de leclo se crexit, et oculis ac ma
'15 vos superbe exaltabam *", et non, ut justum nibus iu cojlura intentis '"', diutius oravit. llli au-
erat, vos honorificabam nec diligebam. Sed snper- tera qui aderant labia ejus moveri videbant ; sed
bia illa, quid mibi modo prolicit "", vel arrogantia, qiiid oraret, quamvis caute intenderent, penilus
qiiid me adjuvat ""^ ?
mibi nunc obticit non intelligebant. Deiude iii lectum se deponens
Miiltum
"' mullaque "' mihi otfendicula parit. Hesterno »*', sororis dexteram ""' letigit '", et dixit Eccc :

namque "'' unus fui ex ditissimis **", sed jam expecto quod coiicupivi jam vidco. Deinde dixit "° Donti- :

quod '-' mox futurus sim quasi stercus et cinis. nus vobiscttm. Hoc cum tertio diceret, Redemptori
Talis enim '-' est gloriatio '-' nostra, talis et domi- C nostro, cui servivit, quem amavit, quem qusesivit,
natio mundana "-'. Nudus quippe egressus sum de quem semper optavit, spiiitum immaculatum reddi-
"" utero malris me«, nudus "-^ revertar illuc, nibil dit (»71. 102o. Auj. 20.) Habuit autem servus Dei

prseter peccata '" mecum reportans, nisi Dei niise- qiioddain scrinium. quod nulliis nostrum aliquando
ricordia '-* exhortante aliquid boni fecerim, ali- apertuin vidit. Hujus qiiidem clavem sorori com-
quando hoc apud Deum me inventurum esse spero. misit, ut quicquid [intenus ""'J iuvenisset, in dile-

Ecce nunc sum lotus; ecce viam longissimam ilurus, ctionem et memoriam vitae suae habuisset. Quas "'

legationem durissimam expecto paratus. Es his rai- statira post obitum fratris, quiliusdam convocatis ex
seriis facile cognoscere poteslis, liventes •-''
mun- nostris, dicta illius narravit et tunc scrinium ape-
danarum rerura gloriationes quam fragiles et insta- ruit. Invenimus autem in "' eo cilicium hirsutissi-
quara plenae mali, quara csecae futuri
biles sint "'", mum et catenam ferream ex una parle quasi ex usu
•»'
;
quas per speculum nunc cognosco quasi in contritam. Qiiod ut vidimus, primum, contra Dei
ajuigmale, quamvis eisdem adhuc subjaceam ex famulum negligenter deliquisse, tun-
*'" saepe nos
parte. Ergo cui servivi ab initio '^, Deo meo, regi sis "' pectoribus communiter
»" doluimus. Deinde

sempiterno, me meaque omnia inlubitanter com- ejus felices actus apud Deum ita tectos *" et abs-
mitto, ut ipse me "'^ defendat et secum illuc per- consos »" digne admirantes, gratiarum actiones

VARI.£ LECTIONES.
»»*
deest 1 decst 2. '"6
que deest 2. •"» paucula 2. '"' b. et
'»' »10 et. b. ac 2. *" e. et 2.
*•* deesl 2. super 2. *'*\xtoirebara 2. "5 profuit 2. "^ arrogat adjuvat 2. '" obfuit I. ofticit 2.
«I* • - -
"=" doctissimis 2.' -. quam ,
"' ,., ^ggj^ -2 «3 congloriatio 2. •'* hu-
qne deest 2. '"'" n. die 2.
mana 2. et n. 2. me ra. 'i. lusentes 2. "^" sunt 1. '" futurse 1. -'•'

*5» abilrb I. *" deest 2. "" absconditam 2. '^^ elusi 2. "' a. inveniebaot 2. "' vir Dei in sacculo 2
"8 o. suis 2. «9 recessit 2. '«" n. q. desiint 2. »" descederet i. "" intentiis 2. "» reponens 2.
"«» dextera 1. "^ altigit rec. manu corr. tetigit 2. cod. Francof. et ita adnotatw in marg. cod. Ilamb.
""^ inquit 2. '*'' deest 1. '*>*
quod 1. *'' dcest 2. "" servum dei nos 2. *" saepe t. 2. '" deest
2. *'' rectos 1 "'" et a. desunt. 2.

.NOT.E.

(23) Ibi rex fuit d. 26 Julii. (•Za) c. 12.

(24) Id est chirotheca, Gallicoe gant.

53S BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 536

Deo nostro non sine lacrimis pro ejus vita retuli- A salutemque sepulchro supponentes, qui servi Dei
mus. Aderant in exequiis ejus sui milites, viri ve- factamendaciis lacerabant, sed ipsi talia facere
nerabiles et illustres, corpusque *'^ ejus per omnia nesciebant; quorum Deus venter est et gloria eo-

monasteria circumferentes, ad sedem principalem rum in confusione, qui terrena tantum sapiunt
tandem detulerunt. Ibique ab universis fratribus et quK Dei sunt penitiis nesciunt. Hic auteni sa-
venerabiliter acceptum, solitis custodiebalur ofli- cerdos Christi loto ariimo totisque viribus ad Deum
ciis. Postera autem die in eadem ecclesia in choro conversus, quicquid buni fecit, Chrislo soli cogno-
occidentali, videlicet ante altare sancti Laurentii, scendum diligenter abscondit, et inanes favores si-
honorifice sepultum est ""^
(26). militer et hominum obtrectationes parvi pendens
24. Sed ubi nunc sunt illi pestiferi, qui vitam et surda aure transivit, qui tantum Deo placere stu-
actus viri Dei venenosis linguis carpenles, multa, duit. Ergo fructum ajternum apud Deum pro talibus
quae nec dici licitum est, super illum suosque fideles illum acquisisse et prsemia sempiterna pro secula-
variis obtrectationibus mentiti sunt? miseros et ribus eum recepisse, speramus ac firmiter credi-
profanos, totius honestatis oblitos I totius virtu- mus, et ut cum Christo manens sempiternum habeat
tis inscios totiusque pietatis nudos et sola ventris sacerdotium, praestante Domino nostro Jesu Chris-
ingluvie saginatos ! totius bonitatis steriles, sto, cui sit laus et gloria per infinita seculorum
nihil huic simile facientes, sed spem suam seculo secula. Amen.

VARI^ LECTIONES.
"» que deest 2. *"* anno Domini sixxv. secundo anno Conradi imperatoris. L'bi nunc sunt, qui felices
actus viri sancti venenosis linguis carpentes sae.pe opera ejus parvi pendebaut et annihilabant ? Nunc
ut pie credimus regnat cura Deo Abraham in excelsis illis et perpetuis gaudiis, Amen. ita de-
sinit. 2.

NOT^.
(26) Sepulcrum paulo supra pavimentum eductum claudebat lapi? hemisphsericus , addita in hac
epigraphe :

Hic jacet Biiggo quondam istius loci episcopus.

Ita Schannat Hist. Worm. I, p. 334.

BURCHARDI
EPISTOLA AD ALPERTUM

(Vide supra in Alperto, hujus voluminis, col. 4SI.)

537 DECRETORIJM LlBRl XX. — 1'R.K1ATI0. 538

BURCHARDI
VV0RM.\CIENS1S ECCLESIiE EPISCOPl

DECRETORUM
LIBRI VIGINTI

l£x conciliis el orthudoxorum Pairuin dccretis, tunc ctiam diversarum nationum sijnodis, ceu
tocicommimes comjesti, in quibus totum ecclesiasticum munus luculenta brevitate et vetercs

Ecclesiarum observationes complectitur.

Parisiis apud Joannem Fouclieriuni, sub Scuto FlorentiiE, via ad D. Jacobum. — tbi9. Cum privilegio
Senatus (27).
/^

BURGHARDUS
EGCLESI^ WORMACIENSIS EPISCOPUS
BMNICHONI
FIDELISSIMO SLO X.T EJLSDEII ECCLESI.E PR.EPOSITO, IN CHHiSTO DOMI.NO S.^^LVTEM.

A multis sane diebus, et siepe quidem coram t'a- A mem tamen quia uon certam temporis mensuram
miliaritas tua, charissime frater, hortando a nobis canonum censura e.npressit ad singula poenitentium
contendit, ut utile aliquod opus non minus ex san- delicta adbibendam, sed in absolventium judicio
ctorum Patrum sententiis, quam canonicis scripturis, relinqueudam statuit, idcirco poenitentiae salutaria
vel ab comprobatis pcenitentium exemplis, ad ne- remedia ab imperitis quidem sacerdotibus uon pro
cessarium Ecclesiae nostrai deservientium usum, delictorum qualitale provideutur, a piis quidem el

vigilanti studio colligerem. Et id quidem, vel ea ra- canonicis scripturis institutis, eadem facile prout
tione maxime ilagitare videbaris, quodcanouum jura uniuscujuslibet infirmitas requirit, adhibentur. Et
atque poenitentium formae, in nostra quidem dioe- quia hoc res ita habet, eo me dilectio tua rogavit,
cesi adeo confusa sint, atque inter se discrepantia, ut opellam hanc congestam junioribus nostris legen-
ut aut es toto neglecta, aut omui pene aucloritate dam proponerem, quo ipsi in idonea nimirum selate,

destituta, vel raodice iu ecclesiastica disciplina ea discant, qua; vel aequalium nostrorum
serior
apparere possint. Qua de causa sape acci-
institulis tetas modo assequi non possit, vel antecessorum
ad pcenitentiae remedium confugientibus, cum
dit, ut negligentia non attigit. Ulpote decentissimum fore
ob canouum descriptionem coufusam, tum ob pre- jj
eiistimans, ut quis cum omni probitate se discipu-
sbytercrum nostrorum ignorantiam, non facile sub- lum prius exhibeat, quam doctoris auctoritatem
veuiatur. Quod an ideo putissimum iieret, non im- apud vulgum temere praesumat. Et in scholis discat,
pudenter ex me rogasti. Et quanquam idem esisti- quod sua; fidei commissos doceat. Equidem hanc

(27) Extraktdes Registres de Parlement. Imprimeurs dece ressort, Icelluy tiure

La veue la Requeste d elle preseiitee par
court,
tchaji Foucher Libraire lure en Lhuniuersite de paris,
par la queUe il requeroict luy estre parmis Imprimer,
ou faire Imprimer, itng liure intitule D. Burchardi,
Vuormaciensis episcopi, Decretorum Lib. XX, ex
Conciliis el orthodoxorum patmm Decretis etc. A per-
mis et permet audit suppliant Imprimer, ou faire Im-
primer ledit liure, et exposer en vente,El deffence a tou-f
aultres'libraires et
Imprimei; faire imprimer ou exposer en lente, auitres
que ceulx que ledit suppliant aura faictz Imprimer,
sans son adueu et consantement, lusques d cinq ans,
sur peine de conflscation dcsdis liures, et d'amende
arbitraire. Faict en Parlement d Paris le dernier
lour de Decembre Mil cmq cens quarante huyt.
Collation est Faicte.
Awjy signe Di" Tillet.
539 BUKCHARDI WOBMACIENSIS EPISCOPI o40

tiiam petitionem, dilecfionem, frater, justissimam A sequi posse. Perutilem quidem in docenda plebe,
judicavi, pro^iue istotam pio ad divinam religionem lirmum autem propter Scripturarum auctoritatem,
affeclu, gratias maximas liabeo, quem pro Ecclesiie honestum tanquam studio et diligentia acquisitum.
nostrse statu, non segni sollicitudine jiigiter desu- Neque enim sacerdotis nomen meretur, qui, quam
dare auimadverto. Verura qiiod tuam exliortationem soUicite Evangelicam minam espendi oporlet igno-
mihi inculcatam tandiu distuli, ignavlBe, tor-
sffipius rat, ut ceecus caeco dux esse non potest. Quam-
porique meo minime adscribendum putabis siqui- : obrem hunc meum laborem nerao, ut collecticium
dem diiai impediverunt rae causa;, quominus tibi pro aspernetur. Certe coegit sacrarum in immensum
tuo desiderio prompte morem gessi. Quariim alteram Scripturarum difTusa amplitudo, necnon nostrorum
inevitabiles Ecclesiae nostrae necessitates attulerunt, negligentia, et inscitia sacerdotum, in hoc genere
quae quotldie fluctuummore in nos emergunt. Altera desudare, in quo colligere quidem licitum fuit,

ex gravibus saeculariuin rerum curis oboritur, ad canones vero soli mihi sanxire illicitum. Quantis
quas inviti, imperiam mandatorum onere pertra- autem hoc laboribus, atque vigiliis preestiferiin,
bimur, qua- duo sane animura m um ad coeleslia Deus Opt. judicabit, quem, quod pro nostrae Eccle-
enitentem altiuscule assurgere non permittunt. Nam siae necessitate fecerim, non latet. Quare etiam si

dum pluribus rebus inquietatur animus, inlirmior nostrai provinci» limites non exierit, nihil omnino
est, quam ut unicuilibet par esse possit. Nibilomi- segre feremus,modo nostrorum ministrorum raani-
nus tamen sanctis tuis petitionibus obsecutus syno- bus teratur.Porro legentibus, etiam id persuasum
dalia pra^cepta, sanctaque instituta, tam ex sancto- esse cupimus, nihil de meo in hoc opere additiim
rum Patrum sententiis, qiiam ex canonicis scriptis, esse, sed ex divinis testiraoniis Scripturarum singula
adjutore Deo, in unum fascem ex amplissimo orbe esse decerpta, ea sane fide, ut perpetuara auctori-
collegi. Eaque ut potui, uno veluti corpore conuexa, tateni habitura non dubitem. Ex quibus autem scri-
viginti libris distinxi, ita ut quisquis eos diligenter ptis selegerim ordo sequens indicat Bene vale, et
legerit, fructum non vulgareni sentiet se brevi con- orationibus me adjuva.

EX QUIBUS LOCIS AUCTORUM SCRIPTIS ECCLESIASTICA EJEC DECRETA COLLEGERIT.

Ex canonibus, qui Corpus canonum vocantur. Ex Veteri Testamento.
Ex apostolorum canone. Ex libris sancti Gregorii.
Ex transraarinis conciliis. Ex Hieronymo, Augustino, Ambrosio, Benedicto,
Ex conciiiis in Germania, Gallia, Hispania, cele- Basilio Magno, Isidoro.
bratis. Ex Poenitentiali Romano.
Ex Romanorum pontilicum decretis. Ex Pcenitentiali Theodori.
Ex evangelicis apostolicisque Scripturis. Ex Pcenitentiali Bedse.

INDEX SINGULORUM LIBRORUM

BUHCUABDI WOnHACIENSIS EPISCOPI
Breviter quid quoquo libro continetur ostendens.

Primus liber continet de potestate et primatu apo- C Quartus liber continet sacramentum baptismatis,
stoUcse sedis, patriarcharum, cseterorumque prima- et ministeriura baptizandoiura et baptizatorum, et
tum metropolitanorum, et de synodo celebranda, consignandorum et consignatorum.
et vocatione ad synodum. De accusatis, et accusato-
Quintus liber continet de sacraraento corporis et
ribus, et testibus. De exspoliatis injuste. De judici-
sanguinis Doraini, et de perceptione et observatione
bus, ac de omnihonore competenti, ac dignitate, et
eorum.
diverso negotio et ministerio episcoporum.
Sexlus liber continet de homicidiis sponte, et non
Secundus liber coutinet de congruenti dignitate,
et diversa
sponte commissis el de parricidiis, et de fratricidiis,
institutione, ac nutrimento, vel qualitate
vitse, et
et de illis qui uxores legitimas et seniores suos in-
diverso negotio, et ministerio presbytero-
rum terficiunt et de occisione ecclesiasticorum, et de
et diaconorum, seu reliquorum ordinum eccle-
,

siasticorum. observatione, et de poenitentia singulorura.

lertius liber contiuet de divinarum domorum in- Septiraus liber coutinet de incesta copulatione
stitutione, et cultu, et honore. De decimis consauguinitatis, et in quo geniculo tideles et con-
et oblatio-
nibus et justitiis singulorum, et qui libri in sacro jungi et separari debeant : et de revocatione, et de
catalogo recipiantur, qui vero apocryphi, et quando pcenitentia singulorura.
apponendi siut.
Octavus liber continet de viris ac feminis Deo di-
 DECKETOIirM I.IHUI XX. I.mEU 1'UIMt'S. Mi
catis, et sacriim propositum transpicdiiMitibus, cl de A de [irimipibus, et de rcli(iiiis laicis, et de minisle-
revocalionc, ct de |>ci'iiitt'iili.i eorum. rio eorum.
.Nonus liber cniitiuet de virginibus el viduis non Sexlus decimiis liber continet de accusatoribus,
velatis,de raptoribus earuQi, el de separalione eo- de judicibus, de defensoribus, de falsis testibus, el
rum, de coujiinctione legitimorum connubiorum, de de pcEuiteutia singulorum.
concubinis, el de tr.insgressione, et pocaitenlia sin- Septimus decimus iiber conlinet de forDicatioDe,
guloruiu. et iiicestu diversi generis, et de poeiiiteiilia utrius-
Decimus liber coiitiiiet de incanlatoribus, ct de qiie se.xus, et diversa' «'talis.
auguribus, de diviuis, de sortilegis, et de variis illu- Uctavus dcciinus libcr contiriet de visitatione, el
sionibiis diabuli, et de maledicis, et de contentiosis, po'nilenlia, et rcconciliatione inlirmorum.
el de couspiratoribus, et de pcenitentia singuloruni. Nonus decimus liber, qui Corrcctor vocatur, con-
Undecimiis lilier coiitinet de excomiiiuuic.indis et tinet corrcctioiies corporiim et animarura niedici-
excommuiiicalis, de fiiribus, el de pranlatoribus, et nas, el docet uiiuiniiueiiniue sacerdutcm, eliam sim-
de pr;esumptione, et corileniptu, et negligentia, ct pliceui, quo iiiodo, vel qualiter unicuique succurrere
reLonciliatione, et pieniteiitia corum. valeat, ordiuato, vel sine ordiue, pauperi, divili,
Duodecimus liber continet de peijurio, et de pceni- ]
puero, juveni, seni, decrepito, sano, inlirmo, in
tentia ejus. omni utroque sexu.
setate, in
Tcrtius decimus libcr continet de veneratione, et Vigesimus liber Speculationum vocalur : specu-
observatione sacri jejunii. latur eiiim de providentia, et de pra^destinatione di-
Quarttis decimiis libcr contiuet decrapula, et ebrie- vina, et de adventu .Anticliristi, de ejus operibu-, de
tate, et de pcKuitentia eoruni. resurrectione, de die judicii, de infernalibus pcenis,
Quintus deciraus liber continet de imperatoribus, de felicitale perpetuae vitce.

INDEX CAPITULORUM LIBRI PRIMI.

C-\p. I. Quod in Novo Testamento post Cbristum XVIII Quod per gradus ecclesiasticos, ad episcopa-
Dominum nostrum a Petro sacerdotalis cceperit lus dcbeat olticium perveniri.
ordo. XIX. l't laicam comrauuionem non accipiat, qui per

II. De privilegio beato Petro Domini vice solummo- ambitionem episcopalum acceperit.
do cornmisso, et de discretione polestatis, qiia; in- XX. Quod episcopus esse nou possit, qui nesciente
ter apostolos fuit. metropolitano consecratus fucrit
III. Ul summus sacerdos non vocetur Romauus pon- C XXI. Ne episcopi per Simoniacam haeresim regiminis
tifox, sed pnmaj sedis episcopus. locum obtineant.
IV. Quod bipartitus sit ordo sacerdotum. XXII. De his qui pretio sacram mercati sunt digui-
V. Ut non laici, nec bigami, non viduariim niariti, tatem.
sed irreprehensibiles ordinentur episcopi. XXIII. De eadem re.

VI. Ut dum episcopus eligitur, si contradictores ha- XXIV. Quod non oporteat ordinationes episcoporum
beat, quinque episcopi conveniant. diii differri.

VII. Quod, nolentibiis clericis vel populis, nemo de- XXV. De ordinationibus episcoporum diu differeudis
beat episcopus ordinari. minime.
VIII. Qui episcopi sunt ordinandi, quod debeant XXVI. Quando quis debeat a vicinis provinciK epi-
prius examinari. scopis ordinari.
IX. Ut episcopi diligentissime probentur antequam XXVII. Ut episcopus non consecretur sine tribus

ordinentur. episcopis.
X. Quod populo non liceat per se sacerdotum facere XXVIII. Ut episcopus non minus quam a tribus or-

lectiones. D dinetur, et, si lieri possit, archiepiscopus ab omni-

XI. Quod non babeantur episcopi, quos nec clerus bus comprovincialibus.
nec populus elegit, nec comprovinciales episcopi XXIX. De episcopo qui alium sine sua voluntate
consccrarunt. episcopum ordinaverat.
XIJ. Qiiod nullus ordinari episcopus debeat, nisi ex XXX De abjectione ejus, quem duo prsesumpserint
conventione. ordinare episcopi.
Dc qui accipiunt regimina Ecclesiarum, et
XXXI. De non ordinaudis episcopis per vicos et mo-
.XIII. illis

cunctos fastu superbice parvipendunt.

dicas civitates.
XIV. De illis episcopis qui superbire incipiuut.
XXXII. De eadem re.
XV. Quod ordinationes episcoporum apostolica au-
a cuuctis comprovincialibus lieri de-
XXXIII. De XVaniba rege Gallorum, qui contra Ca-
ctoritate
nones in quadam villula episcopatum fecerat,
beant.
XVI. Ne laicus fiat episcopus ante triginta annos, et quomodo annullatum est.
ante anni conversionem. X.XXIV. Ut plebs quae nunquam habuit episcopum,

XVII. De laicis non temere facieudos episcopos. nisi ex consensu non habeat.
543 BCRCHARDI AVORMACIENSIS EPISCOPI 544

XXXV. Ut nequaquam in duos metropolitanos pro A comprovincialium episcoporum prsesentia aliquo-

vincia dividatur. rum audiat causas.

XXXVI. De illis episcopis qui non sunt recepti ab L.XVI. Ut nuUus primas vel metropolitanus aliquid
illis, ad quos sunt ordinati, vel denominati. agat de Ecclesiis, vel parochiis comprovinciaiium
XX.XVII. De episcopo qui Ecclesiam, ad quam ordi- episcoporum et de ipsorum causis, sine eorum
natus est, adire negleserit. consilio omnium, et nec ipsi aliquid agant sine
XXXVIII. De episcopo qui non susceperit ofticiuni ejus consilio, nisi quantum ad proprias pertinet
sibi commissuni. parochias.
XXXIX. De episcopo vacante, qui Ecelesiam vacan- LXVII. De contentione parochiee.
tem invaserit. LXVIII. Ut episcopi qui negligunt loca sua, a vicinis
XL. De episcopo qui est ordinatus ad Ecclesiam, episcopis ut se corrigant, admuneantur.
et non est receptus. LXIX. De duobus episcopis aliercantibus de paro-
XLI. De his qui promoventur ad episcopatum, nec chia cujusdim basilicae.
recipiuntur. LXX. De episcopis qui contendunt de parochiis
XLII. Quod aucloritas congregandarum synodorum „ suis.

apostulic» sedi commissa sit. LX.XI. Ut in altera parochia clericos alterius dicece-
XLIIl. Quod bini conventus episcopales singulis an- sis episcopus nullalenus ordinet.
nis lieri debeant. LX.XII. Ut nuUo modo de una parochia ad aliam
.XLIV.De synodis, quo tempore sint habenda?. episcopis transeat.
XLV. De synodo congreganda. LXXllI. De prfesumptione aliena diacesis
XLVI. De archiepiscopo qui tempore pacis ultra LXXIV. Ne episcopus, sua civitate despecta, ambitus
biennium synodum aununtiare neglexerit. causa ad aliam transeat.
XLVII. De episcopis ad synodum vocatis, ut venire LXXV. Ut ab episcopis [aliena parochia miiiime
non contemnant. pervadatur.
XLVIII. Quales epistolaj a metropolitano sint fratri- LXXVI. De eadem re.
bus dirigendie. LXXVII. De mutatione episcoporum.
XLIX. De eadem re. LXXVIII. De eadem re.
L De episcopo qui synodo adesse neglexerit. LXXI.Y. De eadem re.
LI. De episcopo qui per aegriludinem ad synodum LXX.X. De episcopo qui in sua fuerit persecutus Ec-
"

non veuerit. G clesia, quod ad aliam ei sit fugiendum.

LII. De episcopis ad synodum vocatis, et venire, et LX.XXI. De episcupo qui principalem cathedram
missos suos mittere dedignantibus. suae Ecclesiae negligit.
LIII. Conciiium universale non nisi necessitate fa- LXXXII. De episcopis qui sedes suas negligunt, et
ciendum. in possessionibus suis longe positis diu muranlur.
LIV. Ut episcopi posteriores se prioribus suis non LXXXIII. De episcopis, ut singulis annis parochiam
pra-ferant. suam circueant.
LV. Ut episcopi sui ordinis tempus observenl, alter LXXXIV. De episcopis qui raro aut nunquam per
alteri honorpm praebens. seipsos plebes sibi commissas visitant.
LVl. De episcoporum ordine, ut qui posterius ordi- LXXXV. Ut episcopi presbyteros suos de ministeriis

nati snnt, prioribus se non audeant anleferre. illorum diligenter discutiant.

LVII. De rebus dubiis in conciliis episcoporum LXXXVI. Ut episcopus cum paucis suam parochiam
emergentibus. circiimeat.

LVIII. Ut episcopi iu synodo LXXXVII. Si episcopus parochiam suam visitare ne-

residentes, quae ad
emendationem quiverit, viros probabilis vitse pro se mittat.
viliE pertineant primum emen- D
dent. LXXXVIII. Qualem ministrum episcopus juxta se

habere debeat.
LIX. De metrupolitano si comprovincialem episco-
pum in sua causa audire distulerit.
LXXXIX. De episcopo, ne laicum ponat sibi vica-

rium.
LX. Ut episcopi justa judicia semper dijudicent.
XC. Ut in circuitione episcopi, omnes qui sunt in
LXI. Ut canonum staluta ab omnibus rite custo-
parochia singularum Ecclesiarum matricum, ex-
diantur, et nullus ea suo sensu dijudicare prasu-
ceptis inlirmis, ad synodum ejus venire debeant.
mat.
XCI. Decretalis constitutio Eutychiani papse, quid
LXII. De dissidenlibus episcopis.
episcopi in synodo inquirere debeant.
LXIII. De inflatione metropolitanorum et fastu, et de XCII. Jusjurandum synodale.
episcopis ac reliquis clericis qui laeduntur a me- XCIIl. Juramentum ca-terorum.
tropulitano.
XCIV. Post datum sacramentum episcopi illos qui
LXIV. Ut plebes alienas alius episcopus uon usur- juraverint per octoginta octo interrogaliones, quae
pet. in contextu secundum ordinem inveniuntur, dili-
LXV. Ut nullus metropolitanus absque omnium geDlissime interrogent.
54!) DECRETOnUM I.IHUI XX. I.IBKIl IMUMLS. .';4«

XCV. L't episcopi libros gentiliiitn noii loRaiit. A sc elegerit, et quod omnes principes terrse cis
XCVI. rt i'piscopi, prout viil<;iis iiitcllifjiTe jiossit, obedire oporteat, et capita sua siibmittore.
secundum pfopiictatcin coinmuiiis linmia^ iiloriim CXXVII. De episcopis, quod so inviccm diligerc de-
prtedicationem tempefctit. boant.
XCVII. Reprelieiisio episcopi iii piilpilo paganos li- CXXVIII. L't episcopus episcopum alium non con-
bros expotienlis, co qiiod cum Jovis Inudibus ciilcot.

Cbristi laiidcs non ronvoniant. CXXIX. De episcopis qui a se fi-atrum adjutorio sub-
XCVIII. Qiiatiliim disorinifn immineat pastoribus, Ira.xorint.
qui verilatem Cbristi pr^dicare nogligunt. CXXX. be episcopis qui se, quasi canino dente, iu-
XCI.X. Quod cpibcopiim oportoat sine inlermissione vicem corroserint.
Ecclesiam suam doccro, et amare. CXXXI. De episcopis qui fratribus nocere desi-
C. De igDorantla omnibus raaxime sacerdotibus vi- derant.
tauJa. CX.XXII. Ut de episcopo suo nulltis querelam faciat,
CI. Ut episcopus dissidontes concordare compellat. nisi prius eiim de oadem srope interpellot.
CII. L't in die Dorainica rerum dijudicationes non CXXXIII. Ut episcopi a solo Domino sint dijudi-
tiant. candi.
CIII. De domestica et interiori conversatione. CXXXIV. Nimis tiraendum ct prmvidendum no of-

CIV. lU episcopus quasi liospes se oontinere de- fondanttir opiscopi.

beat. CXXXV. De episcopis qui ab ovibus suis criminan-
CV. Ut episcopi frequenter missas celebreut. tur, ut eorum criminatio non rocipiatur.

CVI. Ne episcopus pretio corruptus altorius clori- CXX.XVI. Episcopos a suis ovibus non reprehen-
cum ordinare praesumat. dendos, quod absit, nisi in fide erraverint.
CVII. Ut episcopus clericos alterius parocbia> nulla- CXXXVII. De eadem re.
tenus ordinet. CXXXVIII. De eadem re.
CVIII. Ut niillus episcopus, in alterius episcopi pa- CXXXI.X. De eadom re.
rocbia, ad promotionem ministerii accedere prse- CXL. De infamatis et dilaceratis episcopis, et a civi-
sumat. talibus propriis pulsis.
CIX. Ne ep^scopus alterius Ecclesise cleri;iim auda- CXLI. Ut e|iiscopus non dijudicetur, qui suis robus
cter invadore atlentet. est exspoliatus.

CX. De non praesumondis illicitis ordinationibus. C CXLII. De eadem re.

CXI. De episcopo ca?co, qui, per presbyterum siium, CXLIU. De eadem re.
presli^-lefum et diaconos duos oidinaverat. CXLIV. Ut episcopi crirainati libere apostolicam
CXII. Qiiod non oporteat episcoptim per pecuniara appellent sedem, et pleraque alia circa judicium
qiicmpiam orjinare. observanda.
CXIII. Quod munus etiam sit a lingua vitandum. CXLV. Episcopus si ab aliquo pulfatur, per epi-
C.XIV. Utnon valeat sententia episcopi, nisi cleri- scopos judices causa finiatiir,

corum suorum prajsentia firmettir. CXLVI. De episcopis judicibus qiios coniraunis

CXV. Ut episcopus secundum reditum Ecclesiarum, sensus elegerit.
numerum clericorum faciat. CXLVII. Ut episcopi comprovinciales peregrina
CXVI. De episcopis peregrinis. non patiuntur.
jtidicia

CXVII. Ut levitate vagantes episuopi, ad propria re- CXLVIIl. De episcopo criminato, si judicetn suspe-
dire compeliantur. ctum babuerit.
C.WIII. Quandiu episcopus in aliena civitate remo- C.XLI.X. Si quis episcopus in criinine detcntus fue-
retur. rit, et non polest plurimos congregare, a duo-
CXIX. De suscipiendis episcopis qui persecutionem decim episcopis audiatur.
patiuntur. CL. De episcopo criminato, si epistfopi comprovin-
CX.\. De illis qui se dicunt episcopos esse. ciales in ejus criminatione dissenserint.
CX.XI. Qualiter peregrini episcopi recipiantur. CLI. Ut episcopis nullus laicus crimen imponere
CX.XII. De episcopis vel presbyteris ignotis, ut ante possit.
probationem synodalem ministrare non permit- CLII. Quod iniraici accusatores esse non possint.
tanttir. CLllI. Ut episcopi accusatoriira episcoporum judices
CXXIII. Ut episcopus bostilitate expulsus ad aliam esse debeaut.
vacantom transoat Ecclesiam. CLIV. Qualiter accusatus episcopus discutiendus sit
CX.VIV. De episcopis quod omnes homines eis apud patriarcbas vel primates, et quot testibus
jiire obedire debeant. convinci debeat.
CXXV. Qiiod episLopi claves sint Ecclesise, et ba- CLV. De patriarchis et primatibus.
beant potestatem claudere ccelum, et aperire por- CLVI. De vocatione accusati episcopi.
tas ejus. CLVII. Ut primates de accusato episcopo non ante
CX.XVI. Quod episcopos Dominus ad glorificandum scntentiam pvoferant damnalionis, quam aut roum
 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 348

seipsum confiteatur, aut canonice per innocentes A CLXXXV. De episcopis qui, se viventibus, successo-
tesles convincatur. res eligere desiderant.

CLVIll. Qualis primas esse, vel qiiid agere debeat. CLXXXVI. Ut episcopo vivente nuUus superordine-
CLIX. Ut episcopi singnlarum gentiura sciant quis tur.

inter eos sit primus. CLXX.XVII. Quod non liceat episcopo successorem
CLX. episcopus accusatus non communione pri-
L't eligere.

vetur, nisi die statuta venire noluerit CLXXXVIII. Quod nusquam canones prsecipiant, ut
CLXI. De Maximo episcopo, variis criminibus infa- pro segritudine episcopi, alins succedal, et si ipse
mato, et ad synodum saepius vocato, qui venire jiro siia mulestia petierit, qualiter iieri possit.

et se excusare neglexerat. CLXXXI.X. De Ariminensi episcopo, dolore capitis

CLXIl. De episcopo inculpato qui ad synodum voca- laborante, et in ejus loco altero subrogato.
tus venire contempserat. CXC. De episcopo qiii per infirmitatem in hebetudi-
CLXIII. Qui primates sint, qui metropolitani. nem mentis inciderit.
CIXIV. Qiiod neganda sit accusatis licenlia crimi- C.XCI.De episcopo qui propter dolorem capitis sjepe
nandi, priusquam se crimiue exuerint, et familia- in amentiam devenerat.
ribus atque sponte confessis, et bis qui hesterno CXCII. De restitutis episcopis per Romanum ponti-
aut pereudie, autanle fuerunt iuimici. liceni.
CLXV. De criminationibus adversus doctores non CXCIII. Ut sacerdotes Domini, sicut vulgus facere
suscipiendis, et de peregrinis judiciis. solet, jurare non praesumant, vel compellantur.
CLXVI. Ut adversus doctorem accusationes nemo CXCIV. De episcopo sinistro rumore asperso, per
suscipiat. sacramentum autem et purgato et absoluto.
CLXVII. L't nemo episcopum apud sseculares ac-
CXCV. Correctio episcopi qui concubinam ha-
cuset.
buit.
CLXVIII. De episcopis in judicium sa?culare non
CXCVI. De episcopo per sacramentum purgato et
vocandis.
absoluto.
CLXI.X. Ut non accusetur episcopus a criminosis.
CXCVII. Qualiter senex episcopus corripiendus sit,
CLXX. Quod nuUus episcopus estra suam pro-
et quomodo mali ejus consiliari excommuni-
vinciam ad judicium invitetur.
candi.
CL.YXI. De accusatoribus, et testibus episcopo-
CXCVIII De ptirgatione Leonis papse.
rnm. i

CXCIX. Si quis ex ecclesiastico ordine damnatus

CLXXII. De eadem re.
fuerit a synodo, et ausus fuerit de sacro ministe-
CI.XXIILQu» sint iofames personse.
rio aliquid contingere.
CLXXIV. De episcopo accusato, et ab accusatoribus
recipiendis, et vocalione.
CC. Si aliquis ex ecclesiastico ordine excommuni-

CLXXV. De damnatione episcopornm, accusantium catiis fuerit, et communicare prsesumpserit, seipsum

episcopum absque auctoritate apostolicse sedis. damnal.
CL.XXVI. CCl. De ordinalis si aliquis illorum percussor exsti-
Ut accusatus vel judicalus ab episcopis
terit.
coniprovincialibus, licenter appellet, et adeat Ro-
manum pontilicem.
CCII. De episcopis sua mann CBedentibus.
CLXXVII. Lt per scripta nullius accusatio suscipia- CCIII. De illo qui seipsum et sibi commissos corri-

tur eo absente qui accusatur. gere neglexerit.

CLXXVIII. Ut difticiliores causcB ad apicem Romanai CCIV. De eadem re.

sedis referantur, ut apostolico terminentur judicio, CCV. De malo pastore quem sua> oves fugiunt.
ciijus sedis auctoritate omnes Ecclesiaj regun- CCVI. De illo qui nobilitatem Dei a se ejicit.
tiir.
'

CCVII. Quod non sunt omnes filii sanctorum, qui

CLXXIX. Quod omnes episcopi possitit appellare tenent loca sanctorum.
Romanam sedem in necessitatibus positi. CCVIII. Quod nullus ex genere, nec cx loco gloriari
CLXXX. De induciis criminatorum episcoporum, debeat.
quales esse debent. CCIX. De sacerdotibus qui ovibus suis mala exempla
CLXXXI. De episcopo Centuriensi, qui causam suam prffibent.
in synodo agere renuerat. CC.V. Ut tantum curam rerum ecclesiasticarum epi-
CLXXXII. Jiidicium episcopi qui pro crimine ejectus scopus habeat.
ab ofticio, postea episcopatum more prsedonis CCXI. De usu pallii, ne a metropolitanis prasum-
invasit. ptive utatur.
CLXXXIII. Ciir santti apostoli eorumque ^uccessores CCXII. Quod episcopus res su£e Ecclesise, nisi cum
voluerint diftieilem esse accusationem sacerdo- suo prius commutet, testamentare non possit.
tum. CCXIII. De episcopo qui res suse Ecclcsise parenti-
CLXXXIV. Si episcopus expulsus ausus fuerit in- bus suis indiscrete tribuit.
gredi civitatem. CCXIV. De eadem re.
54!t nF.CRF.TORlM I.IIilU XX. — I.IHKIt PRIMIS. ;;:iO

CC.VV. Ne episcojnis dc relms vlduatm Kcclcsia; quid- A ('.('.XXV. Ilcm de ordiiialione episcopi.
quam alicnare prcpsumat. CCXXVI. Quie sacerdoles Dei dcclinare debeant.
CCXVI. I)e iUis qui ad saciTdolum exscquias venire CC.XXVII. De htnredilate cpiscupi ciBterorum ec-
contendunt. clesiasticonim.
CCXVII. Vi quidquid cpiscopo relinqiiitur, id emis- CCXXVIII.No episcopi propter «ii.im qiiietem, ple-
sum in facultates Kcclesia; computetiir. bcm cominissam negligere pra^sumaut.
sibi

CCXVIII. Ut nullus episcopus, nisi cum consilio CCXXIX. De episcopis qiii, non visitalis parochiis,
cffilerorum episcoporum et principis, in hostem preliiim servilutis requirunt.
ire delieat. CCXXX. Ue piirgatioue e|iiscoporum.
CCXIX. De eadem re, CCXXXI. De eo qiii ex monacho factus fuerit epi-
CCXX. De eo si quis ab apostolico falsam epistolam SCOpllS.

detiilerit. CCXXXII. De illo qiii de aliqua haresi infamatiir,

CCXXI. De accusatisepiscopis. quod in sacro conventu formulain istius professio-
CCXXII. Quod non ita iii ecclesiasticis agendum sit nis recitare debeat.

negotiis, sicut in sa-ciilaribus. „ CCXX.X III. De damnatis episcopis, et post recon-

CCXXIII. Quod niilli, papa vivente, alium eligere cili.ilis.

liceat. CCX.X.XIV, I)e episcoponim Iransmutatione.

CC.XXIV. De sessione episcopi. Indicis capitulorum finiii.

BURCHARDI
ECCLESI.E WORMACIENSIS EPISCOPl

DECRETORUM LIRER PRIMUS

DE PRIMATU ECCLESI.-E.

C.*P. I. — Quod in Xovo Testamenlo post Christum C. ordinatum esse credimus, ne omnes posteri eorum
Dominum nostrum a Petro sacerdulalis cceperit cuncta sibi vendicarent sed semper majores caus.-p,
:

ordo.
sicut sunt episcoporum, et potiorum ciirae negotio-
{Ex epistola Anacleti papx ad episcopos llalix di-
nim ad iinaui beati principis apostolorum Petri se-
Novo autem Testamento post Christum do-
recta.) In
dem contluerent, ut inde suscipiaut fiuem judicio-
minum nostrum, a Petro sacerdotalis cff-pit ordo,
rnm iinde acceperunt initium instilutionum, ne
qiiia ipsi primo pontiticatus in Ecclesia Clirisli da-
quandoque a suo discreparent capite.
tus est, dicente Domino ad eum : Tu es Petrus, et
super hanc petram aedilicabo Ecclesiam meam, et C,\p. III. — Ut summus saccrdos non vocetur Roma-
niis pontifex, sed primse sedis epiicopus.
portie inferi nou praevalebuut adversos eam, et tibi
(Can. Afric. can. 6.) Ut primae sedis episcopus
dabo claves regni caelorum. Hic ergo ligandi solven-
non appelletur princeps sacerdotuni, aut sun.mus
dique potestatem primns accepit a Doinino, primus-
sacerdos, aut aliquid hujusmodi, sed tantum prirna>
qiie ad lidem populiim Dei gratia et virtute sua; ,

sedis episropus.
praedicationis addu.xit.
Cap. II. — Dc privilcgio beato Petro Domini vice so-
C.AP. IV. — Quod bipartitus sit ordo sacerdotum.

himmodo cotnmisso, et discretione potestatis, qux (Ex epistola Anacleti papae missa omnibus episco-
p.

inter apostolos fuit. pis et reliquis sacerdotibus, cap. 18.) Sacerdotum,

{Ex epistola Melchiadis papse, Hispanis episcopis fratres, ordo bipartitus est et sicnt Dominus illum
directa.) Atqiie hoc privilegium beato clavigero Pe- constituit, a niillo debet perturbari. Scitis autem
tro, sua vice solummodo commisit, quod ejus jiiste apostolos a Domino esse electos, et constitutos, et
praerogativiim successit sedi, fuluris hEereditandum, postea per diversas provincias ad pra?dicandum dis-
atque tenendum temporibus, quomodo et inter bea- persos. Cum vero messis coepit crescere, videns
tissimos apostolos fuit quaedam discretio potestatis. paucos esse operarios, ad eorom adjumentum septua-
Et licet cunctorum par eleclio foret, beato tamen ginta eligi prapcepit discipulos. Episcopi vero apo-
Petro concessum est ut aliis proeemineret, et eorum stolorum, presb3'teri quoque septuaginta discipulo-
qure ad querelam venirent causas, et interrogationes rum locum tenent. Episcopi autem nun in castellis

prudenter disponeret. Quod Dei ordinatione taliter aut in modicis civitatibus debent constitni, sed pre-
5bl BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI.
sbyteri per castella et modicas civitates atque villas, A omnia, si fidei documenta verbis simpHcibus asserat,

debcnt ab episcopis ordinari et ron' singuli tamen id est, Patrem, et Filium, etSpiritum sanctum, unum
per singulos titulos suos. Amplius quam isti duo Dominum esse confirmans, totamque in Trinitate Dei-

ordines sacerdotum, nec nobis collati sunt, nec apo- tatem, coessentialem, et consubtantialem, et coae-
lernalem, et coomnipolentem praedicans, singulam-
stoli docuerunt.

Cap. V. —
Ut non biqami, nec viduarum
laici, nec que in Trinitate personam plenum Deum, et totas
niariti, sed irreprehensibiles ordinentur
episcopi. tres personas, unum Deum. Si incarnalionem di-

{Ex dccr. Leonis papx, titulo 33.) In civitatibus vinam non in Patre neque inSpiritu sancto facta, sed
quarum rectores obierint, de substituendis episco- in Filio tantum credat, ut qui erat in divlnitate Dei
pis b£ec forma servetur, ut is qui ordinandus est,
Patris Filius, ipse lieret in bomine hominis matris
etiam si bonse testimonio fulciatur, non laicus,
vitce Clius Deus verus ex Patre, homo verus ex matre
: :

nec neophitus, nec secundfe conjugis sit maritus, aut carnem ex matris visceribus habens, et animam hu-
qui unam quidem babeat vel babuerit, et quam sibi manam rationalem simul in eo utramque naturam,
:

vidiiam copularit. Sacerdotum enim lam e.xcellens id est,hominisetDei :personna una, unus Filius,unus

est electio, ut qnx in aliis membris Ecclesiae non Christus, unus Dominus creaturarum omnium qu<8
vocanturad culpam, ia illis tamen habenlur illi- sunt, et Auctorem, et Domicum, et Creatorem cum
cita. Patre et Spiritu sancto omnium creaturarum. Qui
Qf^f VI. —
Vt dum episcopus eligitar, si contradi- passus sit vera carnis passione, mortuus vera cor-
ctores habeat, quiaque episcopi conveniant. poris sui morte, ressurrexit vera carnis suae resur-
{Ex concil. Africano, cap. 17.) Sed et illud est sta- rectione, etvera anima; resumptione, in qua veniet
luendum, ut quando ad eligendum episcopum conve- judicare vivos et mortuos. Quaerendum etiam ab eo,
nerimus, qua contradictio fuerit oborla, qiiia ta-
si
si Novi et Veteris Teslamenti, id est, legis et prophe-
lia facta sunt apud nos, non prffisumant, ad purgan- tarum, et apostolorum, unum eumdemque credat
dum eum, qui ordinandus est, tres episcopi jam, Aiictorem et Dominum. Si diabolus non per condi-
sed postulentur ad numeruin supradictorum si ba- tionein, sed per arbitrium suum factus sit malus.
beri possunt duo, in eadem plebe ciii ordinandus Qiia?rendura etiam ab eo, si credal hujus, quam ge-
est, et discutiantiir primo persooae contradicentium. stamus, et non alterins carnis resurrectionem. Si
Postremo etiam illa qiiae objiciuatur, perlraclentur.
credat jiidicium futurum, recepturos singulos pro
Et cum purgalus fuerit sub conspectu publico, ita
vel poenas, vel
bis quae in hac carne gesserunt,
demum ordiiietur. Si hoc cum vestrae saiictitalis
improbet. Si seciinda ma-
nuptias non
^ praemia. Si
animo concordat, rohoretur vestrse dignationis re-
trimonia non condemnet. Si carnium perceptionem
sponsione. Ab universis episcopis dictuui est Salis
:
non culpet. Si poenitentibus reconciliatis commu-
placet. nicet. Si baptipmo omnia pecata, id est tam
in
Cap. VII. — Quod, nolentibus clericis vel populis, nemo
illud originale contractum qiiam illa quae voluntarie
debeat episcopus ordinari.
Nullus invitis
admissa sunt, dimitlantiir; si extra Ecclesiam catho-
{Ex decr. CcBlcstini papx, cap. 18.)
licam ullus salvetur. Ciim in his oninibus exami-
detur episcopus; cleri, plehis et ordinis consensus,
natus, pleniterque instructus repertus fuerit, tunc
et desiderium requiratur. Tunc alter de altera eliga-
ordinetur episcopus.
tur Ecclesia, si de civitatis ipsius clericis, cui est

episcopus ordinandus, nullus dignus, quod evenire Cap. IX. — Ut episcopi diligentissime probentur
antequam ordinentur.
non credimus, potuerit inveniri. Primum enim illi
(Ex concil Aurelian., cap. 12.) Ut episcopi judicio
reprobandi sunt, ut aliqui de alienis Ecclesiis merito
melropolitannrum, et eorum episcoporum qui cir-
prseferantur. Habeat unusquisque sufe fructum mi-
cumcisa sunt, provebantur ad ecclesiasticam pote-
litice in Ecclesia, in qua suam per omnia oflicia trans-
statem, hi videlicet, qui plurimo tempore probantur,
egit aetatem. In aliena stipendia rainime aller obre- q
debitam audeat vendicare tam verbo fidei, quam rectae conversationis exemplo.
pat, nec alii alter sibi
mercedem. Sil facultas clericis renitendi, si se vi- Cap. X. — Quod populo non liceat per se sacerdotum
facere electiones.
derint praegravari. Et quos sibi ingeri ex transverso
{Ex concil. Bracar., cap. l.) Non liceat populo
cognoverint, non timeant refiitare, qui si non, de-
electionem facere per se, eorum qui ad sacerdotium
bitum pra^mium, vel liberum de eo qui ens recturus
provocantur, sed in judicio' episcoporum esse debet,
est, debent babcre judicium.
Cap, YIII. — Qui cpiscopi sunt ordinandi, quod
ut ipsi eum, qui ordinandus est, probent, si in ser-
debeant prius cxaminari. nione, et lide, et spiritali vita edoctus sit.

(Ex concil. Carthayiiensi, cap. i .) Qui episcopus Cap. XI. —

Quod non habeantur episcopi. quos nec
ordinandus est, antea examinetur, si natura prudens clerus, nec populus elegit, nec comprovincialcs epi-
est, si docibilis, moribus temperatus, vita castus, scopi consecrurunt.

si sobrius, si semper sui negocii cavens, si humilis, {Can.Leonis papse 15.) Nulla ratio sinit ut inter
si alFabilis, si misericors, si litteratus, si in lege Do- episcopos haheantur qui nec a clericis sunt electi,

mini instructus, si in Scripturarum sensibus cautus, nec a plebibus expetiti, nec a comprovincialibas
si in dogmatibus ecclesiasticis exercitatus. Et ante episcopis cum metropolitani judicio consecrati. Uiido
 o53 DEGIUnORIM LIRIM XX. - Lium PuiMi:s. ;!>v

ciim sa^po qiin^slio de male accepto lionore nascatiir, A Gai". XVII. — /)c laicis non temere faciendum
qiiis ambigal nequaquam et ab islis esse Iribiicn- episcopos.
(lum quod non doceatur fuisso collatum ? Si qui au- (£.r concil. Sardiccnsi, cap. IS.) Osius ppiscopus
tem clerici ab islis pseudcpiscopis in eis Kcclcsiis dixit : Et lioc necossarium arbitror, iit diligonlis-
ordinati siinl, qua' ad proprios episcopos perlini>l)aut, siiiio trai tetis, si forlo aut divcs, aut scolaslicus de
ct ordinalio eorum cuni consensii et consilio pro-si- foro, ex administratore episcopus fuerit poitu-
aiil
dontium facta est, potosl rata balieri, ita ut in ipsis ut non prius ordinetur, nisi ante et lcctoris
latiis,

ecclesiis perseverent./Aliler nulem vana babenda est nuinero, et oflicio diaconi aut presbyleri fuorit, per-
consecratio, quia nec loco fundata ost, nec auctori- functus ot ila por siiigiilos gradus, si dignus fuorit,
:

tale raiinila. ascondat ad ciilmon opiscopaliis. Poti,'sl enim per

Cap. .\II. — Qugd nulltts ordiiutri episcopus dcbeat, has proinoliones, (pia; habebiint uliipie proli.xiim
nisi ex conventione. tempus, probari qiia lide sit, qua modestia, qiia gra-
{Ex conc. Aurclian.,cap. 2.) Nullus est ordinandus vitate et verecundia; et si dignus fuerit probalus,
episcopus, nisi convocatis clericis et parochianis, el divino sacerdotio illuslretur qiiia conveniens non :

in ununi consentientibtis. ., est, nec ratio vel disciplina palitur, iit temere el
Cap. XIII. — Dc illis ijui acctpiunt regimina ecclesia- levitor ordinetur aut episcopiis, aut presbyter, aut
[rum ct cunctos faslu superbix parvipcndunt. diaconus, qui neophytus est : maxime cura et magi-
(
Origcncs dicit : ) Quidam assumpta Ecclesia et ster geutiiim bealus apostolus Paiilus, ne lioc lleret
rebus divinis elevantur, et cunctos fastu superbia; denunliasse et prohibuis.^^e vidcatur, sed hi quorum
parvipendunt hi canes magis quam principes no-
: per longum tempus examinata sit vita, et merita
niinantur. fuerint comprobata.

Cap. XIV. — De illis episcopis qui superbire incipiunt. Gap. XVIII. —

Quod pcr gradus ecclesiasticos ad
(Ex dictis GrcQorii papx et apostoli Pauli.) Humi- episcopatus debeat officvtm perveniri.
lis debet esse episcopiis. Gradum enim mdnsuetiidi- (Ex decr. Ceelcst. papx Galliaruin episcojns missis,
nis accipit, non superbia;.Paulus dicit Decet hu- : can. 16.) Ordinatos vero quosdam, fratres charissimi,
jusmodi hominem mansuetura esse, non elatura, nec episcopos, qui nullis ecclesiasticis ordinibus ad tanto>
fuperbum. dignitatis fasligium fuerint inslituti, contra Patriim
Gap. XV. —
Qiiod ordinatio7ies episcoporwn aposto- decreta, hiijus iisurpatione qui se hoc recognoscit fo-
lica auctorilatc a cunctis provinciulibits fieri de- cisse didicimus ; cum ad episcopatum his gradibus qui-
beant. C bus frequeutissirae cautum debeat perveniri, ut
est
(Ex epistola Anaclet. papx scripta vpiscopis Itidix, minoribus initiati ofliciis, ad majorafirmentur. Debet
can. nono.) Ordinationes episcoporum auctoritate enim antea esse discipulus quisquis doctor essc desi-
apostolica ab omnibus qui in eadem fuerint pro- deral, ut possit docere quod didicit. Omnis vita? insti-
vincia sunt celebrandae, qui simul convenientes, tutio hac ad id quo tendit se ratione conlirmat. Qui
scrutinium diligenter agant, jejuniumque cum con- ininime lilteris operam dederit, prieceptor non potest
venientibus precibus celebrent, et manus cum san- esse litterarum. Qui non per singuia stipcndia cre-
ctis Evangeliis quje prsedicaturi sunt imponentes, verit, ad meritum stipendii ordinem non polest
Dominica die hora tertia oranles, sacraque unctione pervenire. Solum sacerdotium inter ista, rogo vilius
exeraplo propbetarum et regum, capila eorum more est quod facilius tribuitur
, cum difCcilius im- ,

apostolorum et Mosi ungenles quia omnis sanctili- : pleatur '?

catio constat in Spiritu sancto, cujus virtus invisi- Gap. XIX. —

Ut laicam communioncm 7ion accipiat,
bilis sanclo est chrismate promulgata, boc ritu so- qui per ambitionem episcopatum acceperi/.
lemneni celebrent ordinationem. Quod si oranes si- [Ex concil. Sardiccnsi, cap. 2 Osius episcopus )

mul convenire minime potuerint, assensum tamen „ dixit Eliara si talis aliquis extiterit temerarius, ut :

suis precibus et scriptis prEebeant, ut ab ipsa ordi- fortassis talem excu.sationem alFerens asseveret
natione animo non desint. Porro et Hierosolymita- quod litteras populi acceperit, cum nianifestum sit
rura primus archiepiscopus beatus Jacobus qui potuisse plures prcemio ot mercede corrumpi eorum
,

Justus dicebatur, et secundum carnem Domini nun- qui sinceram iidem non habent, ut clamarent in
cupatus est frater, a Petro, Jacobo et Joanne aposto- ecclesia, et ipsum petere viderentur episcopum,
lis est ordinalus, successoribus videlicet dantes for- omnino has fraudes damnandas esse arbitror, ita ut
niam eorum, ul minus quam a tritius episcopis re- nec laicam in liue communionem talis accipiat. Si
liquisque omnibus assensura praebentibus nullatenus vobis omnibus placet, statuite. Synodus respondit :

ordinetur, et cum coramuni voto ordinatio cele- Placet.

brelur. Gap. X.X. —
Quod episcopus esse 7wn possit qui, ne-
Gap. XVI. — iVe laicus fiat episcopus ante xx.x annos sciente metropolitatw consec/-atus ftterit.
et ante anni conversationem. (Ex concil. Arelatensi, cap. 6.) Illud autem anle
(Ex concil. Arelatensi, can. '.) Episcopatus vero omnia claret, quod eum qui sine conscentia metro-
vel presbyteriihonorera nullus laicus aute anni con- politani constitutus fuerit episcopus, juxta raagnara
versationem, vel ante triginta annos accipiat. synodum esse episcopum non debere.
Patroi.. CXL. 18
56ii BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 556

Cap XXI. — Ne episcopi per Smoniacam hseresim A Quod si ultra quinque menses per
bere non differat.
rtgiminis lucum obtineant. suam negligentiam retinuerit viduatam Ecclesiam,
[Ex concil. Medensi, cap. 43.) Cavendum et sum- neque ibi neque alibi cousecrationis donum percipiat
mopere praecavendum ac per virtutem Christi san- imo metropolitani sui judicio cedat.
guinis interdicendum episcopis et regibus, et omni- Cap. XXVI. —
Quando quis deheat a vicinis provincix
episcopis ordinari.
bus subliniioribus potestatibus, atque cunclis fauto-
ribus et electoribus, quorumcumque, atque consenso- ( Can. Sardic, 5. ) Osius episcopus dixit : Si

ribus, seu ordinatoribus in gradu ecclesiastico, ut contigerit in una provincia, in qua plurimi fuerint
nemo per Simoniacam haeresim, regiminis locum episcopi, unum forte remanere episcopum, et populi
obtineat quacumque factione, calliditate, promissio- convenerint, episcopi vicinae provincise debent illum
ne, seu commoditate aut dationem per se, aut per
;
prius convenire episcopum qui in ea provincia mo-
emissam personam, cum Spiritus sanctus inter cselera ratur, etostendere quod populi petant sibi rectorem
documenta per os dicat Gregorii Cur non perpen- : et hoc justum esse, ut et ipsi veniant et cum ipso

dit quia benediclio illi in maledictionem converti- ordinent cpiscopum. Quod si conventus litteris ta-

tur? Et alibi Dolens, inquit, dico, gemens denun-

:
cuerit, et dissimulaverit, nihilque rescripserit, satis-

tio, quia sacerdotium quod apud vos intus cecidit, faciendum esse populis, ut veniant ex vicina pro-
foris diii stare non polerit. vincia episcopi, et ordinent episcopum.

Cap. XXII. — qid pretio sacram mercati sunt

De his Cap. XXVII. — episcopus non coyisecretur sinc
Ut
clignitatcm. triius episcopis.
{Ex epistola Gelasii papx, cap. 5.) Quos constite- (Ex consilio Arelatensi, cap. o.) NuIIus episcopus

rit indiguos meritis, sacram mercatos esse pretio sine metropolitani permissu, nec episcopus metro-
dignilatem, convictos oportet arceri, quia dantem politanus sine tribus episcopis comprovincialibus,
pariter accipientemque damnatio Simonis. quam prsesumat episcopum ordinare, ita ut alii compro-
sacra leitio testatur, involvit. vinciales epistolis admoneantur, ut se suo responso
Cap. XXIII. — De eadem re. consensisse signilicent. Quod si inter partes aliqua

(Ex epist. Hormisdae papx, cap. 10.) Hoc itaqne fuerit dubitalio, majori metropolitanus in electione

ad priora conjungimus, ne benedictio per impositio- consentiat.

nem manus, qu«e a Deo esse creditur, pretio compa- Cap. XXVIII. — Ut episcopus non ordinetur minus
retur quia Simon Spiritum sanctum volens pretio
quam a tribus, et si fieri possit archiepiscopus ab
;
omnibus comprovincialibus.
mercari, apostoli tuit detestatione percussus.
C Galliam consti-
Cap. XXIV. — Qnod non oy.orteat ordinationes
{Ex epist. Anicii papse Ecclesiis per

episcoporum diu differri.

tutis directa.) De ordinationibus episcoporum super
(Cnp. Ti. Chalced.) Quoniam quidam metropoli- quibus nos consulere voluisti, olim in spiritu prae-
lanorum, quantum comperimus, negligunt commis- cessoris noslri Anacleti 'quaedam jam decreta repe-

sos sibi greges, et ordinationes episcoporum facere rimus. Scimus enim beatissimum Jacobum, qui di-

differunt, placuit sanctae synodo intra tres men^es cebatur Justus, qui secundum etiam carnem frater
ordinationes episcoporum celebrari, nisi forte nc- Domini nuncupatns est, a Petro, Jacobo et Joanne

cessitas iue.xcusabilis prseparet tempus dilationis apostolis, Hierosolymis episcopum osse ordinatum.
extendi ; quod si hoc minime fecerit, correptioni Si autem non minus quam a tribus apostolis tantus

Ecclesiastica? subjacebit. Verumlamen reditus Ec- vir fuit ordinatus, patet profecto eos formaui insti-
clesioe viduata? penes oeconomum ejusdem Ecclesia; tuente Domino tradidisse, non minus quam a tribus

integri reserventur. episcopis episcopum ordinari debere ; sed crescente

Cap. XXV. — De ordinationibus episcoporum diu numero episcoporum, nisi necessitas intervenerit,
debent etiam plures augeri. Si autem archiepiscopus
minime differendis.
{Ex decr. Damasi papae, cap. 2.) Quoniam quidam „ obierit, et alter ordinandus archiepiscopus fuerit,
metropolitanorum lidem suam secuudum priscam con- omnes ejusdem provincio' episcopi ad sedem metro-
sueludmem sancta sedi apostolicse exponere detre- politanam conveuiant, ut ab omnibus ipse eligatur
ctantfts, usum
nequo expetunt, neque perci-
pallii et ordinetur. Oportet autem utipse qui illis omnibus
piunt, ac per hoc episcoporum consecratio viduatis prfeesse debet, ab omnibus illis eligatur et ordine-
Ecclesiis nou sine periculo protelalur, placuit ut quis- tur. Reliqui vero comproviuciales episcopi, si ne-
quis metropolitanus ultra tres menses consecrationis cesse fuerit, caeteris consenlientibus, a tribus jussu
su£P ad iidem suam c.xponendani, palliumque susci- archiepiscopi consecrari possunt episcopi, sed melius
pjeudum, ad aiiostulicam sedem non miserit, com- est si ipse cum omnibus eum qui digiius est elege-
missa sibi careat dignilate, sitque licientia metropo- rit, et cuncti pariter consecraverint pontilicera. Et
litanis aliis post secundam et lertiam commonitionem licpt istud necessitate cogente concessum sit, illud
vidualis Ecclesiis cum consilio Romini pontificis autem quod de arcliiepiscopi consecratione pra>ce-
ordinando episcopum subvenire. Si vero consecrandi ptum atque praedictum est, id est, ut onines sulTra-
episcopi negligenlia provenerit, ut ultra tres menses ganei eum ordiuent, nullatenus immutari licet, qiiia
Ecclesia viduata consistat, communione privetur, qui illis praeest, ab omnibus epi.-copis quibus prae-
quousque aut loco cedat, aut se consecrandum pra:- est, debet coustitui. Sin alitcr praesumptum fuerit.
3o7 DECHF.TOUUM I.Iimi XX. LIUER PRIMLS. !>S8

viribus carere non diiliiuiii cst, ([uia irriUi erit ojus A Cai'. XXXIII. — De Wamba, reye GaHorum, qui con-
secus acta ordinatio. tracanunesin quadam villula episcopatum f.i:<:rat,
quomodii iinnultatum cst.
Cap. XXIX. — De cpiscopo qui alium sine sua volun-
tate cpiscopum ordinaverat. {Ex concil. Tolctano xin, cnn. '»-.) Majoribiis insti-

{Ex epist. Simplicii papx missa Joaniii navcniiali tutionihiis contrairo, et sanctoriim Palrum dccrcla
episcop. cap l.)Si quis esset intuitus ad norniuiu convcllerc, qiiid aliud est quam vinciiliim societatis

ecclesiasticic disciiilinie, vel si (juid apud to sacer-

(^hristi abriimpere, et usurpalee pra^ceptionis Ilcen-

dotalis niodestiiL' tenerelur, nun(]uani plcctibiles per-

tia, slatiim KccIcsi.T? dissipare? Proscquenle igitiir

vencrabili et sanctissimo viro fratre noslro Sle-

pelrarenlur e.xcessus.A quibus si nullo te paterna-
pliano Knicrctensis sedis episcopo, res nobis novclla'.
rum regularum potcras continere pnrcopto, salteni
pra'sumptioiiis usurpationesese intulit pcrtrattniida,
sancta; memori» proedecessoris lui fueras revocan-
dus e.\eraplo, qui cum faciendo presliytfriim niiniis
tanto communionis nostric judicio conveljcnda,

tamen dignum pro ([uanto et pravitalis nostra; noscitur ausu perpelrala.

deliquisset invitiim, senserat tali

usiirpatione judicium. I'bi ista didici-^ti, qiuc iii

Dixit enim violentia principali se impulsum fiiisse,

fratrem et coepiscopum nostrum (Iregorium, non ut iii inonasterio villula', in qua veiicrabilc corpus
sanctissimi Punenii confessoris debito quiescit ho-
electione, sed invidia perpetrasti, quem inexcusabili
violentia pertrabi ad te passus es, alque vexari, ut nore, novam episcopalis honoris ordinaliouem efli-

ceret, etideo ex indiscreto et facillimo assensu, in-

ei bonorem nou per animi tranquillitatem,
taiiluin.
juslis Wamha; principis jiissionibus parens, novam
sed f.er amentiam, sicut dicendum est irrogarcs?
et injustam illic pontilicalis sedis perlectionem in-
iSeijue enim talia potuissent fieri, sanitate consilii.
Nolumus exaggerare quod gestum est, ne cogamiir diixit, ubi canonica constitutio id licri omnimoda
judicarc quod dignum est. Nam privilegium merelur
ratione refellit. Prtedictus ille vir prostratus humo
medicamine nostri pr:ecepti, et sibi dari vcniam pe-
aniittere, qui perniissa sibi abiititur poteslate.
quid potissimum oporlcat de pcrsona
Cap. XXX. — Dc abjcctione ejus qucm duo prsesum-
tit,

ejus qui
et
illic
lieri

ordinatus fuerat, nostri oris sententia

pstrint ordiiuire episcopi.
decerni poposcit. Sed quia veraciter, imo commii-
{Ex Arausic, cap. 20.) De abjectione ejus
concil.
nitcr noveraraus pra-dictum principem consilio levi-
quem duo praisumpserint ordinaire episcopi, in no-
tatisagentem, non solum pra?cepisse ul in pra?dicto
stris provinciis placuit de prwsumptoribus, ut siculii
loco aliquis episcopus lieret, sed eliam ita ciim
contigeril duos episcopos terliiim consecrare, et
C obstinationibus definisse, ut in suburbio Toletano
ipse et auctores damnabuntur, quo cautius ea qiiiB
in ecclesia sanctorum Petri et Pauli
Prtetoriensi
sunt antiquitus statuta serventur.
episcopum ordinaret, necnon et in vicis vel vil-
C.^p. XXXI. — De non ordinandis episcopis pcr vicos lulis similiter faceret ideo pro tam insolenti hujusce-
:

et modicas ciiitates.
modi exslirpationis liceutia, quidquid de hac re
{Ex concil. Sardicensi, cap. 6.) Licentia vero
haberent canonum instituta, in niedium proferri
danda non est ordinandi episcopnm, aut in vico
prKcepimus. Tunc haec in ordinem constituta, pra:-
aliqiio, aut in modica civitate, cui sufQcit unus pre- lecta sunt. In primis esempla Pauli ubi Tito disci-
sbyter : quia non est necesse ibi episcopum lieri, ne pulo, ul episcopos per civitates constituere deberet,
vilescat nomen episcopi et auctoritas. Non debent prajcepit. Ilem ex concilio Nicwno, tituloS, ubi inter
ex alia provinciu invitati facere episcopura, nisi
illi
caetera prsecipitur ut in civitate non videanturduo
aut in Iiis civilatibus qus episcopos babuerunt, aut episcopi esse. Item ex concilio Laodicensi, titulo 7,
si qua talis aut tam populosa est civitas, quap. me- ubi dicit : Non oportet in vicis et in villulis episco-
reatur habere episcopum. Si hoc omnibus placet. pos ordinari. Item ex concilio Africae, titulo 2, ubi
Syiiodus respondit : Placet. Felix episcopus Solemsitanus dixit Etiam : si hoc
C.Kf. XXXIL — De eadem i-e.
placct sanctitati vestrae, insinuo ut dioeceses quae

{Exdecret. Leonis papx, cap. 49.) Illud sane quod nunquam habuerunt episcopos, non habeant. Dioece-

ad sacerdotalem pertinet dignitatem, inter orania sis qiise aliquando habuit, habeat proprium. Secun-
volumus canonum statuta servari, utnon in quibus- dum antem hoc prosecutionem sanctitatis vestrse
libet locis neque quibuscunque castellis, et ubi antea est .-Bstimare quid tieri debeat. Genecletus eplscopus
non fuerunt episcopi, consecrentur, cum ubi mino- dixit : Si placet insinnatio patris cocpiscopi noslri
res suut plebes minoresque conventus, presbytero- Felicis,ab omnibus confirmetur. \b universis episco-
rum cura sufliciat, episcopalia autem gubernacula, pisdiclura est. Placetltemex concilio Africa iii, titulo

nonnisi majoribus populis et frequentioribus civita- 2, ubi dicit ut non accipiat alterum episcopum plebs

tibiis oporteat praesidere, ne quod sanctorum Pa- quee in dioecesi semper subjacuit. Epigenius enim epi-
trum divinitus inspirata decreta vetuerunt, viculis et scopus caetera sic dixit
in Non debcre rectorem :

possessionibus, vel obscuris et solitariis municipiis accipere eam plebem quse in dioecesi semper subja-
tribuatur sacerdotale fastigium, et honor cui debent cuit nec unquam proprium episcopum haboit. Qua-
eicellenliora committi, ipse sui numerositate vi- propter si uuiverso sanctissimo ca;lui placet Iioc

quod prscfatus sum, conlirmctur .Vurelius episcopus

lescat.
539 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. S60

dixit : Fratris et consacerdotis nostri prosecutioni A Cap. XXXV. Ut nequaquam in duos metropolitanos
facturum esse provincia dividatir.
non obsisto, sed hoc me et fecisse, et
{Concil. Chalced., cap. 12.) Pervenit ad nos quod
proflteor. Item ex concilio Sardicensi, ubi inter cse-
quidam praeter ecclesiastica statuta facientes, con-
tera praecipitur : Licentia danda passim non est. Si

aliquis, aut modica civitas, volarunt ad potestates, et per pragmaticam formam

enim subito aut vicus
unus presbyter, voluerit sibi episcopum
in duo unam provinciam diviserunt, ita ut ex hoc
cui satis est
facto duo melropolitani esse videantur in una pro-
ordinari, ad hoc ut vilescat nomen episcopi et aucto-
vincia. Statuit ergo sancta synodus de reliquo nihil
ritas, non debent illi ex alia provincia invitati, fa-
ab episcopis tale tentari. Alioquin, qui hoc admissus
cere episcopum, in quibus locis antea non fuit. Item
fuerit, amissioni gradus proprii subjacebit. Qua'-
de sententia eorum qui hujusmodi ordinationes fa-
instituta canonum
cunque vero civitates litteris imperialibus metropoli-
liis qui contra haec
ciunt, vel de
cx concilio Tauritano, titulo ubi dicit
tani nominis honore subnix;e sunt, honore tantum-
ordinantur, :

Gestorum quoque seriem conscribi placuit ad perpe-

modo perfruantur, et qui Ecclesiam ejus gubernat
episcopus, salvis scilicet veris metropolis privilegiis
tem disciplinam, quod circa Octabium Ursionem,
synodus sancta de- suis.
Remigium, ad Trefe episcopum,
crevit. Qui in usurpatiimem quanidam de ordine sa-
B Cap. XXXVI. De illis episcopis qui non sunt re- —
cepti ab illis ad quos sunt ordinati vel denominati.
cerdotum, ad invidiam vocabantur. Quod ita bis
{Ex concil. Ancyr., cap. 17.) Si qui episcopi ordi-
videtur indultum, ut de coetero hac auctoritate com-
nati sunt, nec recepti ab illa parochia in qua fuerant
monitiuihil, usurpare conentur. Siquidem se ab hac
denominati, volueruntque alias occupare parochias,
causa tali excusatione defenderunt, qua dicerent
et.vim pra?sulibus earum inferre, seditiones adver-
prius se non esse conventos, proinde judicavit
quis hoc fecerit contra in-
sus eos excitando, hos abjici placuit. Quod si volue-
synodus sancla : ut si
rint in presbyterii ordine ubi prius fuerant, ut pre-
stituta majorum, sciat is qui ordinatus fuerit sacer-
sbyteri residere, non abjiciantur propria dignitate.
dotis se honore privandum, et ille qui ordinaverit,
ordinationbus
Si autem seditiones commovent ibidem constitutis
auctorilatem se in vel in conciliis
episcopis, presbyterii quoque honor talibus aufera-
minime retenturum. Non solum autem circa memo-
tur, tiantque damnatione notabiles.
ratum episcopum haic sententia prcevalebit, sed et
circaomnes, simili errore deceptos, qui ordinationes
Cap. XXXVII. —
De episcopo qui Ecclesiam ad quam
ordinatus est, adire neglexcrit.
hujusmodi perpetrarunt. His igitur fortissimis re-
{Ex concil. Antioch., cap. 17.) Si q.iis episcopus per
gulis, effectum pii operis apponentes, in communi C
manus impositionem episcopatum acceperit et sibi
delinitione elegimus, ut in loco villulaj supradietai
commissum ministerium subire neglexerit nec ac-
Aquis, deinceps sedes episcopalis non remaneat, ne-
quieverit ire ad Ecclesiam sibi commissam, hunc
que episcopus illuc ultra constituendus existat. Hic
oportet communione privari, donec susceperit coac-
tamen Conjuldus, qui contra majorum decreta illic
tus oflicium, aut certe de eo aliquid integra decre-
videtur institutus fuisse episcopus, uuUis canonum
veritejusdem provincis synodus sacerdotum.
erit ad condemnationem sui sententia ulciscendus, —
Cap. XXXVIII. De episcopo qui non suscej^erit offi,-
quia non ambitione, sed principis impulsione con- cium sibi commissum.
stitit ordinalus. Et ideo hoc illi remedium humani- {Ex conc. Arelat., cap. C.) Si quis episcopus non
talis concedimus, ut in sedem aliam decidentis cu- susceperit oflicium sibi commissum, hic communin-
juslibet episcopi Iraducatur, et prffidictus locus sub quoadusque consentiat
ne privetur, obedientice suaj
monastica deinceps institutione mansurus, non epi- commodans. Si vero perrexerit nec receptus fuerit,
scopali ullra privilegio fretus, sed sub abbatis regi- non pro sua sententia, sed pro malitia populi, ipse
mine, sicut huc usque fuit, erit modis omnibus
quidem maneat episcopus, clerici vero civitatis com-
mancipandus. Jam vcro de ca?tero generale ponentes r> munione priventur, quod erudiendis inobedientes
ediclum. si quis contra ha?c canonum interdicta ve- populis non fuerint.
nire conalus fuerit, ut in locis episcopum eligat illis
Cap. XXXIX. —
De episcopo vacante, qui Ecclesiam
fieri, uhi episcopus nunquam
anathema in fuit, vacantem invaserit.
conspectu omnipotentis Die incurrat, et insuper tam {Ex conc. Antioch.,cap. 16.) Si quis episcopus va-
ordinator quam ordinatus gradum sui ordinis per- cans, in Ecclesiam non habentera episcopum surri-
dat : quia non solum antiqiiorun) Patrum decreta, piens populos sine concilio integri ordinis irruerit,
sed apostolica ausus est convellere inslituta. etiam si populus quem seduxit desideret illum, alie-
Cap. XXXIV. —
Vt plebs qux nunquam habxdt num eum ab Ecclesia esse oportet. Integrum autem
episcopum, nisi ex consensu, non habeat. et perfectum concilium dicimus illud cui metropo-
{Ex concil. Africano, cap. 61.) Placuit et illud, ut litanus episcopus interfuerit.
plebes quae nunquam habuerunt proprios episcopos, — De ad
Cap. XL. episcopo qui est ordinatus eccle-
nisi ex concilio plenario uniuscujusque provincife et siam, et non est receptus.
primatis, atque consensu ejus ad cujus dioecesim {Exconc. Aurelian., cap. 10.) Si quisordinatus, per
eadem Ecclesia perlinebat, decrelum fuerit, miuime contentionem populi, aut pro alia ratione, et non
accipiant.
pro sua culpa, in parochia quoe ei fuerit data re-
o6l DECRETOUUM LniUI XX. 1,1 UEU ('UIMUS. .S82

ceptus non erit, hunc oportet bouoreni sacordotii A Cap. XLV. —

De sijnodo congreganda.
tantummodo conlingere, ita ut de rebus Ecclesia; {Ex Arvemen., cap. i"t.) Peractis omnibus
concil.
iu qtiri convenit sibi nibil priesuniat. Sustineat quin ad corrcclionem nostri ordinis in boc con:ilio
autem quidquid de eo sancluni concilium judica- promulgata sunt, placuit delinire, ut omni anno ad
vcrit. peragcndam celebritatcm concilii in metropolitana
Cap. Xl,I. — Dc his qui promovcntur ad cpiscopatum sede, tempore quo principis vel metropolitani ele-
nec recipiuntur. ctio delinierit, devotis scmper animorum studiis
{Ex concil. Antioeh., cap. 18.) Si quis cpiscopus eonfcramus, nec quibuslibct rcquisilis occasionibus
ordinatus, parocbiam miuirae, cui cst elcct\is,
ad dissentiamus, sed in pra'parato die quo indictum
accesserit, non suo vilio, scd quod euni aul populus fuerit, adunatis in metropolitana sede omnibus iiio-
vetet, aut propter aliam causam, non tamen ejus vincia! poutilicibus, concilium, Deo prcesule, cele-
vitio perpetratam hic et honoris sit et miuistcrii
:
bretur. Quisquis autem episcopum, cicepta incvila-
parliceps, dummodo nibil molestus Ecclesia! rebus bili causa, vel necessitate, de peragendo se concilio
e.\istat, ubi ministrare cogiioscilur. Qucm etiam ahsenlaverit, per unius anni spatiuni erit commu-
'observare conveniet quidquid synodus perfecta pro- n nione pleclendus. Quod si deinceps absque celebra-
vincise judicando decreverit. tiono concilii, aniii unius metas transierit, omnium
in communione poutiticum ejusdem provincia- sen-
Cap. XLII. —
Quod auctoritas congregandarum sijno-
tentiam obnoxius retinebit, id est, si nulla sibi im-
dorum apostolicx sedi commissa stt pricata potc-
state. pediente principis potestate, vel inlirmitale, aut
inevitabili causa, sed solius propriaj volunlalis libitu
{Cap. Isidori 8.) Synodorum vero congreganda-
sese ad celebrandum concilium non collegerit.
rum auctoritas apostolicse commissa sedi privata
—
Cap. XLVI. De archiepiscopo <iui tempore pacis
est potestate. Nec ullam synodum geiieralem ratam ultra biennium synodum annuntiare neglexerit.
esse legimus, quce ejus non fuerit auctoritate con- (Ex conc. Meldensi, cap. 3.) Quod si intra bien-
gregata vel fulta. Hkc canonica testatur auctoritas, uium divinitus temporum trauquillitate concessa
ha!c historia ecclesiastica roborat, hrec sancti Patres admouitis comprovincialibus a metropolitauo syno-
confirmant. dus iudicta non fuerit, et metropolitanus ipse pro-

Cap. .XLIII. — Quod bini conventus episcopales sinyu-

vocationes anno integro missas facere
tardaverit,
non prKsumat. Quod si evocati et nou corporali iu-
lis annis fieri debcant.
lirinitale dctenti, adesse sua abusione despexerant,
(Ex decret. Leonis papx ad Rusticum episcopwn C
simili senteutiae subjacebunt.
Aarbonen,, cap. 3".) De conciliis autem episcopali-
bus non aliud indicimus, quam sancti Patres salu-
Cap. XLVII. — De episcopis ad synodum vocatis, ut
venire non contemnant.
briter ordinaverunt, ut scilicet bini conventus per
(Ex concil. Quod non opor-
Laodicensi, cap. 40.)
annos singulos habeantur, in quibus dc omnibus
teat episcopos ad synodum vocatos omnino con-
querelis, qoae inter diversos Ecclesiae ordines nasci
temnere, sed protinus ire et docere, et discere ea
Ac si
assolent, judicetur. forte inter ipsos qui prse-
quK ad correctionem Ecclesia', vel rcliquarum per-
sunt de majoribus, quod absit, peccatis causa nasca-
tinent rerum. Seipsum vero qui contempserit, ac-
tur, quaj provinciali nequeat examine detiniri, fra- non possit.
cusabit, nisi forte per cegritudiuem ire
ternitatem tuam de tolius negotii qualitate metropo-
Capl
^
L.\\/II1. — Quales cpistolx a metropolitano sint
litanus curabit instruere : ut si coram positis par- fratribus diriyendse.
tibus, nec tuo fuerit resopita judirio, ad nostram (Ex cuncil. Tarraconensi, cap. 13.) Epistola; tales
cognitionem quidquid illud est, transferatur. per fratres a metropolitano suut dirigendw, ut non
Cap. XLIV. — De sytiodis, quo tempore sint habcndx. solum de cathedralibus Ecclesiae presbyteris, verum
(Ex coHcil. Antioch., cap. 20.) Propter utilitates etiainde difficesanis ad concilium trabant, et ali-
ecclesiasticas et absolutiones earum rerum quae quos de liliis Ecclesiee secularibus secum adducere
dubitationem controversiamque recipiunt, optime studeant.
placuit, ut per singulas quasque provincias bis in Cap. XLI.X. — De eadem re.

anno episcoporum concilia celebrentur. Semel qui- (Ex concil. Agalh., cap. 36.) Si metropolitanus
dem post terliam septimanam festi Paschalis, ita ut episcopus ad comprovinciales episcopos epislolas
in quarta septimana quaj consequitur, id est, medio direxerit, in quibus eos, aut ad ordinationem alicujus
Pentecostes conveniat synodus, metropolitano com- aut ad synodum invitet, postpositis omuibus,
fratris,

provinciales episcopos admonente. Secunda vero excepta gravi infirmitate corporis, aut praeceptione
synodus fiat Idibus Oclobris, id cst XV die mensis regia, ad constitutam diem adesse non ditfcrant.
Octobris, quem per Beretheon Graeci nominant. In Qui si defuerint, sicut prisca canonum praecepit

ipsisautem conciliis adsint presbyteri, diaconi, et auctoritas, usque ad proximam synodum charitate
omnes qui se leesos existimant, et synodi experian- fratrum et Ecclesia; communione pri\entur.
tur examen. Nullis vero liceat apud se celebrare Cap. L. — De episcopo qui synodo adesse neglexirit.
concilia, praeter eos quibus metropolitana jura vi- (Ex concil. Spalcnsi, cap. 10 ) Si quis autem epi-
dentur esse commissa. scoporum synodo adesse neglexerit, aut ccetum fra-
 BURCHARl)! WORMACIENSIS EPISCOPI. 5Hi
563
ecclesiasticam disciplinam, wt nuUus fra-
trum, antequam concilium dissolvatur, crediderit A mansisse
a fratrum communione trum prioribus suis se aliquando auderet antepo-
deserendum alienum se
:

sequenti nere, sed ofticiis charitatis id semper exhibituni est

cognoscat, nec eum recipi lieeat, nisi in
prioribus, quod ab insequentibus gratanter semper
synodo fuenl absolulus.
Cap. LI. — De ejiiscopo qui per segriiudinem ud acciperetur.
synodum vcmre non potucrit. Cap. LVII. — Dc rJtvs dubiis inconciliis episcoporum
rgentibus.
Felicis papx, cap. II.) Quod si segro-
eiii'
{Ex decr.
(Ex ad episcopos
tans fuerit episcopus, aut aliqua eum gravis neces-
epist. Bonifacii papie Gallise.)
episcopos ejusdem concilii dubitatio emer-
sitas detiuuerit, pro se legatum ad synodum niiltat,
Si inter

suscepturus, salva iidei veritate, quidquid synodus serit de ecclesiastico jure, vel de aliis negotiis, pri-

slatuerit. mum metropolitanus eorum cum aliis quibusdam

Cap. LIF. — De episcopis ad synodum vocatis, et in concilio considerans rem judicet. Et si non
venirc, et missos suos mittere dedignantibits. acquiescat utraque pars judicatis, tunc primas illius

[De synodo apud Alihei habila, cap. 10.) Placuit regionis inter ipsos audiat, et quod ecclesiasticis ca-
sanctaesynodo episcopos qui vocati de Saxonia ad nonibus, et legibus nostris consenianeum sit, hoc
sanctum concilium non venerunt, nec secundum ca- detiniat, et nulla pars valeat calculo ejus contra-
nones sacros inissos suos vel vicarios dire.xeruut, dicere.
gravi increpatione objurgare, et pro culpa inobe- Cap. LVIII. —
Ut episcopi in synodo rcsidentes, qux ad
dientiae increpare. Unde iterum eos fraterna chari- emendationem vitx pertineant, primum emendent.
talead condictum concilium invitamus et vocamus. {Ex concil. Arvernensi, cap. 1.) In primis placuit, ut
Quod et si hoc, quod non optamus, pro nihilo quoties secundum statuta Patrum sancta synodus
duxerint, et venire noluerint, justamque rationem congregatur, nullus episcoporum aliquam prius cau-
inobedientiiE sute reddere detrectaverint, aposlolica sam suggerere audeat, quam ea qua; ad emendatio-
auctorilate interdicit eis Petrus sancti Pelri et papai nem vitoe, ad severitatem regulae, ad aniraae remedia
missus, una cum sancta synodo, missas celebrare, pertinent, liniantur.
quousque Romam veniant, et coram papa et sancta Cap. LI.X. — De metropolilano si comprovincialem
Ecclesia dignani reddiderint rationem. episcopum in sua causa audire distulerit.

Ca?. LIII. — Concilium universale non nisi necessitate (Ex Alexandri papx.) Si metropolitanus a
decr.
faciendum. quocunque episcopo bis fuerit in
comprovinciali
{Ex concil. Africano, cap. 42.) Piacuit ut non sit causa propria app^llatus, et eum aiidire distulerit.
ultra fatigandis fratribus universalis necessitas, sed in proxima synodo negotii sui habeat licentiam
quoties esegerint caus;e communes, id est, si totius exercendi : et quidqiiid propter justitiam a compro-
Africse undecumque relalae ad hanc sedem fuerint vincialibus suis fuerit statutum debet custodiri.
litteree, congregandam esse synodum in eaprovincia, Cap. LX. — Ut episcopi justajudicia semper dijudicent.
ubi opportunitas persuaserit. Causse aiitem qua; (Ex concil. Remensi, aip. 19.) Ut episcopi et ju-
communes non sunt, in suis provinciis jiidicentur. dices judicia discernant, quia sunt quBedam jiidicio
Cap. LIV. — TJt episcopi postcriores se prioribus suis mundi, quaedam judicio Dei reservanda. Scriptum
non prxferant. est enim Nolite judicare ante tempus, quoadusque
:

(Ex epist. Lucii papx , Occidentalibus missa veniat Uominus, qui et illuminabit abscondita tene-
cap. 3.) Episcopi vero per singulas provincias obser- brarum, et manifestabit consilia cordium, et timc
vent, ne posteriores se superioribus suis prieferant, laiis erit unicuique a Deo. Et illius memores sint
nec eis inconsultis,quantum ad propriam per-
nisi In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini etvos.
tinet parochiam, omnes de com-
aliquid agant. Sed Cap. LXI. —
Vt canonnm staiuta ab omnibus rite
munibus eorum causis, consonam seutentiam profe- custodiantur , et nullus ea suo sensu dijudicare
rant, et determinent, quoniam aliter actae nullas
q prxsumat.
vires habebunt, nec ecclesiasticre reputabuntur.
(Ex concil. Meldensi, cap. II.) Cnnonum statiita
Cap. LV. — IJt episcopi std ordinis tempus observent, sine praejudicio ab omnibus custodiantur, et nemo
honorcm prxbentes.
alter altcri
in actionibus, vel in judiciis ecclesiasticis suo sensu,
(Ex concil.
Cabillonensi, cap. 7.) Item placuit ut,
sed eorum auctoritate ducatur. In exponendis etiam,
conservato metropolitani episcopi primatu, cseteri
vel praedicandis divinis Scripturis, sanctorum catho-
episcoporum secunduni sui ordinationis tempus,
licorum Patrum, et probatissimorum sensum quis-
alius alii sedenti deferat locum.
que sequatur, in quorum scripturis, ut beatus dicit
Cap. LVI. —
Oe episcoporum ordine, ut qui posterius
Hieronymus, lidei verilas non vacillet.
ordinati sunt, prioiibus se non audeant anteferre.
(Ex concil. Africano, cap. 53.) Valentinianus
Cap. L.XII. — De dissidenlibus episcopis.
(Ex concil. Carthag. cap. 2,S.) Dissidentes episco-
episcopus dixit : Si permittit bonum patientiaj vestra',
pos, si non timor Dei, synodus reconciliet.
prosequor ea qube prjeterito tempore in Ecclesia
Carthaginensi gesta sunt, et subscriptionibus fra-
Cap. LXIII. — De inflatione mctropolitanorum et
fiistu, de episcopis ac
et reliquis clericis qui Ix-
trum lirniata claruerunt, etiam hoc nos servaturos duntur a meiropolitano.
esse proliteor. Sed illud scimus, inviolatam semper
(Ex epist. Anicii papx episcopis pcr Galliam con-
 ,

;i6.i DECUKTOKIJM LIIIUI XX. LirtF.R PRIMUS. r,m

stiltitis missa, cap. i.) Si aulem aliquis nictropolita- A nis fastu, sed bumillima et concordi administratione,
nonim iiill.ilus fueril, et sine oinniiim coiriprovincia- sicut Dominus ait : Non veni miiiistrari, sed rai-
liiim piaejciuia, vel consilio opiscopurum alias cau- nistrare. Et alibi : Qui maior est vestriim, erit mi-
sas agere, nisi eas lantiim quio ad propiiam suam nister vester, et reliiiua. Similiter et ip^i compro-
perliiiHiit parocliiani, ;iul eos gravare vulueril, ul) vinciales episcopi ciiiii ejiis coneiliu, iiisi qiiantum
omuibus disiricte corriijatur, nc l.tlia dciuceps pne- ad proprias pertincl parochias, agant, justa sanclo-
sumero aiuleat. Si vero incorrigibilis, cisijue inobc- rum constitiita 1'atriini, ut uno animo, uuo ure, cou-
diens apparuerlt, ad hanc apostulicam sedem, ciii corditer sancta gloiilicetur Trinitas in stccula. Nul-
omnia episcoporuin judicia terminare pra^cepta Iiis primas, nullus melropolitanus, nullusipie reliquo-
sunt, ejus contumacia referatur, ul vindicta de eo riiiu episcoporum altcriiis adeal civitalem, aiil ad
liat, et ca?leri timorem habeant. Si autem propter possessiouem accedat quu' ad eum non pertiiiet, cl
nimiam Ionf;iU'|uitateni, aut teniporis inrommodi- alterius episcopi esl parocliia, super cujuscjiiam
tatem, vel itineris asperitatem, grave ad hanc se- di^iposiliune, nisi si vocalus ab eo ciijus esse dino-
dera ejus causam deferre fuerit, tunc ad ejus pri- scitiir, ut quiddam ibi dispoiiat vel ordiiiet, aut
raalem ejus causa deferatur, et penes ipsum hiijus judicet, si gradus bonore potiri voluerit. Sin
sui
sanclic sedis auctoritate judicetiir. Similiter si ali- aliter proesumpserit, damnabitur et noli solum ille :

quis episcoporum inetropolitanum siispectum ha- sed cooperantes, eisque consentientes, quia sicut
buerit, apud priuialem di>£ceseos, aut apud haiic ordinatio, ita ejus et judicatio, et aliarum rerum
apostolicam sedem audiatur. dispositio prohibetur.

Cap. LXIV. — Vt plebes alicnas alius episcopus non Cap. LXVII. —

De contentione parochix.
usu7-pet. (Ex concil. 3.) Quicunque episco-
Arvernen. cap.
(Ex concil. Cartkaijinensi, cap. 10.) Placuit ut a pus alterius episcopi dioecesim per XXX annos
nullo episcopo usurpentur plebes aliena", nec aliquis sine aliqua interpellatione possederit, quamvis se-
episcoporum supergrediatur in diocccsi collegam cuudum jus legis ejus videulur esse dioecesis, ad-
suum. mittenda non est contra euni actio reposceudi sed :

Cap. LXV. Ut —
nuUus metropulitanus absquc hoc intra unam parochiam, extra vero nullo niodo :

omnium compi-ovinciatium episcoporum prxsenlia ne, dum dioecesis defenditur, provinciarum teruiiui
aliquurum audiat causas. confundantur.
(Ex epist. Iginii papse cunctis fidelibus missa Cap LXVIII. —
Ut episcopi qui neijligunt loca sua
cap. 2.) Caeterum, fratres, salvo in omnihus Ro- C a vicinis episcvpis, ut se corriijant, admoneantur.
mancB ecclesise privilegio, niillus metropolitanus (Ex concilio Africano, cap. 76.) Item placuit, ut
absque cseterorum omnium comprovincialiiim episco- quicunque negligunt loca ad suara cathedrara perti-
porum iustantia, aliquorum audiat causas quia : nentia in catholicam unitatem lucrari, convenianlur
irritae eriint aliter actoe, quam in conspectu porum a diligentibus vicinis episcopis, ut id agere non
omnium ventilata:. Et ipse si fecerit, coerceatur a morentur. Quod si intra se.x menses a die conven-
fralribus. lionis non elfeceriul, qui potuerit eas lucrari, ad
Cap. L.XVI. —
Vt nuUus primas vel melropolitanus ipsum perlineant : ita sane, ut si ille ad quem perti-
atUjnid aijat de Ecclesiis, vfi parochiis comprovin- uuisse videbantur, probare poliierit, magis illius
cialium episcoporum , et de ipsorum causis sine
elcctam negligentiaiii ab bEereticis, ut impune ibi
eorum consilio omnium, et nec ipsi aliquid ayant
siut, et suam diligentiam fiiisse praeventam, ut eo
sine ejus consilio, nisi ijuiiiitum ail proprias perti-
net parochias. niodo ejus cura sollicitior vetarelur cum hoc ju- :

{Ex epist. Calist. papx episcopis per Galliam con- dices episcopi cognoverint, suae catliedra; loca rcsti-

stitutis missa, cap. 13.) Nullus autem primas vel me- tuant. Sane si episcopi intra quos causa versatur,

tropolitanus dioecesanam Ecclesiam vel parochianum, diversarum sunt provinciarum, ille priraas det ju-
aut aliqiiid ejus parochice, praesurait e.KCommuuicare, dices, vicinus provincia est locus de quo conten-

vel dijudicare aliquid, vel agere absque ejus consi- ditur. Si autera ex conimuni placito vicinos judices
lio vel judicio : sed hoc observet, quod ab aposto- elegerint, aul unus eligatur, aut tres aut si tres ;

lis ac Patribus et prEedecessoribu? nostris esl statii- elegeriut, aut omnium seutentiam sequaniur, aut
lum, et a nobis conlirmatum id est, si quis me- : duorura.
nisi quod ad suam soliini-
tropolitanus episcopus, Cap. LXIX. — Ue duobus episcopis altcrcantihus de
modo propriam pertinet parochiam, sine consilio et parochia cujusdam l/asilicse.
voluntate omnium comprovincialium episcoporum [Ex concil. Spaknsi, cap. 1.) Inter memoratos fra-
extra aliquid agere tentaverit, gradiis siii periculo Ires nostros, Fulgentium Astigitauum et Honorium

subjacebit, quod egerit irritum habeatur et va-

et Cordubensem episcopos, discussio agitata est, pro-
cuum. Sed quidquid de comprovincialium coepisco- pter parochiam basilicae cujusdam quam borum alter
porum causis, eorumqiie ecclesiarum et clericorum, Celtacensem, alter Reginensem asseruit. Et quia
alque ssecularium necessitatibus agere aut disponere inter utrasque parles hactenus limitis aclio vendi-
necesse fuerit, hoc cum oranium consensu compro- cata est, cujus quamvis vetusta retentione, nullum
vincialium agatur ponlilicum, non aliquo damnatio- juris praejudiciuni adferret : ideoque ne in dubium
563 BURCHARl)! WORMACIENSIS EPISCOPI. 5(iV

antequam concilium dissolvatur, crediderit A mansisse

ecclesiasticam disciplinam, ut nullus fra-
trum,
a fratrum communione trum prioribus suis se aliquando auderet antepo-
deserendum alienum se :

nere, sed ofticiis charitatis id semper exhibituni est

cognoscat, nec eum recipi liceat, nisi in sequenti
prioribus, quod ab insequentibus gratanter semper
sj-nodo fuerit absolutus.
Cap. LI. I)e—episcopo qui per segriiudinem ad acciperetur.
synodum venire non potucrU. Cap. LVH. De riuus dubiis in conciliis episcoporum —
eiiu rgentibus.
{Ex decr. Velieis papse, cap. i\.) Quod si »gro-
aut aliqua eum gravis neces- {Ex epist. Bonifacii papie ad episcopos Gallix.)
tans fuerit episcopus,
Si inter episcopos ejusdem concilii dubitatio eme.r-
sitas detiuuerit, pru se legatum ad syuodum miltat,
suscepturus, salva lidei veritate, quidquid synodus serit de ecclesiastico jure, vel de aliis negotiis, pri-

statuerit.
mum metropolitanus eorum cum aliis quibusdam
Cap. Lir. —
De episcopis ad synodum vocatis, et in concilio considerans rem judicet. Et si non
venire, et missos suos mittere dedignantihus. acquiescat utraque pars judicatis, tunc primas illius

[De synodo apud Alihei habiia, cap. 10.) Placuit regiouis inter ipsos audiat, et quod ecclesiasticis ca-
sanctsesynodo episcopos qui vocati de Saxonia ad nonibus, et legibus noslris consentaneum sit, hoc
sanctum concilium non venerunt, nec secundum ca- deliniat, et nulla pars valeat calculo ejus contra-
nones sacros inissos suos vel vicarios dire.xeruut, dicere.
gravi increpatiune objurgare, et pro culpa inobe- Cap. LVIII. —
Vt episcopi in synodo rcsidentes, qux ad
dientias increpare. Unde iterum eos fraterna chari- emendationem vitx pertineant, primum emendent.
tate ad condictum concilium invitamus et vocamus. {Ex concil. Arcernensi, cap. 1.) In primis placuit, ut
Quod et si hoc, quod non optamus, pro nihilo quoties secundum statuta Patrum sancta synodus
duxerint, et venire noluerint, justamque rationem congregatur, nullus episcoporum aliquam prius cau-
inobedientite suae reddere detrectaverint, apostolica sam suggerere audeat, quam ea quas ad emendatio-
auctoritate interdicit eis Petrus sancti Petri et papaj nem vitae, ad severitatem regulse, ad animee remedia
missus, una cum sancta synodo, missas celebrare, pertinent, iiniantur.
quousque Romam veniant, et coram papa et sancta Cap. LI.X. — De metropolitano si comprovincialem
Ecclesia dignam reddiderint rationem. episcopum in sua causa audire distulerit.

Ca?. LIII. — Conciiium universale non nisi necessitate {Ex decr. Alexandri papx.) Si metropolitanus a
faciendum. quociinque comprovinciali episcopo bis fuerit in
{Ex concil. Africano, cap. i1.) Placuit ut non sit causa propria appHllalus, et eum audire distuierit,
ultra fatigandis fratribus universalis necessitas, sed in proxima
synodo negotii sui habeat licentiam
quoties exegerint causa;communes, id est, si totius exercendi et quidquid propter juslitiam a compro-
:

Africse undecumque relata; ad hanc sedem fuerint vincialibus suis fuerit stalutum debet custodiri.
litterae, congregandam esse synodum in eaprovincia, Cap. LX. — Vt episcopi justajudicia semper dijudicent.
ubi opportunitas persuaserit. Causse autem quse {Ex concil. Remensi, cap. 19.) Ut episcopi et ju-
communes non sunt, in suis proviuciis judicentur. dices judicia discernant, quia sunt qua?dam judicio
Cap. LIV. — Vt episcopi postcriores se prioribus suis mundi, quaedam judicio Dei reservanda. Scriptum
non prxferant. est enim Nolite judicare ante tempus, quoadusque
:

{Ex epist. Lucii papx , Occidentalibus missa veniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tene-
cap. 3.) Episcopi vero per singulas provincias obser- brarum. et manifestabit consilia cordium, et tunc
vent, ne posteriores ss superioribus suis prteferant, laus erit unicuique a Deo. Et illius memores sint
nec eis inconsultis,nisi quantum ad propriam per- In quo enim judicio judicaverilis, judicabimini etvos.
tinet parochiam, aliquid agant. Sed omnes de com- Cap. LXI. —
Vt canonnm statuta ab omnibus rile
munibus eorum consonam sententiam profe-
causis, custodiantur, et nullus ea suo sensu dijudicare
rant, et determinent, quoniam aliter actae nullas prxsumat.
q
vires habebunt, nec ecclesiastic-e reputabuntur.
{Ex concil. Meldensi, cap. II.) C;inonum statuta
Cap. LV. — Vt episcopi sui ordinis tempus observent, sine prsejudicio ab omnibus custodiantur, et nemo
alter alteri honorcm prxbentes.
in aclionibus, vel in judiciis ecclesiasticis suo sensu,
{Ex concil. CabiUonensi,
Item placuit ut,
cap. 7.)
sed eorum auctoritate ducatur. In exponendis etiam,
conservato metropolitani episcopi primatu, cseteri
vel praedicandis divinis Scripturis, sanctorum catho-
episcoporum secundum sui ordinationis tempus,
licorum Patrum, et probatissimorum sensum quis-
alius alii sedenti deferat locum.
que sequatur, ia quorum scripturis, ut beatus
Cap. LVI. — De episcoporum ordine, ut qui posterius
dicit
llieronymus, lidei verilas non vacillet.
ordinati prioiibus se non audeant anteferre.
[Ex
siint,

concil. Africano, cap. 53.) Valentinianus

Cap. LXII. — De dissidenlibus episcopis.
{Ex concil. Carthag. cap. 2.S.) Dissidentes episco-
episcopus dixit : Si permittit bonum patientiae vestrjp,
pos, si non timor Dei, synodus reconciliet.
prosequor ea quae praelerito tempore
Carthaginensi gesta sunt, et subscriptionibus fra-
in Ecclesia
Cap. LXIII. —
De inflatione metropolitanorum et
fnstu, et de episcopis ac reliquis clericis qui Ix-
trum iirmata claruerunt, etiam hoc nos servaturos duntur a meiropolitano.
esse proliteor. Sed illud scimus, inviolatam seniper {Ex epist. Anicii papx episcopis pcr Galliam con-
 ,

;i6;s DECUKTOIUJM LIlllU XX. LIHrR PIUMUS. MK6

stitutis missa, cap. i.) Si auleni aliquis DiRtropulita- A nis fastu, sed bumilllma et concordi administratione,
noriim liitlatiis fuerit, et sine uiiiniiim coinprdvinciu- sicut Uominus ail : Non veni ministrari, sed mi-
liiim piaeseiilia, vel consilio i'|>iscoporum alius caii- nislrare. Kt alibi : Qui major est vestriim, erit mi-
sas agere, nisi eas lanliim qiiio ad propriam siiam nister vester, et reliipia. Simililer ct ipsi compro-
pertiiieiit parocliiam, iiit eos f,'ravare volueril, ab vinciales episcopi ciiiii ejiis coiieilio, iiisi qiiaiitum
oinuibiis disiricte corrinatur, nc lalia dciuceps pne- ad proprias perliuel parochias, agant, juita sanclo-
sumere aiideat. Si vero iucorrigibilis, cisque iiiobe- rum constituta Patriini, ut uno animo, uuo ore, cou-
diens apparuerit, ad hanc apustolicam sedem, cui corditer sancta gloiiliielur Trinitas in scccula. Nul-
omnia episcoporuin judioia terminare pra^cepta Iiis primas, uullus mclropolilanus, nullu.«qiie reliquo-
suut, ejiis coutumacia referatur, ut vindicta de eo ruiii episcoporuui alttMius adeat civitatcm, aiil ad
liat,et ca-teri timorein liabeant. Si autem propler possessionem accedat qo;e ad eum non pertinel, cl
nimiain loHi{iuiuitateni, aut temporis inromniodi- alterius episcopi esl parochia, super cujusqiiam
talem, vel itineris asperitatem, grave ad lianc se- dispositione, nisi si vocatus ab eo ciijus esse dino-
dem cjus causam deferre fuerit, tunc ad ejus pri- scitur, ut qiiiddain ibi dispoiiat vel ordiiiet, aiit

matem ejus causa deferatur, et penes ipsum htijus judicel, si gradus honore potiri voluerit. Sin
sui
sancla! sedis auctoritale judicetiir. Similiter si ali- aliter prwsumpserit, damnabitur et noii soluni ille :

quis episcoporum iiietropolitanum suspectum ha- sed cooperantes, eisque consenlientes, quia sicut
buerit, apud primatem dioeceseos, aut apud hauc ordinatio, ita ejus et judicatio, et aliarum rerum
apostolicam sedem audiatur. dispositio prohibelur.

Cai'. L.\IV. — Vt plebes alienas alius episcopus noii Cap. LXVII. — De contentione parochix.
usu7-pet. (Ex concit. Quicunque episco-
Arvernen. cap. 3.)

(Ex concil. Cartliaginensi, cnp. Kt.') Placuit ut a pus alterius episcopi per XX.X. aunos
dioecesim
nullo episcopo usurpentur plebes alieiia", nec aliquis sine aliqua interpellatione possederit, quamvis se-
episcoporum supergrediatur in dia;ccsi collegam cuudum jus legis ejus videatur esse dicecesis, ad-
suum. mittenda non est contra eum actio reposceudi sed :

Cap. LXV. Ut — nuUus metropulitanus absQuc hoc intra unam parochiam, extra vero nullo niodo :

omniwn cotnprovinciatium episcopurum praesenlia ue, dum dioecesis defenditur, proviuciarum teruiiui
aliquvrum audiat causas. confundantur.
(Ex epist. Iginii papx cunctis fidelibus missa C.\p LXVIII. — Ut episcopi qui netjligunt loca sua
cap. 2.) Caeterum, fratres, Ro- C
salvr) a vicinis episcvpis, ut se corriyant, admoneantur.
in omnilius
mans ecclesise privilegio, nullus metropohtanus (Ex concilio .ifricano, cap. 76.) Itein placuit, ut
absque caeterorum omnium comprovincialium episco- quicunque negligunt loca ad suam calhedram perti-
porum iustaatia, aliquorum audiat causas quia nentia in catholieam unitatem lucrari, conveniantur
:

irritae erunt aliter acta?, quam in conspectu eorum a diligentibus vicinis episcopis, ut id agere non
omnium veutilata;. Et ipse si fecerit, coerceatiir a morentur. Quod si intra se.x menses a die conven-
fralribus. tionis non etleceriut, qui potuerit eas liicrari, ad
Cap. LXVL —
Ut nullus primas vel metropolitanus ipsum pertineant : ila sane, ut si ille ad quem perti-
aliijuid wjat de Ecclesiis,vel parocldis comprovin- uiiisse videbantur, probare potiierit, magis illius
ciatium episcoporum , et de ipsorum causis sine
electam negligentiani ab haereticis, ut impune ibi
eorum consilio omnium, et lU'; ipii atiquid agant
siut, et suam diligentiam fuisse praeventam, ut eo
sine ejus consilio, nisi quantum ail proprias perti-
net parochias. niodo ejus cura sollicitior vetaretur cum hoc ju- :

[Ex epist. Calist. papx episcopis per Galltam con- dices episcopi cognoverint, suae calhedra; loca rcsti-
stitutis missa, cap. 13.) Nullus autem primas vel me- tuant. Sane si episcopi intia quos causa versatur,
tropolitanus dioecesanam Ecclesiam vel parochianum, diversarum sunt provinciarum, ille primas det ju-

aut aliqiiid ejus parochise, prsesumit e.xcommunicare, dices, vicinus provincia est locus de quo conten-
vel dijudicare aliquid, agere absque ejus consi-
vel ditur. Si autem es communi placito vicinos judices
lio vel judicio : sed hoc observet, quod ab aposto- elegerint, aul unus eligatur, aut tres aut si tres :

lis ac Patribus et prsedecessoribus nostris est statu- elegerint, aut omnium seutentiam sequaniur, aut
tum, et a nobis cuntirmatum id est, si quis me- : duurum.
tropulitanus episcopus, nisi quod ad suam soliini- Cap. LXIX. — De duobus episcopis altercantibus de
modo propriam perlinet parochiam, sine consilio et parochia cujusdam basiticx.
voluntate omnium comprovincialium episcoporuni [Ex coticil. Spatensi, cap. I.) luter memoratos fra-
extra aliquid agere tentaverit, giadus sui periculo Ires nostros, Fulgentium Asligitauum et Honorium

subjacebit, quod egerit irritum habeatur et va-

et Cordubensem episcopos, discussio agitata est, pro-

cuum. Sed quidquid de comprovincialium coepisco- pter parochiam basilicae cujusdam quam horum alter

porum causis, eorumque ecclesiarum et clericorum, Celtacensem, alter Reginenjem asseruit. Et quia
atque saecularium necessitatibus agere aut disponere inler utrasque partes hactenus limitis actio vendi-
necesse fuerit, hoc cum omnium consensii corapro- cata est, cujus quamvis vetusta retentione, nullum
vincialium agatur pontiticum, non aliquo damnalio- juris praejudicium adferret ideoque ne in dubium :
 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 568
567

ultra inter eos nostra devocaretur sententia, pro- A clericorum, et ad ea qnse ad illum non pertinent,
importunus exisfat, vacua sint et inania omnia quae
latis canonibus synodalia decreta perlecta sunt,
quorum auctoritas pra;monet ita oportere inliiberi ab eo fuerint constituta. Ipse autem digna increpa-
tione excommunicetur, abominetur sancto
cupiditatem, ut ne quis terminos alienos usurpet. Ob
et a

alternas partes inspectionis viros concilio.

hoc placuit inter
mittendus, ita ut dicecesis possidentis, si tamen ba- C.4P. LXXIV. lY»!—opiscopus, sua civitate despecta,
ambitus cuusa ad aliam trdnscut.
silicam veteribus signis limes provisus monstraverit,
{Ex decret. Lconis papx, cap. 38.) Si quis autem
Ecclesias cujus est jus retentionis, si ajternum do-
episcopus, civitalis suae mediocritate despecta, ad-
miuium. Quod et si limes legitimus eamdem basili-
ministrationera loci celebrioris ambierit, ad
cam non concludit, et tamen longi temporis pro- et

batur objecta praescriptio, appellatio praesentis majorem seplebem quacumque ratione transtu-

episcopi non valebit : quia illi tricennalis objectio lerit, a cathedra quidem pellatur aliena, sed carebit

silentium imponit. Hoc etiam et saecularium prin- et propria : ut nec quos per avari-
illis praesideat

cipum edicta prjecipiunt, et prfesulum Romanorum tiam concupivit, nec quos per superbiam spre-
illis

vit. Suis igitur terminis quisque contentus sit, ncc

decrevit aucloritas. Sin vero infra mefas tricennalis .

temporis, extra alienos terminos basilica; iujusta supra mensuram juris sui affectet augeri.
retentio reperitur, repetentis episcopi juri sine mora C.^p. LXXV. — Ut ab episcopis aliena parochia mi-
restituetur. nime pervadatur.
CiP. LXX. — De episcopis qui contendunt de paro-
{De canonibus apostol. tit. 14 ) Episcopo non licere
chiis suis. alieuam parochiam propria relicta pervadere, licet
{Ex concil. Africano, cap. 75.) Placuit ut quicun- cogatur a plurimis, uisi forte quaevis eum rationa-
que episcopi plebes quas ad suam cathedram aesti- bilis causa compellat, tanquam qui possit ibidem
mant pertinere non ita ref etunt, ut causas suas epi- constitutis plus lucri conferre, et in causa religionis
scopis judicantibus agant : sed alio retineute irrue- aliquid profecto prospicere. Et hoc non a semetipso
rint, sive nolentibus, sive volentibus plebibus causa; pertentet, sed multorum episcoporum judicio et
suK detrimentum patiantur. Et quicunque jam hoc maxima supplicatione perficiat.
fecerunt, si nondum est inter episcopos finita con- C.\p. LX.XVI. — rie eadem re.

tentio, sed adhuc inde contendunt, ille inde discedat {Ex epist. Evaristi papx, fratribus per ^gyptum
quem constiterit prsetermissis judiciis ecclesiasticis directa, cap. 4.) Sacerdotes vero vice Christi lega-
irruisse, nec sibi quisque blandiatur, si a primate C tione funguntur in Ecclesia, et sicut ei sua est
ut retineat litteras impetrarit : sed sive habeat lit- conjuncta sponsa, id est Ecclesia, sic episcopis
teras, sive non habeat, conveniat eum qui tenet, et junguntur Ecclesise, unicuique pro portione sua : et
ejus litteras accipiat, ut eum appareat pacifice te- sicut vir non debet negligere usorem suam, sed
nuisse Ecclesiam ad se pertiuentem. Si autem ille diligere, et caste custodire, et amare, atque pru-
aliquam quaestionem retulerit, per episcopos judices denter regere, ita et episcopus debet Ecclesiam
causa finiatur, sive quos eis primates dederint, sive suam. Et velut uxor quae sub manu est viri, obedire
quos ipsi vicinos ex consensu delegerint. debet viro suo, eumque amare, et diligere potius :

Cap. LXXI. — l't altera parochia clericos alterius

in etiam Ecclesia episcopo suo in omnibus ohedire,
dioxesis episcopus nullutenus ordinet. eumque amare, et diligere ut animam suam debet :

(Ex concil. Antioche., cap. 22.) Episcopus alienam quia illud fit carnaliter, istud spiritaliter. Et sicut
civitatem, quae non est illi subjecta, non adeat, nec vir non debet adulterare uxorem suam : ita nec
ad possessionem accedat, qua; ad eum non pertinet, episcopus Ecclesiam suam, id est, ut illam dimittat,
nec ordinationem ibi facere praesumat nisi forte : ad quam consecratus est, absque inevifabili neces-
cum consilio et
voluntafe episcopi regionis. Si quis sifate aut apostolica vel regulari mutatione, et
aufem tale aliquid facere tentaverit, irrita sit ejus alteri se ambitus causa conjungat. Et sicut uxori
ordinatio, et ipse coerceatur a synodo. non licet dimiftere virum suum, ut alteri, vivente
Cap. LXXII. — Ut nullo modo de parochia ad aliam eo, matrimonio se societ, ut eum adulteret, licet
episcopus transeat. fornicatus sit vir ejus, sed juxta Apostolum, aut
{Ex eodem, cap. 21.) Episcopus ab alia parochia viro suo debet reconciliari, aut manere innupta ita :

nequaquam migret ad aliam nec sponte sua pror- : Ecclesiae non licet dimittere episcopum suum, aut
sus insiliens, nec vi coactus a populis, nec ab epis- ab eo se segregare, ut alterum eo vivente accipiat :

scopis necessitate compulsus. Maneat autem in Ec- sed aut ipsum habeat, aut innupta maneat, id cst,
clesia quam primitus a Deo sortitus est, nec inde ne alterum episcopum suo vivente accipiat, ut fcr-
transmigret, secundum pristinum terminum de hac nicationis aut adulterii crimen incurrat. Nam si
re constitutum. adulterata fuerit, id est, si se alteri episcopo junxe-
Cap. LXXIII. — De prxsumptione alienx diaxesis. rit, aut super se alterum episcopum adduxerit, aut
{Ex epist. Bonifacii papx.) Si quis episcopus non esse fecerit , vel desideraverit per acerrimam
,

rogatus de alia provincia in aliam venerit, prassum- poenitentiam, aut suo reconcilielur episcopo, aut
ptive irruens ad ordinationem et constitutionem
innupta permaneat.
o(i9 DECRETOiUIiM LlltlU XX — LIKKa PUIMUS. .)7n

Cap. LXXVll. — i)ij mutationc episcoporum. A Cai>. LXXX. — De episcopo r/ui in sua fuerit perse-
cutus Ecctcsia, quod ad aliam ei sit fwjieudum.
(Ex Antheri papx tpiscopis pcr Birticnm
cpist.
{Ex decre. Calist. papse episcopis pcr Gallium con-
atque Toldanam provinciam constitutis missa,
Si quis ej^ii-copus fucrit
stitutis missis., cap. {'>.)
cap. 14.) De mutatione ergo episcoporum uude
persccutus in fugiendum illi est ad
sua Ecclesia,
sanctum sedem apostolicam consulere voluislis, sci-
alleram, eique sooiandum, diceute Domino: Si pcr-
tote eam commuiii ulililale alque necessitate lieri
sccuti vos fuerint in una civitatc, fugite in aliam.
licere, sed non libitii cujusqiiam aut doniinalione.
Siautem utilitatis causa fuorit mutandum, non pcr
Pctrus sanctus magister, ct princeps apostolorum
sc lioc agat, sed fratribus invitantibus, et auctoritate
dc .\nliucliia utilitatis causa translatus est Honiani,
bujus sancla! scdis faciat, [non ambitus causa, sed
ut ibidem potius proUcere possct. Eusebius quoque
utilitatis.
de quadam parva civitate, apostolica aucturitate
Cap. LXXXI. — De episcopo qui principalem cathe-
translalus est .Mcxandriam. Similittr Feli.t de civi- dram sux Ecclesix nojlnjit.
tate in qua ordinatus crat electione civium, propter (Ex concil. Rothoma., cup. IG.) L't non liccat
doctrinani et bonam vilam quam liabebat, com- episcopo principalem cathedram suie parochi» ue-
muni episcoporum et reliquorum sacerdotum ac b giigere, et aliam Ecclesiam in sua dioecesi magis
populorum consilialranslatus est Ephesum. Nonenim frequentare.
transit de civitate ad civitatem qui non suo libitu, Cap. LXXXlIfy De episcopis qui sedes suas negli- —
aut ambitu hoc fecit, sed ulilitafe quadam, aut neces- yitnt, et in posscssionibus suis lonrje positis diu 7no-

sitate, aliorum hortalu, et consilio [(ptiorum transfer- rantur.

tur. Nec transfertur de minori civilate ad majorem, {Ex concil. Sardicensi, cap. 15.) Osius episco-
qui hoc non ambitu nec propria voluntate facit, sed pus dixit Quia nihil prEBtermilti oportet, sunt qui-
:

autvi a propria sede pulsus, aut necessitate coactus, damfratres et coepiscopi noslri, qui non in ea civi-
aut utilitate loci, aut populi, non superbe, sed hu- tate resident, inqua videntur episcopi esse consti-
militer ab aliis translatus et inthronizatus est : quia tuti, vel certe parvam rem illic habeant alibi au- :

homo videt in facie, Deus autem in corde. Et Do- tem idonea prEedia habere noscuntur, affectionem
minus per Prophetara luquitur, dicens Dominus :
proximorum quibus iudulgeant. Ilactenus permitli
eis oportet, ut accedant ad pofsessioues suas, et
scit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt. Noa

ergo mutat sedem, qui non mutat mentem, nec mu- disponanl vel ordiuent fructum laboris suis, ut post
tat civilatem qui non sua sponte sed consilio et quatuordies Dominicos, id est, post tres hebdoma-
electione aliorum niutatur. Non igitur migrat de ci- das, si morari necesse est, in snis potius fundis

causa sponte morenlur, aut si est proxima civitas in qua est

vitale ad civitatem, qui non avaritice
presbjter, ne sine Eccle>ia vidtantur facere diem
dimittit suam : sed, ut jam dictum est, aut pulsus
a sua, aut necessitate coactus, aut electione, aut Dominicum, illuc accedant, ut neque res domesti-
eshortatione sacerdotum et populorum translatus cx perabsenliam eorum detrimeutum sustineant, et
est ad alteram civitatem. Nam sicut episcopi habent non frequenter veniendo ad civitatem m qua episco-
pus moratur suspicionem jactantiae et ambitionis
potestatem ordiuare regulariter episcopos et reli-
quos sacerdotes : sic quoties utilitas aut necessi- evadant. Universi dixerjint placere sibi.

tas expoposcerit, supradicto modo et mutare et in- LXXXIII. — Vt episcopus singulis annis parochiam
suam ciratmeat.
thronizare potestatem habent.
{Ex concil. Spalensi, cap. 4.) Ut singulis annis
Cap. LXXVIII. — De eadem re.
unusquiqoe episcopus parochiam suam circumeat,
populumque conlirmet ac doceat, et ea qua; vi-
(Ex [canonibus apostol.) Episcopus aut presbyter
uxorem propriam nequaquam sub obtentu religionis tanda sunt prohibeat, et ea qua; agenda sunt, uti-

abjiciat. Si vero rejecerit, excommunicetur. Sed si n liter agere suadeat.

perseveraverit, dejicatur. Cap. LXXXIV. — qui raro nut 7iun-
De cpiscopis
quamper commissas visitant.
seipsos plebes sibi
Cap. LXXIX. — Item ex eodcm.
{Ex concil. Meldensi, cap. 5.) Ut episcopi qui
{Ex concil. Sardicensi, cap. 1.) Osius episcopus plebes sibi creditas, aut raro, aul nunquam per
dixit : Non minus mala consuetudo quam perni- seipsos visitant juxta ordinem evangelicum et apo-
ciosa corruptela funditus eradicanda est, ne cui li- stolicum atque ecclesiasticum, cum Dominus Mosi
ceat episcopo de civitate sua ad aliam transire ci- dicat :Speculatorem dedi te domui Israel, et audies
vitatem. Manifesta est enira causa, pro qua re hoc ex ore meo verbum, annunciabis eis ex me, etc,
facere teutat : cum nuUus in hac re inventus sit a comprovincialibus episcopis, acrius corripiantur.
episcopus, qui de majore civitate ad minorem trans- Cap. LXXXV. — Ut cpiscopi presbyteros sitos de mi-
iret. Cnde apparet avariti» ardore eos inflammari, nistcriis illorum diligenterdiscutiant.

et ambitioni servire, et ut dominatioues agant. Si {Ex concil. Braijgar., cap. 2.) Placuit nobis atque

omnibns placet, hujusmodi pernicies s^evius et auste- convenit, ut episcopi per singulas Ecclesias et dioe-

rius vindicetur, ut nec laicam communionem ha- ceses euntes, primum discutiant clericos, quomodo
beat qui talis est. Responderunt universi : Placet. ordinem baptismi teneant vel missarum, et qualiter
37» BURCHARDI WORMACFENSIS EPISCOPI. S72

quaeqiie ofQcia in Ecclesia peragant. Et si recte qui- \ in administrationibus Ecclesiae pontificibus socian-

dem invenerint, Deo gratias. Sin autem minime tur, discrepare non debeant, nec professione, nec

docere debent ignaros. babitu : nec cobaerere et conjungi possunt, quibus

Cap. LXX.WI. — Ul episcopns cum paucis suam pa- et studia et vota diversa sunt. Si quis aulem episco-
rucliiam circumeat. pus post bsec ecclesiasticam rem ad laicalem procu-
(Exconcil. Toletam. cap. 3 ) Cum episcopus suam rationem administrandam elegrit, aut siue testi-
dicecesim visitat, nulli prae multitudine onerosus monio ceconomi gubernanda crediderit, vere ut
existat, nec unquam quinquagenarium numerum contemptor canonum et fraudalor ecclesiasticarnm
evectionis excedat, aul amplius quam una die per- rerum, non solura Cliristo de rebus pauperum judi-
unamqiiamque basilicam remorandi licentiam babeat. cabitur reus, sed eliam et concilio manebit obnuxius.
Cap. LXXXVII — Si episcopus parochiam suam vi- Cap. .XC. —
Ut iii circuitione episcopi omnes, qui
sitare nequiverit,viros probabllis vixpro se millat. sunt in parochia siayularum matricum, cxceptis in-
{Ex eodemcap. G.) Quod si episcopus, aut languore prmis, ad synodum ejus venire debeant.
detentus, aut aliis occupationibus implicatus, visita- {Ex concil. Rothom. 13, cap. 11.) Ctim episcopus
tionem diceceseos e.\plere nequiverit, presbyteros suam dioecesim circuit, archidiaconus vel arcbi-

probabiiis vitae, aut diaconos mittat, qui redditus ba- B presbyter eim praeire debetduobus diebus uno
silicarum et reparationes, et ministrantium vitam per parochias quas visitaturus est. Et plebe convo-
inquirant. cata, annuntiare debet proprii pastoris adventum.

Cap. LX.\.VVIII. — Qualem ministrum episcopus juxta Et ut omnes, exceptis inlirmis, ad ejus synodum die
sc habere debuat. denominata improetermisse occurrant, et omnimodis
(Ex concil. Meldensi, cap. 3.)'Ut quisque episcopus ex auctoritate sanctorum canonum praecipere, et
lalem juxta se pro viribus habere decertet, qui juxta minaciter denuntiare debet, quod si quis absque
sincerissimum et purissimum sensum catholicorum gravi necessilate defuerit, proculdubio a commu-
Patrum, fide et observatione mandatorum Dei, seu nione Christiana sit repellendus. Deinde accitis se-
et pi'cedicationis doctrina, presb^-teros plebium assi- cum presbyteri, qui in illo ioco servitium debent
due instruat et iuformet, ne domus Dei vivi, quae est exhibere episcopo, quidquid de minoribus et levio-
Ecclesia, sine lucerna verbi divini remaneat. Sed et ribus causis corrigere potest, emendare satagat, ut
idem talis existat, quem amor pecunisE non vexet, pontifex veniens nequaquam in facilioribus negotiis
aut reprebensibilis contemptibilem reddat. Hinc est, fatigetur, autsibi immorari amplius necesse sit ibi,
quod cum Moses querelam Dei pone-
in conspectu quam expensasufliciat. Ait enim Dominus ad Mo-
ret, non se posse portare tantum onus quod ei sen, de hujuscemodi cooperaloribus Ut tecum, in- :

fuerat impositum, audivit a Domino Congrega mihi : quit, sustentent onus populi, non tu solus grave-
L.XX viros de senioribus Israel, quos tu nosti quod ris. Et beatus Joannes Baptisla adventum Domini
senes populi sint ac magislri, et auferam de spiritu praecucurrit praedicando, dicens : Poenitentiam
tuo, tradamque eis utsustentent tecum onus populi, agite, etc. Et item : Parate viam Domino. Siquidem
et non tu solus graveris. Quid in Mose, nisi summum episcopus vicem Christi agere videlur, et ideo cum
sacerdotium? Quid in LX.X viris, nisi presbyteros gaudio, timore, et summa reverentia a plebibus sibi
accipimus? Quod autem Dominus aufert de spiritu subjectus suscipiendus est : ut illis cum laude dica-
Mosi, traditque eis, patenter ostendit, quod bi qui tur quod Apostolus discipulis dicit : Testimonium,
ab episcopo in conspectu Dei vocati sunt, ut secum inquit, vobis perbibeo, quod ita suscepistis me sicut
onus populi sustentent, eadem velle, et in partito angelum Dei, sicut Dominum Jesum.
sibi onere totis viribus cooperari. Hoc enim signi- Cap. XCI. — Decretalis constitutio Eutychiani paps
ticat, quod non alium, sed ejusdem Mosi spiritum quid episcopi in synodo quserere debeant.
accipiunt. {Ex decr. Eutychian. papx, cap. 9.) Episcopus in
Cap. LXX.XIX. —
De episcopo ne laicum ponat sibi q synodo residens, post congruam allocutionem, se-
vicanum. ptem ex plebe ipsius parocbiae, vel eo amplius,
{Ex concil. Hragur., cap. 9.) Nova actione didi- prout viderit expedire, maturiores, honestiores, at-
cimus quosdam ex nostro collegio contra raores que veraciores viros, in medium debet evocare. Et,
ecclesiasticos, laicos habere in rebus divinis consti- allatis^anctorum pignoribus, unumqueraque |iIIorum
tntos ceconomos. Proinde pariter tractantes eligi- tali sacramento constringat.
mus, utunusquique nostrum secundum Chalcedo- Cap. XCII. — Jusjurandum synodale.
nensium Patrum decreta, ex proprio clero ceconomum {Ex eodem decret.] A modo in antea, quidquid
sibi constituat. Indecorum est laicum vicarium esse nosti, aut audisti, aut postmodum inquisiturus es,

episcupi, et saeculares in Ecclesia judicare. In uno quod contra Dei voluntatem et rectam Christianita-
eodemque oflicio nun debel dispar esse professio. tem, in ista parocbia faclum sit, aut futurum erit,

Quod etiam in lege divina prubibetur, dicente Mose : si in diebus tuis evenerit, tantum, ut ad tuam co-
Non arabis in bovesimulet asino, quod est, homines gnitionem quocunque modo perveniat, si scis aut
diveriaeprofessionis in officio uno non sociabis. tibi indicatum fuerit synodalem causam esse, et ad
Unde oporlet nos et divinis libris et sanctorum ministerium episcopi pertinere, quod tu nec propter
Patrum obedire praeceptis, constituentes ut hi qui amorem, nec propler timorem, nec prupter prae-
 .

S73 1)E(;iu:tori;m i.inui xx. I,IHI;R 1'HIMIIS.

mium, nec propter parpntelani ullalonus cpIcs cpir- A Intcrrogatio 10.

missum cui hoc inquirere jussirril,
scopuni, aut ejus Est aliquis qui proprium servum exlra judlcem
quandocunque lee\ lioc iulerrogavcrit sic 1« Dcus : occidcril, et aliqua feinina quK ancillam propriani
adjuvet ct isljp s.inclorum rrlii]uin'. necavcril furoro leW iiillaniiiiala?

Cai'. XC.III. — JuniiitriitHm cxtcrorum. Inttrriigitliu I 1

{Ex eodem.) Istud sacranuMitum quod isle juravil '

Est alii|uis, (jui, diabolu impellente, semetipsum

do synodali causa, quod tuillud ex te ilaobservabis, in occiderit?
quantum sapis, aut audisti, aiit ab hac die iii antea Intcrrogatio 12.
inquisilorus cs, sic te Deus adjuvct, etc. Est aliquis qiii iti bcllu publico homines rulnc-
Cap. XCIV. — Post datuin sucramcntum episcopus raverit, et nescit si de illo viilnere aliqiiis pcrifril?
itlos ijuijuravcrunt ita allaiiuatur. Et si alicui iniputatiir ipiud huiinnem occiderit, ct
{Ex eodem.) Videte, fralrcs, ut Domino reddatis ipse hoc deiiegavcritv
juramenta veslra iion enim homini jurastis, sed
: Interrogatio 13.
Deo creatori vestro. Nos autem, qui ejus ministri Est aliquis qiii in consilio fuerit ut homo intcrli-
sumus, uou terrenam substauliam vestram concu ceretur, et non fuit in facto, et tamcn per ejus con-
B
piscimus, sed salutem aniruarum vestrarum requi- silium et exhortationcm intcrfectus est?
rimus. Cavete ne aliquid abscondatis, ex alterius Inlerrogatio V. I

peecato vestra liat damiiatio. Est aliquis qiii truncationcs manuiim, pedum,
Prima intcrrogatio cpiscopi aut cjus missi. linguff, et tcsticulorum fccerit, et oculos alterius

{Ex eodcm.) Est iu hac parocliia bomicida, qui homi- eruerit?

nem, aut spontanea vuluntate, aut ciipiditalis, aut Intcrrogatio lo.
rapacitatis causa, aut casu, aut n6lens, aut coactns, Est aliquis conjugatus, qui cuni allerius uxore
aut pro vindicta parentum, aut in bello, autjussu adulterium perpetravit, vel uxor cum alterius viro?

Domini, aul propriuin servum occiderit? Intcrrogalio Ifi.

Interrogatio 2. Est aliquis uxorem habe.is ,

qtii concubinam sinml
Est aliquis parricida, aut fratricida, qui patrem, habuerit ancillam propriam, aut aiiam fcminam?
malrem, sororem, fratrem, avunculum aut aliquem litlcrrogatio 17.

Domini, aut pruprium servum interfecerit? Est aliquis qui uxorem lcgitiraam diraiserit, el

Interrogatio 3. alteri se conjunxerit, ct aliara in conjugium acce-

Est aliquis qui presbylerum, aut diaconum, aut C perit
aliquem clericorum occiderit, vel aliquo membro Interrogatio 18.
detruncaverit? Est aliqua inulier quae virum proprium dimiseritj
Interrogatio 4. et altcri se coiijunxerit?

Est aliquis vcl aliqua qui infantem proprium Interroqalio 19.

oppresserit, vel vestimeatorum pundere sulfocaverit, Sunt aliqui, interveniente ropudio, qui ab invicem
et sihoc factum est ante baptismum, aut post ba- sint separati et sic maneant?
ptismum, aut si infans inlirmatus per negligentiain Interrogatio 20.
parentis absque baptismo obierit? Est aliquis qui absque consensu iixoris, derelicto
Interrogatio o. legitimo conjugio, in monasterium intraverit?
Est aliquis vel aliqua qui alterius partum e.iccus-
Interrogatio 21.
serit, vel si ipsa femina propria voluntate suum Est aliquis qui suam conjugem quamvis culpabi-
partum vel conceptum excusserit, et abortivumfe- reliquerit?
lem sinc episcopi judicio
cerit?
Interrogatio 22.
Interrogatio 6.
D Est aliqua mulicr quae, conscio viro suo, fornicata
Est aliqua femina quse ia fornicatione concipiens
fuerit?
timcns ne manifestaretur, infantem proprium, aut in
aquam projecerit. aut in terra occultaverit, quod Interrogatio 23.

morth dicunt? Est aliquis uxore carens, qui cura alterius con-

Interrogatio 7. juge furnicatus fuerit aut si qua mulier non habens

:

Est aliquis qui uxorem suam absque lege, aut virum cum altcrius marito?
certa probatione interfecerit? Interrogatio 24.

Interrogatio 8. non babens uxorem, qui cum femina

Est aliquis

Est aliqua femina quae virum suum, vel aliquem quae virum non habet fornicatus fiierit?
hominem per herbas venenatas, vel mortiferas po- Interrogatio 25.

tiones interfecerit vel alium hoc facere docuerit? Est aliquis laica vigor ;
quae moechata fueril cura

Interrogatio 9. adolescente?
Est aliquis vel aliqua qui hoc fecerit, vel alium Interrogatio 20.
facere docuerit, ut vir non possit generare, aut Estaliquis qui dcsponsalam puellam non duxerit,
ferainaconcipere? et fidem spon.-aliorum fregerit?
575 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 37«

Interrogatio 27. A Interrogatio 41.

Est aliquis qut aiterius sponsam rapuerit, et sibi Interrogandum si aliquis hominem liberum aut
sociaverit? servum alterius, aut peregrinum aut adventilium
Interrogatio 28. furatus fuerit, aut eum blandientem seduxerit et

quamcunque feminam, virginem, vendiderit, et extra patriam in captivitatem duxerit :

Est aliquis qui
aut si aliquis Judseo vel pagano Chrislianum man-
aut Tiduam per raptum traxerit, et sociaverit sibi
matrimonium et si aliqui sunt, qui ia hoc con- cipium vendiderit, aut siipsi Judaei Christiana man-
in :

cipia in suo servitio habeant, vel vendant?

sentientes et adjuvantes fuerint?
Interrogalio 42.
hitemgatio 29.
qui, cum Judaea, vel, si Judaeus vel Interrogandum si aliquis sit magus, ariolus, aut
Est aliquis
incantator, divinus, aut sortilegus vel si aliquis
paganus, cnm aliquis Christiana moechatus tuerit?
:

vota ad arbores, vel ad fontes, vel lapides faciat,

Interrogatio 30.
aut ibi candelam seu quodlibet munus deferat, ve-
Est aliqui, qui sanctimonialem, vel viduam Deo
luti ibi quoddam numen sit, quod bonum, aut ma-
sacratam rapuerit, et in conjugium sumpserit, vel
lum possil inferre?
ipsis consentientibus cnm eis fornicatus fuerit? B
Interrogatio 43.
Interrogatio 31.
Perscrutandum si aliquis subulcus, vel bubulcus,
Est aliquis qui vivente marito, conjugem illius sive venator, vel cseteri bujusmodi diabolica car-
adulterasse accusatur, et eo in prosimo defuncto niina dicat super pauem, aut super herbas, aut su-
eamdem sumpsisse dinoscitur ?
per qua;dam nefaria iigaraenta, et ha;c aut iu arbore
Interrogatio 32. abscoudat, aut in bivio, aut in trivio projiciat, ut
Estaliqua mulier quaj dicat quod vir ejus non sua auimalia liberet a pestc et clade, ct altcrius per-
possit cum ea coire, et ob hanc causam dissidium dat?
quaerit, et alium virum velit accipere? Interrogatio 44.
Interrogatio 33. Perquirendum siahqua foemina sit, qu« per qua-
Est aliquis qui cum commatre spiritali mcechatus dam uialeUcia, et incantationes, mentes hominum
fuerit, vel eam in matrimonium acceperit, similiter- se immutare posse dicat, id est, ut de odio in amo-
que cum tiliola quara es sacro fonte susceperit, aut rem, aut de amoie in odium couvertat, aut bona
ante episcopum tenuit? homiuum, aut damnel, aut surripiat ? Et si aliqua
Interrogatio 34. C estqu« se dicat cum daemonum turba in similitudi-
propinquam et consanguineam suam
Est aliquis qui nem mulierum transformata certis noctibus equitare
in matrimonium accepit,aut cum ea fornicatus est? super quasdam bestias, et in eorum consorlio annu-
Interrogatio 35. meratam esse ?
Est aliquis qiii irrationabiliter, id est, contra na- Inlerrogatio 4o.
turam cum masculis, et mutis misceatur anima- Interrogandum si aliquis sanguiuem moriicinum,
libus ? aut dilaceratum a bestia comedenl?
Interrogatio 36. Interrogatio 46.
Est aliqua mulier quse lenocinium fecerit? Est aliquis qui juravit quud Deo contrarium est,
Interrogatio 37. nuuquam reconcilietur, quod
ut fratri est peccatum
Est aliquis qui ia sua domo consentitcum pro- usque ad mortem?
priis ancillis, vel genitiariis suis adulteria perpe- Interrogatio 47.
trari? Est aliquis qui bibit de iiquore in quo mustela,
Interrogatio 38. vel mus, sive aliquod immundum animal necatum
Interrogandum si aliquis fur, aut sacrilegus sit in est?
jj
eadem plebe, qui ecclesias Dei iufregerit, vel aliquid Interrogatio 48.
de ecclesia furatus sit, aut publice rapuerit, vel la- Est aliquis qui jejunium quadragesimale, vel qua-
tenter surripuerit aut aliquis rapax, et raptor,
: si tuor temporum, sive Letanice majoris, vel Hogatio-
et damnator EcclesiaeDei est?. num, sive indictum ab episcopo jejunium pro qua-
Interrogatio 39. cunque plaga, non observaverit?
Interrogandumsi aliquis perjurus sit, aut si sciens, Interrugatio 49.
et pro cupiditate terrena pejeraverit et si nesciens, : Est aliqiiis qui bibit, aut manducavit, aut portavit
aul si coactus jussu senioris, aut pro membris, super se quo existimaverat se Dei judicium perver-
aut pro vita redimenda aut si aliquis scienter non
: tere posse?
solum pejeraverit, sed etiam alios in perjurium Interrogatio oO.
duxerit? Est aliquis qui in Kalend. Jauuarii aliquid fecerat,
Inlerrogatio 40. quod a paganis inventum est, et dies observavit, ei
Interrogandum si aliquis scienter contra aliquera lunam, et menses, ethorum etfectiva potentia aliquid
falsum teslimonium protulerit, et [quale
damuum speraverat in melius, aut in deterius posse con-
aliquis per hanc teslihcationemhabuerit?
verti?
577 DECRETORLM Llltltl XX. — LIHEH PRIMLS. 578
Interrogatio 51. A una vice in anno, id cst, in capite Quadragesimo;,
Est quudcunque opus inchoans, qui
aliquis et pcenitentiam pro pcccatis suis non susciperetT
aliquid dl.xerat, aiit quacunquc magica arlc aliud Inlerroyalio 65.
fccit, nisi ut Apostolus docet, oninia in nomine Est aliquis qui assiduaui cbrietntem sectetur,
Domini facienda? Neque enini da>mones in nostrum .Vpostolo dicente : Ncque enim ebriosi regnum Dei
adjutorium debemus invocare, sed Deum, in colle- possidebunt?
ctione similiter litMbarum mcdicinaliimi, svnibohim Interrogalio 60.
et orationcm Duminicam dicere opurtet, et niliil quicontempto suo presbylero, in aliam
Est aliquis
aliud? parochiam iret ad ecclesiam, et ibi communicaret,
Interrogatio 52. et suam decimam daret?
Qua>rendum etiam si mulieres in ianificiis suis, Interrogatio 67.
vel inordiendis telis aliquid dicant, aut obser- Inquirendum de mendicis qui per parochiam dis-
vent, nisi, ut supra dictum est, omnia in nomine currunt et si unusquisque pauperem de familia sua
:

Domini ? pascat ?
Interrogatio 53.
B Interrogatio 68.
Est aliqui'' qui oblationes, id est, eieemosynam
Interrogandum si in unaquaque plebe decani sint
parentum defunctonim injuste relineat?
per villas constituti, viri veraccs et Dominum limen-
Interrogatio 54.
les, qui capteras admoneant ut ad ecclesiam per-
Est aliquis nKirtuum nocturnis horis
qui supra
gant, ad Matutinas, ad Missam, et ad Vesperam, et
carmina diabolica cantaret, et biberet, et manducaret
nihil operis in diebus festis faciant : et si horum
ibi, quasi de ejus morte gralularetur, et si alibi
quisquam transgressus fuerit, statim presbytero
mortui in vigiliis nocturuis, nisi iu Ecclesia custo-
annuntient, similiter de luiuria, et omni opcre
diantnr ?
pravo ?
Intcrrogatio 55.
Interrogatio 6!t.
Est aliqnis qui non communicet, vel tribus tem-
Est aliquis qui bannum episcopi, aut presbyteri
poribus in anno, id est, in Pascba, Pentecoste, et
sui, et excommunitationem parvipendit?
Natali Domini, nisi pro raortiferis criminibus, et
Interrogatio 70.
episcopi vel sacerdotum judicio, a communione fuerit
Perquirendum si parochiani presbytero suo debi-
remotus?
tum honorem impendant, aut si est aliquis qui eum
Jnterrogatio 56.
verbo, vel facto inhonoraret, et ejus monita sperne-
Est aliquis qui in die Dominica, vel in praecipuis
ret?
festivitatibus, quidquam operis faciat : et si ad
Matutinas et ad Mis?am, et ad Vesperas, his diebus Interrogatio 71.

impraetermisse omnes ocoirrant? Est aliquis qui peregrino, aut vialori hospitium
Interrogatio 57. contradixerit?
Est aliquis excommunicatns, qui pro niliilo duxerit Interrogatio 72.
excommunicationem et si aliquis cum eicommuni-
: Inquirendum est quas festivitates colant ?
cato communicaverit ? Interrogatio 73.
Interrogatio 58. Interrogandum si patrini tiliolis suis Symbolum
Est aliquis qui niodum poenitentise sibi injunctum et Oralionem Dominicaifi insinuent, aut insinuari
non custodierit? faciant ?
Interrogatio 59. Interrogatio 74.
Est aliquis qui palrem aut matrem inhonoraverit, Perquirendum si IIII aut V vel plures interfece-
aut percusserit, aut maledixeril? rint bominem ?

Interrogatio 60. Inlerrogatio 75.

Est aliquis qui voraitum post acceptam Euchari- Est aliquis qui contradicit episcopo aut ejus mi -

stiam per ebrietatem fecerit? nistris, ne coloni aut servi pro commissis crimini-
hitcrrogatio 61. bus virgis nudi csedantur ?
Est aliquis qai suam decimalionem Deo et sauctis Interrogatio 76.
ejus retraxerit? Interrogandum si aliquis peregrinura, qui de sua
Interrogatio 62. patria propter paganorura infestationem, vel perse-
Est aliquis tam perversus Deo alienus, ut
et sal- cutionem fugit, hac de causa qnia in domo ejus
tem Dominica die ad ecclesiam non venerit? mansit, et diebus aut aunis loco mercenarii illi ser-
Interrogatio 63. vivit, pro proprio servo velit habere, et vendere,
Si porcarii, ct alii pastores Dominica die ad eccle- aut dare alicui praesumat?
siam non veniant, et Missas non audiunt, similiter Interrogatio 77.
in aliis festivitatibus ? Est aliquis qui injusta men^^ura suam annonam,
Interrogatio 6i. aut vinum vendat, cum Dominus dicat : .Eqnus sit

Est aliquis qui aj confessioncm non veniret, vel tibi modius, et ajquus scxtarius ?
 S79 BCRCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 580

Interrogatio 78. A nos, quod sine verecundia memorare non possu-

Denunciandum etiam quam magnura piaculum sit mus, fraternitatem tuam Grammaticam, et illa dif-
nsnras exigere, et de alieno fenore velle ditescere, ficiliora quibusdam exponere. Quam rem ita mo-

et quod sacri canones tales ab Ecclesia ejici praeci- leste susccpimus,sumus vehementer asperna-
ac

piant. ti, in gemitum et

ut ea quae prius dicta fuerunt,
Interrogatio 70. tristitiam verteremus quia in uno ore cum Jovis
.

Est aliquis qui propter cupiditatem Judseum vel laudibus, Cbristi laudes esse non possunt. Et quam
paganum interfecerit ? grave nefaiidumque sit episcopis canere, quod nec
hiterrogatio 80. laico religioso conveniat. Et quamvis dilectissimus
Est aliquis insaniens qui aliquem hominem occi- fllius noster Candidus presbyter postmodum veniens,
derit? hacde re subtiliter requisitus negaverit, atque vos
Inteirogatio 81. conatus fuerit excusare : de nostro taracn adhuc
arborem succideret, et dum operi
Est aliquis qui animo non recessit : quia quantum exsecrabile est
necessario insisteret, aliquis subtus arborem deve- hoc de sacerdote enarrari, tanto utrum ita necesse
niens, improvise opprimerelur ? sit districta el veraci oportet satisfactione cognosci.
Inttrrogatio 82. Unde si post hoc evidenter haec quae ad nos perlata
Est aliquis qui conjurationes et conspirationes sunt falsa esse claruerint, neque vos nugis et saecu-
sectaretur laribus litteris sludere constiterit, et Deo nostro gra-
Interrogatio 83. tias agaraus, qui cor vestrum maculari blaspbemis
Est aliquis qui ecciesiam aut clericum fatigare nefandoruni laudibus non permisit, et de conceden-
praesumpserit ? dis quaj poscitis securi jam et sinealiqua dubitatione
Interrogatio 84. tractemus.
Inquirendum de refugis et perfidis clericis et Cap. XCVIII. —
Quantum discrimen immineat pasto-
laicis. ribus qui veritatem Christi prsedicare negligunt.
Interrogatio 8o. {Ex dccr. Marci papse, JEgyptiorum episcopis
Percontandum de confratriis et fraternitatem so- missis, cap. 3.) Vae enim erit nobis, qui hujus mi-
cietatibus qualiter in parocliia agantur. nisterii onus susceptum habemus, si veritatem Sal-
Interrogatio 80. vatoris nostri Jesu Christi, quam apostoli praedi-
Interrogandum si canlica turpia et risum moven- caverunt, praedicare neglexerimus. Vie erit nobis, si

tia aliquis circa ecclesiam cantare preesumat. ( silentio verilatem oppresseriraus, qui erogare num-
Interrogatio 87. mulariis jiibemur, id est, Cbristianos populos imbue-
Perquirendum si aliquis ecclesiam intrans, fabu- re et docere. Quid in ipsius Cbristi futuro dicturi
lis vacare consuevit, et non diligenter auscultafdivi- sumus examine, si sermonis ejus veritatem confun-
naeloquia, et si antequam Missa iiniatur, de eccle- dimur praedicare ? Quid erit de nobis, cum de com-
sia exierit ? missis nobis animabus, et de ofticio suscepto ratio-
Interrogatio 88. nem justus judex Cbristus Deus noster districtam
Inlerrogandum si oblationem, id est panem et vi- exegerit?
num, viri et feminffi ad Missas offerant, et si non Cap. XCIX. —
Quod episcopum oportcat sine inter-
viri conjuges offerant, pro se suisque omnibus ut missione Ecclesiam suam docere etumare.
in canone continetiir? {Cap. Evaristi papse V, omnibus per Mgyptum fra-
Cap. XCV. — Vt episnovi libros gentilium non tribusmissum.) Episcopum vero oportet opportune et
leganl. importune atque sine intermissione Ecclesiam suam
(Ex concil. Carthag., cap. 16.) Ut episcopi libros
docere eamqiie prudenter regere et amare, ut a vitiis se
gentiliuni non legant: haereticorum autem pro ne-
^ abstineat, ut salutem cousequi possit aeternam. Et
cessitate et tempore illa cum tauta reverentia ejus doctrinam debet sus-
Cap. CXVl. —
Ut cpiscopi, prout vulgus intelUgere cipere, euraque amare et diligere, ut legatum Dei
possit sccundum proprictatem communis linguas U-
et praeconem veritatis, quia, testante Veritate, quod-
torum. prxdicationem tempcrcnt.
cunque ligaverit super lerram, erit ligatum et in
(Ex concil. hemensi, cap. II.) Ut episcopi Sermo-
coelo, et quodcunque solverit super terram, erit so-
nes et Homelias sauctorum Patriira, prout omnes in-
lutum et in ca-lis.
telligere possint, secundum proprietatem communis
lingua? prsedicare studeant. Cap. C. — De ignorantia omnilMs, maxime sacerdoti-

Cap Xi.XVlI. —
Rcprehei^sio episcopi in puipito pa-
biis, vitanda.

ganos tibros cxjioneiitis, co guod cum Jovis laudi- (Ex concil. Tolelano a, cap. 2o.) Ignorantia mater
bus Chriiti laudes non conceniant. cunctorum errorum, maxime in sacerdolibus Dei
{Ex reg. adDesiderium episc. Gallise, cap. 84 ) vitanda est, qui docendi ofticium in populis susce-
Cum niulta nobis buna de vestris fuissent studiis perunt. Sacerdotes enim legere sancta Scriptura
nunciata, ila cordi nostro est nata laetitia, ut nega- adraonet, Paiilo aposlolo diceule ad Timotheum :

re ea sibi fralernilas concedenda popo-

vestra Intende lectioni, exhortationi. Doctores semper se
scerat, minime paleremur. Sed post hoc pervenit ad permanere in his sciant. Igitur sacerdutes Scripluras
38 1 DF.CHETOmJM I.inRI XX. - I.IIIEH PRIMUS. :i82

s.inctas ct canones meditentiir, iit iiiihip (ipiis i'oi'iiin ^ Cai'. C.VIII. — Ul nuHus episcopus in alterius episcopi
in pro^.iic.ilione ct doctriiia consistat, alqiin tniliti- parucliia ad promotionem ministei'ii accedere prx-
cent cunctos tam lidei scientia, iiuam oiicrum disci- sumat.
plina. (Ex concil. Antioch., cap. 13.) Nullus episcopus cx
Cap. CI. — i't episcopus (lissidcntes concordarc com- alia pruvincia audeat ad aliam transgredi, et ad
pellat. promotionem ministerii aliquos in Ecclesiis ordi-
(Ex concil. Cartha., cap. 2(i.) Studendum episcopo nare, licct consensum videantur pra;bere nonnulli,
ut dissidentes fratres, sive clericos, sive laicos, ad nisi lilteris tam Melropolitani, qii.nm cwterorum, (pii
paccm niagis qiiaiii ad judicium liortetur. cuni eo sunt, episcoporum rugatiis adveniat, et sic
Cap. CII. — Ui iii (/(> Dominica nrum dijudicatlones ad actionem ordinationis
Si vero, nullo accedat.
»10)1 fiant. vocante, inurdinato niore deproperet super aliquihus
(Ex concil. Spidensi., cap. 2.) Ut nullus episcopus, ordinationibus, et ecclesiasticis negotiis ad eiim
vel infra posilus, die Dominica causas judicare prw- non pertinentibus coniponendis iirila quidem (pui' :

sumat. ab eo geruntiir existanl. Ipse vero inconipositi niotus

Cap. CIII. — Ve domestica et interiori conversatione „ sui, et irratiouabilis audacia; subeat ultionem, ex hoc
episcoporum. jam damnatus a sancto concilio.
(Ex concil. Aurelian., cap. o.) Decrevit sancta syno- (LiP CIX. — iVeepiscopus alteriiis Eccksix clericum
dus domefticam et interiorem episcopi conversatio- audacter ini-aderc attaitet.
nem totins repreliensionis alque suspicionis irapene- (Ex concil. yicsetio, cap. IG.) Si qiiis episcopus
trabilem lieri debere, utjiixta Aposlolum providea- clericum ad aliura pertinentem audacter invadere,
mus bona, non solum coram Deo, sed etiam co- et in sua Ecclesia ordinare tentaverit, non con-
ram omnibus bominibus. Oportet igitur ut cu- sentiente episcopo a quo discessit, is qui regula"
biculo episcopi et secretioribus quibublibet obse- mancipatur, ordinatio hujusmodi irrila compro-
quiis sincerre opinionis sacerdotes et clerici as- hetur.
sistant, qui vigilantem, oranlem, sacra eloquia C.\p. CX. — De non prxsumendis illicitis ordinatio-
scrutantem, episeopum suum jugiter altendant, ejus- nibus.
que sanctiC conversationis testes, imitatores, et ad (Ex epist. Simplicii pap. missa Equitio Florentio, et

Dei gloriam praedicationis existant. Seve. epist. cap. 1.) Relatio nos vestrse dilectionis
Cap. CIV. — Ut episcopris quasi hospes se continere instruxit, et gestorum series plenius intiniavit,
', . :.,, debeat. C Gaudenlium Oftiniensis Ecclesia; sacerdotem contra

(Ex dictis August.) Episeopus quasi hospes Geri statuta canonum ac nostra pra^cepta ordinationes
debet, et privatam domiim non babeat, sed quasi illicitas perpetrasse. illi Quarum
lotam penitus
hospes esse debet, ut Cbristus ait : Filius hominis auferripraecipimus potestatem. Scripsimus enim ad
non habet ubi caput suum reclinet. Severum fratrem et coepiscopum nostrum, ut, si
Cap. CV. — Ut episcopi frequcnter Missas celelrcnt.
necesse fuerit, ipse in supradicta
Patrum
Ecclesia, consi-
deratis regulis, hoc fungatur oflicio quo
(Ex concil. Arausico, cap. 3.) Statuimus, ut non illeabusus esse convictus e;t ita ut hi qui illicite :

tantum Dominicis diebus, et prsecipuis festivitatibus

ab eodem sunt proyecti, ab Ecclesiasticis ministeriis
episcopi Missas celebrent, sed ciim possibile fuerit,
remoti sint.
quotidiana quoque sacrificia frequentent, nec
diant.
fasti-
Cap. C.XI. — De episcopo cxco qni, per presbyferum
suum, presbyterum et diaconos diws ordiiiaverat.
Cap. CVI — Ne episcopus pretio coiTuptus alterius [Ex cnncil. Bragga., cap. ii.) Ad cognitionem
clericum ordinare pra:sumat.
nostri examinis Gabrensis diaconi relatu pervenit
(Ex concil. Hannerensi, cap. l.) Omnibus ministris p, de quibusdam ipsius Ecclesiae clericis, quorum dum
ecclesiastica? dignitatis ir.terdicimus, ut nullus iinus ad presbyterii, duo ad Levitarum ministerium
quocunque munere aut favore corruptus, clericum consecrarentur, episcopus autem eorum ociilorum
alterius parochiae latenter ac furtive ad ordina- dolore delentus, fertur manum suara siiper hos tan-
tionem subintroducere pr;csumat. Quod si fecerit, tum posuisse, presbyterum qiieradam illis contra
et
juxta Chalcedonense decretum, is qiii roediator ex- ecclesiasticum ordinem benedictionem dedisse. Qui
stitit, si clericus est, proprio gradu decidat, si laicus
licet propter tantam prEesumptionis audaciara pote-
aut monachus, anathematizetur. rat accusatus judicio praesenti damnari, si adhuc
Cap. CVII. — Ut ejiiscoyius clericos alterius parochise in non fuisset mortis vocfilione
corpore positus,
nullutenus ordinet. prfeventus sed qiiia jam ille exaraini divino relictiis
:

(Ex concil. Parisiensi, cap. 32.) Episcopus non est, humano jiidicio accusari non potest hi qiii :

constituat presbyteros aut diaconos alleri subjeetos supersunt, et ab eo non consecralionis titiilum, sed
episcopo, nisi forte cum con^ilio et voluntate ipsius. igiiorainiK potius eulogiura perceperunt. ne sibi
Si qiiis autem tale aliquid agere tentaverit ,
licentiam talis usurpatio faciat, decrevimus ut gra-
irrita sit ejus ordinatio, et ipse coerceatur a sy- dum sacerdotis vel Levitici ordinis, quem perverse
nodo. adepti sunt, depositi aequo judicio aLutantur. Tales
 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 584
383
quia prave A nobis de eo major sit verecundia, et illi episcopatus
enim merito
•^" iudicati sunt removendi,
'
nomen non sit in honore, sed onere. Quod quia pu-
inventi sunt constituti.
nobis de eo cognoscere, quae in alia-
Cap CXII. — Quod 7ion oporteat episcopum per dori est, illa

pecuniam quempiam ordinare. rum provinciarum omnino reprehendimus sacerdo-

Chatced., cap. 2.) Si quis episcopus tibus, fraternitas vestra eum illic immorari amplius
(Ex concil.

per pecuniam fecerit

ordinationem, et sub pretio non permittat, sed ad nos quantocius reverti com-
redegerit Spiritus sancti gratiam, qua; non potest pellat. Ac niagis inventa per omnia occasione trans-
vendl, ordinaveritque perpecuniam episcopum, aut mittat, ut sub ea qua dignum est observantia refre-

presbyterum, aut diaconum, vel quemlibet ex bis natus, sseculares mores ad sacerdotalem studeat

qui connumerantur in clero proprii gradus peri- : convertere dignitatem. Nam satis noxium atque
subjacebit et qui ordinatus est, nihil ex hac perniciosum est, ut imitatione ipsius, qui aedificari
ealo :

ordinatione proficiet, sed alienus sit a dignitate. Si si debuerant destruantur. In qua re non solum ille

quis vero mediator datis vel acceptis exstiterit :

culpabilis, sed etiam qui non resliterit invenitur.

si quidem clencus fuerit, proprio gradu decidat :

Nam consentire videtur erranti, qui corrigenda, ut
si vero monacbus, aut laicus,
anathematizetur. resecari debeant, non concurrit. Quia vero quidam
Cap. CXIII. —
Quod munus etiam sit a lingua vi- Theodorus episcopus de direcesi reverendissimi fra-
tandum. tris nostri Constantii Mediolanensis Ecclesiae epi-
{Ex dictis Gregorii papsi.) Sunt nonnulli qui
num- scopi, disciplinam, ut dicitur, evitans, illuc venisse
morura quidem prsemia ex ordinatione non acci- firmatur hortamur ut et isto diligentius requisito,
:

piunt, tamen sacros ordines pro humana gralia

ad episcopum suum veslra fraternitas retransmittat.
Hi nimirum quod gratis accipiunt
largiuntur. ,
Et quia, sicut legitur, qui abjicit disciplinam infelix
"ratis non tribuunl : quia favoris nummum de im-
est, nulla eum illic excusatione patiamini retinere.
penso ofticio sanclilalis expetunt. Unde cum virum quatenus et hi, qui levitatis eorum vitio possunt de-
justum describeret Isaias, ait Qui excutit manus :
cipi, liberentur, et de ipsis habere mercedem, ne in
suas ab omni munere quia aliud est munus ab
:
liac stultitia pereant, valeatis.
obsequio, aliud munus a manu, aliud munus a —
Cap. CXVIII. Quamdiu episcopus in alicna civi-
liugua. Munus ab ob?equio, est subjectio indebite tate rcmorelur.
impensa. Munus a manu, pccunia est. Munus a lin- (Ex concil. Sardinensi, cap. 14.) Osius episcopus
gua, favor. Qui ergo sacros ordines tribuit, tunc ab hoc quoque statuere debetis, ut ex aliqua
dixit : Et
omni munere manus excutit, quando in divinis C civitate cum advenerit ad aliam civitatem, et ambi-
rebus non solum uUam pecuniam, sed etiam huma- tioni magis quam devotioni sermonem, voluerit in
nam gratiam non requirit. aliena civitate multo tempore residere forte enim :

Cap. CXIV. —
Vt non valeat sententia episcopi nisi evenit episcopum loci non esse tam instruclum, ne-
clericorum suorum prsesentia firmetw.
que tam doctum is vero qui advenit incipiat con- :

(Ex concil. Carlhag., cap. 23.) Irrita erit sententia frequenter facere sermonera, ut
temnere eum, et
episcopi, nisi clericoruni suorum prffisenlia confir-
dehonestet et infirmet illius personam, ita ut ex hac
metur.
occasione non dubitet relinquere adsignatam sibi
Cap. CXV. — Ut episcopus secundum reditum Eccle-
Ecclesiam, ad alienara. Definite ergo
et transeat
siarum numcrum clericorum faciat.
tempora qiiia et non recipi episcopum, inhumanura
(Ex concil. Spalensi, cap. i .) Ne passim episcopus
:

est, ct si diutius resideat, perniciosum est. Nemini

multitudinem clericorum faciat, sed secundum me-
autem superiori concilio fratres nostros constituisse,
ritum, vel reddilum Ecclesiarum numerus mode-
ut si quis laicus in ea, in qua coramoratur, civitate,
retur.
Cap. CXVI. — De cpiscopis pei-egrinis.
quatuor Dominicos dies, id est, per tres septimanas

(Ex concil. Arelatensi, cap. 20.) De episcopis pe-

non celebrasset conventum, communione privaretur.
j,
Si hsec circa laicos constituta sunt, mullo magis
regrinis qui in urbem solent venire, quos veraciter
locum dari ut episcopum nec licet, nec decet, si nulla sit tam gra-
episcopos scimus esse, placuit eis
vis necessitas quffi detineat, ut amplius a suprascripto
offerant.
Cap. CXVII. — Vt levitate vagantes episcopi, ad pro-
tempore absens sit ab Ecclesia sua. Universi dixe-
pria redire compcllantur. runt placere sibi.

(Ex regist. Grcgor. papse, ad Siagrium episcopum Cap. CXIX. — De suscipiendis episcojns qui persecu-
Augustodun., cap. 122) Cum sacerdotis dignitas tionem patiuntur.
aliis videatur dignitatibus eminere, ita quisquis ea (Ex eodcm cap. 22.) Osius episcopus dixit Sug- :

ornatus est, cunctis se imitandum debet ostendere, gerente fratre et coepiscopo nostro Olympio, etiam
ul exemplo sui nulli nocere, sed vitam potius valeat hoc placuit, ut si aliquis vim perpessus est, et ini-
componere subjectorum. Nam si actus dissentiat a que expulsus, pro disciplina et catholica confessione

nomine, quauto pontificatus ipse plus erigit, tanto vel pro defimsione veritatis, effugiens pericula, in-
magis abdicit. Itaque Menatem quendam episcopum, nocens et devotus ad aliam venerit civitatem, non
qni illnc de dioeceseos nostroe ordinatione profectus prohibeatur immorari, quamdiu aut rcdire possit,
est, in lanta se levitate didicimus exhibere, ut et aut injuiia ejus reraedium accepcrit Quia durum :
585 DECRETORUM LIBRI XX. I.IRKR PRIMUS. :m
est eum ijiii pflrseciilioneiii patitur non recipi ; etiam A Propterea te Joannem ab hostibus captivitate Lisi-
et larpa benevulLMitia el humanilas ei esl cxliibenda. tanu! civitatis episcopum, in Squillicina Ecclesia
Omnis Universa quuj consliluta suiil
synodiis dixil : cardinalem necesse duximus constitiiere sacerdotem,
catholica Ecclesia in universo orbe diiTusa cu.stodict. ut et susceptam semel animaruin ciiram intiiitn
Et subscripserunt qui conveiierant. tutura;' retribiitionis impleas, et lictt a tiia, hoste
Cap. CXX. — De illis qui se dicunt csse episcopos. immincnte, depuNus sis, aliam qua; pastore vacat
(Ex concil. hemensi, cap. 43.) Sunl in quibusdam debeas Ecdesiam gubernare ita tamen ul, si civi- :

locis scotti et aiii erronei qiii se dicunt episcupus tatcm illam ab hostibiis liberam efGci, et Domino
esse, etmultos negligentes, absque liceutia domino- protegeiite ad priorem statum cuntigerit revocari,
rum suorum sive magistrorum, presb^tcros et dia- in eain in qiia et prius ordinatus es Ecclesiam re-

conosordinent. Quorum ordinationeni, quia pleruiu- vertaris. Sin autem prsedicta civitas continua capli-
Simoniacam vitatis cal.imilate premitur, in hac in qua et a nobis
que in iucidit ba>resim, et multis
1'iroribus subjacet, niodis omnibus irritam lieri
incardinalus cs debeas Ecctesia permanere.

debere omnes uno consensu decrevimus. Cap. CXXIV. — Dc episcopis, quod umnes Uomines eis

C.\p. CXXI. — Qunlitet pcrcQvini episcnpi'recipianlur.

jure obediredebeant.

pap.
(Ex dccret. Clementis papsc, cap. {'>). Omnes prin-
(Ex reijul. Greyorii uinccrsis episcopis per
cipes terra; et cunctos homines episcopis obedire, et
V.lyricum, cap. 42. ) Joviniis e.\cellentissimus vir
capita sua submitiere, eorumqui' auditores existere
tjlius noster per Ill>-ricnm scriptis suis nohis indi-
pra^cipiebat, ut oniues pariter lideles et coopera-
casse dignoscitur, ad se sacris apicibus destinatis
tores legis Dei monstrarentur, ne de eis dicatur :
jussum fuissc episcopos qiios e propriis locis hosti-
Confundentur et erubescent omnes qui piignant
litatis furor expulerat, ad eos episcopos qui nunc
adversiim te et erunt quasi non sint, et peribunt
qiioque in locis propriis degunt, pro sustentatione
viri qui contradicunt tibi. Qiia^res eos, et non inve-
ac stipendiis praesentis vitae esse jungendos. Et licet
nies, viros rebelles tuos : erunt quasi non siiit, et ve-
ad ho; fraternitatem vestram jussio prinoipalis
luti consumptio homines bellantes adversum te.
admoneat, habemus tamen majus horum niandatiira
Omnes ergo qui eis contraeunt, ita damnatos et
leterni principis, quo ad haec tenibilius peragenda
infanies usque ad satisfactionem monstrabat et nisi :

compellimur, ut non dico fratres et coepiscopos

converterentur, a liminibus Ecclesiae alienos esse
nnstros, sed ipsos etiam quos nobis contrarios pati-
praecipiebat.
mur, cum opportunitas postulat, iu conferendis
subsidiis necessitatum carnalium diUgamus. Oportet
C Cap. CXXV. Quod epibcopi claves sint Ecclesix, —
et habeant potestatem claudere ccelum et aperire
ergo vos ad hanc rem et coelesti primilus principi portas ejus.
obedientes ei^istere, et iniperi.-ilibus etiam jussionibus
(Ex eodem cap. 37.) Sanctam ergo Ecclesiam im-
consentire, quatenus fratres coepiscoposque nostros,
maculatam omnes servare debere evangelizabat,
quos diversarum necessitatum an-
et captivitatis
cujus claves episcopos esse dicebat. Ipsi enim ha-
gustiae comprimunt, debeatis consolandos conve-
bent potestalem claudere ccelum et aperire portas
niendosque vobiscum in ecclesiasticis sustentationi-
ejus, quia claves cceli facti sunt. Amovere autem
bus libenter suscipere : non quidem ut per commu-
eos neminem dehere docebat, quia oculi Domini snnt
nionem episcopalis throni dignitatem. sed iit ab
et qui eos tangit, tangit pupillam oculi ejus. Et
Ecclesia juxta possibilitatem sufticientia debeant
quanta poena dignus sit qui eos scanJalizat, ipsum
alimenta percipere. Sic cnim et proximum in Deo
Dominum docuisse dicebat, ubi ait Qui scandaliza- :

etDeiim in proximo diligere comprobamur. Nullam

veritunum de usillis qui in me crediint, ei-
|
quippe eis nos in vestris Ecclesiis auctoritatem tri-
pedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus,
buimus, sed tamen eos vestris solatiis contineri
et demergaturin profundum maris.
sumraopere hortamur.
—
]

Cap. CXXVI. — Quod episcopos Dominus ad glori-

C.\p. CXXII. De episcopis vel presbyteris ignotis, ficandum se elegerit, et quod omnes principes ter-
ut ante probationem synodalem ministrare non capita sua submittere.
rx eis obedire oporteat, et
permittantur.
[Ex eodem cap. 29.) Ad glorificandum se, et di-
(Ex concil. Rotoma., cap. 8.) Statuimus, secundum vina mandata seminanda et evangelizanda episcopos
canonicam cautelam, omnes undecunque superve- Dominus elegit, et ut non prohibeantur, aut pertur-
nientes ignotos episcopos vel presbyteros, ante
bentur aiebat : Quoniam qui eos l»dit, eum laedit
probationem synodalem in ecclesiasticum ministe-
cujus legatione fiinguntur. Praedicare eos assidue,
rium non admittere. et mandata Domini sine intermissione annuntiare
C.4P. CXXIII. —
Vt episcopus hostilitate expulsus rogabat. Opera eorum bona coram hominibus mon-
ad aliam vacantem transcat Ecclesiam. strare et conscientiam bonam coram Deo habere

(Exregu. S. Grego. ad Agnellum epis., cap. 133.) insinuabat.

Pastoralis ofticii cura nos admonet destitutis Eccle- Cap. CXXMI. — De episcopis, quod se invicem dili-
siis proprios constituere sacerdotes, qui gregem gere debeanl.
Dominicumpastoralidebeat sollicitudine gubernare. [Ex eodem cap. 30.) Episcopos ergo vicem apo-

Patrol. CXL. 19
 BDRCHARDI WORMAClENSIS EPISCOPI. 588
S87
dicebat, reli- A manentem. Ecce homicida prolwbiliter esse declara-
stolorum trerpre DominMni docuisse
de- tur quia fraterna societate dividitur. ISam et si ma-
quoriimdi^ai.ulurum Mcem lenere presbyteros
a iquem ex his scanda- nus non moveat ad occidendum, pro eo tamen quia
bereiii.iNnabat:etsiquis
pce.iam inferri debere prse- immitis est ad nocendum, jam a Deo homicida te-
lizaret, gravi^simam Mb.
se luvicem d.ligere et adjuvare
uetur. Vivit ille, et iste jam interfector convincitur.
dicabat. Cu.icios
nemiuum ab adjutono fratris se subtra- Curn igitur his praeceptis beatus apostolus Paulus
debere, et
consona prajdicatione concordet, dicens Sol nonoc- :

here instruebal.
Cap. C.^XVIII. — Ut episcopus episcopum alium non cidat super iracundiam vestram et Nolite locum ; :

COnCuUrt. dare diabolo, relatae sunt nobis quorumdam sacer-

(Ex concil. Ardalensi, cufi. 13.)Ut nullus episco- dotum personae in tantam obstinationis ellerbuisse

pus aliiim episco[iunim couculcet, eumque calum- discordiam, ut non sol.im illos ab ira ocoasus solis

niarivel injunari pi-a!sumat. Quod si fecer.t, gradus non revocet, sed ne annosa qoidera transactio tera-

sui periculo subjaceb.t. porum ad bonum charitatis reclinet. Q.iippe iu

Cap. CX.Xl.X. De tjnscopis iiui se a fratrum adju- quorum cordibus ila sol justitia? Christus occubuit
torio subtraxerint. ut ad lumtn charitalis redire vix possint. Horum
{Ex decr. Aleumdri pap. cap. 30 omniius episcopis B jgjiyr et similium disco.-dantium fratrum oblationeS:
ffiiSS!S.)Qui aulem ex vestro collegio fuerit, et ab juxta antiq.ii cauouis dehnitionem, nullo modo reci-
auxilio vest.-o se sulitraxe.it, magis schismaticus Personis tanieu discordan-
piendas esse cense.iius.
quam sacerdos esse probabitur. « Ecce, inquit Pro- prscipimus, anlequam
tium id speciali delinitione ul,
pheta, quam bonum q..am jucund.im habilarc
et
eos reconciliatio vera innectal, nulius eorum acce-
fratres in unum. » Ul. vero noii i.i u.iuni habitant, qui dere ad altare Domini audeat, vel gratiam commu-
a fratrum se solatio sublrahunt^t, quod deterius nionis sanct* percipiat sed geraiuato tempore per
:

fratribus in^idias pra;parant, aut laqueos po-

est, poenitentiam compeusabunt, quo discordia-. servie-
nunt. Item post jiauca Nos ergo qui discipuli Do-
:
runt. Quod si unus eorum, alio contemnenle, ad sa-
mini et dici et esse cu|umus, portare crucera Do- tisfactionem chai-itatis cucurrent, ex eo tempore jam
mini, et compati fratr.bus riebemus, et uon quascun- pacilicus intra Ecclesiam recipietur, ex quo ad con-
que eis insidias aut foveas pra?parare : quia ta-
convincitur sententia tamen
cordiam festinasse :

lionem meretur qui foveam parat. Nolite

fratrib.is superiori servata, ut tempus quod in irara expendit
errare, fratres, q.iia Deus non irridetur. Hujus rei
gemiuatum in pffiuitentiae satisfacliune persolvat.
gratia vobis Domiiius commisit Ecclesiara suam, ut
C Cap. CXX.XII. -- Ut nullus de episcopo suo querelam
pro omnihus laboretis, et cunctis oppressis opem faciat, idsi prius cum de eadem sxpe inlerpellet.
ferre noii negligatis. Unde et Dominus per Prophe- (Ex decr. Alexandri papse, omnibus orthodoxis
tam loquitur, dicens: Haec dicit Domiuus Judicate :
ndssis, cap. 2.) Si quis erga episcopum vel actores
mane judicium, et eriiite vi oppressos de manu ca-
Ecclesiae quamlibet querelam habere justam credi-
lumniantis, ne forle pgredialur quasi ignis indigna- derit, non prius primates aul alios adeat judices,
tiomea, et succendalur, et non sit qui exstinguat. quam ipsos a quibus se laesum aestimat coiiveniat
Vos ergo qui iu summa spec.ila a Domino constituti
familiariter : uon semel, sed saepissime, ut ab eis
estis, attendere eos et opprimere oportet, qui i.i aut suam justitiam accipiat, aut excusationera. Si
fratres seditiones et scandala excitant, ne simul cu.u autem secus egerit, ab ipsis et ab aliis communione
eis pereatis. privetur, tanquam apostolorum aliorumque Patrum
Cap. CXXX. — De episcopis qui se quasi canino dcnte
contemptor.
invicem corroserint.
(Ex eisdem ad eosdem, cap. 18.) Si vero, quod Cap. CXXXIII. — Ut cpiscopi a solo Domino sint
dijudicandi.
absil! di^cordes fueritis, et canino deute vos dero-
{Ex decr. Clementis pap., cap. 38.) Episcopos au-
dere c(]eperitis, non solum eos non superabitis, sed q
tem a solo Doraino judicandos aut . removendos, et
et vobis ipsi nocebitis, atque ab eis superabimini, et
non ab aliis esse dicebat: quia sui sunt, iion alte-
noceiitcr forte peribitis.
quis est qui alterius judicet servuni? Nam
Cap. CXXXI. — De
episcopis qui fratribiis nocere de-
rius.
si ista
Et
non patiuntur liomines, nec Deus deorum, et
siderant.
[Ex decr. Bonifacii papsc.) Sicut omnis qui diligit Domiiius dominantium haec ullatenus patitur. Unde
fratrem suum, ex Deo est : ita omnis qui odit pro- et per pi'ophetas sibi testes esse dicebat per quos

ximum, ex diabolo est. Dilectione enim sola discer- Dominus loquitur, dicens Ecce excoxi te, sed non
:

nitur quis, ex quo genitus approbetur, dicente Joan- quasi argentum elegi te in camino pau[iertatis.
:

ne : In hoc manifesti suiit lilii Dei, et lilii diaboli. Propler me, propter me faciam ut non blas[)hemer;
Omnis qui non facit jnstitiam, ex Deo non est, et et gloriam raeam alteri non dabo.

non diligit fratrem suum. Quouiam haec est annun- Cap. CXXXIV. — Nimis timendum et prxvidendum
tiatio quam ab iiiitio audistis, ut diligatis alter- ne offendantur episcopi.
utrum. Et post pauliilum : Omnis qui odit fra- [Cap. Evarisli pap. VI omxibus per Aigyplum fra-
trera suum, honiicida est. Et scitis quoniam om- tribus missum.) Nimis tiraenda est, fratres, ha'c sen-
nis homicida uon habet vitam aelernum in se tentia, et praevidendum vobis ne offendatis eos qui
589 DECHETOKLM LlliUI \X. — I.IItElt 1'KIMUS. 500

tantam a niimino potoslritcrn lialiciit. El idoo potiiis A ciuoniani tani sacerdotos (|iiani reliqui lidcles onines
ohaudieudi, diliftoiidi, cl ^unimoperi! sunl vcncrandi, .sumniam debent habcru curam de liis qiii percunl,
ct nuu detrahendi, vel laccrandi aut ujiciendi, sed quatenus eorum redargutiune out currigantur a
purtandi, et amandi ipso diccute Dominu : Qiii vus peccatis, aiit, si incorrigibiles niiparucrint, ab Eccle-
audit, nie aiidit : et qiii vos spernit, riie spcrnit. sia scparentiir.
Ideo lia?c vobis ct omiiibiis lidelibus .scribimiis, fra- Cai'. CXXXVII. — Ue cadem re.
Ires, iit ab liis vos cavealis et posteris vestris noii {E.r: dccr. Cleminlis jiup., cap. 17.) Ipsi autem
inalum sed bonum exem|)lum reliiiqiiutis, quoniam cpiscopi si e.\orbitaverint, ub istis non sunt re-
injiiria episcoporum ad Cbristum pertinel, ciijus viee preheudendi vel argiicndl, sed portandi, nisi in
tungiiutur. lide erraverint. Hi ergo super hoc sunl, non illi
C.'^!'. CX.XXV. —
De episcopis qui ab otnnHius suis super istos : quoniaui major a miuore nun argui
criminanlur, ut eorwn criminatio nnn recipiatiir. uec jiidicari putesl. Nullus se extullat erga ducto-
iEx epist. Calitit.papx, cap. 1.) Callistiis episcojius res ac magistros suos : quia discipulus super ma-
licclesiai eatholica; urbis Homaute, Beuedicto fratii gistrum nec esse debet ncc potest. Nullus velit
et episcupo, salutem iu Christo. Crimiuatiunes dici sanctus untequam sit, sed prius sit ut verius
B
ve.ro conlra ducturem iieino siiscipiat : quia non dicatur. Prfecepta Domini doctoriimquc ac magi-
oportet lilios patres reprehendere, nec servos domi- strorura factis quoiidie adimplere, et in Cbristi
uos lacerare. Filii ergo sunt doctorum omnes quos noniine pro inimiois orare oporlet.
instniunl : et sicut tilii patres caruales, sic el hi pa- Cap. CXXXVllI. — De eadcm re.

Ires debent diligere spiritales. Non enim bene viviinl {Ex epist. Euscbii papse, cap. 20.) Necesse enim
qui nou recte credunt, aut patres reprehendunt, vel est ut rectores a subditis timeantur, ab ipsisque
detrahunt suis. Doclores ergo, qui et patres vocan- corrigantur, ut huinana formidine peccare metuant,
tur, magis portandi qiiain reprehendendi sunt, iiisi qui diviua judicia non formidant. Deteriores quippe
in recta tide erravcrint. .Nullus eigo doctorum per suiil qui doctoriiiii vitain moresque corrunipunt,
scripla accusetur, uec nisi lideli et legitimo, qui his qui substanlias aliorum priediaque diripiunt.
etiam irreprehensibilem vitam ac conversationem Ipsi quidein ea qua; exlra nos, licet nustra sint,

ducat, accusatori respondeat. Quia indignuni est auferunt ; noslri quoque detractores, morurn
et

ut doctor stulto et indocto atque nostrorum, sive qui

reprehensibiliter corruptores adversum nos
viveuli respondeat juxta slullitiam suam,armantur, proprie nos ipsi decipiunt, et ideo juste
dicente
Scriptura Non respondeas stulto juxta stultitiam C infames sunt, et merito ab Ecclesia extorres
:

suam. Non bene vivit qui non recte credil. Nihil liunt.
mali vult qui tidelis est. Si quis tidelis est, videat Cap. CXXXIX. — De eadem re.
ne falsa loquatur, ut cuiquam insidias poaat. Fide- {Ex decret. Gaii papx, cap. 1.) Oves vero quaj
lis boino semper tideliler agit, et iutidelis callide in- pastori suo commissai fuerint, eum nec reprehen-
sidiatur, atque lideles et pie ac juste viventes per- dere, nisi a recta lide esorbitaverit, debent, nec
dere nitilur quia similis similem sibi qiiierit. Inti- uUateuus accusare possunt : quia facta pastorum
delis vero homo mortuus esl in corpore vivente, eorum gladiu ferienda uon sunt, quanquam recte
Econtra sermones tidelis hominis vitam custodiunt reprehendenda videantur.
auditorum. Doctorem enim catholicum, et prsecipue Cap. C.XL. — De infamatis et dilaceratis episcopis, et
Domini sacerdotem, sicut nullo errore implicari, ila a civitatibus propriis pulsis.
nuUa oportet machinatione aut cupiditate violari, [Ex decret. Evarist. papse omuibus pei- £yyptum
dicente Scriplura sancta : Post concupiscentias tuas fratribub inissts, cap. 18.) .\udivimus enim quosdam
non eas, et a voluntate tua averteris a vobis infamatos et dilaceratos episcopos, a ci\i-

Cap. C.XXXVL —
Episcopos a suis ovibus no7i rc-
D
tatibus propriis pulsos, qui alibi episcopi consti-
prehendcndos, nisi in fide crraverint. tui non possunt, nisi in civitatibus non minimis,
(Ex epist. Anacleli papse, scripta omnibus Christi et alios in eis, ipsis viventibus, constitutos. Ideo
sacerdotibus, cap. i.) Doctor autem vel pastor Ec- hsec vobis scribimus, ut sciatis hoc non li^ere,

clesia!, si a lideUbus exorbitaveril, erit a lidelibus sed proprios revocari et integerrime restitui debe-
corrigendus. Sed pro reprobis moribus magis est re. Illos vero qui adulterina fffiditate suas spon-
tolerandus, quam distringendus; quia rectores Eccle- sas, quas et uxores eonim praetixo tenore esse
sise a Domino sunt judicandi, sicut ait Propheta : intelligimus, tenent, ejici ut adulteros, atque in-
Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem fames lieri, eosque ab ecclesiasticis honoribns ar-
deos discernil. Unde oportet unumqueinque tidelem, ceri jubemus. Si autem adversus eos aliquam
si viderit aiit coguoverit plebes suas adversus querelam habueritis, his peractis inquirendum erit,
pastorem suum tumescere, aut clerum detractioni- et auctoritate hujus sanclai sedis terminandum.
bus vacare, hoc vitium pro viribus exstirpare, pru- Cap. CXLI. — Ut episcopus non dijudicetur qui suis
denterque corrigere satagat nec eis in quibuscun- : rebus est expoliatus.
que negoliis misceri, si incorrigibiles apparuerint, {Ex decret. Felicis papx episcop. per £gyptum
antequam suo reconcilientur doctori, praesumat : missis, cap. 10.) NuUus enim episcopns qui suis
 5»! BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 592

est rebus exspoliatiis, aut a se de propria vi aut A licenter appellet, et adeat apostolicse sedis pontili-

errore pulsiis anlequain omnia sibi ablata legi- cera, qui aut per se, aut per vicarios suos, ejus

bus restiluanLiir, et ipse pacilice annutn vel plus retractari negolium procuret. Et dum iterato judi-

sui fniatur liouoribus, sedique propriae sit cio pontifex causam suam agit, nullus alius in ejus

regulariter restitulus, juxta canonicam institu- loco subrogelur, ponatur, aut ordinetur episcopus.

tioneni accusari, vocari, judicari, aut damnari Quonian), quanquam comprovincialibus episcopis

potest. accusati causam pontiticis scrutari liceat, non ta-

Cap. CXLII. — De eademre. men definiri inconsulto Romano pontiDce permissum

(Ex: dtcre.l. Stepha. papx omnibus episcopis missis, est : cum beato Pelro apostolo, non ab alio quam
cap. 6 ) NuUis euim episcoporum, duin suis fuerit ab ipso dictiim sit Doniino Qusecunque liguveris :

rebus exspoliatiis, aut a sede projiria qualibet occa- super terram, erunt ligala et in ccelis et qiiaecun- :

sione pnlsiis, debet accusari : aut a quoquam ei po- que solveris super terram, erunt soluta et in coelis.
test crimen objici, priusquam integerrime restaure- Si quis putaverit se a proprio raetropolitano gravari,

lur, etomnia qua> ei ablata quocunque sunt inge- apud primatim dioeceseo;, aut penes apostolica"

nio, legibus, redintegrentur et ipse proprise sedi et universalis Ecclesiae papam judicetur. Acousatores
pristiiio statui regulariter reddatur : ita ut omnes et accusationes qiias leges saeculi non asciscunt, et
possessiunes, et cuncta sibi injuste sublata, atque nos unanimiter submovemus, ne flat indistricta pro-
fruclus omnes, ante conceplam aocusationcm, pri- batione impietas, cum recta sit judicii in eleclione
mates et synodus e[)iscopu de quo agitur funditus sentenlia. Si quis erga episcopum vel actores Ec-
restituant. Quia lioc non solum ecclesiasticse, sed clesiae se proprium crediderit habere negotium, non
etiam sseculi leges tieri proliibent ; neque aliquis prius adeal jiidices, quam ad et>s recurrat charita-
eorum, aut Eculesiarum auctoruni, vel defensorum tis studio : ut familiari colloquio commoniti, ea sa-
ad aliquos priiis accusari debet, quam ipse cbari- nare debeant quje in querimoniam deducuntur.
tative, bis aut ler ab eis qui se Ijesos eestimant, vel Quod si aliter egerit, communione privetur. Nemo
eos pro aliquibus erratibus corripere cupiunt, cou- pontilicum deinceps aliquem episcopum suis exspo-
veniatur ut ab eis aut familian^m emendationem,
: liatum rebus, aut a sede pulsum excommunicare
autjustam percipiat excusationem. Quod qui priE- aut jadicare praesumat quia non est privilegium :

sumpserit, liminibiis arceatiir Ecclesiae, usque ad quo spoliari possit jam nudatus. Paii tenore decer-
condignam satisfjctionem. nimus non credi accusalori qui, absente adversario,
Cap C.XLIII. Dc eadem re. — C causani suggesserit, ante utriusque partis discus-
(E.v decret. Sixti papse Hispanix episcopis missis, sionem nec accusatores nec testes suscipi, qui non :

cop. 6.)His taliter consideralis, atque cum reliquo- sunt idonei. Placuit, si accusatus vel damnatus epi-
rum episcoporum decretis, tanquam omnium ciiram scopus appellaverit Romanum ponlilicem, id sta-
gerentes propter sedis propriae apicera decernimus tuendum quod ipse juste censuerit. Et omnes qui
ut nenio ponlilieum aliquem suis rebus exspoliatum adversus Patres armantur, infames esse censemus :

episcopum, aut a sede pulsum, excommunicare aut neque eos qui cum inimicis morantur, ad accusalio-
judicare praesumat quia non est privilegium quo
: nem vel ad testimonium recipiendos. Placuit ut
exspoliari possit jain nudatus. Si quis autem aliter semper in accusatione clericorum primo persona,
ngere prsesumpserit, sciat censuram bujus sedis fides, vita et conversatio blasphemantium perscru-
cum omnibiis membris suis sibi non defuturam, et tetur. Nam fides umnes actus bominis praecedere
sicut egerit, ita recipiet. Si bene, bene. Si grave, debet quia dubius in fide, inlidelis est. Nec eis :

grave. Si iiessime, pessime. Quoniam dignus est omnino esse credendnm qui veritatis fidem igno-
operarius meiccde siia. rant, nec rectoe conversationis vilam ducunt : quo-
Cap. CXLIV. —
Ut episcopi criminati libere aposto-
q
niam tales facile et iuditferenter lacerant, et crimi-
licam appellent sedem, et plcraqiw alia circa nantur recte et pie viventes. eorum
Ideo siispicio
,,judicium obscrcanda.
disciitienda est primo Neque accusa-
et corrigenda.
{Ex aecret. .Julii papse Orientalib. episcopis missis, toribus suspectis, vel de inimicorum domibus pro-
cap. 18.) Ut omnes episcopi qui in quibusdam gra- deuntibus credendum.
vioribiis pulsantur vel crimiiiautur causis, quoties Cap. CXLV. — Episcopus s» ab aliquo pulsatar, per
necesse fuerit, libere apostolicam appellent sedem, episcopos judiees causa finiatur.
atque ad eam qiiasi ad mati^m confugiant, ut ab ea, lEx concil. Spatensi, cap. 8.) Si episcopus a
sicut semper fuit, pie defendantur et
fiilciautur, quoquam impetitur vel ille aliquam quaestionem
liberentur. Cujus dispo-itioni oiunes majores ec- retulerit, perepiscopos jiidices caiisa liniatur sive :

clesiasticas caiisas, et epi.scoponim jiidicia, antiqua quos eis primates dederint, sivequos ipsi vicinos ex
apostoloruni eiirumque siiccessorum atijue canonum cousensu elegerint.
auctoritas reserv^vit. Qnoniaui culpantiir episcopi Cap. C.XLVI. — De episcopis judicibus quos commii-
quia erga fralres eserint qiiam ejusdem sedis
aliter
nis conscnsus eleyerit.
papae fieri placuenl, pljciiit ut accusatus vel judica- (Exeodem conc, cap. 9.) Judices autem episcopos
tus a comprovincialibus in aliqua a causa episcopus
quos communis consensus elegerit, non liceat quem
 .

»93 DECRETORIIM LIRRI XX. — LIBER PRIMIIS. !I9«

qiiani provocaro : ol qiiis([iiis |ii(i1).iIih fupril pro ^ qiiam. El non damnetor pra»sul, nisi in LXX duo-
coiiliimuciii nolle obleni|K.'rare juilicibus, ciim iioc bus idoneis lcstibus.
primae sedis episoopo fuerit prohHtiiin, det litteras
ut nullus oi communicet ppiseoporiim, iloiicc ob-
Cap. CLII. — Quod inimici accusatorei esse non
poKsint.
lemperet.
{Ex decret. Anacleli pnpse, omnif/us episcopis
Cap. C.M.VII. — Vt rpiscofH comproiinciaUs pire-
mis-
<jrina judicia non pntiantur.
sis, cap. 37.) Accusatores aulem non et tesles esse
pussunt qui pruximo facti siiut inimici, ne irati
in
[Ex dccrct. Fdiiani jiapx llitario episcopo missis,
nocere cujiiant, ne lipsi ulcisci se velint. In ulfensis
cap. IG.) PercpriMu vcro jiidicia, salva in omnihus
igitur accusatorum et testium aireclus qua;rendus
aposlolica aucloriiate, gciierali sanctioiie |iroliilicmiis.
est, et non suspectus.
Quia indignum est ut ab e.\leris judicetur qui pru-
vinciales et a se elcctos debet babere judices, nisi Cap. CLIII. — i't episcupi aceusatorum cpiscopo-
fuerit appellatum. rnde oportct, si aliquis ciiifcopo-
rum judices esse debeant.

rum su|ier cerlis accusetur criuiinibiif, ut ab omni- {Ex decret. Damasi papie, cap. 3.) Accusalorum
episcoporom judiccs esse decernimus episcopos sa-
bus audiatur qui sunt in provincia episcopis quia :

pienles, recteetjusle volentes.

non oportet accusatum alicubi quam in foro suo g
audiri. Cap. CLIV. Quatiter nccusatus episcopus discu- —
— tiendus sit npnd patriarckas xiel primates, et quot
Cap. C.XLVIII. I)cepiscopo criminato, si jtidiccm
teslibus convmci debeut.
suspectum habuerit.
{Ex decret. ejusdem ad eumdem episcopum missis, (Ex decr. Zepherini papx omtiibus per Sicitiam
cap. 27.) Si quis vero episcopus judicem suspectiim constitutis episcopis missis , cap. 2. ) Patriarcha;
habiierit, et viderit se ingravari, lihere sedem a[)o- vero vel prim.Ues accusaliim disciitientes episco-
stolicam ap|)ellet. Appellantem autcm non haheat pum, non ante sententiani pruferanl linitivam, quam,
aftlictio tilla, aiit detentionis injiiriosa» custodia, sed apostolica fultus auclorilate , aut reum se ipse
liceat appellatori conviciantum causam appellationis contiteatur, aut per innocentes et regulariter
remedio sublevare : licet etiam in causis rriminali- cxaminatos convincatur
lestes , qui minores non
bus appellare, nec appellandi vox denegetnr ei sint numero quam illi discipuli fueruut quos
quem in supplicium sententia destinarat. Dominus ad adjumentum apostoloriim eligere prse-
Cap. CXLIX. — Sj quis episcnpus in crimine deten- cepit.
tus fuerit, et non potest plurimos congregnre. a XII Cap. CLV. — De patriarchis et primatibus.
episcopis nudialur. t-
(Ex decr. Clemeniis pap., cap. 9.) In illis vero civi-
{Ex concil. Cartkag., cap. 1'2.) Felix episcopus
tatibus in quibus ulim apiid elhnicos primi 11 <niines
dixil : SuETgero, secundum
veterum concilio- statuta
eorum, atque primi legis doctores erant, epi«copo-
rum, ut si quis episcopus, quod non optamus, in
rum primates puni, vel patriarchas, qui reliquorum
realum aliqiiem incurrerit, et nimia necessitas ei
e[)iscoporum judicia, et majora, quolies necesse fo-
fiierit non posse plurimos congregare ne in cri- :

ret, negotia in tide agitarent, et secundum Domini

mine remaneat, a XII episcopis, et presbyter a sex
voluntatem, sicut sancti constilu 'runt apostuli, ita
episcopis, cum proprio suo episco[)o audiatur, et
ut ne quis injuste periciitaretur definirent.
diaconus a tribus.
Cap. CL. — De episcopo criminato,
episcopi si com-
Cap. CLVI. — De vccatianc accusati episcopi.

provinciales in ejus crimmatione dissenserint {Ex epist. Damasi pnpx, ad Stephan. el ud concil.
(Ex concil. Antioche., oap. 14.) Si quis episcopus Africse.) Vocalio enim ad synudiini, jiixta decreta

de certis criminibus dijudicatur, et contingat de eo Palrum canonica, ejus qui ini|ietitur, rHtionabilibus

comprovinciales episcopos dissidere, cum judicatus fieri debet congriiiim atque scriptis per spatiuin

ab inuocens creditur, reus ab aliis cestimatur,

aliis canonicuir. Quia, nisi canonice vocatus fuerit sno

propter hujus amhiguitalis ahsolutionem sanctse Q tempore, et canonica ordinatione, licet venerit ad
sj-nodo placuit ut raetropolit^nus episcopus a vicina conventum, in quacunque necessitale, nisi sponte
provincia judices alios convocet, qiii controversiam voluerit, nullatentis suis respondebit insidiatoribus :

tollant, et nt per eos simul et per comprovinciales quoniam nec s;ectili leges hoc permiilunt tieri, quanlo
episcopos qiiod justum fuerit visiim approbetur. niagis divinae?

Cap. CLI. — l't episcopis nullus laicus c}imen Cap. CLVII. —n

primales de accusato episcopo non
imponere possit. ante sententiam proferunt damnationis, quam aut
{Ex decret. Sylvest. papae, cap. I.) In consensu et reum seipsum conp.tcatnr, aut canunice per inno-
subscriptione omnium
constilutum est ut nullus cenles tcstcs cunvincutur.

laicus episcopo, vel alicui in ordinihus posito, cri- (Ex epist. Felicis pa. Paterno epis. ini.^s., cap. 4.)

men aliqiiod [lossit inferre. Et ut presbyter non ad- Primates quoiiue ac('iisaliini discntieiiles e|iiscopum,
versus episcopum, non diaconus adversus presbytc- non anle sententiam pioferant dainuaiiouis, qiiam, .

rum, non snbdiaconus adversus diaconum, non aco- apostolica fretus auctoritate, aut reum seipsum con-
lytus adversus subdiaconum, non e.\orcista adversus titeatur, aut per innocentes et canunice examinatos
acolytum, non lector adversus exorcistam, non regulariter tesles conviiica'ur Aliter censemiis irri-

ostiarius adversus lectorem, det accusationem ali- tam esse et injuslam ep'scuporuiu ddmoationem, et
b9o BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 590

idcirco a synodo retractandam : ita ut oppressis ab A matur facultas causfe peragenda>, si se ad dietn oc-
omnibus in cunctis subveniatur causis. currere non noluisse, sed non potuisse probaverit.

— quid agerc Illud vero placuit, ut, cum agere coeperit in episco-
Cap. CLVIII. Qualis primas csse vel
debeat. porum j\idicio, si fuerit accusatoris per^ona culpa-

[Ex ad Gennadium Patricium et Exarchum

rc.
bilis, ad arguendum non admittatur, nisi proprias
Concilium vern catholicorum episcoporum
Africae.)
causas, non tiiiiicn rcclesiasticas, asserere voluerit.
admoneri prsecipite, ut primatem non ex ordine Cap. CLXI. —
De Majiimo episcopo variis criminibus
loci, postpositis vila; meritis, faciat, quoniam apud infamato, ct ad synodum ssepius vocato qui venire
et se excusare neglexerat.
Dominum non gradus elegantior, sed vit» melioris
actio comprobatur. Ipse vero primas non passim, [Ex epist. Bonifacii papse ad cpiscopos Gallise.)

sicut moris est, per villas, sed in una, juxta eorum Bonifacius episcopus Patroclo, Maximo,Kemigio,
electionem, civitate resideat. Hilario, Severo, Juliano, Castorio, Leontio, Con-

Cap. CLIX. — Tjt episcopi singularum gentium sciant

stantino, Joanni, Montano, Marino, et cseleris epi-
quis inter eos sit primus. scopis per Gallias et per septem provincias consti-
{Ex epistol. Anacleti papse, omnibus episccpis „ tutis. Valentinae nos clerici civitotis adierunt, pro-
missa.) Beati etiam apostoli inter se statuerunt ut ponentes libellum et criniina qufe Maximum tota

episcopi singularum scirent gentium quis inter eos provincia asserit commisisse. Delegata toties cogni-
primus esset, quatenus ad eum potior eorum soUi- tione, illum constituta semper subterfugisse jiidicia,

citudo pertineret. Nam et inter beatos apostolos nec confusum conscientia festinasse, ut si esset in-
qutPdam fuit discretio. Et, licet omnes essent apostoli, nocens, exterminatisomnibus, purgaretur iqnsetoties
Petro tamen a Domino est concessum, et ipsi inter decreta ex nostrarum quoque chartarura instructio-
se idipsum voluerunt ut reliquis oranibus prseesset ne cognovimus. Qui econtrario probavit de se illa
apostolis Cephas, id est, ut Petrus principatum te- quae dicta sunt, quia ad ea confutanda, cum essent
neret apostolatus. Qui et eamdem formam suis suc- innumera, a decessoribus meis provincialis est de-
cessoribus et reliquis episcopis tenendam tradide- legala cognitio. Conventus etiam dicitur vitasse, et
runt. Et non solum hoc in Novo Testamento est minime adesse voluisse et nullus dubitat quod ita
:

constitutum, sed etiam in Veteri fuit. Unde scriptum judicium nocens suiiterfugit, qucmadmodum ut ab-
est Moses et Aaron in sacerdotibus ejus, id est,
:
solvatur qui est innocens quaprit sed astuta cavil- :

primi inter eos fuerunt. Et quamvis ita sit ordina latio eorum qui versutis agendum credunt esse
tum. nerao tamen quod suum est quaerat, sed quod C consiliis, nunquam innocentiae nomen accipiet. Con-
alterius. Unde ait beatus apostolus Paulus Unus- fitetur enim de omnibus quisquis se subterfugere
:

quisque placeat proxirao suo in bonum ad seditica- judicium dilationibus putat. Veniet tamen aliquando
tionem. Et sicut ipse Salvator suis ait discipulis : ille qui talis perhibetur in mediura. Nec prodest illi

Qui major est vestrum, erit minister vester. Et re- toties latuisse, toties subterfugisse, quem sui actus
liqua. et commissa, quocvmque fugerit, ea quae objiciuntur
Cap. CLX. —
Ut episcopus accusatus non commu- vera sunt, crimina persequuntur. Debueram
illi, si

nione privetur, iiisi die statuta venire noluerit. quidem jam nunc dignam pro ejus accusatis in no-
(Ex concil. Carthag., cap. 19.) Aurelius episcopas stro judicio actibus, qui cognitionem et decretum
dixit : Quisquis episcopnrum accusatur, ad prima- judicium saepe declinando credidit illudcndum, dare
tem provinciaj ipsius causam deferat accusator. nec sententiam. At ne aliquid prsecoqui forsitan judi-
a communione suspendalur cui crimen intenditur, caret, et sibi qui absens est, licet sit quaesitus a
nisi si ad causam suam dicendam, electorum judicium nobis, reservatnm esse nihil diceret, maluimus in-
die statuta litteris evocatus, minime occurrerit, hoc tercapedine temporis data ditTerri, cum boc etiam
est, infra spatium mensis ex ea die qua eum litteras j, ejus accusatores assererent. De cujus intentionibus
accepisse constiterit. Quod si aliquas veras necessi- et moribus secretum maximum, tanto niagis
sit

tatis causas probaverit, quibus eum occurrere non damnanda committere, quando tardius se constituto
potuisse manifestum sit, causae suae dicendae intra judicio praesentaret. Quem Manichaeorura involutum
alterum mensem integram habeat facultatem. Ve- caligine arguunt, lurpique secta olim. Ita cum non
rum post menscm secundum non coramunicet do- posset abluere animum sordida improbalione, ob-
nec examinetur. Si autem ad consilium universale jeclaque ei gesta .synodalia proferentes, et commis-
infra anni spatium occurrere noluerit, ut vel ibi sisinvolutum undique flagitiis, nullum ei sanitatis
causa ejus terminetur, ipse in se damnationis sen- habuisse respecium, quem furore suo et insana te-
tentiam dixisse judicetur. Tempore sane quo non meritate ad saecularium quoque judicium tribunali
communicat, ne in sua Ecclesia vel parochia com- subditura quaestioni, quod in vili quoque persona
municet. Accusator autem ejus, si nunquam diehus lurpissimum est, objicerent. Pervenisse eum ad ho-
causae dicendae defuerit, a communione non remo- micidii damna assprunt. gesiis prolatis in medium.
veatur. Si vero aliquando defuerit, subtrahens se, Et hunc ialem, post tanta talique commissa, episco-
restituto in conimunione episcopo, ipse removeatur patus adhuc sibi nomen in suis latibulis vindicare,
a communione accusator ita tamen ut nec ipsi adi-
: in propriae civitatis infamiam, nimiis doloribus eon-
397 nECRETORUM LinRI XX. — LIBrR PRIMUS. S98

queninlur, ei sanclum nomeii vinili<amJo silii velle A nandi priiisquam se crimine quo premuntur exuc-
pollneie. Iiieoque, fratres cliiris.-iimi. qiiia aiiiiienilus rint: qiiia non est credi-nilum contra alios eorum
liic prirsentarc se noluil, nec convicliis forsitan ali confessioni qui criminihus implicali sunt, nisi sc
accusantibus se defendere possit : diRua landcm ali- prius probaverint innocente» quoniam periciilosa
quando prjcsentaliis episcopali judicio pronuntiatio- est et admiKi non debet rei adversus qucpcumque
nis conj;rue feriri sentenlia iuilicamiis. Oi'"n"T''"n profe.ssio. Familiares vero et sponte confessi, atque
illi ciim eclocta fuerint, sciamus hujus iiomiius non sceleribus irretiti, non debent admitti, nec hi
esse jacturam, qiii pudnrem nunqu.im hahuisse sa- qui hesterna die, aut pcrendie, aul ante fuerunt ini-
cerdolii perhihelur, et locum suum iu>r niodico (pii- mici.
dem tempore cu.slodisse, dilationem dedimus, et de- Cap. CLXV. — De criminnlionibus adversus doctores
crevimus vestram debere intra provinciam esse «0)1 iuscipiendis, et de pcregrinis judiciis.

juilicium, et congregare synodum anle diem Kalen- {Eusebii pap. cap. 17.) Et licet haec possint ge-
darum Novemhrium, ut, si adesse voluerit pra>sens, neraliter dicta suflicere, ut vel declinemus errata
si conlidit, ad ohjei ta respondeat : si adesse nei;le\e- vel custodiamus catbolica ; ab apostolis tamen eo-
rit, dilalionem sententia! de absentia non lucretur. rumque successoribas novimiis coiistitutum. crimi-
Nani manifestum conliteri eum de crimine, qui, in nationes adversub doctores non debere suscipi nec
dulto et toties delegato judicio, purgandi se occa- peregrina judicia fleri. neqiie quemquam alterius
sione noii utitur. Nihil enim interest iitrum in jndicis quam siii sententia dehere coii^tringi,
prtesenti examine omnia quaf dicta sunt conipro- Cap. CLXVI. — Ut adversus doclorem accusationes
bentur : cum
ipsa quoqne pro confessione procu- n^mo suscipiat.
rata toties constet ahsentia. Nos autem per omnes {Ex concil. Spalensi, rnp. 3.) Accusationes adver-
provincias litteras dirigemus, ne e.Tcusationem sibi sus doctoremnemo suscipiat quia non potest hu- :

ignorationis obtendat, ut ad provinciam venire co- mano condemnari examine, qiiem Deus suo judicio
gatur, et illic se constitiito prtesentare judieio. Quid- reservavit.
quid autem vestra charitas de bac causa diixerit Cap. CLXXVII. — Ut uemo episcopum apud sseculares
decerneuduni, cum ad nos relatum fuerit, costra, v.i accuset.
condecet, nccesse est auctoritate firmetur. (Ex epist. Felicis pnjise .EqypHorum cpiscopis mis-

C.\p. CLXII. — Dcq^iscopo inculpato qui ad symdum sa, cap. I.) Utnemo epi«copuiii penes saeculares ar-
vocatu.i x^enire contempserat. bitros accuset, sed apud summos primates.
apud Allheim habila cap. 10). Rich-
(De synodo ''
Cap. CLXVIII. — D'' cfiicopis in judicium sxculare
winum episcopiim qui contra sanctorum canonum non locandis.
sanctiones Strazbursensem Ecclesiam invasit, quem E.T epistol. Bonifncii papse nd episcop. Gnllise).
ad sanct.Tm synodiim per litteras nostras invitavi- Nullus episcopus, neque pro civili, neqiie pro cri-
mus, et venire contemnens, nec vicarium snum minali cansa, apiid quamvis judiceni sive civilem
misit, auctoritate sancti. Petri,'ego Joannes vicarius sive militarem prodncatur vel exhibeatiir. Magi-
apostolici, ex praecepto sanctse praesentis synodi in- stratiis enim qui hoc jiibere ausus fuerit, araissione
jiingendo vocamus iteruni, et prspcipimus quatenu.s cinguli condemnatione plectftiir.
ad conciliuni, id est, May Mogiintise indictnm a
Cap. CLXIX. — n non accusctur episcopus a cri-
metropnlitano episcopo suo, ad prffscntiam venera- minosis.
bilis Herigeri archiepiscopi et confratrum siioriim lEx epistol. FcUcis papx supradictis episcopis mis-
venidt, su» inobedieutife et perversitalis ibidem sa, cap. Quoties episcopus snper certis accn-
18).
JQstam rationem redditurus. Sin autem negligenter satur criminibus, si tales fuerint accu«atore< qui
et hoc agere parvipenderit. abstineat se a proprio jiiste et canonice recipi debeant, synodo legitima
gradii, donec, Romam veniens, coram domino papa iu suo tempore congregata, ab omnibus canonice
et sancta Ecclesia reddat rationem. audiatnr qui sunt in provincia episcopis. Qiiod si

C.\P. CLXIII. — Qui primates sint, qui metropoli- legitimi non fuerint accusafores, non fatigetnr epi-
tani. sacrificandum vocari
scopus : quia sacerdotes ad
[Ex cap. concil. Niceni, quse addita sunt a Felice
debent, non ad litigandiim: nec illi qni throni Dei
papa). Primates illi et non alii sint. quam qui in
vocantur, pravorum hominiim insidiis debent turbari,
Nicaena synodo siint constituti. Ri-liqui vero,
sed libere Christo fam'ilari
qui metropoles tenent sedes, archiepiscopi vocantur
non primates salva in omnibus apostolicse sedis
Cap. CLXX. —Qnod milhLS episcpus rxtra suam
et :
proiinciam ad judicium inrititur.
dignitate, qufe ei ab ipso Domino est concessa, et
{Ex decret. Julii papse. Oricntnli. episc. miisis, cap.
postea a sanctis Patribus roborata.
NuIIns episcopus extra siiam provinciam ad ju-
C^p. CLXIV. — Quod neqanda sit accusatis licentia
18.)
dicium devocetur sed. vocato eo canoniee in loco
:

criminandi priusquam crimine exHPrint. et fami-

se
linribus ntque spoittc confessis, et qui hestemo die, congruo, tempore synndnli, ah omnihu': cnmprovin-
aut permdie, aut antc fuerunt inimici. cialibus episcopis audiatur qui.i concordem super :

{Ex decr. Stephani papx omnibus episcopis missis, eum canonicamque debent proferre sententiam:
cap. U). Et neganda est accusatis licentia crimi- quia, si hoc minoribus, tam clericis quam laicis
599 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 600

concessum est, quanto magis de episcopis iervare A omni mundo infamia uotanlur. Similiter et incestuo

convenit? Nam si ipse metropolitanuui aut judices sos, homicidas, perjuros, raptores, maleticos, vene-
suspectos habuerit, aut infestos senserit, apud pri- licos, aduUeros, de bellis fugientes, et qui indigna sibi

matum dioeceseos, aut apud Romanae sedis ponliti- pelunt loca tenere, aut facultates Ecclesia» abstrahunt
cem judicetur. injuste, et qui fratres calumniantur aut accusant,

Cap. CL.XXI. — De acciisaloribus et testibus episco- etnon probanl vpI quicontrainnocentes principium
:

puium. animos ad iracunduni provocant, et omnes anathe-

(Ex decr. Calist. papse cpiscopis per Galliam con- matizatos, vel pro suis sceleribus ali Ecclesia ex-

stitutis, cap. 17). Omnes ergo

qui in recta tidesuspe- pulsos, et omnes quos ecclesiasticae vel seecuII leges

cti sunt, in accusationem sacerdotura, et

eorum su- infames pronuntiant : nec servos ante legitimam
per quorum flde non haesitatur, minime recipianlur, libertatem, nec poenitentes, nec digamos, nec eos
et in teslimonio dubii habeantur. Inlirmari ergo qui curise deserviunt, vel qui non sunt integri cor-

oportet eorum vocem de quorum fide dubitatur, pore, aut sanam non habent mentem vel intellectum,
nec eis omnino est credendum qui rectam lidem aut inobedientes sanctorum decrelis e.tistunt. Hi
ignorant. Qua?rendum ergo est in judicio cujus sit omnes nec ad sacros gradus debent provehi, nec isti,
^
conversationis ac lidei is qui accusat, et is qui ac- nec liberti, neque suspecti, neque rectam fidem vel
cusatur, quoniam hi qui non sunt rectse conversa- dignam conversalionem non habentes, summos sa-
tionis ac fidei, et quorum vita est accusabilis, non cerdotes possunt accusare.
permittendi sunt eos accusare et quorum tides, :Cap. CLXXIV. De episcopo accusato, et accu- —
vita, et libertas nescitur, et viles persouffi in eorum saloribus 7'ecipiendis, et vocatione.
non recipiantur accusationem. Rimand» vero sunt [Ex decr. Felicis papx episcopis per Galliam con-
accusatorum enucleatim personae, quae sine scripto stitutis missis, cap. 9.) Si quis episcopus ab illis ac-
difficile, per scriptum autem nunquam recipiantur :
cusatoribus qui recipiendi sunt fuerit accusatus,
quia per scripturam nullus accusari potest sed pro- :
postquam ipse ab eis charitative conventus fuerit,
pria voce, et pra>sente eo quem aocusare voluerit, ut ipsam causam emendet, et eam corrigere nolue-
suam quisque agat accusationem, nec, absente eo rit, non olim, sed tunc ad summos primates causa
quem accusare voluerit, quisquam accusator creda- ejus canonice deferatur. Qui in congruo loco infra
tur. Similiter testes per qiiamcumque scripturam ipsam provinciam tempore congruo, id est autu-
testimonium non dicant, nec de aliis causis vel ne- mnali vel sestivo, concilium regulariter convocare
gotiis testimonium dicant, nisi de his quee sub prse- C debebunt, ita ut ab omnibus ejusdem provin-
sentia eorum acta esse noscuntur. Aceusatoris vero ci» episcopis mihi audiatur. Quo et ipse regulari-
consanguinei adversus eos testimonium nec dicant, ter ronvocatus, si eiim aut inCrmitas aut alia gravis
nec eorum familiares, vel de domibus eorum pro- necessitas non detinuerit, adesse debet : quia
deuntes : sed, si voluerinl et in invicem consense- ultra provincise terminos accusandi ante licentia
rint, inter se parentes testiticentur, et non in alios :
non est quam audientia rogetur. Qiiod si quoquo
nec accusatores vel testes suspecti recipiantur quia :
modo prsesumptum fuerit, statiierunt ut, antequam
propinquitatis et familiaritatis ac dominationis alTe- et proprius locus et sua omnia ei legibus redinte-
ctio veritatem impedire solet. grentiir, nullatenus a quoquam accusetur aut cri-
Cap. CLXXII. De eadem, re. — minetur : et nisi sponte elegerit, cuiquam pro tali-

[Ex decr. Damasi papx, Stephano et universis epi- bus respondeat. Sed postquam, ut prcEfixum est, re-

scopis Africx missis, cap. 10.) Accusatores antem stitutus fiierit, et sua omnia ei legibus redintegrata
episcoporum super quibus rogitastis, abs-
et testes, sunt, dispositis ordinatisque suis, magnum spatium
que ulla infamia aut suspicione vel manifesta ma- tractandi causam ei concedatur. Et postea, si neces-
cula, et vera tide pleniter instructi esse debent et :
^. se fuerit, regulariter vocatus veniat ad causam, et

tales quales ad sacerdotiiim eligere divina jubet au si injiiste visum fuerit, accusantium propositionibus
ctoritas. Quoniam sacerdotes, ut antiquorura tradit sustentatione fratrum respondeat. Nulla enim per-
non possunt, nec in eos testifi-
auctoritas, crirainari mittit ratio, dum ad tempus ejus bona, vel Ecclesia»,
cari qui ad eumdem non debent, nec possunt, pro- atque res ab aemulis aut a qiiibuscumque detinenlur,
velii honorem. ut aliquid illi objici debeat,, nec quidquam potest ei
Cap. CLXXIII. — Quie sint infames personx. quomodolibet majorum vel minorum objici, dum
[Ex epist. Stcphani papx ad Hilarium.) Infames Ecclesiis vel rebus aut potestatibus caret suis.

aiitem esse eas personas dicimus quae pro aliqua Cap. CLXXV. — De damnatione episcoporum accu-
culpa notantiir infamia ; id est, omnesqui Christiana; santium episcopum absque auctoritate apostolicx
legis norroam abjiciunt, et statula ecclesiastica con- sedis

temnunt. Siniiliter fures, sacrilegos, et omnes capi- [Cap. .Julii papx VIU
Orientalibus episcopis mis-
talibus criminibus irretitos, sepulcrorum quoque vio- snm.) Si quis hodierna die et deinceps episcopiim
ali

latores, el apostolorum atque successorum eoriim prwter hujus sanctae sedis sententiam damnare et a
religiosa sanctorum Patrum statuta libenter violan- propria pellere sede praesumpserit, sciat se irrecu-
tes, et onines qui adversus Patres armantur, qui in perabililer esse damnatum, el proprio perpetim ca-
601 decretor(;m i.iriu xx. — lirer primiis. r)02

rere lionore eosque qui absque hujus sedis senlen-

: A fuerit, cl ejus fulciri auxilio oporlet. Nam, ul no-
lia sunt ejecti vel damnati, liujus sanctfp sedis au- slis, suiodum sine ejus aucloritali' licri inin csl cano-
clorilate scitote piistinam recipiTe comniunioncni, et niciini : ncc episoipiis, ni>l in Ir^ilima "viiodo et suo
in [iropriis reslitui scdiliiis. yiioniam i>t prius, a tcnipori' apo^tolica vocatuinc conRreKala, di-liiiito

tenipore sciliiet apostoloruiii, liu-c suiictu' huic sedi dainiiari polcst : neijue ulla uni|uam concilla rata le-
concessa sunt, et postea in memorata Niciena sy- guntiir, ipiu' iiiin siint lulta apo.-tolica auctoritute.
nodo propter pravorum hominuni inleslaliones, at-
que hu-reticoriim pcrseculiones, cl insidiantiiini mo-
Ca.'. (^LXXX. — l)': imluciis criminatorum episco-
}ioruin, ijuutes asse dtbeunt.
limina fiatrum, suni concorditer ah oninihus roho-
(Ex epist. Feticis papx II fratribus .F.ijijptiorum
rata, ut niagis singuli pr;evideant ne talia audeant
missa, cap. lii.) De induciis vero episcoporum, super
perpetrart'.
quihiis consuluistis, diversas a Patrihus rcgulas in-
Cai'. CLXXVI. — Ut (iccusatus vel judicatus ab
veiiimus iustitiitas. Qiiidam enim ud ropcllcnda im-
episcojiis coni}'roviiicialibus licenter appellet , ct
adeat Romanum pontilicem. pcrilorum m.ichinainenta et suus pra?parandas
,

[Ex dccr. Victoris papx, cunctis fratribu.s Alexan- respunsiones, et lcstes conlirniandns, et concilia

drix, cap. I.) Placuit ut accusatus veljudicatus R episcoporum atque amicurum quKieuda, anuum
episcopus a comiirovincidlihus in aliqua causa et se.x raenses mandaveruul concedi quidam autem :

cpiscopis liceiiter aiipellet, et adeat apostoliciE sedis annum, quo plurimi concordant. .Minus vero
in

pontiticein, qui, aut per se aut ]ier vicarios suos, quam sex menses nuu reperi qiiia et laicis hsec :

ejus retractari negotium procuret. Et, dum iterato indulla sunt, quanto niagis Dumini sacerdotibus?
judicio pontifex causam suam agit, nullus alius iu .Nani et a nostris antecessurihus atque rcliqiiis san-

ejus loco ponatur aut ordiuetur episcopus; quoniam, ctis Patribus multoties inhihitum est ne quis Domini
quauquam comprovincialihus episcopis accusati cau- sacerdotes detractionibus nun ex radice chantatis
sam pontiticis scrutari hceat, noii tamen detinire prolalis vexet :Quiescite, inquiunt, et nolite persequi

iuconsulto Romano pontilice permissum est, cum eus qui Deo perfccte niiiii^trant, quorum orationi-

heato Petro apostolo non ah alio quam ah ipsu hus et terrena hella sedanlur, et recedeutium ange-
dictum sit Doraino Queecunque iigaveris super ter-
:
lurum pelluntur incursus, quique unines da?mones
ram, erunt ligata el in calis, et quffcunque solve- corruplores precum assiduitate confundunt. InduciaE
ris super terram, erunt soluta et in coelis. namque non sub augusto tempore, sed sub longo
Cap. CLXXVII. —
Ut perscripta nullius accusatio „ spatio cuncedendfe suut, ut accusati se pra^pararet
suscipiatw; eo abscnte qui accusatur. et iiuiversos communicatores in provinciis positos
(£x epist. Stepha. papa; cunctis episcopis missa ,
convenire, et testes prwparare, atquc contra insi-
cap. 8.) Perscripta enim nullius accusatio, accu- diatores se pleuiter armare valeant. Judices enim et
satore et eo qui accusatur absentihus , susci- accusatores tales esse dehent qui omni careant sus-
piatur, sed propria voce, si legitima et condigna picione, et ex radice charitatis suam desiderent pro-
accusaturis persona fuerit, prwsente videlicet eo mere sententiam.
quem accusare desiderat : quia nulhis absens aut
— De episcopo Centuriensi qui
Cap. CL.XXXI. ,

accusari potest aut accusare. NuUus tamen prsfati causam suam in synodo agere renucrat.
ordinis vir accusari potest, aut respondere suis ac •
lEx concil. Africano,cap. 54.) De Quodvulteo etiam
cusaturihus debet, priusquam regulariter a suo-pri-
Centuriensi, quoniam adversarius ipsius cum se pe-
mate vocatus sit, locumque defendendi aut inqui- introduci ad concilium nostrum, interrogatus
tisset
rendi accipiat, ad abluenda crimina.
utrum cum eo vellet apud episeopos experiri, priino
Cap. CLX.VVIll. —
Ut difficiliores causx ad apicem promiserat, et alia die respondit hoc sihi non pla-
Romanx sedis referantur, ut apostolico terminentnr
cere, atque discessit placuit omnihus episcopis, ut
:

judicio , cujus sedis uuctoritate omnes Ecclesim

y nuUus eidem Qiiodvulteo comniunicet, dunec causa
reguntur.
(Ex epist. Anacleti pap9e omnibus episcopis missa, ejus qualem potuerit terminum sumat. Nam adimi
cap. 14.) Si quae vero causse difticiliores inter vos ei episcopatum antequam caus;e ejus exitus appa-
ortae fuerint, ad hujus sanctae sedis apicem eas, quasi reret, nuUi Chrisliano videri jure potuerit.

ad capul, referte, ut apostolico terminentur judicio :

Cap. CLXXXII .
— Judicium episcopi qui, pro criminc
quia sic Deum velle ab eoque ita constitutum esse, ejectus ab officio, postea episcopium more prxdonis
antedictis testimoniis declaratur. Ilaec vero aposto- invasit.

lica sedes cardo et caput factum est a Domino, et [Ex regist. ad Joannem episcopum primx Justi-
non ab alio est constituta. Et, sicut cardine ostium nianx, cap. l'.) Quando mala qu» poenitentise fletu
regitur, sic hujus sanctae sedis auctoritate omnes purganda sunt aiigentur excessibus, ita major est
Ecclesiee, Domino disponeute, reguntur. delinquentihus adhibenda correctio, ut et ipsi faci-

Cap. CLX.XXIX. — Quod onv}es episcopi possint ap- nus siium poena salteni vindicante cognoscant, et
pellare Romanam sedtm i/i necessitatibus positi. alios ab illicitis ecclesiasticae tuitionis timor inhiheat.

[Ex decr. Damasi pap. Stepha. episcop. .4fricx mis- Dilectissimus itaqiie lator praesentiun) Nemesion ad
sis, cap. 9.) Quain umnes appellare, si necesse nos veniens, indicavit, sicut et gestorum exemplaria
603 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 604

Paulum DoelavenEe ci- A liomines prjevidentes, et simplices considernntes,

quffi huc detulit continebant,
vitatis episcopum, inter alia raala in corporali cri difficilem aut nunquam voluerunt esse accusationem

mine lapsum, a suis luisse clericis accusatum, atque sacerdotum, ne a malis poluissent everli aut sub-
habita cognitione. ita quod sine dolore dicere non moveri quia si hoc facile concederelur saecularibus
:

possumus, claruisse, atque insuper, postquam con- et malis hominibus, aut nulius, aut vix perpauci re-

victus est, etiam libellum illum, in quo ea de quibus manerent; quoniam semperfuit etest, et, quod pejus
accusalus fuerat vera esse confessus est, obtulisse. est,nimis viget, ut mali bonos insequantur, et car-
Qua de re sententia illum episcopali dcpositum, et nales spiritales infestent. Idcirco, ut praedictum est,

se ejus loco cum fraternitatis vestrse consensu esse statuerunt ne accusarentur, aut si aliler tieri non
episcopum ordinatum : sed nunc eumdein Paulum posset, perdifficilis lierel eorum accusatio, et a qui-
cum saecularium judicum venientem, episco-
auxilio bus, ut supradictum est, non praesumeretur, neque
piiim more prredonis ingressum, ablatisque violeuter a propriis sedibus aut Ecclesiis episcopi ejice-

rebus Ecclesise, ah eo se projectum, et ad summam rentur.

injuriam ac necem pene perductum. Et quoniam Cap. CLXX.XIV. — S> cpiscopus expulsus ansus fue-
tantae nequitiae pravitas nec dissimulanda ncc le- rit irujredi civitatem.

viter agenda est, fraternitas vestra haec omnia dili- {Ex epist. Bonifacii papse ad episcopos Gallix.)
genter curet addiscere et, : si ita se, ut edoctisumus, Si episcopus expulsus ausus fuerit ingredi civitatem
veritas habet, praedictum Paulum districta faciat e qua repulsus est, vel exire de loco in quo degere

esseculione compelli ut qiicecunque abstulit, omni jussus est, jubemus eura in monasterio in alia pro-
mora vel excusatione cessanle, restituat. Si vero vincia constituto tradi, ut, qui sacerdotio peccavit,
nihil Ecclesiae sed propnum se dixerit abstulisse, degens in monasterio corrigatur.
quamvis grave et iniquum fuit ut non a vobis vel Cap. CLXXXV. — De episcopis qui. se viventibus, suc-
cessore,'! cligcre drsiderant.
metropolitano ejus hoc peteret, sed ausu temerario
manu veriimtamen si quid pro-
praesumeret agere :
(Ex concil. Andochen. cap. 23.) Episcopo nonlicere

prium tulit, vestrfe debet examina-

sub fraternitatis pro se alterura successorem sibi constituere, licet

tione constare si verum est. Sed et illud diligeuter ad exitum vitae perveniat. Quod si tale aliquid fa-

quaerendum est, si quid male de rebus dilapidavit ctum irrilum esse hujusmodi constitutum.
fuerit,

Eccle.siae vel quod nunc abstulit, hoc reformare ac

Servetur autem jus ecclesiasticum id continens
;

satisf.icere modis omnibus compeilatur. Si autem oportere non aliter lieri. nisi cum synodo et judicio

differre tentaverit, quousque omne quod dilapidavit C
vel de siibstantia tulit Ecclesiae restituat iii monaste-
rium mittendus est, ut saltem coactus reddat quod
male aiiferre uon timuit. Quod si forte, quod non credi-
episcoporum, qui post obitum quiescentispotestatem
habent eum qui dignus exstiterit promovere.
Cap. CLX.XXVI. Ut episcopo vivcnte nullus super
. —
ordinelur.

mus, post depositionem suam inverecundum ac mente (Ex concil. Avernen. cap., 13.) L't uullus vivente
perversa aliquid de episcopatu loqui atque rursus ad episcopo alius superponatur aut superordinetur epi-

hoc qualibet aspirare praesumplione tentaverit, fia- scopus, nisi fors^itan in ejus locum quem capitalis

ternitatis improbilatem ipsius ora-

vestrae se contra culpa dejecerit.

nino vigor accendat, atque Dominici corporis et Cap. CLXXXVII. — Quod non liceal cpiscopo suc-
cessorem eliyere.
sanguinis communione privatum, in monasterium
(Ex concil. Spedensi, cap. 8.) Episcopum non
eum usque ad diem obilus sui ad agendum curet
liceal ante finem vitae alium in loco constituere
poenitentiam retrudendum : quatenus perpetrati sce-
successorem. Si quis autem hoc usurpare tentave-
lerismaculas dignis discat Iletibus emcndare, quas
rit, talis constitntio irrita erit. Non ergo aliter fieri
magis in interitu animae sua^ nequiter augere desi-
oportet, uisi cum episcoporum,
consilio et judicio
derat. Suprascriptus auteni dilectissimus fraler no-
D qui post exitum praecessoris potestatem habent di-
sterNemesion in suo loco et episcopatus officio pro-
cul dubio reforraetur et ne denuo hac de re in-
gnum eligere.
:

quietudinem ac molestiam patiatur, sollicitos vos

Cap. CLXXXVIII. —
Quod ntisquam canones prxci-
piant Ht pro seqritudine episcopi alius succedat,
esse necesse est : quia hoc nou solum ad hujus mu- et si ipse pro sna molestia peticrit, qualiter fiiri
nitionem, verumetiam ad aliorum constat emenda- possit.
tionem proiicere, ut pravorum hominum praesum- (Ex registr. Gregorii paps, ad Anntolium Con-
ptio nihil de caetero contra sacrorum canonum sta- stantinopolita, diaconum.) Scripsit mihi dilectio tua
tuta vel ecclesiasticam disciplinam uUo modo habeat me meo Joanni primae Justi-
reverendis.simo fratri
attentare. nianae episcopo,pro aegritudine capitis quam pati-
Cap. CLX.XXIII. —
Cur snyicti apostoU eorumque tur episcopum praecipere succedi ne fortasse, dnm :

successores voluerint difficilem esse accusationem episcopi jura eadem civitas non habeat. quod absit!
sacerdotum.
ab boste depereat. Equidem nusquam canones prae-
{Ex decrct. Fabiani papse, Oricntalibus episcopis cipiunt ut pro aegritiidine episcopi cpiscopus succe-
missis, cap. 19.) Talia cogitantes sancti apostoli dat : et omnino injustum est ut, si molestia corporis
eorumque successores, spiritu Dei repleti, malos irruit, honore suo privetur aegrotus. Sed suggeren-
(;n:i nrCHETOIUiM I.Uilll XX — I.IItlsR IMUMIIS. f.ntl

liiim psl ut, si qui.s iu rogimine a-grotat, liispetisator A anloqiiam earuin pnssit utilitas deporirn, quid liori
illi tali.s requiratur, qiii possit ejus ciiram umuem debeal Deo auctorc disponcrc. Porvenil initiir ad
;i),'|'re, et li>cum illius iii reniuiine Kcclesiii", ipso luin iios, qiiihiisdaiii refereiitihiis, qiiomdaiii epivciqiiiui
(Irposilo, conservare, iit iii'(|ue Deus iiiunipoleus ila iiassiiiiieiii capitis incurrisse, ut, ipiod inoiile
(iireiidatur, neqiie civitas noglecta esse invoniatiir. alioiiala aKoro siilcat, gcmiliis ot lleliis niidiro sit.

C\v. CI.XX.MX. — De Ariminensi dnlorc episcopo No orgo, languento pastore, grex, quod absitl insi-
capitis laborante, ct in ejus loco allerosutirotjatu. diatoris laniandus dentibus oxponaliir, vcl Ecclesitn
(Ex rc(jist. S. Grcij. papx, cap. 238.) Qualiter ordi- ipsiiis utililatos deporoant, cauta nos necosse est
nati a nohif sacerdolis. corporis, quia notum est, impe- provisione Iractaro. Et idoo, qiiia viventom npisco-
diente niolestia, Ariininensis lCcclesia pastorali liacte- piiin ah oliicio suo iiecossitas inlirmilatis, nnn cri-
niis ac sacerdotali sit reginiiiie destitiita, duduin mon, ahducit, alium loco ejiis, nisi rociixante oo, niilla
fraternitas vestra cognovit. Quera duin, liahitatoriim sinit ratio ordinari. Sed si iulervallH a^gritudinis
loci illius procihus permoli, sffipius Jiortaremur ut, habere cst solitus, ipse data pclitione non se iiltcrius
si de eadem qua detinebatur, molostia me-
capitis, ad hoc ministerium, subvertente inlirmilale, posse
lioruttim se essc sentiret, ad suam, aiixiliante Doo, „ fatoalur adsiirgere, et aliiim loco siio expetat ordi-
reverteretur Ecclesiam qiii, datis induciis, in hoc
;
nandiim. Qiio facto omniiim snlomnitor olccliono
quadripnnio exspectatur. Qui, dum cleri vel civiiiin alter, qiii digtiiis fuerit, episcopus ordinctur, sic
nosquo precihus arguentiiim instanliiis horlaremur lamen ut, quoiisquc eumdera episcopiiin in hoo sa;-
ut, si valeret, ciim eis auxilianle Domino reraearet, culo vita tenuerit, sumptus ei debiti de eadem Ec-
datis scriptis supplicatione nos petil iit, quia ad clesia ministrenlur. Enimvero si niillo tempore ad
ejusdom Ecclesiffi regimen vel su.sceptoriim offi- sana; mentis redit ofticium, persona lidelis ac vita;

cium, pro eadcm qiia detinetur molestia, assurgerc osl pixihahilis eligenda, qita; ad regimen Ecclesia;
nullatenus posset, Eeclesia> ipsi ordinare cpiscopiim idonea possit exislere atqiie de animarum utilitate
deheremus. Unde, quia cunctaruni Ecclesiarura in- cogitare, inqitietos stih disciplina: vincula restrin-
juncte nos sollicitudinis cura constringit ne diutius gero, rerum curam gcrere, et ma-
ecclesiasticarum
gregi lidelium desit custodia pastoralis, illorum turum atqiie efticacem se in omnihus oxhihere. Qui
precihus hujusque ex siii impossihilitate renuntia- etiam, episco[io qui nunc a-grotat superstes, loco ejus
tione compiilsus, visuni nohis est eideni Ariniiuensi deheat consecrari.
Ecclesia» dehere episcopiim ordinari : et, datis ex Cap. CXCII. — De irstitutis episcopis per Romanum
more clerum plehemque ejiisdem Eccle- C
prffceptis, pontificem.
sii* non destitimus admonere quatenus ad eligen- (Ex decret. Sixti papx II fratrib. per Uispaniam
dum sibi antistilem concorili provisione concurrant. constitutis commissis, cap. 7.) Fratres vero quos ti-

Hortamur ergo ut fr.ilernitas vestra eiim qiiem uno inoro terreno injuste damnastis scitoto a nohis juste
consensu omnes elegerint, sieut el ipsi a nohis po- esse restitulos. Quihiis ex aiictoritate sancti l'etri,
po.scisso noscuntur, ad se faciat evocari. Quem cauta omnia qua; eis ahlata suut in-
apostoltca auctoritate,
ex omnidus examinatione discutite : et si ea in eo, tegerrime reddi pra?cipiinus, si non vultis et vos ot
quae in contextu eplatici morte multata sunt, mi- principes vestri a collegio nostro et raembris Eccle-
nimo Domino fuerint opitulanle reperta, atque lide- si<E enim judicio Dei datur pleruraque
separari. Justo
lium personarum relatione ejus vohis qiioque vita peccatorihiis potestas, qua sanctos ipsius persequan-
placiierit, ad nos eum cum decreti pagina vestri, tur, iit qui sjiiritu juvantur et aguntiir liant per
addita quoque testiticationis epistola, destinate, lahoriim exercilia clariores. Illi tameu qiii lioc agunt,
qiiatenus eidem a nohis Ecclesioe, dispoueute Do- nullaleniis evadent pcenam. quia, ut ait Dorainus : Va?
raiuo, consecretur antistes. illi per quem scandalum venit. Et, quanquam juita

Cap. CXC. — De cpiscopo qai per infirmilatem in p. Salvatoris sententiam necesse sit venire scandala,
hebetudinem mentis incident. vae tamen per quem veniunt! De occultis etinmcordis
(Exconcil. Arausic, cap. 1.) L't si quis episcopus alieni temere judicare peccatum est, et eum ctijus
in intirniitatem aut in aliquam hehetudinem sensus non videnttir opera nisi bona iniquura est ex suspi-
inciderit, aut officium oris amiserit, ea quae episco- cione reprehendere cura eorum quiE homini sunt
:

pis operari conveniunt, preshrterum agere non per- incognila solus Deus judex sit justus inspector et
inittat, sed episeopum qui vicimis est vocet, cui verus. Unde scriptum est Incerta non judicemus :

quod in Ecclesia agendum fuerit imponet. quoadusqiie veniat Dominus, qui etilliirainahitabscon-

Cap. C.XCI. — De episcopo qui proptcr dolorcm capi- dita tenehrarum, et manifestahit consilia cordium.
amentiam deveneral.
tis sxpe in Et, quamvis vera sint, non tamen credenda sunt,
(Ex regist. cap. 233, ad Etherium episcopum.) nisi qu» certis judiciis comprobantur, nisi quas ma-
Quamvis triste nobis sit valde quod loquimur, atque nifesto judicio convincuntur, nisi qiise jiidiciario or-
fraterna nos compassione potius urgeal quam ali- dine puhlic.intur. Nullus ergo potest bumano con-
quid de auditis detinire permittat suscepti tamen : demnari examine, quera Deus suo jodicio reservavit.
soUicitudo regiminis cor nostrum instanti pulsat Ha^c omnia siimmopere sunt proecavenda, ne prae-
aculeo magnam nos Ecclesiis curam prospicere, el, sumptores esse videamur.
607 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 608

Cap. CXCIII. —
TJt sacerdotes Domini, siciU viilgus A ceedi crudeliter fustibus deputasti quain lioet post
facere solet, indicare prxsumant, vel compeUantur. octo iiienses, exinde minime arbitremur fuisse de-

{Ex decr. Cornelii papse.) Sacramentum autem funclam, tamen quia ordinis tui habere noluisti

hactenus ab episcupis et reliquis ordinibus exigi, nisi respectum, pru[)terea duobus te mensibus ab admi-

pro minime cognovimus, nec sponte eos

fide recta, nistralione missarum statuimus abstinere. In quibus,
jurasse reperimus. Summopere ergo sanctus Jaco- ab ofticio tuo suspensum, tlere te convenit quod
bus aposlolus probibens sacramentum loquitur, di- fecisti. .Nam valde dignum est ut, postquam te ad

cens Ante omnia, fratres mei, nolite jurare, neque

:
vitae istiiis tranquillam rectitudinem laudabilium
per coelum, neque per terram, neque per aliud quod- sacerdotum exempla non provocant, saltem corre-
cunque juramentum. Sit autem sermo vester, Est, ctionis medicina compellat.

est, »\on : ut sub judicium non decidatis. Cap CXCVI. — De episcopo per sacramenta purgato
Cap. CXCIV. —
De episcopo sinistro rumore asperso, et absoluto.

per sacramentum autem et purgato et absoluto. ad Brunihildam reginam Francorum, cap.

(Ex reg.

(Ex re. ad Justinum imperat., cap. 170.) Habet 132.) Menam vero reverendissimum fratrem coepi-
hoc proprium antiqui hostis invidia, ut quos in pra- „ scopumque nostrum, postquam, ea quae de eo dicta
vorum actuum perpetrationem, Deo sibi resistente, fuerant requirentes, in nullo invenimus esse culpa-
decipere non valet, opiniones eorum falsa ad prae- bilem : qui insuper ad sacratissimum corpus beali
sens simulando dilaceret. Quoniam igitur qucedam Pelri sub jurejurando salisfaciens, ab his
apostoli
contra sacerdotale propositum de Leone fratre et quae objecta ejus opinioni fuerant se demonstravit
coepiscopo nostro sinister rumor asperserat, utrum alienum reverti illum
: purgatum absolutumque
vera essent, districta diutius fecimus inquisitione permisimus quia, sicut dignum erat ut, si in aliquo
:

perquiri, et nullam in eo de his quae fuerant dicta reus existeret, culpam in eo canonice punireraus,
culpam invenimus. Sed ne quid videretur omissum ita dignum non fuit ut eum, adjuvante innocentia,

nostro potuisse cordi dubium remanere, ad beati diutius retiaere, vel affligere in ali<juo deberemus.
Petri sacratissimum corpus districta euni ex abun- Cap. CXCVII. —
Qualiter senex episcopus corripien-
danti fecimus sacramenta pra?bere. Quibus prffistitis dus sit, quomodo mali ejus consiliarii excom,-
magna sumus exsultalione gavisi, quod hujuscemodi municandi.
innocentia ejus evidenter eailuit. Pro qua re gloria [Exreg. cap. 37.) Praidicator omnipotentis Domini
vestra prsedictum virum cum omni charitale susci- dicit Seniorem ne increpaveris.
Paulus apostolus :

piat, reverentiam qualem sacerdoti decet exhibeat, C Sed haec ejus regula in eo reservanda est, cum culpa
ei

nec qu<edam cordibus remaneat de his quae jam seniuris exemplo suo non trahit ad interitum corda
sunt purgata dubietas. Et ita suprascripto vos epi- juniorum. Ubi autem senior juvenibus esemplum ad
scopo devotissime oportet in omnibus adheerere, ut interilum pr*bet, dislricta increpatione feriendus
congrue decenterqne Deum in ejus persona videamini, est. Nam scriptum est Laqueus juvenum omnes vos. :

cujus minister est, honorare. Et rursum propheta dicit Et peccator centum an- :

Cap. CXCV. —
Correctio episcopi qui concubinam norum maledictus est. Tanta autem nequitia ad aures
habuit. meas de tua senectule pervenit, ut eam, nisi adhuc
[Ex reg. Gregorii papse ad Andream episcop. Ta- humanitiis pensaremus, lixa jam malediLtione feri-
rentin. cap. 179.) Tribunal judicis eeterni securus remus. Dictum.quippe mihi est qiiod Dominicorum
aspiciet quisquis, reatus sui conscius, digna eum die, priusquam niissarum solemuia celebrares, ad
modo pcenitentia placare contendit. Habuisse te exarandam messem latoris praesentium perrexisti,
siquidem concubinam manife-ita veritate comperimus, post exarationem ejus raissarum solemnia celebrasti.
de qua etiam contraria est qiiibusdam nata suspicio. Post missarum solemnia, etiam terminos posses-
Sed, quia in rebus ambiguis absolutum non debet „ sionis illius eradicare minime timuisti. Quod
esse judicium, hoc tuse conscientiae elegimus com- factum quje poena debuit insequi, omnes qui au-
mitlendum. Qua de re si, in sacro ordine constitutus, diunt sciunt. Dubii autem de lanta hac perver-
ejus te permixtione esse recolis maculalum, sacer- sitate fueramus, sed tilius noster Cyriacus abbas
dotii honore deposito, ad ministrandum nullo modo a nobis requisitus, dura esset choralis, ita se
praesiimas accedere, sciturus in animse tuae periculo cognovisse perhibiiit. Et qiiia adhuc cunis luis par-
minislrare, et Deo nostro te sine dubio reddere ra- ciraus, hortamur, aliqiiando resipisce, senex, alque a
'tionem, si, liujusmodi sceleris conscius, in eo quo es tanta levitate morum et operum perversitate com-
ordine, celans veritatem. permanere volueris. Unde pescere. Quanto morti vicinior efticeris, tanto fieri
iterum adhortamur ut, si te deceptum hostis antiqui sollicitior atque timidior debes. Et qiiidem pcena
callidilate cognoscis, competenti eura dum licet sententiae in te fuerat jaculanda, sed, quia simplici-
pcenitentia superare feslines : ne cura eo particeps, tatem luam cura senectute novinius, iiiterim tace-
qiiod non optamus ,in die judicii depuleris. Si vero raus. Eos vero quorura conslliis hsc egisti, iii duobus
hujiis reatus tibi conscius
non es, in eo te necesse mensibus excoramuuicatos esse defernimus, ita ut
est quo es ordine permanere. Prseterea, quoniam si quid eis intra duorum mensiiim spalium huma-
mulierem de matriculis contra ordinem sacerdotii nitus evenerit, benedictione vialici non priventur.
609 DECllETORLM LIUUI \X. — LIBER 1'RIMUS. filO

Deinccps autem ab eorum consiliis cautus existe, te A propria judicare prsesiimant, aiit truncationes qui-
qui>(|iie sollicitc custodi ue si, eis iu nialo dlsci-
: biislibel jiersonis aiit per se inferant, aiit infi-rendas
pulus fueris quibiis niagistiT in bono csse dcbuisli, privi ipiaiit. Qiiud si qiiisquam, huriiin iinmeriiur prn>-
uec simplicitati tu;e, nec ulterius senectuti par- ci'()liiiuin, aiil in Eccli,'siaB sua" familiis, aiit in qui-
cauius. buslibet personis tale aliqiiid perpelraverit, ct con-
Cap. CXCVIII. — De purgatione Leonis papx. cessi urdiiiis honore,'privetur el locn, et sub perpeluai
(Jurameulum Lconis piipx). Auditum, IVatrcs clia- damnatiunis religetiir ergastulo. Cui tamen commu-
rissimi, et divulgatiim esl [ler mulla loca, qualitcr nio expunli de liac vita non neganda est, propter
honiiiies niali advprsum me iusurrexerunt, et dila- Domiiii niisericordiam.
lare vulueriint, ct miserunt super me gravia crimina. Cap. CtUI. — De episcopis sua manu cxdentibus.
Propter quam causain iste clementissimus ac sere- {Ex decr. Bonifucii papx.) Non liccat episcopo
nissimus doininiis rex Carolus una cum sacerdotibiis manibus suis aliquem ca^dere. Hoc enim alieniim a
et optiuiatibus suis istani pervenit ad urbeni. Qua- sacerdote esse debet.
mobrpin ego Leo ponlilVx sanrta? Roinana.- Ecclesiae, Cap. CCIII. — De episcopo qui seipsum et sibi com-
missos corrigere neglexerit.
a nenilne judicdtiis neque coactus, sed spontanea
" [Greg. dic.) Qui nec regiuiinis in se ratioiiem ha-
uiea voliinlate, purilico me in conspectu vestro co-
buit, ni c sua delicta detersit, nec crimen filiorum
ram Deo et angelis ejus, qui conscientiam meam
novit, el beato Petro principe apostolorum, in ciijus
correxit, canis impiidicus magis dicendus est quam
episcopus.
conspeclu consislimus, quia istas crimiiiosas et sce-

leratas res mihi ubjiciuut iiec perpetravi

qiias illi
Cap. CCIV. — Dc eadem re.

nec perpetrari mibi est Deus, iu cujus

jussi. Testis
(Ex dictis llirron.) Ut iixivia per cinerem hiimi-
judicium veuturi smuus, et in cujus conspectu con-
dum tluens lavat et non lavatur : ita bona doctrina
per maliim doctorem animas credentiura lavat a
sistimus : et hoc propter suspiciunes malas tolleu-
sorde peccatorum.
das mea spontanea volunlate facio, non quasi iu
caiionibus inventum sit, aut qiiasi ego hanc consue-
Cap. CCV. — De malo pastore quem sux oves fugiunt.
tudincin aul decretiim in saiicta Ecclesia successo-
{Ex dictis August.) Sicut fugiunt oves vocem pa-
storis quein non cognoscunt, et deserla petunt, ita
ribus meis, nec non et fratribus, et coepiscopis no-
mali pasloris ovjlia.
stris imponam sed ut melius a vobis abscindatis
rebelles cogitationes.
:

Cap. CCVI. — De illo qui nobilitalem Dei a se ejicit.

{Gregor. Adam priraus homo pro peccato

Cap. CXCIX. —
Sj 7«!« ex ecclesiastico ordine dam- Q
dicit.)

de paradiso ejectus est: hoc est, qui nobilitatem Dei

natus fmrit a synodo, et ausus fueiit de sacro mi-
nisterio aliquid cnntingere. a se ejicit, nobilitate loci privetur.

[Ex concil. Antiockeii\ cap. 4). Si quis episcopus Cap. CCVII. — Quod non sint omties filii sanctorum
qui tenent loca sanctorum.
damnatus a synodo, vel presbvter aiit diacomis a
suo episcopo, ausi fuerint aliquid de ministerio sa-
{Hiiron. dicit.) Non facile est stare in loco Petri et

cro contingere, sive episcopus juxta pr;ecedentem

Pauli, et tenere cathedram regnantium cum Christo ;

quia hinc dicitur , .\on sanctorum filii sunt qui tenent

consuetudinem, sive presbyter aut diaconus, nullo
loca sanctorum, sed qoi exercent opera eorum.
modo liceat ei nec in alia synodo restilutionis spem
aiit locura habere satisfactionis communi- : sed et
Cap. CCVIII. — Quod nullus ex genere nec ex loco
glorian debeat.
cantes ei omnes abjici de Ecclesia, et maxime si,
{Greg. dicit.) Nos qui praesumus non ex locorum nec
posteaquam didicennt adversum memoratos pro-
generis dignitate, sed morum nobilitate innotescere
latam fuisse sententiam, eisdem communicare tenta-
debenius, nec urbium claritate, sed tidei puritate.
verint.
Cap. CCI.X. — De sacerdotibus qni ocibus suis mala
Cap. CC. — Si aliquis ex ecclesiastico ordine excom- .. exempta prxbent.
municatus fuerit, et communicare prssumpserit, {Ex dictis August.) Nemo quippe amplius in Eccle-
se ipsum damnat.
sia nocet, quam qui, perverse agens, nomen vel or-
[Ex Afric, cap. 29.) Item placait universo
concil. dinem sanctitatis et sacerdotis habet. Delinquentem
concilio ut qui excoramunicatus fuerit pro suo ne- uanique hunc redargueie nullus pra>3umit : et in
glectii, sive episcopus, sive quilibet clericis, et tem- exemplum culpa vehementer extenditur, cum pro
pore exconimunicatiouis suae aute audieutiam com- reverentia ordinis peccator honoratur.
munionem praesumpserit, ipse in se damnalionis Cap. CCX. — l't tantum curam rerttm ecclesiastica-
judicetur protulisse sententiam. rum episcopus liabeat.

Cap. CCI. — Deordinatis, si atiquis illorum percussor {Cap. apost. 30.) Omnium negotiorum ecclesiasti-
ejiSliterit. corum curam episcopus habeat, et ea velut Deo con-
{Ex concit. Mogunt., cap. 6.) His, a quibus Domini templante dispenset^nec ei liceat ex his aliquid om-
sacranienta Iractantur, judiciuni sangiiiuis agitare nino contingere, aut parentibus propriis qus? Dei
non licet. Et ideo magnopere talis excessus prohi- sunt condonare. Quod si pauperes sunt, tanqiiam
bendiis est, nec, indiscretae proesumptionis motibus p;iuperibus subministret : ne eorum occasione Ec-
agitati, aut quod morle plectendum est, sententia clesiae negotia depraedentur.
6H BrRCIIARDI \VORM.\CIENSIS EPISCOPI. 612

Cap. CCXI. — De unt pallii, ne a metropolilanis A jn exsequiis morientis episcopi ex canouibus con-
p7-aisuinptice utatur. servetur, traditione moris antiqui hoc tantum adji-
{Ex decr. Eomr. papx, cap. 3.) Quicumque sane cimus ut, si quis sacerdotum, secundum statuta
metropolitanorum per plateas vel in litaniis uti pal- Viileutiui concilii, ad humauda defuncti episcopi
lio prcesumpserit, et non tantum
in prsecipuis festi- membra venire commonitus, pigra voluntate distu-
vitatibus, et ab apostolica sede indietis temporibus, lerit, appellanlibus clericis obeuntis episcopi apud
ad missanim solummodo solemnia, careat illo ho- synodura, sive apud metropolitanum episcopum,
nore ;
prout beatus papa Gregorius ad Joannem
et, tempore anni unius uec faciendi missam uec com-
Panormitanum episcopum, et Mariniauum scribit Ra- muuicandi habeat omnino licentiam. Presbyteri
vennatum episcopum, quia grave jugum atque vin- aulem sive caeteri clerici, quibus major honoris
culum cervicis, non pro ecclesiastica, sed pro quadam locus apud eamdem Ecclesiam fuerit cujus sacer-
saeculari dignitate defendit, permissa, qua abutitur, dus obierit, si omni sollicitudine pro exscquiis jam
dignitate careat quoniam jure privilegiuni meretur
:
commo-
mortui, aut continuo antistitis monturi, ad
amittere qui audacter usurpat illicita.
nendum vicinum episcopum tardi inveniantur, aut
Cap. CC.VII. —
Quod episcopus res sux ecclesise, nisi
g per quamcunque molestiam animi id negligere com-
cum suo prius commutet, testamento legare uon
probentur, lotius anni spatio ad poBnitenliam in
possU.
monasteriis deputentur.
{Ex concil. Agathciisi, cap. 6.) Si quis episcopus
condito testamento aliquid de ecclesiastici juris pro- Cap. CC.WII. —
Ut quidquid episcopo relinquitur, id
eiidssum in facuitates Ecclesix computetur.
prietate legaverit, aliter non valebit, nisi tantum de
juris pruprii facultatibus suppleverit. {Ex coiicil. Agathensi.) Pontiljgps vero quibus in
Cap. CC.XIIl. — De episcopo qui res sux Ecclesias summo sacerdotio constitutis ab extraneis duntaxat
pi^rfntitjus suis indiscrcte triiuit. donatur aliquid, vel cum Ecilesia aut sequestratim
Ex concil. Spalensi, cap. 10). Ut episcopi in rebus dimitlitur aut donatur; quia haec ille qui donat pro
Ecclesiae circa propinquos suos exponendis repre- redemptione animae sua;, non pro commodo sacer-
hensionem caveant, et ut discretionis modum tc- dotis piobatur utFerre, non quasi suum, sed quasi id
neant. emissum in facultates Ecclesias computetur : quia
Cap. CC.XIV. — De eadcm re. justum est ut, sicut sacerdos habet quod Ecclesia»,
{Ex eodem, cap. a.) Quoniam multi episcoporum diniissum est, ita et Ecclesia habeat quod relinqui-
amore propinquorum suurum de rebus sibi com- tur a sacerdote.
mendalis, suo aut quolibet amicorum nomine prae-
Cap. CC.WIII. — JJt nullus episcopus, nisi cum conci-
dia et mancipia emunt, et ut in propinquorum suo- lio coetcrorum episcoporum et priiicipis, in liostem
rum jus cedant staluunt, et ob hoc jura ecclesia- ire dcbeat.

stica convelluntur, et ministerium sacerdotale fusca- (Cap. Caroli imperatoris de episcopis Aquisgrani
tur, imo a subditis detrahitur et contemnitur: collaudatum.) Carolus gratia Dei rex, regnique
placuit omnibus ut deinceps avaritiae hoc genus Francorum rector, et devotus sanctse Eccl^ise de-
caveatur. Fixumque ab hinc et perpetuo mansurum fensor, atque adjutor in omnibus aposlolicae sedis :

esse decrevimus, ut episcopus res sui juris, quas aut Hortatu omnium fldelium nostrorum, et maxirae
ante episcopalum, aut certe in episcopatu haeredi- episcoporum, ac reliquorum sacerdotum consultu,
taria successione acquisivit, secundum auctoritatem servis Dei per omnia omnibus armaturam portare
canonicam, quidquid vult faciat, et cui vult con- vel pugnare, aut in esercitum et in hostem pergere
ferat. Postquam autem episcopus factus est, quas- omnino prohibemus, nisi illis tantummodo qui
cumque de facultatibus Ecclesiae, aut suo aut
res propter divinum ministerium, missarum scilicet so-
alterius nomine, qualibet conditione comparaverit. lennia adimplenda et sanctorum patrocinia porlanda
decrevimus ut non propinquorum suorum, sed in D ad hoc electis, id est unum vel duos episcopos cum
Ecclesiae cui praeest jura de\eniant. capellanis presbyteris. Et unusquisque princeps
Cap. CC.W. —
Ne episcopus de rebus viduatx Eccle- unum presbylerum secum habeat, qui peccata cou-
six quidquam alienare prxsumat.
fitentibus judicare, et indicare poenitentiam possit.
(Ex decr. Martin. papx. cap. 20.) Si quis episco-
pus nulla ecclesiasticae rationis necessitate compul-
Cap. CCXI.V. De eadem re. —
sus, in suo clero aut ubi forte non est presbyter, de (Cap. ejusdem.) Secunda vice propter ampliurem
rebus ecclesiasticis aliquid praesumpserit vendere observantiam, apostolica auctoritate et multorum
res ipsas Ecclesue restaurare cogatur, et iu judicio episcoporum admonitione instructi, sanctorum quo-
episcoporum dejiciatur auditus, ettanquam furti aut que canonum regulis edocli, consultu videlicet ora-
latrucinii reus suo privetur honore. nium nobilium nostrorum nosmetipsos corrigentes,
Cap. CC.WI. — De illis qui ad sacerdotum exsecjuiis
posterisque noslris esemplum dantes, volumus ut
venire contemnunt. nullus sacerdos in hostem pergat, nisi duo vel tres
{Ex concil. Toletano viii, cap. 31.) Ea quae compe- tantum episcopi, electione caeterorum propter bene-
tunt honestati, contingit sxpe quorumdam desidia dictionem, praedicationem populique reconciliatio-
non impleri. Proinde, quia notura est quae diguilas uem, et cum ilLis electi sacerdotes, qui bene sciant
(;i:t DECRETORUM I.IRRI XX. — LlltKR l-Hl.MI S. oiv
populis po-nitpiitiam dare, uiissas celfhraru, de iii- A Cap. CC.MV. — I)c sessione episcopi.
liiiiiis ciiraiu habcre, sat'i'atii|ue oli-i cum sacris
[Ex concit. Carthag.)
Kcclcsia iii coDcessu
!n
pifcil)ii> uiictioiuin iiiipeiulcio, ct liuc iiiaxiiiie prtB-
presbytiTorum, e|iiscopus sublimior sedeat.
videre iie siue vialico qiiis de syculu lecedal.
Cap. CCXXV. —
Item de ordinationc cpiscopi.
Cap. CCXX. Dc co si (jtiis ah (ipostolico falsam detu- (Ex dictis Theodori urchicjUscupi .) In ordinatione
lerit epiitutam.
episcopi, ipse i[ui ordiiiat, iiiissam celcbrare debet,
(Ex concil. Triburiensi, cap. 30, cui iiittrfuit rcx ct ipu oriliiiatur similitor.
Ariwlphus.) In niciuoriam lieali l'ctri apo^toli liouo-
remus saiictaui Roiuaiiam et apustolic.iin sedeiu, ul
Cap. Ci;\.\VI. — Qux sacerdotes bci (kclinare
debeant.
qua- uobis sacerdotalis mater est digiiitatis, esse
debet magislra ecclesiasticu! rationis. Quare ser- {Ex concil. Turonensi cap. I.) UuKcunque ad
,

vanda est ciim mansuetudine bumilitas, ut, licet vix aurium et ad oculurum pertinunt illecebras, unde
ferendum ab illa saiicta scde iiiipouatur juguui, con- vigor animi emolliri posse credatur, ut de aliquibus
ferainus, ot pia devutiouo tolorcuius. Si vero, qiiod goueribus musicurum, aliisquu nounullis rebiis,

noii decot, qiiilibet, sivo sit presliyler sive diacoiius, oiiiues Uei sacerdutes se abstiiiore
quia deboiil ;

aliqiiaui prrturbatiouem macbinando, et nostro mi- por auriuni oculorumque illecebras viliorum lurba
nisterio insidiaudo redarguatur falsam ab apostolico ad animum iiigredi solet, histrionum qiioque tur-
detulisse e|istolam, vel aliiid quid quod iiide non pium obscccnorum insolentias jocorum ipsi animo
et

convenerit falsa lide, et nou iutogra circa apostoli- eiriigere, cseterisque sacerdotibus oHugieuda pra;di-

cum liumilitate ; penes episcopuiii sit pulestas utrum caro dobont.

eum carcerem «ut in aliam detrudat cuslodiani,

iii
Cap. CC.\.\VII. De hxrcditate episcopi, cxtcrorumque
usque [uo, per epislolam aut per idoneos suaj partis ecclesMsticorum.
legatos, apostolicam interpellet sublimitatem, ut po-
(Ex concil. apud Altheim luililo, cap. '.\',
, cui
tissimum sua sancta lcgatioue dignetnr decernere
interfuit rex Conradus.) Sed ct boc ibidem inventum
quid de talibus justo ordiue lex Komana statuat de-
est de episcopis, presbyteris et clericis, si bieredi-
tiuiro, ul et is corrigatur, et caitcris modus iinpona-
tateni a Uomino rege, vel ab alio priucipe, vcl amico
tur.
suo, seu per hsereditariam sortem sibi devenerit,
C.\p. CCXXI. — De accusatis episcopis. vel acquisierunt, donare eis licoat banc ciii volue-
(Exdecret. Felicispapx, C(ip.4.)Si primates accusato- p rint, duni vivunt, pro remedio anima>, ad Ecclesiam
ros episcoporuiii cum eis pacitiiarc familiariter mini- qiiamciinque elegennt, vel consanguineis suis vel
me potuerint, tuno lempore legitimo eos ad sj^nodiim amicis. Sin autem antea obierint quam tirmiter
canonice convocatam, nou infra angusta tempora perfecerint, altari cui serviunt omnia perpetuo
canonico convocent, et prius eis per scripta signiticent sanctilicentur, et in jus tradantur. Similiter de pres-
quod eis opponitur, ut ad responsiouem pra?parati byterii stalutum est. Hildibertus Moguntinensis
adveniant. Nam si, aut vi aut timore, ejocti aut suis arcbiepiscopus subscripsit. Robertus Treverensis
rebus oxspoliati fuerint, nec eanonice vocari ad sj^no- arcbiepiscopus Unni Ilameburgensis
subscripsit.
dum possunt, nec respondere aimulis debent ante- arcliiepiscopus subscripsit. Adaluvardus Fardinensis
quam cano.iice restituantur, et sua omnia eis lega- episcopus subscripsit. Richwynus Argentinensis
liter reddantur. episcopus subscripsit. Notingus Constantiensis epi-

Cai'. CC.\XH. — Quod non ita in ecclcsiasticis agen-

scopus subscripsit. Unewanus Padarbrnnnensis epi-
dum sit neijotiis sicut in sxculariljus. scopus subscripsit. Udalricus Angusiousis cpiscopus
subscripsit. Bornbardus Halwartanensis episcopus
{Ex decr. ejusdem, cap. 16.) Non enim in eccle-
subscripsit. Rumaldus Minugardeuowardensis epi-
siasticisagendiim est negotiis sicut in soecularibus.
Priusquam legibus vocatus veuerit, ut, cum in foro
D scopus subscripsit. Eberis Mindunensis episcopus

decertare coeperit aliquis, non licet ante peractam

subscripsit. Necnon et abbates cum cceteris sacri
ordinis viri subscripserunt.
causam recedere. In ecclesiasticis vero causa dicta
recedere licet, si necesse fuerit, aut si se pr*gravari Cap. CCXXVIII. — 'Se episcopi proptcr suam quie-
viderit. tem plcbem sibi commissam negligcre prxsumant.
Cap. CC.XXIII. — Quod nulli, papa vivente, alium eli- (Ex concil. apud Sanctum Medardum, prxsente
gere liceat. Carolo regc, cap. o.) Providendum est ne episcopi
{Ex decr. S>jmmachi papx, cap. 3.) Si quis pres- propter suam quietem ad remotiora loca secedentes,
byter aut diaconus aut clericus, papa incolumi, et eo et suum ministerium negligentes, proprias deserant

inconsulto, subscriptionem pro Romano pontiticatu civitates : sed aut parochias suas cum oflicii eftica-

comniindare, aut pitacio promittere, aut sacramen- cia circumeant, aut cum religione in suis civitati-

tum praebere tontaverit aut aliquod suffragium bus canonice cum liliis suis degant. Presbyteros
polliceri, vel de hac causa privatis conventiculis etiam sibi commissos, doctriua, castitate, et sobrie-
factis deliberare atque decernere, loci sui dignitate tate. atque hospitalitatesecundum suum ministerium

et comamnione privetur. ornari compellant.

615 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 6I(>

Cap. CCXXIX. De episcopis qui non visitatis paro- A lem iiobis absque peccato : ante saecula quidem
pretium servitutis requirunt.
chiis de Patre genitum secundum deitatem : in novissimis
(Ex concil. Triburiis habito tempore Ariiolphi re- \ero diebus eumdem propter nos et propter nostram
gis, cap. 26.) Delata est coram sancta !.ynodo que- salutem de virgine Maria, qute eunidem Deum pepe-
rimonia plebium, eo quod sint quidam episcopi nu- ntsecundum liumanitatem, unum eumdemque Chri-
lentes ad prwdieandum, vel ad coulirmandum, suas tum Filium Dei Dominura unigenitum in duabus na-
per annum parocbias circumire : qui tamen exigant turis, inconfuse, inconvertibiliter, individue, et in-
ut mansiones quibus in prolectione uti debuerant, separabiiiter cognitum, nequaquam naturam diffe-
alio pretio redimant qui parare debent. Quae duplex rentia sublata propter unitionem, sed potius salva
infamia et negligentia et avuritia sancts synudo manente proprietate utriusque unam non naturae, in
horrori fuit magno, et statuerunt ne quis ultra in duas concurrisse personas. unum eumdemqueSed
exerceat id cupiditatis ingenium, et ut sollicitiores Filium unigenitum Deum, verum Domiuum Jesum
sint episcopi de sui? gregibus visilandls. Christum, sicut olim prophetae de eo, vel ipse nos
Cap. CCXXX. — De purgatione episcoporum. semetipsum Dominus erudivit. Qui
Christus per
[Ex concil. apud Alth. habito prsesenle Conrado g autem ita non sentiunt, cum Nestorio et Eutyche,
rege, cap. 16.) Statuimus propter Dei dilectionem, vel eorum sectatoribus aeterno anathemate dignos

et proximi, et fidelium hunorem calholicorum, et esse pronuntio.

pra^cipue ob multiludinem, scandala eruenda et Cap. CCXXXIII. De damnatis episcopis, et post —

funditus exstirpanda, et perlurbationes quae noviter reconciliatis.

exorta sunt et oriuntur, necnon ut omnes sciant JoannesChrysostomus a duabus synodis ortho-
nos episcopos, tales Dei misericordia nequaquam esse doxorum episcoporum fuit dijudicatus, sed iterum
quales dicimur, exemplura sancti Leonis papae, qui, fuit restitutus. Marcellns episcopMs Ancyrae Galatiae
supra quatuur Evangelia jurans, coram populo se depositus fuit, sed postmodum proprium recepit
purgavit, sequi et imitari, salva tamen auctoritate episcopatum. Asclepius dijudicatus a synodo, Eccle-
canonica. siam suam postea recepit. Lucianus episcopus A-

Cap. CCXXXI. — De eo qui ex monacho factus fue-

drianopolites, damnatus a papa Julio, recepit Eccle-

rit episcopus. siam sui episcopatus. Cyrillus Hierosolymitauus epi-

{Ex eodem concil. prxsente rege Conrado, cap. 36.) scopus depositus fuit, postea reconciliatus est Eccle-
Statutum secundum sanctos Patres
et rationabiliter siae suae. Simili modo et Polychronium ejusdem
a synodo firmatum ut monachus queni canonica C Ecclesiae Hierosolymitanae pontiUcem Xistus papa
est
electio a jugo regula; monasticai' professionis absol- damnavit, et iterum ipse eum reconciliavit. Inno-
vit, et sacra ordinatio de monacho episcopum facit, centius paj^a Photinum damnavit episcopum, sed ipse
velut legitimus haeres paternam sibi haereditatem postea eum in proprium restituit locum Ecclesiae
postea jure vindicandi potestatem habeat. Sed quid- suae. Misenum episcopum a Felice papa damnatum,

quid acquisierat, vel habere visus fuerat, monaste- Gelasius papa successor illius et communicavit, et Ec-
rio relinquat, et abbatis sui, qui fuerat secundum clesiae suae restituit. Leontius dum esset presbyter
regulam sancti Benedicti, Postquam enimarbitrio. depositus fuit, sed postea in Antiochia patriarcha
episcopus ordinatur, ad altare ad quod sanctiBca- exstitit. Gregorius vero quartus papa Theodosium,
tur et titulatur, secundura sacros canones, quod quem Eugeniiis ejus antecessor presbyterii honore
acquirere polerit restituat. privaverat, sanctae Ecclesiae Signinae consecravit

Cap. CCXXXII. —
De illo qui de aliqua hseresi infa- episcopum. Ybas namque episcopus dijudicatus fuit,
matur, quod in sacro conventu formalam islius pro- sed sancta synodus canonice Euam illi restituit Ec-
fcssionis recitare debeat. clesiam. Rothadum vero episcopum sanctae Suesso
[Ex epist. ad Joannem Antioch.) Ego N. hac ^ niensis Ecclesiae, a synodo cui Carolus interfuit rex
Cyril.
scriptura quam manu mea perscripsi, proliteor se- condemnatum, et Solfrenum Placentinum episcopum
quens sanctum judicium Patrum Nicaeuae synodi merito reprobatum, Nicolaus papa ambos reconci-
trecentorum decem et octo vel Chalcedonensis liavit.
,

synodi universale concilium, cujus delinitiunem sedes De episcoporum transmutatione.

apostolica cunlirmavit quud etiam beatissimi pap<E
: Quia vero episcoporum plurimi ex aliis civitatibus
Leonis epistola ad sancta; memoriae Flavianum Con- ad alias propter necessitatem seu utilitatem tempo-
stantinopolitauffi urbis episcopum nostrum data rum sunt migrati et transmutati, quorum nomina
prEedicatione liicidissima; veritatis exposuit. Conli- haec sunt : Peregines in Petris est ordinatus episco-
teor unum eumdemque Dominum nostrum Jesum pus, sed quoniam cives ejus civitatis eum susci-
Christum unigenitum perfectum eum-
Dei patris : pere noluerunt, Romanae civitatis episcopus jussit
dem in deitate perfectum, eumdem in humanilate eum inthronizari in Corintho metropuli, defuncto
Deum vere, et hominem vere. Ipsum eurademque ejus episcopo eique duuec vixit Ecclesiae praefuit.
ex anima rationali el carne consubstantialem Patri Dosideum Seleuciae episcopum, Alexander Antio-
secundum deitatem, consubstantialem nobis cum- chenus episcopus in Tharsum Ciliciae transmutavit.
dem secundum humanitatem, in omnibus simi- Reverentius ab Argis Phoeniciae in Tyrum transmi-
lin DECRETOIIUM I.IUIU XX. - I.lliEH SECUNOIS. C.IH

j;ialu3 est. Joannes de Gordolinia mulatiis esl In 1'ro- A Apaniia A-iu' Iransfertur in Eudoxiopolim, .pin' rtu-
conivum, el ei priKcedit EcclesiiB. 1'alladius ali lle- diiin Salambria vocabatur. Polycarpiis, de iirbe ante
lirii>poli niutatus est iii .Asponani. Alexander, ali alia l'risteiia Mvsiu», in .Nicopolim Tracia> miitatus cst.
Ilelinopoli, in .\ndrin<ipolim mut.itiis esl. (iri-giiiius Ilieropliilus, de Trapczopoli Erlsia>, transmiKiatus est
Nazianzeniis prius civitatis (;ap|)adoci;i> fiiit episcopus iii l'lalinopoliin Thracia*. Optimus, ab Agardamia
quee Sasima dicitur, deinde a bealu Basilio et aliorum Krigio!, in Antiucbiam Pisidiee transmigratus est.
episcoporum conscnsu in .Vnzianco constitutus est. Silvanus, a Philippopoli Thraciip, miilatus est in
Meletius prius Sebastiie Ecclesiu» pra-luit, et postea Trondam.
Anliocliio' prjpsul est constitutus. Tlieusebius ab
F l -M S 1. 1 U II I r lU M 1

I.XDEX CAPITULOHUM i.llUil SECUNDI.

Cap. I. De ordinationibus presbyterorum et reliquo- I! X.XVI. De servis ordinandis secundum ecclesiastica
nim ordinum. luandata, quoiiiam iiigenui lieri debent.
II. Oua> presbyteri neeessaria discere et scire XXVII. De eadem re.
debeant. XXVIII. De eadem re.
III. De eadem re. XXIX. De eadem re.
IV. Quod ordinalioues tieri noii debeant nisi in loco XX.X. E.xemplar iibertatis de proprio servo.
certo et religioso. X.X.XI. De servorum ordinatione.
V. Quod Abraham prinius sit appellatus presbyter, De ecclesiarum servis.
.X.X.XII.

et quare presbyteri nominentur. XWIII. Lt poenitentes et digami non promovean-

\T. Quod nuUus ex ecclesiastico ordine absolute tur.
debeal ordinari. XX.XIV. Energumeni non solum non assumendi sunt
VII. Quod siib aspectu audientium ordinationes ce- ad clerum, sed inventi ab of(icio removendi.
iebrari non debeant. .X.X.XV. L't nuUus ex pffinitentibus ordinetur.
VIII. Quod turbis electionem promovendorum facere XX-XVI. Ue actoribus et procuratoribus, si ordinari
iion liceat. debeant.
I.X. Quod episcopum vel presbyterum ante triginta C .XX.XVII. l't de poenitentibus nullus adinittatur ad
annos ordinare non liceat. clerum.
\. De presbyteris qui ante triginta annos ordinan- XXXVIII. Laicus, si secundo nxorem duxerit, clericus
tur. non liat.

.XI. Quod ante .X.XV annos diaconi non sint ordi- .XX.XIX. L't nullus episcopus alterius parochianum
nandi. retinere praesumat.
XII. Quod in veteri lege prspcipiatur ut ante XXV .XL. Ut ab alieno episcopo ordinatus in clero non
annos levitae in tabernaculo non servirent. maneat.
XIII. De presbyteris qui sine examine sunt pro- XLI. De quodam episcopo qui alterius episcopi cle-
vecti. ricum, eo nolente, ordinaverat.
XIV. De eo qui sibi volens aliquod membrum truu- .XLII. rt nemo clericum alienum suscipiat, sine

caverit. voluntate episcopi sui.

XV. De clericis qui a medicorum incisione claudi XLIIl. Ut nullus episcopus alienum clericum sine
efficiuntur. litteris sui episcopi suscipiat.
XVI. De illis qui invident fratrum provectionibus. XLIV. De presbyteris et diaconibus qui sine litteris

XVII. rt seditionarii non ordinentur. episcopi sui ambulant.

XVIII. Quod illitteratus, et aliquomembro imminutus, .XLV. De eadem re.

provehi non debeat. XLVI. Ut quisque ordinalur litteras ab ordihatore suo

XIX. De concubinarum.
tiliis aecipjat.

XX. rt daemonibus similibusque passionibus irre- XLVII. Ut ordinatus quisque in illis iocis permaneat
titi sacra traclare non debeant. ad quse ordinatus est.

.X.XI. L't de servili condilione, nisi prius a dominis XLVIII. De presbytero qui confessus fuerit qiiod

propriis libertalem habeant, nuUi ordinentur. ante ordinationem peccaTerit.

XXII. De eadem re. XLIX. De eadem re.
XXIII. De bonis illorum qui a dominis propriis liber- L. Ut nuUus presbyter absque sacerdotalihus vesti-

tate donantur. mentis missam celebret.

X.XIV. Ut servus, nesciente domino suo, ordinari LI. Ut clericus inter tentationes ab oflicio non de-

non debeat. clinet.

.X.XV. De his qui libertatem a dominis suis ita per- I.ll. Ut omnis presbyter iu sua ecclesia singiilis Do-
cipiunt, ut nuUum sibi obsequium retentent. minicis diebus aquam benedicaf.

Patrol. CXL. 20
 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 62«
gj9
Item de aqua benedicenda. A XC. Ut presbyteri benedictionem episcopalem super
LIII.
non plebem facere non debeant.
LIV. Ut missc-p peculiares in diebus solemnibus
XCI. Ut nullus presbyter allerius plebesaaum eo no-
tiant.

LV. De ministerio presbyterorum, vel quid

eis com- lente recipiat.

missum sit. XCII. De alterius presbyteri plebesano.

Ut singuli presbyteri singulos habeant cleri XCIII. De ordinatis et reliquis fidelibus, quod sine
LVI.
licentia sui episcopi nil agere debeant.
cos.
LVII. Quod presbyterorum fides primum disculienda .XCIV. De eadem re.

sit.
.\CV.De eadem re.
LVIII. De eadem re. ZCVI. Quod non liceat clericum in duarum civita-

Quod in primis prKdicandum sit qualiter cre- tura simul conscribi ecclesiis.
LiX.
dere debeant. XCVII. De ordinatis, ne de eivitate in civitatem contra
jus canonum transferantur.
LX. De eadem re.
XCVIII. De eadem re.
LXI. De eadem re.
XCIX. Ne presbyteri causa legationis per diversa
LXII.Ut omnis presbyter parochianis suis Symbo- g
mittantur loca, cura animarum relicta.
lum et Orationem Dominicam insinuet.
C. Quod presbyteri assidue legere debeant.
LXIII.De eadem re.
CI. Ut presbyteri sine horariis uon vadant.
LXIV. De dilectione Dei et proximi.
CII. Ut clericus artificio honesto victum quserat.
LXV. De crimiiiibus quibus homines cum diabolo
CIII. De earem re.
deputantur.
nullus egrediatur sacerdote CIV. Da presbyteris, matutinali officio expleto quid
LXVI. Ut de auditorio
agere debeant.
verbum faciente.
eadem re. CV. De eadera re.
LXTII. De
LXVIII. De eadem re.
CVI. Quod magnum periculum sit aliquem fieri ju-
dicem vitae alieaa?, qui nescit suam temperare.
LXIX. De precibus post allocutionem.
CVII. Ut presbyteri juxta ecclesiam illorum hospi-
LXX. Ut omnis presbyler in diebus festis populum
tentur.
admoneat quas preces ad Deum fundere debeat.
CVIII. De presbytero, si uxorem acceperit, depona-
LXXI. Ut presbyteri plebes admoneant ut bubulcos
tur.
et porcarios in principalibus festis ad raissam ve-
CIX. De eadem re.
nire permittant.
CX. De eadem re.
LXXII. De admoniiione presbyterorum.
CXI. De eadera re.
LXXIII. Quomodo unusquisque orare debeat.
CXII. De eadem re.
LXXIV. De tiliis, quomodo parentibus obedire de-
CXllI. Ut ancillae a cellario presbytororum remo-
beaat.
veantur.
LXXV. De illis qui principales festivitates in villis
CXIV. Quod diaconi, sicut episcopus et presbyter,
celebrant.
cessare debeant ab opere conjugali.
LXXVI. De eadem re.
CXV. De eadem re.
LXXVII. Ut presbyteri plebibus annuntient qui dies
CXVI. Do eadem re.
sint feriandi per annum.
CXVII. De incontinentibus.
L.XXYIII. Ut presbyteri cum festivitates annuntient,
fuerint in fornicatione,
CXVIIl. De ordinatis, si capti
vigiliarum non obliviscantur.
perjurio aut furto.
LXXIX. Ut ad salutationes sacerdotales, ad missam, usuras exercuerint.
CXIX. De ordinatis, si
omnes devote respondeant.
CXX. De eadem re.
LXXX. Ut nullus ordinatus per sancta discurrat, ^ De eadem re.
C.\XI.
ecclesiaj sua? cura derelicta. CXXII. De eadem re.
LXXXI. De dominica die qualiter sit veneranda. CXXIII. De eadem re.
LX,XXII. Item de die Dominica. CX.XIV. De eadem re.
LX.XXIII. De eadem re.
CX.W. Item de usurariis.
LX.XXIV. De eadem re. CXXVI. Qnid sit usura.
LX.XXV. De eadem re. CXXVII. De eadem re.
LXXXVI. De eadem re. C.XXVIII. De eadem re.
LX,\.\VIL De eadem re. C.XXIX. Ut nullus ex ecclesiaslico ordine edendi vel
LXXXVIII. Ut nullus in Dominicis diebus genua bibendi causa labernas ingrediatur.
flectat. C\XX. Ut nullus ex sacro ordine cibi vel potus
LXXXIX. Ut presbyleri privatira fidelibus deside- causa tabernas ingrediatur.
rantibus benedicant, et ut oninis presbyter per C.\.\.\I. De eadem re.
familias, per agros, per privatas domos habeat CXXXII. Ut illi quibus uxores ducendi licitum non
facultatem benedictiones aperire. est, aliorum nuptias devitent.
'i2l DECnETOULM LIBHI XX. - LIHEIl SECUNDUS. «22
CXXXIII. Oiioil noii oportct in higarai nuptiis pran- A CLXIII. cadem
I)e re.
ilcre pifshyterum. CLXIV. Dc eadem re.
C.XXXIV. IJe eadeni re. CLXV. Ne clerici, necnon viri rcligiosi, ante horam
CXXXV. De eadem re. tertiara convivia ineant.
CXXXVI. Llt nuUus clericus in alia civitate susci- CLXVI. De prcshyteris, ut hospitales sint.
piatur sine commondatitii.-; epistoiis. CLXVII. De eadem re.
CXXXVII. I)e eadem re. CLXVIII. Ilt preshyteri plehes suas ul hospitales sint
CXXXVIII. De clericis fugitivis, ne ab aliis reci))ian- ailmoneanl.
tur. f.LXIX. Lt cihis sacerdotum sempcr lectio divina
CXXXIX. L"t peregrini clerici sine lilteris sui epi- nusceatur.
scopi non recipiantur. CLXX. De clericis inlemperate viventibus,
CXL. Ct clerici in aliena civilate non maneant, ni-i CI.XXI. De clericis scurrilibus.
episcopus loci mores eorum pnevideat. CLXXII. IJo eadem re.
CXI.I. De clericis et monachis qui sine litteris epi- (^I.XXIII. It clericus lidejussor non sit.

scopi sui vagantur. CLXXIV. Ut clericus barbam non nutriat.

CXLII. De eadeni re. CI.XXV. De clericis per creaturam Jurantibus.
CXLIII. Ut pauperibus et iudigentihus au.xilio, cum CL.XXVI. De clericis qui adulationibus et proditio-
proticiscuntur, pacificis litteris sit subveniendum. nihus vacare depreheuduntur.
CXLIV. rt illi clerici qui in alias provincias suos CLXXVII. De ordinatis qui solcnt contra ecclesia-
sequuntur seuiores, sine forniata ministrafs non stica niandata auribus principis molestiam in-
permitlantur. ferre.
C.XLV. Uuod clerico uon liceal alienas possessio- CLXXVIII. De illis qui episcopis suis ne eos ad am-
nes conducere aut ssecularibus se negotiis immi- pliorem honorem in Ecclesia sua promoveant, con-
scere. tradicunt.
CXLVI. rt nullus laicus presbyterum suum villica- CLXXIX. De presbytero certo crimine deposito, si

tioni implicare pra>sumat. de ministerio sibi interdicto aliquid agere prae-

CXLVII. De illis preshyteris qui contra statuta ca- sumpserit.
nonum villici iiunt, et aliis sibi non concessis im- CLXXX. De presbytero vel diacono damuato, qui
plicantur negotiis, vitiisque non admittendis. imperatoris auribus molestus exstiterit.
CXLVIIL NuUi clericorum, ne subdiacono quidem, C CLXX.XI. De preshytero qui pravis e.xemplis mala
connubium carnale conceditur. de se suspicari permiserit.
CXLI.X. De principibus qui solent suos sacerdotes CL.XXXII. De eadem re.
judicandis ministeriis deputare. CLXX.XIII.Si clericus adversus clericum habet ne-
CL. De illis qui Deo servire disponunt, ut ad mini- gotium, nt ad sa?cularia non recurrat judicia.
strationem domorum non accedant. CL.X.XXIV. De presbyleris qui a plebibus infama-
CLI. Item si liceat aliquem es clero conductorem buntur, quomodo purgari deLeant.
privatorum lieri. CL.X.X.XV. Si aliquis ex ordinalis ab episcopo suo
CLIL Ut si quilibet ordinatus infra miiros civitatis damnatus fuerit, ut non debeat ab aliquo defen-
manens, et ad sacriticium quotidianum non vene- sari.

rit, clericus non habeatur. CLXX.XVL De presbytero a populo accusato.

CLIII. De eadem re. CL.X.X.XVII. De clericis convictis et confessis, si in-
CLIV. Quod omnes sacerdotes Domini oporteat do- tra annum causam suam purgare contempserint,
ceri, ut Cfeteros instruant et sil)i proticiant. nulla vox eorum post audiatur.
CLV. Ut singuli presbyteri singulis annis suo epi- CLXXXVIII. Ut nullus ex ordinatis laico jurare prae-
^
scopo de^inisterio suo rationem reddant. sumat.
CLVI. Ut omnis presbyter sibi subditos fidem discere CLX.X.XI.X. Si presbyter aut diaconus in fornica-
constringat. tione, aut perjurio, aut furto captus fuerit, ab of-
CLVII. Qualem professionem presbyteros aut diaco- ficio suspendatur.
nos suo episcopo oporteat facere, quando per pa- CXC. De ordinatis, si aliquis illorum percussor ex-
rochias constituantur. stiterit.

CLVIII. Nulli monacho nou sacerdoli, vel laico quan- CXCI. De presbyteris qui propter suam negligen-
tumlibet erudito praedicare permittilur. tiam degradantur.
CLl.X. Llt parochiarii clerici ab episcopis suis cano- CXCII. De ordinalis, si injuste degradati fuerint.
nes discant. C.XCIII.De ordinatis qui epi«copum proprium con-
CLX. Quod nulli sacerdotum canones liceat igno- temnunt.
rare. CXCIV. Si preshyter contra suum episcopum infla-
CLXL De presbyteris parochialibus, cum convene- tus schisma fecerit, ut anathematizetur.
rint, ut se inebriare non audeant. C.XCV. De illis qui aliquem ex ordinatis falso crimine
CLXII. De eadem re. appetierint.
 BURCHARDI WORM.\CIENSIS EPISCOPI. 620
619
A. .\C.Ut presbyteri benedictionem episcopalem super
LIII.Item de aqua benedicenda.
non facere non debeant.
plebem
LIV. Ut missa? peculiares ia diebus solemnibus
XCI. Ut nullus presbyter alterius plebesanum eo no-
fiant.

LV. De miaisterio presbyterorum, vel quid eis com- lente recipiat.

missum sit. XCII. De alterius presbyteri plebesano.

Ut singuli presbyteri siagulos babeant cleri XCIil. De ordinatis et reliquis lidelibus, quod sine
LVI.
licentia sui episcopi nil agere debeant.
cos.
LVII. Quod presbyterorum fides primum discutienda .XCIV.De eadem re.
sit.
XCV. De eadem re.
LVIII. De eadem re. ZCVI. Quod non liceat clericum in duarum civita-

LIX. Quod in priinis pra^dicandum sit qualiter cre- tum simul conscribi ecclesiis.

dere debeant. XCVII. De ordinatis, ne de civitate in civitatem contra

jus canonum traasferantur.
LX. De eadem re.
XCVIII. De eadem re.
LXl. De eadem re.
XCIX. Ne presbyteri causa legationis per diversa
LXII. Ut omnis presbyter parocbianis suis Symbo- B
raittantur loca, cura animarum relicta.
lum et Orationem Dominicam insinuet.
C. Quod presbyteri assidue legere debeant.
LXIII.De eadem re.
CI. Ut presbyteri sine borariis uon vadant.
LXIV. De dilectione Dei et proximi.
CII. Ut clericus artificio bonesto victum queerat.
LXV. De crimiiiibus quibus bomines cum diabolo
CIII. De earem re.
deputantur.
nullus egrediatur sacerdote CIV. De presbyteris, matutinali ofiicio expleto quid
LXVI. Ut de auditorio
agere debeant.
Terbum facieate.
eadem re. CV. De eadem re.
LXVII. De
LXVllI. De eadem re.
CVI. Quod magnum periculum sit aliqnem fieri ju-
dicem vilte aliena?, qui aescit suam temperare.
LXLX. De precibus post allocutionem.
CVII. Ut presbyteri juxta ecclesiam illorum bospi-
LXX. Ut omais presbyter in diebus festis populum
teatur.
admoneat quas preces ad Deum fundere debeat.
CVIII. De presbytero, si uxorem acccperit, depona-
LXXI. Ut presbyteri plebes admoneant ut bubulcos
tur.
et porcarios in principalibus festis ad missam ve-
CIX. De eadem re.
aire permittant.
CX. De eadem re.
LXXII. De admoniiione presbyterorum.
CXI. De eadem re.
LXXIII. Quomodo unusquisque orare debeat.
CXII. De eadem re.
LXXIV. De tiliis, quomodo parentibus obedire de-
CXIII. Ut ancillae a cellario presbytororum remo-
beant.
veantur.
LXXV. De illis qui principales festivitates in villis
CXIV. Quod diaconi, sicut episcopus et presbyter,
celebrant.
cessare debeant ab opere conjugali.
LXXVI. De eadem re.
CXV. De eadem re.
LXXVII. Ut presbyteri plebibus annuntient qui dies
CXVI. De eadem re.
sint feriandi per annum.
C.XVII. De incontinentibus.
LXXVIII. Ut presbyleri cum festivitates anauatient,
fuerint in fornicatione,
CXVIIl. De ordinatis, si capti
vigiliarum non obliviscantur.
perjurio aut furto.
LXXIX. Ut ad salutationes sacerdotales, ad missam. usuras e.xercuerint.
CXIX. De ordinatis, si
omnes devote respondeant.
CXX. De eadem re.
L.XXX. Ut nullus ordinatus per sancta discurrat, D
C.\,\I. De eadem re.
ecclesia; sua? cnra derelicta. CXXII. De eadem re.
LXXXI. De dominica die qualiter sit veaeranda. CXXIII. De eadem re.
LXXXII. Item de die Dominica. CXXIV. De eadem re.
LXX.XIII. De eadem re.
CXXV. Item de usurariis.
LXX.XIV. De eadcm re. C.XXVI. Quid sit usura.
LXXXV. De «adem re. CXXVII. De eadem re.
LXX-XVI. De eadem re. C.XXVIII. De eadem re.
LXX.\VII. De eadem re. C.WIX. Ut nullus ex ecclesiaslico ordine edendi vel
LXX.\VIII. Ut niiUus in Dominicis diebus genua bibeudi causa tabernas ingrediatur.
flectat. CXXX. Ut nullus ex sacro ordiae cibi vel potus
lAXXlX. Ut presbyteri privatim fidelibus deside- causa tabernas ingrediatur.
rantibus benedicant, et ut oninis presbyter per C.\.\.\I. De eadem re.
familias, per agros, per privatas domos habeat CXXXII. Ut illi quibus uxores ducendi licitum non
facultatem benedictiones aperire. est, aliorum nuptias devitent.
"21 DECRETORUM LIBRl XX. LIHER SECUNDUS. f.22

CXXXIII. Quoil non oporlet in bigarai nuptiis pran- A CLXIII. De cadem re.
(lore preshyterum. CLXIV. I)c cadem re.
CXXXIV. De eadem re. CLXV. Ne clcrici, necnon viri rcligiosi, ante lioram
CXX.XV. De cadem re. tertiara convivia ioeant.
CXXXVI. Ut nullus clericus in nlia civitate susci- CLXVI, De prcsbytnris, ut hospitalcs sint.
piatur sine commendatitiis epistolis. CI.WII. De eadem re.
CXXXVII. I)e eadein re. CLXVIII. i;t presbyteri plebes suas ut hospitales sint
C.XXXVIII. I)e clericis fugitivis, ne ab aliis recipian- ailmoueant.
tur. CLXIX. L't cibis sacerdotura seraper lectio divina
CXX.Xl.X. Lit peregrini clerici sine litteris sui epi- misceatur.
scopi non recipiantur. CLXX. De clericis intemperate viventibus.
CXL. L't clerici in aliena civitate non nianeant,
CLXXI. De clericis scurrilibus.
nisi
episcopus loci mores eorum prwvideat. CLXXII. De eadera re.
CXLI. De clericis et monachis qui sine litteris epi- CI.XXlll. rt clericus fidejussor non sit.
scopi sui vagantur. _ CLXXIV. Lt clericus barbara non nutriat.
CXLII. De eadem re. CI.XXV. De clericis per creaturam jurantibus.
CXLIII. L't pauperibus et indigentibus auxilio, cum CLXXVI. De clericis qui adulalionibus et proditio-
proticiscuntur, paciflcis litteris sit subveniendum. nibus vacare deprehenduntur.
CXLIV. rt illi clerici qui in alias provincias suos CLXXVII. De ordinatis qui solent contra ecclesia-
sequuntur seniores, sine forniata ministrar'! non stica mandata auribus principis raolestiam in-
permittantur. ferre.
f.XLV. Quod clerico uon liceal alienas possessio- CL.X.XVIII. De illis qui episcopis suis ne eos ad ara-
nes conducere aut saecularibus se negotiis immi- pliorera honorem in Ecclesia sua promoveant, con-
scere. tradicunt.
CXr.VI. rt nullus laicus presbylerum suum villica- CLXXIX. De presbytero certo crimine deposito, si
tioni implioare prassumat. de ministerio sibi interdicto aliquid agere prae-
CXLVII. De illis presbyteris qui contra slatuta ca- sumpserit.
nonum villici Uunt, et aliis sibi non concessis im- CL.X.XX. De presb}-tero vel diacono damnato, qui
plicantur negotiis, vitiisque non admitlendis. imperatoris auribus molestus exstiterit.
CXLVIIi. Nulli clericorum, ne subdiacono quidem, C CLXXXI. De presbytero qui pravis exemplis mala
connubium carnale conceditur. de se suspicari permiserit.
CXLI.X. De principibus qui solent suos sacerdotes CL.XXXII. De eadem re.
judicandis ministeriis deputare. CLX.X.XIII. Si clericus adversus clericum
habet ne-
CL. De illis qui Deo servire disponunt, ut ad mini- gotium, ut ad sa?cularia non recurrat judicia.
strationem domorura non accedant. CL.X.X.XIV. De presbyteris qui a plebibus infama-
CLI. Item si liceat aliquem ex clero conductorem buntur, q\iomodo purgari deteant.
privatorum tieri. CL.X,XXV. Si aliquis ex ordinatis ab episcopo suo
CLII. Vi si muros civitatis
quilibet ordinatus infra damnatus fuerit. ut non debeat ab aliquo defen-
raanens, et ad sacrilicium quotidianum non vene- sari.

rit, clericus non habeatur. CLXX.XVI. De presbytero a populo accusalo.

CLIII. De eadem re. CL.X.XXVII. De clericis convictis et confessis, si in-
CLIV. Quod omnes sacerdotes Doraini oporteat do- tra annum causara suara purgare contempserint,
ceri, ut cjeteros instruant et sibi proficiant. nuUa vox eorum post audiatur.
CLV. Ut singuli presbyteri singulis annis suo epi- _ CLXXXVIII. L"t nullus ex ordinatis laico jnrare prae-
scopo de/ninisterio suo rationem reddant. sumat.
CLVI. L't omnis presbyter sibi subditos fidem discere CLX.X.XI.X. Si presbyter aut diaconus in fornica-
constringat. tione, aut perjurio, aut furto captus fuerit, ab of-
CLVII. Qualem professionem presbyteros aut diaco- ficio suspendatur.
nos suo episcopo oporteat facere, quando per pa- CXC. De ordinatis, si aliquis illorum percussor ex-
rochias conslituantur. stiterit,

CLVIII. Nulli monacho nou sacerdoli, vel laico quan- C.XCI. De presbyteris qui propter suam negligen-
tumlibet erudito praedicare permittitur. tiam degradantur.
CLIX. L't parochiarii clerici ab episcopis suis cano- CXCII. De ordinatis, si injuste degradati fuerint.
nes discant. CXCIII. De ordinatis qui episcopum proprium con-
CLX. Quod nulli sacerdotum canones liceat igno- temnunt.
rare. CXCIV. Si presbyter contra suum episcopum infla-
CL.XI. De presbyteris parochialibus, cum convene- lus schisma fecerit, ut anathematizetur.
non audeant.
rint, ut se inebriare CXCV. De illis qui aliquem ex ordinatis falso crimine
CLXII. De eadem re. appetierint.
623 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 624

CXCVI. Ut criminator crimeti criminati lilteris com- A CCXVII. De eadem re

prehensum, anle accusationem episcopo suo re- CC.XVIII. De officiis et ministeriis septera diacono-

praesentet. rum cum subdiaconibus, et sequentium ordiaum

CXCVIl. Ut nullus e.'; ordinatis se proelamet in sy- ministris observandis.

nodo nisi scriptis. CCXIX. De numero certo diaconorum.

CXCVIII. De clericorum accusatoribus, si unum ex CCX.X. Ue eadem re.

objectis probare non potuerint, ad cffitera non CCXXI. Ut diaconi coram presbyteris non se-

admittantur. deant.
CXCIX. De episcopo aut presbytero, si causa crimi- CCX.XII. De diaconibus qui se presbyleris antepo-
nalis eis reputata fuerit, quomodo se expurgare nunt.
debeant. CCXXIII. Ut exorcistee energumenis manus impo-
CC. Ut clerici ab alienis judicibus non constrin- nant.
gantur. CCXXIV. De honore universis ordinibus compe-
CC(. Criminantem injuste ot non probantem verbe- tente.

ribus publice casligandum, et in exsilium depor- CCXXV. De sacerdotibus qui adimplere suum mi-
B
tandum. nisterum nesciunt, nec discere volunt, quod ab
CCII. Ut si quis clericum accusaverit, et testimo- offlcio sint removendi.
niare non potnerit, accusator pceuam accusati CCXXVI. Ut inter clericos non computenlur qui
accipiat. sub nullius episcopi disciplina inveniuntur.
CCIII. Ut sicut laici clericos in saecularibus in sua CCXXVII. Exemplar formatce epistolae quae ia Ni-
accusatione non recipiunt, ita nec ipsi in sacerdo- crena synodo a sanctis Patribus est formata et col-
tum recipiantur. laudata.
CCIV. Ut testimonium laici contra clericum nemo CCXXVIII. De illo qui fugam fratris celaverit.
suscipiat. CCX.XIX. De illis qui presbyteros suos male tracta-
CCV. De ordinatis si accusati fuerint, quod testibus verint.
se excusare debuerint. CCX.XX. Ut nomen papfe in Ecclesiis sanctis reci-
CCVI. De substantia defuncti presbyteri, cujus esse tetur.
debeat. CCXX.XI. Ut presbyter aut diaconus qui canonicus
CCVII. De presbyteris qui sine testamento disces- non est, sed in villis habitat, nusquam summas
serint. C festivitates celebret, nisi in civitatibus.

CCVIII. De clericis qui laicalibus vestimentis CC.XXXII. Ut presbyteris potestas prsedicandi in

utuntur. suis plebibus concedatur.
CCIX. De eadem re. C-.XXXIII. De clericis qui in rixa interficiuntur.
CC.X. De clericis qui otiose in nundinis deambu- CC.XXXIV. De clericis qui a dominis suis liberi
lant. facti sunt.

CCXI. Ut nullus ex clero arma militaria portet. CCXXXV. De presbyteris qui parochias fugerint,
CCXII. Ut omnes clerici magis contidant in defen- in quibus locati sunt.
sione Dei quam in armis. CCXXXVI. De presbyteris qui crimine capitali ac-
CCXIII. De illis qui ex ecclesiastico ordine, aut ve- cusantur, et collegas, quibus se excusare possint,
nantur, aut cum accipitribus jocantur. non habent.
CC.XIV. De servis Dei, ut omnes silvaticse vaga- CC.XXXVII. De praedicatione presbylerorum.
tiones (um canibus et accipitribus illis interdi- CC.X.XXVIII. De ecclesiasticis, si saeculares potestates
cantur. habere desiderant.
CCXV. Ut clericos discordantes episcopus sua po- |.. CCX.X.XIX. Ut viri veraces et Deum timentes in
testate reconciliet. civitatLbus et in publicis vicis decani consti-
CCXVI. De clericis qui proruperint in mutuam cae- tuantur.
dem. naicis capitulorum finis.
625 DECHKTORUM LIBKI XX. — LIMER SECUNDUS. «26

BURCHARDl
ECCLESI;E WOHMACIENSIS EPISCOPI

DECRETORUM LIBER SECUNDUS

DE S.\CRIS ORDINIBUS.

ARGUMENTUM LIBRI. A levitarum tempore congruo, et maltis coram astantt-

Liber hic ordinationem, congruentem dignitatem. bus solemniter agite, et probabiles ac doctos viros
vitae qualitatem, oflicia, niinisleriaque presbytero- ad hof. opus constitiiite, ut illorum societate et
rum, diaconorum, reliquorumque ordinum ecclesia- adjumeuto plurimum gaudeatis.
sticorum complectitur. Cap. IV. — Quod ordinaliones /ieri non debeant, nisi

Cap. I. — De ordinationibns presbyterorum, et reli-

in loco certo et reltgioso.
fjuorum ordiiium. (Ex concil. Meldensi, cup. 6.) llli qui ordinari pe-
(£x conoil. Episcopus quan-
yannetensi, cap. 3.) tunt, muUalenus ordinentur, nisi in loco certo el re-

do ordinationes facere disponit, omnes qui ad sa- ligioso, vel eliam in civitate saltem uno anno immo-
crum miaisterium accedere volunt feria quarta ante rentur, ut de vita et conversatione atque de doctri-
ipsam ordinalionem evocandi sunl ad civilatem, na illorum certitudo possit agnosci.
una cum arcliipresbyteris qui eos repraesentare de- Cap. V. —
Quod Abraham primus sit appellatas pres-
bytcr, et quare presbytcri nominentur.
bent. Et tunc episcopus e latere suo dirigere debet
sacerdotes, et alios prudentes viros, gnaros legis {Ex epist. Anacleti papx omnibus episcopis per Ita-
di\in«e, et exercitatos in ecclesiasticis sanctionibus, liam constitutis missa, cap. 22.) Porro et Mosi prae-

qui ordinandorum vilam, genus, patriam, a-talcm. cipitur ul eligat presbyteros, id est seniores. Unde
et in Proverbiis dicitur Gloria senum canities.
:
institutionem, locum ubi educati sint, si sint bene
litterati, si in lege Domini instructi, diligenter inve-
Haec vero canities sapientiam designat, de qua scri-

ante omnia si fidem catbolicam lirmiter ptum est : Canities hominum prudentia est. Cum-
stigent :

simplicibus assercre, queant. Ipsi que nongeotos el Adam usque ad

amplius annos ab
teneant, et verbis
Abraham vixisse homines legimus, nullus alius pri-
autem quibus hoc coramittilur caver^—debenl ne
mus appellatus est presbyter, id est senior, nisi
aul favoris gratia, aut cujuscuncjue niuneris cupidi-
vero devient, ut indignum, et miuus Abrahiim, qui multo paucioribus vixisse annis con-
tate illecti, a
gradus suscipiendos episcopi vincitur. Non ergo propter decrepitam senectutem,
idoneum ad sacros
Quod qui in- sed propter sapieutiam, presbyteri nominaiitur. Ini-
manibus applicent. si fecerint, et ille
tium enim sacerdotii Aaron fuit: licet Melchisedech
digne accesserit ad altare removebitur, et illi qui
prior obtulerit sacriOcium Deo, et post hunc Abra-
donum sancti Spiritus vendere conati sunt, coram
dignitate care- ham, Isaac et Jacob. Sed hi spontanea voluntate,
Deo jam condenmati, ecclesiastica
non sacerdotali auctoritate, ista fecerunt.
bunt. Igitur per Ires continuos dies diligenler exa-
minenlur, et sic SabUato qui probati inventi sunt D C^,, VI. —
Quod nullus ex ecclesiastico ordinc abso-
debeant ordinari.
lute
episcopo repraesententur.
:E.c concil. Chakedoii. cip.r,.' Niillum absolute or-
Cxi'. II. — Qux preshijlcri necessario discere et scire
dinari debere presbyterum aut diaconum, ncc quem-
debeant.
libet in ecclesiastico gradu, nisi specialiler Eccle-
[Ex dictis August.) Qua; ipsis sacerdotibus neces-
discendum, id est liber sacramento- si» civitatis, aut possessionisaiit martyris, aut niona-
saria sint ad :

sterii uomen, cui ordinandus est, prouunlietur, Qui

rum, lectionarius, anliphonarius, baptisterium,
vero absolute ordinantur, decrevit sancta synodus ir-
computus, Canon pajnitentialis, Psalterium, Home-
anni Dominicis diebus, et singulis ritam haberi hujuscemodi maiius impositionem, el
lia per circulum
nusquam posse ministrare, ad ordinantis injiiriam.
1'estivitatibus aptse. Ex quibus omnibus si unum
defuerit, sacerdotis nomen vix in eo constabit, quia C^p. VII. — Quod sub aspectu audifntium ordinatio-
ncs celebrari non debeant.
valde periculosae sunt evangelicae mina- quibus dici-
{Ex concil. Litodicensi, cap. 4.) Quod uon oporteat
tur: Si cepcus ducatum prsestet, ambo in foveam
ordinationes sub aspectu audientium celebrari.
cadunt.
Cap. III. — De eadem re. C.Ap. Vlll. — Quod turbis electiotiem promovendonun
Zephyrini papse, fratribus per £gyplum factre non liceat.
^Ex epist.
(Ex codem, cap. Quod non sit pcrmiltendum
missa, cap. 10.) Ordinationes vero presbvterorum et 1.3.)
627 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOI'1. 628

turbis electiones eorum facere qui sunt ad sacer- A c^p. XVI. — De illis qui invident fratrum provectio-
nibus.
dotium provebendi.
Cai'. IX. — Quod episcopum vel prcsbylernm antc {Ex concil. Africano, cap. S4.) Clericus invidens

triginta annos ordinare non liccat. fratrum provectionibus, donec in vitio est, non pro-
(Ex concil. Agathens., cap. 7.) Episcopum vero moveatur.
vel presbyterum ante triginta annos, id est ante- Caf. XVll. — rt seditionarii non ordine.ntur.
quam ad viri perfecti «tatem perveniat, nullus nie- (Ex eodem, cap. 67.) Seditionarios nunquam or-
tropolitanoriim ordinare prsesumat ne per Betalem : dinandos clericos, sicut nec usurarios vel injuria-
quod aliquoties evenit, aliquo errore detineantur. rum suarum ultores.

Cap. X. — De presbyteris qui aiite XXX. annos or- Cap. XVIH. — Quod illiteratus et aliquo membro im-
dinantur. minutus provehi ad sacros ordines non debeat.
(Ex decr. Fabian, papx Orientalib. missis.) Si quis
[Ex cpist. Gelasii papx, cap. 10.) Illitteratos quo-
triginta aetatis suse non impleverit annos, nullo
que, aut aliqua parte corporis iniminutos, nullus
modo presbyter ordinetur, etiam si valde sil dignus :

preesumat ad clerum provebere. Quia nec litteris

quia et ipse Dominus tricesimo anno baptizatus est, ^
^^^^^^^ ^^^^.^ ^^^^ p^^^^^ ^p^^^^ ^^2^^.^^ ^^ vitiosum
et sic ccepit docere. Oportet ergo eum qui ordinan-
nihil Deo prorsus offerri legalia praecepta sanxerunt.
dus est, usque ad hane ffitatem legitimam con Similiter qui seipsos abscindunt.
secrari
Cap. XIX. — De filiis concubinar-um.
Cap. ,X1. — Quod ante XXV annos diaconi non sint
(Ex concil. Aurelian., cap. 10.) De his qui ex
ordinandi.
concubinis tilios babent, et uxores legitimas post-
(Exconcil. Carthag., eap. 16.) Placuit ut ante vi-
habuerunt, et, defunctis uxoribus, sibi concubinas
ginti quinque annos aetatis, nec diaconi ordinen-
publice sociant, id ubservandum censuimus, ut sicut
tur, nec virgines consecrentur, et ut lector popu-
eos qui jam clerici per ignoranliam ordinati sunt
lum non salutet.
non removemus, ita statuimus, ne ulterius ordi-
Cap. .XII. — Quod in veteri lage prxcipiatur ut unte
nentur.
vigesimum quintum annum Levitse in tabernaculo
non servirent. Cap. XX. — Vt dxmonibus similibusque passionibus
(Ex concil. Toletano, cap. 20.) In veteri lege ab irretiti sacra tractare non debeant.

anno vigesimo et quinto Levitae in tabernaculo ser- papx, cap, 19.) Usque adeo sane
(Ex epist. Gelasii
vire praecipiuntur, CQJus auctoritatera in canonibus q comperimus illicita quseque prorumpere, ut daemo-
sancti Patres seculi sunt. Nos et divinae legis, et nibus similibusque passionibus irretitis mysteria sa-
conciliorum praicepti immemores, infantes et pue- crosancta tractare tribuatur. Et post pauca : Si
ros Levitas facimus ante legitimam a^tatem, ante corpore sauciatum aut debilem nequaquam sancta
experientiam vita;. Ideoque ue ulterius tiat a nobis, contingere lex divina perraisit, quanto magis doni
et divinae canonum admonemur sententiis
legis et coelestis dispensatores esse non convenit, quod est
sed viginti quinque annorum aetatis Levitae conse- deterius, mente perculsos.
crenlur, et triginta annorum presbyteri ordinentur :
Cap. XXI. — Ut de servili conditione, nisi prius a
ita ut secundum apostolicuni praeceptum probentur dominis propriis libertatem habeant, nuUi ordi-
primum, et sic ministrent, nullum crimen liabentes. nentur.

Cap. .XIII. — De pi-esl)jteris qui sine examine sunt (Ex concil. Triburien., cap. 25.) Ut nulli de ser-
provecti. vili conditione ad sacros ordines promoveantur, nisi
(Ex concil. Nicsen., cap. 9.) Si qui presbyteri sine prius a dominis propriis iegitimam libertatem con-
examine sunt provecti, vel cum discuterentur pec- sequantur. Cujus libertatis cbarta ante ordinationem
cata sua coufessi sunt, et bomines contra canones in ambone publice legatur, et si nullus contradixe-
commoti, manus confessis imponere tentaverunt, rit, rite consecrabuntur. Porro servus non canonice
tales regula non admittil quia quod irreprehensi-
: consecratus, postquam de gradu deciderit, ejus sit

bile est catbolica defendit Ecclesia. conditionis, cujus fuerat antegradum.

Cap. XIV. — De eo qui sibi volens aliquod niem- Cap. XXII. De eadem re. —
brum truncaverit. [Ex decret. Leonis papx, cqp. 1.) Admittuntur pas-
(Ex decr. Innocentii papx, cap. 28.) Qui igitur sim ad ordinem sacrum quibus nuUa natalium, nulla
partem digiti sibi abscidit volens, hunc ad clerum morum dignitas suffragatur : et qui a dominis suis
canones non admittunt. Cui vero casu boc accidit, libertatem consequi minime potuerunt, ad fastigium
etsi in clero fuerit repertus, non abjici.
sacerdotii, tanquam servilis vilitas hunc honorem
Cap. XV. — De clericis qui a medicorum incisione jure capiat, provchuntur : et probari Deo posse
claudi ef/iciuntur. creditur, qui domino suo necdum probare se po-
(Ex concil. llilerdensi, cap. 20.) Si quis in in- tuit. Et post pauca Debet enim esse immunis ab
:

firmitate positus clericus, et medicorum incisione aliis, qui divinae militiae fuerit aggregandus, ut a
claudus efticitur, promoveri ad sacros ordines eum- castris Dominicis, quibus nomen ejus ascribitur,
non denegamus. nullis necessitatum vinculis abstrabatur.
 620 DEORETORCM LIURI XX. - LIBEIl SECUNDIIS. 630
Cai>. XXIII. — Dc bunis itloriim (lui a dominis pro- A obtineaf flrmilateni, iii.inii propria illam rohora-
priis libertate (imanlur.
vimus
(Ex concil. Toletatio, cap. 2.) De rebus vero illo- —
De eodem.
Cap. XXVII.
rum, vel peculiari, quia dominis propriis liberlate {Ex concil. Dcbent auti-m
Tuletano.) suprascriplB-.
donantur, ut ad gradus ocelcsiaslicos
promoveri ingenuitatis chartiB non solum nomrn illiiis qiii has
debcant, statutum est, ut iu potcstate domiiiorum
tieri rogat, sed etiam nomina sacerdutum et nobi-
consistat ([uidquid antc libcrtatcm babucruiit, utrum
liiim laicorum qui ibi fiicrlnt, in ordiue digesta,
illis concedere voluerint, an sibi rctiuerc.
cum signis propria manu impressis continere. .Nam
Cap. XXIV. — Vt serrus, nesciente liomino suo, or- sine horum astipiilatione, jiagina auctoritate tcstiiim
dinari non debeal. nudata pro nihilo deputatur. Oportct etiam ut lo-
(fij concil. Aurelian., cap. li.) Servus si abseiite cum, diem, anniim, et luincipeni, et indictiones in
aut nescienle domino. episcopo sciente quod serviis line vel in margine adnotatas habeanl in hunc mo-
sit, diaconus aut prcsbyter fucrit ordinatus, ipso in dum Actum
: in illa civilate in domo sancti Petri,
clericatus oflicio pcrmanente, episcopus cum suo Kalendis illis anno Dominicfe incarnationis, illo
domino duplici satisfactione compensel. Si vero epi- regnante, illo rege, et pra?sidentc in catliedra su-
scopus eum servum nescierit, qui testimonium per- pradiclae civitatis episcopo illo, vel in monasterio
hibent, aut eum supplicaverint ordinari, .simili red- illo, indictione illa, iu Dei nomine feliciter, Amen.
hibitione teneantur obnoxii. enim Romana auctoritas
Ait : Qua?cunque leges sine
Cap. XXV. — De his qui Hbertatem a dominis suis die et consule fuerint prolatae, non valeant.
tto percipiunt, ut nullum sibiobsequium reteutent. Cap. X.XVIII. — De eodem.
[Ex concil. Tolet., cap. 73.) Quicunqiie liberta- (Ex eodem concilio.) Instruendi sunt praeterea
tem dominis suis ita percipiunt, ut nullum sibimct
a laici, ut sciant quod nullatenus alio loco manumit-
in eis obsequium patronus retentet, isti, si sine cri- tere proprios possunt servos, quos Dominicis castris
mine capitali sunt ad clericatus ordinem liberi
,
aggregari decreverunt, nisi in sacrosancla Ecclesia
suscipiantur : quia directa manumissione absoluti ordine supra notato. Quomodo enim clerici e-xtra
esse noscunlur. Qui vero retento obsequio manu- Ecclesiam libertatem consequi possunt, qui a lege
missi sunt, pro eo quod adhuc patroni servituti te- mundana extranei sunt? Et quibus interdicitur ne
nenlur obnoxii, nullatenus sunt ad ecclesiasticum ad sEecuIare judicium procedant, quomodo sseculari
ordinem promovendi, ne, quando voluerint eorum judicio a jugo servitutis absolvuntur? Sed fortasse
domini, liant ex clericis servi. dicit aliquis Clericus non
C : lleri permittitur, nisi ante
Cap. XXVI. —
De servis ordinandis secu7idum eccle- susceptum clericatus officium, ingenuitatis dignitate
siaslica tnandata, quomodo ingenui fieri debeant. potiatur. Re vera verum dicit. Et ideo quod intir-
(Ex eoncil. Remensi, cap. 1.) Auctoritas ecclesia- mari vel vituperari potest, praecaveri debet.
stica patenter admonet, insuper et majestas regia Cap. XXIX. — De eodem.
canonicse religioni assensum pra?bet, ut quemciin- (Ex eodem concilio.) Non solum autem qui ad
que ad sacros ordines ex familia propria promovere clericatusordinem promovendi sunt, in Ecclesia
Ecclesia quseque delegerit, in prsesentia sacerdotum manumiltendi sunt, verumetiam bi quos quisqne
canonicorum simul et nobilium laicorum, ejus cui pro remedio animae suffi emancipari vult quia sic :

subjectus est subscriptione el manumissione sub scriptum quippe est in pacto Francoriim.
libenatis testamento solemniter roboretur. Idcirco Cap. XXX. —
Exemplar libertatis de proprio servo.
ego Burchardu?, Deo annuente Wormaciensis Ec- (Ex eodem concilio.) Qui debitum sibi nexum,
clesiee episcopus, quemdam Ecclesi» nostrae fainu- atque compctens relaxat servitium, praemium in fu-
lum, nomine Eberhardum, sacris ordinibus oblatum, turo apud Dominum sibi provenire non dubilet.
ad altaris cornu, nobilium virorum in praesentia, Quapropter ego in Dei nomine ill., pro remedio
per hoc auctoritatis testamentum statuo, ita ut ab animae meae, vel a^terna retributione, in ecclesia,
hodierno die et tempore bene ingenwus, atque ab sancti Petri, vel illius sancti, sub prffsentia episcopi,
omni servitutis vinculo securus permaneat, tanquam vel sacerdotum ibi consistentium, ac nobiliura lai-
si ab ingenuis fuisset parentibus procreatus vel na- corum, ante cornu altaris istius ecclesiae absolvo
tus : eamdemque pergat partem quamcunque vo- servum meum ill. per hanc chartam absolutionis
lens canonice elegerit, nec nobis
ita ut deinceps et ingenuitatis ab omni vinculo servitutis, ita ut ab
neque successoribus ullum debeat noxije
nostris hac die et deinceps ingenuus sit, et ingenuus per-
conditionis servilium, sed omnibus diebus vitae su;e maneat, tanquam si ab ingeniiis parentibus fuisset
sub certa plenissimaque ingenuitate, sicut alii qui natus vel procreatus. Eam pergat partem quam
ejusdem sunt ingenuitatis, per bunc manumissionis maluerit, vel quam ei auctoritas canonica permittit,
atque ingenuitatis titulum, bene semper ingenuus et sicut alii ingenui vitam ducat ingenuam. .\ulli

atque securus existat. Suum vero peculiare quod autem haeredum meorum ac prohaeredum, nec cui-
habet, aiit quod abhinc assequi poterit, faciat inde cunque personae alii quidquam debeat servitutis, vel
secundum canonicam auctoritatem libere quidquid libertatis obsequium, nisi soli Deo, cui omnia subjecta
voluerit. Et ut haec ingenuitatis pagina invioiabilem sunt, vel pro cujus amore ipsum devotus ad ejus
«31 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOl'1. 632

servitium obtuli. Peculiare vero suum quod ei do- A Cap. XXXIV. —

Energumeni non solum non assu-
mendi sunt ad clerum, sed inventi ab officio re-
minus dederit, vel deinceps Deo auxiliante laborare
movendi.
potuerit, concessum in perpetuum babeat, ut inde
{Ex concil. Araus., cap. 6.) Energumeni non so-
faciat quidquid illi placuerit, secundum ecclesiasti-
lum non assumendi sunt ad ullum ordinem clerica-
cas sanctiones. Si quis vero, quod futurum esse
non
tus, sed etiam illi qui ordinati sunt ab imposito
credo, si ego ipse, aut aliquis de ba^redibus meis, oflicio repellendi sunl.
vel quajlibetopposita persona conlra banc ingenui-
cbarlam venire teutaverit, aut eam quolibet
tatis
Cap. X.X.XV. — Ut nullus ex panitentibus ordinetur.

modo infringere voluerit, in primis iram Dei incur- (Ex concil. Carthag., cap. 68.) Ex pcenitentibus
rat, et a liminibus sanctEe Dei Ecclesioe extraneus quamvis bonus, clericus non ordinetur. Si per igno-
cfflciatur, et insuper cui litem intulit sexaginta rantiani episcopi factum fuerit, deponatur a clero :

solitos persolvat, et quod repetit evindicare non quia se ordinationis tempore non prodidit fuisse
valeat, sed prajsens ingennitas, mea vel aliorum, poenitentem.
bonorum bominum manibus roborata, cum asti- Cap. XXXVI. — De actoribus et procuratoribus, si or-
pulatione subnixa, omni tempore maneat incon- dinari debeant.
vulsa. {Ex eodem, cap. 9.) Magnus episcopus Astuagensis
Cap. .XXXI. — De servorum ordinatione. dixit Quid dilectioni videtur vestree, procuratores
:

et actores etiam seu curatores pupillorum si debeant

{Ex eodem cap. 2.) De servorum ordinatione, qui ordinari ? Gratus episcopus dixit : Si, post deposita
passim ad gradus ecclesiasticos indiscrete promo- universa et reddita ratiocinia, actus vita? ipsorum
ventur, placuit omnibus cum sacris canonibus con-
fuerint comprobati in omnibus, debent et cum laude
cordare debere, et statutum erat ut nullus episcopo- postulatus fuerit, bonore numerari. Si enim
cleri, si
rum deinceps eos ad sacros ordines promovere prje- ante libertatem negotiorum vel ofUciorum, ab aliquo
sumat, nisi prius a dominis propriis libertatem con- consideratione fuerint ordinati, Ecclesia infa-
sine
secuti fuerint : et si quilibet servus dominum matur. Universi dixerunt : Recte omnia statuit san-
suum fugiens, aut latitans, aut adbibitis testibus
ctitas tua, ideoque ita nostra est quoque sententia.
munere conductis, vel corruptis, aut qualibet calli-
ditate vel fraude ad gradus ecclesiasticos pervene-
Cap. .XXXVII. — Ut de pimitentibus nullus admit-
tatur ad clerum.
rit, decretum est ut deponatur, et dominus ejus
{Ex concil. Toletan. i, cap. i.) Item placuit ut
eum recipiat. Si vero avus, aut pater, ab alia pa-
C poenitentes non admittantur ad clerum, nisi tantum,
tria in aliam migrans, in eadem provincia filium
si necessitas aut usus exegerit, inter ostiarios de-
genuerit, et ipse fllius ibidem educatus, et ad gradus
putentur, vel inter lectores, ita ut Evangelia et
ecclesiasticos promotus ulrum servus sit
fuerit, et
Apostolum non legant. Si qui autem ante ordinati
ignotuni sit, et postea veniens dominus illius legibus
sunt subdiacones, inter subdiacones habeantur, ita
eum acquisierit, sancitum est ut si dominus ejus
ut manum non imponant, aut sacra contingant. Ex
illi libertatem dare voluerit, in gradu suo permaneat.
eo vero pcenitente dicimus, qui post baptismura, aut
Si vero eum catena servitutis a castris Dominicis
pro homicidio, aut pro diversis criminibus gravissi-
abstrahere voluerit, gradum amittat ':
quia juxta
misque peccatis publicam poenitentiam gerens sub
sacros canones vilis pcrsona mauens sacerdotii di-
cilicio, divino fuerit reconciliatus altario.
gnitate fungi non potest.
Cap. XXXVIII. — Laicus, si secundo uxorem duxerit,
Cap. XXXII De ecclesiarum servis. clericus non fiat.

{Ex concil. Aurelian., cap. 8.) Si quis de laicis,

(Ex eodem concilio, cap. 33.) De ecclesiarum
post uxorem, aliam cujuscunque conditionis co-
vero servis communi sententia est decretum, ut ar-
chiepiscopi S'^°^'*''"'*'
muherem in clerum nullatenus admit-
per
provincias constituti no- D
singulas
tatur.
stram auctoritatem sequantur suftVaganei autem
—
:

illorum exemplar illius penes se babeant, et quando- Cap. XXXIX. Ut nullus episcopus alterius paro-
cunque, de familia Ecclesise, utilis inventus aliquis chianum relinere prxsumat.
ordinandus est, in ambone ipsa auctoritas coram {Ex decr. Adrian. pap., cap. 15.) Nullus episcopus
alterius parochianum praesymat retinere aut ordi-
populo legatur, et coram sacerdotibus et omni clero
ante cornu nare absque ejus voluntate, vel judicare quia sicul :
altaris, sicut in nostra auctoritate contine-
tur, remota qualibet irrita erit ejus ordinatio, ita et dijudicatio; quoniam
calliditate, libertatem consequa-
tur et tunc demum censemus nullum alterius Judicis, nisi sui sententia
: ad gradus ecclesiasticos pro-
moveatur. teneri. Nam qui eum ordinare non potuit nec indi-
care ullatenus potest.
Cap. XXXIII. — Ut panitentes vel digami non pro-
Cap. .\L. — Ut ah alieno episcopo ordinatus in clero
moveantur.
non maneat.
{Ex concil. Aurelalen., cap. 3.) Ut digami vel {Ex concit. Mogunt., cap. 4.) Ordinatus clericus
poenitentes, vel repudiatarum mariti, ad sacerdotium ab alio episcopo non deprecante vel consentiente
non promoveantur. suo, in clero non maneat.
(>3;t DECUETOIUIM I.IIUII XX. LIBEK secundus. 634

Cai". .VLI. —De tjuodam episcopo qui alterius qrisco A Cap. XLV. —
Ue eadcm re.
pi clcricum, en nolcnle, ordinavtrat. iK.r conc. Laodic, cap. Quod non oporteat sa-
41.)

(Ex C07icil. Afric, cap. 12.) Kpigonius episcopus cerdotem, vel clericum, sine litleris prolicisci cano-
dixit : In multis conciliis hoc stututum est, otiam nieis.

nimc hoc contii-manduni est a vestra prudonlia, fra- Cap. XLVI. — It quistiue ordiuatus lHtiras ab ortli-

alienum nullus pnn- natore suo accipiat.

Ires beatissimi, ul cU-ricum sibi
(E.I- conc Milivitano, cap. li.) Deinde placuit, ut
ripiat episcopus, iuivlcr ejus arliitiium cujus fuerit

Dico autem Julianum, cjui iuKiatus est Doi quicunque deinceps ab episcopis ordiuantur, litteras
clericus.
accipiant ab ordinaloribus suis, manii eoriim sub-
bcneticiis per meani parvitatem in se collatis, ita
scriptas, contincnles annuni Uomini et dieni, ut
temerarium et audaccm exstitisse, ut eum qui a mc
nulla altercatio de puslerioribus vel anlerioribus
baptizatus est, cum esset puer egentissimus, raihi
oriatur.
ab eodem commendatus, cumque mullis aunis a
me aleret\ir, atque incresceret, hunc, ut dixi, bapti- Cap. .VLVII. — Ut ordinatus i/i<iS7«c m illis locis
permaneat ad qux ordinatus est.
zatuni esse in ecclesia mea pcr manum parvilatis
(Ex conc. Aurel., cap. 2.) De his qiii in quibuscun-
meae constat idem in dioecesi Mepaliensi lector esse p
:

que locis ordinati fuerint ministri, in ipsis locis per-

coeperat, imo annis ferme duobus legerat, nam nc-
severent.
scio quo contcmptu immanissimo idem Julianus eum
Cap. XLVIII. I)e presbytcro qui confessus fucrU —
arripuit, quem dicilur quasi proprium civem sui quud ante ordinationem pcccavcrit.
Kici Vazaritani me inconsulto usurpare. Nam et
{Ex concil. Cabillon., cap. 3.) Si qu'3 presbyter
diaconem illum ordinavit. Hoc si liceat, pateat hocc ante ordinationem peccaverit, et post ordinationem
licentia a vobis,beatissimi fratres. Sin minus, tam peccatum confessus fiierit, quod ante erraverit, non
impudens cohibeatur, ne se misceat communioni oiferat, sed tantum pro religione nomen presbyteri
cujusquam. Numidius episcopus dixit Si, non postu- :
portet. Si autem non ipse confessus, sed ab alio
lata neque consulta tua dignatione, id videtur fecisse piiblice fueril convictus, nec hoc ipsiim habeat ut
Julianus, judicamus omnes inique factum, atque nomen presbyteri portet. Similiter et de diaconibus
indigne. Quapropter nisi idem Julianus correxerit observandum est, ut si ipse confessus fuerit, ordi-
errorem suum, et cum satisfactione eumdem cleri- nein subdiaconi retineat.
cum, quem fuerat ausus ordinare, revocaverit tua; Cap. .XLIX. — De eodern.
plebi, contra statuta concilii faciens, 8.contumacire
Presbyter si (Ex concil. Neoaesarinisi, cap. i

suffiseparatus a nobis excipiet judicium. Epigonius ^ prseoccupatus corporali peccato promoveatur, et

episcopus dixit .Ktate pater, et ipsa promolione
:
confessus fuerit de se quod ante ordinationem, de-
antiquissiraus, vir laudabilis, frater et coliega no- liqueiit, oblata non consecret, manens in reliquis
ster Victor, vult hanc petitionem generalem omni- ofticiis propter studium bonum. Quod si de se ipse
bus eflici. non fuerit confessus, et argui manifeste nequive-
C.\p. .XLII. —
Ut nemo clericum alienum suscipiat si- rit, potestatis suae judicio relinquatur.
ne voluntate sui episcopi. Cap. L. — Vt nullus presbyter absque sacerdotalibus
{Ex conc. Carthag., cap. 20.) Ut clericum alienum, vestimentis missam celebret.
nisi concedente proprio episcopo, nemo audeat vel [Ex concil. Remensi, cap. 4.) Ut nullus presbyter
retinere promovere in ecclesia sibi credita,
, vel absque amictu, alba, et stola, et fanoue, et casula
clericorum autem nomen etiam lectores, et psalmi- uUalenus praesumat missam celebrare et haec sacra :

sta?,, et ostiarii retinent. vestimenta mundissima sint, et in nitido loco iofra

C.\p. XLIII. — r* nullus episcopus alienum clericum ecclesiam coUocentur : nec unquam presbyter his
sitie Ulteris episcopi siii suscipiat. indutus extra ecclesiam exeat : quia hoc divina lex
(Ex eodem conc, cap. 6.) Privatus episcopus Be- q prohibet.
gesililanus dixit Suggero sanctitati vestrae ut sta-
: C.\p. LI. — Vt lericus inter tentationes ab officio non
alienum ab aliquo suscipi declinet.
tualis non licere clericum
sine litteris episcopi sui, neque apud se retinere nec [Ex Carthag., cap. 50.) Clericum inter ten-
concil.

laicum usurpare sibi de plebe aliena, ut eum ordinet tationes ab officio declinanlem, vel negligentius agen-

sine conscientia ejus de cujus plebe est. Gratus epi- tem, ab ipso ofticio dicunt removeudum.
scopas dixit : Hoc observare pacem custodit. .Nam Cap. LII. — Vt omnis presbijter in sua ecclesia sin-
in mensa concilii sanctissimi Sardinensis similiter gulis Dominicis diebus aquam benedicat.

statutum est, ut nemo alterius plebis hominem usur- {Ex concil. yannetensi, cap. 5.) Omnibus diebus
pet. Sed si forte erit necessarium, petat a coUega Dominicis quisqoe presbyter in sua ecclesia ante
suo, et consensum habeat. missarum solemnia aquain benedictam faciat in vase
— diaconibus qui sine nitido, et tanto mysterio convenienti, de qua popu-
Cap. XLIV. De presbyteris et
liis intians ecclesiam aspergalur, et
atrium ejusdem
litteris episcopi sui ambulaht.
Presbyter etdiaconus, ecclesise cum crucibus circumeundo similiter asper-
{Ex conc. Agathetisi, cap. 3.)

aut clericus, si sine antistitis sui epistolis ambulat, gat, et pro animabus ibidem quiescentibiis oret. El
communionem ei nullus inipendat. qui voluerit in vasculis suis accipiat ex ipsa aqua,
631 BURCHARDI VORMACIENSIS EPISCOPI. 632
servitium obtuli. Peculiare vero suuin quod ei do- A Cap. X.WIV. —
Energumeni non solum non assu-
minus vel deinceps Deo auxiliante laborare
dederit, mendi sunt ad clerum, sed invenli ab officio re-
'
movendi.
potuerit, concessum in perpetuum habeat, ut inde
(Ex concil. Araus., cap. 6.) Energumeni non so-
faciat quidquid illi placuerit, secundum ecclejiasti-
lum non assumendi sunt ad ullum ordinem clerica-
cas sanctiones. Si quis vero, quod futurum esse non
tus, sed etiam illi qui ordinati sunt ab imposito
credo, si ego ipse, aut aliquis de haeredibus meis,
oflicio repellendi sunl.
vel quoelibet opposita persona conlra hanc ingenui-
tatis chartam venire tentaverit, aut eam quolibet C.\p. .X.XXV. — Vt nullus ex pomitentibus ordinctur.
modo infringere voluerit, in primis iram Dei incur- (Ex concil. Carthag., cap. 68.) Ex poenitentibus
rat, et a liminibus sanctee Dei Ecclesiie extraneus quamvis bonus, clericus non ordinetur. Si per igno-
cfficiatur, et insuper cui litem intulit sexaginta rantiam episcopi factum fuerit, deponatur a clero :

solitos persolvat, et quod repetit evindicare non quia se ordinationis tempore non prodidit fuisse
valeat, sed prcesens ingeniiitas, mea vel alioruni, pcenitentem.
bonorum hominuin manibus ruborata, cum asti- Cap. X.X.XVI. De actoribus et procuratoribus, si or-—
pulatione subnixa, omni tenipore maneat incon- „ dinari debeant.
vulsa. (Ex eodem, cap. 9.) Magnus episcopus Astuagensis
Cap. .XX.Xl. — De servorum urdinatione. dixit Quid dilectioni videtur vestrae, procuratores
:

et acloresetiam seu curatores pupillorum si debeant

{Ex eodetn cap. De servorum ordinatione, qui
2.)
ordinari? Gratus episcupus dixit Si, post deposita :
passim ad gradus ecclesiasticos indiscrete promo-
universa et reddita ratiocinia, actus vita? ipsorum
ventur, placuit omnibus cum sacris canonibus con-
fuerint comprobati in omnibus, debent et cum laude
cordare debere, et statutum erat ut nullus episcopo-
cleri, sipostulatus fuerit, honore numerari. Si enim
rum deinceps c;os ad sacros ordines promovere prae-
ante libertatem negotionim vel ofliciorum, ab aliquo
sumat, nisi prius a dominis propriis libertatem con-
sine consideratione fuerint ordinati, Ecclesia infa-
secuti fuerint : et si quilibet servus dominum
matur. Iniversi dixerunt Recte omnia statuit san-
suum fugiens, aut
aut adhibitis testibus
latitans,
:

munere conductis, vei corruptis, aut qualibet calli-

ctitas tua, ideoque ita nostra est quoque sententia.

ditate vel fraude ad gradus ecclesiasticos pervene- Cap. .XXXVII. — Ut de pomiterttibus nullus admit-
tatur ad clerum.
rit, decretum est ut deponatur, et dominus ejus
eum ^^^ '"""'• ^''''*""- '"?• ""'" "*
recipiat. Si vero avus, aut pater, ab alia pa- ^ *' '-^ P'^'^"'^
aliam migrans, ^ Pffinitentes non admittantar ad clerum, nisi tantum,
tria in igrans, in eadem provincia
nrovincia fillL
filium
si necessitas aut usus exegerit, inter ostiarios de-
genuerit, et ipse filius ibidem educatus, et ad gradus
putentur, vel inter lectores, ita ut Evangelia et
ecclesiastieos promotus utrum servus sit
fuerit, et
ignotum sit, et postea veniens dominus illius legibus .\postolum non legaut. Si qui autem ante ordinati
sunt subdiacones, inter subdiacones habeantur, ita
eum acquisierit, sancitum est ut si dominus ejus
ut manuni non imponant, aut sacra contingant. Ex
illi libertatem dare voluerit, in gradu suo permaneat.
eo vero poenitente dicimus, qui post baptismum, aut
Si vero eum catena servitutis a castris Dominicis
abstrahere
pro homicidio, aut pro diversis criminibus gravissi-
voluerit, gradum amittat ':
quia juxta
sacros
misque peccatis publicam panitentiam gerens sub
canones vilis pcrsona manens sacerdotii di-
cilicio, divino fuerit reconciliatus altario.
gnitate fungi non potest.

Cap. .V.XXII. — De ecclesiarum Cap. XXXVIII. — Laicus, si secundo uxorem duxerit,

servis. clericus non fiut.

(Ex eodem concilio, cap. 33.) De ecclesiarum (Ex concil. Aurelian., cap.
8.) Si quis de laicis,
vero servis communi sententia est decretum, ut ar- post iixorem, aliam cujuscunque conditionis co-
chiepiscopi per gnoverit mulierem,
singulas provincias constituti no- in clerum nullatenus admit-
D
stram auctoritatem sequantur sutfraganei autem
tatur.
:

illorum exemplar illius penes se habeant, et

quando- Cap. XXXIX. Ut nuUus episcopus alterius paro- —
cunque, de familia Ecclesia^, utilis inventus aliquis chianum retinere prxsumat.
ordinandus est, in ambone ipsa auctoritas coram (Ex decr. Adrian. pap., cap. I.t.) .\uIIus episcopus
populo legatur, et coram sacerdotibus et omni clero alterius parochianum preesymat retinere aut ordi-
ante cornu altaris, sicut in nostra nare absque ejus voluntate, vel judicare : quia sicut
auctoritate contine-
tur, remota qualibet calliditate, libertatem consequa-
irrita erit ejus ordinatio, ita et dijudicatio; quoniara
tur : et tunc demum ad gradus ecclesiasticos pro- censemus nullum alterius judicis, nisi sui sententia
moveatur. teneri. Nara qui eum ordinare non potuit nec indi-
care uUatenus potest.
Cap. XXXIII. — Ut panitentes vel digami 7ion pro-
moveantur. Cap. .XL. — Ut ab alieno episcopo ordinatus in clero
non tnaneat.
(Ex concil. Aurelaten., cap.
3.) Ut digami vel (Ex concit. Mogunt., cap. 4.) Ordinatus clericus
pojnitentes, vel repudiatarum
mariti,, ad sacerdotium ab alio episcopo non deprecante vel consentiente
non promoveantur.
suo, in clero non maneat.
 DECUETOllUM LIUIU XX. LIUKK SKCUNDUS. «3i

Cap. XLI .
— De ijuodam episcopo qui alterius episco- A Cap. XLV. Ue eudem re.—
pi ckricum, ei> nolmite, ordinavirat. (E.r conc.Laodic, cap. U.) Uuud non oporteat sa-
(Ex concit. Afric, cap. 42.) Kpigonius episcopus cerdotem, vel clcricum, sine litteris prolicisci cano-
dixit : In multis conciliis hoc statutum est, otiani nicis.

nunc hoc conlii-mandum est u vestra pmdentia, fra- Cap. XLVl. —

It (jUisque ordiuatus littiras ab urdi-
alienum nullus natore suo accipiat.
Ires beatissimi, ul clericum sibi pric-
lE.r conc. Milivitano, cap. li.) Deindo placuit, ut
ripiat episcopus, [iriPtcr cjus arliitriuin cujus fucrit
Dicu auteni Julianum, inKralus est Doi quicunque dcinceps ab episcopis ordinantur, litteras
clericus. (pii
accipiant ali ordmatoribus suis, nianii eoriim sub-
beneticiis per nieam parvitatem in so collatis, ita
scriptas, cuntincntes anniim Domini et diciii, ut
temerarium et audaccm exstitisse, ut eum qiii a me
nulla altercalio de puslerioribiis vel anterioribus
baptizatus est, cum esset puer egentissimus, raihi
oriatur.
ab eodem commcndatus, cumque multis annis a
me alerctur, atque incresceret, hunc, iit dixi, bapti- .VLVIL Ut ordinatus (luisque in illis locis Cap. —
permaneat ad qux ordinatus est.
zatum esse iu ecclesia mea per manum parvitatis
(Ex conc. AureL, cap. 2.) De his qui in quibiiscun-
meae constat idem in dioecesi Mepaliensi lector esse p
:

que locis ordinati fuerint ministri, in ipsis locis per-

coeperat, imo annis ferme duobus legerat, nam ne-
severent.
scio quo contcmptu immauissimo idem Julianus eum
Cap. XLVIII. De preshytcro qui confessus fucrU —
arripuit, quem dicitur qiiasi proprium civem sui quod ante ordinatiunem pcccaccril.
loci Vazaritani me inconsulto usurpare. Nam et (Ex concil. Cabillon., cap. o.) Si qu-s presbyter
diaconem illum ordinavit. Hoc si liceat, pateat hiPC ante ordinationem peccaverit, et post ordinationem
beatissimi fratres. Sin minus, tam
licentia a voliis, peccatum confessus fiierit, quod ante erraverit, non
impudens cohibeatur, ne se misceat cominunioni oiFerat, sed tantum pro religione nomen presbyteri
cujusquam. Numidius episcopus dixit Si, non postu- :
portet. Si autem non ipse confessus, sed ab alio
lata neque consulta tua dignatione, id videtur fecisse publice fueril convictus, nec hoc ipsum habeat ut
Julianus, judicannis omnes inique factum, atque nomen presbyteri portet. Similiter et de diaconibus
indigne. Quapropter nisi idem Julianus correxerit observandum est, ut si ipse confessus fuerit, ordi-
errorem suum, et cum satisfaclione eumdem cleri- nein subdiaconi retineat.
cum, quem fuerat ausus ordinare, revocaverit tuse Cap. XLIX. — Deeodem.
plebi, contra statuta concilii faciens, conturaacia;
cap. 8. Presbyter si (Ex coHcil. Neocxsarieiisi, )

suffi separalus a nobis excipiet judicium. Epigonius C praeoccupatus corporali peccato promoveatur, et
episcopus dixit .Ktate pater, et ipsa promotione
:
confessus fuerit de se quod anle ordinationem, de-
antiquissimus, vir laudabilis, frater et collega no- liquerit, oblata non consecret, manens in reliquis
ster Victor, vult hanc petitionem generalem omni- ofliciis propter studium bonum. Quod si de se ipse
bus eftici. non fuerit confessus, et argui manifeste neqnive-
Cap. XLII. — Ut nemo clericum alienum suscipiat si- rit, potestatis sua; judicio rclinquatur.
ne volunlate sui episcopi. Cap. L. — Ut nidlus presbyter absque sacei-dotalibus
(Ex conc. Carthag., cap. 20.) Ut clericum alienum, vcstimentis missam celebret.
nisi concedente proprio episcopo, nemo audeat vel [Ex concil. Remensi, cap. 4.) Ut nullus presbyter
retinere vel promovere in ecclesia sibi credita,
, absque amictu, alba, et stola, et fanone, et casula
clericorum autem nomen etiam lectores, et psalmi- ullatenus praesumat missam celebrare et hffic sacra :

sta?, et ostiarii retinent. vestimenta mundissima sint, ct in nitido loco infra

Cap. XLIII. — Vt nullus episcopus alienum clericum ecclesiam collocentur : nec unqiiam presbyter his
sine litteris episcopi siii suscipiat. indutus extra ecclesiam exeat quia hoc divina lex
:

(Ex eodem conc, cap. 6.) Privatus episcopus Be- q prohibet.

gesilitanus dixit Suggero sanctitati vestrse ut sta-
: Cap. LI. — ('( clericus inter tentationes ab officio non
alienum ab aliquo suscipi declinet.
tuatis non licere clericum
sine litteris episcopi sui, neque apud se retinere nec (Ex Carthag., cap. 50.) Clericum inter ten-
concil.

laicum usurpare sibi de plebe aliena, ut eum ordinet tationes ab oflicio declinantem, vel negligentius agen-

sine conscientia ejus de cujus plebe est. Gratus epi- tem, ab ipso ofticio dicunt removeudum.
scopns disit : Hoc observare pacem custodit. Nam Cap. LII. — Ut omnis prcsbyter in sua ecclesia sin-
in mensa concilii sanclissimi Sardinensis similiter gulis Dominicis diebus aquam bcnedicat.

statutum est, ut nemo alterius plebis hominem usur- (Ex concil. Xannetensi, cap. 5.) Omnibus diebus
pet. Sed si forte erit necessarium, petat a collega Dominicis quisque presbyter in sua ecclesia ante
suo, et consensum habeat. missarum solemnia aquam benedictam faciat in vase
— diaconibus qui sine nitido, et tanto mysterio convenienti, de qua popu-
Cap. XLIV. De presbyteris et
lus intrans ecclesiam aspergatur, et atrium
ejusdem
litteris episcopi sui ambulaiit.
ecclesiee cum crucibus circumeundo similiter asper-
(Ex conc. Agathensi, cap. b.) Presbyter etdiaconus,
aut clericus, si sine antistitis sui epistolis ambulat, gat, et pro animabus ibidem quiescentibus oret. Et
communionem ei nuUus impendat. qui voluerit in vasculis suis accipiat ex ipsa aqua,
635 BURCHARDI MORMACIENSIS EPISCOPI. 636

et per mansiones, et agros, et vineas, s-.iper pecora A suscepistis, iinctionis : ul nec ab eafJem dignitate
quoque super pabula eorum, nec non
sua, atque degeneretis, nec vestram
consecrationem irritam
supercibos et potum suum conspergat. nec manus sacro unguine delibutas pec-
faciatis,
Cap. LIII. —
Item dc aqua benedicenda. cando polluatis : sed cordis et corporis munditiam
{Ex epist. Alexand. paps, fratrib. per Mgypt. conservantes, plebibus exemplum bene vivendi prae-
missa.) Aquam enira sale conspersam populi bene- bentcs, his quibus praeestis, ducalum ad coelestia
dicimus, ut ea cuncti aspersi sanctiticentur. Quod regna praebeatis.
et omnibus sacerdotibus faciendum esse mandamus. Cap. LYl. — Ut singuli presbyteri singulos habeant
Nam si cinis vitula; aspersus populum sanctiticabat, clericos.
atque mondabat, quanto magis aqua qnaj sale
(Ex concil. I^annetensi, cap. 9.) Ut quisque presby-
aspersa divinisque precibus sacrata est, populum
ter qui plebem regit, clericum habeat qui secum
sanctiticat atque mundat? Et si sale asperso per
cantet, et epistolani et lectionem legat, et qui scho-
Eliseum prophetam sterilitas aquffi sanata est
lam possit tenere, et admoneat suos parochianos,
quanto magis divinis precibus sacrata aqua sterili-
ut filios suos ad fidem discendam mittant ad eccle-
tatem rerum aufert humanarum, et coinquinatos
B siam, quos ipse cum omni castitate erudiat.
sanctiticat et purgat, et caetera bona multiplicat, et
insidias diaboli avertit, et a phantasmatum versutiis
Cai'. LVII. — Quod presbyterorum fides primum
discutienda sit.
bominem defendit?
— Vt missse (Ex concil. Matisceti., cap. 3.) Primo omnium dis-
Cii'. LIV. peculiares in diebus solemnibus
non fiant. cutienda est fides sacerdotum qualiter credant, et

(Ex dictis August.) Et hoc attendendum est, ut alios credere doceant. exempla proponenda
Ibi et

missae peculiares quae per dies solemnes a sacerdo- sunt, quatenus a creatura Creator quantulumcunqne
tibus fiunt, non ita in publico fiant, ut per eas po- possit intelligi.

pulus a publicis missarum solemnibus quae hora ter- Cap. LVIII. — De eadem re.

tia canonice fiunt abstrahatur quia pessimus usus :

(Ex dictis Avgust.) Hortamur vos paratos esse
est apud quosdam, in Dominicis diebus, sive in qui- ad docendas plebes nostras. Qui Scripturas scit,
moK missam celebrare, qudm
buslibet festivitatibus praedicet Scripturas. Qni vero nescit, saltein hoc
quis, et si sit, cum audierit abscedat,
pro defunctis quod notissimum habet plebibus dicat, ut declinent
et per totum diem a primo mane ebrietati et comes- a malo, et faciant bonum, iuquirant pacem, se-
sationi potius quam Deo deserviat. Admonendus C q„antui. ^am quia oculi Domini super justos et au- :

est populus ut ante publicuni peractumque ofliciiim res ejus in preces eorum. Vultus autem Domini su-
ad cibum non accedat sed omnes ad publicam :
per facientes mala, ut perdat de terra memoriam eo-
sanctam matrem ecclesiam missarum solemnia, et rum. Nullus ergo se excusare poterit, quod non
praedicationem audituri conveniant et ut sacerdo- :
habeat linguam unde possit aliquem sediUcare. Mox
tes missas hora tertia celebrent, ut populus a publi- enim ut quemlibet errantem viderit, prout potest et
cis solemnibus non abstrahatur. Sed sacerdotes qui valet, aut arguendo, aut obsecrando, aut increpando,
in circuitu urbis aut in eadem urbe sunt, et populu?, ab errore retrahat, et ad peragendum bounm opns
ut prsediximus, in unum ad publicam missarum ce- hortetur.
lebrationem conveniant, esceptis Deo sacratis ferai-
Cap. LIX — Qtiod inprimis prxdicandum sit qualiter
nis, quibus mos est ad publicum non egredi, sed credere debeant.
claustris monasterii contineri.
(Ex concil. Rothomag., cap. i.) In primis praedican-
Cap. LV. — De ministerio presbyterorum, vel quid eis dum
omnibus generaliter, ut credant Patrem, et
est
commissum sit.
Filium, et Spiritum sanctum unum Deum esse omni-
(Ex dictis ejusdem.) Vus presbj-teri veraciter nosse
Q potentem, quia omnia facit, et unam esse deitatem,
semper meminisse, quia
debetis, et nos, quibus re- et substantiam, et majestatem in tribus personis,
gendarum animarum cura commissa est, pro his qui Patris, et Filii, et Spiritus sancti.
nostra negligentia pereunt rationem
mus
reddituri su-
pro his vero quos verbis et exemplis lucrati
:
Cap. LX. — De eadem re.

fuerimus praemium Eeternae vitse peroipiemus. Nobis (Ex eodem, cap. 2.) Item prsedicandum est, quo-
enim a Domino dietum est Vos eslis sal terr;e. Quod :
modo Filius Dei incarnatus est de Spiritu sancto,
si populus Udelis cibus est Dei, ejusdem cibi con- et Maria Virgine, pro salute generis humani passus,
dimentum nos sumus. Scitote vestrum gradum no- sepultus, tertia die resurrexit, et coelum ascendit,

stro gradui secundum et pene conjunctum esse. Sicut mundi veniens

in fine judicare omnes homines se-

enim episcopi apostolorum in Ecclesia, ita niniirum cundum opera propria : quomodo impii cum diabolo
presbyteri ca^terorum discipulorum Domini vicem in ignem aeternum mittentur, justi cum Christo in
'.enent. Et illi tenent gradum summi pontiUcis .\aron, vita aeterna erunt.

isti vero filiorum ejus. Unde oportet vos semper Cap. LXL — De eadem re.

memores esse tantae dignitatis, memores vestrae (Ex eodem, cap. 3.) Item praedicandum est quod
consecrationis, memores sacrae, quem iu manibus omnes homines in propria carne resurgent.
(i37 UECKETOIIUM Lll»!:i XX. I.IKKK SECUNDUS. 038
Cap. LXll. — Vt omnis prcsljylir pnrocltianis suis A Cap. LXVI. — Ut de auditorio nullus egrediatur,
Symbolum et Orationem Dominicam insinuet. sacerdole verbum facienlc.

{Ex concH. Remensi, cap. 8.) Ut omnis presbyler (Ex concil. Carlhag. cap. 'ii.) Sacerdote iu

omnibiis parucbianis suis S\-mboliini et Oralionem ecclcsia verbiim faciente, qui egressiis dc auditorio
Uominicam aut ipse iusinuet, aut aliis insinuandiini fuerit siue gravi necessitate, e.xcommunicetur.

injunftat, et cum ad conressioDem tempore Qu.idra- Cap. LXVII. be cadem rc. —

gesimali veniunt, biec ab unoqiioque memoriter sibi (Ex canone upostolorum.) Onines lideles qui con-
decantari fuciat, nec aate sanctam communionem veniunt in solemnibus sacris ad ecclesiam, et scri-
alicui tradat, nisi luec v\ corde pronuntiare nove- pturas apostolorum et Evangelium aiidiunt, non

rit.Siquidem siue liorum scienlia nullus salvus esse autem perseverant iii oralione usqiie dum missa per-
agatur, nec sauctam communioncm |>cicipiunt, velut
poterit.In uno enim lides et credulitas Cbristiana
inquietudines Fkclesia- commoveutes, convenit com-
coutinetur in alio quid orare et petcre a Deo de-
:

beamus exprimitur. Quod sine tide nemo possit munione privari.

esse salvus, Dominus ostendit, cum dicit Qui cre- :

Cap. LXVIII. - De eadem re.

diderit, et baptizatus fuerit, salvus erit. Nuilus au- (Unde supra.) Omnes Christiani qui ingrediuntur
.,

ecclesiam Dei, et Scripturas sacras audiunt, neque

tem credere potest quod nescit, nec audivit ait ;

enim Paulus Quomodo credent ei quem non audie-

:
communicant in oratione cum populo, sed pro qua-

runt? Nec sola sufticit tides in corde, nisi eliam ver- dam intemperantia se a perceptione sancta; commu-
nionis avertunt, hi de Ecclesia removeantur, donec
bis enuntietur, ul idem Apostolus testis est : Corde
enim, inquid, ereditur ad justitiam, ore autem con- per confessionem poenitentiae fructus ostendant.
fessiotit ad salutem. NuUus autem de sloliditate Cap. LXIX. —
De precibus post allocutionem.
sensus, vel tenuilate ingenii causelur: quia hcec tam (Ex concil. Laodicensi, ciip. 19.) Quod oporteat
parva sunt, ut nemo tam bebes et barbarus sit, qui seorsum primum post allocutiones episcoporum,
hoc discere et verbis communibus pronuntiare non vel presbyterorum, orationem super catechumenos

possit tam magna, ut qui horum scientiam pleni-

:
celebrari, et postquam catechumeni egressi fuerint,

ter capere potuerit, sufticere sibi credatur ad salulem super eos qui sunt in pwnitentia preces fieri. His
perpetuam. Illud etiam observandum. ut nullus su?- etiam accedentibus ad manum sacerdotis et disce-
cipiat infantem in baptismo a saoro fonte, ante- dentibus, tres orationes consummari fidelium, ita
quam idera Symbolum et Orationem Dominicam co- ut prima quidem sub silentio, secunda vcro et tertia
ram presbytero decantet Et tunc presbyter omni- C per exclamationes solitas expleant.
bus patrinis annuntiet quod debitores sint suis ti- Cap. LXX. omnis pre.tbyter in diebus festis —n
liolis, cum ad intelligibilem aetatem venerint, ha?c populum admoneat quas preces ad Deum funderc
debeat.
eadem insinuare.
De cadem re.
Cap. LXIII. — (Ex concil. Aurel., cap. 3.) Oportet ut in diebus
(Ex concil. Cabillon., cap. i). Jubendum est ut Doininicis vel festis, post sermonem intra missarnm
Oratio Dominica, in qua omnia necessaria humana; solemnia habitura ad plebem, sacerdos admoneat,
vitae comprebendur.tur, et Symbolum apo^tolurum, ut, juxta apostolicam institutionera orationem ,

in quo lides catholica ex integro comprehenditur, omnes in commune pro diversis necessitatibus fun-
ab omnibus discatur, tam Latine, quam Barbari- dant ad Dominum, pro rege et episcopo eoruni, et
ce, ut quod ore proliteutur, corde credatur, et rectoribus Ecclesiarum, pro pace, pro peste, pro
intelligatur. inlirmis qui in ipsa parochia lecto decumbunt, pro
Cap. LXIV. — De dilectione Dei et proximi. miper defunctis, in quibus sigillatim precibus plebs
lEx eodem, cap. Item praedicandum est de
5.) Orationem Doniinicam sub silentio dicat. Sacerdos
dilectione Dei et prosimi, de lide, et spes in Deo, de vero orationes ad hoc pertinentes per singulas
p.

humilitate, patienlia, castitate, benignitate, miseri- admonitiones solemniter expleat. Post liaec sacra
cordia, de eleemosynis, de confessione, ut fratribus celebretur oblatio. .\it enim Apostolus : Obsecro,
ex corde remittatur. Qui hsec et similia agunt, re- priranm omniom fieri orationes, obsecrationes, gra-
gnum Dei consequentur. tiarum actiones, et caetera.

Cap. LXV. — De criminibus, quibus homines cum Cap. LXXI. Ut presbyteri plebes admoneant ut
diabolo deputantur. bubidcos atque porcarios in principalibus festis ad
(Ex eodem, cap. 4.) Item praedicandum est, pro missam venire permittant.
quibus criminibus homines cum diabolo deputantur, (Ex concil. Rothomag., cap. S.) Admonere debent
quae Apostolus sicenumerat: Fornicatio, immunditia, sacerdotes plebes subditas sibi, ut bubulcos, atque
luxuria, idolorum servitus, veneticia, inimicitiae, porcarios, vel alios pastores, vel aratores qui in
contentiones, aemulationes, irae, ri.xae, dissensiones, agris assidue commorantur, vel in silvis, et ideo
sectae , invidiae , homicidia , ebrietates , comessa- velut more pecudum vivunt, in Dominicis et m aliis

tiones, et his similia. Qui talia regnum Dei

agunt, festis diebus sallem vel ad missam faciant vel per-
non consequentur : et ideo hsec cum omni sludio miltant venire : nam et hos Christus pretioso san-
prohibeantur. guine suo redemit. Quod si neglexerint, pro am-
639 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 640

mabus eorum absque dubio rationem se reddituros A Cap. LXXVII. —rt presbyteri plebibus annuntient
qui dics sinl feriandi per annum.
sciant. Siquidem Dominus veniens in hunc mundum
non elegit oratores atque nobiliores quosque, sed {Ex concil. Luydunen., cap. 4.) Item pronuntian-
piscatores atque idiotas sibi discipulos ascivit, ut dum est, ut sciant tempora feriandi per annum, id

ostenderet in facto quod ipse verbis in Evangelio est, omnem Dominicam a vespera usque ad vespe-
aftirmat, dicens Qiiod hominibus e«t altum, ab-
:
rara, ne in Judaismo capiantur. Feriandi sunt vero
ominabile est apud Deum. Et salva altiore intelligen- per annum isti dies: Natalis Domini sancti Steplia-

tia, nativitas nostri RHdemptoris primo omnium ni, sancti Joannis evanf;elistse, Innocentiim, octava
pastoribus ab angelo nunliatur. Natalis Domini, TheopLiania, Ma-
Puriticalio sauctse

Cap. LXXII. —
De admonitione presbyterorum. rijE,sanctum Pascha cum tota hebdoraada, Roga-
(Ex concil. Aurclian., cap. i.) Ut sacerdotes ad- tiones tribus diebus, Ascensio Domini, sancti dies
moneant populum ut eleemosynam dent, et oratio- Pentecostes, sancti Joannis Baptistse, duodecim apo-
nes faciant pro diversis plagis, quas assidue pro stolorum, maxime tamen sanctorum Petri et Pauli,
peccatis patimur. qui mundum sua prediratione illuminaverunt, san-
C.\p. LXXIII. — Quomodo unusquisque orare de-
B
cti Laurentii, Assuraptio sanclaj Marise, Nativitas
beat. sanctffi Mariee Virginis, Dedicatio basilicse sancti
{Ex eodem, cap. (i.) Item instruendus est populus,
archangeli Michaelis, Dedicatio cujuscumque oratorii
nt singulis diebus, qui amplius non potest, sallem et omnium sanctorum, et sancti Martini, et ills
duabus vicibus oret mane scilicet et vespere, di-
:
festivitates quas singuli episcopi in suis episcopiis
cens Symbolumet Orationem Dominicam sive, Qui :
cum populo collaudaverint, qua; vicinis tantura cir-
plasmasti me, miserere mei vel etiam, Deus, pro- ;
cum morantibus indicendae sunt, non generaliter
pitius esto mihi peccatori et Deo gratias agens pro
omnibus. Reliquse vero festivitates per annum non
:

quotidiana; vitae commeatibus, et quia se ad imagi-

sunt cogendae ad feriandum, ncc prohibendae. Indi-
nem suam creare dignatus sit, et a pecudibus se- ctum vero jejuniuni quaudo fuerit denuntiatum, ab
gregare. His peractis, et solo Deo creatore siio ad-
omnibus observetur.
orato, sanctos invocet, ut pro se intercedere apud
majestatem divinam dignentur. Haec faciant, quibus
Cap. LXXVIIl. —
Vt presbyteri, cvm feslivitates
annuntiant, vigiliariim non obliviscantur.
basilicae locus prope est, in basilica qui vero in :

{Ex concil. apud Compendium, cap. 1.) Item cum

itinere, aut pro qualibet occasione in silvis, in
presbyteri sacras festivitates populo annuntiant,
agns, ubicumque eos ipsa hora matutina vel vesper- <-• • ... . .,. „ •
j u .
.° '.
.....
*^
„ *^
tina invenerit sic faciant, scientes Deum ubique prae-
.
, . C etiam jejumum vigiliarum,
,
ubi esse debet, eos om-
nimodis servare moneant.
sentem esse, dicente Psalmista In omni loco do-
minationes ejus.
:

C-\p. LXXI.X. — Ut ad salutationes sacerdotales ad

7nissam omnes dcvote respondeant.
Cap. LXXIV. — Be filiis, quomodo purentibus obedire
(Ex concil. Aurelian., cap. 2.) Ilem intiinandum
debeant.
(Ex coticil. Arvern., cap. 3.) Admonendi sunt ti-
est ut ad salutationes sacerdutales congrua; respon-
deles sanctEe Dei Ecclesiae lilii, vel filiae, ut paren- non solum clerici et Ueo dicatee
siones discantur, ubi
tibus suis obedientiam exhibeant, dicente Domino sacerdoti responsionem oflerant, sed omnis plebs
;

Fili, honoritica patrera tuum. Aam et ut ipsi paren- devota consona voce respondere debet.
tes erga lilios suos ac Ulias modeste agant admoncndi Cap. LXXX. — ["( nutlus ordinatus per sancta dis-
sunt, dicente Apostolo : Et vos, parentes, nolite ad sux cura derelicta.
currat, Ecclesix

iracundiam provocare tilios vestros. Nam et hoc [Ex dictis August.) Interdicendum est ut nullus
dicendum est ea, ut si ilh genitali aliectu parcere ordinatus, sive urdinandus migret de sua parochia
vehnt non hos impunitos Dominus
injuriis liliorum, ad aliam, nec ad limina apostolorum orationis causa.
sinit, nisi forte subjiciantur. Sed tamen q Ecclesia> suai cura derelicta, nec ad palatium causa
pcenitentia»
levius est tiliis parentum qua>libet llagella suscipere interpellandi. Quod si fecerit, nihil valet hujusmodi
quam Dei iram incurrere. aut ordinatio aut demigratio. Et hoc omnibns lide-
Cap. LXXV. —
Dc illis qui principules festivitates in libus denunliandum, ut qui causa orationis ad limina
viliis celebraut. iieatorum apostolorum pergere ciipiunt, domi con-
{Ex concil. Aureliun., cap. 8.) Item denuntiandum liteantur peccata sua, et sic proUciscantur quia a :

est, ut nulli civium Paschae, Natalis Domini vel Pen- proprio episcopo suo aut sacerdote ligandi, aut sol-
tecostes solemnitates liceat in villa celebrare, nisi vendi sunt, non ab extraneo.
quem infirmitas probabitur tenuisse.
Cap. LXXXI. — De dominica die qualiter sit vene-
Cap. LXXVI. — De eadem re. randa.
\Ex concil. Agathen., cap. o.| Item docendi sunt (Ex concil. apud Compcndium, cap. 2.) Omnes dies
cives, ut Pascha, Natalem Domini, et Pentecosteu Dominicos a vespera in vesperam cum omni venera-
in civitatibus cum episcopis suis, nisi inlirmitas tione observare decrevimus, et ab illicito opere abs-
impcdierit, celebrent, accipiendae communionis vel tinere, et ut mercatus in minime sit, nec placi-
eis
benedictionis gratia
muuione
et qui boc neglexerint, com-
priventur.
:
tum ubi aliquis
nec sacramenta jurentur,
ad mortem vel ad pcenam judicetur
nisi pro pace facienda.
I
 ,

ilH DECRETOUUM MURI XX. LIBEU SECUNDUS. (ii2

Cap. I. XXXII. — llem ile Dominka 'iie. A Cap. XC. — Ut presbytcri iencdiclionem episcopalem
(Ex cuncit. ujitiit S. Mcdiiritnm, jirxsinti: Ciirolo im- super plebem faccre non drbeint.
peratore, cap. a.l SlaUiiinus (iiii)que, seouiidiini quod (Ex eodem, cap. 47.) Uenedictioncrn episcopalem
in legeDoininus maiidavit, nt opera servilia dielius super plebeni in Ecclcsia fuudere, aul pa-nitentcm in
Domiuicis non apantur, sicut genitor meus in suis Ecclesia reconciliare, presbytero penitus nun liccbit.

synodalibus ediclis mandavit, quod nec viri ruralia Cap. XCI. — Ut nullus presbytir allerius plebesa-
exerceant nec in vinca colcnda, nec in campis
, num vu nolcnte recipiat.
arando, vel metendo, vel fenum socando, vel sepem (E.r concil. Nanyietensi, cap. li.) Ut nullus presby-
ponendo : nec in silvis stirpaiido vcl arbores cic- ter alterius pltbesanum eo noleiite, nisi in itinere
dere, vel in petris laborare, nec domos struere, nec ftierit, vel placilum ibi habuerit, ad missam recipiat.
in liorto laborare nec ad placita conveniant, nec
,
Cap. XCII. —
De alterius presbyteri plebesano, deque
mercatus fit, nec venationes e.\erceantur. iltis qui litem imptacabilem inlcr sc atunt.

C.\i'. I. XXXIII. Dc eadcmre. — {Ex eodem, cap. 419.) Ut Doniiiiicis vel festis die-
[E.v eodern concil., cap. 6.) Tria carraria opera bus preshvteri antequara niissas cclebrent, plebcm
licet lieri in Duminica dii>, id est, bostilitia carra, iuterrogent, si alterius parocliianus in ecclesia sit,

victualia vel auguria : et, si forle necesse sit, corpus qui, proprio contempto presbytero, ibi inissam velit
cujuslibet duci ad sepulcrum. audire. Quem si invenerinl, slatiin ab ecclesia eji-
Cap. LXXXIV. — Itcm de eadem re. ciant, ad suam parochiam redire couipellant. Si-
et

(Ex eodem, cap. 7 ) Feminse opera

textilia non militer interrogent, si aliqiii discordantes sint, qui
faciaut in die Dominica, non capulent vestitu?, non inter se litem implacabilem habeant, et si inventi

consuant, vel lanam carpant, non licet linuin bat- fiierint, statim reconcilientur. Quod si noluerint pa-
tere, aut vestimenta lavare, nec verveces tondere ,
cem suscipere, ab ecclesia ejiciantur usquequo ad
ut omnimodis honor et requies die Dominica persol- charitatem redeant. Non enim possumus munus vel
vatur sed ad missarum solemnia undique conve-
: oblationem ad altare ofTerre, nisi prius fratri recon-
niawt, et laudenl Deum pro omuibus bonis qua; ciliemur. Ilis itaque peracti';, sacerdotes missarum
nobis in illa die conferre dignatus est. solemnia rite peragant.
Cap. LX.\.XV. — Item de eadem re. Cap. .XCIII. —
De ordinatis et reliquis fidelibus, guod
[Ex eodem, cap. 8.) Omnes dies Dominicas cum sine licentia sui episcopi nil ayere debeant.
omni vsneratione observare decrevimus, et ab ilii- {Ex epist. Clementis omnibus fidelibns missa, cap.
cito opere abstinere, et iit mercatus in eis minime G 22.) Quapropter cunctis lidelibus et summopere ,

sit, nec placitum nbi aliquis ad mortem vel ad poe- omnibus presbyteris et diaconibus, ac reliqiiis cleri-

nam judicetur, nec sacramenta jurentur, nisi ad cis attendendum est, ut nihil absque episcopi proprii
pacem. licentia agant. Non utique missas sine ejus jussu
Cap. LXXXVI. — De eadem re. quisquam presbyterorum in sua parochia agat, non
(Ex eodem, cap. 9.) Ut mercatus die Dominico in baptizet, uec quidquam quod ad episcopum perti-
nuUo loco babeatur. neat, absqiie ejus permissu faciat. Siniiliter et reliqui
De eadem re.
Cap. LX.XXVII. — populi, majores scilicet et minores, per ejus licen-
(Ex eodem, cap. 10.) Ut nullus episcoporum vel tiam qiiidquid agenduin nec sine ejus per-
est agant,
presbyterorum, vel clericorum, die Dominico propo- missu a sua parochia abscedant, vel in ea adventan-
situm cujusque causse negotium audeat vindicare tes morari praesumant. Animte vero eorum ei creditae
nisi hoc tantum ut Deo statuta solemnia per-
,
sunt, ideo omnia ejus consilio debent [facere], et eo
agantur. inconsulto nihil. Quicunque enim obediiint episcopis
Cap. L.X.X.XVIII. — Ut nultus in Dominicis diebits suis, videntur quidem obedire et Deo. Qui autem
genua Jlectat.
eis non obediunt, indubitanter rei et reprobi exi-
(Ex concit. Nicseno, cap. 20.) Quoniam sunt qui-
stunt.
dam in die Dominico genua fleclentes, et in diebus
Cap. XCIV. De eadem re. —
Pentecostes, ut omnia in diversis locis consonanter
{Ex epist. ejusdem, cap. 36.) Nullum enim pre-
observentur placuit sancto concilio a Pascha
,
sbyterum in alicujus episcopi parochia aliquid agere
usque in octavas Pentecostes stantes Domino vota
debere absque ejus permissu docebat. Cunctos pres-
persolvere.
byteros propriis episcopis in omnibus absque mora
Cap. LX.X.XIX. IJt presbyteri — privatim fidelibus
obedientes instituente Domino esse debere docebat.
desiderantibus benedicant et ut omnis presbyter ,

per familias, per agros, per privatas domos habeat Nullum aliena concupiscere aut praesumere eorum.
facultatem benedictiones aperire. sed unuraquemque suis sibique commissis conten-
{Ex concit. habito apud Regiam, cap. 4.) Ut presby- tum esse docebat. Neminem etiam aliqui aliquid
teri privatim tidelibus desiderantibus benedicant. Et facere, nisi quod sibi vult fieri instruebat.

inter minutas has discussiones, jussum est omni Cap. .\CV. — De eadem re.
presbytero per familias, per agros per privatas
, , (Ex concii. Arelatensi, cap. 2.) De presbyteris aut
domos prc desiderio fidelium habere facultatem be- diaconibus qui solent dimittere loca sua in quibus
nedictiones aperire. ordinati sunt, et ad alia loca se transferunt, placuit

V
647 BURCHARl)! WORMACIENSIS EPISCOPI. G48

cosilans turpis lucri gratia, dejiciatur a clero, et A vel bibendi causa tabernas non ingrediantur, nisi

alienus existat a regula. peregriuationis necessitate compulsi.

Cap. CXXI. — De eadem re. Cap. CXXXI. — De eadem re.

{Ex epist. Leon. pap., cap. 4.) lllud etiam duximus (Ex concil. Laodicensi, cap. 24.) Quod non opor-
prsemonendum, ut sicut non suo, ita nec alieno nu- tet sacro mysterio deditos a presbyteris usque ad
mine aliquis clericorum exercere ffflnus attentet. diaconos, et reliquum ecclesiasticum ordinem, id

Cap. CXXII. De eadem re. — est usque ad subdiaconos, lectores, cantores, e.xor-
{Ex eoncit. Tarraconensi, cap. 3.) Quicumque in cistas et ostiarios. et ex numero continentium et

clero esse voluerit, emendi vilius, vel vendendi cha- monachorum ingredi tabernas.
rius studio non ulatur. Cap. CXX.XII. — Vt illi quibus xixores ducere licitum
De eadem re.
Cap. CXXIII. — non est, aliorum nuptias devitent.
{Ex epist. Leon. pap., cap. 3.) Ne hoe quoque prse- {Ex epist. Leonis papse, cap. 19.) Quibus licentia
tereundum esse duximus, quosdam turpis lucri cupi- uxores ducendi non est, alienarum nnptiarum evi-
ditate captos, usurariam exercere pecuniam, et fce- tent convivia.
nore velle dite.scere. Quod non dicam in eos in cle- Cap. CX.XXIII. — Quod non oporteat in bigami n»-
ricali ofQcio conslitutos sed et in laicos cadere, qui ptiis prandere presbyterum.
Chrislianos se dici cupiunt, condolemus. (Ex concil. Neocxs., cap. 7.) Presbyterorum in

De eadem re.
Cap. CXXIV. — nuptiis bigami prandere non convenit, quia cum pani-
(Ex conc. Cirthag., cap. 16.) Item placuit ut cle- tentiabigamus egeat, quis erit presbyter qui, propter
ricus si commodaverit pecuniam, pecuniam accipiat, convivium, talibus nuptiis possit praebere consensum?
si speciem, eamdem speciem quantum dederit ac-
Cap. C.XXXIV. — De eadem re.

cipiat. (Ex dictis August.') Presbyteri, diaconi, subdia-

Cap. CXXV. — Item de usurariis. coni, vel deinceps quibus ducendi uxores non est
(Ex concil. Aurel.. cap. 3.) Ut presbyteri a turpi- licitum, etiam alienarum nuptiarum evilent convi-
bus lucris et usuris non solum ipsi abstineant, via, neque his coetibus admisceanlur, ubi amatoria
verum etiam plebes sibi subditas abstinere in- cantantur et turpia, aut obscoeni motus corporum
struant. choris et saltationibus elTeruntur, ne auditus et ob-

Cap. CXXVI. — Quid sit usura. tutus sacris mysteriis deputatus, turpium spectacu-

(Ex concil. Agathen., cap. 1.) Usura est ubi am- lorum atque verborum contagione polluatur.
plius requiritur quam datur. Verbi gratia : Si dede- C Cap. CXXXV. De eadem re. —
ris solidos decem, et amplius requisieris : vel si {Ex decret. Martini papse, cap. \.) Non liceat sa-

dederis frumenli modium unum, et super aliquid cerdotibus vel clericis aliqua spectacula in nuptiis
exegeris. vel conviviis spectare. sed oportet antequam ingre-
Cap. CXXVII. — De eadem re. diantur ipsa spectacula surgere et redire inde.
{Ex decr. Julii papx, usurariis missis, cap. 125.) Cap. CXXXVI. —
Ut nullus clericus in aliena civitate
suscipiatur sine commendatitiis epislolis.
Quicunque enim tempore messis vel vindemise, non
necessitate, sed propler cupiditatem, comparant an-
{Ex canone apostolor.) Ut si quis clericus aut lai-

nonam cus ad alteram properat civitatem, et suscipitur

vel vinum verbi gratia
; : si cum duobus
praeter commendatitias epistolas, et qui susceperit,
denariis comparat modium unum,
et servat usque
dum venundetur denariis quatuor, aut sex, aut ani- et qui susceptus comniunione privetur.
est,

plius, hoc turpe lucrum dicimus.

Cap. CXXXVII. De cadem re. —
Cap. CXXVIII, — De cadem re.
{Ex concil. Antioch. , cap. 27.) Nulli peregrino-

{Ex epist. Leonis papse.) Qualiter negotiantem aut

rum sine pacilicis, id est commendatitiis suscipian-

excusat, aut arguit, quia est honestus qusestus, et tur epistolis.

turpis.
•^
Verumtamen poenitenti
r utilius est dispendia
r
° ^ap. C.\.XXVIII. - De clericis fugitivis, ne ab aliis
recipiantur.
pati quam periculis negotiationis astringi, quia difti-
[Ex concil. Aurelian., cap. 2.) lu concilio Antio-
cile est inter ementis vendentisque commercium
cheno simul et in Chalcedonensi pra-cipitur ut fugi-
non intervenire peccatum.
tivi clerici et peregrini a nullo recipiantur, nec ordi-
Cap. CXXIX. —
Ut mdtus ex ecclesiastico ordine
nentur, nisi cum commendatitiis litteris, et sui epi-
edendi vel bibendi causa tabernas inyrediatur.
scopi vel abbatis licentia.
{Ex dictis August.) Canonum statuta prohibent ut
nullus ex ecclesiastico ordine
Cap. CXX.XIX. — Ut pcregrini clerici sine litteris
sumendi cibi aut potus sui episcopi non recipiantur.
causa, nisi peregrinationis necessitate compulsus, {Ex concil. Chalccd., cap. 13.) Peregrinos clericos
tabernas ingredi audeat. Sed si aliquis haec inter- et lectores, in alia civitate, commenda-
praeter
dicta violaverit, ut sanctorum canonum contemptor titias litteras sui episcopi, nusquam penitus mini-
acerrimis corripiatur disciplinis.
strare debere.
Cap. CXXX. —
Ut nidlus ex sacro ordine cibi vel Cap. CXL. — Ut clerici in aliena civitate non maneant,
polus causa tabernas ingrediatur. nisi episcopus loci mores eorum prsevideat.
{Ex concil. Carthag., 1:4.) Ut clerici edendi (Ex concil. Carthag., cap. 33.) Ut clerici in atiena
tlift DKCUKTOIU.M LIUIU XX. LIIIEK SECUNDUS. 630

civitale iiiJii imriiuiiMitiir, iiisi causiis eoriim jiistas A ingrediuntur, turpia lucra sectanlur, el diversissi-
episcopus .oci vel piesbyteri locDiiim pcrvideriiil. mis modis usuris inserviunt, cl aliorum doinos
C.vp. C.XLI. — De cUiicis ct munncliis, (/ui sinc iuhoneste el impudice freqiientaut, et comessalio-
Uttcris eptsco})i sui vayttntur.
nibus el ebrietatibus deservire non erubescuut, ot
(Ex eoJcni concii, cap. 3t>.) Clericis vel mouacbis per diversos mcrcatus indiscrele discurrunt, obser-
siue commendaliliis epistolis episcopi sui licenlia vaudum judicavimus ut ab hinc districte severi-
iiou pateat cvagaiuli. terque corceantur, ne per eoruin illicitain et indecen-
Cai'. CXLIl. — De cadem re. teiii actionem, ct ministerium sacerdotale vilupcre-
(E.c cofkm concil. cap. 37.) Clericis sine coni- tur, el quibus debueraut esse in exemplum deve-
mcuddtitiis epistolis episcopi sui liceutia nun pateat niant in scandalum.
evagaudi, ia moiiachis (luuqiie prccsentis senteutia>. (^Ap. CXLVIII. Sulli clcricorum, ne subdiacono
fornia servctur. quitkm connubium carnale conceditur.
Cap. CXLIII. — Ut pmiperibus et indigcntibiis auxi- (Ex epist. Leonis papx, cap. i.) Nam quum extra
lio, quum proficiscuntur pacificis litteris sit sub-
, clericorum ordinem constitutis, niiptiariim societati,
veniciidum.
et procreatiuni tilioruni studere sit liberuin arbi-
{E.T. concil. Chalccd., cap. II.) Oranes paupcres et B triiim, ad exhibendam tamen perfecta: contincutijE
indigentes auxilio, cum prolicisiiiiitur, sul) proba-
puritatem, nec subdiaconis connubium
quidem
tione, epistolis vel tantum-
ccclesiasticis pacilicis
carnale concedilnr, ut et qui habent, sint tanquam
modo commeudari decrevimus, et non commendati- non habentes, et qui non habent, permaneant sin-
tiis lilteris, propterea quod commendalilias litteras
gulares. Quod hoc ordine, qui quartus est a
si in
honoralioribus tanlummodo pra?stari persuuis cou-
cajiile, dignum quanto magis in primo
est custodiri,
veniat.
aut secundo tertiove servandum esl, ne aut levi-
Cap. CXLIV. — IH iUi clei-ici qui in aUus provin-
tico aiit presbyterali honore, aut episcopali excel-
cias suos sequuntur seniores, sine formata ministrare
non permittitur. lentia quisquam idoneus a;stimetur qui se a vo-

{Ex concil., Meldcnsi, cap. 2.) Qui cum senioribus hiptale uxoria necdum frenasse detegitur?

suis de aliis provinciis in aliam provinciam veniunt, (;.\p. CXLIX. — De principibus qui solent suos sacerdo-
tes ministeriis judicandi deputare.
sine formata ministrare non permittantur ;
quam
(Ex concil. Toletano, cap. 31.) S»pe principes,
etsi atlulerint et ministrare idonei inventi fuerint,
coutra quoslibet majestatis obnoxios, sacerdotibus
instruantur quam relipiose atque studiose sacrum
negotia sua committunt. Et quia sacerdotes a Chri-
ministenum peragant, et in quibiis locis agere C
sto ad ministerium salutis elecli sunt, ibi consen-
debeant.
Cap. CXLV. — Quod clerico non liceat alienas pos-
tiant regibiis tieri judices ubi
indiilgentia promittitur.
jurejurando supplicii
non ubi discriminis senten-
sessiones conducere, aut saecularibus se negotiis
immiscere. tia pra-paratur. Si quis etiam sacerdotum contra hoc
{Ex concil. Chalced., c.ap. 3.) Pervenit ad sanctam commune consultum discussor in alienis periculis
synodum quod quidam, qui in clero videntur electi, exstiterit, sit reus elfusi sanguinis apud Christum,
propter lucra turpia conductores alienarum posses- et apud Ecclesiam perdat proprium gradum.
sionum fiant, et sa?cularia negotia sub cura sua Cap. CL. —
De illis qui Deo scrvire disponunt, ut ad-
suscipiant : Dei quideoi niinisteriuni parvipendeiites, ministratioiiem domorum non accedant.
secularium vero discurrenles per domos, et propter {Ex concii. Carthagi., cap. 7.) Nicasius Evaslitanus
avaritiam patrimoniorum soliicitudinem sumentes. Episcopus dixit : Credo placere suggestionem meani
Deerevit itaque sanctum concilium, nuUura deinceps, sanctitati vestrae, et displicere vobis ut qui serviunt
non episcopum, non clericum, non monachum, Deo, et annexi sunt clero, accedant ad actus, et ad-
aut
possessiones couducere , ministrationem vel procuralionera domorum.
aut negotiis saecularibus
se miscere, prifter ecclesiasticarum rerum soUicitu- D Cap. CLI. Item si liceat aliquem ex clcro condu- —
dinem. ctorem privatorum fieri

Cap. CXLVL —
Vt nullus laicus presbyterum suum vil- {Ex eodcm, cap. 14.) Ilein placuit ut episcopi,
licationi implicare prxsumat. presbyteri et diaconi vel clerici non sint conducto-
{Ex concil. Meldensi, cap. 6.) Item jubendum est res aut procuratores privatorum, neque ullo turpi
ut nemo laicorum presbyteros Ecclesiarum suarum vel inhonesto negotio viclum quserant, quia respice-
turpi villicationi, et secundum apostolum sfeculari et re debent scriptum esse : Nemo militans Deo, impli-
inhonestae negotiationi implicare, nec secum aliorum cat se negotiis seeculaiibus.
contra auctoritatem prffisumat ducere, quo niiniste- Cap. CLII. — Ut si quilibet ordinatus infra muros ci-

rium sibi commissum cogantur negligere. Quod si

vitatis manens, ad sacrificium quotidianum non
venerit, clericus non habeutur.
hffic interdicta prsesumpserit, excommunicetur.
(Ex concil. Toletano, cap. 3.) Presbyter, vel dia-
Cap. CXLVII. Dc illis presbyteris qui contra statuta
canonum vtllici fiunt, et aliis sibi non concessis conus, vcl subdiaconus, vel quilibct Ecclesiai depu-
implicantur negociis, viciisquc non admittendis. tatus clericus, si intra civitatem fuerit, vel in loco
(f.r eodem, cap. 5.) Similiter de illis presbyteris in quo ecclesia est, aut in castello, aut in vico, aut
qui contra staluta canonum villici liunt, tabernas iu villa, si ad ecclesiam ad sacrificium quotidianum

Patrol. CXL. 21
651 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISGOPI 652

non venerit, clericus non habeatur, si castigatus A specialiter statucnles ut, prajter Dei sacerdotes, nul-

non [se] emendaverit. lus audeat prajdicare seu monacbus, sive ille laicus,

Cap. CLIII.— I»c eadem re. qui cujuslibet scientioe nomine glorietur.

(£a; condl. Venetico, cap. 1.) Clericus

qui intra Cap. CLIX. — Ut parochiarii clerici ab episcopis suis
muros civitatis manet, et ea die matutinis hymnis canones discant.

sine a?gritudine defuerit, septem dies a communio- (Ex concil. Aurelia. cap., 6.) Ut parochiarii clerici
ne liabealur extraneus. a pontiflcibus suis necessaria sibi statuta canonum
Cap. CLIV. — Quod omnes sacerdotes Domini oportet legenda percipiant, ne rei ipsi vel populi quae per
doceri, ut cxteros instruant, et sibi proficiant. salutem eorum decreta sunt, excusent se poslmodum
{Ex epist. Anacleti jmpse omnibus fideli. missa, ignorasse.
cap. 10.) Doceri ergo omnes oporlet qui Domini Cap. CLX. — Quod nulli sacerdotum canones liceat
sacerdotio funguntur, ut et caeteros instruant et ignorare.

sibi proliciant. Scriptum est enim : Qui docli fne- {Ex epist. Cclcst. papse, cap. 20.) Celestinus uni-
rint, fulgebunt quasi splcndor flrmamenti ct qui ad : versis episcopis per Apuliam et Calabriam consti-
juslitiam erudiunt multos, quasi stelloe in perpetuas tutis. Nulli sacerdoti suos liceat canones ignorare,
Seternitates. Populus autem sciens Dcum
Et alibi : nec quidquam facere quod Patrum possit regulis
suum ohtinebit et faciet, et docti in populo doce- obviare. Quoe enim a nobis res digna servabitur, si
bunt multos. Ipsa enim veritas pcr se infert, et di- decretalium norma constitutorum pro aliquorum li-
cit Beatus est qni non fuerit scandalizatus in me.
: bitn, iicentia populis permissa, frangatur?

IUe procul dubio est scandalizatus in Deum, qni recte Cap. CLXI. —De presbyteris parochialibus cum
non docet, et qui ejus scandalizat cpiscopum vel convencrint ut se inebriare non audeant.
sacerdotem. {Ex concil. Namnet. cap. 10.) Ut nullus presbyte-
Cap. CLV. —Ut singuU preshyleri singulis annis suo rorum, quando ad anniversarium diem, XXX aut
episcopo de ministcrio suo rationem reddant. VII vel III, alicujus defuncti, aut quacunque voca-
{Ex concil. Moijun. a Ricolfo ejusdem sedis archie- tione ad collectam presbjteri conveneriut, se ine-
piscopo habito, cap. unusquisque presbyter per
3.) Lit briare nullatenus proesumat, nec praisumat precari
singulos annos episcopo suo rationem ministerii sui in amore sanctorum vel ipsius animaj bibere, aut
reddat, tam de fide catholica, quam de baptismo, alios ad bibendum cogere, vel se aliena precatione
atque de omni ordine ministerii sui. ingurgitare, nec plausus et risus inconditos, et fa-

Cap. CLVI. —Vt omnis presbyter sibi subditos fidem^ l'"las inanes ibi referre, aut cantarc prEesumat,
discere constringat. vcl turpia joca, vel urso, vcl tornatricibus ante
{Ex concil. Symbolum, quod est
Gangren., cap. 5.) sc facere permittat, nec larvas dsemonum, quas vulgo
signaculum fldei, et orationem Dominicam discere Talamascas dicunt, ibi ante se ferri consentiat :

semper admoneant sacerdoles populum Christianum. quia boc diabolicum est, ct a sacris canonibus pro-
Volumusque ut disciplinam condignam habeant qui hibitum.
haec discere negligunt, sive in jejunio, sive in alia Cap. CLXII. — De eadem re.

castigatione. Propterea dignum est ut lilios suos {Ex eodem, cap. 11.) Quando autem convenerint
donent ad scholam, sive ad monasteria, sive foras presbyteri ad aliquod convivium, dccanus aut aliquis
preshyteris, ul lidem catholicam recte discant, et prior illoruni, versum ante mensam incipiat, et ci-
Orationem dominicam, ut domi alios edocere va- bum benedicat, et tunc sccundum ordinem sedeant,
leant. Qui vcro aliter non potuerit, vel in sua lingua alter alteii bonorem prcebentes, et per vices cibum
hoc discat. et potum benedicant, et aliquis de illorum clericis

Cap. CLVIL —
Qualem professionem presbyteros aut aliquid de sancta Scriptura legat. Et post refectio-
diaconos stto episcopo oporteat facere, quando per ncm similitcr sanctum hymnum dicant ad exem-
parochias constituuntur. ^
plum Domini, sicut in coena fecisse legitur, et sic se
{Ex concil. Toleta. 5, cap. 27.) Quando preshyteri contineant omnes presbyteri, maxime in talibus lo-
aut diaconi per parochias constituuntur, oportet eos cis, ut non vituperetur miaisterium illorum.
professionem episcopo suo facere, ut caste et pure Cap. CLXIII. —
De eadem re.
vivant sub Dei timore, ut, dum eos tolis professio al- {Ex eodem, cap. 12.) Summopere etiam quisque
ligat, vitae sanclas disciplinani retmeant. presbyter caveat, sicut de statu suo vult gaudere,
Cap. CLVIII. —
Nidli monaclio non sacerdoti, vel laico, ut non quacunque occasione patrcm suum aut alium
quantumlibct sint cruditi, licet prmdicare. quemlibet ad iram et ad rixam, quanto minus ad
(Ex episl. Leonis papse.) De his vero quae in saepe pugnam vel ad ctedem aliquo verbo irritet seu provo-
dicto concilio illicita contra vencrandos Nicsenos ca- cet, nec provocatus ad hoc quisque prosiliat quia :

nones prsesumptione tentata sunt, ad fratrem et co- in talibus comessationibus ct potationibus, semper
episcopum nostrum AntiocbcnK sedis praesulera se immiscet diabolus.
scripsimus : adjicientes et illud quod nobis propter Cap. CLXIV. De eadtm re. —
improbitatem monaoboruui quorumdam religionis [Ex codem, cap. 4.) Quando presbyteri per Kalen-
vestra; vcrbo mandastis per vicarios nostros, ct hoc das simul conveniuat, post peractum divinum my-
 ,

*io3 DECIIFTOIUIM I.IUUI XX. - I.IItER SF.CUNDUS. 054

slpriiiin neccssariam collationcm, non qnasi ad
el A licantur ad bonum, et fabulm non nccessaritn proki-
l>leiiain lelectionem, sed quasi ad prandiiim ibi ad bontur.
labulas resideanl, ne per talia inlioiiesta convivia so Cap. CLX.X. — De clericis inlcmperate viventibus.
iiivicemgraveut quiaindecens est etonerosum. Sa'po
: (Ex concil. Carthag., cap. (12.) ('lerici inler epula
eliara larde ad ecclesiam redeuntos, danitnim iiMJiis cantantes, ab oflicio detrahendi snnt.
de repreiiensioiie cuniiuiniiit, et de giavcdine nuiliia C.AP. CLXXI. — Dc clcricis scurrilihus.
contrahunl, qiiam kiciuiii ibi faciiiiit. Nam do hu- (Ex codcm, cap. 80.) Si quis clericiis aul monaclius
jusmodi conventu Paulus Corinthios rcprehendit vcrba scurrilia, jocularia, risumquc movcntia loqui-
qui inconvenienter coenam dominicam manducare tur, acerrime corripialur.
conveniebant. Sic et qui ad coenam dominicam, id Cap. CLXXII. —
De eadcm re.
est, ad coUutionem verbi sub occasione conveniunt, (Ex eodem, cap. GO.) Clericos sciirrilcs et verbis
et ex veritate ventris causa conjunfrnntur, reprehen- turpibus jociilatores ab oflicio detrahendos.
sibiles coram Deo et hominibus liabontur : et ideo, Cap. CLXXIII. — Ut clericus /idcijussor non sH.
peractis omnilius, qui voluerit, panera cum charitate (Ex eodem, cap. 70.) Clericus fideijussionibus in-
in domo fratris sui simul cum fratribus fraugat, et serviens, abjiciatur.
singuli singulos bibere faciant, maxiine ut ultra ter- Cap. CLXXIV. — Ut clericus barbam non nutriat.
tiam vicem poculum non contingant, et sic ad ec- (Ex eodcm, cap. 4i.) Ciericus nec comam nutriat
clesias redeant. nec barbam.
C.tp. CLXV. — Ne clerici, nec non viri rcligiosi, anle Cap. CLXXV. —
De clericis per creaturam jurantibus.
horam tcrtiam ineant convivia. (Ex eodem, cap. 61.) Clericum per creaturas juran-
(Ex concil. Carthag., cap. 12.) Non oportet cleri- tem, acerrime objurgaudum. Si perstiterit in vitio,
cos vel laicos religiosos ante sacram horam diei excommunicandum.
tertiam inire convivia, neque aliquando clericos
CaI'. CLXXVI. —
De clcricis qui adulationibus et
nisi hymno dicto edere panem, et post cibum gratias proditionibus vacare dcprehenduntur.
auctori Deo referre. (Ex eodem concil., cap. 56.) Clericus qui adulatio-
Cap. CLXVI. — De presbyteris, ut hospitales sint. nibus et proditionibus vacare deprehenditur degra-
detur ab officio.
(Ex coticil. Nanyiet., cap. 3.) Ut curam hospitum,
ma.xime pauperum atque debilium, orphanorum quo- Cap. CLXXVII. De ordinatis qui solent contra —
ecclesiastica mandata auribus principis molestiam
que atque peregrinorum habeat presbj'ter, hosque „
inferre.
ad prandium suum quotidie juxta possibilitatem
\Ex H.) Si quis episcopus aut
concil. Antioch., cap.
convocet, eisque hospitium tribuat.
presbyter, aut quilibet regulae subjectus Ecclesiae,
Cap. — CLXVII. — De eadem re.
praeter consilium et litteras episcoporum provinciae,
{Ex eodem, cap. 5.) Ut autem omnis occasio rapinae et praecipue metropolitani, adierit imperatorem :

tollatur, voluraiis ut presbyteri, qui bonum exem- hunc reprobari et abjici oportere nou solum a com-
plum charitalis omnibus extendere debent, hospita- munione, verum et ab honore cujus parliceps vide-
les existant, juxta dominicum et apostolicum prse- tur existere : quia venerandi principis auribus mo-
ceptum, et humanitatem prsebant iter facieutibus ; lestiam tentavit inferre, contra leges Ecclesiae. Si
quiaper hospitalitatem placuerunt quidam Deo, an- igitur adire principem necessaria causa deposcit,
gelis hospitio receptis. Et Dominus in die judicii di- hoc agalur cum tractatu et consilio metropolitani et
cturus est eleclis : Hospes fui, et suscepistis me. Et caeterorum episcoporum qui in eadem provincia
Job dicit : Ostium meum semper viatori patuit. commorantur : qui etiam proficiscentem suis pro-
Cap. CLXVIII. — Ut presbyteri plehcs sitas ut hospi- sequantur epistolis.
iales sint admoneant.
Cap. CLXXVIII. De illis qui episcopis suis ne eos
{Ex apud Arvemas.) Placnit ut presbyteri ^
concil. ad ampliorem honorem in ecclesia sua promoveant
plebes suas admoneant ut ipsi hospitales sint, et contradicunt.
nuUi iter facienti mansionem denegent, et ut omnis (Exconcit. Africano, cap. 31.) Item placuit ut qui-
occasio rapinaj toUatur, nihil carius vendant trans- cunque clerici vel diaconi pro necessitatibus eccle-
euntibus, nisi quanto in mercato vendere possint. siarum non obtemperaverint episcopis suis, volenti-
Quod si carius vendere voluerint, ad presbyterum
bus eos ad honorem ampliorem in sua ecclesia pro-
transeuntes hoc referant, et illius jussu cum huma- movere, nec illic ministrent in gradu suo, unde re-
nitate eis vehdant. cedere noluerunt.
Cap. CLXIX. — L't cibis sacerdotum semper lectio Cap. CLXXIX. —
De presbytero certo crimine deposi-
divina misceatur. to, si de ministerio sibi interdiclo aliquid agere prse-

concil. Africano. cap. 6.) Pro reverentia Dei

(Ex sumpserit.

etsacerdotum id universa sancta synodus statuit, ut, (Ex concil. Toktano, cap. 6.) Si quis presbyter ab
quia solent crebro mensis otiosae fabulas interponi, episcopo suo fuerit degradatns, aut officio pro certis
in omni sacerdotali convivio lectio Scripturarum criminibus suspensus, et ipse per contemptum et su-
divinarum misceatur. Per hoc enim et animae sedi- perbiam aliquid de ministerio sibi interdicto agere
651 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI 652

non venerit, clericns non babeatur, si castigatus A specialiter statuentes ut, pra-ter Dei sacerdotes, nul-

non [se] emendaveril. lus audeat pra;dicare seu monacbus, sive ille laicus,

Cap. CLIII.— JDe eadem re. qui cujuslibet scientia? nomine glorietur.

(Ex concil. Venetico, cap. i.) Clericus qui intra Cap. CLIX. — Vt parochiarii clerici ab episcopis suis
mnros civitatis manet, et ea die matutinis bymnis cationes discant.

sine aegriludine defuerit, septem dies a communio- (Ex concil. Aurelia. cap., 6.) Ut parochiarii clerici
ne liabealur extraneus. a pontiflcibus suis necessaria sibi statuta canonnm
Cap. CLIV. — Quod omncs sacerdotes Domini oportet legenda percipiant, ne populi quae per
rei ipsi vel

doceri, ut cxteros instruant, et sibi proficiant. salutem eorum decrela sunt, excusent se postmodum
[Ex epist. Anacleti papx omnibus fideli. missa, ignorasse.
cap. 10.) Doceri ergo omnes oportet qui Domini Cap. CLX. — Quod nulli saeerdotum canones liceat
sacerdotio funguntur, ut et caeteros instruant et ignorare.

sibi proflciant. Scriptuni est enim : Qui docli fue- (Ex epist. Celest. papse, cap. 20.) Celestinus uni-
rint, fulgebunt quusi splendor flrmamenti et qui ad : versis episcopis per Apuliara et Calabriam consti-
justitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas tutis. Nulli sacerdoli suos liceat canones ignorare,
seternitates. Populus autem sciens Deum
Et alibi : nec quidquam facere quod Patrum possit regulis
suum obtinebit et faciet, et docli in populo doce- obviare. Quse enim a nobis res digna servabitur, si
bunt multos. Ipsa enim veritas per se infert, et di- decretalium norma constitutorum pro aliquorum li-

cit Beatus est qui non fuerit scandalizatus in me.

: bitu, licentia populis permissa, frangatur?

Ille procul dubioest scandalizatus in Deura, qui recte Cap. CLXL —De presbyteris parochialibus cum
non ducet, et qui ejus scandalizat episcopum vel convenerint ut se inehriare non audeant.
sacerdotem. (Ex concil. Namnet. cap. 10.) Ut nullus presbyte-
Cap. CLV. —n
singuli presbyleri singulis annis suo rorum, quando ad anniversarium diem, XXX aut
episcopo de minislerio suo rationem reddant. VII vel III, alicujus defuncti, aut quacunque voca-
[Ex Mogun. a Ricolfo ejusdem sedis archie-
concil. tione ad collectam presbyteri conveneriut, se ine-
3.) Ct unusquisque presbyter per
piscopo habito, cap. briare nullatenus prfesumat, nec praesumat precari
singulos annos episcopo suo rationem ministerii sui in amore sanctorum vel ipsius animai bibere, aut
reddat, tam de flde catbolica, quam de baptismo, alios ad bibeudum cogere, vel se aliena precatione
atque de omni ordine ministerii sui. ingurgitare, nec plausus et risus inconditos, et fa-
Cap. CLVI. — Vt omnis preshyter sibi subditos fidem ^ ^"'^^ inanes ibi referre, aut cantare prasumat,
discere constringat. vel turpia joca, vel urso, vel tornatricibus ante
(Ex concil. Symbolum, quod est
Gangren., cap. 5.) se facere permittat, nec larvas daemonum, quas vulgo
signaculum fidei, et orationem Dominicam discere Talamascas dicunt, ibi ante se ferri consentiat :

semper admoneant sacerdoles populum Cbristianum.. quia hoc diabolicum est, et a sacris canonibus pro-
Volumusque ut di-ciplinara condignam habeant qui hibitum.
haec discere negligunt, sive in jejunio, sive in alia Cap. CLXII. — Be eadem re.
castigatione. Propterea dignum est ut fllios suos (Ex eodem, cap.H.) Quando autem convenerint
donenl ad scholam, sive ad monasteria, sive foras presbyteri ad aliquod couvivium, decanus aut aliquis
preshyteris, ut lidem catholicam recte discant, el prior illorum, versum ante mensam incipiat, et ci-
Orationem dominicam, ut domi alios edocere va- bum benedicat, et tunc secundum ordinem sedeant,
leant. Qui vero aliter non potuerit, vel in sua lingua alter alteri honorem prsebentes, et per vices cibum
hoc discat. et potum benedicant, et aliquis de illoram clericis
Cap. CLVn. —
Quakm professionem presbyteros aut aliquid de sancta Scriptura legat. Et post refectio-
diaconos suo cpiscopo oporteat facere, quando per nem similiter sanctum bymnumexem- dicant ad
parocltias constituuntur. "
plum Domini, sicut in coena fecisse legitur, et sic se
(Ex concU. Toleta. 5, cap. 27.) Quando presbyteri contineant omnes presbyteri, maxime in talibus lo-
aut diaconi per parochias constituuntur, oporiet eos cis, ut non vituperetur miuisterium illorum.
professionem episcopo suo facere, ut caste et pure Cap. CLXIII. De eadem re. —
vivant sub Dei timore, ut, dum eos tolis professio al- (Ex eodem, cap. i'2.) Summopere etiam quisqne
ligat, vitae sanctae disciplinain retmeant. presbyter caveat, sicut de statu suo vult gaudere,
Cap. CLVIII. —
Nulli monacho non sacerdoti, vellaico, ut non quactinque occasione patrem suum aut alium
quantumlibet sint cruditi, licet prxdicare. quemlibet ad iram et ad rixam, quanto minus ad
{Ex epist. Leonis paps.) De his vero quae in saepe pugnam vel ad caedem aliquo verbo irritet seu provo-
dicto concilio illicita contra
venerandos Nicsenos ca- cet, nec provocatus ad hoc quisque prosiliat quia :

nones praesumptione tentata sunt, ad fratrem et co- in talibus comessationibus et potationibus, semper
episcopum nostrum Antiochena; sedis praesulem se immiscet diabolus.
scripsimus : adjicientes et illud quod nobis propter Cap. CLXIV. De eadem re. —
improbitatem monachorum quorumdam religionis [Ex codem, cap. 4.) Quando presbyteri per Kalen-
vestrEe verbo mandastis per vicarios nostros, et hoc das simul conveniunt, post peractum divinum my-
(io3 DECHKTOIIUM LIIUU XX. - MliER SECUNDUS. or,4

sterimn necessariam coUulionem, non qnasi ad

cl A licantur ad bonum, ct fabulte non necessarifp prohi-
I>lenani refectionem, sed (niasi ad prandiiim ibi ad bentur.
labnlas resideunl, ne per lalia inliuncsla convivia se Cap. CLXX. — De clcricis intcmperate vivcntibus.
invicemgraveat quia iadecens est ctonerosum. Swpe
: (Ex concil. Carlhag., cap. fi2.) r.lerici inter epula
etiam t.nrde ad ecclesiam redeunles, maj\is daminim cantantcs, ab oflicio dctrahendi sunt.
de repreliensioiie coniininint, et de frravedine nnilua Cap. CLXXL — Dc rlericis scurrilihus.
conlraliunt, quam lucruni ibi faciunt. Nam hu-
ile {Ex codem, cap. HO.) Si quis clericiis aiit monachus
jnsmodi conventu Paulus Corinlhios repiehendit, verba scurrilia, jocularia, risumque moventia loqui-
qui inconvenienter coeuam dominicam manducure tur, acerrime corripiatur.
conveniebant. Sic et qui ad coenam dominicam, id Cap. CLXXII. De cadcm re. —
est, ad collationem vcrbi sub occasione conveniunt, {Ex eodcm, cap. 60.) Clericos scurriles et verbis
et ex veritate ventris caiisa conjunguntur, reprehen- turpibus joculatores ab olTicio detrahendos.
sibiles coram Deo et luiminibus habenlur : ct ideo, Cap. CLXXIII. —
Ut clericus (ideijussor non sit.
peraclis omnibus, qni voluerit, panem cum charilale (Ex eodem, cap. 70.) Clericns fideijussionibus in-
in domo fratris sui simul cum fralribus fraugat, et serviens, abjiciatur.
singuli singnlos bibere faciant, maxime ut ultra ter- Cap. CLXXIV. — Ut clericus barbam non nutriat.
tiam vicera pocnlum non contingant, el sic ad ec- {Ex eodcm, cap. 4i.) Clericus nec comam nutriat
clesias redeant. nec barbam.
Cap. CLXY. — Nc clerici, nec non viri rcligiosi, ante Cap. CLXXV. — De
per creaturam jurantibus,
clericis
horam tertiam ineant convivia.
(Ex eodcm, cap. Clericum per creaturas juran-
61.)
(Ex cmcil. Carthag., cap. 12.) Non oportet cleri- tem, acerrime objurgauduni. Si perstiterit in vitio,
cos vel laicos religiosos ante sacram horam diei excommunicandum.
terliam inire convivia, neque aliquando clericos
Cap. CLXXVI. — De clericis qui adulationibus et
nisi hvmno dicto edere panem, et post cibum gratias proditionibxis vacare deprehenduntur.
auctori Deo referre. (Ex eodem concil., cap. a6.) Clericus qui adulatio-
Cap. CLXVl. — De preshyteris, iit hospitales sint. nibus et proditionibus vacare deprehenditur degra-

(Ex concil. Nannet., cap. 3.) Ut curam hospitum, detur ab officio.

ma.xime pauperum atque debilium, orphanorum quo- Cap. CLXXVII. De ordinatis qui solent contra —
ecclesiastica mandata auribus principis molestiam
que atque peregrinorum habeat presbyter, hosque „
inferrc.
ad prandinm suum quotidie justa possibilitateni
(Ex concil. Antioch., cap. {{.) Si quis episcopus aut
convocet, eisque hospilium tribuat.
presbyter, aut quilibet regulce subjectus Ecclesiai,
Cap. — CLXVIL — De eademre. praeter consilium et litteras episcoporum provincise,
{Ex eodem, cap. 3.) Ut autem omnis occasio rapinae et prsecipue metropolitani, adierit imperatorem :

tollatnr, volumiis ut presbyteri, qui bonum exem- hunc reprobari et abjici oportere non solum a com-
plum charitatis omnibus estendere debent, hospita- munione, verum et ab honore cujus particeps vide-
les existant, juxta dominicum et apostolicum prae- tur existere : quia venerandi principis auribus mo-
ceptum, et humanitatem preebant iter facientibus ; le;tiam tentavit inferre, contra leges Ecclesiae. Si
quiaper hospitalitatem placuerunt quidam Deo, an- igitur adire principem necessaria causa deposcit,
gelis hospitio receptis. Et Dominus in die judicii di- hoc agatur cum tractatu et consilio metropolitani et
cturus est electis : Hospes fui, et suscepistis me. Et caeterorum episcoporum qui in eadem provincia
Job dicit : Ostium meum semper viatori patuit. commorantur : qui etiam proficiscentem suis pro-
Cap. CLXVin. — Ut presbyteri plebes suas ut hospi- sequantur epistolis.
iales sint admoneant.
Cap. CL.XXVIII. De illis qui episcopis suis ne eos
{Ex concil. apud Arvemas.) Placnit ut presbyteri ^ ad amphorem honorem in ccclesia sua promoveatit
plebes suas admoneant ut ipsi hospitales sint, et contradicunt.
nuUi iter facienti mansionem denegent, et ut omnis {Ex concil. Africano, cap. 31.) Item placuit ut qui-
occasio rapinae toUatur, nihil carius vendant trans- cunque clerici vel diaconi pro necessitatibus eccle-
euntibus, nisi quanto in mercato vendere possint. siarum non obtemperaverint episcopis suis, volenti-
Quod si carius vendere voluerint, ad presbyterum bus eos ad honorem ampliorem in sna ecclesia pro-
transeuntes hoc referant, et illius jussu cum huma- movere, nec illic ministrent in gradu suo, unde re-
nitate eis vendant. cedere noluerunt.
Cap. CLXIX. — l't cibis sacerdotum semper lectio Cap. CLX.XIX. —
T>e presbytero certo crimine deposi-
divina misceatur. to, si de ministerio sibi interdicto aliquid agere prse-

concil. Africano. cap. 6.) Pro reverentia Dei

{Ex sumpserit.

etsacerdotum id universa sancta synodus statuit, ut, (Ex concil. Toktano, cap. 6.) Si qnis presbyter ab
quia solent crebro mensis otiosse fabulK interponi, episcopo suo fuerit degradatns, aut officio pro certis
in omni sacerdotali convivio lectio Scripturarum criminibus suspensns, et ipse per contemptum et su-
divinarum misceatur. Per hoc enim et animse aedi- perbiam aliquid de ministerio sibi interdicto agere
655 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 656

prsesumpserit, et postea, ab episcopo suo correptus, A pum proprium et ad sacularia percurrat judicia :

omnimodis sed prius actio ventiletur apud episcopura proprium,

in cerla pTEesumptione perduraverit, liic

vel certe consilio ejusdem episcopi, apud quos utree-

excommunicetur, et ab ecclesia expellatur. Et qui-
cunque cum eo communicaverit, similiter se sciat que partes [cum] voluerint judicium continebunt. Si
quis autem prseter hsec fecerit, canonicis correptio-
esse excoramuuicatum. Similiter de clericis,
laicis,

vel feminis excomniunicatis observandum est. Quod nibus subjacebit.

si aliquis ista omnia contempserit, et episcopusemen- Cap. CLXXXIV. —

De presbyteris qui, a plebibus in-
dare potuerit minime, regis judicio essilio dam- famabuntur, quomodo purgari debeani.
netur. (Ex concil. Hiterdmsi, uip. 10.) Si quis presby-

Cap. CLXXX. —
De presbytero vel diaeono damnato ter a plebe sibi commissa mala opinione infaraatus

qui imperatons auribus moleslus extiterit. fuerit, et episcopus legilimis testibus approbare non
{Ex concil. Antioch., cap. il.) Si quis a proprio potuerit, suspendatur ab officio presbyter usque ad
episcopo presbjUer aut diacouus, aut a syuodo fue- dignam salisfdctiunem,ne populus tidelium in eo
nt episcopus forle damnatus, et imperatoris auribus scandalum patiatur. Digna enim satisfactio est, si
molestns exstilerit, oportet ad manus episcopurum eis a quibus reus credilur, pust rectam securilalem

converii concilium, et quae putaverint babere justa, de impositu crimine, innocens esse manifestatur.

plurimis episcopis suggerant, eorumque discussiones Quod ita nobis a majoribus constitutum esse docetur.

ac judicia prwstolentur. Si vero hajc parvipendentes Sed sive secundum canones, sive ad arbitrium
molesti fuerint imperatori, hoc nulla venia dignos episcopi sibi collcgas VII conjungat, et juret id sacro

esse, nec locum satis-factionis habere, nec spem fu- corara posito Evangelio : quud eum sanila Trinitas
turae restitutionis penitus operiri. et Christus tilius Dei, qui illud fecit et docuit quod

Cap. CLXXXI. — De presbytero qui pravis exemplis

Evangelium continet, et saucti quatuur Evangelistae
mala de se suspicari permiserit. qui illud scripserunt sic adjuvent, quod ille proeno-

(Ex •Mncil. Jgathen., cap. 4.) Si quis presbyter vitae minatam actionem ita non perpetrarit, sicut ei de
suae negligens pravis e.xemplis mala de se suspicari illis oblatum est. Et, in hac salisfactione purgatus,

permiserit, et populus, ab episcopo juramento seu secure deinceps suum exerceat miuisterium. Quam
banuo Cbristianitatis constrictus, infamiam ejus pa- satisfactionem nonnulii praecedentium patrum san-

tefecerit, et certi accusatores criminis ejus defue- ctum Leonem papara, in basilica sancti Petri apo-
rint, admoneatur primo seorsum ab episcopo, deinde stoli, coram reverendissimo caesare Carolo, ac clero

sub duobus vel tribus testibus. Si non [se emenda- C et plebe ita fecisse commemoraut atque ila mox :

verit, in conveutu presbyterorum episcopus cum pu- venerandum principem contra ejusdem sancti papee
blica increpatione admoneat. Si vero neque sic se adversarios, dignte uUionis vindictam exercere.

correxerit, ab uliicio suspendatur usque ad dignam
satisfactionem, ne populus tidelium in eo scandalum
patiatur. Si autem accusatores legitimi non fuerint
qui ejus crimina raanifestis indiciis probare conten-
derint, et ipse negaverit, tum ipse cum septem so-
ciis suis ejusdem ordinis, si valet, a crimine semet-
Cap. CL.\.\.\V. Si aliquis ex ordinatis ab episcopo —
suo damnatus fuerit, ut non debeat ab aliijuo de-
fensari.
(Ex concil. Afric, cap. 29.) Et illud petendum
ut statuere dignentur ut, si quis cujuslibet honoris
clericus, judicio episcoporum, quotumque crimiue

ipsura expurget. Diaconus vero, si eodem criuiine fuerit damnatus, non liceat eum sive ab Ecclesiis

accusatus fuerit, semetipsum cum tribus excuset. quibus pra?fuit, sive a quolibet humine defensari,

Cap. CLXXII. De eadem re. — interposita poena damni pecuniae atque honoris, quo

(Ex concil. Triburiensi, cap. 21.) Si quis presbyter nec eetatera nec sexum excusandum esse praeci-
piant.
conlra laicuru, vel laicus contra presbylerum aliquam
habet qnerimoniae contrr.versiam, episcopo praeci- j) Cap. CLXXXVI. — De presbytero a populo accusato.
piente, sine pcrsonarum acceptione iiuiatnr. Laicus (Ex epist. Gregorii.) De presbytero vero vel

per juramentum, si necesse sit, se expurget : pres- quolibet sacerdote a populo accusato, si certi non
byter vero vice juramenli per sanctam consecra- fuerint testes qui crimini illato veritatem dicant,
tionem ir.terrogetur quia sacerdoles ex levi causa
: jusjurandum erit in medio, et illum testem proferat
jurare non debent. Manus per quam corpus et sanguis de innocentise su» puritate, cui nuda et aperta sunt

Christi consecrantur, juraraento polluatur ! Absit I omnia, sicque maneat in proprio gradu.
cuni Dominus in Evangelio discipulis suis, quorum Cap. CLX.X.XVII. —
De clericis convictis et confessis,
vicem non indigni in sancta gerimus Ecclesia dicat : si intra annum causam suam purgare contempserint,

Nolite omnino jurare. Sit autem sermo vester, est, nulla vox corum post audiatur.

est, non, non. Quod autem his abundantius est, ex (Ex cohcd. Afric. cap. 46.) Rursum constitutum
maio est. est ut aliquoties clericis convictis et confessis in

Cap. CLXXXIII. —
Si clericus adversus clericum ha- aliquo crimine, vel propter eorum quorum verecun-
bet ncyotium, ad ssecularia tion recurrat judicia. dise parcitur, vel propter Ecclesije opprobrium, aut
(Exconcil. Chalced., C((p. 9.) Si quis clericus ad- insolentem insultationem haereticorum atque gen-
versus clericum habet negotium, non deserat episco- tilium, si forte causae suae adesse voluerint, et inno-
 . ;

ti57 DKCKKTOrUiM LIBIU XX. — LIRER SiECllNDHS. ii:->8

centiam siiatn asseren', inlni iintiuin excommunica- A riim convocanti, hic damnetur omnimodo, nec ultra
tionis lu)C faciant. Si veni intni anniim caiisain r?inediiim consequatiir.
snam imrgaro contcmpseriiit, nulla vox eoniro <',Ap. CXCIV. —
Si jiresbytcr conlra suum episcopum
poslea penitiis audiatur. inllatus schisma fccerit, ut annthematizctur.

Cw. CLXXXVin. — VI nulliis ex ordinatis laico jit-

(Ex conc. Carthag., cap. II.) Ab universis episco-
rare f-irxsumat. pis diclum est Si qiiis presbyter ab episcopo suo
:

(£.c concil. Riinrnai, ca;). ;i.) [It nulliis ex eccle- correptiis fuerit, dcbet iitique aimd vicinos episco-
siastico urdinc cuiqiiain laico quidquam siipra sacra, pos cunqueri, ut ab ipsis ejiis caiisa pussit aiidiri, ae
ve! super sancla lCvangclia jurel, sed siinpliciler per ipsos siio episcopo recunciliari. (Jiiud nisi fece-

cum puritate ct veritato dicat: Est, est, Non, iion rit, sed siiperbia, quod absit! inll.itus secernfndum
sed si est aliquid quod eis a laicis objiciatur, ad se ab episcopi sui communione diixeril, ac separa-
episcopum, in cujus terrilorio est, defcralur : ct tim cum aliquibiis schisma faciens sacriliciiim Deo
juxta id quod illi qiii ojusdcm sunt ordinis dijiidi- obtulerit, anathema habeatur, et locum amittat. Si

caverint, aut corrigatur aut o.\p;irgetur. iiuerimoniam justam adversiis episcupiim non ha-
C.\p.CLXXXIX. —
Sj presOytcr aut iliacflnus in for- ..
bui'rit, inqiiirendum erit.

Aicatione, aut perjurio, aut furlo, Itomicidio, captus Cap. CXCV. — De illis qui aliqucm ex ordinatis falso
fucrit, ab of/icio suspendatnr. crimine appetierint.
{E.v can. apostolo.) Piesbyter aut diaconus qui (Ex eodem, cap. 5.) Si quis episcopum aut pres-
in fornicatione, aut perjurio, aut furto, aut homici- byterum vel diaconum falsis criminibiis appetierit,
dio captus est, deponatur: noa tamen communione et probare non potuerit, nisi in line dandam ei non

privetur. Dicit enim Scriptura: .Non jiidicat Dominus esse communionem.

bis in idipsum. Cap. C.XCVl. — Vt criminator crimen criminati, lit-
C.\p. C.XC. — De ordinatis, si aliquis illorum percics- teris comprehensum,
suo represcntet.
ante accusationtm episcopo
sor exstiterit.
[Ex conc. Agathensi., cap 3.) Si quis in aliquo [Ex concil. Aureli., cap. 10.) Illud praterea omni
ecclesiastico gradu sacratus percussor extitcril, ecclesiastico ordini omnimodis observandum est, ut

corripiatur acerrime. Si noo emendaverit, depo- nullatenus aliquis pra-suraat in concilio vel synodali
natiir. conventu aliquem confratrum accusatione pulsarc,
Cap. C.XCI. — De presbyteris qui proptcr suam nisi prius ipsum accusationis crimen et litigationis

ncgligenliam degradan tur causas, litteris per ordinem comprehensum, manu

{Ex concil. Mogunt., cap. 40.) Dictiim est nobis C propria subscripserit, et cpiscopo vcl sacrse synodo
presbyteros propter suam ncgligentiam canonice porrexerit, ut juste et canonice litigantium contro-
degradatos, et sseculariter gradu aniisso vivere, et versiae liniantur. Non eniir. licet, ut auctoritas Ro-
pcenitentiap. agendse bonum negligere. Unde statui- mana testatur, nisi inscriptione celebrata reum
mus ut, gradu amisso, agendae poenitentiae gratin in quemquam fieri, uec- ad judicium exhiberi, quia
raonasterio aut canonico aut regiilari mittantur. sicut convictam de crimine pojna constringit, ita

Si vero hoc lieri causa quadibet prohibuerit, ubi- accusatorem, si non probaverit quod objecit.

cumque siut, poenilentiam agere nun desistant. Si Cap. CXCVII. — Vt nullus ex ordinatis se proclamet
autem amisso gradu saeculariter vivere vuluerint, et in s;/nodo, nisi scriptis.

poenitentiam agere neglexerint, ab Ecclesiae com- {Ex concil. ad sanct. Medard., cap. 9 ) Hincma-
munione separentur. rus, archiepiscopus Remorum, suis accusatoribus

Cap. CXCIL — De ordinuds, si injuste degradati

dixit : Quae est petitio vestra, fratres? — Misericor-

fuerint. diam, inquiunt, petiraus nobis a vestra paternitate

[Ex eodem, cap. 28.) Episcopus, presbyter aut impendi, de minislratione ordinem ecclesiastico-
diaconus, si, a gradusuo injuste dejectus, in secunda rum, ad quos a domino Ebone quoudam provecti, a
vestra auctoritate suspensi sumus. Ilincmariis epi-
synodo innocens reperiatur, non potest esse quod D
scopus dixit Habetis libellum reclamationis aut
fueral, nisi gradus amissos recipiat coram alleri de
:

postulationis, sicut ecclesiastica se habet traditio?

manu episcoporum. Si episcopus est, orarium, an-
Illi autem respocderunt se prffi manibus nuUum ha-
nulum el baculuin. Si presbyter, orarium et plane-
tam. Si diacunus, orarium et albam. Si subdiaconus, bere libellum. Hincmarus episcopus dixit: Legum
ecclesiasticarum auctoritas talis est ut in causis
patenam et calicem. Sic etreliqui gradus in repara-
tionem sui recipiant quae, cum ordinarentur, perce- gestorum semper scripluram requirat adeo ut qui :

perant. ad sacrum fontem accedit, suum dare noraeu prae-

C.\p. CXCIIT. — Dc ordinatis qui episcopvm pro- cipiatur; qui ad suramum sacerdotium provehitiir,
prium conti-mnunt. decreto manibusomnium loborato eligitur; ordinatus

{Ex concil. .Antioch., cap. 5.) Si quis presbyler autem a suis urdinatoribus litteras accipere jubetur;

aut diaconus, episcopum proprium contomuons, se ab qui etiam ab ecclesiastica societate quolibet ex-

cessu discinditnr, libellari scriptione aut recipitur

Ecclesia sequestraverit, et seorsum colligcns altare
constituerit, et commonenti episcopo non acquieve- aut dejicitur; sed qui accusatur, vel excommunica-
rit, nec consftntire vel obedire voluerit serael et ite- tur seu i'econciliatur, per scripturam accusari vcl
659 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 660

reconciliari jubetur. Et sic in caeteris hujusmodi in A faciat in exsilium deportari, ut unius poena multorum
tantum scriptura deposcitur, ut, sicut beatus Gre- possit esse correctio.
gorius in Commonitorio ad Joatinem defensorem ex Cap. CCII. —
Ut si quis clericum accusaverit, et testi-
Romanis legibus sumens scribit Sententia quse :
moniis probare non potuerit, accusator pcenam
accusati accipiat.
sine scriptura profertur, nec nomen sententia; ba-
{Ex concil. Branfiariien., cap. 8.) Placuit ut, si quis
bere mereatur. Quapropter, fratresetlilii, oportetvos,
aliquem clericorum jii accusatioue fornicationis im-
secundum ecclesiasticam auctoritatem, reclamatio-
petit, secundum proeceptum Pauli apostoli, duo vel
nem vestram libelli serie aliegare, eamque manibus
tria testimonia requirantur ab illo. Quod si non
vestris roboratam synodo sacra> porrigere, ut con-
potuerit datis testimoniis approbare quod di.^it,
venieuter et canonice vobis valeat responderi. Et
excommunicationem accusati accusator accipiat.
tunc ipsi fratres libellum conscribentes, eique sua
nomina subscribentes, porrexerunt Hincmaro epi-
Cap. CCIII. —
TJt sicut laici clericos in secularibus
in sua accusatione non recipiunt, ita nec ipsi in
scopo, qui tunc una cum Wevilone, Senonensi archi- sacerdotum recipianlur.
episcopo, et cum Amalrico, Turonensi seque archi- [Ex concil. Aurelianensi, cap. 5.) Omnes episcopi
episcopo, sub praesentia gloriosi regis Caroli, in tertia sessione acclamaverunt : Sane dignum est
synodo prsesidebat. ut, sicut sacerdotes vel clericos in sua accusatione
Cap. CXCVIII. — De dericorum accusatoribus si : vel sfficularibus judiciis laici non recipiunt, ita ipsi
unum ex objectis probare mn potuerint, ad csetera in sacerdotum vel clericorum accusationibus, seu
non admittantur. ecclesiasticis negotiis, nisi sponte collaudentur, non
(Ex concil. Africano, cap. 75.) Item placuit, quo- recipiantur quoniam inconveniens
: est ut hi qui
tiescumque clericis ab accusatoribus multa crimina hos respuunt, ab his recipiantur.
objiciuntur, et unum ex ipsis de quo prius egerint, Cap. CCIV. — Ut testimonium laiei contra clericum
probare non valuerint, ad caetera jam non admit- nemo suscipiat.

tantur. {Ex concil. Triburiensi, cap. 4.) Testimonium

Cap. CXCIX. — De
episcopo aut presbytero, si causa
laici adversus clericura nemo suscipiat.
criminalis eis reputata fuerit, quomodo se expur- Cap. CCV. — De ordinatis, si accusati fuerint, quol
gare debeant. testibus se excusare debuerint.
{Ex concil. 8.) Si episcopo aut
Wormacien., cap. (Ex concil. Cartharjinen., cap. 20.) Si autem pres-
presbytero causa homicidium, adulte-
criminalis, byteri vel diaconi fuerint accusali, adjuncto sibi ex
rium et maleficium reputatum fuerit, in singulis C vicinis locis proprius episcopus legitimo numero
Missam tractare debet, et Secretam publice dicere, collegarum quos ab eodem accusati petierint, id est,
et communicare, et de singulis sibi reputatis inno- una secum in presbyterii uomine VI in diaconii
centem se ostendere. Quod si non fecerit, quin- tribus, ipsorura causas discutiat, eadem dierum et
.quennio a liminibus ecclesiae extranens habeatur. dilationum, et a communione remotionum, et dis-
Cap. CC. — Ut clericiab alienis judicibus non cussione personarum inter accusatores, et eos qui
constringantur. accusantur forma servata. Reliquorum autem cleri-
{Ex decr. Adriani papx, cap. 38.) In clericorum corum causas, etiam solus episcopus loci agnoscat et
causa hujusmodi forma servetur, ut nequaquam eos iiniat.
sententia non a suo judice dicta constringat. Cap. CCVI. — De substantia defuncti presbyteri, cu-
Cap. CCI. — Criminantcm injuste, et non probantem, jus esse debeat.
verberibus publice castigandum, et in exilium de- {Ex conc. Triburiensi, cui interfuit Arnolphus rex,
portandum. cap 23.) Sancto concilio allatum est qnod quidam
{Ex regn. ad Antemium subdiaconum Campan., laici improbe agant contra presbyteros suos, ita ut
cap, 201.) Cum fortius punienda sint crimina qua» de morientiumpresbyterorum substantia partes sibi
insontibus et maxiine sacratis ordinibus ingeruntur, vindicent sicuti de propriis servis. Interdicimus ita-
quam sitis culpabiles, omnes qui in causa Joannis que canonica auctoritate ne hoc ulterius fiat sed :

diaconi resedistis, attendite, ut Hilarum crimina- sicuti liberi facti sunt ad suscipiendum gradum et
torem ipsius, nulla ex definitione vestra poena ve- agendum divinum offlcium, ita nihil ab eis exigatur
niens castigaret. Nec illud ad excusationem vestram praeter divinum offlcium. De peculiari vero sacerdo-
esse credatis idoneum, quod vobis quasi judicare tum nihil sibi usurpent, sed totum in quatuor divi-
volentibus solus frater et coepiscopus nostur Pas- datur partes, una episcopo, alia altari, tertia pau-
chasius dicitur detulisse. Nam si zelus in vobis recti- peribus, quarta parentibus et si non sunt idonei
:

tudinis viguisset, facilius uni a mnltis rationabiliter parentes, episcopus eam recipiat, et in usum Eccle-
suaderi, quam ab uno poterant sine causa
multi siae diligenter distribuat. Et si quis contra haec fa-
differri. Quia ergo tantee nequitise malum sine digna cere prEesumpserit, anathematizetur,
non debet ultione transire, suprascriptum fratrem Cap. CCVII. — De presbyteris qui sine testamento
nostrum Paschasium volumus admoneri ut eumdem discesserint.
Hilarum prius subdiaconatus, quo indignus fungitur, {Ex eodcm, cap. 14.) Si quiscunque ex gradu ec-
privet oflicio, atquo verberibus publice castigatum clesiastico sine testaraento et sine cognatione di-
C(il DECUETORIIM LIUIU XX. — LlBEIl SECUNDUS. «02

scesseril. hfpreditas ojus ad occiesiam, ubi servivit, A mutuam cwdem prorapcrint, proul dignitas ortlcin-
devolvatur. Similiter de sanctimonialibus. rum in tali oxcossu contumeliam pcrtuleril, a pon-
Cap. CCVIll. — Dc clericis nui laimlilixis rcstimcntis titico districtius vindicetur.
tttuntw. Cap. CCXVIl. — De eadem re.

(Ex eodcm, cap. 27.) Ut laicalilms veslimontis cle- {Ex eojcm, cap. 1.) Frater in fratrcm si ausus fue-
rici non utantur, id est, mantello vel collo, sivo rit manum niittere, legilimam disciplinam acci-

cappa, nec prcliosis et ineplis calceamonlis, ol aliis piat.

novitatum vanitiililius, sed religioso ct deccnti lia- Cap. CCXVIII. — Dc officiis ct ministeriis seplem dia-
liitu induti incedant. conorum cum subdiaconibus et sequeittium ordi-

— De eadem num ministris observamtis.

Cap. CCIX. rc.
(E.C ep. Faiiani papx, cap. 2.) Septem ergo diaconi
(Ex concil. Carthaginen., cap. 43.) Clericus profes-
sint in urbe llomu pcr scplem regiones civitalis, si-
sionem suam etiam babitu et iucessu probet, et
cut a patribus accepimus, qui per singulas bebdo-
idonco noc vostibus ncc calceamentis decorem
madas dominicos dies, atque festivitatum solemnia,
et
qiiiorat.
— cum subdiaconibus et acolytbis, ac sequentium ordi-
Cap. CCX. De ctcricis '/ui ociose in nundinis am- ^,

bulant.
" num ministris, injuncta sibi observent ministeria, et

[Ex eodem concil., cap. 48.) Clericus qiii, non pro parati omni bora sint ad divinum ofticium, et quidiiuid

emendo aliquid, in nundinis vel in foro deambulat, eis injungitur peragendum. Similiter et vobis prout

ab offjcio suo degradetur. opportunum fuerit, per singulas civilates est facien-
duni ut divinum, absqtie ulla mora aut negligentia,
Cap. CCXI. — Vt nullus ex clero arma militaria
portet. studiose ac solemniter agatur oflicium.

(Ex eodem concil. Quicunque ex clero

cap. 48.) Cap. CCXIX. —
De numero certo dinconorum.
esse videntur, arma militaria non sumant, nec armati (Ex concil. Neocsesar., cap. 14.) Diaconi septem
incedant, sed professionis sua; vocabulum religiosis debent esse juxta regulam, licet et valde magua sit
babitu praebeant. Quod si con- civitas. Idipsum autem et Actuum apostolorum liber
moribus et religioso
tempserinl, tauquam sacrorum canonum contempto- insinuat.

res et ecclesiaslicffi sanctitatis profanatores, proprii

Cap. CCXX. — De eadem re.

uon possuut (Ex concil. episcoporum, qui in Ancira et Cxsaria

gradus amissione mulctentur : quia
convenerunt, cap. 9.) Diaconi septem esse debent
simul Deo et sa?,culo militare.
secundum regulam, quamvis magna sit civitas. Cui
Cap. CCXII. — Ut omnes clerici magis confidant in C
reguliE auctoritas erit liber Actuum apostolorum.
defensionc Dci quam in armis. '

(Ex concil. .\urelianen., cap. 9.) Omnimodis di- Cap. CCXXI. — Ut diaconi coram presbytcris non
sedeant.
cendum est presbyteris et diaconibus ut arma noa
(Ex concil. Laodicensi, cap. 20.) Quod non opor-
portent, sed magis confidant in defensione Dei quam
teat diaconum coram presbytero sedere, sed jus-
in armis.
Similiter autera dia-
C\P. CCXIII. —
Dc illis qui, ex ecclesiastico ordinc,
sione
conis
presbyteri sedeat.
honor habeatur ab obsequentibus, id est,
et
a
avt venantur, aut cum accipitribus jocantur.
subdiaconis et omnibus clericis.
{Ex concil. Mcldensi, cap. 8.) Episcopum, presby-
terum aut diaconem canes ad venandum, aut accipi- Cap. CCXXII. —
De diacoiiibus qui se presbyteris
anteponunt.
tres, aut bujusmodi res babere nun licet. Quod si
(Ex concil. Toletan., cap. 39.) Nonnulli diacones
quis talium personarum ia bac voluntate sffipius de-
in tantam erumpunt superbiam ut sese presbyteris
tectus fuerit, si episcopus est, tribus mensibus se
anteponant, atque in primo cboro ipsi priores stare
a communioae suspendat, presbyter duobus, diaco-
prcEsumant presbyteris in secundo cboro coastitutis.
nus uno ab omni ofllcio et comniunioae suspeadantur. agnoscant, tam
Ego ut sublimiores sibi presbyteros
Cap. CCXIV. — De servis Dei, ut omnes sylvaticx
bi quam illi in utroque choro consistant.
vagationes
cantur.
cum canibus et accipitrihus interdi-
Cap. CCXXtll. — Ut exorcistse energumenis manus
imponant.
(Ex concil. Aurelianen., cap. 3.) Omnibus servis
Omni die exor-
(Ex concil. Carthag., cap. 90.)
Dei venationes et sylvaticas vagationes cum canibus,
cistse energumenis manus imponant.
et ut accipitres et ialcones non babeant, interdi-
Cap. CCXXIV. '— De honore universis ordinibus
cimus. competente.
Cap. CCXY. — Ut clcricos discordantes episcopus
(Ex decr. Silvestr. papx, cap. 4.) Ita fratres jiibet
sua potestate reconciliet.
auctoritas divina, et affirmat, ul, a subdiacono usque
(Ex co>iC!7. .\fricann, cap. 59.) Discordantes clericos
ad lectorem, omnes subditi sinl diacono cardinali
episcopus vel ratioue vel potestate ad concordiam
dam- urbis Roma?, in Ecclesia honorem repra??entantes
trabat, inobedientes synodus per audientiam
tantum. Pontilici vero, presbyter, diaconus, subdia-
net.
— De mutuam conus, acolythus, exorcista, lector, abbas, monachus,
Cap. CCXVI. clericis qui proruperint in
cscdem. in omni loco reprsesentet obsequium, sive in publico,

{Ex concil. Hikrden., cap. 6.) Si qui clerici in sive in gremio ecclesiae.

/
603 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 664

Cap. CCXXV. De saccrdotibus qui adimplm-e A men conservet. tt. y. a. tt. j3. t. ?. |. a. x. >5. 9. Data
suwn ministerium nesciunt, nec discere volunt quod Wormaciae, Idibus Dartii, anno Dominicae incarna-
:

ab officio sint submovendi.

tionis millesimo duodecimo, indictione X.
(Ex concil. Aureliancnsi, cap. 6.) Sacerdotes qui
Cap. CCXXVIII. — De illo qui fugam fratris ceta-
rite non sapiunt adimplere ministerium siium, nec verit.
discere justa prseceptum suorum episcoporum pro {Ex dictis Basi::i.) Si quis eum quem, districtionem
viribus satagunt, vel contemptores canonum exi- ecclesiasticam non fei entem, fugam meditari agnove-
stunt, ab officio proprio sunt submovendi, quousque lit,non statim prodiderit, perditionis illius parli-
hcec pleniter emendata habeant. cipem se esse non dubilet et tam diu est a con- :

Cap. CCX.XVI. —
Ul inler clericos non computentur ventu fratrum sequestrandus, quam diu ille valeat
qui sub nullius episcopi disciplina inveniuntur. revocari.
[Ex concil. Parisiensi, cap. 10.) Nulla ratione cle-
Cap. CCXXIX. — De illis qui presbyteros suos male
rici aut sacerdotes tiabendi sunt qui sub nullius tractaverint.

episcopi disciplina et providentia gubernantur. Tules (Ex concil. Arvemen., cap. 7.) Si quis presbyte-
enim acepbalos, id est, sine capite, priscae Eeclesise „ ruin proprium inbonurat, aut vcrbo aut facto con-
consuetudo nuncupavit. tumeliam facit, tam diu a liminibus Ecclesiae arcca-
Cap. CCX.XVII. —
Exemplar formatx epistolx, qux tur, quousque jier condignam poenitentiam satis-

in Nicsena synodo a sanctis patribus est formata et faciat. Ait enim Apostolus : Presbyteri qui bene
coltaudata. praesunt, duplici honore digni habeantur. Item
(Ex decr. Nicieni concilii.) In nomine patris -r:, et alibi dicit : Obedite prsepositis vestris, subjecti eis
filii /, et spiritus sancti «. Walterio Spirensi epi- estote, etc.

scopo, ego Burchardus sanctie Wormaciensis Ec- Cap. CCXXX. — Ut nomen papx in Ecclesiis sanctis
clesise devotus gregis Christi famulus, iu Deo vero recitetur.

summae felicilatis bealitudinem. Cum sancta catho- (Ex concil. Vasensi, cap. 3.) Et hoc justum visum
liea Ecclesia prompta sit seqiii documenta Evangelica, est nobis ut nomen domini papse, quicunque scdi
quae dicunt : Qui recipit proplietam in nomine prophe- apostolicae praefuerit, in nostris Ecclesiis recitetur.
ta>, accipiet mercedem, prophelce; et qui recipit ju- Cap. CC.X.X.XI. — Ut presbyter aut diaconus qui ca-
stum in noiuine justi, et caetera : et Apostolus nonicus non est, sed in vitlis habitat, nusquam
jubeat liospitalitatem seclari, et necessitatibus sancto- summas festivital.es celebret nisi in civitatibus.

rum virorum communicare; tamen propler eos qui C (Ex concil. Arvernen., cap. 6.) Si quis presbyter aut
cauteriatam habent suam conscientiam, dicentes se diaconus, qui non in civitate canonicus esse dignosci-
esse simplices, cum sint astutia diabolica repleti, et lur, sed in villulis habitans, in oratoriis officio sancto
pro opere pietatis dicunt se de loco ad locum transire, deserviens celebrat divina mysteria, festivitates
cum sint sua malitia faciento fugitivi, et dicunt se esse praecipuas, Domini Natalem, Pascba, Pentecosten,
ministerio sacro insertos, cum non sint statutum : et si quae principales sunt festivitates reliquae
est a sanctis Patribns neminem clericum alienum et debinc ne faciat commonemus : et nusquam alibi
ignotumrecipiab aliquo episcopoet inthronizariinsua nisi cum episcopo suo in civitate festivitates supra-
ecclesia, nisi habeat a proprio episcopo epistolam dictas celebret. Quicunque sunt cives jaici, natu
quae in canonibus noaiinatur formata. Ideo notum majores, pari modo in urbibus ad pontifices snos in
facimus piternitati vestrae quod praesens frater nos- praedictis festivitatibus veniant, et ibi divina myste-
terhaium littcrarum porlitor nomine Ecmannus, non ria celtbriter Quod si qui improba temeri-
audiant.
pro sua nequitia e.xpulsus est a nobis : sed, postu- tate baec contempserint, a communione pellantur.
lantibus fratribus nostris, eo quod ex familia nostra Cap. CCXXXII. — Ut pvesbyteris potestas prsedicandi
fuit et noster baptizatus, fecimus ei libertatem re- in suis plebibus concedatur.
ceptam a cornu altaris canonico, et ordinavimus (Ex concil. Vasensi, cap fi.) Hoc etiam pro a>di-
eum ad gradum presbyterii. Cui etiara has dimisso- ficatione omnium ecclesiarum, et pro utilitate totius
rias sive commendatitias litteras fecimus, et eum ad populi nobis placuit, ut non solum in civilatibus,
vestram dilectam fraternitatem dirigimus, ut in sed etiam in omnibus parochiis, verbum faciendi
vestra parocliia sub vestro sacro regimine, et defen- daremus presbyteris potestatem, ita ut si presbyter a-
sione consistere valeat. Ego, inquam, Burchardiis liqua infirmitate prohibente perseipsum non potuerit
humilis episcopus, in nominc Patris, et Filii, et Spi- praedicare, sanctorum patrum Ilomclia; a diaconibus
ritus sancti, et in unitate sanctac Ecclesi;e, in qua probatis recitentur.
Petro daturn est jus ligandi atque solvendi, absolvo
Cap. CCXXXIII. — De ctericis qui in rixa interfi-
Ecmannum presbyterum de civitate Wormaciensi, ciuntur.
indictione X; et licentiam do vobis inthronizandi eum (Ex concil. Tribur., cui Amolfus rex interfuit, cup.
in quacunque ecclesia vultis vestrae parochia-. Hanc oO.) Quicunque clericus aut in bello, aut in rixa,
ergo epistolam Grfficis litteris hiuc inde munire de- aut gentiliuni ludis mortuus fuerit, neque oblationo
crevimus, et annulo Ecclesia? nostrae tirmare censui- neque oratione pro eo posluletiir, sed in manus in-
mus. Fraternitatem vestram Christus nobis incolu- cidat judicis : sepultura tantum non privetur.
(ilio liECHETOllUM Llimi XX. — LIHEU TERTIUS. iiii6

C.vr. CCVXXIV. — De dericis qid a dominis suis A vero fornicaius fueril, aut adulterinm perpetraverif,
liberi facti sunt. amplius pelli debel et ad pa-nilcnlinin redigi.
{Ex concil. apud Attli. haliito, cui intcrfuil Con-
C.U'. CCXXXVII. — l)e predicatioyie prcsbytcrorum.
radus nx, cap. 38.) Nullus cloriciis ail fjrailuni ]iros-
{Ex concil. Triburiensi, cui inierfuit rcx Arnolph.)
bvterii priliuivoaliir, nisi iit scripttuu iii caiioiiilms
Pra-cipimus vobis ut unusqiiisque vcatrum super
habetur. Si enim propter Dei diloctioneni quis de
duas scu Ircs hcbdomadas, dicbus doniinicis seu
servis snis qnemquam elepcrit, et dociierit littcras,
festivitalibiis saiRtoriim, populuni silii cuniinisHuiii
el liberlali cnndonaverit, et per intercessionem erga
doclrinis salutiferis ex sacra Scriptiira suiiiplis in
cpiscopiim pre~b_vternni ctTccerit, et sccundum apos-
Ecclesia sibi commissa post Evangclium perleclum
lolos victum el vestitum ei donaverit ille aulcm :

instruere studeat, ct jubeat illis ut luilliis de eccle-

postea in superbiam elatus raissam dominis suis et
siii exeat, anteqiiam a presbylero sive diacono ulti-
canonicas horas observarc, et psallere renuerit, et
nia laus, id est Benedicamus Dumino, aul Ite niissa
ei juste obedire, dicens se liberum esse, nolueril,
est, iironuutietur.
ct quasi libere cujus vult homo liat, hoc sancla sy-
iiodus analhematizHt, et illuni a sancta communione Cap. CCXXXVIII. — De ecclesiasticis, si sseculares
potestates habere destderant.
arceri Judicat, douec resipiscat et doinino suo obe- p
{Ex epist. Gre. papse Secwidino servo Dei recluso
diatsccundum canonica praecepta. Sin autem obsti-
dirccta.) Ccrtum iiamque eet non vos ante exer-
nato animo et hoc contempscrit, accusctur apud
citui duceni pricpoiicre, nisi vobis labor ejus lidesque
episcopum qui eum ordinavit, ct degradetur et liat :
coniplaceret, et nisi eum anleactse vita; virtus et sol-
servus illius idem domini sui, sicul natus fuerat.
licitudo aptum esse monslrdvcrit. Si vero non aliis
Quisquis vero talem secum habuerit, postea quam
nisi hujusmodi viris committitur gubernandus exer-
rem illius praedictaai audierit, et domino suo non
citus, qualis dux esse debcat auimarum ex istius
reddiderit, vel a se projecerit, sive episcopus, sive
bonae. rei eomparatione colligitur. Sed verccundum
comes, sive clericus, sive laicus, anathematis illius
nobis est, et diccre pudet, quia sacerdotes sibi duca-
societate nodatus, poenam e.xcominunicationis luet.
tum arripiunt, qui exordium religiusa; militi» non
C.vp. CCX.X.W. — De prcsbyteris qui parochias fu-
videruiit.
gerint in quibus locati sunt.
{Ex concil. Cabillon., cap. 41.) Presbyter proprio Cap. CCXXXIX. — [7 viri veraces ct Ucum timentes,
in civitatibus et in publicis vieis decani constituan-
!oco diraisso ad alium migrans nequaquam recipia-
tur.
tur, nisi suae raigrationis causam dixerit, et se inno-
^ (Ex concil. Rothoma., cap. 9.) Ut populus admonea-
center vi.xisse in parochia in qua ordinatus est sub
tur ut in dominicis et festis diebus omues ad vespe-
teslibus probaverit : litteras etiam habebit in quibus
ras, et nocturnas vigilias, et ad niissam omnimodis
sint nomina episcopi et civitatis pluinbo impressa,
occurrant, et ut decani in civitalibus et in vicis pu-
quibus cognitis, et talibus inventis quibus tides adhi-
blicis viri veraces et Deum timentes constituantur,
beri possit, recipiatur.
commoueant
Cap. CCXX.XVI. — De presbyteris qui crimine capi-
qui desides el negligentes
servitium absque occasioue properent, et ut ipsi de-
ut ad Dei

tali accusantur, et coUegas quibus se excusare pos-

sint non habent. cani sacramenlo adstringantur ut, nulla interve-
{Ex concil. Tribur., cui interfuit Arnolphus rex, nicnte causa, scilicet, aut amoris, aut timoris, aut
cap. 6.) De preshyteris qui crimine fornicationis, propinquitatis, muneris, negligentes et transgresso-
sive aliqno capitali flagitio accusanlur, et non ha- res reliceant, quin sacerdotibus proprias eorum cul-
bent collegas cum quibus se e.xcusare possint, aut si pas manifestent. Sacerdotum autem erit ita eorum

forte lapsi fuerint, quomodo satisfaciant. In quorum vitia, zelo et amore divino, cum debita disciplina
judicio neque ad desteram, neque ad sinistram de- corrigere, sicut ipsi nolunt pro aliorum erratibus
clinandum est, sed recta via gradicndum. In conci- j) sententiam justffi damnationis suscipere. Et ut dies
lio namque Neocaesariensi cap. scriptum est : Pres- a vespera usque ad vesperam absque opere ser-
festi

byter si usorem acceperit, ab ordine deponatur. Si vili cum debito honore celebrentur.
FIXIS LIB RI SECUMJI.

INDEX CAPITULORUM LIBRI TERTIL

Cap. I. Qiiid sit Ecclesia. VI. Lt nullus ecclesiam afditicet, nisi ille cui epi-

II. De primitiva Ecclesia.

•
scopus loci locum designaverit.
III. Quod sacerdotes agros quos vendere solebant, ad VII. De illo qui in suo praedio ecclesiam aediticare
communem utilitatem ecclesiis tradebant. desiderat.
IV. Qiio tempore viri religiosi seipsos dom^no con- VIII. L"t omnes ecclesise in illius episcopi potestate
secrarunt, aedificantes basilicas in suis fundis. sint in ciijus territorio positae sunt.

V. Quod Constantlnus primus imperatorum fabri- IX. rt antiqu» ecclesiae possessionibus propter no-
candi ecclesias licentiam tribuit. vas non spolientur.
 667 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 668

X. De ecclesiis et allaribus, ubi aliqua dubitatio est A XLVI. Ut unusquisque presbyter una ecclesia con-
de consecratione, ut consecrentur. tentus sit.

XI. Si altare molum fuerit, denuo ecclesia conse- XLVII. De eadem re.
cretur. .XLVIII. De eadem re.

XII. Si ecclesia violata fuerit, iterum consecretur. XLIX. De eadem re.

XIII. Ut ecclesiam ubi pagauus sepultus est, non L. De ordinibus sacris.

liceat dedieari. LI. De ecclesiis seu sanctis noviter inventis.
XIV. Ut in ecclesia in qua cadavera sepulta sunt, LII. Llt unaquseque ecclesia mansum integrum ha-
altare consecrare non liceat. beat sine servilio.
XV. Ut loca semel dicata, perpetuo sic perma- LIII.Ut nullus de dote ecclesise, vel de manso pre-
neant. sbyterorum censum persolvere cogat.
.XVI. De locis dudum sacralis, et nunc negleclis, ut LIV. De altaribus quee passim liunt per agros.
iterum reformentur. LV. Ut martyrum dignitatem nullus profanus in-
XVII. Ut nullus aliud altare erigere praesumat, nisi famet.
quod ab episcopo consecratum est. rj LVI. Ut missarura solenmia non ubique, sed in lo-
XVIII. Ut energumeni ecclesiarum pavimenta ver- cis ab episcopo consecratis tiant.
rant. LVII. De missa non celebranda, uisi in sacrato
.XIX.De monasteriis semel consecratis. loco.

XX. De illis qui dotem ecclesiae sibi vindicare prae- LVIII. De eadem re.
sumpserint. LIX. Quod non liceat missas celebrare, nisi in lo-
.XXI. De ecclesiis destructis, quomodo restaurari de- cis ab episcopo civitatis consecratis.
beant. LX. De eadem re.

X.XII. Quod in una termiuatione plures baptisraaies LXI. De eadem re.

ecclesise esse non possint. LXII. De reparatione Ecclesiae.
XXIII. Ut regularia monasteria nec vendi nec com- LXIII. Ut ante horam diei tertiam non sint ce!e-
mutari possint nisi cuni alio monasterio. brandae missae.
XXIV. Ut non liceat alicui unius Ecclesiae terram, LXIV. Ut pro fidelibus defunctis singulis diebus
nisi cambiatur, vertere ad aliam. mis?as celebrare liceat.
.XXV. Ut altaria, nisi sint lapidea, chrismate non L.XV. Ut missa mortuorum pro omnibus Christianis
consecrentur. C sit cantanda.
XA'VI. Ut monasterium ad meliorandum in alium LXVI. Ut institutiones missarum sicut in metropoli
liceat ponere locum. fiunt, sic et reliquis comproviiicialibus Ecclesiis.
XXVII. Ut sine missa ecclesia non debeat dedicari. LXVII. Ut preces et pra>fationes, quse in concilio
/ XXVIII. Ut episcopus neminem prohibeat ecclesiam probatae non non celebrentur.
fuerint,
ingredi, et audire verbum Dei. LXVIII. Ut nullus presbyter solus missam cantaru
XXIX. Ut populus qui convenerit ad Missam, ante- praesumat.
quam flniatur non discedat. LXIX. De Prsefationibus qua^ sancla Romana tenet
X.XX. De illis qui ecclesiastica habent benelicia. Ecclesia.
X.XXI. De ecclesiis apud barbaros constitutis. LXX. De sacerdotibus, missarum tempore si agri-
XXXII. De ecclesiis Arianorum. tudinis aliquis eventu eis accesserit.
XXXIII. De dioscesanis ecclesiis destitutis. LXXI. De eadem re.
-X.XXIV. Qualiter destitutam ecclesiam alteri ec- LX.XII. De presbyteris qui daemonibus variisque pas-
clesise recte conjungere valeat episcopus. sionibus vexantur, quod illis sacra tractare non
XXXV. Ut picturaein ecclesia Ueri non debeant. liceat.
XXXVI. Item de pictura. LXXIII. De eadem re.
XXXVII. Ut non pro debito episcopus de consecranda LXXIV. De presbyteris qui soli missas solf-nt cele-
ecclesia munus aliquod requirat. brare.
/ .XXXVIII. Ut ecclesiam in qua cadavera infidelium L.X.XV. De illis qui conjugati presbyteri oblationes
sepulta sunt sanctificare non liceat. spreverint.
XXXIX. De lignis dedicalse ecclesiae, ad quod usus LXXVI. Ut presbyteri coramunicent quotiescunque
verti debeant. missas celebraverint.
XL. Quid episcopo agendum sit, si plures haeredes LXXVII. De eadem re.
de una contenderint ecclesia. LXXVIII. De eadem re.
XLI. De eadem re. LXXI.X. De eadem re.
XLII. De ecclesiis inter haeredes divisis. LX.XX. Ut in ecclesia nihil aliud agatur, nisi id
XLIII. Ut singuli presbyteri singulas habeant eccle- ad quod facta est.
sias. LX.XXI. De eadem re.
XLIV. De eadem re. LXX.XII. De eadem re.
XLV. De eadcm re. LX.\X1II. Ut nullus in ecclesia convivetur.
UGO UECllETOllUM LlUHl XX. LlllEll TEHTIUS. U7U

I.XXXIV. Ut nullus ccclesia tabernas constituat. A CXIX. De cadcm re.

LXX.VV. De eadein re. CXX. Do cadcm re.
L.X.XXVI. L'l unicuiqiic in donio sua ornrc lice.il. i.XXI. l)e cadem re.
LXXXVII. Ut canticuni tur|ie circa ecclcsias noii liat. ('..Wll. l)c eadcm ro.
LXXXVIll. Ut sancturum reliquiu; iu oratoriis villa- CXXIII. I)e prcsbytcris qui cx rcditibiis ecclesiae

rihiis noQ pouaalur. sibi res comparaverint, et structuras ibi fcccrint,

I.XXXIX. Ut scdcs cpi.scopalis, si neccssc fuerit, in ct mulieres ibi posuerint.

aliuni locum Iransferatur. CXXIV. De consuctudine servanda quic non est

XC. De nuilandib sanclis iocis. contra lideni.

XCI. Quod, translatis inartyrilms, lionor interdum CX.XV. Ct ccclosiastica staliita, ali apostolis ct re-

cuin illis migret, interdum in loco pcrmaneat. liiiuis magistris EcclesiiB tradila, integraservcntur.
XCII. Quod sanguis martyrum consecrct locum, non t^X.XVI. Ut consuetudines ecclesiastica! pru lcge

locus sanguinem. sint tencnda;.

XCIII. Qiiid sit basilica. CXXVII. Item de consueludinibus ecclesiasticis ob-

XCIV. De illis qui domuiu Dei contemptibilem „ servandis.
faciunt. CX.XVIII. Quid agendiim sit in causis de quibus

XCV. De eadem re. cerla in canonibus non inveniuntur judicia.

XCVL Ut calix et patena ex auro aut ex argento CXXIX. Ut cuncta qua; Deo otferunlur consecrata
liat. habeantur.
.XCVII. De observanda mensa Cliristi. CXXX. De eadem re.
.XCVIII. Ut corporale es purissimo linteo sit, et unius CXXXI. Ut decima nulio modo negligatur.
materiei. C.XX.XII. De illis qui decimas dare nolunt.

.XCI.X. Ut sacriticium altaris non in serico panno, CXX.XIII. Quod decimse ab omnibus Christianis ex
aut tincto celebretur. debito reposci debeant.
C. Ut mulieres ad altare non accedant, et ofliciis CXXXIV. De illis qui decimas dare nolucrint, nisi
virorum se non iutromittant. pretio conducantur.
CI. De eadem re. CXXXV. It decima Dci census nuncupetur.
CII. Ut laici juxta altare non sedeant. CXXXVI. De oblationibus parochitarum cujus : esse
CIII. De illis sacerdotibus qui in Ecclesia, dum debeant.
Evangelia legunlur, sedere prajsumunt. C CXXXVII. Quod in unaquaque ecclesia tam dc re-
CIV. Ut nullus calicem, patenam, vel vestimentum ditibus quam oblationibus quatuor debeant tieri

sacerdotale in vadium tabernario prsestare pra;- portiones.

sumat. CXXXVIII. Item quod de decimis quatuor debeant
CV. Ut nullus calicem, patenam, aut aliqua vasa tieri portiones.
sacra ad alios usus facere prwsumat. CXXXI.X. Ubi terminari debeant contentiones orts
CVI. Quod licitum sit episcopis cum consilio cleri inter Christianos.
de thesauro ecclesise suBe farailia; in necessitate CXL. De bis qui oblationes parentum, aut testa-
succurrere. menta, vel quod ipsi donaverint ecclcsiis, reli-
CVII. Ne cadavera pallio altaris cooperianlur. nere aut auferre conantur.
CVIII. Ne ad nuptiarum ornatum divina ministeria CXLI. De illis qui Deum hseredem faciunt.

praestentur. CXLII. Dc his qui oblationes dcfunctorum aut iie-

CI.X. Ut ecclesia saeculari potentia minime perva- gant aut difliculter reddunt.
datur. CXLIII. De eadcm re.

C.X. De presbyteris qni ecclesias suas per pretium rv CXLIV. De eadcm re.
acquisierint. C.XLV. De eadem re.
C.XI. Ut nullus laicus ab ecclesia sua presbyterum CXLVI. Ut omnes ecclesiae vel decima; in episco-
ejicere audeat. porum potestate consistant.
CXII. Item de illis qui presbyteris ecclesias au- CXLVII. Quod tricennalis posscssio lirma sit.
ferunt. CXLVIII. Ut singularum Ecclesiarum rusticana; pa-
CXIII. Ut nullus aliquod munus propter ecclesiam a rochite scniper maneant inconcussa?.
presbytero requirat. CXLLX. Quod tricennalis possessio, si intacta per-
CXIV. De eadem re. mansit, mutari non debeat.
CXV. Ut presbyteri plebes admoneant ut linteamina CL. Item de rebus XXX annis possessis.
altaris prfeparent. CLI. De illis qui de ecclesiis ccemetaria faciunt.
CXVI. Ut eplscopi praevideant quid presbyteri do- CLII. De illis qui in sacris locis se sepeliri petierint.
minis suis pro ecclesiis facere debeant. CLIII. De eadem re.

CXVII. De eadem re. CLIV. De eadem re.

CXVIII. De presbyteris nihil habentibus quando CLV. De eadem re.

ordinantur. CLVI. De eadem re.

671 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 672

CLVII. Ut corpora defunctorum in ecclesia non se- A CXCV. De eadem re.

peliantur. CXCVI. De immunitate ecclesiee.

CLVIII. De eadem re. CXCVII. De fugientibus ad ecclesiam.
CLIX. Ut nemo pro sepeliendis mortuorum corpo- CXCVIII. Quid in ecclesia legi debeat.

ribus aliquid muneris exigat. CXCIX. Ut excommunicandi siut qui libros famosos
CLX. De sepultura conjugatorum inprimis connubiis. legerint.

CLXI. De eadem re. CC. De illis qni clam concipiunt.

CLXII. De eadem re. CCI. De infantibus in adulterio natis, et ad eccle-
CLXin. Quorum mens una fuerat, sepultura non siam expositis.
separet. CCII. De eadem re.
CLXIV. De rebus immobilibus ecclesice. CCIIi. De avaritia sacerdolum.
CLXV. De eadem re. CCIV. De illis qui ecclesias incenderint.
CLXVI. De praestariis viduatarum ecelesiarum ut CCV. De quodam clerico a diabolo vexato.
non valeant. CCVI. De rebus ecclesiae quae mortuo episcopo a
CLXVII. De eadem re. presb3"teris venditee fnerint.

CLXVIII. De eadem re. CCVII. De eo qui spernit oblationem presb^^teri qui

CLXIX. De eadem re. usorem babuit.
CLXX. De donatione, vel venditione, vel commu- CCVIII. Quod non permittantur ecclesiastici ad
tatione rei ecclesiasticfe. hKreticorum accedere.
cffimeteria
CLXXI. De commutationibus ecclesiasticarum re- CCIX. Quod non oporteat ab hsereticis eulogias ac-
rum. cipere.
CLXXII. De eadem re. CCX. Quod nullus Christianus ad pseudomartyres
CL.\.\IILDe ecclesiasticis mancipiis. ire debeat.

CLXXIV. De eadem re. CCXI. Quod non oporteat plebeios psalmos in ec-

CLXXV. De regalibas prteceptis super prffistaria. clesia cautari.

CLX.XVI. De episcopo qui mancipium Ecclesice CCXII. De illis qui conventus qui ad confessiones
manumitti desiderat. martjTum fiunt abominantur.
CLXXVII. De sacerdotibus qui res suas ecclesia; CCXIII. Ut victus ab exorcistis energumenis in do-
relinquunt. mo Dei sedentibus administretur.
CL.XXVIII. Ut presbyteri rem ecclesise vendere non c CCXIV. l't sacra vasa non ab aliis quam a sacris
praesumant. viris tractari debeant.
CI.XXI.X Ut nullus ordinatus de ministeriis eccle- CCXV. De sacratis feminis qnae sacra vasa et pallas
siae aliquid vendere pr.T^siimat. altaris tractare praesumpserint.
CLXX.X. De presbyteris qui de jure sui tituli ali- CCXVI. De vasis sacris, de palliis altaris, et velis
quid distrahunt. ecclesise; si vetustate consumpta fuerint, quid inde
CLXXXI. De eadem re. faciendum sit.
»
CLXXXII. Quod quantum remedium veniae oblatio CCXVII. De ordine librorum Veteris Testamenti.
ecclesia^tica tribuit conferenti, tantum damnum CCXVIII. De ordine prophetarum.
pra^parat fraudatori. CCXIX. De ordine librorum Novi Testamenti, quos
CLXXXIII. De clericis qui documenta quibus ec- sancta Romana Ecclesia lenet, et omnis univer-
clesiae possessio firmatur distrahunt. salis Ecclesia observat.
CLX.XXIV. De libertis qui a patrocinio ecclesiae CCXX. Ordo septem epistolarum canonicarum.
discesserunt. CCXXI. De librorum apocryphorum qui a
notitia
CLX.X.XV. De lihertis ecclesiae. sterna damnatione damnati sunt.
sanctis patribus
CLX.X.XVI. De libertis qui a quibuscunque ma- CCXXII. Quando et quo tempore libri Veteris et
numissi sunt. Novi Testamenti legendi sint.
CLXXXVII. De manumissis in ecclesia. CCXXIII. De vasculis quibus mysteria sacra con-
CL.XXXVIII. De fugitivis ecclesiast. servis. ficiuntur.
CLXXXLX. De episcopis qui nihil suis ecclesiis con- CCXXIV. De ecclesia a compluribus cohaeredibus
ferunt, et tamen ex familia liberos facere prae- obsessa.
sumunt. CCXXV. De altaribus in quibus sacrae reliquia; non
C.XC. De illis qui pro aliquo reatu fugiunt ad ec- inveniuntur.
clesiam. CCXXVI. In altari in quo episcopus missam celebrat,
C.XCI. De raptore, si cum rapta ad ecclesiam con- ne eo die presbyter aliam iterare praesumat.
fugerit. CCXXVII. Ut in oblatione eorporis et sanguinis Do-
CXCII. De servo, si pro qualibet culpa dominum mini incensum imponi debeat.
funm ad ecclesiam fugerit. CCXXVIII. Ut quoties basilicam ad quam itur prae-
CX(^III.De eadem re. sentia novae plehis impleverit, toties sacrificium
C.XCIV. De eadem re. subsequens offeratur.
ti73 DKCRETOUUM I.IBHl X.\. — LIHER TERTIUS. 074

CCX.XIX. Ut nulliis presbyler titiiluin »ii|u>r tiluluin A CCXXXIV. QuodomDes Qileles in occlesia niliil agere
usurpare iirwsumat. di'l)eant, nisi orare.

CCX.X.X. Ut episcopus aut prc^byter postqiiammis- CCXXXV. Uuod divina clementia lixis in terram
sam incopperit orationem dixerit, nisi passio
el genibus exoranda sit, nisi in majoribus solcmni-
aliqua inlervenerit, anteciiiam intieptum niiiiiste- tatibus.

riuni adinipleal, ali altario Dei iiullo modo disce- CCXXXVI. Quod non liceat mortuis osculum dare.
dere audeat. CCXWVII. Ut lideles sepeliri delieant.
CCXXXVlll. Ut sacerdotes ad tempus orationibus
CCXXXI. L't nullus cpi-copus vel presliytor ad cele-
vacent aiilciiuaiu sacriliceiit.
branda missarum soleiunia cuin baculo ire, aut
CCXX.MX. De laicis qiii ecclesias [iroprias habcnt.
vclalo capite altario Dei assistere audeat.
CC.XL. De eeclesiis monachorum.
CCXXXII. Ne corpora saactorum transferantur do CCXLI. De illis qui, diimsueeproprietatis loca aliciibi
locu ad lociiin. dare voluerint, decimam uiisqiiain tradere se possc
CCX.\XIII Oiii mditui in ecclesia sepeliantur. cognoscant.
Indicis Capilulorum finis.

BURCHARDI
ECCLESIiE WORMACIENSIS EPISCOPI

DECRETORUM LIRER TERTIUS.

DE ECCLESllS.

ARGU.ME.NTUM LIBRI. B orbis monarthiam tenebant, ad lidem Cliristi et ad

Liber liic de divinarum domorum institutione, baptismi saciamenta concurrerent.
cultu et honore, de deeimis et oblationibus, deque Cap. III. — Quod sacerdotcs agros quos vendere so-
justitiis siiigulorum tractat quique libri in sacro
: lebant, ad communem utilitatem Ecclesiis trade-
recepti, qui apocrjphi sint, os- hant.
catalogo rejecti et
(Ex decret. Vrban. papx, cap. 2.) Videntes autem
tendit.
Cap. I. — Quid sit Ecclesia. sacerdotes et levitae et reliqui tideles, plus utililatis
(Ex decr. Julii pap3s, cap. 5.) Ecclesia Grsecum posse adferre si hsereditates et agros, quos vende-
est, quod in Latinum vertitur convocatio, propterea bant, quibus praesidebant episcopi, trade-
Ecclesiis,

quod omnes ad se vocet. Catholica, id est univer- rent, eo quod ex sumplibus eorum, tam praesentibus

salis, ideo dicitur qiua per universum mundum est quam futuris temporibus, plura et eleganliora pos-
constituta, vel quoniam cathulica, hoc est generalis sent ministrare lidelis commnnem vitam dedu-
in eadem doctrina est ad instructionem. centibus, quam ex pretio ipsorura, cceperunt pra;-
Cap. II. — De primitiva Ecclesia. dia et agros quos vendere solebant matricibus Ec-
(Ex decr. Melchiad. papx, cap. 8.) Nemo, qui Seri- clesiis tradere, et ex sumptibus eorum vivere.

pturas divinas legit, ignorat quod, lu principio na- Cap. IV. —

scentis Ecclesiae,discipuli ia unum congregati sunt
cum multitudine credentium, in quibus erat cor
unum et anima una, quique, vendentes praedia et
possessiones suas, adferebant pretia, et dividebatur
singulis prout cuique opus erat.
Quo tempore viri religiosi seipsos Domino
consccrarunt, xdificantes basiticus in suis fundis.
(Ex decret. Melchia. papx, cap. 12.) Ab illo euim
tempore et deinceps viri religiosi non solum pos-
sessiones et preedia quse possederant, sed etiam se-
Futurnm namque nielipsos Domino consecrarunt, rediticantes basili-

Ecclesiam iu gentibus apostoli prcHvidebant, maxi- cas in suis honore sanctorum martyrum
fundis in
meque quia Dominus illis praidixerat « Euntes in : per civitates, ac monasteria innumera in quibus
muudum universum praedicate Evangelium, « vel quia cffitus Doraino servientium conveniret. Denique
expellendos esse a Judaea noverant se et in geutibus reges et praesides ac magistratus non solum hanc
dispergendos, Ecclesiamque congregandam ex rudi licentiam tribuere, sed etiam ipsi propria largiti
populo, idcirco prtedia in Judsea minime sunt adepti, sunt per universa regna terrarum, unde alerentur
sed pretia tantummodo ad fovendos egentes. At egentes qui nihil in mundo possidebant, Ecclesiaique
vero, cum inter turbines et adversa
niundi succre- fabricarcutur atqiie restaurarentur, Deoque et Ec-
sceret Ecclesia, adeo usque pervenit ut non solum Q clesise ejus rite famulantium, servorumque illius
gentes, sed etiam Romani principes, qui bene totius supplementa absque necessitate tribuerentur.
675 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 676

Cap, V. — Quod Constantinus primus imperatorum A Cap. XIII Vt Ecclesiam ubi paqanus scpidtus cst,

fabricandi Ecclesias licentium trihuit. non liceat dedicari.

{Ex eodem, cap. dO.). E quibus vir religiosissimus (Ex concil. Aureliano, cap. 7.) Ecclesiam ubi pa-
Constantinus primus, fldem veritalis patenter ade- ganus sepultus est, non liceat consecrare, neque
ptus, licentiam dedit per universum orbem in suo Missas in ea celebrare, sed jactari foras et mundari
deo-entes Imperio non solum fieri Christianos, sed oportet.

etiam Ecclesias, et prsdia tribuenda

fabricandas Cap. XIV. — Vt in Ecclesia in qita cadavera sepulta
constituit. Denique idem praifatus princeps donaria sunt altare consecrare non liceat.
immensa, et fabricam templi primae sedis beati Pe- (Ex eodem, cap. 6.) In Ecclesia in qua cadavera
tri principis apostolorum instituit, adeo ut sedem mortuorum sepeliuntur, sanctiflcare altare non li-
imperialem qua Romani principes prsesidebant, re- ceat. Si autem consecratum prius fuit, Missas licet
linqueret, et B. Petro suisque successoribus profu- celebrare in ea.
turam concederet. Cap. XV. — Vt loca semel dedicala, perpetuo sic per-
Cap. VI. — Vt nullus Ecclesiam sedificet, nisi ille maneant.
cui episcopus loci tocum designaverit. (Ex concil. apud Aquisgrun., cap. 4.) Ut loca quae
{Ex concil. Aureliancn., cap. 3.) Nemo Ecclesiam B semel Deo dedicata sunt, aut monasteria fuerunt,
jediticet antequani civitatis episcopus venial, et ibi- maneant perpetuo sic, nec possunt ultra fieri secu-
dem crucem figat publice, et atrium designet, et laria habitacula.
ante prfcfiniat qui BediCcare vult, quee ad lumina-
Cap. XVI. — De locis dudum sacratis, ct nunc negle-
ria, et ad custodiam et stipendia custodum sufti- ctis, ut iterum reformcntur.
ciant, et ostensa donatione sic domum a>dilicet. Et (Ex eodem, cap. 6.) Placuit ut loca jamdudum con-
postquam consecrata fuerit, atrium ejusdem Eccle- secrata, et nunc spurcitiis foedata, juxta possibili-
siaj sancta aqua conspergat. tatera in antiquum statum reformentur.
Cap. VII. —
De illo qui in suo prwdio Ecclesiam Cap. XVII. —
Vt nullus aliud altare erigere prxsu-
sedificare desiderat. mat, nisi quod ab episcopo consecratum est.
[Ex concil, Wormaciensi, cap. 6.) Quicunque vo- (Ex decr. Uormisdse pap., cap. 10.) Ut nuUus pre-
luerit iu sua proprietate Ecclesiam a-diflcare, et sbyter in Ecclesia consecrata aliud altare erigat,
consensum et volunlatem episcopi habebit in cujus nisi quod ab episcopo loci vel cjus perraissu sanc-
parochia fuerit, licitum sit. Verumtamen omnino tiiicatum est : ut sit discretio inter sacratum et non
prcevidendum est episcopo, ut aliae Ecclesiae anti- Quod si
P sacratum, nec dedicationem fingat, nisi sit.
quiores, propter novas suam justitiam aut decimam fecerit, si clericus est, degradetur, si laicus, anathe-
non perdant, sed semper ad antiquiores Ecclesias matizetur.
persolvatur.
Cap. XVIII. — Vt energumeni Ecclcsiarum pavimenta
Cap. VIII. —
Vt omnes Ecclesiee in illius episcopi verrant.
potestate sint, in cujus terrilorio positx sunt. (Ex concil. Carthag., cap. 91.) Pavimenta domo-
(Ea concil. Aurelianen., cap. ].) Omnes basilicoe
rum Dei energumeni verrant.
quffi per diversa loca constructije sunt vel quotidie Cap. XIX. —
De monasteriis semel consecratis.
constituuntur, placuit, secundum priorum canonum (Ex concil. Chalced., cap. 24.) Quse semel dedicata
regulam, ut in ejus episcopi in cujus territorio po- sunt sunt monasteria consilio episcoporum qui civi-
sitse sunt, potestate consistant. tates tenent, manere perpetuo monasteria, et res
Cap. IX. — Vt antiqux Ecclcsise possessionibus suis quae ad ea pertinent monasteriis reservari debere,
propter novas non spolientur.
nec posse ea ultra fieri sajcularia habitacula. Qui
{Ex concil. Meldensi, cap. 8.) Ut Ecclesia3 anti-
vero hoc fleri permiserint, canonum sententiis sub-
quitus constitutse, nec decimis, nec ulla possessione
jacebunt.
priventur, ita ut novis oratoriis tribuatur.
D Cap. XX. — De illis qui dotem Ecclesix sibi vendi-
Cap. X. — De Ecclesiis et altaribus, iibi aliqua care prsesumpserint.
dubitatio est de consecratione, ut consecrentur {Ex concil. Toletan., cap. 19.) Multi, contra cano-
(Ex eodem concil., cap. 45.) Ut Ecclesi» vel alta- num constituta, sic Ecclesias quas sedificaverint
ria quse ambigua sunt de conseeratione, consecren- postulant conseerari, ut dotem, quam Ecclesife con-
tur, et ut superflua aitaria destruantur. ad episcopi'ordinationem non per-
tulerint, censeant
Cap. XI. — Si altare motwn fuerit, denuo Ecclesia tinere. Quod factum et in praeteritum displicet, et
consecrctur. in futuro prohibetur; sed omnia, secundum consue-
(Ex decr. Ygini papse, cap. 4.) Si motum fuerit tudinem antiquam, ad episcopi ordinationem et po-
altare, denuo consecretur Ecclesia; si parietes mu- testatem pertineant.
tantur, et non altare, salibus tantum exorcizetur.
Cap. XXI. — De Ecclesiis destructis, quomodo restau-
Cap. XII. — Si Ecclesia violata fuerit, iterum con- rari debeant.
secretur. (Ex decr. Ygini papse, cap. b.) Ut Ecclesiae de-
(Ex eodem, cap. 6.) Si homicidio vel adulterio structoe, ubi aut plures sunt quam necesse sit, aut
Ecclesia fuerit yiolata, diligentissime expurgetur, majoris magnitudinis, quam ut ex rebus ad eas
et denuo consecretur. pertinentibus restaurari possint, episcopi provi-
•'"?
nECRETORDM Llltltl XX — LIBEIl TEllTIUS. (178

dciitia Miiiiliis iiiviMiiiitiir iiiialilor consistcrc pos- A ciiim Ecclesiasticum habent, ail lecta Ecclesia; rc-
sint. staiiranila vel ipsas Ecclesias cmendanil.is oiiinino
Cap. XXII. —
Quotl in una lerminatione pluns ha- adjuvenl, ct nonam ct dccimam reddaiit.
ptismalcs Ecclcsix csse non possinl.
{Ex apud Aquisijran., cap. u ) Plures baptis-
concil.
Cap. XXXI. — De Ecclesiis apud Larbaros consti-
tutis.
males Ecclesiffi in una terminatione esse non pos-
(Ex concit. Constanli., cip. f>.) Ecclesias autein Dei
sunt, sed una tantummodo cum subditis capollis.
in b.irbaris gentibtis constitutas gubcrnari ct admi-
Et si conlentio fuerit dc terminatione duarum ma- nistrari oporlet scciindum consiietudinem quo; esl
tricum, plebos ulrarumque (iiscernant, ct si non a patribus observata.
conveniunt, Uci judicio discernalur.
Cap. XXIII.
lis

— Vt reuularia monastcria ncc vcndi

Cap. X.XXII. — De Ecclesiis Arianorum.
nec commutari possint.
{Ex decr. Joan. i papx. episcopis pcr Italiam di-
{Ex decr. Silvcrii papx., cap. i.) Nemini regum
rectis.) Ecclesias vero Arianorum iibicunque inve-

aul cuiqiiam hominiim in proprium liceat monaste-

neritis, catholicas eas divinis i>recibus et operibus
absque ulla mora consccrate quia et nos, quando
aliud monasterium
riura tradere, nisi ad vol com- :
:

fuimus Constanlinopoli, tam pro religione catbolica

mulare, nisi ciim alio quocunqiie B
monasterio : vcl
commento vendere. lloc etiam divina ct apostolica quam et pro regis Theodorici causa negotii suadente
atque canonina sub aniithemalis poena saiixit aiicto-
atque hortante, Arianosqiie exstirpanle piissimo

ritas. Quod si factum fuerit, non valebit, sed ipsum

atque Christianissimo Justino orthodo.\o imperato-
re, qiiascnnque illis in partibtis eorum Ecclesias
monasterium in prislinum reformetur stalum.
Cap. XXIV. —
rt non liceat alicui unius
reperire potuimus, calholicas eas Domino opem fe-
Ecclcsix
terram, nisi cambiat, vertere ad aliam. rente consecravimus.
(E.r Lugihm., cap. o.) Non licet episcopo
concil. Cap. XXXIII. — De dicpcesanis Ecclcsiis dcstilutis.
nec abbati lerram Ecclesia: vertere ad aliam, quam- (Ex concil. Multorum ca-
Tcrraconcnsi, cap. 9.)
vis ambse sint in ejus potestate. Tameu si coniniu- suum experientia magistrante, reperimtis nonnuUas
tare voluerint terras earuni, cum consensu ambo- dio^cesanas Ecclesias deslitutas. Pro qua re id con-
rum faciant. stitutione decrevimns ut antiquae consuetudinis ordo
Cap. XXV. — n altaria, nisi sint lapidea, chrismate servetur, et annis singtilis ab episcopo dioeceses vi-
non consecrentur. sitentiir, et, si qua forte basilica reperta fuerit
(Ex concil. Epaoncnsi, cap. 10.) Altaria si non destituta, ordinatione ipsius reparetur : quia tertia
sunt lapidea, chrisaiatis unguine non consecrentur. ^ pars cx oninibus per antiquam traditionem ut ac-
Ad celcbr.mda aulem divina oflicia ordinem quem cipiatur ab episcopis, ex principibus novimus sta-
metropolitani tenent, comprovinciales eorura et ob- tutum.
servare debebunt
— monasterium ad mehorandum
Cap. XXXIV. —
Qualiter destitutam Ecclesiam al-
Cap. XXVI. l't in
tcri Ecclcsix recte conjungcrc vatcat episcopus.
alium liceat po7ierc locum.
(Ex rcgist. Grcg. ad Bacaudam Formienscm cpisc.
(Ex dccr. Bonifacii papa, cap. 6.) Si qiiis vult mo-
mis.) Et temporalis necessitas nos perurget, et im-
nasterium suum ad meliorandum iu alium locuin
minutio exigit personarum, ut destitutis Ecclesiis
poncre, tiat cum consilio episcopi et fratrum suo-
salubri ac provida debearaus dispositione succur-
riim, et dimittat presbyterum in priori loco, ad mi-
rere. Et ideo, quoniam Ecclesiam Minturnensem
nisteria Ecclesiae.
funditus tam cleri quam plebis destitutam desola-
C\p. XXVII. — Ut sine Missa Ecclesia non dcheat
tione cognovimus, tuamque pro ea petitionem qoa-
dedicari.
Omnes basilicaj
tenus Formianae Ecclesiae, in qua corpus beati Erasmi
(Ex decr. Evarist. papse, cap. 4.)
martyris requiescit, cuique fraternitas tua praesidet,
cum Missa semper debent consecrari.
— " adjungi debeat, et piam esse ac justissimam praevi-
Cap. XXVIII. Vt episcopus nemincm prohibeat Ec-
clcsiam iyigredi, ct audire cerbtun Dci. dentes, necessarium duximus, consulentes tam de-

{Ex concil. apud Yalcntias habito, cap. 16.) Ut solationi loci illius quam tuse Ecclesia» paupertati,

episcopus nullum prohibeat ingredi Ecclesiam et reditus supradicta; Ecclesia; Minturnensis, vel quid-

audire verbum Dei, sive gentilem, sive haereticum, quid ei antiquo modernoque jure, vel piivilegio po-
siveJuda^um, usque ad Missam catechumenorum. tuit potestve qualibet ratione compelere, ad tuse

Cap. XXIX. —
Vt popuhts qui convcnit ad Missam, potestatemque hac praecepti nostri auc-
Ecclesiae jus
antequam finiatur non discedat. toritate concedimus, ut a prasenti tempore, sicuti
(Ex concil. Arclatensi, cap. 1.) Item, cum ad cele- e propria quippe Ecclesia debeas cogitare, eique
brandam .Missam in Dei nomine convenit populus, competentiae tuse provisione disponere, quatenus
non ante discedat quam Missae solemnitas complea- deinceps, quod perire nunc usque potuit, pauperum
tur, et, ubi episcopus defuerit, benedictionem acci- Ecclesiae tuae utilitatibus, clerique proticiat.
piat sacerdotis.
Cap. XXXV. — Vt picturx in Ecclesia fieri non de-
Cap. XXX. — De illis qui Ecclesiastica habent bene- dcbeant.
ficia.
{Ex conc. Elibertan., cap. 2.) Placuit picturas in
(Ex concil. Moyunt., cap. 42.) Quicunque benefi-
679 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 680

Ecclesia fieri non debere, ne quod colitur et adora- A nec communi consensu et consilio episcopi statuant

ibi presbyterum, et unde vivat.

tur, in parielibus depingatur.
— Item de pictura. De eadem re.
Cap. XLI. —
Cap. XXXVI.
(Ex decr. Greg. paps, cap. 5.) De Ecclesiis quae
[Ex epist. Gregorii Secwidino servo Dei recliiso
iuter cohaeredes sunt divisae considerandum est
directa.) Aliud enim picturam adorare. aliud
est
quatenus si secundum providentiam et admonitio-
per pictuPiE historiam quid sit adorandum addiseere.
nem episcopi ipsi cohEeredes eas voluerint tenere,
Nam quod legentibus Scriptura, boc idiotis prsestat et honorare faciant. Sin autem boc contradixerint,
pictura cernentibus quia in ipsa ignorantes vident
:

in episcopi potestate maneat, utrum eas ita consi-

quod sequi debeant, in ipsa legunt qui litteras ne-
stere permittat, aut reliquias inde auferre velit.
Ilnde et prffcipue gentibus pro lectione pi-
sciunt.
Qtiod magnopere, \n qui inter gentes ba-
Cap. XLII. — De Ecclesiis inter hseredes divisis.
etura est.
(Ex concil. Mediomairicis, cap. 1.) Perlatum est
bitas, attendere debueras; ne, dum recto zelo incaute
ad sanctam synodum quod iiiter liaeredes EcclesicC
succendereris, ferocibus animis scandalum genera-
in rebus propriis conslitutae dividantur, et tanta
res. Frangi ergo non debuit quod non ad adoran-
per eamdem divisionem siraultas oriatur, ut de uno
dum in Ecclesiis, sed ad instruendas solummodo jj
altari quatuor partes flant, et singulae partes sin-
mentes fuit nescientium collocatum. Et quia in lo-
gulos habeant presbyteros, quod sine discordia et
cis venerabilibus sanctorum depingi bistorias nou
modo fleri potest. Unde nobis visum
simultate nullo
sine ratione vetustas admisit, si zelum discretione
estquod hujuscemodi EcclesicU inter baeredcs dividi
condidisses, sine dubio et ea quse inteudebas salu-
non debeant, et si in conteutionem venerint, et
briter obtinere, et collectum gregem non dispergere,
simultates inter eos surreserint, per quas sacerdos
sed polius poteras congregare, ut pastoris inteme-
suo ibi officio canonice fungi non possit, praecipia-
ratum nomen excelleret, non culpa dispersoris in-
tur ab episcopo civitatis ut nullo modo ibi Missarum
ciimberet.
solemnia celebrentur, donec illi ad concordiam re-
Cap. XXXVII. —
Vt non pro debito episcopus de con-
deant, et pari voto atque concilio Ecclesia illa sa-
secranda Ecclesia munus aliquod requirat.
cerdotem canonice babeat, qui libere suum ministe-
[Ex concil. Wormacien., cap. l.)Placuit ut quo-
rium ibi peragere possit.
ab aliquo tidelium ad consecrandas Ecclesias
ties

episcopus invitatur, non quasi ex debito munus

Cap. XLIII. — Vt singuli presbyteri singidas habeant
Ecclesias.
aliquod a fiindatore requirat, sed si ipse quidem _
(Ex decr. Dionysii papse, cap. 4.) De Ecclesiis ergo
aliquid ex suo voto obtulerit, non respuatur. At ta-
parochianis, unde apostolicam sedem consulere vo-
men unusquisque episcopus meminerit ut non prius luisti, qualiter sint ciistodiendae ac dividendse sacer-
dedicet Ecclesiam, nisi antea dotem basilicEe et
dotibus, uihil tuae charitati melius nobis videtur
obsequium ipsius per donationem chartulae coulir- quam ut sequaris quod nos in Roraana
intimare,
matum accipiat. Nam non levior est ista temeritas
Ecclesia nuper egisse cognoscitur : Ecclesias vero
si sine luminaribus vel sine substantiali sustenta-
singulas singulis presbyteris dedimus, et unicuique
tione est eorum qui ibidem servituri sunt, quam si
jus proprium habere statuimus, ita videlicet ut nul-
domus privata consecretur Ecclesia.
lus alterius parocbiae terminos autjus invadat, sed
Cap. XXXVIII. —
Vt Ecclesiam in qua cadavera in- unusquisque suis terminis sit contentus, et taliter
fidelium sepulta sunt sanctificare non liceat.
Ecclesiam et plebem sibi commissam custodiat, ut
\Ex concil. Agrippin., cap. "23.) Ecclesiam in qua sibi com-
ante tribunal aeterni judicis ex omnibus
mortuorum cadavera infidelium sepeliuntur sancti- non judicium, sed glo-
missis rationeni reddat, et
ficare non licet, sed apta videtur ad consecrandum, riam pro suis actibus accipiat. Hanc quoque nor-
[modoj inde evulsis corporibus, et rasis parietibus, vel mam, rharissime te et omnes episcopos sequi ,

lotis lignis reeediflcetur. Si heec consecrata prius " convenit, et quod tibi scribitur, omnibus quibus-
fuit, Missas in ea celebrare licet, si tamen lideles cunque potueris notum facias, ut non specialis, sed
fuerint qui in ea sepulli sunt. generalis fiat ista praeceptio.
Cap. XXXIX. — De lignis dedicatx Ecclesise, ad Cap. XLIV. — De eadem re.
quos usus verti debeant. {Ex concil. Remensi, cap., 2.) Unusquisque pre-
{Ex decr. Ygini papse, cap. 3.) Ligna Ecclesiae sbyter Ecclesia una ad quam ordinatus est conten-
dedicatae non debent ad aliud opus jungi nisi ad tus sit, et nullus in duabus Ecclesiis ministrare prfe-
aliam Ecclesiam, vel igni comburenda, vel ad pro- sumat.
fectum in monasterio fratribus ; in laicorum opera Cap. XLV. — Deeadem re.
non debent admitti. {Ex eodem concil., cap. 8.) Sicut in unaquaque
Cap. XL. —
Quid episcopo agendum sit, si pliires Ecclesia presbyter debet esse, ita ipsa Ecclesia, quae
hxredcs de una contenderint Ecclesia. sponsa vel uxor ejus dicitur, non potest dividi inter
[Ex coiicil. Tribur., cap. 20.) Si plures haeredes plures presbyteros, sed unum tantummodo habebit
contenderint de communi Ecclesia, auferri jubeal sacerdotera, qui eam caste et sinceriter regat. Unde
episcopus reliquias sacras et Ecclesiam claudi, do- interdicimus ut nullus praesamat Ecclesiara inter
t!8l DECRETOULM LIHHI X\ LIKEU TEUTILS. 1)82

iluos vol plures dividere, quia Ecclesia Clirisli iixor A subdlaconum pertiuet calicem et palcnani ad altare
el sponsa debel esse iion scorlum, sicut C.alistus Cliristi deferre, et lcvitis tradere, eisque minislraro;
))apa testatur. urceolum quoque et aquamanile, et manuterffium te-

Cai'. .\I.\I. — Ut unusquisque presbytir una Ecclesia nere, episcupo, presbytero etlevitis pro lavandisante
coittentus sit. altare manibus coram pra^bcre. Ad diaconum perli-
{Ex eodem, cap. II.) Statutum cst ut unaquajque net assistere sacerdotibus, et ministrare iii orniiibus
Ecclesia suum prfsliyteruni liabcat, ul)i id lieri fa- quic aguntur in sacramentis Christi, in baptlsnio
cultas providente episcopo permiseril. sciticet, in chrismale, et patena, et calice, oblfltio-
C.\p. XI.VII. — De eadem re! nos quoque inferre et disponere in allari; compo-
(Ex concil. Nannctcnsi, cap. 8.) Sicut cnim epis- nere etiam mensam Domini atqiie vestire, crucem
copns non plus potest habere qnam unam civitatem, ferre, prwdicare Evangeliiim et Apostolum. Nain
et
et vir unam uxorem, it;^ presbvter unam tantum sicut lectoribus Vctus Testamenlum, ita iliaconibus
Ecclesiam. Itaque nullus presbyter plures pnpsumat Novum pra>dicare pr.Tceptum est. .\d ipsuin qiio-
habere Ecclesias, si de statu suo gaudere desiderat. qiie pertinet oflicium precum et recitatio nomi-
C.\p. XLVllI. — De eadtin re. num. Ipse praeinonet aures ad Dominum, ipse hor-
{Ex concil. Meldensi, cap. 10.) Si quis de ordine tatnr orare, ipse clamat, et ipse paceia annuntiat.
sacerdotali contemptu minoris Ecclesiai ambitiose Ad presbyterum pertinet sacranientum corporis et
ct improbe ad potiorem aspiravcrif, canonica erga sanguinis Domini in altari Doi conlicere, et oiatio-
eum detinitio conservetur, hoc est ut, utrisque careat. nem dicere, et benedicere dona Dei. Ad episcopum
Cap. XLIX. De eadem re. — portinet basilicarum consecratio, unctio altaris et
{Ex decr. Calist. papx, cap. 4.) Ouoniam sicut al- confectio chrismatis. Ipse prsedicta ofticia et ordines
terius uxor, nec adulterari ab aliquo, vel judicari ecclesiasticos distribuit, ipse sacras virgines bene-
aut disponi, nisi a proprio viro eo vivente permitti- dicet; et dum prsecessit unusquisque iu singulis,
tur, sic nec uxor episcopi, vel presbyteri, iiua- ejus hic tamen est praeordinator in ciinctis. Hi sunt
Ecclesia vel parochia indubitanter intelligitur, eo ordines ac ministeria clericorum, quffi tamen
viveute, ab allero dijudicari vel disponi, aut ejus auctoritate pontificali in archidiaconi cura et pri-
concubitu frui permittitur. Unde ait Apostolus : micerii, ac thesaurii sollicitudine dividunlnr. Ar-
« AUigata est uxor legi, quamdiu vir ejus vivit eo : chidiaconus enim imperat subdiaconis et levitis. ad
vero defuncto, soluta est a lege viri. " Similiter et quera ista ministeria pertinent. Ordinatio vestiendi
Ecclesia, quaj uxor sacerdotis dicitur, eo vivente ei Q altare ad levitas, cura incensi, et sacrificii necessa-
alligata est. Eo vero defuncto nubat in Doraino, ut ria sollicitudo quis levitarum Apostolum et Evan-
est regulariter. Si euim eo vivenle alteri nupserit, gelium legat, seu responsorium
quis preces dicat,
adultera judicabitur. in Domiuicis diebus autsolemnitatum decantet, sol-
C.\p. L. — De ordinibus sacris. licitudo quoque parochianorum et ordinatio, et jur-
{Ex epistola Isidori.) Domino sancto, meritisque gia, ad ejus pertinent curam. Pra-parandas dioere-
beato Lantfredo episcopo, Isidorus episcopus.
fratri sanas basilicas ipse suggerit sacerdoti. Ipse inquirit
Perlectis sanctitatis tuai litteris, gavisus sum quod parochias cum jussione episcopi, et ornamenta, vel
optatam salutem tuam earum relatu cognovi. De his res basilitarum parochianarum, gesta libertatum
aulera quae in sequentibus insinuare eloquii tui ser- ecclesiasticarum episcopo idem rcfert, collectam
mo studuit, gratiasago Deo, quod soUicitudinem offi- pecuniam de comraunione ipse accipit, et episcopo
cii pastoralis libi inipendis, qualiterque ecclesiastica defert, et clericis partes proprias idem distribuit.
oflicia ordinentur perquiris. Et licet omnia prudeutiae
tua> sint cognita tamen quia allectu fraterno me
:
C.\p. LL — De Ecclesiis, seu sanctis noviter inveutis.

consulis, ex parte qua valeo, expediam et de om- :

{Ex concil. Agrippinensi, cap. 5.) De Ecclesiis,

nibus Ecclesia gradibus, quid ad quemlibet perti- seu sanctis noviter sine auctoritate inventis, nisi epi-

neat, eloquar. Ad Psalraistam pertinet officium ca-

scopo probante, in cujus territorio est,minime
nendi, dicere laudes, responsoria, et quidquid per-
venerentur, salva etiam de lioc et de omnibus Ec-
tinet ad cantandi peritiam. Ad ostiarmm namque clesiis canonica auctoritate.

pertinent claves Ecclesiae, ut claudat et aperiat tem- Cap. LII. — Vt unaquseque Ecclesia mansum inte-
omnia quse sunt intus, extraque custo- grum habeat sine servitio.
plum Dei, et
diat, tideles recipiat, escommunicatos et intideles (Ex concil. Womarcien., cap. 18.) Sancitum est

excipiat. ut nnicuique Ecclesiae unus mansus integer absque

Ad lectorem pertinet lectiones pronuntiare, et ea ullo servitio attribuatur, et presbyteri in eis coo-

quae propbetae vaticinarint populis pra^dicare. Ad stitui,non de decimis, neque de oblationibus lide-
exorcistam pertinet exorcismos memoriter retinere, lium, non de domibus, ncque de atriis vel hortis
manusque super energumenos et catechumenos in juxta Ecclesiam positis, neque de praescripto manso
exorcizando imponere. Ad acolythum pertinet prse- aliquod scrvitium faciant praeter ecclesiasticum;
paratio luminariorum in sacrario. Ipse cereum por- amplius babuerint, inde senioribus suis
et si aliquid

tat, ipse suggesta pro eucharistia calicis praeparat. Ad debitum servitium impendant.

PATRor.. CXL. 22
 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. •84
G83
inissanim solemnia celebrare concedimus,
Ca[' l.IIl — Ut nullus de dote Ecclesix, vel
,
de A adfuei-int,
oicere cogat.
munso preibyterum censum persolvere
,
aliter umnino interdicimus.
(Ex coitcil. Meldensi, cap. Juxta synodalica Cap. LVII. — De missa non celebranda, nisi in sa-
crato loco.
pra-cepla decrevimus ut nullus
raortalium de agro
(Ex decr. Felicis IV, papx, omnihus episcopis mis-
et maiiso ac mancipiis, vel si quilibet
ecclesiastico, sis.) Scripta sauctitatis vestrae, quae ad sedem apo-
fuerit Ecelesise,
pro loco sepulturse aliquid largitus stolicam misislis super quibusdam consultis, quasi
neque dedecimis et oblalionibus iidelium quemquam
ad caput, ut inde acciperetis respousa, unde omnis
presbyterorum aliquem censum persolvere cogat, Ecclesi.i totius religionis sumpsit exordium, gratan-
dignitatis ex-
nec quisquam cujuslibet ordinis aut ter suscepi, et breviter vobis lespondere curavi. De
inde quidquam subtrahat, et redhibitionem quam-
Ecclesiarum enim consecratione, et de niissarum
cunque exigat temporalem. Quod si fecerit, commu- celebrationibus non aliubi, quam iu sacralis Domino
nione usque ad satisfa^tionera privetur. locis absque magna necessitate lieri debet, liquet
Cap. LIV. — De altaribus, qux passim fiunt per
oinuibus quibus sunt nota Novi et Veteris Tesla-
agros.
Ilem placuit ut
Africano, cap. nienti prfEcepta. Tabernaculum vero llosen, Domino
iiO.)
(Ex concil.

altaria quae per vias lanquam b pruicipieute, fecisse, et sacrasse cuiu mensa et altari
passim per agros et

memoria; martyruin consliluuutur, in quibus nul ejus, et «reis vasis et utensilibus, ad divinum cul-

luin corpus aut reliquise martyruna condita'

pro- tum explendum legimus, et nou solum divinis pre-
bantur, ab episcopis, qui locis eisdem prEESunt, si cibus ea sacrasse, sed eliam saiicti olei unctione,
lieri potest, evertantur. Si autem hoc per tumultus Dumino jubente, perlinisse novimus. Qualiter autem
populares non sinitur, plebes tamen admoneantur, ha?c facta sunt, et non alii ipsa sacra quam sacer-

ne illa loca frequentent, ul qui recte sapiunl, nulla dotes sacra unctione delibuti, Domiuoque ciira ves-

ibi superstitioue devincti teneautur; et omnino tibiis sanctis sacrali et leviti-e traclabant, ferebant,

martyrum accipiatur, erigebant, deponebant, in ipsis institulionibus

nuUa memoria probabiliter et

nis- aut ubi curpus, aut aliquce reliquise certae sunt, quae, jubente Doraino, per Mosen conscripta; sunt in
aut origo alicujus habitationis, vel possessionis, vel lege Doraini reperitur. Qiialiter ergo David regum

passionis, lidelissima origine traditur. Nam quaj por pii.ssimusampliaverat cultum Dci, et templum Do-
somnia. et per inanes quasi revelationes quorumli- mini cedilicare voliiit, sed propter multum sangui-
bethominum ubicumque constiluuntur altaria, omni nera quem effuderat, prohibitus est, et ipse colle-
modo reprobentur. gerat expensas Salomon quoque tilius ejus idipsum
Cap. LV. — Vt martyrum dignitatem nullus pro- quod ipse facere optaverat, jubente et auiiliante
fanus infamet. Domino, perfecit, et templuni cum altari, et reliqua
(Exconcil. Carthagin., cap. 3.) Martyrum dignita- ad diviuum cultiim peragendum conseeravit.
tera nemo prufanus infamet, ueqiie passiva corpo- Cap. LVIII. beeademre. —
ra, quae sepulturae tautum propter misericordiam (Ex epist. Feliais IV, papse, omnibus Episcopis
ecclesiasticam cummeudari mandalum est redigant, missa.) Jiida'i ergo loca in quibus Domino sacrili-
peccato discre- cabant divinis habebant supplicationibus cousecrata,
ut aut insania praicipitatos, aut tali

non raliune vel tempore competenti quo marty- nec in aliis, quara Deo dicatis locis munera Domino
tos,
martyrum nomen appellent. At offerebant. Si enira Judaei, qui umbras legis deser-
ria celebranlur, si

injuriam inartyrum, claritati eorum adjun- viebant, haec faciebant, multo raagis quibus veritas
qui in
patefacta est, et gratia et veritas per Jesum data
gant insaniam, placet eos si laici sunt ad poeni-
teutiam redigi, si aiitem suut clorici, post com- est,templa Domino Eediiicare et prout melius pos-

monitionem honore privari. Universi dixerunt sumus ornare, eaque divinis precibus et sanctis

Hoc singulis conci- uiictionibus suis cuni altaribiis ct vasis, vestibus quo-
Recte slabit sauclitas vestra. et

liis statuLum est. que et reliquis ad divinum cultum explendum uten-

D
Cap. LVL — Ut missarum solemnia non ubique, scd silibus devole et solemniter sacrare, et non in aliis

in locis ab episcopo consecratis fiant. locis, qiiam in Domino sacratis ab episcopis, et noa
(Ex concil. Trilntriensi, cap. 4.) Missarum solem- a chorepiscopis, qui saepe prohibiti sunt, nisi, ut
nia, uon ubique, sed in locis ab episcopo consecra- pi-cedictum est, summa exigente necessitate, missas
tis, vel ubi ipse permiserit, celebrauda esse cense- celebrare, nec sacriiicia Domino oiTerre debemus.
mus. Concedimus etiam ut sicubi, quod nostris Et hoc, nisi sumraa necessitas agere compulerit,
peccatis exigentibus perplurimum est factum, a non in domibus, quia in sacris canonibus sacrificia
Nurdminnis, et a Slavis, et ab Ungaris, et a malis in domibus olferri prohibita sunt, sed in tabernaculis
Christianis, seu alio qiialicumque modo Ecclesia; divinis precibus a poiitiiicibus dicatis, et in mensis
fuerint incensae et comljustae, in cappellis cum ta- Dumino sacralis, et sacra unctione a pontiiicibus de-
biila consecrata missas interim celebrare permitti- libutis, pro summa, ut praeiixum est, necessitate,

mus, donec ipsae Ecclesiae restaurari queant. la et noa pro cujusquam et pigritia agalur. Sa-
libitu

itinere vero positis, si Ecclesia defuerit, ut sub dio tius est raissam non cantare, aut non audire, quam

seu in teutoriis item si tabula altaris consecrata, in his locis, iibi fieri non oportet fore, nisi, ut saepe
caeleraque sacra raysteria ad id officinm pertinentia dictum est, pro summa contingat necessitate, quo-
iisr; DECRETORIIM Llimi X\ LIliRn TRKTIIjS. cnfl

iiiaiii rnde scri|iliim esl: A

necessitaslegeni noii liabct. C.w. ^ly — /A- eadvin rc.
Vide iie olleras holocausla tua in omni loco quem vi- {Ex concil. Laodicensi, cap. l>8. ) Quud uou oporteat
deris, si'd in loco quem elogerit Dominus Deus tuus. in domibiis oblationes celebrari, ab episcoiiis vel
Et in E.xodo legitur : Vos vidistis (piia de ccclo locii- presb) teris.
tiis suiu voljis : Non facietis deos argeiitcos, ncc deos Cap. LXI. — L)e eadtm rv.
aiireos facietis vobis. Allare ile terra facictis iiiilii, (Ex concil. Aurclian., cap. 4.) Aiidiviiims qiiud
" "'oretis super eo holocausta et pacilica vestra. qiiidara laici in domibus propriis prcecipiant pre-
OvGSVc~tns '-
""«ni loco, iu quo memoria fuerit sbyleris suis Missas celebrare, et inler canum dis-
nominis raei. ti cicut
iLiu
q^u^m sacrati i> iio,.
Domino
•
n,,. »1,,
cursus, scortorura greges,
et sanctitalis mysteria
sacerdotes debent missa, <.a„...re,
no. sacnlicia su- polluunlur magis quam consecreiitur. Qiiapropler
per altare offerre, sic nec alus, .,.,„„j
j^ m pra.fa- pr;ecipimus ut nullus presbyter extra ecclesiam
tis Domino sacratis locis Missas cantare, aul ^, .,,_
pra'sumat Missam cantare, nisi forte itineris nc-
lioia olferre licet. Si aiitem legitur in concilio Laodi-
'.-.iiasexposcat, in tentorio aut sub dio, lu luco
censi capite XXVI, quod hi qiii non sunt ab epi- nitido, .- ei.
^^ ^^ ^^^j immunditia remoto, Mis-
scopis ordinati, tam in Ecclesiis quam in domibus sas celebrare peruu..... .., ^j ^^^ nullatenus sine
exorcizare non possunt, multo magis majoris gradiis tahula consecrata,
niinisleria, nisi ab eis, qui ad eos gradus sunt sa- Cap. LXII. — De reparutione Eccksix.
crati, quibus fungi debent, vel oflicia agi, vel sa- (Ex epist. Viijilii papx.) De fabrica vero eujus-
crilicia olferri non licet. Quod autem, ut paulo su- libet EcclesiiP, dirupta
si fuerit instauranda, et si
perius pralibatum est, oblalioiies in domibus in eo loco consecratiouis solemnitas debeat iterari,
olVerri non debent in eodem concilio, cap. LIX pro- quo sanctuaria
in non fuerint, nihil judicanius
hibilum habetur ita Non oportet iu doinibus obla-
:
ofUcere, si per eam minima aqiia exorcizata jaite-
tiones celebrari ab episcopis vel presbyteris. Solem- tur, quia consecrationem cujuslihet Ecclesia', in
nitates vero dedicatiouum Ecclesianim et sacerdo- qua Spiritus sancti ara non ponitiir, celcbritatem
tum, per singiilos annos soleraniter suut celebrand», tantum scimus essc Missanim. Et ideo si qua san-
ipso Doniiuo esempla dante, qui ad festum dedi- ctorum basilica a fundamentis etiam fuerit inno-
cationis Templi, omnibus id facieudum dans for- vata, sine aliqua dubilatione, cum in ea Missarum
mam, cum reliquis populis eamdem festivitatem ce- fuerit celebrata soleninitas, totius sanctiticatio con-
lebraturus venit, sicut scriptum est : Facta sunt secrationis implebitur Si vero sanctuaria quae ha-
enca^nia Hierosolymis, et hieras erat, et ambulabat C bebat, ablata siint, rursus eorum repositioue, et
Jesus iu templo in porlicu Salomouis. Quod uutem Missarum solemnitate reverentiam sanctificationis
octo dierum sint encoenia celebranda. ia libro Re- accipiet.
gum peracta dedicatione templi reperietis. De ec- Cap. LXIIL — Ut ante horam diei teriiam non sint
clesiarum vero consecratione quoties dubitatur, et Missx cdebrandx.
nec cerla scriptura, nec certi testes existunt, a qui- (Ex epist. Telesphori papx, cap. 6.) Missarum
bus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione celebrationes ante horam diei tertiam minime sunt
scitote eas esse sacraudas, ne talis trepidatio faciat celebrand;e, quia eadem bora et Dominus cruci-
deteriorationera, quoniam non monstratur esse lixus, et super apostolos Spiritus sanctus descen-
iteratum, quod nescitur factuin. His fratres testi- disse legitur, excepta nocte sanctifl nativitatis.
moniis scripturarum, ab apostolica auctoritate con- Cap. LXIV. —
Ut pro fidelibus defanclis singulis
sultis vestris breviter respondisse sufUciat : vobis diebus Missas celebrare liceat.
tamen praevidendum est, et omuibus praedicandum, {Ex concil. Cabillon., cap. .SQ.) Visum praeterea
ut illicita non agantur. nobis est ut in o;imibus Missarum solemnibus pro
defunctorum spiritibus loco cumpetenti Dominus de-
C.4P. LIX. — Quod non liceat Missas celebrare, nisi D
precetur. Sicut enim nulla dies excipitur, qua non
in locis ab episcopo civitatis consecratis.
pro viventibus et pro quibuslibet necessitatibus do-
(Ex decr. Ckmentis paps, cap. 22.) Hic ergo, hoc minus deprecetur, ita nimirum nulla dies excipi
est, in proesenti vita positos oportet vos agnoscere debet, quin pro animabus lidelium preces Domino in
voluntatem et prseceptum Dei, ubi et agendi et Missarum solemnibus fundantur. Anliquitus igitnr
sacriticandi sit locus, quoniam in aliis locis sacri- hunc morera saucta tenet Ecclesia, ut et in Missa-
licare et missas celebrare non licet, nisi in his in rura solemnibus et aliis precibus Domino spiritus
quibus episcopus propriiis jusserit, aut ab episcopo quiescentium commendentur, dicenle beato Augus-
regulariter ordinato, teneute videlicet civitatem, tino : Non sunt prsetermittendae supplicationes pro
consecrati fuerint. Aliter enim non sunt hsec agenda, spiritibus mortuoriim, quas faciendas pro omnibus
nec rife celebranda, docente nos Novo et Veteri Te- iu Christiana et catbolica laudamus. De-
societale

stamento. H»c a Domino Apostoli acceperunt, et functos etiam tacilis nominibus eorum sub generali
uobis tradiderunt : hsec nos docemus, vobisqne et commeraoratione suscepit Ecclesia, ut quibus ad ista
omnibus absque reprehensione tenere, et docere desunt parentes, aut filii, aut quicumque cognali vel
quibus agendum est, mandamus. amici, ab una eis exhibeatur pia inatre coramuni.
G87 BURCHAKI)! WORMACIENSIS EPISCOPI. 088

Cap. LXV. — Vt Missa morluorum pro omnibiis A praefationura quem sancta Romana Ecclesin hactenus
Cliristianis stt canturtda. haherel, no.^tris litteris vuhis remaudaremus. Tunc
(Ex dictis Dionysii Areop. et Augustini.) Dionysius de vestra voluntate et stndio tam bono multum
Arcopagita dicit blasphemias Deo facere, qui Missas gavisi sumus, sacrum ordinem Roraauum, sacra-

ofTertpro malo liomine. Augusliaus dicit pro

omni- que constitiila nostrorum antecessorum solerter rele-
bus Christianis esse faciendum quia vel eis proiicit, geuteb,invenimus hasnovem prtefationesin sacrocata-
aut oirerenlibus, aut petentibus proderit. logo tautummudo recii)iendas, quas louge ro'-'
—
l't instilutiones Missarum sicut in tustas, iu Romana Ecclesia hact" — "
^^rvavi .

Cap. LXVI. „ „ de Ascensione

AliaiM
melropoli fiunt, sic et in reliquis coinproviucialibus est,
.
uuam m .

albis Pasri.»'-"''^.
, ,-,,^< »''>
Quarlam de Natali
Ecclesiis. r,
Dommi.
• •
-r .•
Tertiaiu
„ rlp PpTip£«>sle.
ue t-ejif v
(Ex Gerunden., cap.) 6.) L't inslituliones r> .itu— de Apparitione
yuini^ Domini. Sextam
Dumini. /^i,
•
concil. •
ft- ^

Missarura sicut in metropolitana Eeclesia fiunt, ita ^ ^j.^toris. Septimam de sancta Trinitate. Oclavam

in Deo nomine in omnibus comp'-ovincialibus Eccle- , Cruce. Nunam de jejunio in Quadiagasima lan-
<te

siis, tam ipaiuo Jlissa?, ordo, quam psallent»''' tummodo dicendam. Has pra?fatioues teuet et custo-
ministrandi consueludo servetur._ dit sancta Roinana Ecclesia. Has tenendas esse vobis
B
Cap. LXVII mandamus.
l,Q pj.aU-^Ti5n
fuerint, non cclebrcntur.

G4.) Placuit eliam hoc,

Cap. LXX. —
De sacerdotibus Missarum tempore si
(Ex concil. Africano, cap. xgritudinis litiTjuis eventus accesserit.
ut preces quse probatfe fuerint in consilio, sive pra-- contra ordi-
(Ex concil. Toletan. 8. cap. 2.) Nihil
fationes, sive commendationes, seu impositiones
nes slatutum lementatis ausu proesumatur, neque
manus ab omnibus celebrentur. Nec alia; omnino
illa quae surama veneratione censenlur, vel minimo
contra lidem pruferautur, sed qusocunque cum pru-
prajsumptionis tactu solvantur, cum adhuc tantum
dentiuribus fuerint collatEe dicantur.
fieri jussa sunt, nec interrupta noscunlur, ne lan-
C.iP. LXVIII. — Ut nullus presbyter solus Missam guoris proventu, robore salutis natura privetur. Non
cantare prsesumat.
ergo soium humana», sed etiam
fragilitati consulilur
(Ex concil. Nannetensi, cap. 30.) Definivit san- sacris mysleriorum Dei, providentur habere sollici-
ctum concilium ut nnllus presbyter solus praesumat tudinem. Censuimus igitur convenire iit, cum a
Missamcantaie. Cuienim dicit,« Dominus vobiscum, »
sacerdotibus Missariim tempore sancta mysteria
aut sursum corda », gratias agamus Domino
«
consecrantur, si cegritudinis accidat quilibet eventus,
Deo nostro," cumnullussit qui respondeat ? Aut iuca- q
quo coeptum nequeat consecrationis exjileri mysle-
none, et omnium circumadstanlium, cum nemo sit ?
rium, sil liherum episcopo vel presbylero, ut alter
Autquem invitat adorationem, cum dicit « Oremus,» :

consecrationem expleat officii coepli. Non enira aliud

cum nullus sit qui secum oret? Aut ergo ista peni-
ad supplementum initiatis mysteriis competil, quam
tus reticenda sunt, et non solum non erit perfectum
aut incipientis aut subseqiieiitis complenda hene-
sacrificium, verum etiam incurret quisquis ille est
dictioue sacerdotis, quia nec perfecta videri pos-
illam terribilem seutentiam : Si quis tulerit de hoc,
sunt, nisi perfeclionis ordine corapleantur. Cum
Deus partem ejus de lihro vit^ aut si htec
tollat ;
enimsimus omnes uniiin in Christo, nihil contrariiim
muris et parietibus insusurraverit, ridiculosum erit,
diversitas format, ubi clficaciam prosperitatis unitas
Quapropter illa periculosa superslilio ma,':ime a
lidei repra!seutat. Quod etiam consultum cuncti
munasteriis monachorum e.xterminanda est. Pra-vi-
ordinis clcrici inditum vel indultum essfe sibi non
deant autem prcelati ut presbyteri in cojnobiis et in
ambigant, sed, ut, pra^missum est, prapcedentibus
aliis Ecclesiis cooperatores habeant in celehratione
statim alii pro complemento succedant. Ne tamen
Missarum. Si quis haec transgressus fuerit, ab officio
qiiud natura'. languoris causa consulitur, in prae-
suspendatur.
sumptionie pcrniciem converlatur, nullus post cibum
INCIPIUNT DECRET.V SECUNDI PELAGIl PAP.f;,
potumque sive quodlibet minimum sumptum Missas
SUCCESSORIS BENEDICTI, ET ANIECESSORIS facere, nullusque ahsque patenlis provenlu molestiae
GREGORII PAP.E. minister vel sacerdos cuin cceperit, imperfecta officia
Cap. LXIX. — • prasfatiouibus quas sancta Romana
De prsesumat omnino relinqiiere. Si quis hcec temerare
Ecclesia et collaudavit, ct /irmiler tenct.
prffisumpserit, excominunicationis sententiam susti-
(Ex dccret. Velagii papse.) Pelagius Romana;
ncbit.
Ecclesite et apostolicte sedis episcopus, universis
Germaniarum atque Galliarum regionuni episcopis. Cap. LX.XI. — De eadem re.

Cum in Dei nomine in Roniaua Ecclesia synodum {Ex decret. Anacleti papae.) Sacerdoles quando sa-
episcoporum sive cseterorum consacerdotum Dei crifiiant, non soli hoc agere debenl, sed testes
lidelium congregatam habuissemus, et de Ecclesia- secum habeant, ut Deo perfecte in sacratis Domino
sticis statutis, ut sunt ab apostolis et a sanctis Patri- locis sacriUcare prubentur. Ait namque auctoritas
bus tradita, diligentius tractaremus, supervenere legis divintp : Vide ne offeras hulucausta tua in
litterse, vestrBE, et ut magis essent auctoritativse, omni loco quem videris, sed in loco quem elegerit
etiam vivse voces processeruut, rogantes ut ordinem Dominus Deus tuus.
08!) DECUflTOIUJM LIIUll XX. - l.lllKIt TF.KTIUS. 690

Cap. I.XXII. — De prfslii/tirh ijui dutniiniliusi variis- A spiritiilotn olque carnalcrn. Qiiod r|iianliiiii sit oinni
qur fiufsiunibus irjuntur, ijuvil illis sucra tractiire Kcclesiastictt! rellgioni contrarium. pielas li<lelium
uvn liceat. nuvit. linde omnihus presbytcris interdicinnis ut
{Ex decret. papx, cup.
I'ii 11.) Bi-nc sii]uiil(ni ma- niillus iii posloriim lioc facere pripsuniat, sed ipse,
jorum regulis delimtum est ut, ilu-raoniis aliisque
cuiu revcientia suiiiat, et diacoiio aut Mibdiacono
passioiiilius irretilis, nivsleria siicra Iructare non qiii minislri siint altaris culligcnda trad.it. Illiid
liceat. Cui [uiecciUo, coiisensu ralionis atlliibilo, id
etuim attendat ut cos propria niaiiii conimunicet.
comuuiiiitcr deliniviuius, ut niilliis de liis qui aut iu mani-
Nulli autem laico aut reminip Eiicliaristiam in
terram arrepli a daMnouil)u< eliduiitur, aul quoli- biis pouat, sed tanliim in us ejiis cum hin verbis po-
bet modu vexationis incur.>ibus eirerunliir, vcl sa-
nat Corpus Domiiii
: et sanguis prusit tibi ad remis-
cris aude;int uiinislrare altaribus, vel indiscussi se sionem peccatorum et ad vilaui i-ptcrnam. Si quis
divinis iiij,'eraut sacianientis, e.xceplis illis qiii cor-
ha-c transgressus fuerit, qiiia Deiim omuipotentem
porum incoinmodilatilius liediti, sine hujusmodi conlemnit, et quantum iii ipso est inhonorat, ab
passiouibus in lerram apiirobantiir elisi. Qui tamen remuveatur.
allari
et ipsi tandiu erant ab oflicii sui et ordine et loco Cap. LX.XVII. De eadem re. —
•suspensi, quousque unius auni spalio, per discre- B {Ex epist. Anacleti papx, cap. 12.) Peracta autem
tioneni episcopi inveniantur ab incursu dremonura consecratione omnes communicent qiii nolucrint
alieui. ecclesiasticis carere limiiiibus. Sic enim et Apostoli
Cap. LXXIII. De eadem re.
statuerunt, et sancta Roinana tenet Ecclesia. Et si
(Ex decret. Sotheris paiiw, cap. 8.) Ut illud divini
hoc neglexerinl, degradenlur.
quo scribitur
oraculi moneutis singuli praecaveant :
Cap. LXXVIII. De eadem re. —
Vse soli, non habet
quia, cuni ceciderit, sublevan- cap. Auditum
{Ex concil. Aurelian., 10.) est ali-
tem sumniopere verendum est nohis ct caveudum,
:
quos presbyleros Missam celebrare et non commu-
ne horis illis atque temporilius quibus Domiuo nicare, quod omnino in canonibus apostolorum
psallilur, vel sacrilicatur, iHiicuiiiue divinis singu- quomodo
interdictum esse legitur. Vel dicerc recte
lariter olliciis iosi-tenti, peruiciosa passio vel cor- non communicaverit « Sumpsimus, Do-
potest si :

poris qualibet valetudo occurrat, quae aut corpns

mine, sacramenta?» elc.
subito snbnii faciat, aut mentem alienatione vel
Cap. LXXIX. De eadein re. —
terrore confundat. Pro hujusmodi ergo ausibus pra'- {Ex eodem, cap. i I.) Si quis episcopus, aut presby-
caventes, necessarium duximus inslituere ut, ubi ter, ant diaconiis, vel qiiilibet ex sacerdotali cata-
C
temporis vel sive cleri copia sulfragatur, ba-
loci,
logo facta oblationenon cominunicaverit, aut causam
beat quisquis ille canens Deo atque sacriticans post dicat : et si rationabilis fnerit, veniam conseqiiatur,
se vicini solamiais adjutureni ut si aliquo casu ille :
non communione privetur, tanquam
aut si dixerit,
qui oflioia impleturus accedit turbatus fuerit, vel ad qui populo causa iKsionis exstiterit.
scmper habeat qui ejas viceiii
terrani elisus, a tergo
Cap. LXXX. — Vt in Eixltsia nihil aliud agatur nisi
exseqiiatur intrepidus, et oflicium iuceptum ad- id ad quod facta cst.
impleat. (Ex dictis August.) In oratorio prseter orandi et
Cap. LXXIV. — De presbyteris qui soli Missas solent
ps.illendi Deo cultum penilus nihil agatur, ut nomini
celebrare.
buic et opera jugiter impensa concordent.
(Ex eodein, cap. 10.) Hoc quoque statutum esl
—
Cap. LXXXI. De eadem rc.
ut nullus presbyterorum Missarum solemnia cele- Oratorium hoc qiiod di-
{Ex dictis Btnedicti.) sit
brare preesumat, nisi duobus prsesentibus sibique quidquam aliud geralur aut cundatur,
citur, nec ihi
respondeutibus ipse tertius habeatur, quia cum
quam divinis mysteriis couveniat.
Doniiuus vobiscum, » et
pluraliter ab eo dicitur : «
Cap. LXXXII. — De cadem re.
illud ia Secretis « Orate pro me, » aptissime con-
:
(Ex concil. Laodicen., cap. 28.) Qiiod non oporteat
venit, ut et ipsius respondeatur salulationi. divinis, id est, in Ecclesiis agapen
domiciliis
Cap. LXXV. —
De illis ijui conjugati presbyleri obla-
in
lieri, uec iutra donium Dei comedere, vel accubitus
tiones spreveriiit.
sternere.
[Ex concit. Agathen cap. 8.) Si quis deceruit
,

Cap. LXXXIII. — Ut nullus in Ecclesia convivetur.

presbyterum conjugatum tanquam occasione nuptia-
(Ex concil. Carthag., cap. 28.) Ut nulli episcopi
rum quod offerre nun debeat, et ab ejus oblatiooe
vel clerici in Ecclesia conviventur, nisi forte trans-
ideo se abstinet, dualbema sit.
Populi
Cap. LXXVI. — n presbyteri conmanicent quoties-
euntes hospilii necessitate illic reticianlur.

cunque ilissas cclebravennt. etiam ab bujusmodi conviviis, quantum lieri potest,

prohibeantur.
{Ex concil. Rothuinag., cap. 2.) Dictum est noliis
quod quidam pre.^byteri celebrata Missa detrectantes Cap. LXXXIV. — Ut millus in Ecclesia tabernas
constituat.
ipsi sumere divina mysteria quse consecrarunt,
cali-

cem Uomini mulierculis quse ad Missas offerunt tra- (Ex concil. Turonen., cap. 2.) Perlatum est ad
dant, vel quibusdam laicis qui dijudicare corpus
sanctam synodum quod qiiidam presbyteri in
commissis tabernas quod nefas
Doniini neseiunt, id est, disceruere inter cibum Ecclesiis sibi ,
(i'JI BURCHARDl ^YORMACIENSIS EPISCOPI. 692

est, constituant, ibique per caupones vinum ven- A transmigrare, quatenus et ab hostililatis incursu
dant. aut vendeie permittant, et ubi tantummudo liberior e.Kistere valeas, [et illic consuetudinem so-

orationes et verbum divinum, Deique laus debuerit lemnium festorum disponas.

resunare, ibi comessationes et ebrielates liant, ibi Cap, XC. — De miitandis sanctis locis.

risus et plausus et vei-ba turpia, ibi risee et con- {August. dicit.) Tribus causis loca sanctorum
tentiones resullent. Quod quam sit Deo contrarium trausniutauda suui. !'-imo, quum necessitas perse-
Dominus Jesus denionstrat. Qui cum invenisset in cutorum loca eoruni gravavit. Secundo,quum
templo vendentes et ementes, et nummularios se- difticultas locorum fuerit. Tertio, quum malorum
dentes facto funiculo de resticulis, omnes ejeeit de societate gravantur.
templo. Si enim ea quiB licite vendi videbantur in Cap. XCI. — Quod translatis martyribus, honor inter-
templo, et ad hoc emebantur, ut in eodem templo dum cum illis iniyret, interdum m loco permaneat.
offerrentur Domino, ipse furas ejecit, quid putas de (Ex dictis Hieron.) Notandum cum transmu-
tam pestifera prEesumptione coutemptu tiet ?
et Dei tantur alii qui de martyribus, cum his honor com-
Et si non solum sacerdotibus sed etiam omnibus migrat : aliis vero transmutatis honor in locis
clericis praecipitur, ne tabernas ingrediantur : quis eorum esse non cessat.

audire potest ut Ecclesiae Dei tabemse liant? Itaque Cap. XCII. —

Quod sanguis martyrum consecret
interdicit synodus ne hoc in posterum
per omnia locum. non locus sanguincm.
ullateuuB iiat. Quod si factum fuerit, presbyter de- (Ex dictis August.) Sanguis martyrum consecrat
ponatur, laici communione privati ab Ecclesia, quam locum, non locus sanguinem. Si aliquis dixerit Mea :

dehonestaverunt, expellantur. est Ecclesia, dices illi, quod in Cantico legitur : Una
De cadcm re.
Cap. LX.X.XV. — est columba mea, et unus
meus. Et dices
est dilectus

(Ex eodem, cap. 3.) Si enim domus Dei orationis illi Aptum est tilium occidi in sinu matris et nu-
:

domus vocatur, hoc debet esse quod dicitur nec : tricis suse ? Tamen scias nutricem tanluni pollutam,

ibi aliud debet geri aut recondi. Ubi enim corpus et pro hac pollutione consecratam, hlium autem

Domini consecratur, ibi angelorum pr<Esentia non mortuum esse.

dubitatur adesse. Ubi sancturum reliquioe reconditoe Cap. XCUI. Quid sit basilica. —
venerantur, inhonestum appareat, quod
ne quid (Ex dictis S. Isidor.) Basilion (ifcecorum rex
oculos ad orationem venientium offendat, ne quid erat. Hinc et basilica regalis, quia in primis tem-
ibi videatur quod ad lucrum temporale pertineat poribus reges tantum sepeliebantur in ea, ideo no-
:

sed omnia sancta, omuia munda, et tantummodo ad C meu sortita est. Nam nunc temporis cajteri homi-
Ecclesiasticum ministerium pertinentia. nes, sive igni combusti, sive acervo lapidum sepulti

Cap. LXXXVI. — Ut unicuique in domo sua orare sunt.

liceat. Cap. XCIV. — De illisqui domum Dci contemptibi-
(Ex concil. Aureliano, cap. 3.) Unicuique fidelium lem faciunt.
in domo sua oratorium licet habere, et ibi orare, [Ex concil. Gangren., cap. 5.) Si quis docet domum
Missas autem ibi celebrare non licet. Dei contemptibilem esse, et conventus qui in ea ce-
Cap. LXXXVII. — Ut canticmn turpe circa Ecclesias lebrantur, anathema sit.
non fiat. De eadem re.
Cap. XCV. —
iEx concil. Carthag.) Canticum turpe atque luxu- (Ex eodem, cap. 6.) Si quis extra Ecclesiam se-
riosum circa Ecclesias atque in atriis Ecclesiae agere orsum conventi.s celebrat, et despiciens Ecclesiam,
omnino contradicimus, quud ubique vitaudum est. ea quffi sunt Ecclesiae voluerit usurpare, non con-
Cap. LXX.XVin. — Ut sanctorum reliquide in orato- veniente presbytero juxta decretum episcopi, ana-
riis villaribus non ponantur. thema sit.

[Ex concil. Epaonmsi, cap. 25.) Sanctorum reli- rv Cap. XCVI. — Ut calix et patena ex auro aut ex ar-
quiee in oratoriis villaribus non ponantur, nisi for- gento fiant.
sitan ciericus cujuscunque parochiae vicinus esse (Ex concil. Remensi, cap. 5.) Ut calix Domini
contingat, qui sacris pignoribus psallendi frequentis cum patena, si non ex auro omnimodis, ex argento
famuletur. fiat. Nec causentur presbyteri avaritia suadente de
Cap. LXXXIX. — Ut sedes episcopalis, si necesse paupertate vel impossibilitate, cum quarta pars ex
fuerit, in alium locum transferatur. omnibus quae ad Ecclesiam {lertinent, in fabricis
[Ex reg. Greg., ad Joannem Billitran. episcopum.) ipsius EcclesiaB sit impendenda. Admonendus est
Temporis qualitas admonet episcoporum sedes anti- etiam populus ut aliquid in donariis Domini offerat,
quitus certis civitatibus constitutas, ad alia quae secu- sicut ille antiquus populus sub Mose in tabernaculo
riora putamus ejusdem dioeceseos loca transponere, Domini fecisse legitur. Si quis autem tam pauper
quo et habitatores nuncdegere, et Barbaricum possit est, saltem vel stanneum calicem habeat. De cere
periculum facilius declinari. Propterea te Joannem autem ex aurichalco non liat calix, quia ob vini vir-
fralrem coepiscopumque nostrum Billitranensis civi- tutem eruginem parit, quse vomitum provocat. Nul-
sedemque luam in loco qui appellatur Renati
tatis, lus autem in ligneo calice, aut vitreo praesumat
ad sanctum Andream apostolum praecipimus esinde cantare.
tm DECUETORIM l.lliltl XX. — LlbEK TEHTIUS m
Cai'. XCVII. —
Dc obscrvamlti mnisa CUristi. A consultis respondero. Et quamvis non proliie, sod
{Ex codem concit., cap. ii.) Observiiinluiii ost ul succincto hoc agcro propter qiiasdam alias ucciipu-
nieasa Christi, id est, altare uhi curpus UuiDinicum tiones fostinaremiis : donuo tamen si necesse fuerit
consecratur, ubi sanpuis ojus haiirilur, iibi sniiclo- ob has vel alias necessitales qua^i ad capiil miltere
ruin rt'liiiuiii> rccoiuluutur, iilii precrs el vota po- cliaritativenon dubitelis, quia veslras prcces ct
piili in coiispiHtu Dei a sacordotn olliMiiiitur, ciiiii nunc el tunc acceptabiles babemus. Signilicaslis
orani venerationo honoretur, et iinindissiniis linteis enim quosdam sacerdotes in Ecclesia quandu Evan-
et palliis diligentissiine cooperiatur, nihilque super gelia legiintur sedere, el Domini salvatoris verba
eo ponatnr, nisi capsa? ciim sanclorum reliqniis et non stanles sed sedenles audire, et hoc ex majorum
quatuor Evangeliii, Kxplela Missa calix cum palena, traditione se accepisse uarranlur. Quod nullalenus
et sacranientoriini liln-r, ciim vestihus sacerdota- deinceiis lieri sinalis aposlolica auctoritate manda-
libus in niiiiido loco sub sera recondantur. nius : sed dum saucla Evangelia iii Eecclesia reci-
Cap. XCVIII. IJt coriioralc rx purissimo linteo sit, et tanlur, sacerdotes et caileri omnes non sedentes,
unius matcriei. sod venerabililer in conspectu Evangelii stantes,
(Ex eodem, cap. 3.) Corporale super qiiod sacra
P Dominica verba inteute audiaut et lideliter adurent.
oblatio immolatur, ex mundissimo et purissimo lin- Cap. CIV Ut nullus calicem, patenam, vel vesti- —
teo sit, nec in eo alterius generis inateria pretiosior mentum saccrdulak in vadinm tabcrnario prxstare
aul vilior misceatur, et niinquam super altare reiua- p7'3esumat.

ueat nisi in tempore missaa, sed aut in sacramen- {Ex concil. Remensi, cap. 11.) Ut nullus presbyler
torum libro ponatur, aut cum calice et patciia in praesumat caliccm, vel patenam, vel pallium altaris,
mundissimo loco recondalur vel quando abluilur :
vel vestimentum sacerdotale, aut libruni ecclesia-

a sacerdote, diacono vel subdiacono, primo in er- sticum tabernario, vel negociatori, aut ciiilibet laico

clesia in loco et vase ad lioc prteparato abluatur, vel feminic in vadium dare, nisi jiistissima neces-

eo quod ex Uominico corpore et sanguiue infectum sitate urgente, quia tanla est sanclilas sacri mini-
sit. Post hcBC a lavandario in nitido loco parctur. slerii, nt salva altioris mystcrii intelligentia, etiam

Cap. XCI.X. —
Ut sacrilicium altnris non in serico per proplielam Dominiis prohibneril. ne cum sanctis
panno aut tincto cclebretur. veslimentis sacerdos procedat ad popiilum, sed illa
{Exepist. Euscbii papx, cap. bl.) Hic inter csetera intra sancta dimillat, a colloqiiio divino rediens. Et
prsedicta consultu omnium constituimus utsacrili- cui in tabernas ad bibendum a sacris canonibiis in-
sanclilicata sacro ministerio nec
ciiira altaris non in serico panno, P gredi prohibetur,
aut tincto quis-
qnam celebrare priesumeret, sed in puro lineo ad contingendiim immundis quanto minus in va-
ab :

episcopo consecrato, terreuo scilicet liuo procreato dium exhibere debet ? Siciit Stephaniis sanctus papa
atque contexto, sicul corpus Doniini no.^tri.lesu Chri- et martyr sanclum Hilarium in suis decretalibiis

sti in syndone inunda sepultum fuit.

linea docuit.
Cap. C. — Ut ad altare non accedant, et
mulieres Cap. CV. —
Ut nullus caliccm, patcnam, aut aliqua
officiis virorum se non intromittant. vasa sacra adalios usus facere prxsumat.
[Ex concil. Laodicensi, cap. 43.) Quod non opor- {Ex concil. Aurelianensi, cap. 9.1 Nullus sacerdos
teat mulieres ingredi ad altare, et ea contingere quse seu laicus calicem, aut patenam, aut qiiaelibet vasa
virorum officiis deputata suut. sacra et divmo cultu mancipata, ad alios usus suos
Cap. CI. — De eadem re. retorquere proesumat. .\am quicunque de calice
{Ex decr. Gelasii papx, cap. 16.) Nihilominus im- sacro aliud bibit praeter Christi sanguinem qui in
patienter audivimus, tantum divinarum rerum sub- sacramento accipitiir, et patenam ad aliud oflicium
iisse despectum, ut femina sacris altaribus mini- habet quara altaris ministerium, deterreiidus est-

strare tirraentur, cunclaque non nisi virorum famu- exemplo Balthazar, qui dum vasa Domini in usus
latui depatata sexui non competit exbibere. D coramunes adsumpsit, vitara pariter cum regno
Cap. CII. —
Ut laici juxta altare non sedeant. amisit.
{Ex coJtcil. ilogunt., cap. 13.) Ul laici secus al- Cap. CVI. —
Quod licitum sit episcopis cum consilio
tare quo sancta mysteria celebranlur, in clericos, cleri de thesauro Ecclesix sux familise in necessi-
tate succurrere.
tam ad vigilias quam ad Missas stare vel sedere
{Ex concit. Arvcmen., cap. b.) Licitum sit episco-
penitus non pr«sumant, sed pars illa quae cancellis
pis prsesentibus presbyteris el diaconibus de the-
ab altari tantum psallentibus pateat cle-
dividitur,
sauro Ecclesiaj familiae et pauperibus ejusdem Ec-
ricis. .\d orandum vero et coramunicandum laicis
mos pateant sancta sanctorura.
clesiee,secundum canunicara institiitionem, juxta
et feminis, siciit est,

C.\p. CIII. —De illis sacerdotibus qui in Ecclesia dum

quod indiguerint erogare.
Evangelia kguntur, sedere prscsumunt. Cap. CVII. — Ne cadavera pallio altaris coope-
{Anastas. 1 papx epistola episcopis Germanix ac riantur.

Burgund. directa.) Anastasius episcopus cunctis {Ex eodem, cap. 39. {.Ne opertorio Domiuici corpo
Germauicis et Burgundi£e regionis episcopis in Do- ris, vel altaris non uuquam corpus dum ad tumulum
mino salutem. Exegil dilectio veslra, charissimi, ul evehitur obtegalur, ne sacro velamine dum hono-
ex auctorilate sedis aposlolicai, vestris deberemus rantur corpora, altaria polluantiu*.
6'Jo BURCHARDI MORMACIENSIS EPISCOPI. 696

Cap. CVIIl. — Ne ad nuptiamm ornatum divina A Cap. CXVII. — De eademre.

ministeria prsssteutur. (Ex concil. Aurel., cap. 10.) Ut nullus presbyter
(Ex eodem, cap. 8.) Ne ad nuptiarum ornatum ad inlroitum Ecclesise xenia donet.
ministeria divina prffistentur, et dum improboruii) Cap. CXVIII. —
De presbytcris nihil hahentibus
tactu vel pompa sa?culari3 lusurioe polluantur, ad quando ordtnantur.
oflicia sacri mysterii videautur indigna. {Ex concil. R' iiii iisi, cap. 6.) Investigandum si
Cap. CIX. — Ut Ecdesia sxculari potentia minime nibil patnmonii babeiis presbyter quando proveclus
pervadatur. est ad urdinem ecclesiasticum, postea emerit praedi.i,

(Ex concil. apostol., cap. 31.) Si quis episcopus cujus juris sint, quoniam Ecclesise ad quam de nihil
sascularibus potestatibus usus, Ecclesiam per ipsas habente promolus est esse debent, justa canonicam
obtineat, deponatur, et segregetur, omnesque qui auctoritatem.
illi communicant. Cap. CXIX — iDe eademre.
C.\p. C-X. — De presbyteris Ecclesias
qui suas per {Ex concil. Arausico, cap. o4.) Presbyter cum
pretium acquisierint. diojcesira tenet, de his qua? emerit, ad Ecclesiae
{Ex Motjunti., cap. a.) Quicunque pre-
concil. nomen scripturam faciat, aut ab ejus quacn tenet
sbyter per pretium ecclesiam fuerit adeptus, quo- g Ecclesia; ordinatione discedat.
niam contra Ecclesiasticffi regulse disciplinam agere Cap. CXX. De eadem re. —
dignoscitur, et qui alium presbyterum legitime ad (Ex concil. Carthag., cap. 47.) Placuit ut epi-
Ecclesiam ordinatum per pecuniam expulerit, eam- scopi, presbyteri, diaconi, velquicunque clerici, qui
que sibi taliter vindicavent, omiiimodis deponatur. niliil habentes ordinantur, tempore episcopatus
et
Cap. CXI. — Ut nullus laicus ab Ecctesia sua pre- vel clericatus sui, agros vel quEecunque preedia suo
sbyterum ejicere praesumat.
nomini comparant, tanquam rerum dominicarum
laici presbyteros non eji-
{Ex eodem, cap. 29.) Ut invasionis crimine teneantur obnoxii, nisi ad Eccle-
neque constituant sine consensu
ciant de Ecclesiis,
siam ad quam titulati sunt, eadem ipsa contulerint.
episcoporum suorum.
Si autem ipsis propria liberalitate alicujus, vel suc-
Cap. CXII. — Item de illis qui presbyteris Ecclesias
cessione cognationis aliquid venerit, faciant inde
auferunt.
quod velint.
Inventum est quod
{Ex concili. Cabillon., cap. -12.)
temeritate, quod est gravius
Cap. CXXI. — De eadem re.
multi arbilrii sui et
{Ex eodem cap. 48.) Ut unusquisque presbyter
ducti cupiditate, presbyteris quibuslibet absque con-
res quas post diem consecrationis acquisierit, pro-
sensu episcoporum Ecclesias dant vel auferunt. Unde C
priae Ecclesiae relinquat.
oportet ut canonica regula servata, nuUus absque —
Cap. C.XXII. De eadem re
consensu episcopi cuilibet presbylero Ecclesiam
(Ex concil. Tolelano.) Caeterum, presbyter si
det. Quam si Juste adeptus fuerit, hanc non nisi
ordinationem obser-
post aliquid acquisierit, illud
culpa gravi, et coram episcopo canonica severitate
vandum est, quod in canonibus de consecratis nihil
amittat.
habentibus constitutum est.
Cap. C.XIII. — Ut nullus aliquod munus propter Eccle- Cap. CXXIII. — De presbyteris qui ex reditibus Ec-
siam a prebsytero requirat.
clesix sibi res corr.paraverint, ct structuras ibi fece-
(Ex concit. Mogunt., cap. 30.) Ut nullus omnino
rint, et mulieres ibi posuerint.
munera exigat a presbyteris, propter commendatio-
(Ex concil. Remensi, cap. 10.) Inquirendum si
nem Ecclesiee.
aliquis presbyterorum de reditibus Ecclesiae, vel obla-
Cap. CXIV. — De eadem re.
tionibus ae votis fidelium alio nomine res compara-
{Ex Rothomag., cap. 3.) Sancitum est atque
concil.
verit, et ibi structuras fecerit, vel quce ad Ecclesiam
omnimodis prohibitum ut si quis presbyter inven-
pertinent, ibidem collocaverit, et mulierum frequen-
tus fuerit alicui clerico aut laico munera dare aut
D tationem inibi tieri permiserit, vel quod turpius est,
dedisse, aut aliquam pecuniam tribuere, ut alterius
tales mulieres ibidem habuerit, quse laniticium suum
presbyteri Ecclesiam surripiat, aut Ecclesiam va-
exerceant, et curam domus agant, et in eadem |pre-
cantem pretio redimat, pro hac cupiditate seu ra-
sbyter frequenter veniens manserit, et contra decreta
pina, seu prcesumptione turpis luci gratia dejiciatur
canonun hoc malum agat; quia sicut nec suo, ita
a clero, et alienus existat a regula.
nec alieno nomine presbyter, fenus exercere debet,
Cap. CXV. — Ut presbyteri plcbes admoneant ut multo minus fraudem facere de facultatibus eccle-
lintcamina altaris prseparent.
siasticis, quoniam hoc sacrilegium est, et pat cri-
{Ex concil. Remensi, cap. 4.) Ut presbyteri per
men Judae furis qui sacras oblationes asportabat et
plebes suas feminis prEedicent, ut linteamina in
furabatur.
altaria prffiparent.
Cap. CXXIV. —
De consuetudine servanda, qiix non
Cap. CXVI. — Ut episcopi prxvideant quid presbyteri est ctnVa fidem.
dominis suis pro Ecclesiis facere debeant. {Ex epist. Pii papx.) Petistis enim per Hylarium
(Ex concil. Arelatensi, cap. 3.) Ut episcopi prae- chartularium nostrum, a beatEe memoriae decessore
videant quem honorem presbyteri pro Ecclesiis nostro, ut omnes vobis retro temporum consuetudi-
suis facere debeant. nes servarentur, quae a beati Petri apostolorum
(;!I7 DECnETOlUM l.lhHI XX. — I.IHKU TEUTIUS. l>!)H

[irituipis iirilin.ilioiiiim iiiitiis liiicteiiiis votiisl.is A C.M'. CXXVII. — ftem de consuetudiniljus ecclesia-
slicis observandis.
loiiKii servavil. El ncis i|uiili'Mi jiixlii scrifiii rclii-

tiiiiiis noslrtc CDnsueluiliiicm liiiidiimiis, qiiii> {E.C diclis Basilii, cup. 27.) Ecclesiasticurum instilu-

iidcni callioliciim ii^urpiirc tioMiiin ciinsuetiidines quasdam Scripluris, qua^dam

tiimcn (iiiitr.i iiiliil
pcr siicccssioncs iii uiyste-
vcrii apostolica triiihliune
iliiiu.^ciliir.

Cai>. C.X.W. — Ut ecclcsiastka statuta ab apostnlis rii) conlirmalas iiccepimus. qiiibiis par virtiis, et
et rdiiiuis muijislris Ecclcsix tradila mtcfjra ser- idcm ulrisqiie pictatis cllectus quin sil, quotiis
veutur. qui.-qiic vel aliqiianlulum sacrarum cxperlus Sci-
(Exdecr. InnoceHtii papx, cap. I.) hiiiocentius De- ptiiriiriiiii lia'sitaverit? Si enira aUcntavcrimus fou-
centio, episcopo Egobino, salutem. Si instilula cccle- nuu pcr lipUiras a Patribiis
snoUuhncs Ecclesia-, S.
siastica, ul suut u lieatis apostolis tiadita, iiitcf;ra,
delrinieMli
traditiis niliili icstimarc, (pKiiiliim rcligio
vclleut servare Domiiu sacerdolcs, nulla diversitas,
laturasit dcspicientibiis iKiuido cuiistabit. Quie enim,
niilla varietas in ipsis ordinilius ct cousccralioiiilius
ut iiide ordiainur, Scriptiira saluUfera; cnicis signa-
liaberetur. Sed dum uniisquis^iue non quod Iraditiini culo lidelcs docuit insigniri? Qiio! raultifariam di-
est, sed quod sibi visuni fuerit, hoc c.\istimal esse
gesta super panem et calicem prolixu! orationis et
tcuendum, inde diversa iu diversis locis vel ecclesiis, B consccrationis verba commcudavit? Nara non modo
aut teneri, aul celebrari videntur ac lit scanda-
quod in Evangelio cuntiiietiir, vei apostolo in secre-
:

him populis qiii, diim nesoiiint traditiones antiqiias

Us dicimus, sed et alia per plura adjicinius, magnam
hunuina |iriesumptioiie eorreptas, piitant sibi aut quasi vim consummandis accommodantia mysteriis.
Ecclesias nonconvenire, aut ab apostolis vel aposto-
Quic Orientem versus nos orare litterarum forma
stolicis viris contrarietatem inductam. Quis enim oleum
pravstituit? Bcncdiciraiis foniein baptismatis,
nesciat aut non advertat id quod a principe aposto- Huc quod ter iiiiiiicrgiinus quos
accedit
unctionis.
lorum Petro Roraan» Ecclesia". traditum est, ac baptizamus, oleo ungimus, vcibis abreuuntiare Sa-
minc usque custoditur, ab omnibiis debere servari, tana; et angeUs ejus informamus. l'ndc h;ec el alia
nec superduci aut introduci aliqiiid, qiiod aut aucto- in hunc modum non pauca. nisi quia tacila ac my-
ritatem noa babeat, aut aliunde accipere videatur
sUca traditione a Patribus ecclesiasUco inore reve-
exeraplum, praesertira manifestum in omnem
cum sit
reutiori diligeiitia suut in mysteriis observata silen-
Ualiam, (lallias, Hispanias, Africam atque Siciliam tio, quam publicata scripto.
insulasque interjacentes, nullum instituisse Ecele-
sias, nisi eos quos venerabilis apostolus Petriis, aut
G.\i'. i;XXVlll. — Quid agcndum sit in caitsis de
ijuibus certa in cunonibus invcniuntur judicia.
ejus successores constitiicriint sacerdotes ? Aut le-
(Ex decr. Innnocentii papx, cap. 18.) De caiisis de
gant, si in his provinciis alius apostolorum inveni- quibus nulla solvendi, ligandique aiictoritas in libris
tur aut legitur docuisse. Qui si non legunt, quia Velcris Testamenti, quatuor Evangeliorum, cum
nusquam inveniunt, oportet eos hoc sequi quod scriptis totis apostolorum non appareat, ad divina
Ecclesia Romana custodit a qua eos principium
recurrito scripta Giffice. Si nec in illis, ad calholicje
accepisse non dubium est, ne, dum peregrinis asser-
Ecclcsiae historias catholicas, a doctoribus catholicis
tionibus studeant caput institutionum videantur canones apo-
scriptas manum mitte. Si nec in illis,

omittere. Sajpe dilectionem tuam ad urbem venisse, stolica; sedis intuere. Si nec in his, sanctorum
ac nohiscum in ecclesia convenisse non dubium est
exempla perspicaciter recordare. Quod si in his
et quem morem, vel in consecrandis raysteriis, vel
omnibus inspectis hiijus quffstionis qualitas non
in coeteris ageudis arcanis teneat cognovisse. Qiiod
lucide investigatur, seniores proviuciffi congrega, et
suflicere arbitrarer ad informationem Ecclesiaj tuse,
eos interroga. Facilius namque invenitur, quod a
vel reformatioQem, si pra^ccssores tui, quod ininus pluribus sentientibus quaerilur. Verus cnira repro-
aliquid, aut aliter tenuerint satis certum haberera
duo ex vobls, vel tres conve-
raissor Dominus ait: Si
nisi de aliquibus consulendos nos esse dixisses. D
niant supcr terram in nomine meo, de omni re
Quibus idcirco responderaus non quod te aliqua quamciinque petierint, tietillis a Patre meo.
ignorare credaraus, sed ut majore auctoritate, vel
Cap. CXXIX. Ut cuncta r/ux Deo offeruntur, —
tuos iustituas, vel si qui a Romanae Ecclesia» insti- consecrata kubeantur.
tutionibus errant, aut commoneas, aut indicare non (Ex concil. Aurelian cap. 7.) Omnia qnae Deo
dilTeras, ul scire valeamus qui sint, qui aut novita-
ofTcruntur, consecrata habeniur, in vineis, terris,
tes inducunt, aut aUerius Ecclesiae quara Romanfe
sylvis, utensilibus, vestimentis, pecoribus, et reliquis
existimant consuetudinem esseservandara. posscssionibus, et qu« Ecclesiis sine duhio Christo,
Cap. C.XXVI. — rt consuctudincs ecclesiasticx pro
qui sponsusearum est, olleriintur.
lege sitit tencndx.
(Augustinus dicit ad Casutanum presbyterum.) In Cap. C.XXX. — De eadem re.

his enim rebus de quibus niliil certi statuit Scri- ( Exconcil. Rothomag., cap. 'i.) Omnes decimoe ter-

ptura divina, mos populi Dei, vel instituta majorura rse, sive de frugibus, sive de porais arboriim Domini
pro lege tenenda sunt, et sicut praevaricatores le- sunt, et illi sancUlicantur. Bovcs, et oves, et caprae,

gum divinarum, ita contemptores consuetudinum qua; sub pastoris virga transeunt, quidqoid deciraum
venerit, sancUticabilur Domino. Non eligetiir nec
ecclesiasticarum coercendi sunt.
699 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 700

bonum uec malum, nec altero commutabitur. Si quis A test, relevati, liberiores iiant ad meditationem divinse
mutaverit, et quod mutat, et quod mutatum est, legis et doctrinse administiationem,
atque spiritalis
sanctilicabitur Domino, et non redimetur. Sed serviliivolunlariam expletion^m. Et ut munus po-
quia modo multi inveniuntur decimas dare nolen- puli in quotidiana oblatione Domino immoletur, nec

tes, statuinus secundum Domini nostri prse-

ut non secundum statuta canonica in sustentationem
ceptum admoneantur semel, et secundo et tertio. pauperum, et restaurationem ecclesiarum proliciat.
Si noE eniendaverint, anatLiematis vinculo constrin- Quatuor enim partes juxta canones fieri de iidelium
ganturusque ad satisfactionem, et ad emendationem oblationibus debent, una sit episcopi, altera cle-
congruam. ricorum, lertia pauperum, quarta restaurationi ec-
Cap. C.X.X-M. — Vt dccima nullo modo negli<jatur. clesiarum servetur.
(Ex concil. Mogunt., cap. 35.) Admonemus alque Cap. CXXXIV. — De illis f/ui decimam dure noluerint
pra^cipimus ut decimas Deo omnino dare non ne- nisi pretio redimantur.

quas Deus ipse dari constituit, quia

{Ex concil. Mediomatricis, cap. 3.) De decimis
gligatur, sibi
quas populus dare non vult, nisi quolibet munere
timendum Deo suum debitum abstra-
est ut quisquis
Deus per peccatum suum auferat ei ab eo redimantur, ab episcopis prohibendum est ne
hit, ne forte
necessaria sua.
B fiat.

Cap. CXX.XII. — De illis qui decimas dare nolunt.

Cap. CXXXV. — Ut decima Dei census nuncupetur.
(Exconcil. Agrippin., cap. 6.) Item, (]uod decima,
[Ex concil. Cavallon., cap. 18.) Questi sunt pree-
quae a fidelibus datur, Dei census nuncupanda est, et
tereaquidam quod essent aliqui episcopi et
fratres,
ideo ex integro reddenda. Cujus tertiu pars secun-
abbates, qui decimas non sinerent dare ad Ecclesias,
dum canonem Toletanum, episcoporum esse debet.
ubi illi coloni Missam audiunt. Proinde decrevit sacer
Nos vero hac potestate uti nolumus, sed tantum sin-
iste conventus, ut episcopi et abbates de agris et
gulis annis quartam partem usu Romanorum ponti-
vineis, qua; ad suum vel fratrum stipendium habent,
flcuni, et observantia sancto; Ecclosias Romanae de
decimas ad Ecclesias deferri faciant. Eamilia? vero
eadem habere volumus. Quod si quis conlentiosus
ibi dent decimas suas, ubi infantes eorum baptizan-
inde repertus fuerit, sive clericus, sive ille laicus
tur, et ubi per totum anni circulum missas au-
sit, communione privabitur, et synodali censura
diunt.
judicabitur.
Cap. CXX.MII. — Qiiod decimse ab omnibus Christianis
Cap. C.XXXVI. — De ohlationibus parochitarum cujus
ex debito reposci debeant.
esse debeant.
(Ex concil. Mogunti., cap. 8) Decimas Deo et sa- C (Ex concil. Toletano.) De his qucE ad parochitanas
cerdotibus Dei dandas, Abraham factis, Jacob pro- ecclesias olieruntur, mancipiis,
in terris, vineis,
missis insinuat. Deinde omnes docto- le.\ statuit,
peculiis, antiquorum canonum instituta serventur,
res sancli commemorant. Et profecto dignum erat
utomnia in episcopi potestate consistaut. De his
ut Israelita; decimas pecorum, et frugum, et om-
autem quae altaribus offeruntur, tertia pars Udeliter
nium pecuniarum Domino darent, qui eos liberave- episcopis deferatur, dua' clericis decimce autem se-
rat a decem plagis, quibus percussit ^Egyptios, et in
cundum quusdam singulis annis tertia pars, aut in
novissima plaga primogenita cunctorum disperdidit,
tertio tota. Sed tanien nos sequentes Romanos, sin-
gratiamque suis praestitit, ut impelratis pecuniis
gulis annis quartatn partcm, aut iu quartoj totam
spoliarent /Egyptum. De quibus decimis Augustinus episcopi recipiant.
doctor venerabilis dicit : Decinia; ex debito requi-
Cap. C.XX.XVII — Quod in unaquaijue Ecclesia tam
runtur. Quid sinempe meus es, o
diceret Deus,
de reditibus quam oblationibus quatuor debeant fieri
homo, mea est terra quam colis, mea sunt semina portiones.
quae spargis, mea animalia qua; fatigas, meus est (Ex epist. Gelasii papae, cap. 27.) Quatuor autem
solis calor et cum omnia mea sint, tu qui minus
; tam de reditibus quani de oblalionibus lidelium,
D
accommodas, solam decimam merebaris, sed re- prout cujuslibet Ecclesioe facultas admittit, sicut
servo tibi novem, da niihi decimam. Si nou dederis dudum rationabiliter est decretum, convenit tieri

mihi decimam, auferam novem. Si dederis mibi de- portiunes. Quaruni sit una pontificis, altera clerico-
cimam, multiplicabo novem. Cum itaque Judaicus rum, tertia pauperum, quarta fabricis applicanda.
populus Jprajceptum decimarum tanta diligentia De quibus integram mini-
sicut sacerdotis intererit
observaret, ut de minimis quibusque holusculis, stris Ecclesise memoratam dependere quantitatem,

ruta videlicet, menta ipse Do- et
minus decimas daret, cur non majori studio
testatur,
plebs Evangelica eamdem impleat jnssionem? Cui et
major numerus est sacerdotum, et sincerior cultus
sacramentorum? Ideo ergo dandse sunt, ut hac Deus
devotione placatus, largius pra-stet quae necessaria
sunt, sicut superius ostendimus. Et ut sacerdotes ac
minislii Ecclesi» cura et sollicitudine necessitatum
corpuralium, sine quibus ha;c vita transigi non po-
cimino, ut sic clerus delegatam sibi summam nibil inso-
lenter noverit expetendum. Ea vero quae ecclesiasti-
cis aediUciis attributa sunt, huic operi veraciter prtE-
rogata, locorum doceat instauratio manifesta sancto-
rum, quia nefas est si sacris sedibus destitutis in
lucrum suum praesul inipendia his designata conver-
tat. Ipsam nihilominus ascriptam pauperibus portio-
nem, quamvis divinis rationibus se dispensasse
moustraturus esse videatur, tamen juxta quod scri-
 DECRETOllUM LIDIU XX. LIBKK TEUTIUS. 702
ptum est : ut videant opera veslra hoiia, i-l gUniti- A Domino tradila'. Si quis autem, qiiod absit, secus
ceiit Patrcm vestnim qiii in ccelis ost, opinlft etiam egeiil, vidrat iie damnationem Ananiie et Sapliync
pa'senti lcstilicaliuiie |irii'dioari, et boua; famie pra'- percipiat, ct rcus sacrilcgii dliciatur sicut illi fece--
coniis iioii laceri. riiiit ipii |iretia pru'dictaruiii reriim fiaudabaiil, ilo

Cap. CXXXVIIl. — Itnn (/uod ilc dicimis quatuor de- quibus in pru^dictis lcgitur apustoloruin Actibus.
Ixaiit fiai jtortiones.
Cap. CXLIV. De eadem re.
(Ev concH. yanncttnsi, cap. 6.) Instriiendi sunt
( Ex concil. Ganqrcn., cap. 7.) Si qiiis oblaliones
presbyteri, pariterque admouendi.quatenus noverint
Ecclesiie extra Ecclesiara acciperc vcl dare voluerit
decimas et oblationcs quas a lidelibus accipiunt,
]ira'tcr conscieiiliam episropi vcl ejus cui hiijiisce-
pauperum et liospituui et porcRrinorum esse stipcn-
commissa sunt, ncc cum ejiis voluerit
modi oflicia
dia, et non quasi suis, sed quasi commendatis uti.
agere consilio, anathema sit.
De quibns omnibiis sciant se rationem posituros in
conspectii Oei, et nisi eas tideliter pauperibus et bis
Cap. CXLV. De endem re. —
(Ex eodem, cap. 8.) Si quis dedcrit vel acceperit
qui pnvmissi sunt administraverint, damna passu-
oblala priPter episcopum vel eiiiii ((iii constilutus cst
ros. Qiialiter vero dispensari debeant, canones san-
D ab eo ad dispensandam miscricordiam paiiperibus,
cte instituunt. Seilicet, ut quatuor partes inde tiant,
et qui dat et qui accipil, analhema sit.
una ad fabricam e(;clesiic relevandam, altera jiaupe-
ribus distribuenda, tertia presbytero
Cap. CXLVI.
cum
Vt omnes Ecctcsix vel dccimx in
suis cleri-
—
episcoporum potestate consistant.
cis babenda, quarta episcopo reservanda, ut quid-
(Ex concil Cabillon., cap. I.) In sancto Cabillo-
quid exinde jusserit, prudenti concilio liat.
nensi cimcilio decretum est ut omnes Ecclesiie cum
C.\p. CXXXIX. — Ubi tcrminari debcant contentiones
dotibus suis et decimis, et omnibus rebus suis, in
ortse inter Christianos.
episcopi proprii potestate consistant, atqiie ad ordi-
E.v decr. lHarcclli papx, cap. 3.) QuiPcunque ergo
nationem vel dispositionem suam sempcr pertineant.
contentiones inter Cliristiauos ortEe fuerint, ad liccle-
siam deferant, et ab ecclesiasticis viris terminentur.
Ca?. CXLVII. —
Quod tricenniilis possessio firma sit.
(Ex concil. ToletaJi. v, cap. 3o.) Sicut dioeccsim
Et si obedire noluerint, quousque obediant a limi-
ahenam tricennalis possessio tollit, ita terntorii con-
nibus sanctiB Ecclesiae excludantur.
C.\p. C.XL. —
De his qui oblationes parentum aut te-
veutum non adniitit. Ideoque basilicic quae nov;c
stamenta, vel (/uod ipsi donaveriiit Ecclcsiis, reti- conditse fnerint, adeumprucul dubio episcopum per-
ncre uiU auferre conantur. tinebunt, cujus conventus esse constiterit.
{Ex concil. habitoapud Valentias, cap. 4.) Clerici Cap. CXLVIII. — Ut singularum Ecclesia7'um rusti-
etiam vel sa^culares, qui oblationes parentum aut canx parochix semper maneant inconcussx.
donatas, aut testamentis relictas retinere perstite- [Ex concil. Chalced., cap. 17.) Singularum Eccle-
rint, aut id quod ipai donaverint Ecclesiis vel mona- siarum rusticas parochias vel possessiones manere
steriis crediderint auferendum, sicut synodiis sancta inconcussas illis episcopis qui eas retinere nosciiu-
constituit, velul neeatores pauperum, quousque red- tur, et maxime si per tricennium eas absque vi obti-

dant ab Ecclesiis excludantur. nentes, sub dispensatione re.^cerunt. Quod si intra

Cap. CXLI. — De illis qui Deum hxredem faciunt. tricennium facta fuerit de his allercalio, licere eis
[S.Isidor. dicit.) Augustinus ait in libro de Ha^re- qui se Isesos asserunt, apud sanctam synodum pro-
dibus : Noli sub imagine pietatis augere pecuniara, vinciae de bis movere certamen decrevimus.
dicens : Filiis meis servo has res. Quare non potius Cap. CXLIX. —
Quod tricennalis possessio, si intacta
servas illi qui te ex nihilo fecit, qui te pascit, et permunsit, mutari non debeat.
filios servat? Nonne melius creatori tuo tbesauriza- (Ex epist. Gelasii papse, cap. II.) Illud eliam adne-
bis quam tiliis? Item idem Qua fronte haereditatem
: cti placuit ut si, quod nec
absit, facultates Ecclesia',

a Cbristo quaeris, quum Christum tua ha;reditate rj non et dioeceses ab quibusque possidentur epi-
aliis

fraudaveris? Qiii dixit : Thesaurizate vobis thesau- scopis, jure sibi vindicent quod tricennalis lei con"
ros in coelo? clusit, quia et uUra triginta annos nulli liceat pro eo

Cap. CXLIL — De his qui oblationes defunctorum aut appellare, quod legumtempus excludit.
negant aut dif/iculter reddunt.
Cap. CL. — Idem de rebus per triginta annos pos-
(Ex concil. apud Valentias, cap. 4.) Qui oblationes sessis.
defunctorum aut negant Ecclesiis, aut cum difficul- (Ex concil. Matiscen., cap. 7.) Ut de rebus Eccle-
tate reddunt, tanquam egentium necatores excom- siarum quae ab eis per triginta annorum spatinm
municentar. sine ulla interpellatione possessse sunt, teslimonia
Cap. CXLIIL — Deeademrc. non recipiantur, sed eo modo contineantur, sicut res
(Ex decr. Vrbani papse, cap. 4.) Ipse enim res iide- ad liscum dominicum pertinenles contineri solent.
lium, oblationes appellantur, quia Doinino olFerun- Cap. CLI. — Deillis. qui de ecclesiis ccemeteria
tur. Non ergo debent in alios usus quam ecclesiasti- faciunt.

cos, ei praediclorum Christianorum fratrum vel indi- (Ex concil. Meldensi, cap. 9.) Antiquus in his regio-
gentium converti, quia vota sunt lidelium, et pretia nibus in Ecclesia sepeliendorum niortuorum usus
peccatorum, atque ad prirdiclum opus explendum fuit, et plerumque loca divino cultui niancipata, et
703 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 70

ad offerendas Deo hostias praeparata cfemeteria sive A setatem decrepitam levis ac lubricus exstitit, mo-
polyaadria facta suiit. Unde volumus ut ab hac re dumque suis pravitatibus ponere oontenipsit. Eadem
deinceps abstineatur, ut nemo in Ecclesia sepeliatur, vero nocte qua sepultus est, beatus Faustinus mar-
nisi forte talis sit per.«ona sacerdotis, aut ctijuslibet tyr, in ciijus Ecclesia corpus ejus fuit humatum
justi hominis, qui per vitae meritum taleni vivendo custodi suo apparuit dicens : Vade et dic episcopo,
SHO corpori defuncto locum acquisivit. Corpora vero projiciat hinc fetentes carnes quas hic posuit, quia,

qu£E antiqiiitus in Ecclesiis sepulta sunt, nequaquam si non fecerit, ipse die Irigesimo morietur. Quam
projiciantur, nisi sint paganorum, sed tumuli qui visionem custos episcopo timuit coDfiteri, et rursus
appareut profundius in terram mittantur, et pavi- admonitus declmavit. Die autem trigesimo, ejusdem
mento desuper facto nullo tumulorum vestigio appa- civitatis episcopus, cum vespertina hora sauus atque

rente, Ecclesiie reverentia conservetur. Ubi vero incolumis ad lectum rtdisset, subita et inopinata
tanta est multitudo cadaverum, ut hoo facere difli- morte defunctus est.
cile sit, locus ille pro ccemeterio habeatur, ablato Cap. CLV. — De eadem re.
inde altari,etin alio loco constituto, ubi religiose
Adest quoque in prsBsenti senex ve-
{Item Greg.)
et pure Deo sacriticium offerri valeat.
B nerabilis pater Venentius Lunensis episcopus, et
Cap. CLII. — De illis qui in sacris locis se scpelire maguihcus Liberius vir nobilissimus atque veracis-
petierint.
simus, qui se scire suosque homines interfuisse
{.4ugust. dicit.) Quibus peccata dimissa oon sunt
testantur ei rei, qiiam narrant nuper in Genuensi
a sacris locis post morlem adjiivari non possunt, namque, ut dicunt, Valentinus no-
urbe contigisse. Ibi
quia quos peccata gravia deprimunt, si in sacris lo-
mine Mediolauensis Ecclesiae defensor defunctus est,
cis sepelire se faciunt ; restalut desua proesumptione
vir valde lubricus, et cunclis levitalibns occupa-
judieenlur, quatenus eos sacra loea non liberant,
tus, cujus corpus in ecclesia beati martyris Syri se-
sed culpa temeritatis accusat.
pultum est, Nocte autem media in eadem ecclesia
Cap. CLIII. — De euclem re.
factee sunt voces, ac si quis viulenler e.\ ea repelle-
{Greyor. dicit in dialogo suo.) Cum gravia peccata
Ad qnas nimirum voces
retur ac traheretiir foras.
nou deprimunt, hoc prodest mortuis si in Ecclesiis viderunt duos quosdam te-
currebant custodes, et
sepeliantur, quod eorum proximi quoties ad eadem
terrimos spiritus, qui ejusdem Valentini pedes qua-
loca sacra suorum, quorum sepulturam
veniunt,
dam ligatura strinxerant, et eum ab ecclesia cla-
aspiciunt, pro eis Domino preces
recordatur, et
mantem ac nimium vociferantem foras trahebant.
fundunt. Nam quos peccata gravia deprimunt, non C
Qiii videlicet territi, ad sua slrata reversi sunt.
ad absolutionem potius quam ad damnationis cumu-
Mane autem facto, aperuerunt sepulcrum in quo
lum majorem, eorum corpora in Ecclesiis ponuntur.
idem Valentinus positus erat, ejusque corpus non
Quod nielius osteudimus, si ea quse diebus noi-tris
invcnerunt. Cumque estra ecclesias quajrerent ubi
gesta sunt breviter cnarremus. Vir namque vitae ve-
projectum esset, inveuerunt hoc in sepulcro alio
nerabilis Felix Portuensis episcopus, in Sabinensi
positum, ligatis adhiic pedibiis siciit de ecclesia fnit
provincia ortus atque enutritus est, qui quamdain
abstraclum. Ex qiia re, Petre, collige, quia hi quos
sanctimonialem feminam in loco eodem fuisse testa-
peccata gravia deprimunt, si in sacro loco sepelire
tur, qufe carnis quidem continenliam habuit, sed
se faciant, restat ut etiara de sua pra3suinptione
linguse procacitatem atque stultiloquium non decli-
judicentur, qualenus pos sacra loca non liberent, sed
navit. Haec igitur defuncta, atque in Ecclesia sepulta
etiam culpa temeritatis accuset.
est. Nocte autem eadem ejusdem Ecclesise custos
per revelationem vidit, quia ducta ante sacrum Cap. CLVI. — De cadcm re.

altare per medium secabatur, pars una illius igni (Item Greg.) Nam qiiid quoque in liae uibe conti-
cremubatur, pars autem alterainlacta remansit. Cum- rj gerit, tinctorum qui hic habitant niullitudo testa-
que hoc sui-gens mane fratribus narraret, et locum tur : quod quidam artis eonim primus cum defun-
vellet ostendere in quo fuerat igne consumpta, ipsa ctus fuisset, Juxta ecelesiam beati Januarii martyris,
flammoe combustio ita ante altare apparuitinmarmo- jiixta portam sancti Laurentii a conjuge sua sepul-
ribus, acsi illic eadem femina corporeo fuisset ignc tus est. Sequenti autem noctc cx scpultura eadem,

concremata, Ex qua re aperte d itur inlelligi, quia hi audiente custode, ejus spiritus coepil clamare : Ar-
quibus peccata diraissa non tuerint, ad evitandum jii- deo, ardeo. Ciim vero has diii voces emitteret, custos
dicium sacris locis post mortem nou valent adjuvari. hoc ejus nunliavit uxori. Uxor vero illius eos qui
Cap. CLIV. — De eadem re. diligenter inspicerent ejusdem artis viros Iransmisit
(Jtem Greg.) Joannes quoque magniticus in hac adecclesiam, volens cognoscere qualiter corpus ejus
urbe locum perfectorum servans, cujus veritatis esset in sepulcro de quo talia clamaret. Qui ape-
atque gravitatis sit novimiis, qui mihi testatus est, rientes sepulcriim, vestimenta quoque inlacta repe-
Valerianum patricium in civitate quEe Brixa dicitur rerunt, qiia^ nunc usque in eadem ecclesia, pro ejus-
fuisse detiiuctum. Cui ejusdem civitatis episcopus dem causaj testimouio servanlur; corpus vero illius

accepto pretio locum in Ecclesia praebuit, quo in omiiino non invenerunt, ae si in eodem sepiilcro
sepeliri debuisset. Qui videlicet Valerianus usque ad positum non fuisset. Ex qua re colligendum est qua
 DECIUnOULM l.llHil XX. I lliKK TKUlirs. 70(1

iillioiu' .iiiliiia pjiis damn.ila sit, cuii>« ' ' •-"'" '^''l "1* A Cai'. CLXIl.f.(.'«orum mnis una fuerat, sepullura
uon sepant.
eeclesiu n-jecla. Uuiil »'''
"'^''^ '"ca se|.iillis in.i-
ab eisdem saciis {Item August.) Soror sancti Benedicli sepulta csl
sunt qu.inrl'" ^'^ '!"' '"''K"' suiit
•., j.>iiiilus |ir«jiciiinlur. in sepulcroquod ipse sibi prir|iaraverat ut qiio-
I

C.vp. CLVII. — (7 corpora liefwictorum in ccclrsia rum mens una semper fuil in Domino, eoruin qiio-
non svpilianlur. qiie corpora sepiillura non scpararet. Ita in piimo
(Exconcil. Braijya., cap. i.) Item plaeuit ut eor- coiiniibio coiijuncli, quia uiia et cadem laro csl, iii
pora dofuiutorum niillo modo intra liasilicam sepe- uno scpulcro .sepeliantiir.
li.intiir, si-il si ncccssc esl de foris circa iniiruiu
Cap. CL.MV. — Df rebus immobilibus Rccksix.
basilicre. .\'ain si lirinissimiim hoc privilcguiiu {Ex concil. apud Si/lvancctim prxsente Ludovico
iisi|iie nunc reliiionl (lallite civitales, ul nullo modo reije, cap. li.) Nulli liceat alienare rem iiiiniobilciii Ec-
inlra ambitum uiuroriim civitalum, cujiislibet de- domuni, sive agrum, sive hortum, sive
clesiw, sive
fiHuti corpiis sit liiimiitiim, iiiianto magis venera- , rusticum mauoipium, neque creditoribus spccialis
biiium martyruni debcl rHverciilia obtineri? hypulhecw titulo obligare. Alienationis aiitem ver-
C.\i>. CLV(l) Df cadem re.
„ bura contineat couditioneni, dunationem, permuta-
{Kx concil. Mchlensi, ciip. 10.) L'l ncnio quemlibet tionem et emphyteoseos perpeluum contracUim. Sed
mortuum in ecclesia quasi boereditario juro, nisi omnes oranino sacordotes ab hiijusmodi alieiia-
qiiem episcopus aut presbyter pro qualitate conver- tione abstineant, pcenas timentc^, quas Leouiana
sationis et vitae dignum diixeril, sepelire pra>sumat, constitulio rainatur.
nec quisquam ossa ciijiislibct mortiii de sepulcro Cap. CLXV. — De cadem re.
suo ejicere, aut scpullurani cujiisqiiani temcrario (Ex codem, cap. 6.) — Si princeps voluerit reni
ausu quoquo modo violare, sed uuumqueiiKpie in immobilem sanctis locis praestare et aceipere ab eo
loeulo sibi a Deo parato atque concesso, adventum aliam immobilem rem, et eo modo permutationem
sui judicis praestolari coucedal. contrabere, liceat boc facere ei devina pragmatica
Cap. CLIX — Ut nemo pro sepeliendis mortuorum sauctioue ab eo proniulgata.
corporibus ulujuid muneris exigut.
{Ex concil. Nanncten.
Pra>cipiendum cap. II.)
Cap. CL.XVI. — De prxstariis viduatarum Erclrsia-
rum ut noji valcant.
secundum canonuiii auctorilalem. ut de sepuleris et
{Ex conc apud Belvacum, cui Ludovicus imperator
hominibus sepeliendis niliil muueris c.xigant, nisi
inferei-at, cap. 10.) Ut precaria; et coinmutationes,
forle qui sepelitur, vivens jusseril ecclesise, in cuju*
C tenipore viduatarura Ecclesiarum faeta", ab his qui
atrio sepelitur, de suis rebus aliquid trihuere, aut
loca episcoporum occupaverant, rescindanliir, et
etiam post mortem illius quibus commissum est
cum autoritate Ecclesiastica, vel civili, si facieuda'
ejus cleemosynam faeere, de rebus illiiis aliquid
sunl iiant.
tamen nuUatenus
dare spoute voliierint
teris illis aliquid exiaratur,
:

sive ab illis
a presby-
qui loeis et
Cap. CLXVII. De eadem re. —
(Ex eodem, cap. H,) Precarise a nemine de rebus
vicis prapsiint. Prohibeuduu'. etiam secunJum majo-
Ecclesiastieis fieri prsesumantur, nisi quautum de
rum iustituta, ut in ecclesia nullatenus sepeliantur,
qualitale eonvenienti dalur ex proprio, duplum
sed in atrio, aut in porticu, aut in exedris ecclesia?.
accipiatur ex rebus Ecclesise, in suo tantum qui
Infra ecclesi.im vco, aut prope altare ubi corpus
dederit noraine, si res proprias et Ecclesiasticas
Domini et sanguis conlicitur, uullalenus habeant
usu fructuario tenere voluerit. Si autem res pioprias
licentiara sepeliendi.
ad preeseus dimiserit, ex rebus ecclesiasticis triplura
Car. CLX. De sepultura conjugatorum in primis
connubiis.
fructuario usu, tantum quis nomine sumat,
in suo

{nieron. dicit.) Ebroa dicitur esse civitas trium quia sic eas queraque ut alienarum rerum
tractare,

virorum, quia in ea sepulti sunt tres patriarcha; in y. dispensatorera couvenit, non propriarum rerum lar-
spelunca duplici cnm tribus usoribus suis, id est, gitorem.
Abraham et Sara, Isaac et Rebecca, Jacob et Lia, Cap, CLXVIII. — De eadem re.

prseter ipsum Adam et Evam uxorem suam. Tobias {Ex eodem conciL, cap. 12.) A nulla potestate
dicit ad lilium suum : Oim acceperit Deus animam quis cogatur facere precariam de rebus Deo et
meam, corpiis meum sepelies, et honoixin habebis sanctis ejus dicatis, cura ratio et usus obtineat,
nialri tuse omnibus diebus, et cum ipsa comple- neminem cui non
eontra utililatem et ratio-
vult,

verit t,;mpus, sepelies eam juxta me in uno sepul- nera, pra;stitum de proprio facere beneiicium,

cro. Cap, CLXIX. — De eadem re.

Cap. (2LXI. — De eadem re. (Ex codem, cap. 13.) Ut precarise, de quinqnennio
(Item ejtisd.) Quos conjunsit uuum conjugium, in quinquennium secundumantiqaam consuetudinem

conjungat ununi sepuleruiu : quia una caro est, et et auctoritatem renoventur.

quod Deus conjunxil, homo non separet. Cap. CLXX. — De donatione, vel venditione, vel
Cap. (>LXI1. Beeadem re. — commutatione ecclesiasticse rei.

{August. dicit.) Unaquaeque mulier sequalur vi- {Ex concil. habito apud yalentias, cap. 50.) Ir-
rum suum, sive in vita, sive iu morte. rita erit episcoporum donatio, vel venditio, vcl
707 BURCHARDI WORMAClENSIS EPISCOPI. 708
commutatio rei ecclesiasticEe, A mancipium ju^u Ecclesia?, non
ahsqiie collaud.itione refento ecclesiastico
et subscriptione clericorum. patrocinio, manumitti a..;..,at, duos meriti ejus-
Cap CLXXI. — De commutationibus rerum cccle- dem coram concilio Eccic_-^ „
et peculii „n^omi :

siasticarum. net, per commutationem suhscribentibus d_ ^^00-

j

{Ex apud Belvacum. cap. 3.) Ut commii

concil.
-
tibus olferat, ut rata et justa inveniatur delinitio
tationes rerum ecolesiasticarurn valde caveantur, et commutationis, Tunc enim liberani manumissionem
subtilissime si aliqiio modo tieri debent, inspicianlur. sine patrocinio Ecclesiae concedere poterit, quia
Quas autem inconsnltae factse sunt, juxta decretum eum quem liherlati tradere disponit, jam jnripro-
canonicum Hilarii papae, quas illicite decessor epi- prio acquisivit. Hujusmodi autem liberto adversus
scopus adniiserit, vel ab aliis illicite commissee sunt, Ecclesiam, cujus juris esstitit, accusandi vel testifi-
ab eo qui successor est emendentur. candi denegetur licentia. Quod si praesumpserit,
Cap. CLXXII. Bc eadem — re. placet )it, stante commutatione, in servitutem pro-
(Ex concil. Matiscen., cap. 4.) A sancta synodo priam Ecclesise revocetur.
decretuniest, et imperialis auctoritas denuntiat, ne Cap. CLXXVIf. — De sacerdotibus, qui res suas Ec-
commutationes rerum, vel mancipiorum ecclesiasti- clesise relinquunt.
corum qnselibet persona sine licentia et consensu {Ex. eodem concil. v, cap. 69.) Consensus totius
regio preesimiat facere. concilii delinivit ut sacerdotes, qui aut res suas
Cap. CLXXIII. — De ecclesiasticis mancipiis. Ecclesiae relinquunt, aut nibil habentes, aliqua ta-
[Ex concil. upud Carisiacum, cap 2.) Neque .
men prsedia, aut familias Ecclesiis suis conquii'unt
mancipia euclesiastica qnisquam, nisi ad libertatem liceat illis aliquos de familiis ejusdem Ecclesia; ma-
commutet, videlicet ut mancipia qnae pro eccle- numittere, juxta rei collata; modum, quem antiqui
siastieo bomine dabuntur, in ecclesiae servitute canones decreverunt, ita ut cum peculio et poste-
permaneant, et ecclesiasticus liomo qui commuta- ritate sua, si iugenui sunt, sub patrocinio Ecclesite
tur, perpetua libertate fruatur. Quod enim semel maneant, utilitates injunctas sibi juxta quud potue-
Domino consecratum est, ad humanos usus jam rint prosequentes.
transferri nou potest. Ait enim lex Si quis muta- :
Cap. CLXXVIII. — Ut presbyteri rem Ecclesise vendere
verit, etquod mutat, et quod mutatum est, sancti- non prxsumant.
licahitur Domino. (Ex concil. Carthag., cap. 33.) Item placuit ut
Cap. CLXXIV. De eadem re. — presbyteri non vendant rem Ecclesiae, ubi funt con-
lEx eodem cuj) 3.) Injustum videtur et impium, C stituti, nescientibus episcopis suis : quomodo et
ut mancipia quse tideles viri seu feniinae pro reme- episcopis non liceat vendere praedia Ecclesiae, igno-
dio animae suae Dco et sanclis ejus consecrarunt. rante concilio vel presbyteris suis. Non habenti
cujuscunque muneris pretio vel commutationis com- ergo uecessitatem, nec episcopo liceat matricis Ec-
mercio, iterum in secularem servitutem redigantur, clesiae, nec presbytero rem tituli sui usurpare.
cum canonica auctoritas servos fugitivos tantum-
Cap. CLXXIX. —
Ut nullus ordinatus de ministeriis
modo distrahi permittat, et ideo omnes rectores Ecclesix aliquid rendere prsesumat.
Ecclesiarum summopere caveant, ne unius eleemo-
(£x concil. Braggar., cap. 30.) Si quis presbyter
syna alterius peccatum tiat. Et est absurdum ut
aut diaconus inventus fuerit de eleemosynis Eccle-
Ecclesiiastica dignitate servus decedens, humanae
siffi aliquid venundasse, quia sacrilegium commisit,
obnoxius sit servituti.
placuit eum in ordinatione Ecclesia; uon haberi. In
Cap. CLX.W. — De regalibus prxceptis super pre- judicio tamen episcopi dimittendum, sive dignus sit,
staria.
sive indignus in suo recipi gradu.
(Ex concil. ad S. Medardum, cap. H.) Praecepta
regalia super precariis Ecclesiasticis fieri nec ratio
Cap. CLXXX. — De presbyteris qui de jure tituli sui
aliquid distrahunt.
sinit, nec auctoritas quolibet modo permittit. Quo-
(Ex eodem, cap. 31.) Quicunque presbyter de jure
niam praecepta in jure ecclesiastico firmare indi-
gnum judicatur, necesse est ut majestas regia non
tituli sui quolibet modo aurum, argentum, vel gem-
mas, vestes quoque, si sunt, vel si accesserint aliqua
nisi ab ecclesiastico rectore petatur. Idem autem
mobilia ad ornamenta divina, aliquid in perpetuum
custos Ecclesiae solertissime caveat, ne sui ordinis
alienare tentaverit, donatbr, alienator ac vendit&r,
et Ecclesiasticaecommunionis forte immemor, contra
honoris sui amissione mulctetur.
auctoritatem praeceptum regium pro quacunque as-
sentaiione fieri petat. Qui etsi fecerit, non audiatur- Cap. CLX.XXI. — De eadem re.

Si autem et obtinuerit, regia discretione, et epi- (Ex eodem, cap. 32.) Si quis episcopus nulla ec-
scopali judicio idem rescindatur, et petitur inju- clesiasticae rationis necessitate compulsus, in suo
stus pro piincipis injusta suggestione digne corri- clero, aut ubi forte non est presbyter, de rebus ec-
piatur. clesiasticis aliquid praesumpserit vendere, res ipsas,
Cap. CLXXVI. — De episcopo qui mancipium Eccle- Ecclesiae propriae restaurare cogatur, et in judicio
six manumitti desiderat. episcoporum dejiciatur auditus, et tanquam furti aut
(Ex concil. Toletan. v, cap. 68.) Episcopus qui latrocinii reus suo privetur honore.
70'.l nrcuKTOnuM Liitni xx. i.iiiKii tertius. 10
0.\i'. C.I.WXll. (.'"'"' <iii,i}itiim icmcdiiim venix oblii- \ Cai'. CI.XXXVI, l)c libirlis i/iii a iiuibuscuiiqiie
,

tio cccUsiastica liiiuU confcnnti, laiUum dam- manumissi Ecclesix patrucinio commendali sunt.
num prxpurat fundatori.
(Ej- cuiUm V, cap. 72.) Libcrti, qui a qiiibuscun-
(Kx coiicil. Totetan., cap. 33.) Oninis ilaque rei manumissi
qiie sunt , alqiic Ecclesiu' palrociiiiu
ecclesiaslicic qu^mtilas, sicut renicdium venia; tribuit couiinendali existiinl, sicut rpguho aiiliipionini l'a-
conlereudi, ita damnuin rite iua'paral Iraudalori. tnini constitueruiit, sacerdotali dofensioiie a cujus-
Et ideo nullus sacerdoluin, vel niinistroriim ex libet insoleiitia proteKanlur, sive in statu libertalis
relnis Kcilesia'. qua' in (luibuscunqiie locis a lide- eorum, scu in peculio quod habere noscuntur.
lil>us lartjiuiitur, aliquid auterat, et juri suo, aut Cap. CL.XXXVll. I)e manumissis in Ecclesia.
cathedrai propria; unilati connectat. Verum, ut hu- (Ex concil. .4rausic., cap. Ecclosia nianu-
6.) In
jus rei soliditas potior habeatur, propinquis ejus, missos, vcl per testainentum Ecclesiir coniineiiilalos,
qui coiislruxerunt vel ditaverunt Ecclesiani, licitum si quis in servilutem, vel in obsequiiim, vol ad colo-
sithanc bona- intentiduis habere solerliam, ut, si
nariaiu cnnditioneiii imprimere tontavorit, animad-
sacerdolcm seu miiiistruiu aliquid ex collatis versione ecclesiastica coer •ebitiir.
rebus pianiJerint defraudure, aut eoinmonitiouis Cap. CLXXXVIII. De fugitivis ccclesiasticis servis.
liiuiesta conventione compescaat, aut talia episcopo, IJ
(Ex eodem Totetan.) Fugitivos etiam servos
autjudici corrifironda deuunlieut. Qiiod si talia epi- ecclcsiasticos domos suas, aut fauiilias deserente»,
scopus agere tentat, motropolitaiio ejiis hffic insi- qui eliam revocati fuerint,
si teueri non possunt,
nuare procurent. Si autem metropolitanus lalia simili ratiune ah episcopo, si voluerit, aut si ita
gorit, regis ha-c auribus insinuare non ditterant. illi meruerint, distrahantiir.
Ipsis tamen liKredibus iu eisdem rebus non liceat, Cap. CLXXXIX. De episcopis, qui nihil suis Eccle-
quasi juris proprii potestatem prieferre, non rapi- siis conferuiit, et tainen ex familia liberos facere
nam, non fraudem ingerere, non violentiam quam- prsesiimunt.

ciinque pra^sumere. Si qiiis htec monita temerare (Ex eodcm.) Episcopi, qui nihil ex proprio suo
EcclesijB Christi conferunt, liheros ex familiis Eccle-
prKsumpserit, et inale rapta cum confusione resti-
tuet, et excommunicationis auuua; sententiam susti-
sia; ad condemnatiouem suam facere non praesu-
nebil. mant. Impium est enim ut qui res suas Ecclesise
Christi non contulerit, damuum Ecclesis inferat.
C.\p. CLXXXIII. De clericis qui documenta, quibus
ecclesix possessio firmatiir, distrakunt. Tales igitur libertos successor episcopus, absque
{Ex concil. Agatlien., cap. 3.) Si quis vero de cle- „ aliqua oppositione adjus Ecclesiae revocabit.
ricis documenta, quibus Ecclesite possessio tirma- Cap. CXC. — De illis, qui pro aliquo reatu fugiunt ad
Ecclcsiam.
tur aut supprimere, aut negare, aut adversariis
(Ex concil. Aurclian., cap. 10.) In synodo Aurelia-
fortasse tradere, damnabili
punienda obstina- et
nensi prima sub Clodoveo rege, in qua sederunt
tione pr*sumpserit, quidquid per absenliam docu-
episcopi viginti qnatuor, de his qiii ad Ecclosiam pro
mentorum damni Ecclesia' illatum est, et de propriis
reatibus suis fugiunt, id constitutura est observan-
facultatibus reddat, et communioneprivetiir. Hiaiitem
duni, quod antiqui canones decreverunt, et lex Ro-
qui in damuum Ecclesiae praecepta et lestimouia
mana constituit, ut ab Ecclesia, vel ab Ecclesiae
sancta' Ecclesia» imfie sollicitali a traditoribus susce-
atriis, vel a domo episcopi vel a claustro, quia htec
perunt, pari sententia feriantur.
pro emunitate habentur, eos abstrahi omnino non
Cap. CLXXXIV. De libertis, qui a patrocinio Eccle-
liceat, sed nec alteri consignaii, nisi ad Evangelia
siae discesserunt. '
datis sacramentis, de morte, et debilitate, et omni
(Ex concil. Tolet. v, cap. 71.) Liberti Ecclesitp,
poenarum genere sint securi, ita, ut ei cui reus
qui a patrocinio ejus discedentes, quibuslibet per-
fuerit criminosus, de satisfactione conveniat. Quod
sonis adhseserunt, si admoniti redire contem-
si sacramenta sua convictus fuerit violasse, reus
pserint, manumissio eorum irrita sit, quia per obe- D
perjurii communione EcclesiEe, vel om-
non solum a
dientia" contemptum ingrati actione tenentur.
nium clericorum, vorum ctiam, et a catholicorum
Cap. CLXXXV. Ve libertis Ecclesise.
convivio separetur. Quod si cui reus est, noluerit
(Ex eodem concil. v, cnp. 70.) Liberti Ecclesice, sibi intentione faciente componi, et ipse reus de
quia nunquam moritur eorum patrona a patrocinio Ecclesia actus timore discesserit, ab Ecclesia: cle-
ejusdem nunquam discedant, nec posteritas quidem ricis iion requiratur.
eorum, sicut priores canones decreverunt. Et ne Cap. CXCl. — De raptore, si cum rapta ad Ecclesiam
fiirte libertas eorum in futura prole non pateat, confugcrit.

ipsaque posteritas naturali ingenuitate obtinens, [Ex eodcm, cap. 2.) De raptoribiis aiitem femi-
sese ab Ecclesise patrocinio non subtrahat, necesse narum id constituendum esse censuimus, ut si ad
est tam iidem liberti, quam ab eis progeniti pro- ecclesiam raptor cum rapta confugerit, et feminam
fessionem episcopo suo faciant, per quam se ex fa- ipsam violentiam pertulissc constiterit, statim libe-

milia Ecclesiae. liberos effectos esse fateantur, ejus- retur de potestale raptoris, et parentibus reddatur,
que palrocinium non relinquant, sed juxta virtutem et raptor mortis, vel posnarum impunitate concessa,
suam obsequium ei, vel obedientiam prsebeant. liberam habeat euudi facultatem. Si vero pareutes
711 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI 712

mulieris ecclesiasticis viris obedire noliierint, ex- A servum snum, vel quem de
ipse perseciitus fuerit,

communicentur. atrio de porticibus quomodolibet Ec-

Ecclesiee, vel

Cap. CXCII. —De servo, si pro qualibet culpa domi-

clesiae adha;rentibus per vim abstraxerit, et Deum
num suum ad Ecclesiam fugerit. omnipotentem in hoc contempserit, pro enninitale
(Ex eodcm, cap. Servus qui ad Ecclesiam cou-
3.) D. CCCC, solidos episcopo componat, et ipse publica

fu^erit pro qiialibet culpa, si a domino pro commissa judicium episcopi multetur, ul sit
pffiniteulia jiixta

culfa ecclesiastici sacramentum susceperint, statim honor Dei et reverenlia sanctorum, et ut Ecclesia
ad servitium domini sui redire cogatur. Et postquam Dei semper invicta permaneat.
dato sacramento domino suo fuerit consignatus, si Cap. C.XCVIII. —
Quid in Ecclcsia Dei legi dcbcat.
aliquid poenae pro eadem culpa qua accusatur pro- (Ex concil. Aureliano, cap. 3.) Nihil aliud in
balus fuerit pertulisse, pro contemptu Ecclesiae, et Ecdesia legaluraut cantetur, msi ea quae auctoritatis
pra;varicatioue iidei a coramuMione et convivio ca- divin* sunl, et Patrum orthodoxoriim sansit aucto-
tholicorum, sicut superius comprehensum est, extra- ritas, nec falsa angelorum uomina colant, sed ea

neus habeatur. Si vero servus pio culpa sua ab tantum quae prophetica et Evangelica docet Scriptu-
Ecclesia defensatus, sacramenta domini clericis „ ra, id est Michael, Gabriel, Haphael.
exigentibus de impunitate percoperil, exire nolentem Cap. CXCI.X. — Vt excommunicandi sint qui libros
a domino liceat occupari. famosus legerint.
Cap. C.XCIII. — De cadcm rc. (Ex decr. Adriani papse, cap. 2.) Hi qui inventi
[Ex eodem, cap. 5.) Similiter in Matiscensi synodo fuerint libros famosos et ignotos in Ecclesia legere,
decretum est ut hi qiii fugiunt suos inimicos, aut vel cantare, excommunicentur.
in Ecclesiam, aut in atrium Ecclesiae, aut in domum Cap. CC. —
De illis qux clam cuncipiunt.
episcopi, aut in claustrum regularium non inde (Ex concil. Matiscen., cap. 6.) In hoc sancto con-
abstr.Hhantur, nisi priiis super sacra accepta secu- cilio decretum est ut unusquisque presbyter iu sua

ritate a persecutoribus de morte, de debilitate, et plebe publice anniintiet, ut si aliqua fcmina clan-
omni poenarum genere, sint securi : etiam si servi culo corrupta conceperit, et pcpererit, neqiiaquam
sint illorum, qui eos insequuntur, ita ut ei cui rei diabolo coactante lilium, aut tiliam suam interliciat,
criminosi fuerint de satisfactione conveniant. Quod sed quocunque praevalet ingenio, ante januas Eccle-
si is qiii siiper sacra prius juraverat, post convictus sise partum deportari, ibique poni faciat, ut coram
fuerit juramentum violasse, reus perjurii coramu- sacerdote in crastinum delatus, ab aliqiio lideli

nione privetur, quousqiie satisfaciat. C suscipiatur et nutriatur, et tali ex causa homicidii

Cap. CXCIV. — De eadem re. reatum et, quod niajus est parricidium evadat.
[Ex concil. apud Tlieodonis villam, cap. H.) Reum Nam qui iilium, aut liliam interlicit, parricida omni-
confugientem ad Ecclesiam, seu in atrium Ecclesiae, modis tenetur.
aut in ofiiuinas regularium fratrum, vel in curiam Cap. CCI. — De infantibus in adulterio natis, et ad
aut in domum episcopi, quia ha^c in anfiqiiis cano- Ecclesiam expositis.
nibus pro emunitate lenentur, nemo abstrahere au- (Ex concil. Arelaten., cap. 5.) Si expositus ante
deat,neque inde donare ad pcenam vel ad mortem, Ecclesiam cujuscumque fuerit miseratione collectus,
ut honor Dei et sanctorum ejus prae omnibus cou- contestationis ponat epistolam, ut si is qui collectus
servetur, sed rectores ecclesiarum pacem et vitam, est intra X dies quaesitus, agnitusque non fuerit,

ac membra ei cum juramento obtinere stiideant : securus habeat qui collegit. Sane, qui post prae-
sed taraen legitime componat, qiiidquid inique fe- dictum tenipus calumniator exstiterit, ut homicida
cerat : et si insequiifor magistris ecclesite obedire ecclesiastica districlione damnahitur, sicut Patrum
noluerit, canonice constringatur. sanxit auctoritas.
Cap. CXCV. — De eadem re. „ Cap. CCII. — De eadem re.

(E-x concil. Arausico, cap. 5.) Eos qui ad Ecclesiam {Ex concil. Vasensi, cap. 9.) De expositis, quia
confugerint, non debere, sed loci reverentia
tradi collata ab omnibus querela processit, eos non ad
et intercessione defendi. Si quis autem mancipia misericordiam jam, sed canibus exponi, quos colli-
clericorum pro suis mancipiis ad Ecclesiam, confu- gere calumniarum metu, quamvis infelix a prasceptis
gientibus crediderit occupanda, per omnes Ecclesias misericordiae mens humana detractet, id observan-
districtissima damnatione feriatur. dum est ut secundum statuta fidelissimorum Au-
Cap. CXCVI. —
De emunitate Ecclesise. gustorum ,
piissimorumque principum, quisquis
(Ex concil. Triburi., cap. 30.) Si quis in atrio expositum colliget, Ecclesiam contestetur, contesta-
Ecclesise pugnam committit, aut homicidium facit, tionem collegat. Nihilominus de altari Dominico die
quidquid pro emunitate violafa emendandum est, minister annuntiet ab ecclesiastico expositum esse
altario solvatur, cujuscunque fuerit Ecclesia illa. collectum, ut intra dies decera ab expositionis die
Cap. CXCVII. — De fugientibus ad Ecclesiam. expositum recipiat, si quis se probaverit agnovisse,
(Ex concH. Mediomatricis, cap. 2.) Si quis con- collectiori pro ipsornm X dierum misericordia,
tamax vel superbus
timorem Dei, vel reverentiam prout valuerit, ad prjesens retribuat, aut in perpe-
Ecclesiarum sanclarum non habuerit, et fugientem tuum cum Dei gratia, si yoluerit, possideat. Si quis
*i;i DECRETOHUM LllilU X\. LIUER TERTILS. 71 i
expositorum lioc ordino coliectonim repelitor, vd A episcopus, presbyleri vendiderunt, placuit rcscisso
calumniator e.xstiliTit, ut liuniicida liabendus est. runtructu ad jura ecclesiastica revocari. In judicio
l'.AP. Ct^Ill. — Dc avaritin saccrdotum. aulcm erit episcopi, si prctium debeat recipi nec-
{Ex concil. Toletan., cap. 33.) Avarilia radix nc quia plerumquo rerum districtarum reditus am-
:

cunctorum malorum, cujus sitis etiam sacerdutum pliorem summani pro prclio dato reddiderit.
menles ol)tinct. Mulli enim lidelium in amure Cliii- Cap. C.CVII. — /)( eo (/ni spirnit aUntionem prcsbij-
sli et marlyrum, in parochiis episcuporum basilicas lcri, qui uxorcm habuit.
construunt, oblationcs cunsiribunt, sacerdotes {Ex Gangren., cap. i.) Quicunque discer-
concil.

bwc auferunt, atque in usus suos convcrlunt. Inde nit a presbytero qiii uxorom habuit, quod non opor-
estquod cultores sacrorum deliciunt, dum stipendia tcdt, eo miniitrantc, de oblatione percipcre, analhe-

suaperdunt. Inde labentium basilicarum ruinw non ma sit.

reparantur, quia avaritia sacerdotali omnia aufe- Cap. CCVIII. — Quod non permittantur ccclesiastici
runtur. Pro qua re conslituliim est a pra>senti cun-
nd csemetiria hxreticurnm accedcre.

cilio,episcopos ita dia'ceses suas regere, ut nihil ex (Ex concil. Laodicen., cnp. 8.) Quod nun perniit-
lantur ecclesiastici ad hwreticurum ca>meleria, vel
earum jure pra»sumant auferre sed juxta priorum :

B ad ea qua- ab eis appellanlur marlyria, oratiunis

auctoritatem conciliorum, tam de oblationibus,
causa vel sanitatis accedere. SeJ hujusmodi si li-
quam de decimis, et de tribulis ac frupibus tertiam
deles fucrint, certo tempore communione privari
consequantur. Quod si amplius quippiam ab eis :

prwsum|)lum paaitentes autem et conlitcntes se deliquisse, con-

exstilerit, per concilium reslauretur,
venit suscipi.
appellantibus ipsis cunditoribus, aul certe propin-
quis eorum, si jam illi a s.tcuIo discesserunt. Nove-
Cap. CCI\. — Quod mm oportial ab hsereticis eu-
loijias acciperc.
rint autem conditores basilicarum in rebus quas
iE.r eodcm, cnp. 32.) Quod non oporteat ab hcnre-
cisdem ecclesiis conferunt, nullam potestatem ha-
ticis eulogias accipere, quai sunt malcdictiones
bere, sed juxta canonum instituta, sicut ecclesiam,
potius quam benedictiones.
ita et dotem ejus ad ordinatiuneni episcopi perti-
nere.
Cap. CC\. Quod nullus Christianus ad pseudo-
CCIV. —
marti/ris ire debent.
Cap Deillis gui ecclesias incenierint.
{Er eodem, cap. 34.) Quud omnem Cliristianum
{Ex decr. Julii pjpas.) Si quis ecclesiam igne
non oporteat deserere martyres Chrisli, et ire ad
comburit, .\V annos pceniteat, et eam sedule restituat,
pseudomartyres, id est, haereticorura, et quos ipsos
et pretium suum distribuat pauperibus.
— constat hcEi-eticos exslilisse. Hi namque alienati
C.\p. CCV. De quodam clerico a diabolo vexalo.
•

sunt a Deo. Sint igitur anathema qui ad lales ac-

{Ex dialogo Gng. papx.) Ex eodem quoque tem-
cesserint.
pore quidam Aquinensis Ecclesiap clericus dfemonio
vexabatur, qui a venerabili viro Constantio Ecclesioe
Cap. CCXI. — Quod non oporteat plebeios psalmos
in Ecclesia recilnre.
ejus anstistite permulta fuit martyrum loca transn\is- (Ex eodem concilio, cap. 59.) Quod non oporteat
sus, ut sanari posset. Sed sancti Dei martyres nu- plebeios psalmos in Ecclesia cantari, nec libros
luerunt ei sanitatis donum tribuere, ut quanta esset praeter canonem legi, sed sola sacra volumina Novi
in Benedicto gratia demonstrarent. Ductus iiaque Testamenti vel Veteris.
ad omnipotentis Dei famulum Benedictum, qui
est
Cap. CC\II. — De iilis qui cnnvenlus, qui ad con-
Jesu Christo Domino preces fundens, antiquum fessiones martijrum fiunt, abominantur.
hostem de obsesso homine protinus espulit. Cui (Ex concil. Antioch., cap. 20.) Si quis superbiae
sanato prtecepit dicens : Vade, et post hoec carneni usus atfectu, conventus abominatur qui ad confes-
non comedas, et ad sacrum ordinem nunquam ac- sionesmartyrum celebrantur, et ministeria quae in
cedere prajsumas. Quacunque autem die sacrum eis cum eorum memoriis exsecratur,
liunt simul
p
ordinem temerare praesumpseris, statim juri diaboli anathema sit.
iterum manciparis. Discessit itaque clericus sanus Cap. CCXIII. — Vt victus ab exorcistis energumenis
ac sicut terrere solet animum poena recens, ea quse in domo Dei sedentibus administretur.
vir Dei pr.-ecepit interim custodivit. Cum ergo post {Ex concil. Carthag., cap. 91.^ Energumenis in
annos multos omues priores illius de hac luce mi- domo Dei sedentibus victus quotidianus per exor-
grassent, et minores suos sibimet superponi in sacris cistas opporluno tempore ministretur.
ordinibus cerneret, verba viri Dei quasi ex longo Cap. CCXIV. — L't sacra vasa non ab aliis quam a
tempore oblitus postposuit, atque ad sacrum ordi- sacris viris tractari debeant.
nem accessit. Quem mox is qui reliquit diabolus {Ex decr. Syxti papx, cap. 49.) Cognoscat sa-
tenuit, eumque vesare quousque animam ejus escu- pientia vestra, fratres charissimi, quia in bac sancta
teret, non cessavit. apostolica sede a nobis et reliquis episcopis, Ccete-

Cap. CCVI. — De rebus Ecclesix quse, mortuo episcopo, risque Domini sacerdotibus, statutum est ut sacra
a presbyteris venditx fuerint. vasa non ab aliis quam a sacratis Dominoque di-

Ex concil. Ancirano, cap. li.) De his quse per- catis contrectentur hominibus. Indignum enim valde

tinent ad Ecclesiam, quaecunque, cum non esset est ut sacra Domini vasa, qua>cunqur sunt, hiimanis

Patrol. CXL. 23
 BURCHARDI WORMACIE.NSIS EPISCOPI. 716
Ho
usibus serviant, aut ab aliis quam a Domino famn- A Tobise liber unus.

lantibus eique dicatis tractentnr viris, ue pro talibus

Hesdrse liber unus.

praesumptionibus iratus Dominus plagam imponat Hester liber nnus.

populo =uo, et bi qui etiam non peccavernnt, mala Judith liber nnus.

patiantur, aut pereant quia perit jnstns saepissime

:
Machabaeorum libri duo.

pro impio. Attendite, fratres, ne taliavestris in Eccle- Cap. CCXVIII. — De ordine prophetarum.
pretioso sanguine Esaiae liber unus.
siis permittatis deinceps tieri, ne grex

Christi redemplus, in praecipitium, quod absit !

ruat. Hieremiae, cum Cinoth, id est Lamenlationibus

Cap. CCXV. — sacratis faeminis qux sacra

De vasa suis, liber nnus.
et pallas altaris tractare prxsumpserint. Ezechielis liber nnus.

(Ex decr. papx, cap. 46 Sacratas Deo

Sotheris )
Danielis liber unus.

fisminas vel monachas sacra vasa, vel sacras pallas. Oseae liber unus.

penes vos contingere, et incensum circnm altaria Amos liber nnus.

deferre perlatnm est ad apostolicam sedem. Qua? Micheae liber unus.

omnia reprehensione et vituperatione plena esse _ Joel liber iinus.

nulli recte sapientium dubium est. Quapropter hu- Abdiae liber unns.
omnia vobis resecare
jus sanctae sedis auctoritate haec lonae liber nnus.

funditus, quantocius poteritis, censemus et ne : Naum liber unus.

pestis haec latius divulgetur, per omnes provincias Abacuc liber uous.

abstergi diutissime mandamus. Sophoniae liber unus.

Cap CXXVI. — De vasis sacris, de pallis altaris et Aggeeiliber unus.

velis ecclesix, si vetustate consumpta fuerint, quid Zachariae liber unus.
inde faciendum sit. Malachiae liber unns.
[Ex epist. Clementis papse, cap. 36.) De vasis sane
Cap. CC.XI.X. De ordine Ubrorum ^ovi Testamenti,
sacris ita gerendum est : Altaris palla, cathedra, quos sancta homnna Eczlesia tenet, et quos univer-
candelabrum, velum, si fuerint vetustate con-
et salis Ecclesia observat.

sumpta, incendio dentur qooniam non licet ea qoae

:
Evangeliorum libri qnaluor.
in sacrario fuerunt, male tractari, sed incendio uni- Secundum Matthaeum liber nnns.
versa tradentur. Cineres quoque eorum in baptiste- Secundum .Marcum liber unus.
rium inferantur, ubi nuUus transitns habeatur, in ( Secnndum Lucam liber nnns.
pariete, aut in fossis pavimentorum jactentnr, ne Secundum Joannem liber nnns.
introeuntium pedibus inquinentur. Pallas vero et Actus apostolorun liber unus.
vela quae in sanctuarii sordidata foerint ministerio, Epistolse Vauli numero XIV.
diaconi cum humilibus ministris intra sacrarium Ad Romanos epistola una.
lavent, non ejicientes foras a sacrario velamina -Xd Corinthios epistolae duae.
Dominicae mensse, ne forte pulvis Dominici corporis Ad Galatas epistola una.
male decidat, syndone foris delata, et erit hoc ope- Ad Ephesios epistola una.
ranti peccatum, Idcirco in sacrario mlnistris praeci- Ad Philippenses epistola nna.
pimus cum diligentia cnstodire. Pallae in alia pelvi Ad Colossenses epistola nna.
laventur, in alia vela. Ad Tbessalonicenses epislola nna.
njCIPICXT DECRETA DE REaPIEXDIS, VEL NOX RECI- Ad Timotbeum epistolae duae.
PIEXDIS HBRIS, SCRIPTA A GELASIO PAPA, CLSI SEPTCA- Ad Titum epistolae duae.
GIXTA ERCDITiSSlUIS EPISCOPIS IN SEDE APOSTOLICA
Ad Pbilemonem epistola una.
CRBis ROH.E. [Ex dccr. Gelasii papse de recipiendis
libris.) r
Ad Hebraeos epistola una.
Cap. XMI. — De ordine librorum Veteris Apocalvpsis Joannis liber nnns.
Testamenti. Cap. CCXX. Ordo VII epistolarum canonic.
Genesisliber unus. Petri apostoli epistolae duae.
Exodi liber unus. Jacobi apostoli epistola una.
Levitici liber unus. Joannis apostoli epislolae tres.
Numeri liber unus. Judae Zelotis apost epistola una.
Denleronomii liber unus. {Ex decr. ejusuem.) Post propheticas et evangelicas
Jesu Nave liber unus. atque apostolicas Scripturas, quibus Ecclesia catho-
Judicum liber unus. licaper gratiam Dei fundata est, etiam illud iutiman-
Regum libri quatnor. dnm putavimus, quod qnamvis universae per orbem
Ruth liber unus. unus thalamus Christi sit,
diffusoe catholicae Ecclesiae
Paralipomenon libri duo sancta tamen Roraana catholica et apostolica Eccle-
Psalmornm liber unus. sia nullis synodicis constitutis eaeleris Ecclesiis
Salomonis libri quinque. praelita est, sed Evangelica voce DominiSalvatoris
Job liber unus. nostri primatum obtinuit :'Tu es Petrus, inquiens,
717 DECHETOUUM MBUI XX. — I.IBFU TERTIIS. 718
et siipcr hanc pctrain a'Jilicalio licclcsiani nicam, cl A giosissiuii. Item epistola II. Ei'<inis papo; ad Klavia-
portje inferinon praDvnlebuiil adversus eani, et libi uuin Conslanlinopolitanum episcopum dcstinalu.
dabo claves rcgni co^loriini. Kt qn.-ccunquc lipaveris Ciijiis textura cpiispiam '^i usqiii' ad uiiiim iota ilispu-
super lcrrani, crunt ligata ct in ca-lo. Kt qunx-unqne taverit, ct noii eam in omnibus vencrahililer rece-
solveris supcr terram, crnnt soluta ct inccclo. 'Cui pcrit, analhcMia sil. Iteiii opu>cula atque tractatus
dala est etiam societas beatissinii Pauli apostoli vasis omnium Patrum orlhodoxorum qui in nullo a san-
electionis, qui non diverso, sicul hffretici garriunt, ctiu Ecclosio! Romano! consortio deviarunl, nec ab
sed uno tempore, uno eodemque die gloriosa morte ejus lide, vel pra-dicatione sejiincti sunl, sed ipsius
cuin Petro in urbe Roina sub Ciesare Ncronc agoni- communionisper gratiam Dei usque in ullimum dlem
zans coronatus est, el pariter supradietam sanclani vita; sua; fuere participes, lcgendos decernimus.
Romanam Kcclesiam Christo Uoniino consecrarunt, Item decretales epistolas, qiias beatissimi papie di-
hancque omuihus urbihus in uiiiverso mundo sua- vcrsis temporibus ab urbe Roma pro divcrsorum
atque venerando Iriumpho pra-tulerunt.
prffiseutia, ,
patruin consolalioue dederunt, vcnerahiliter susci-
Est ergo prima Petri apostoli sedes Romana Ecclesia piendas. Ilem gesla sanctoruni martyrum, qua; mul-
non habens macnlam, nec rugam. nec aliquid hu- „ tiplitibus tormentorum crucialibus et rairabilibus
jusmodi. Secunda auteni sedes apud Ale.xandriani, coufessionum triumphis irradiant, quis ista catho-
beati Petri nomine a Marco ejus discipulo et evan- licoruni dubilet, et majora eos in agonibus fuisse
gelista consecrata e?t, ipseque a Pelro apostolo in perpessos, nec suis viiibus, «ed Dei gratia et adju-
iCgyptum verbum veritatis prjedicavit, cl
directns, torio universa tolerasse ? Sed ideo secundum anti-
gloriosum consummavit martyrium. Tertia vero quam consuetudincm singulari cautela in sancta Ro-
sedes apud Antiochiam ejusdem beatissimi Pelri mana Ecclesia non leguiitur, qiiia el eorum qui scri-
nomine habetur honorabilis, eo quod illic, priusquam psere nomiua penitus ignorantur, et ab inlidelibus
Romain venisset, habilavit, et illic primum nomen aut diclis ?uperlhia, aul luiniis apta, quam rei ordo
Christianoruni nnvell.a^ gcntis exorium cst. Et quam- fuerit, scripta esse putantur : sicut cujusdam Cyrici,
vis aliud fuudamentum nemo pcssit ponere, preeter et Julitta;, sicut Georgii, aliorumqiie bujusmodi
id quod positum est, quod est Christus Jesus, tamcn passiones, quiB ab hserelicis perhibentur conscriptae.
ad aedilicalituem nostram eadem sancta Romana Propler quod, ut dietum est, ne vel levis suhsan-
Ecclesia, post illas Veteris vel Novi Testameuti, nandi oriretur occasio, in sancta Romana Ecclesia
quas regularitcr suscepimus, etiam has suscipi nou nou leguntur. Nos tamen cum pra-dicta Ecclesia,
prohibet Scripturas Sanctam synodum Nica^nam C omues martyres et eorum gloriosos agones, qui Deo
:

trecentorum decem et octo Patrum, mediante Maximo magis quam hominibus noti sunt, omni devotione
Constantino Augusto, in qua Arius hsereticus condem- veneramur. Item Vitas patrum Panli, Anlonii, Hy-
natus est. Sanetam synolum Conslantinopolitanam, larionis, et omnium eremitarum, quas tantum vir
mediante Theodosio seniore Augusto, in qua Mace- heatissimus scripsit Hieronymus, ciun omni vene-
donius hcereticus debitam damuationem excepit. ratione suscipimus. Item aclus beati SyUestri apo-
Sanctam synodum Ephesinam in qua Nestorius , stolicae sedis pra-sulis, licet ejus qui conscripsit
damnatus est, cum consensu heatissimi Cffllestini pa- nomen ignoretur, a multis tamen urbe Roma ca-
in
pse, mediante Cyrillo Alexandrinje sedis antistite, et tholicis legi cognovimus, et pro antiqno usu multa;
Archadio episcopo ab Italia destinato. Sanctam hcec imilautur Item scriptura de inven-
Ecclesice.
syuodum Chalcedonensem, mediante Martiano Augu- tione Uoniiuicae scriptura de inven-
crucis, et alia
sto, et Anatholio Constantinopolitano epi«copo, in qua tione capitis beati Joanui? Daptista;, novellw quidem
Nestoriana et Eutychiana haeresis simul cum Dio- relationes sunt, et nonnulli eas catholici legunt. Sed
scoro ejusque complicibus daranatoe sunt. Sed et si cum haec ad catholicorum manus advenerint, beati
quae suut concilia a sanctis Patribus hactenus insti- Pauli apostoli prsecedat sententia Omnia probate,
:

tuta prster istorum quatuor auctoritatem, et custo- quod bonum est tenete. Item, RuCnus vir religiosus
dienda et recipienda decrcvimus. Jam nunc subjicien- plurimos ecclesiasticse operis edidit lihros, nonnul-
dum de opusculis sanctorum Patrum, quse in Ecclesia las etiam scripturas interpretatus est. Sed quoniam
catholica recipiantur Opuscula B. Cypriani marty-
: beatissimus Hieronymus in aliquibus eum de arbitrii
ris et Carthaginensis episcopi. Item opuscula B. libertate notavit, illa prsdictum
sentimiis, quse
Gregorii Nazianzeni episcopi. Item opuscula Basilii beatum Ilieronymiim sentire cognoscimus. Et non
Cappadoceni episcopi. Item opuscula B. Alhanasii solum de Rufino, sed etiam de universis, quos vir
Alesandrini episcopi. Item opuscula B. Joannis Con- sa-pius memoratus zelo Dei et Hdei religione repre-
stantinopolitani episcopi. Item opuscula B. Theo- hendit. Item Origenis nonnuUa opuscula, quae vir
phili Alexandrini episcopi. Item opuscula B. Cyrilli heatissimus Hieronymus non repudiat, legenda sus-
Alexandrini episcopi. Item opuscula B. Hylarii Pi- cipimus. Reliqua aulem omnia com suo auclore di-
ctaviensis episcopi. Item opuscula B. Ambrosii Me- cimus esse renuenda. Item Chronica Eusebii Caesa-
diolanensis episcopi. Item opuscula B. Augustini riensis, atque ejusdem Historia; ecclesiastica libros,

Hypponeregiensis episcopi. Item opuscula B. Hiero- quamvis in primo narrationis sua>. libro tepuerit, et
nyrai presbyteri. Item opuscula Prosperi viri reli- post iu laudibus atque excusalione Origenis scliisma-
719 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 720

tici unumconscripserit librum pi-opter rerum

:
A rum, apocryphi. Liber Physiologus ab haereticis con-

tamen singularem notitiam, qu» ad instructionem scriptus, et beati Ambrosii nomine praesignatus, apo-
perlinet, usqucquaque non dicimus renuendos. Item
cryphus. Historia Eusebii Pamphili, apocrypha,

Orosium virum eruditissimum collaudamus, quia Opuscula Tertulliani, sive Africani, apocrypha. Opus-
cula Postumiani et Galli, apocrypha. Opuscula Mon-
valde nobis necessariam adversus paganorum ca-
lumnias ordinavit historiam, miraque brevitate con- tani, et PriscillcE, et Maximillae, apocrypha. Opus-

texuit. Item venerabilis viri Sedulii Paschale opus,

cula oninia Fausti Manichaei, apocrypha. Opuscula

quod Heroicis descripsit versibus insigni laude prfe- alterius Clementis Alexandrini, apocrypha. Opuscula

ferimus. Item Juvenci nihilominus laboriosum opus Cassiani presbyteri Galliarum, apocrypha. Opuscula

non spernimus, sed rairamur. Ca>tera qua; ab haere- Victorini Pictaviensis, apocrypha. Opu.^cula Fausti

ticis etschismaticis conscripta, velprffidictasunt, nul- Regiensis Galliarum, apocrypha. Opuscula Frumen-
latenus recipit catholica et apostolica Romana Eccle- tii, apoerypha. Epistola Jesu ad Abagarum, apocry-

sia. E quibus pauca qu» ad memoriam venerint, pha. Epistola Abagari ad Jesuni, apocrypha. Passio
et a catholicis vitanda sunt, credinius esse subdenda. Quiricae et Julits, apocrypha. Passio Georgii, apo-

Cap. CCXXI. — Dc miiUa lihrorum apocryphorum, g crypha. Scripta quK appellantur Salomonis contra-
qui a sanctis Patribus xterna damnatione damnati dictio, apocrypha. Phylacteria omnia, qufe non ange-
sunt. lorum, ut illi conUngunt, sed daemonum magis no-
(Item ejusdem.) In primis Ariminensem synodum minibus conscripta sunt, apocrypha. Haec et his
a Cnnstantino Caesare Constautini filio congregatam similia, qua; Simon Magus, Nicolaus, Cerinthus,

mediante Tauro pra>fecfo, ex lunc et in wternum
conliLemur esse damnatam. Item Ttinerarii nomine
Petri apostuli, quod appellatur sancti Clementis,
libri VIII, apocryphi. Actus nomine Andrese apostoli,
apocryphus. Aclus nomine Thoraee aposloli, apo-
crvphus. Actus alius nomine Petri apostoli. apocry-
phus. Actus nomine Philippi apostoli, apocryphus.
Marcion, Basilides, Ebion, Paulus etiam Samosa-
tenus, Fotinus et Bonosus, qui simili errore defe-
cerunt, Montanus quoque cum suis obsccenissimis
sequacihus, Apollinaris, Valentinus sive Manicbaeus,
Faustus, Sabellius, Arius, Macedonius, Eunomius,
Novatu-, Sabbacius, Galistus, Donatus et Eustatius,
Nibinianus, Pelagius, Julianus Edanensis, Ccelesti-

Evangelia Thadda-i nomine, apocrypba. Evangelia nus, Maximianus, Priscillianus ab Hispania, Lampe-
nomine Barnaba?, apocrypha. Evangelia nomine Pe- dius, Dioscorus, Eutychius, Petrus et alius Petrus,
tri apostoli, apocrypha. Evangelia nomine Thomae, e quibus unus Alexandriam, alius .Antiochiam ma-
quibus Manichaei utuntur, apocrypha. Evangelia no- c culavit, Achatius Constantinopolitanus cum con-
mine Bartholomfei, apocrypha Evangelia nomine sortibus suis, necnon et omnes haereses quas ipsi
Andreae apostoli, apocrypha. Evangelia quae falsavit eorumque discipuli, sive schismatici docuerunt, vel
Lucianus, apocrypha, Evangelia quae falsavit Ysicius, conscrip.^erunt, quorum nomina minime retinemus,
apocryplia, Liber de infantia Salvatoris, apocryphus. non solum repiidiata, verumetiam ab onini catholica
Liber de Nativitate Salvatoris, et de .Maria, vel ob- Romana Ecclesia eliminata, atque cum suis auctori-
stetrice, apocrypbus. Liber qui appellatur Pastoris, bus, auctorumque sequacibus sub anatbemiatis in-
apocryphus. Libri omnes quos fecit Leutius discipu- dissolubili vinculo, in aeternum confitemur esse dam-
lus di:iboli, apocryphi. Liber qui appellatur Funda- nata.
mentum, apocryphus. Liber qui appellatur Thesau- C.iP. CCXXII. — Quatido, et quo tempore libri Vete-
rus, apocryphus. Liber de tiliabus Adelgenesis, apo- ris et Novi Testamenti legendi sint.
crypbus. Centimetrum de Cbristo Virgilianis com- In Septuagesima ponunt Heptaticum usque in ,

paginatum versibus, apocryphum. Liber qui appel- XV diem ante Pascha. XV po-die ante Pascha
latur Actus Teclae et Pauli, apocryphus. Liber qui ap- nunt Hieremiam, usque in ccenam Domini. In
pellatur Nepotis, apocrypbus. Liber Proverbiorum cojna Domini legunt tres lectiones de Lamentatione
ab ba>reticis conscriptus, et sancti Sixti nomine si- Hieremiae : Quomodo sedet sola civitas, etc. Et tres

gnatus, apocryphus. Revelatio qua? appellatur Pauli, de tractatu sancti Augustini in Psalmo LXIIl : Exaudi,
apocrypha. Revelatio quae appellatur Thomae, apo- Deus, orationem meam cum deprecor. Et tres de
crypha. Revelalio quae appellatur Stephani, apocry- Apostolo, ubi ait ad Gorinthios : Convenientibus
pha. Liber qui appellatur Transitus sancta; Marice, vobis in uuum. Secunda lectio sic incipit : Similiter
apocryphus. Liber qui appellatur Poenitentia Adam, postquam coenavit. Tertia De spiritalibus autem,
;

apocryiihus. Liber de Ogiae nomine Gigantis, qui nolumus vos ignorare, fratres. In Parasceve tres
post diluvium cum dracone ab baereticis pugnasse lecliones de Lamentatione Hieremia». Et tres de
perbibetur, apocryphus. Liber qui appellatur Testa- tractatu sancti Augustini in Psalmo LXllI. Et tres de
mentura Job, apocryphus. Liber qui appellatur Pce- Apostolo, ubi ait in epistola ad Hebraeos : Festine-
nitentia Origenis, apocryphus. Liber qui appellatur mus ingredi in illam requiem. Secunda lectio :

Poenitentia sancti Cypriani, apocryphus. Liber qui Omnis namque pontifex. Tertia : De quo grandis
appellatur Jamnaj et Mambrfe, apocryphus. Liber nobis sermo est. In Sabbato sancto tres lectiones de
qui appellatur Sors apostolorum, apocryphus. Liber Lamentatione Hieremiae. Et tres dc tractalu sancti
Lusa apostoli, apocryphus. Libri canones apostolo- Augustini in Psalmo L.XIII : Exaudi, Deus, orationem
 721 DECUETORIIM LIDRI XX. LIBEll TEIJTIUS. 722
meam cum dcprecor. Kt tres do Apostolo, u!ii ait A cajK M.) Quipcunque ecclcsia a complurihus coli.-i!-

in epistola ad Ilt'bra>os Cliristus assistcns pdiiti-

: redibus sit obsessa, concordia, unaiiiniilatL' iindi-
fex. Sccunda leclio Ubi enim Tcstameuliim. Tor-
:
quo procurctur, ne propter aliquas disceptatiuncs
tia : l'mbrani cniui habens, lcx bonorum luturo- serviiium IJci miDualur, et cura populi irreligiuse
rum. In Pascha Dumini, llomilias de ipsa dic porti- agatur. Si vero contingat pro ea cumparticipcs dif-
nentes. hebdouiadam, Ilomilias. In octavas
Infra lidere, ol sub uno prcsbytero nolle eani procurare,
pascliae ponunt Actiis a[iostoIorum. lit epistolas et propterea jurgia et contentiones laui iuinv ipsos
canonicas, et Apocalypsin, usque iu octavas IVnte- quam intcr clericos incipi.iiit freciuiMitaro quia, :

costes. lu octavis Pontecostes ponunt Reguin ot jiixta Apostolura, sorvos Dei non oportel litigare,
Paralipouieuon iisque in Calend. Aiigusti. In Domi- episcopiis tollat inde reliquias, ct sub ma^na cura
nica prima mensis Augusti ponunt Salomonem lioiioritice collocet eas, atque ejusdem ecclesio;
,

usque in Calend. Septembris. In Dominica prima
Septembris pouiint Job, Tobiani, Hcsler, et Ezra,
usque in Calcnd. Octobris. lu Dominica priina incu-
sis Octobiis ponunt iMaclKib^vorum, usque in Ca- _ idoneus sit sacrosanctum locum procur.ire, et po-
lendas Novenibris. In Domiuica prima mensis No-
vembris ponunt Ezechielem, et Danielem, et mino-
res Prophetas, usque in Calend. Decemb. In Do-
minica prima mensis Decembris, ponunt Esaiam
propbetam usque in Natalem Domini. In vigilia
Natalis Domiiii leguut primum de Esaia tres lectio-
nes. Piima lectio Prinio teiupore alleviata est terra
:
Zabulon. Secunda Consolaniini. Tertia Consurge,
:
claudat oslia, et sub sigillo signet ea. El ut sacrum
mysterium nullus eelebrnt in ea antcqiiam concordi
Tinanimilate unum omnes cligant prcsbyterum, (pii
pulo Dei utiliter prfeesse.
C.\p. CC.XXV. De altaribus, in quibus sacrx reli- —
quix non inveniunlur.
[Ex concil. Africano, cap. '60.) Altaria in quibus
corpora, vel reliquiae martyrum non esse proban-
tur, ab episcopis ejnsdem loci destruantur.
Cap. CCXXVI. In altari in quo cpiscopiis missam —
celcbrat, eo die presbxjter aliam iterare non prx-
sumat. :

consurge. Deinde leguntur Sermones vel Homiliee {Ex concil. Urbico.) Nec in altari, in quo missam
ad ipsum dietn pertinentes. In .Natali sancti Stephaui episcopus cantavit, presbyter eo die missam cele-
Homilia? de ipso die. In natali sancti Joannis simili- brare pra^sumal.
Iiiuocentum similiter. In octavas Do-
ter. In uatali Cap. CCXXVII. — Ut in oblatione corporis et sanc/ui-

miui Homili» de ipso die. lu Dominica prima post Domini incensum imponi debcat. nis

natalem Domini ponuntur epistote Pauli usque (Ex conc. Rothomag., cap. I.) Ut tempore qiio Evan-

Septuagesimam. In Epiphania lectiones tres de C gelium legitur, tiuitoque olfertorio, super oblationem
Esaia. Prima lectio sic incipit Omnes sitientes. incensura, in mortem videlicet Kedemptoris nostri,
:

Secunda, Surge, illuminare. Terlia, Gaudens gau- ponatur, decrevimus.

debo. Deinde leguntur Sermones vel Homilia? ad Cap. CCXXVIII. Ut quoties basilicam ad quam —
ilar prxsentia novse plebis impleverit toties sacri-
ipsum diem pertinentes.
ficium subse^iuem offeratur.
Cap. CCXXIII. — De vasculis, quibus mysteria sacra [Ex epist. Lconis papx ad Dioscorum Alexandrin.
conficiuntur. episcopum missa, cap. 2.) It autem in omnibus ob-
(Ex concil. Tribur. cui interfuit rex Arnolphus, servantia nostra coucordet, illud quoque volumus
cap. 9.) Vasa qiiibus sacrosancta conficiuntur iny- custodiri, ut cum solemnior festivitas conventum
steria, calices sunt et pateuce. De quibus Bonifacius populi numerosioris indixerit, et ad eamdem tanta
martyr et episcopus interrogatus, si liceret in tideiium multitudo convenerit, quam recipere basi-
vasculis ligneis sacramenta conficere, respondit :
lica una non possit, sacriiicii oblatio indubitanter
Quondam sacerdotes aurei ligneis calicibus uteban- ne bis tantum admissis ad hanc devotio-
iteretur,
tur : nunc econtra lignei sacerdotes aureis utuntur nem, qui prius advenerint, videantur hi qui post-
Zepberinus XVI, Romanus episcopus, pa- cum plenum
calicibus.
D modum coniluxerint non recepti, pie-
tenis vitreis missas celebrare constituit. Tunc deinde tatis atque rationis sit, ut quoties basilicam ad quam
Urbanus decimus octavus papa omnia ministeria itur prsesentia novee plebis impleverit, toties sacri-
sacra fecit argentea. In hoc enim, sicut et in reli- ficium subsequens oflferatur. Necesse est enim, ut
quis cultibus magis et magis per incrementum quffidam populi pars sua devotione privetur, si

temporum decus succrevit Ecclesiarum. Nostris unius tantum missfe more servato, sacrilicium
euim diebus, qui servi patrisfamilias sumus, ne offerre uon possint, nisi prima diei parte conve-
decus matris Ecclesise imminiiatur, sed magis cu- nerint.
muletur et amplificetur, statuimus ut deinceps Cap. CCXXIX. — Ut nullus presbyter tituhim super
nullus sacerdos sacrum mysterium corporis et san- titulum usurpare prxsumut.
guinis Jesu Christi Doraini nostri in ligneis vasculis {Ex concil. Nanneten.) Vt si quilibet presbytero-

ullo modo conficere prtesumat, ne unde placari de- rum defunctus fuerit, vicinus presbyter apud senio-
bet, inde irascatur Deiis. rem saecularem nulla precatione, vel aliquo xenio

Cap. CCXXIV. — De ecclesia a compluribus cohx- ecclesiam illam obtineat, quia titulus per se cons-
redibus obsessa. stans antea exstitit, sed neque capeliam sine cou-
( Ex eodem concil. cui interfuit rex Arnolphus, sultu episcopi. Quod si fecerit, definitam sententiam
723 nURCHARDI ^YORMACIENSIS EPISCOPI. 724

sibi prolatam su?cipiat, de episcopo canonica

sicuti A profutnram nostrorumque criuiinum indulgentiam
decrevit auctoritas, per ambitionem majoreni
ut si deposcendum est cujus rei in Evangelio ipse Do-
:

civitatem appetierit, et illam perdat quam tenuit, et minus nobis dedit exemplum. Sed et Stephanus
illam nequaquam obtineat, quam usurpare ten- martjr, et apostolus Paulus eadem fecisse, liber

tavit. Actus apostolonim testis est, quibus intelligi

ex

Cap. CCX.XX. — Vt episcopus aut preshytei , post- datur, oporteie C! istianum humiliter in terram
quam missam inceperit, et oralionem dixerit, nisi prosterni, ne forte li.i dicatur : Cur superbiat lerra
passio aliqua intervenerit, antequam inceptum mi- et cinis?
nisterium adimpleat, ab
discedcre audeat.
allario Dei nidlo modo
Cap. CCXXXVI. — Quod non liceat mortuis oscu-
lum dare.
(Ex decr. Zachurix papx, cap. 14.) Ut episcopus
\Ex concil. Agathcn., cap. 3.) Non licet mortuis
aut presbyter, dum ingressus fuerit ad missarum
osculum dare, nec palliis quae in sacrificio supcr
solemnia celebranda, nisi passio aliqua intervene-
aitare ponuntur, corpora eorum involvere, vel su-
rit, nullo modo audeat data oratione recedere, ut
per feretrum ponere.
ab alio fpiscopo, aut presbytero suppleantur missa-
rum solemnia, sed qui initium ponit, suppleat usque B
Cap. CCXX.XVII. — Vbi fidelcs sepeiiri debeant.
[Ex concil. Triburien., cui interfuit rex Arnolphus,
ad fineni. Quia scriptum est Qui perseveravcrit :

cap. i'6.) Restat propter instanlem, quae tunc ma-

usque in tinem, hic salvus erit. Si quis vero pra;-
xinia occurrit, necessitatem ubicunque facultas re-
sumpserit quod [losnimus agere, a sacro
prffiter
rum et opportunitas temporum suppetat sepulturam
corpore et sangume Domini nostri Jesu Christi sit
morientium apud ecclesiam, ubi sedes est episcopi,
suspensus.
celebrari. Si autem hoc propter itineris longinqui-
C.AP. CCXXXI. l't —
nidlus episcopiis vel presbyter
tatem aut adjacentem alicujus inopportunitatis diffi-
ad celebrandum missarum solemnia cum baculo ire,
aut velato capite allario Dei assistere prsesumat. cultatem impossibile videatur, exspectet eum terra
(Ex decr. ejusdem, cap. 13.) Ut nullus episcopus, sepulturse suse quo canonicornm aut monachorum
presbyter, aut dijconus ad celebrandum missarum sive sanctimonialium congregatio sancta communi-
soleninia pra^sumat cum baculo introire, aut velato ter degat, ut eorum orationibus judici suo com-
capite altario Dei assistere, quoniam et apostolus mendatus occurrat, el remissionem delictorum
Paulus prohibet viros velato capite orare in Eccle- quam meritis uon obtinet, illorum intercessionibus
sia, et si temere prsesumpserit, communione pri- percipiat. Quod si et hoc ineptum et difficile
vetur. C a-stimetur, ubi decimam persolvebat vivus, sepe-
Cap. CCX.X.XII. — A'e corpora sanctorum transfe- liatur mortuus.
rantur de loco ad lorum. Cap. CCXXXVIII. — Vt sacerdotes ad tempus ora-
[Ex concil. Mogunt., cap. ol.) Deinceps vero cor- tionibus vacent, anlequam sacrificent.
pora sanctorum de loco ad locum nullus transferre (Ex decret. Innocentii papse, cap. 26.) Nam Pau-
prsesumat, sine consilio principis, vel episcoporum lus ad Corinthios scribit dicens : Abstinete vos
sanctaeque synodi licentia. ad tempus ut vacetis orationi, et hnc utique laicis
Cap. CC.XXXIII. — Qui mortui in ecclesia sepe- preecepit, multo magis sacerdotibus, quibus et
liantur.
orandi et sacrificandi juge officium est : semper de-
{Ex eodem, cap. o2.) Nullus mortuus infra eccle-
bebtmt ab liujusmodi consortio abstinere. Qui si
siam sepeUatur, nisi episcopi, aut abbates, aut digni
contaminatus fuerit carnali quo
concupiscentia,
presbyteri, vel lideles laici.
pudore vel sacrificare fursitan usurpabit, aut qua
Cap. CCXX.XIV. — Quod omnes plelcs in ecclesia
cunscienlia, quove merito exaudiri se credit, cum
nih.il agere debeant, nist orare.
dictum sit : Omnia munda mundis coinquinatis
[Ex concil. Turonen., cap. 38.) Sacerdotes debent
lideles admonere, ut quando ad ecclesiam coove- D
autem et infidelibus nihil mundum?
niunt, sine strepitu ac tnmultu eam ingrediantur, in
Cap. CCX.X.XIX. Dc laicis qui proprias ccclcsias —
habent.
qua etiam quandiu in orationis causa morantur,
nequaquam {Ex eoncU. Remensi, prxsente Ludovico impera-
inanes inter se proferant confabulatio-
tore, cap. 5.) Si laici capellas proprias habuerint,
nes, sed tempore quo missarum solemnia celebran-
a ratione et auctoritate alienum habetur ut ipsi
tur, non solum ab otiosis et inutilibus verbis, verum-
decimas accipiant, et inde canes aut genitiarias suas
etiam et a perniciosis cogitationibus funditus absti-
pascant, sed potius presbyteri ecclesiarum eivs
nendum sit.

Cap. CCX.X.XV. —
Quod divina clementia fixis in
accipiant, et inde restaurationem ecclesiarum, et

terram yenibus exoranda sit, nisi in majoribus luminaria, el hospitum ac pauperum receptioneni
solemnilatibus. exhibeant, et pro sancta Ecclesia, ac pro statu rc-
(Ex eodem, cap. 37.) Sciendum est quod exceptis gni Dei misericordiam studiose imploreut.
diebus Dominicis, et illis solemnitatibus quibus Cap. CCXL. —
De ecclesiis monachorum.
sancta et universalis Ecclesia ob recordationem (Ex concil. apud Conjluenliam cui interfuit Hen-
Dominica^ resurrectionis solet stando orare, tixis ricus, et Carolus, regcs, cap. 6.) Hoc quoque statu-
in terram genibus suppliciter cleraentiam nobis tum est qualenus ecclesise quorumcunque mona-
72a DECRETOKUM I.lltlll \\. LIUEK TEKTIUS. 720
chonim in sinfciilis [lai-ochiis sitre episcoponiin, ut A liis,reyes, cap. 8.) Si quis vero laiciis vel clericufi seu
deiel, diviiiitiis siiliilaiilur rcgimiiii, oisquc <li'liila utiiusi|(ie sexus persona |iroprielali9 sute lorii, vel

uhspquia in o.xercciidis ccclosiastica' ciiiu; ncgotiis res alicubi donaro delegaverit, decimationiim pro-
sollicile exhibeant, ipsi prociildubio monacht episco- ventum priori Ecclesiie k-gitime signatiim indu
pis suis in omnibus obediant. abstrahere niillam habeat poteHtatein. Quod si

C.\i' C(".\L1. — Dc illis qtti dum sux fropricUitis facere tentaverit, talis traditio irrita prorsus ducalur,
loca alicubi darc vobicrint dccimam nusiiuam et ipse ad emendationem
,
ecclcsiastica coerceatur
traderc sc pnssc cofinoscant.
censura.
( Ex codcm concilio cui intcrfuit Iknricus, et Caro-
FINIS LIBUI TKIITII

INDEX CAPITULORUM LIBRI QUARTL

I. Quid sit baptismus. XXI\. De symbolo octo dies ante Pascha publicc in
II. Ut pneter Pascha et Pcntecosten nisi morte omnibus Ecclesiis recitando.
periclitantibus, baptismus non tiat. „ X.X.X. De gentibus iufirmis, si baptismom desi-
III. Quo lenipore baptisma celebrandum sit, ut derant.
qui baptizantur non inlideles, sed lideles in- X\XI. De gravida baptizanda.
veniantur. .\X\I1. De parvulis infirmis baptiz.Tndis.
IV. De duobus temporibus baptismatis. .WXUI. De illis qui in a;gritudine baptizantur.
V. Item quo tempore baptismus fieri debeat. X.WIV. De illis qui parvulos recentcs negant
VI. De eadem re. esse baptizandos.
VII. De eadem re.
XXXV. De infirmis baptizandis.
VIII. Ul viginti dies ante baptismum ad purgatio-
XWVI. De .-egrotantihus si baptismum desiderant,
nem exorcismi catechuineni veniant.
et post obmutescunt.
I\. Quod omnes ad baplismum venientcs quinta
X.WVII. De mnrtuis non baptizandis.
feria majoris hebdomadse fidem episcopo vel
XXXVIII. De subito obtumescente, si testes habue-
presbytero reddere debeant. baptizando.
rit
X. Ut omnes baptizandi prius sint exorcizandi. XX.XIX. De his qui apud liaereticos baptizantur in
XI. Ut baptizaudi nomine dato a carne et vino nomine sanctse Trinitatis.
se abstineant. C
XL. De eadem re.
XII. Quod neophyti a laulioribus cibis aliquod
XLI. Ut baptismus in Trinitate susceptus non ite-
tempus et a conjugibus se abstinere debeant.
retur.
XIII. Ut omnis preshyter vas baplismale liabeat.
XXLII. De illis qui nesciunt qua fide haplizati sint.
XIV. Ut nullus paesbyter nisi in civitatibus bapti-
XLIII. De presbytero qui gramniaticam ignorabat.
zare prsesumat, excepta causa infirmitatis.
ettamen in TrinHate baptizabat.
XV. Qualiter ei qui lidelis existere voluerit, bapti-
XLIV. De illis qui aliquam habent dubitationem
smum sil tribuendum.
baptismatis ut rebaptizentur.
XVI. De inartyribus qui sine baptismo martxrium
susceperunt. XLV. De infantihus si certos lestes habere noa
possunt, eos non esse baptizatos.
XVII. Quod catechumenis sacramentum in Pascha
non debeat.
dari
XLVI. De presbyteris per quorum negligentiam
sine baptismate aliquis mortuus fuerit.
XVIII. De catechumenis a haptisterio removendis.
XLVII. Ut nullus presbyter in pruiiria provincia
XIX. De catechumenis segregandis et informandis.
alicui infirmo baptismum denegare prEesumat.
XX. De catechumenis peccantibus. q
nuper sunt baptizati, quod pro- XLVIII. De iliis qui denuo baptizati sunt.
XXI. De illis qui
XLIX. De hoc, si parvulus segrotans ad quemlibet
moveri non debeant.
Trinitate juxta prse-
presbyterum baptismi gratia defertur.
XXII. De presbyteris si in
ceptum Domini non baptizaverint. L. De illis qui bis vel ter baptizati sunt.
Xlll. De eadem re. LI. De illis qui bis ignorantes baptizati sunt.
.XXIV. Quod in baptismo el in confirmatione, si LII. De parvulorum animabus qui sine baptismate

necessfe fuerit, unus patrinus possit esse. moriuntur.

XXV. unus patrinus, vel patrina ad suscipien-
Ut LIII. De energumenis baptizatis.

dum infanlem accedant. LIV. De energumenis et catechumenis baptizandis.

XXVI. Ut ille qui non est confirmatus a baptismo LV. De rebaptizatis.
LVI. De presbytero qui recte baptizatum denuo
nuUum recipiat.
patrinus nisi recte credat. baptizaverit, et non recte baptizatum ab hsereticis
XXVII. UtnuUus fial

XXVIII. Ut presbyteri a patriuis requirant si non baptizaverit.

svmbolum teneant. LVII. Ut diaconi suam mensuram custodiant.

727 BURCHARDI \\0RMAC1ENS1S EPISCOPI. 728

LVin. De inordinato, si quasi ordinatus baptizare A L.XXX. De chrismate quod semper sub sera esse
prsesumpserit. debeat.
LIX. Ut presbyteri populum admoneant, suos infan- LXXXI. De Judaeis, quomodo ante baptismum exa-
tulos ad confirmationem episcopo praesentent. minari debeant.
LX. Ut omnes perfectae aetatis jejuni ad coniirma- LX.X.XII. De Judirii, ul nullus eis vini ad credendum
tionem veniant. debeat inferre.
LXI. De duobus sacramentis, id est, baptismo et L.XXXIII. Ut Judseorum lilii baptizati ab eorum con-
manus impositione. sortio separari debeant.
LXII. Ut omnes Christiani ad conflrmationem festi- LXXXIV. Ut nulla comQumio sit Ilebraeis ad lidem
nent. Christianam translatis cum alils nondum bapti-
LXIII. Item de manus impositione. zatis.

LXIV. Item de conlirmatione. LXX.XV. De Judseis qui apostataverunt.

LXV. Quod omnes lideles accepto baptismate chri- LXXXVI. De Judaeorum servis.
sma coeleste percipere debeant. LX.YXVII. De mancipiis Juda>orum qua; ad bapti-
LXVI. Ut omnes renati fonte baptismatis, donum smum confugiunt.
sancti Spiritus per manus impositionem accipere LXXXVIII. Item de mancipiis Judaeorum, aut Chri-
debeant. stianis, aut ad fidem Christianam venire deside-

LXVII. Ut episcopi non nisi jejuni contlrmationes rantibus.

faciant, excepta causa inlirmitatis. LXXXIX. De illis qui de heeresi ad fidem venire de-
LXVIII. Ut episcopis in campo, si necesse sit, liceat siderant.
conlirmare : melius est autem in ecclesia aut in XC. De Judaais, si Christianum mancipium circum-
atrio ecclesiee. ciderint.
LXIX. Ut a solis episcopis baptizati sint, consi- XCI. Quid sanctus Gregorius de Judaeis praice-
gnandi. perit.
LXX. Ut presbyteri baptizatos ia fronlibus chri- .XCII. De illis baptizatis qui pro periculo mortis a
smate signare uon audeant. diaconibus baptizati fuerint.
LXXI. De presbyteris qui pro baptismate
De illis qui presbyteros cogunt denarios pro
pretia XCIII.
requirunt. balsamo dare.
L.XXII. De presbyteris qui veteri chrismate bapti- XCIV. De chrismatis panoo.
zare pra^sumunt. C .\CV. Quod catechumeni cum baptizatis manducare
LXXIII. Ct presbyter in sua plebe sine chrismate non debeant.
ire non debeat. XCVI. De scrutinio faciendo.
LX.XIV. De presbytero qui se deprehenderit non .XCVII. De ministerio baptismatis.
esse baptizatum. XCVIII. Quod bigamus vocetur, qui ante baptisraum
LXXV. De presbyteris, quomodo in co^na Domini de uxorem, et aliam post baptismum habuit.
chrismate, de oleo sanclilicato, de oleo inlirmo- .XCIX. De episcopis et presbyteris et diaconibus re-
runi facere debeant. baptizatis.
LX.WI. De eadem re. C. De eo qui per ignorantiam ordinatur antequam
LXXVII. De eadem re. baptizetur.
LXX.XVIII. De eadem re. CI. De illis qui 'gratiam sancti Spiritus vendere co-
LXXIX. De presbyteris qni pro accipiendo chri- nantur.
smate ad civitates venire solent. Indicis cajntulorum finis.

BURCHARDI
ECCLESI^ WORMACIENSIS EPISCOPI

DEGRETORUM LIRER QUARTUS.

DE SACRAMENTO BAPTISMATIS ET CONFIRMATIONIS.

ARGUMENTUM LIBRI. I.atine tinclio interpretatur. Quod idcirco tinctio

Libro hoc de baptismo et conlirmatioue, deque dicitur, quia ibi homo spiritu gratise in melius mu-
iis qua circa ha?cobservanda sunt, tractatur. tatur, et longe aliud quam erat eflicitur, baptizatus
Cap. I. —
Quid sit baptismus. in nomine Patris, et Hlii, et Spiritus sancti. Sicut in
(Ex decr. Fabian. papx, cap. 5.) Baptismus Grwce, tribus testibus stat omne verbum, ita hoc sacramen-
72!l bKCItEiOIU M LlltlU .\.\. — LlltKK UUARTUS. 730
tiim cuntinnat tcrnariiis numerus iiominiim divino- A l)c cadem rc.
Cap. VI. —
riim, id esl, Patris, et Kilii, et Spiritus sancti. {Ex concil. Compendium, cap. 3.) i;t cxtra
(i;)i<(/

Cap. II. —
(7 pr:c(er 1'ascha ct Pcntecoslen nisi statuta tempora canonum, id est in Pascha et Pcn-
mortc pcricUtantibus baptismus non fiat. tecoste, baptisma non celebretur quia sacri cano- :

(Ex epist. Leon. papse, cap. II.) Tnde quia mani- nes hoc mudis omnibus, nisi aliquod pcriculiim in-
festissinic pntet, l)aptizandis iu Ecclesia electis ha;c stitcrit, Ucri prohibeiit, in tantuni ut etiam eos qui
duo tempora, id est Pasclia et Pentecostcn, esse alio lcnipore bapliz intiir, a gr.idibus ecclesiaslicis

legitimu, dilectionem vestram monemus, ut nullos abslineant, nec ad cleruni admittaDlur.

alios dies huic observaiilia> misccatis Quia si sunl De eadem re.

Cap. VII. —
alia i|iio(]iie fcsla (|uil)iis mulla iu honoieni Dci Wormuc., cap. 10.) Sacrosancti bap-
{K.r concil.
rcvcrculia dcbealiir, principalis tcimcn ct nia.\imi tismi sacramentum, non nisi in Paschali festivilate,
facramcnti cu.^todicnda nobis csl niystica el ratio- et Pentccoste uuusquisquc lidelium novcrit esse pro;-
nabilis e.xemplatio, non interdicta licentia qiia in bendum : exceptis his quibus mortis periculo ur-
baptismo tribuenda quolibet tempore periclltantibus gente, ne in attermim pereant, talibus oportet rcme-
subvenitur. Ita enim ad has ijuas festivitates con- tj diis subvenire.
nexas sibimet atque cognatas, incolumium et pacis Cap. VIII. —
Ut vifiinti dies ante baptismum ad pur-
seciiritate degentium libera vota deferimus, ut in gationcm exorcismi catechumeni viniant.
mortis periculo, in obsidionis diseriniine, in perse- {Ex concil. Brayijar., cap. 3.) Hoc umnimodis prse-
cutionis angustiis, in timore naufragii, nullo tem- cipimus et antiqui canones prcecipiunt, ut ante
pore hoc vera: salutis singulare praesidium cuiquam baptismum viginti dies ad purgationem exorcismi
denegcmus. catechumeni veniant, et in illis viginti diebus
C.\t'. III. — Quo lcmporc baptisma cclebrandum sit,
juxta canonicum prsceptum, et erudiantur et con-
et ut tjui baptizantur non iiijideles sed fidcles inxe- secrentur.
niantur.
Cap. I.\. Quod omnes ad baptismum venientes —
(Ex papx, fratribus per Alexandriam
decr. Victoris quinta feria majoris Uebdon,adx, fidem episcopo vcl
constitutis, cap. 2.) lu paschali vero lempore el presbytero reddere debcant.

Pentecoste baptisma celebrandum est catholicum, {Ex concil. Laodicensi, cap. 46.) Quod oporteal eos
sed tameu si necesse fuerit, aut morlis periculum qui ad baptisma veniunt fidem discere, et quinta
ingruerit, genliles ad lidem venientes quoquo loco, feria septimanse majoris episcopo aut presbyteris

vel momento, ubicunque evenerit, sive in llumiae, C reddere.

sive in mari, sive in fontibus tantum Christiana; Cap. .\. Ut omnes baptizandi prius sint exorci- —
confessione credulitatis clariQcata baptizautnr. Ipsi zandi.

quoque, quod in baptismo polliciti sunt, summo- (Ex decr. Cxlest. pap. Galliarum episc. missis, cap.

pere est attendendum, ne inCdeles sed tideles inve- 12.) Illiid etiam, quod circa baptizandos in nniverso

uiantur. Ipsi vero qui infidelitalis nota asperguntur, mundo sancta Ecclesia uniformiter agit, non olioso

infames efficiuntur, atque inter fideles minime re- conlemplaraurintuitu,cum siveparvuli,sive adultijad
putantur. regenerationis veniunt sacramentum, uon prius fon-
tem vitse adeant, quam et exufflationibus clericorum
Cap. IV. — De duobus temporibui baptismatis.
spiritus ab eis immundus abigatur, ut tuuc vere
{Ex decr. Gelasii papse, cap. 10.) Baptizandi sibi
appareat quomodo princeps hujus mundi mittatur
quispiam passim quocunque tempore nullam credat
foras.
inesse fiduciam, praeter Paschale festum et Penteco-
Cap. XI Ut baptizandi nomine dato a carne et vino
stes venerabile sacramenlum excepto duntaxat ,
se abstineant.
gravissimi languoris mcursu, in quo verendum est nomen
{Ex concil. Carthag., cap. 83.) Baptizandi
ne, morbi crescente periculo, sine remedio salutari abstinentia vini et carnium, ac ma-
suum dent sub
forlassis cegrotans exitio pr;eventus abscedat.
nus impositione crebro examinent baptismum.
CiP. V. — Item quo tempore baptismus fieri debeat.
Cap. XII. —
Quod neophyti a lautioribus cibis aliquod
[Ex dccr. papx, cap. 2.) Sequitur de di-
Syrici tempus, et a conjugiis se abstinere debcant.
versis baptizandorum, prout unicuique libitum fue- (Ex eodem, cap. 87.) Neophyti aliquandiu a laulio-

rit, improbabilis et emendanda confusio, quse a ribus epulis, et spectaculis, vel conjugibus absti-

nostris consacerdotibus, quod commoti dicimus, neant.

non ratione auctoritalis alicujus, sed sola temeritate Cap. XIII. — Ut omnis presbyter vas baptismale ha-
prsesumitur, ut passim ac libere natalitiis Christi, beat.

seu apparitionis, necnon et apostolorum, seu marty- {Ex coneil Melden.i., cap. 7.) Omnis presbyter qni
rum festivitatibiis innumerse, ut asseris, plebes fontem lapideum babere nequiverit, vas conveniens
baptismi mysterium consequantur, cum hoc sibi ad hoc solummodo baptizandi officium habeat, quod
privilegium et apud nos, et apud omnes Ecclesias, extra ecclesiam non deportetur. Similiter ad corpo-
Dominicum specialiter cum Pentecoste suo Pascta rale lavandum, et ad pallas altaris propria vasa ha-
defendat. beantur, in quibus nihil aliiid fiat.
731 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPl. 732

Cap. XIV. —
Ut nullus preshyter nisi in civitatibus A Cap. X.\. — De catechumenis peccantibus.
baptizare prxsumat, excepla causa infirmitatis. (Ex concil. Neocxsar., cap. 6.) Catechumenus, si

{Ex eodem, cap. 48.) Nemo presbyterorum baptizare ingrediatur ecclesiam, et in ordine eorum, qui in-
prfesumat, nisi in civitatibus atque temporibus con- struuntur, assistat, liic auteni deprehensus fuerit

stitutis, nisi causa agritudinis, vel certse

necessita- peccans, siquidem genu flectit, audiat, ut non de-
tis, et loca illa auctoritatem et privilegia debita re- linquat ulterius. Si vero et audiens peccaverit, ex-
tineant. pellatur.
Cap. .\V. Qualiter qui fidelis existere voluerit,
ei Cap. .\.\I. — De illis qui nuper sunt baptizati, quod
bapti^miim sit tribuendum. promoveri non debeant.
(Ex decr. Clemenlis papx, cunctis fidelibus missis, {Ex condl. Laodiensi, cap. 3.) De his qui nuper
cap. 62.) Si quis ergo tidelis voluerit existere, et de- sunt illuminati baptismate, quod eos in saeerdotali
siderat baptizari, exutus prioribus malis de reliquo non conveniat ordine promoveri.
pro bonis actibus haeres bonorum coelestium ex gestis C.\P. XXII. De presbyteris, si in Trinitate juxta—
propriis fiat. Accedat ad sacerdotem suum, et ipsi prxceptum Dondni non baptizaverint.
det nomen suum, atque ab eo audiat mysteria regni (Ex canone apostolor.) Si quis episcopus aut pre-
cojlorum. Jejuniis frequentibus operam impendat, B sj,ytgr juxta prseceptum Domini non baptizaverit in
ac semetipsum in omnibus probet, ut tres menses jam nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, sed in tri-
consummando, in die festo possit baptizari. Baptize- bus sine initio principiis, aut in tribus filiis, aut in
tur unusquisque in aquis perennibus, nomine trinfe tribus paracletis, abjiciatur.
beatitudinis invocato super se, perunctus primo oleo Cap. XXIII. De eadem re. —
per orationem sanctiticato, ut ita denium per haec (Ex eodem.) Si quis episcopus aul presbyter, non
consecratus, possit percipere locum cum sanclis. trinam mersionem unius raysterii celebraverit, sed
Cap. .\VI. — De marlyribus qui sine baptismo mar- semel mergit in baptismate, quod dari videtur in
tyrium susceperunt. morte Domini, deponatur. Non enim dixit Dominus :

(Ex dictis Catechumenum quamvis in

August.) in morte mea baptizate, sed Euntes docete omnes :

bonis operibus defunctum, vitam habere non credi- gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et
mus, excepto duntaxat nisi martyrii sacramenta Spiritus sancti.
compleantur. Baptizatus contiletur tidem suam co- —
Cap. X.\IV. Quod in baptismo, et in confirmatione,
ram sacerdote, et interrogatus respondebit. Hoc unus palrinus possit esse.
si necesse fuerit,
idem martyr coram persecutore facit, qui et confi- q (Ex decr. Ygini papx, cap. 10.) In catechumeno,
tetur fidem, et interrogatus respondet. Ille post et in baptismo, et in confirmatione unus pater potest
confessionem aspergitur martyrio, vel vero aspergi- Ueri, si necessitas cogit non est lamen consuetudo :

tur sanguine, vel tingitur igne. Ille manus imposi- Romana, sed per singula singuli suscipiunt.
tione pontiflcis accipit Spirilum sanctum. Hic babi-
Cap. —
Vt unus patrinus, vel patrina ad sus-
.\.\V.
taculum efUcitur Spiritus sancti dum non est ipse qui cipiendum infantem accedat.
loquitur, sed spiritus qui in illo loquitur. llle com- (Ex decr. Leonis papas apud S. Medardum.) Ut
municat Eucharistiae in commemoratione mortis non plures ad suscipiendum de baptismo infantem
Domini hic ipsi Christo commoritur. Ille confitetur
:
accedant, quara unus, sive vir, sive mulier. In con-
se mundi actibus renuntiaturum, hic ipse renuntia- firmationibus quoque idipsum liat.
vit vitse. Illi oninia peccata remittuntur, isti exstin-
Cap. XXVl. —
Ut ille qui non est baptizatus, vel con-
guuntur. (irmatus, a baptismo nuUum recipiat.
Cap. K\U. — Quod catechumenis sacramenlum in (Ex concil. Mogtint., cap. 2.) In baptismo vel in
Pascha dari nun debeat. chrismate non potest alium suscipere in filium ipse
(Ex concil. Carthag., cap. 5.) Item placuit ut per qui non est baptizatus, vel conflrmatus.
solemnissimos Paschales dies sacramentum catechu- D Cap. .\XVI1. — Ut nullus patrinus fiat, nisi recle
menis non delur, ni solum salis, quia si Udeles per credat.
sacramentum non mutant, nec catechume-
illos dies (Ex concil. Parisiensi, cap. 2.) Ut nemo a sacro
nos oportet mutare. fonte aliquem suscipiat, Orationem dominicam nisi
Cap. XVIH. De catechumenis a baptisterio remo- et Symbolum juxta suam linguam et intellectum
vendis. teneat, et coram presbyterb decantet, et ut intelli-
(Ex concil. Arausic, cap. 17.) Ab baptisterium gant omnespactum, quod cum Deo pepegerunt.
catechnmeni nunquam admittendi sunt, nisi ipsi Cap. XXVIII. — [( presbyteri' a patrinis requirant
baplizentur. si Symbolum teneant.
Cap. XI\. — De catechumenis segregandis, vt infor- (Ex concil. Wormacicns. iv, cap. 1.) Annuntient
mandis. presbyteri, ut neque viri, neque foeminse de sacro
(Ex eodem, cap. 18.) A Udelium benedictione cate- fonte flliolos, vel flliolas suscipiat, nisi memoriter
chumeni, etiam inter domesticos ordines, in quan- Symbolum Orationem dominicam tenuerint.
et
tum caveri potest. segregandi informandique sunt, Cap. XXIX. — De symbolo oclo dies ante Pascha pu-
ut se et signandos vel bsnedicendos semotim ofTe- blice in omnibus ecclesiis recitando.
rant. (Ex concil. Agathen. cap. 1.) Symbolum etiam pla-
 .

733 DECUETOHUM LIHKI XX — LIUEU (JlAimiS. 731

cuit ab omnibus ecclesiis una dle, id est, octu dies A C\F. XXXVII. —
Demortuis non baptizandis.
ante Doiniuicam resurroctionem, publive iu ccclcsia [E.r concil. Carthag. cap. 0.) (laveudum est no
conipcteulibus tradi. murtuos ctiam lii|itizaii possc rralrum liilirmitas
Cai'. XX.\. — De (jeiitilibus infirmis, si baptismum credat, quibus iiec Eucharisliam darc animad-
desidcrant. vertat.
{Ex eodem concilio, cap. 3.) Gentiles, si in inlir- Cap. XXXVIII. — De subito obmutescentc, si teslcs

mitalo de^ideraveriul sibi ni.muru impoui, si fucriut habueril, iaptizundo.

e.\ aliqua jiarte houfsta vita, idacuit eis raanum iui- (Ex concit. Arausic, cap. Il.i Siihito ohmiile-
poni, et lieri (Uiristianos. scens, prout statutum est, haptizari et pu:iiiteutiaiii

Cai'. XXXI. — De yravida baptizanda. acciperc potesl, si voluiitatis pra'tcril(c lestimo-

(Ex conctl. Gravidam oportel

Neocxsar., cap. nium aliorum verbis hahel, aiil priEscntes in suo
0.)
baptizari, quando voluerit. iMbil enim iu hoc qua? nntii.

parit nascenti comuiuuicat, propterea quod uniuscu-

Cap. XXXIX. De his qui upud hxreticos baptizan- —
tur in nomine sanctx Trinitalis.
jusque p.oposilum in confessione declaratur.
(Ex concil. Rothomay., eap. 3.) Baptisma unum *
Cu'. XXXII. — Dcpanulis iiilirmis baptizandis. „ est, sed in Ecclesia catbolica, ciijus nos inembra
(Ex concil. Habergirunda, cap. h.) De parvulis
elfecti sumus, ubi una lidcs est, ubi iu nomine Pa-
vero, qui nuper materno utero sediti sunt, placuit
tris, et Filii, et Spiritiis sancti datur. Et ideo qui
conslitui, ut si iulirmi, ut assolet, fuerint, et lac
apud illos hsereticos baptizati sunt, qui iu sancta;
raaternum non appetunt, etiani eadem die qua nati
Triuitatis confessione baptizant, et veniunt ad nos,
sunt, si oblati fuerint, baplizeutur.
recipiantur quidem quasi baplizali, ne sanctfe Tri-
Cap. XXXIII. -• De illis quiin eegritudine baptizcntw.
nitatis invocalio vel confessio annulletur, sed do-
{Ex concil. Neocxsar., cap. 12.) Si quis ergo in
instruantur, sensu sanctae Trini-
ceantur integre, et
segriludine fuerit baptizatus, presbyter ordinari non tatis, et mysterio quod in sancta Eaclesia tenetur :

debet : non enim fides illius et voluntaria, sed ex

cousentiuut credere, vel acquiescunt conliteri,
ct si
necessitate descendif, nisi forte postea ipsius stu-
purgatJE fldei integritate, lirmeiitur manus imposi-
dium. et lidesbujus probabilis videtur, aut hominum tione. Si vero parvuli sunt hehetes, qui doctrinam
raritas cogit.
non capiant, respondeant pro illis qui eos otferunt
Cap. .X.X.XIV. — De illisqni parvulos recentes negant juxta morem baptizandi, et ita interragentur, ut
esse baptizandos. manus im-
sciant quid respondere dcbeant, et sic
(Ex concil. Africano, cap. flfi.) Item placuit, ut ^
posilionem accipiant.
quicuuque parvulos recentes ab uteris matrum Cap. XL. De eadem re. —
baptizandos negat, aut dicit in remissionem quidem
{Ex concil. Wormaciens., cap. 5.) Quicuuque ba-
peccatorum eos non baptizari sed nihil ex Adam ptizatus fuerit ab baereticis in nomine Patris, et
trahere originalis peccati quod lavacro regenera- Filii, et Spiritus sancti, nuUo modo rebaplizari do-
tionis expietur, unde sit cousequens, ut ia eis forma
bet, sed per solam manus impositionem purgandus
baptismatis iu remissionera peccatorum non vera
est.
sed falsa intelligeudum est quod ait Apostolus Per C.\p. XI. I. baptismus in Trinitate susccptus iwn
:
—n
imura hominem peccatum intravit in mundum, et iteretur.
per peccatum raors, et ita in omnes bomines per- (Ex concil. Carthagin., cap. 1.) Ut bapti;mus in
transiit, in quo omnes peccaverunt, nisi quemadmo- Trinitate susceptus non iteretur. Ergo si vobis
dum Ecclesia catholica ubique diffusa semper intel- placet, consideremus primum titulum de rebaptiza-
lexit. Propter banc enim regulam tidei, etiam par- tis, etsanctitatem vestram postulo, ut mentis vestrse

vuli, qui nihil peccatorum in seipsis adhuc commit- placita producatis ad descendentem in aqiiam, et
tere potuerunt, ideo in peccatorum remis^ionem ^ interrogatum in Trinitate secundum Evangelii Udem,
veraciler baptizantur, ut in eis regeneratione mun- et apostolorum doctrinam, et confessum bonam
detur quod generatione traxerunt. conscientiam in Deum de resurrectione Jesu Christi,
Cap. XXXV. — De infirmis baptizalis. liceat iterura interrogari in eadem fliie, et in aqua
(Ex concil. Laodien., cap. 47.) Quod oporleat eos iterum tingi? Universi episcopi dixeruiii .\bsit, ah- :

qui in fegritudine percipiunt baptisma, postquam sit! illicitdm esse sancimus rebaptizationem, et satis

convaluerint, fldem perdiscere, et scire cujus mune- esse alienum a sincera fide et a catholica disci-

ris participes facti sunt. plina.

Cap. XXXVI. — De xgrotantibus, si baptismum Cap. XLII. — De illis qui nesciunt qua fide baptizati
desideraut, et post obmutescunt sunt.

{Ex concil. Africano, cap. 12.) Ut «grotantes, si (Ex decr Leonis papx
. episcopis per Siciliam con-

pro se respondere non possunt, c;im voluntatis stitutis missis, cap. Hi autem de quibus scri-
29.)

qui se baptizatos sciunt, sed cujus Udei fne-

eorum testimonium sui qui periculo proj^rio adfuere psisti,

rint qui eos haptizaverunt se nescire protitentur,

dixerint, baptizentur, et ut sccEnicis atque histrio-
nibus, caeterisque hujusmodi personis reconciliatio quoniam quolibet modo formam baptismatis acce-
non negetur. perunt, baptizandi non sunt, sed per mauus imposi-
735 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 736

tionein, virtutem Spiritus sancti, quam ab haere- A Cap. XI. VI. —

De presbyteris per quonim negligen-
ticis accipere non potuerunt, eatholicis copulandi tiam sine baptismate aliquis mortuus fuerit.
siint. (Exdecr. Sixtipapx, cap. o.) Perpendant presby-

Cap. XLIII. — De presbytero, qid grammaticam

teriquanti discriminis sit animas innocentium per
ignorabat, et tamen in Trinitate baptizabat. eorum negligentiam a regno Dei excludi. Si enim
Zacharix papse ad Bonifacium Mogunt.
gaudium est in ccelo super uno peccatore poeniten-
{Ex epist.
tiam agente, quid putas, quanta ira et indignatio
archiepiscopum.) Virgilius et Sedonius religiosi viri
provinciam degentes, suis nos super illum erit, qui per suam negligentiam januas
apud Bavariorum
paradisi innocentibus claudit? Et ideo presbyteri
litteris visunt, per quas intimaverunt, quod tua re-

verenda fraternitas injuugeret eis Christianos denuo summa diligentia caveant, ne animas pro qaibus
baptizare. QuoJ audientes, nimis sumus conturbati,
sanguis Christi etfusus est, per suam incuriam a

et in admirationeni quaradam incidimus, si habere-

coelesti beatitudine separent; sed si, quod absit!
evenerit, gravi pojnitentia» luctu diebus vitae suae se
tur, ut dictum est. Retulerunt
quod fuerit quippe,
in eadem provincia sacerdos, qui Latinam linguam submiltat, per cujus evenerit neglectum.

penitus ignorabat, et dum baptizaret, nesciens Latini r.

Cap. XLVII. — Ut nuUus presbyter in propria pro-
vincia, vel in alia cuiquam tnfirmo bapiismum de-
eloquii infringere liuguam, diceret : Baptizo te in negare prxsumat.
nomine Patria, et Filia, et Spintus sancti, ac per
(Ex decr. Martini papse, cap. Quicumque pre-
3.)
hoc tua reverenda fraternitas consideravit rebapti- sbyter in propria provincia aut in alia> vel ubicun-
zare. Sed, sanctissime frater, si ille qui baptizavit,
que inventus fuerit, commeudatum sibi infirmum
non errorem introducens aut haeresim, sed pro sola baptizare noluerit, vel pro intentione itineris, vel
ignoranlia Romanae locutionis infringendo linguam,
de aliqua excusatione, et sic sine baptismo moritur,
ut pr<efati sumus, baptizans diiisset, non possumus
deponatur.
consentire ut denuo baptizentur
quod tua : quia Cap. XLVIII. — De illis qui denuo baptizati sunt.
bene compertura habetsancta fraternitas, quicunque (Ex decr. Leonis papse, ad Nicetam episcopum
baptizatus fuerit ab haereticis in nomine Patris, et Aquiliensem, cap. 47.) His vero, de quibus similiter
Filii, et Spiritus sancti, nullo modo rebaptizari de- dilectio tua nos credidit consulendos, qui ad ite-
bet, sed per solam manus impositionem purgari de- randum baptismuni vel metu coacti, vel errore tra-
bet. Nam, sanctissime frater, si ita est. ut nobis re- ducti sunt, et nunc se contra catholiciE fidei sacra-
latum est, non amplius a te illis prsedicetur aliquid mentum egisse cognoscunt, mo- ea est custodienda
hujusmodi, sed ut sancti Patres docent et praedicant, C
deratio, qua in societatem nostram nr-n nisi per
tua sanctitas studeat conservare.
pauitentise remedium, et per impositionem episco-
Cap. XLIV. — Dc illis qui aliquam habent dubitatio- palis manus, communionis recipiant unitatem.
nem baptismatis, ut rebaptizentur. Tempora autem poenitudinis habita moderatione tuo
{Ex decr. Leonis papx ad Rusticum Nabomens. constituenda judicio, prout conversorum animos
episcopum missi, cap. 27.) Si nulla esstant indicia inspexeris esse devotos, eliam habentes
pariterque
inter propinquos aut familiares, nulla inter clericos setatis senilis intuitum, periculorum quorumque
et

aut vicinos, quibus hi de quibus quseritur baptizati aut segritudinum respicientes necessitates. In quibus
fuisse doceantur, agendum est ut renascantur, ne si quis ita graviter urgeatur, ut dum adhuc poenitet,

manifeste pereant. In quibus quod non ostenditur de salute ipsius desperetur oportet ei per sacerdo-
gestum, ratio non sinit ut videatur iteratum. Qui talem sollicitudinem communionis gratia subveniri.
autem possunt meminisse qnod ad ecclesiam venie- Cap. XLIX. —De hoc, si parvulus scgrotans ad quem-
libet presbyterum baptismi gratia defertur.
bant cum parentibus suis, possunt recordari an quod
eorum parentibus dabatur acceperint. Sed si hoc (Ex decr. Eugenii papse, cap. 6.) Si parvulus
etiam ab ipsa memoria alienum est, conferendum D ^grotans ad quemUbet presbyterorum baptismi gra-
tia de cujuslibet parochio allatus fuerit, ei baptismi
eis videtur quod collatum esse nescitur, quia non
teraeritas intervenit praesumptionis, ubi est sacramentum non denegetur. Si quis hoc muniis
diligen-
petenti concedere detrectaverit, et ille parvulus
tia pietatis.
absque baptismatis gratia ^mortuus fuerit, noverit
Cap. XLV. — De infantibus, si certos testes habere ille se, qui eum non baptizavit, pro ejus anima ra-
non possunt, eos nonesse baptizatos.
tionem redditurum, et apud synodum acerrime cor-
(Ex concil. Africano, cap. 39.) Item placuit de rigendum.
infantibus quoties non inveniuntur certissimi testes Cap. L. — De illis qui bis vel ter confirmati vel
qui eos baptizatos esse sine dubitatione testentur, baptizati sunt.
neque ipsi sunt per setatem de traditis sibi sacra- ({Ex concil. Terraconensi, cap. 6.) Dictum nobis
mentis idonei respondere, absque ullo scrupulo eos est quod quidara de plebe bis, aut ab episcopis
esse baptizandos, ne ista trepidatio eos faciat sacra- ignorantibus tamen eisdem episcopis conUrmentur.
mentorum purgatione privari. Hinc enim legati Unde nobis visum est eamdem confirmationem,
MSurorum fratres nostros consuluerunt, qui mul- sicut nec baptismum, iterari minime debere quia :

tos tales a barbaris redimunt. bis vel amplius baptizatos aut confirmatos non sae-
737 DECRETORUM LIIUU XX. - LIItEK QUAIITUS. 738
culo fcil >o\i Douiino suli lialiilu rfBulari vi-l clori- A modis eiimmunicenl, sacratnenli ipsius virlule vcl
cali religiosissinie fainulari ilecreliiin est. miiuieucli ad inciirsii dii'nionis i|iio infeslantiir, vcl
Cap. LI. — Di' iltis ijiti his iijHDrdntis Ixtpliznli siint. 1
iirg.indi, qiiorum jam ostendiliir \itii' purgutio.
{E.T pirnitcntiali Theod., ciip. IV.i Qui bis isuo- Cu'. 1,1 V. — De encrgummis ct catecUumcnis bapti-
rantes bapli/.ati sunt non iiuiisent pro cu pueuitero, zandis.
uisi quod secunduni caiiones non possunt ordinari, (E.C codcm. cap. 14.) Encrgumenis et calcchu-
nisi magna Qui autem non
aliqiia necessitas cogat. menis in quantiim vel nccessitas exegerit,
vel op-

ignari iterum baptizati sunt, quasi iterum (^iiristnni portunitas permiserit, de Implismale consuleiidum.
crucifixerint, septcm annos poMiitcant. quarlam, ct Cap. LV. — De rcbaptizalis.
se.ttum feriani, ct tres Quadragesimas poMiiteaiil. Si [Ex concil. Everdensi, cap. \i.) Ciim rebaplizalis
fideles religiosi nec in cibo participent.
pro vitio aliquo fuerit, similiter. Si pro mundilia
putaverint, tribus annis similiter poeniteant.
Cap. LVI. — De presbijtiro qui reclc baptizatum de-
nuo Ijaptizitveril, et mn recte baptizatum ab lisere-
Cap. LII. — De parvulorutn animabus, qui sine Lapti- ticis mm baptizaverit.
smate moriuntur. {Ex concil. Litrjdiinensi,
cap. 47.) Episcopus aiit
)Ex epist. Gregor. papx scripta Secunclino servo Dei ,, presbyler cum
qui secundum veritatem habuerit
si
recluso.) Iii extreino vero episloUi: requisisti (piid eis haptisma denuo baptizaverit, aut si polluliim ab
respondendum sit, qui dilcclionem tuam de parvulu- iinpiis, non recte baptizatum
et non baptizaverit,
rum animabus requirunt, qui sine gralia baplismatis deponatiir, tanqiiam deridens cnncm ct mortem
moriuntur, dicentcs : Si corpus origiuali lenetur Domini, nec sacerdotes veros a falsis sacerdolibus
culpa, unde anima quw. a Deo dalur rea erit, qu;B jure discernens.
adluic in actuali delicto non conseiisit eorpori? Sed Cap. LVII. —
Vt diaconi suam mensuram custodiant.
hac de re dulcissinia mibi tua cbaritas sciat, quia de (Ex papx, cap. 7.) Diacones quoque
dccr. Gelasii
origine animse inler sanctos Patres requisilio non propriam constituimus servare mensiiram, nec ultra
parva versata est, sed utrum ipsa ab Adam descen- tenorem paternis cauonibus dejuitatum quippi.Tm
derit,an certe singulis detur, incertumr remansit, lentare peimittimus: nibil eoriim suo ministerio
eamqiie in hac vita insolubilem fassi sunt esse qure- lienitus applicare, qiise priniis ordinibus propria;
stionem. Gravis est eiiim qua^slio, nec valei ab ho- decrevit antiquitas. Absque episeopo et presbytero
mine comprebeudi : quia si de Adfe substantia anima haptizare non audeant, nisi praedictis fortassis ofli-
cum carne nascitur, cur non etiam cum carne mo- ciis longius constitutis necessitas extrema compel-
ritur? Si vero cum carne qua; ab Adam prolata est, C lat, quod et laicis Christianis facere pleriimque
obligata )>eccatis tenetur. Sed cuin hoc sit, incertum conceditiir.
non est, quia nisi sacra baptisinatis gratia fuerit Cai'. I.VIII. — De inordiJiato, si quasi ordinatus bap-
renatus homo, oranis anima originalis peccati vin- lizare prsesumpserit.
culis est obstricta. Hinc enim soriptiim est : N'on (Ex decr. Hormisdse papse, cap. 4.) Si quis bapti-
est mundus in conspeclu ejus, nec unius disei infans zat, aut aliquid divinum oflicium exercueril per
super terram. Hinc David ait : In iniqnitatibus con- temeritatem non ordinatus, abjicialur ab Ecclesia,
ceptiissum, et in delictis peperil me mater mea. et nunqiiam ordinetur.
Hinc ipsa Veritas dicit Nisi quis renatus fuerit ex
: Cap. LIX. —
Ut presbyteri populorwn admoneant ut
non regnum suos infantulos ad confirmationem episcopo prse-
aqua et Spiritu sancto, intrabit in co;-
sentent.
lorum. Hinc Paulus apostolus ait Siciit in Adam :
[Ex conc. Wormaciens., cap. 2.) Aununtient pre-
omnis moriuntur, ita et in Christo omoes vivilica- sbyleri populis, ut quam citiiis potuerint. suos
buntur. Cum ergo infans qui nihil peccavit in con- infantulos ad oonfirmandum episcopo prsesentari
spectu omnipotentis Dei esse non valet mundus, cur faciant. Quod si neglexerint, etpreshyter et populus
Psalmisla es legilimo conjugio prolatus, in iniquitate canonicis disciplinis subjaceont.
eonceptus est? Cur? nisi quia qui mundatus aqua Cap. LX. — l't omnes perfectx xtatis, jejuni ad
baptismat.is nonfuerit mundus nonest? Cur in Adam confirmationem veniant.
omnis homo moritur, si originalis peccati vinculis {Ex concil. Aurelian., cap. o.) Ut jejuni ad conlirma-
non tenetur? Sed quia genus humanum in parente touein vcniant perfeetae moneantur confes-
setatis, et

primo velut in radice putruit, ariditatem erexit in siones facere prius, ut mundi donum sancti Spiritus
ramis, et inde oniuis homo cum peccato nascitur, valeant accipere, et quia nunquam erit Chrislianus,
nnde primus homo permanere voluit in peccato. De nisi conlirmatione episcopali fuerit chrismatus.
his aulem subtilius ac latius loqui debneram, sed Cvp. LXl. — De duobus sacramentis, id cst, baptismo
dum me et curarum tumultus premunt, et harum manus impositione.et

portitor ut laxaretur importunus exstitit, unde multa (Melchia. papa Hispaniarum episcopis hxc scribit,

debui, pauea locutus sum. cap. 6.) De his vero super quibus rogilaslis vos in-

Cap. LIII. — De energumenis baptizatis. formari. id est, utrum majus essel sacramentum
(Ex Arausic, cap. 13.) Energumeni bapti-
concil. manus impositionis episcoporum, aut baptismns,
zali de purgatione sua curantes, si se soUicitudini scitote utrumque magnum esse sacramentum. E*

clericorum tradunt, monitisque obtemperant, omni- sicut unum a majoribus fit, id est, s summis ponti-
 739 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 740
ticibus quod a minoribus perfici non polest, ila et A ila etiam traditionem sancti Spiriliis a jejunis pou-
majori veneratione venerandum et tenendum est. titicibus convenit eelebrari.
Sed ita conjuncta sunt hsec duo sacramenta, ut ab Cap. LXVIII. — Ut cpiscopis in campo, si necesse sit,
invicem nisi morte prseveniente nullatenus posfiiit liceat confirmare : mriius est autvm in ecclesia aut
segregari, et unum sine altero rite perfici non in alrio ccclesise.

potest. (Ex concil. Remensi, cap. 10.) Episcopo liceat in

Cap. LXII. — rt omnen Christiani ad confirmationem campo, si necesse sit, conflrmare.

festinent. Cap. LXIX. — Vt a solis episcopis baptizati sint con-
(Ex concil. Wormac, cap. G.) Ut ad prsedicationem signandi.
et conflrmationem episcopi omnes devote conve- (Ex decr. Innocentii pap. Decentio episc. missis,
niant, eique fideliter ministrent et obediant. cap. 3.) De consignandis vero infantibus manife-
—
hemdcnianus impositione.
C.iP. LXIII. stum est non ab alio quam ab episcopo fleri licere,
(Eusebius papa per Campaniam et Tu-
fratrib)is nara presbyteri, licet sint secundi sacerdotes, ponti-
sciam constiiutis scribit.) Manus quoque impositionis ficatus tamen apicem non habent. Hoc autem ponti-
sacramentum magna veneratione tenendum est, Ccibus solis deberi, ut vel consignent, vel paracletum
R
quod ab aliis perfici non pote-t, nisi a summis sa- Spiritum tradant, non solum consuetudo ecclesiastica
cerdotibus. Nec tempore apostolorum ab aliis quam demonstrat, verum illa lectio Actuum apostolorum,
ab ipsis apostolis legitur aut scitur peractura esse : qufe asserit Petrum et Joannem esse directos, quo
neque ab aliis, sicut jam dictum est, quam ab illis jam baptizatis tradant Spiritum sanctum. Nam pres-
qui eorum loeum tenent unquam perfici potest aut byteris seu extraepiscopum seu prajsente episcopo
lieri debet. Nam si aliter prffisumptum fuerit, irri- cum baptizant, chrismate
baptizatos ungere licet,
tum habeatur et vacuum, nec inter ecclesiastica sed quod ab episcopo fuerit consecratum, non tamen
unquam reputabitur sacramenta. frontem ex eodera oleo signare, quod solis debetur
Cap. LXIV. — Item de confirmatione. episcopis, cum tradunt Spiritum paracletum.
(Ex concil. Moginitin., cap. 5 ) Prajcipimus ut ad Cap. LXX. — Vt presbyteri baptizatos in frontibus
accipiendum per manus irapositionem pontilicis Spi- chrismate signare mn audeant.

ritus sancti donum, sollicite et devote omnes con- {Ex regul. Greg. ad lanuarium episcopum Carali-
currant, et episcopo suo ea quae necessaria sunt tanum, cap. 200.) Presbyteri baptizatos infantes
fideliter ministrent, eique ab omnibus et per omnia signare in frontibus chrismate non praesumant,
obediatur. sed prosbyteri baptizatos tangant in pectore, ut
C
Cap. L.XV. — Quod omnes fidelcs, accepto baptismate, episcopi poslmodum conUrmentin fronte.
chrisma percipere debeant. Cap. LXXI. — De presbyteris qui pro baptismate
(Ex concil. Laodicensi, cap. 48.) Quod oporteat pretia requirunt.

eos qui baptizantur post lavacrum chrisma coeleste [Ex epist. Gelasii papse, cap. 5.) Baptizandis con-
percipere, et regni Christi participes inveniri. signandisque fldelibus pretia nulla praiflgant, nec il-
Cap. LXVI. — Ut omnes renati fonte baptismatis, lationibus quibuslibet impositis exagitare cupiant
donum sancti Spiritus per manus impositionem renascentes quoniam quod gratis accepimus, gra-
:

acciperc debeant. tis dare mandamur. Et ideo nihil a prsedictis pror-

(Ex epist. Anteri papse, cap. 13.) Omnes enim sus exigere moliantur, quo vel paupertate cogente
per manus impositionem episcoporum, post
fldeles deterriti, vel indignatione revocati, redemptionis .--uae
baptismum accipere debent Spiritum sanctum, ut causas adire despiciant, certum habentes, quod qui
pleni Christiani inveniantur. De Spiritu sancto acci- probibita deprehensifuerint admisisse, vel commissa
pimus, ut spiritales efliciamur quia animalis homo :
noupotiussua sponte correxerint,periculum subituri
non percipit eaqu» sunt Spiritus Dei, quia cum Spi- proprii sint honoris.
ritussanctus infunditur, cor lidele ad prudentiam, d Cap. LXXII. — De presbyteris qui veteri chrismate
ad constantiam dilatatur. De Spiritu sancto accipi- baptizare praesumunt.
mus, ul sapiamus inter bonum et malum discernere, (Ex concil. Lugdun., cap. 3.) Si quis de alio chri-
justa diligere, injusta respuere, ut invid» ac super- smate, quam de illo novo quod proprii episcopi largi-
bite repugnemus, ut luxuria". ac diversis illecebris, tione vel concessione accepit, baptizare nisi pra;oc-
et foedis indignisque cupiditatibus resistamus. De cupante morte tentaverit, pro temeritatis ausu ipse
Spiritu sancto accipimus ; ut amore et gloriae ardore iu se suae damnationis protulisse sententiam mauife-
succensi erigere a terrenis mentem ad superna et statur.
ad divina valeamus. Cap. LXXIII. — Ut prcsbyter in sua plebe sine chri-
Cap. LXVII. —
Ut episcopi non nisi jejuni confirma- smate ire non debeat.
tiones faciant, excepta causa infirmitatis (Ex concil. Vasensi, cap. 5.) Nullum presbytero-
(Ex concil. non nisi
Meldensi, cap. G.J Ut episcopi rum in plebe sibi comraissa sine chrismate unquam
jejuni per impositionem manuum Spiritum sanctum debere progredi, quia inter nos placuit semel in
tradant exceptis inflrmis, et morte periclitantibus. baptismate chrismari. De eo autem qui in bapti-
Sicut autem duobus temporibus, Pascha videlicet et smate quacunque necessitate faciente non chrisma-
Pentecoste, a jejunis celebrari debet baptismus : tus fuerit, in confirmatioae sacerdotis perficietur.
 DECRETORIM l.IIUU XX. — LIItER UUAHTU.S.
Cap. LXXIV. — De prcsbytcro qui se deprehenderit A Cap. LXXXI. De Judxis, quomndo antc baptismum
non esse baptizalum. examinari debeanl.
(Ex condl. apud Compnulium, cap. ;>.) Si quis
quorum per-
{E.V concil. .4<iathensi, cap. 33.) Judici
presbytpr orjinatus deprclifnderit se non esse bap-
lidiafrequenter ad fomitem redit, si ad legcm ca-
tizatiim, baptizetur et ordinetur iterum el omnes
Iholicam venire voluerint, octo nienses inler cate-
quos prins bapti/.avit. chuinenos ecclesiw limen inlrocant, ct pnra lide
C.\p. LXXV. —
De presbytcris f/Homoi/o m ca-na f)o- veniro noscuntur, tunc dcnium baplismalis graliam
si

ffiiHi de clmsmate, de oleo sanctilicato, de olco infir-

morum facere debeant. mereanlur. O\iod si casii aliqtio periculum inlirmi-
[Ex concil. Mcldcnsi, presbyter
tatis intra praescriplum tempus incurrerint, el de-
cap. I.) Ut in
sperati fiierinl, baplizenlur.
coena Domini ampullas tressecum deferat, unani ad
chrisma, alteram ad oleum ad catechumenos inun- Cap. LXXXII. — De Judxis, ut nuUus eis vim ad
credendum deOeat infcrre.
gendos, tertiam ad inlirmos, ju.\ta sententiam aposto-
licam, ul quando quis inlirmatur inducat presbyte-
(E.t concil. Toletan. v. cap. lil.) l)o Judaeis aatem
hoc pra^cepit sancta synodus, neniitii deinceps ad
ros Ecclesia', etc.
Cat. L.X.WI. — D<: caJem re.
credenduni vim inferre. Cui enim vult Deus misere-

(Ex concil. apud Vatcntias, cap. Presbyferi

lur, et quem vult indurat. iNon enim tales inviti
2.)
salvandi sunt, sed volentes, ut inlegia sit forma ju-
qui dioecesanas Ecclesias regunt, non a quibuslibet
stitia". Sicut bonio propria arbitrii voluntate serpenti
episcopis, sed a suo, nec per juniorem clericum, sed
obediens periit, sic vocante se gratia Dei propria;
per seipsos, aut per illum qui ejusdem ordinis sit,
anle Paschse solemnitatem chrisma petant.
mentis cunversione bomo qui<que credendo s.j|vatur.
Cap. LXXVII. —
De eadem re.
Ergo non vi, sed libera arbitrii facultale, ut conver-
tantur salvandi sunt, non potius impellendi. Qiii
[Ex concil. ileldensi, cap. o.) Ut nemo epi?copo-
autem jampridem ad Christianitatem coacti sunt,
rum, vel quilibet minister ccclesiasticus propter sa-
sicut factum est temporibus religiosissimi principis
crum chrisma aliquid numeris accipiat, neque dena-
rios, vel quaelibet munuscula, qu;p per ministros
Sisenaudi, quia jam constat eos sacramentis divinis
associatos, et baptismi gratiam suscepisse, et chris-
episcoporum a presbyteris inordinabiliter exiguntur.
C.AP. LXXVIII. —
De cadem re.
mate unctos esse, et corporis Domini et sanguinis

(Ex concil. Vasensi, cap. 10.) Per singula territo-

e\stitisse participes, oportet ut Cdem etiam quam
vi vel necessitate susceperant, tenere cogantur, ne
ria presbyteri vel ministri ab episcopis non prout
C nomen Domini blasphemetur, tidesque quam susce-
libitum fuerit a viciuioribus, sed a suis propriis per
perunt vilis ac contemplibilis habeatur.
annos singulos petant chrisma, appropinquante so-
lemnitate Paschali, nec per quemcunque alium quam Cap. LXXXIII. — Ut Judxorum filiibaptizati ab eo-
rum consortio separa) i debeant.
per seipsos aut per vicarios ejusdem ordinis, quia
{Ex Judaeorum lilios vel lilias ba-
eod. V, cap. 60.)
inhonorum est inferioribus summa committi. Opli-
ne parentum ultra invoJvjntur erroribus,
ptizatos,
mnm autem est ut ipse suscipiat, qui in tradendo
ab eorum consortio separari decernimus, deputatos
usurus est.

Cap. LXXIX. —
De presbyteris qvi pro accipiendo
aut monasteriis, aut Christianis viri-, aut mulieri-
bus Deum timentibus, ut sub eorum conversa^.ione
chrismate ad civitates venire solent.
{F.X concil. Heldensi, cap. 6.) De presbyleris qui cultum tidei discant, atque in melius constituti, tam
accipiendi cbrismatis gralia ad civitates in ccena in moribus quam in fide proficiant.

Domini venire solliciti erant, sancitum est ut de Cap. LX.XXIV. — n

nuUa ccmmunio sit llebrseis ad
his qui longe positi sunt, de octo vel decem unus ab fidem Christianam translatis cum altis nondum ba-
ptizatis.
archidiacono eligatur, qui acceptum chrisraa sibi
et sociis diligenter perferat. Hi vero qui non longius (Ex malorura consortia etiam
eod. v, cap. 62.) Saepe

a civitate quam quatuor aut qiiinque millibus babi- bonos corrumpunt, quanto magis eos qui ad vitia
tant, more solito ad accipiendum chrisma per se proni sunt ? iNulla igitur ultra commtinio sit Hebraeis
veniant. Discendi vero gratia, alio non Q'.iadragesi- ad fidem Christianam translatis cum his qui adhuc
mali tempore ad civitatem convocentur, propter p!e- in veteri ritu consistunt, ne forte eorum participa-
bes sibi commissas. tione subvertantur. Quicunque igiltir amodo e.v his
Cap. LX.X.\. — De chrismate, quod sempei- sub sera qui baptizati sunt infideliam consortia non vitave-
esse debeat. rint, et hi Christianis donentur, et illi publicis caedi-

{Ex concil. Turonen., cap. 3.) Praeterea et illud bus deputentur.

omnimodis observandura est, ut sacrum chrisma et Cap. LXXXV. — De Judxis qui upostalaverint.
oleum consecratum semper sub sera sit, ne illud (Ex eodem concilio v, cap. 39.) Plerique qui ex
unde Christo incorporamur, et unde omnes tideles Judaeis ad Christianam tidem premoti sunt.
dudum
sanctificantur, unde reges et sacerdotes inunguntur, nunc blaspbemantes Christum. non solum Judaicos
aliquis infidelis aut immundus tangat, aut aliqnis rilus perpetrasse noscuntur, sed etiam et abomi-

perlidus ad Dei judicium subvertendum subripiat, nandas circumcisiones esercere noscuntur. De quibus,
quod experimento didicimus. consultu piissimi ac religiosissimi domini nostri Si-
739 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 740

ficibus qiiod a minoribus perfici non potest, ita et A ila etiani tradilionem sancti SpiriUis a jejuiiis pou-
majori veneratione venerandum et tenendum est. tilicibus convenit celebrari.
Sed ita conjuncta sunt haec duo sacramenta, ut ab Cap. LXVIII. — Ut episcopis in campo, si necesse sit,

invicem nisi morte praiveniente nullatenus pos=i!it liceat confirmare : melim est autcm in ecclesia aut
in alrio ccclesise.
segregari, et unum sine altero rite perfici nou
{Ex concil. Remensi, cap. 10.) Episcopo liceat in
polest.
Cap. LXII. — Vt omnea Christiani ad confirmationem
campo, si necesse sit, confirmare.
festinent. Cap. L.XIX. — JJt a solis episcopis baptizati sint con-
[Ex concil. Wormac, cap. 6.) Ut ad pr;edicationeni sirjnandi.

et conUrmationem episcopi omnes devote conve- {Ex decr. Innocentii pap. Decentio episc. missis,
niant, eique fideiiter ministrent et obediant. cap. 3.) De consignandis vero infautibns manife-
Cai'. LXIIl. — liiiiidemanus impositione. stum est non ab alio quam ab episcopo lieri licere,

papa fralribus per Campaniam et

[Eiisebius Tu- nara pre^byteri, licet sint secundi saci-rdoles, ponti-
sciam constilutis scribit.) Manus quoque impositionis ficatus titmen apicem non babent. !Ioc autem poiiti-

sacramentum magna veneratione tenendum est, ficibus solis deberi, ut vel consignent, vel paracletum
quod ab aliis perfici non pote-t, nisi a summis sa- Spiritum tradant, non solum consuetudo eeclesiastica
cerdotibus. Nec tempore apostolorum ab aliis quam demonstrat, verum illa lectio Actuum aposlolorum,

ab ipsis apostolis legitur ant scitur peractum esse : quae asserit Petrum et Joannem esse directos, qiiu
neque ab aliis, sicut jam dictuin est, quam ab illis jam baptizatis tradanl Spiritum sanctum. Nam pres-

qui eorum locum tenent unquam perfici polest aut byteris seu extraepiscopum seu praisente episcopo
fieri debet. Nam si aliter praesumptum fuerit, irri- cuni baptizant, chrismate baptizatos ungere licet,
tum habeatur et vacuum, nec inter ecclesiastica sed quod ab episcopo fuerit consecratum, non tamen
unquam reputabitur sacramenta. frontem ex eodem oleo signare, quod solis debetur
Cap. LXIV. — Item. de confirmatione. episcopis, cum tradunt Spiritum paracletum.
(Ex concit. Mogiintin., cap. ) Praecipimus ut ad ii Cap. LXX. — Ut presbytcri bapliiatos in frontibus
chrismate signare non audeunt.
accipiendum per manus impositionem pontiticis Spi-
devote omnes con- (Ex regul. Greg. ad Januurium epi^copum Carali-
ritus sancti donum, sollicite et
tanum, cap. 200.) Presbyteri baptizalos infantes
currant, et episcopo suo ea quse necessaria sunt
signare in frontibus chrismate non praesumant,
fldeliter ministrent, eique ab omnibus et per omnia
sed presbyteri baptizatos tangant in pectore, ut
obediatur. C
— Quod omnes fideles, accepto baptismate, episcopi postmodum conUrment in fronte.
Cap. LXV.
chrisma percipere debeant. Cap. LXXI. — De prcsbyteris qui pro baptismate
pretia requirunt.
(Ex concil. Laodicensi, cap. 48.) Quod oporteat
eos qui baptizantur post lavacrum chrisma cceleste [Ex epist. Gelasii papx, cap. 5.) Baptizandis con-
signandisque fidelibus pretia nulla praeUgant, nec il-
percipere, et regni Cliristi participes inveniri.
Cap. LXVI. — Ut omnes renati fonte baptismatis, lationibus quibuslibet impositis exagitare cupiant
donum snncti Spiritus per manus impositionein renascentes : quoniam quod gratis accepimus, gra-
acciperc debeant. tis dare mandaniur. Et ideo nihil a pra?dictis pror-
(Ex epist. Anteri papse, cap. lo.) Omnes enim sus exigere moliantur, quo vel paupertate cogente
per manus impositionem episcoporum, post
fideles deterriti, vel inJignatione revocati, redemptionis sua?
baptismum accipcre debent Spiritum sanctum, ut causas adire despiciant, certum habentes, quod qui
pleni Clirisliani inveniantur. De Spiritu sancto acci- probibita deprehensifuerint admisisse, vel commissa
pimus, ut spiritales efliciamur quia animalis homo : nonpotiiissua sponte correxerint,periculum subituri
non percipit eaqure sunt Spiritus Dei, quia cum Spi- proprii sint honoris.
ritus sanctus infunditur, cor fidele ad prudentiam, j) Cap. LXXII De presbyteris qui veteri chrismate
ad constantiam dilalalur. De Spiritu sancto accipi- baptizare prxsumunt.
mus, ut sapiamus inter bonum et malum discernere, XEx concil. Lugdun., cap. 3.) Si quis de alio chri-

justa diligere, injusta respuere, ut invidre ac super- smate, quam de illo novo quod proprii episcopi largi-

bioe repugnemus, ut luxuriae ac diversis illecebris, tione vel concessione accupit, baptizare nisi pra-oc-

et foedis indignisque cupiditatibus resistamus. De cupante morte tentaverit, pro temeritatis ausu ipse
Spiritu sancto accipimus ; ut amore et gloriae ardore iu se suae damnationis protulisse sententiam manife-
succensi erigere a terrenis mentem ad superna et statur.

ad divina valeamus. Cap. LXXIH. — Ut presbyter in sua plebe sine chri-

Cap. LXVII. —Ut episcopi non nisi jejuni confirma-
sinate ire non debeat.
tiones faciant, excepta causa infirmitatis. (Ex concil. Yasensi, cap. 5.) Nullum presbytero-
{Ex concil. non nisi
Meldensi, cap. 6.) Ut episcopi rum in plebe sibi comroissa sine chrismate unqiiam
jejuni per impositionem manuum Spiritum sanctum debere progredi, quia inter nos placuit semcl in
tradant exceptis infirmis, et morte periclitantibus. baptismate De eo autem qui in bapti-
chrismari.
Sicut autem duobus temporibus, Pascha videlicet et smate quacunque necessitate faciente non chrisma-
Pentecoste, a jejunis celebrari debet baptismus : tus fuerit, in confirmatione sacerdotis perficietur.
 741 nECRF.TUIUIM I.IUUI XX. — LIHEIl UUAHTUS.
Cap. l.XXIV. — l)c prcsbytero qxti se ileprehcndcrit A Cap. L.XXXI. De Judxis, quomndo nnte baptismum
non isse baptizatum. examinari debeant.
(Ex concil. apud Compcndiiim, cap. ,">.) Si qiiis
(Ex concil. .4(jathensi, cap. 33.) Juda^i qnorum pcr-
Iiresbyior ortlinatus deprclienderit se non esse bap- lidia frequentcr ad fomitpm redit, si ad legem ca-
lizatum, baptizetur et ordinelnr itcrum ot omnes thiilicam venire voluerint, octo menses intor cate-
quos priu.s baptizavit.
cluimeniis ecclesi» limen inlrocant, et si pura lide
Cap. LXXV. —
Dc prcsbytcris ciuomodo in Cirna Do- venire noscuntur, tunc dcnium baplismatis gratiam
mini de chrismate, de oleo sanctificato, de olco infir-
morum faccre delieant. moreanlur. (Juod si casu alii|uo pcriculum intirrni-

(Ex concil. Mcldnisi, cap. I.) Ut presbvtcr in talis intra pra-scriptum tempus incurrerint, et de-
sperati fuerinl, baptizentur.
ccBna Uomini ampullas tres secum dcferat. unaui ad
cLrisma, alteram ad oleum ad catecbunienos inun- Cap. LXXXII. —De Judseis, ut nullus eis vtm ad
gendos, tertiam ad infirmos, ju.xta sententiam aposto-
credendum debeal inferre.
(Ex concit. Toletan. v. cap. .t7.) Ue Judaeis autem
licam, ut quando quis inCrmatur inducat presbyle-
hoc preecepit sancta synodus, nemini deinceps ad
ros Ecclesi*, etc.
Cap. LXXVI. — Dc cadcm re,
credendum vim inferre. Cui enim vult Deus misere-
{Ex concil. apud Vakntias, cap. Presbyteri
tur, el quem vult indurat. Non enim tales invili
2.)
salvandi sunt, sed volentes, ut iutegra sit forma ju-
qui dioecesanas Ecclesias regunt,non a quibuslibet
slitia^. Sicut honio propria arbitrii voluntate serpenli
episcopis, sed a suo, nec per juniorem clericum, sed
obediens periit, sic vocante se gratia Dei propria?
per seipsos, aut per illum qui ejusdem ordinis sit,
anle Paschse solemnitatem chrisma petant.
mentis conversione homo quisque credendo sjlvatiir.

Cap. LXXVII. —
De eadem re.
Ergo non vi, sed libera arbitrii facultate, ut convor-
tautnrsalvandi sunt, non potius impellendi. Qiii
{Ex concil. Meldensi. cap. 5.) L't nemo episcopo-
rum, vel quilibet minister ecclesiasticus propter sa- autem jampridem ad Chrislianitatpm coacti sunt,
sicut factum est temporibus religio.>issimi ]irincipis
crum chrisma aliquid numeris accipiat, neque dena-
rios, vel qurelihet munuscula, quai per ministros
Sisenaudi, quia jam constat eos sacramentis divinis
associatos, et baptismi gratiam suscepisse, et chris-
episcoporum a presbyteris inordinabillter exiguntur.
Cap. LXXVIII. — De eadem re.
mate unctos esse, et corporis Domini et sanguinis

(Ex concil. Vasensi, cap. 10.) Per singula territo-

e\stitisse participes, oportet ut lidem eliam quam
vi vel necessitate susceperant, tenere cogantur, ne
ria presbyteri vel ministri ab episcopis non prout
libilum
C nomen Domini blasphemetur, tidesque quam susce-
fuerit a vicinioribus, sed a suis propriis per
perunt vilis ac contemptibilis habeatur.
annos singulos petant cbrisma, appropinquante so-
quemcunque alium quam
lemnitate Pascbali, nec per Cap. LXX.XIII. — Ut Judxorum filii baptizati ab eo-
per seipsos aut per vicarios ejusdem ordiuis, quia
rum consortio separati deOeant.
(Ex eod. V, cap. 60.) Judceorum lilios vel lilias ba-
inbonorum est inferioribus summa committi. Opli-
ptizatos, ne parentum ultra invoJvjntur erroribus,
ranm autem est iit ipse suscipiat, qui in tradendo
ab eorum consortio separari decernimus, deputatos
usurus est.

Cap. LXXI.X. —
De presbyteris qvi pro accipiendo
aut monasteriis,
bus Deum
aut
timentibus, ut sub
Christianis viri?, aut mulieri-
eorum conversatione
chrismate ad civitates venire solent.
(Ex concil. Meldensi, cap. 6.) De presbyteris qui cultum fidei discant, atque in melius constiluti, tam
accipiendi chrismatis gratia ad civitates in ccena in moribus quam in iide proficiant.

Domini venire solliciti erant, sancitum est ut de Cap. LXXXIV. —

Ut nulla commuiiio sit llebrxis ad
his qui longe positi sunt, de octo vel decem unus ab fidem Christianam translatis cum aliis nondum ba-
ptizatis.
archidiacono eligatur, qui acceptum chrisma sibi
et sociis diligenter perferat. Hi vero qui non longius (Ex malorum consortia etiam
eod. v, cap. 62.) Saepe

a civitate quam quatuor aut qiiinque niillibus habi- bonos corrumpunt, quanto magis eos qui ad vitia
tant, more solito ad accipiendum cbrisma per se proni sunt ? .\ulla igitur ultra commnnio sit Hebr^is
veniant. Discendi vero gratia, alio non Quadragesi- ad fidem Cbristianam translatis cum his qui adhuc
mali tempore ad civitatem convocentur, propter p!e- in veteri ritu consistunt, ne forte eorum participa-

bes sibi commissas. tione subvertantur. Quicunque igitur aniodo e.v his

Cap. LXXX. — De chrismate, quod sempei' sub sera qui baptizati sunt infidelium consortia non vitave-
esse debeat. rint, et hi Christianis donentur, et illi puhlicis csedi-
(Ex concil. Prwterea et illud
Turonen., cap. 3.) bus deputenlur.
omnimodis observanduna est, ut sacrum chrisma et Cap. LXXXV. —
De Judxis qui upostataierint.
oleum consecratum semper sub sera sit. ne illud (Ex eodem concilio v, cap. 59.) Plerique qui ex
unde Christo incorporamur, et uude omnes tideles Juda>is dudum ad Christianam tidem premoti sunt,
sanctificantur, unde reges et sacerdotes inunguntur, nunc blasphemantes Christum, non solum Judaicos
aliquis infidelis aut immundus tangat, aut aliqais ritus perpetrasse noscuntur, sed etiam et abomi-
periidus ad Dei judicium subvertendum subripiat, nandas circumcisiones exercere noscuntur. De quihus,
quod esperimento didicimus. consultu piissimi ac religiosissimi domini nostri Si-
743 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 744

senandi regis, lioc sanctum decrevit concilium, ut A ternitas expulisset, locum pro colemiis si-
et in aliura

liujusmodi transgressores pontiiicali auctoritate cor- militer festivitatibus quoque noscente, et

suis, te

recti ad cultum Claristiani dogmatis revocentur, ut consentiente migraverint, et nunc de eodem loco

quos voluntas propria non emendat, animadversio etiam exi^olli se denuo conquerunlur. Quod si ita
sacerdotalis coerceat. Eos autem quos circumciue- est, volumus tua fraternilas ab hujusmodi se que-

runt, si lilii eorum sunt, a parentum consortio sepa- rela suspendat, et loco quem , sicut praediximus

rentur, si servi pro injuria corporis sui libertati cum tua conscientia quo congregentur, adepti sunt,
tradantur. eos, sicut mos fuit, ibidem liceat convenire. Hos
Cap. LX.WVI. — De ceirisJudxorum. enim, qui a Christiana religione discordant, man-
[Ex codem xiii, cap. 9.) Item ut si Juda;orum servi suetudine benignitate admonendo , suadendo, ad
,

necdum conversi ad Cliristi gratiam convolaverint, unitatem iidei necesse est congregaro, ne quos dul-
liljertati donenlur. cedo praedioationis, et praeventus futuri judicis terror
Ca['. LXXXVII. — De mmicipiis Judxorum qux ad ad credendum invitare poterat, minis et terroribus
baptismutn confuyiunt. repellantur. Oportet ergo ut ad audiendum de te
(Ex concil. apud An-erncn., cap. 30.) Licet priori- verbum Dei benigne conveniant, quam austeritate
Lus eanonibus jam fuerit delinituni ut de mancipiis quee supra modum extenditur, expavescant.
paganis quffi apud Jud»os sunt si ad ecclesiam con- Cap. XCII. —
De illis baptizatis, qui pro periculo
fugerint, et baptismum petierint, etiam ad quoscun- mortis a diaconibus baptizati fuerint.
que Christianos refugerint, taxato et oblato a fide- {Ex concil. Turonico, cap. 3.) Si quis diaconus
eorum dominio liberentur, ideo
libus justo pretio, ab regens plebem, sine episcopo vel presbytero, aliquos
statuimus hoc, ut tam justa constitutio ab omnibus pro periculo mortis baptizaverit, episcopus eos per
calholicis observetur.
benedictionem et conlirmationem perflcere debebit.
Cap. LXX.XVIIL — Item dc mancipiis Judxorum,
Quod si ante de saeculo recesserit, sub Dde qua
aut Ckristianis aut ad fidem Christianam venire
desiderantibus.
quisque credit, poterit esse justus.
[Ex concil. Matiscen., cap. tC.) Prajsenti concilio, Cap. .XCIIL — De illis qui presbytcros cogunt dena-
Ueo auctore, sancimus ut nulluni Christianum man- rios pro balsamo darc.

cipium Judeeo deinceps serviat, sed datis pro quoli- (Ex concil. Cavallon., cap. o.) Quidam fratres

bet bono mancipio duodocim solidis, ipsum manci- dixerunt consuetudinis antiquse fuisse in eorum
pium quicunque Chnstianorum, seu ad ingenuitatem, Ecclesiis, ut pro balsamo emendo ad chrisma fa-
seu ad servitium licentiam habeat redimendi, et si ciendum, sive pro luminaribus Ecclesia; concinnan-
Chrislianum tieri desiderat et non permittitur, si- dis, binos vel quaternos denarios presbyteri da-
militer faciat : quiaquod Christus Do-
nc.fas est ut rent. Unde omnes uno consensu statulmus, ut sicut
minus sanguinis sui blasphemum"
effusione redemil, pro dedicandis basilicis, et dandis ordinibu? nihil
Christianse religionis ia vinculis tenere. Quod si accipiendum est, ita etiam pro balsamo sive lumi-
aequiescere his quee statuimus quicunque Judasus naribus emendis nihil presbyteri chrisma accepturi
noluerit, quandiu ad pecuniam constitutam venire dent. Episcopi itaque de Ecclesiae facultatibus bal-
distulerit, liceat mancipium ipsum cum Christianis samum emant, et luminaria singuli in Ecclesiis
ubicunque voluerit habitare. suis.

Cap. LXX.Xl.X. —
De illis qui dc hseresi ad fidem ve- Cai>. XCIV. — De chrismatis panno.
nire desiderant.
(Ex concil. apud Bclvacum, cap. 8.) Si quis vo-
(Ex concil. Arelatens., cap. 9.) Si ad ecclesiam ali-
luerit chrismatis pannum iterum linire et super
quis de ha?resi venerit, interrogent eum de Symbo
alium baptizatum mittere, non est absurdum.
lo, et si viderint eum in Patre, et Filio, et Spiritu
sancto esse baptizatum, manus ei tantum impona- n Cap. XCV. - Quod catechumcni cum baptizatis man-
ducare non debeant.
tur, ut accipiat Spiritum sauctum.
Catechumeni man-
Cap. XC. — De Judxis, si Christianum mancipium
(Ex concil. Mogunt., cap. 5.)

circumcidennt, ducare non debent cum baplizatis, neque osculum

(Ex concil. apud Theogonis villam habito, cap. 4.) eis dare, quanto minus gentilis?
Si quis Judffiorum Christianum mancipium, vel cu- Cap. XCVI. — De scrutinio faciendo.
juslibet sectae alterius, emerit et circumciderit, a
(Ex concil. Romano, cap. 15.) De scrutinio fa-
Judaei ipsius potestate sublatus in liberlate per-
ciendo decrevimus, ut in episcopiis, et ubi conven-
maneat.
tus est populi, et cleri, et possibilitas permittit, ibi
Cap. XCI. — Quid sanctus Gregorius de Judssis prx-
celebretur.
ceperit.
(Ex reg. Grcg. ad Joannem Terracinensem epi- Cap. XCVII. — De minisierio baptismatis.

scopum.) Joseph praesentium lator Judaeus insi- (Ex concil. Mogunt., cap. 9.) Baptisterii et cate-
nuavit nobis de loco quodara, in quo ad celebrandas cliumenorum ventilata est ratio, ut sacerdotes ple-
festivitates suas Judaei in Terracinensi castro con- niiis intelligant qualiter condignis ordiaibus efflciant
sistentes convenire consueverant, quod tua eos fra- Christianum.
74.-;
DECRETORUM LIUHI XX. LlliKIl yUARTLS. 740
Cvp. XC.VIII. —
Quoil liiijamus vocetur, r/ui antt' A tiir aiifoni? Ar.piciamus gcnliirin homineni Cor-
tiaptisMum uxorem, ct alinm pust baiitismum hn- ndium oralionihus alque clecmosynis revelationcm,
buit.
l'ctrumqiie ipsum vidisse. .Niinqiiid pcr bafitismiim
(Ex dccr. Innocentii papx, cap. 52.) Dt:inde po- lucc illi ablata sunt proptcr qua; ei baptisnia csso
nitiir non dici oportct biR.imum, cuin qui calc- conci-ssum vidctur?Si ita crcditur, mihi crcditc, non
clmmenus liabucril, al((ue amiscrit u.\orcni, si post inodicum erratur : quia quicquid bciie gcstiini lue-
baptisnium tiuMit aliam .sortitus, eani<|tie primam rit, et secundum pr;cccpta lcgalia ciistoditum non
vidcri, qua> novo
homini copulata sit quia illud : potest facientibiis deperire. Niiptiarum crgo co-
conjugium pcr bapti^mi sacrameutum cum coeteris piila, qiiia Dei mandato perlicitur,
non potcst dici
crimiuibus sit abhitum, quod cum de una utique di- peccatum, quod peccatuin non cst, solvi inter
et
citur, certi, si tres habuerit in veteri positus homine peccata oninino credi non dcbct, eritque integrum
uxorcs, erit ei qu.T post baptismiim quarta cst, sic ffistiniarc, abolcri iiou posse prioris nomcii uxoris
inlerpretantibus prima. Virgiiiis ;cque nomen acci- qiiiiin non dimissnm sit pro peccalo, quod e.\ Dei
pict, qua' quarto ducla est loco. Quis, oro. islud non sit voluntate completum.
videat conlra Apostoli esse prceceplum, qui ait :
Cxp. .XCI.K. — De episcojiis ft preshylciis, et diaco-
Unius usoris vinim oporterc sacerdotem? Sed lieri nibus rebaptizatis.
objicitur, quod in baptismo totum, quicquid in (Ex decr. Felicis papx, cap. {.] Communis dolor
veteri homine gestum est, sit solutum. Uicite mihi et generalis esl gcinitiis, quod intra Africam re-
cum pace vcstra loquor, crimiiia tantuni diniittiin- baptizatos etiam episcopos, presbytcros, diaco-
tur in baptismo ? An et illa qua> socundum Domini nosque cognovimus. Quse rcs sine dubio ad vestrae
prajcepta, ac Dei instituta complentur? Uxoreui quoque pervenit notitiam sanctilatis, qualiter in
ducere crimen est, aut uon est crimen? Si crimen Africanis rcgionibus astutia diaboli sa^vierit in po-
est, ergo praefata venia diserim, erit auctor in pulum Christianuni. atqiic in id miiltiplici dcccptione
culpa, qui ul crimina commitlerenliir, in paradiso proniperil, ul non modo vulgus incaulum, sed ipsos
cum ipse eos jungeret, benedi.icit. Si non est
vero quoque inprofunda demerscrit sacerdotes,
iiiortis

crimen quia qiiod Deus junsit, nefas crimen ap-

sit nullus noningemuit, nulla tcrra nescivit.
orbis
pellari, et Salomon addidit : et enim a Deo prcepara- Uude in grandi mcerore positi, dissimulare non pos-
tur viro uxor, quomodo sumus pereuntium atque a nobis exigcndarum dis-
creditur inter crimina esse
dimissum, qiiod Deo auctore legitur consumma- crimcn animarum. Quapropter competcns adhibenda
tum? Quid dc talinm liliis percensetur? .Nunquid C est talibus niedcla vulneribus, ne imniatura curandi
non erunt admitti-ndi in haereditatis consortio, qui facilitas, iiiortifera captis peste nihil prosit, sed se-

ex ea suscepti sunt, qua; ante baptismum fuit uxor? gnius tractata pernicies reatu non legitimae curationis
Eruntque appellandi, vel naturales, vel spurii, quia involvat pariter saucios et medentes. In primis ita-
non est legitimum matrimonium, nisi illud, ut vobis que veuientis ad vos, et remedium postiilantis solli-
videtur, quod post baptismum assumitur? Ipse Du- cite disculienda est profcssio, et persona decepti, ut
minus cum iuterrogaretur a Judajis, si liceret dimit- medela possit congi-uens exhiberi : et qui satis-
tere uxorem, atque exponeret lieri non debere, ad- facturus Deo per pffinitentiam rebaptizatum se legi-
didit Quod vero Deus conjunxit, homo non separet.
: time doluerit, utrum ad hoc facinus concurrit, an
Ac ne de his locutus esse credatur, quae post bapli- impulsus accesserit, requiratur, sciens quod se
smum sortiuntur, nieminerint hoc, et a Judxis esse decipiat ipse qui fallit, nihilque per nostram facili-
interrogatum, responsum. Quae vero
et Judajis esse tatem tribunalis excelso judir.io derogari, cui illa
et sollicitus qusero, si una eademque sit uxor ejus, sunt rata, quae pia, quae vera, quae justa sunt. Et
qui ante catechumenus, postea sit iidelis, tiliosque aliter uecessitatis, aliter Iractanda esl ratio volun-
ex ea, quum esset catechumenus, susceperit, ac tatis. Deterior est autem causa illius, qui forte pre-
postea alios cum fidelis, utrumsint fratres appellandi tio sollicitatus est, ut periret. Nihil enim intentatum
an non? Habeant postea defuncto patre cum caeteris relinquit inimicus. Cui ne de sua liceat gaudere
herciscunda; hoereditatis consortium, quibus liliorum captura, succurrendum est irretitis, et conteren-
nomen regeneratio spiritalis creditur abstulisse ? dus venantis est laqueus, ut infucatim lamentanti-
Quod quum ita sentire, atque judicare absurdum tibus lapsum, tam justitiae moderatione quam com-
est, quae malum ratio est hoc defcndi, et vacua punctioue pietatis, ad aulam quam reliquerant, sit
raagis opinione jactari, quam aliqua auctoritate ro- ingressus. Nec pudeat forsan, aut pigeat, in
borari, quiim non possit inter peccata deputari, quod dictis jejuniorum, gemituumque temporibus obe-
les praecepit, et Deus conjnnxit? Nunquid si quis dire, aut aliis observantise salubrioris obtemperare
catechumenus virtutibus studuerit, humilitatem se- praeceptis :quiahumilibus datur gratia,non siiperbia.
cutus fuerit, patientiam tenucrit, eleemosynas fece- Sit ergo ruinaj suae dolore prostratus, quisquis in
rit, niorti destinatos qualibet ratione eripuerit, adul- Christo fieri quaerit erectus. Et per dispensationis no-
teria exhorruerit, castitatem tenuerit, quajro, si straeministerium, quod vestraui sequi convenit cha-
haec quum factus fueris, fidelis amittit, quia per rilatem, nec alicui fas est, vel velle, vel posse trans-
baptismum totum, qnod vetus homo gesserit puta cenderc, causas ejus, qui contra apostolicam doctri-

Patrol. CXL. 24
747 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI 748

nam ad iteratiouem se nimis infaustam baptismatis A adliuc in pcenitentia sunt, pcenitenda forte eommit-
dedit, velejus qui aliquibusargumentis
excusandum tant. Quod si ante praefinitum pfenitentiae tempus,
proprium putaverit esse consensum, sacer- despectus a medicis, aut evidenlibus mortis pressus
callide
dotali vigore et humanitate tractemus, ut in eis quisquam communionis gratia con-
indiciis, recepta

fides, quaj nisi est una, jam nulla est, adjutorio Do- servemus in eo quod Nicsni canones ordi-
valescit,
naverunt, ut habeatur inter illos, qui in oratione
mini judicis ad salutem, sine nostr» properationis
olTensione, reparetur : quia cum peccatoris a nobis sola communicant, donec impleatur spatium tem-

satisfactio protralii».ur, non pra;ter nostrani laudem poris eidem praestitutum. Nec catechumenos no-

atque lEetiliam, veniam purgatior inve-

mens ejus ad stros, qui sub tali professione baptizati sunt, prfe-

nitur. Et ideo memineritis banc super his nos ha- terimus : quia non ebt causa dissimilis, sicut iidem
bere sententiam, ut servata discretione peecantium sancti canoues ordinarunt, ejus qui quolibet modo
non eadem cuncti qui lapsi sunt, lance pensentur : Cbrislum, quem semel confessus est, abjuraret. Tri-

quoniam majoris castigationis esl exigendus usu- bus annis inter audientes sint, et postea catechu-
ram, cui domus Domini commissa fuerit disciplina. menis permittantur orare, per manus impositionem
Ut ergo ab Ecclesia; summatibus inchoemus, eos communionis catbolicre gratiam recepturi, exceptis
quos episcopos, presbjteros, vel diaconos fuisse sane tantummodo episcopis, presbyteris, diaconibus,
constiterit, et seu optantes forsitan, seu coactos la- quibus solo mortis suae tempore reconciliandum esse
vacri illius unici, salutarisque claruit fecisse jactu- jam diximus : cseteros, id est, sive clericos, sivemo-
ram,et Christum, quem non solum dona regenera- nachos, seu laicos, sexus utriusque personas, quos
tionis, verum etiam gratia praecepti bonoris indue- violentia et periculis coactos, iterationem bapti-
rant, exuisse, cnm constet neminem ad secundam smatis subiisse constiterit, vel qui aliquo com-
tinctionem venire potuisse, nisi se palam Christia- mento, bujus se facinoris piaculis dixerint non te-
num negaverit, et professus fuerit esse paganum, neri, in poenitentia per triennium durare decerni-
quod eum generaliter sit in omnibus exsecrandum, mus, et per maaus impositionem ad societatem
multo magls in episcopis, presljyteris, et diaconibus recipi sacramenti, illo per omnia custodito, ne
auditu saltem dicluque piobatur horrendum : sed ex his unquam, qui in qualibet setate alibi quam
quia idem Dominus, atque Salvator cleraentissimus in Ecclesia catbolica, aut baptizati, aut rebapti-
est, et neminem vult perire, usque ad exitus sui zati sunt, ad ecclesiasticam niilitiam prorsus
diem in poenitentia, si resipiscunt, jacere conveniet. permittantur accedere. Quibus satis esse de-
nec orationi non modo fidelium, sed ne catechu- C bet, quod in catholicorum numerum sunt rece-
menonim quidem omnimodis interesse. Quibus com- pti, quoniam de suo ordine et communione vide-
munio laica in morte redhibenda est. Quam rem di- bitur ferre judicium, quisquis hoc violarit antis-
ligentius explorare vel facere pro baptismo sacer- titum vel qui non removerit eum quem ex his ad
:

dotis cura debebit. De clericis autem, et monachis, ministerium clericale obrepsisse cognoverit. Curan-
aut puellisDei, aut secularibus servari praecipimus dura vero maxime, et omni cautela est providen-
hunc tenorem, quem Nicaena synodus circa eos qui dum ne quis fratrum coepiscoporumque nostrorum,
lapsi sunt, vel fiierunt, servandum esse constituit, aut etiam presbyterorum in alterius civitate, vel
ut scilicet, qui nulla necessitdte, nullius rei timore dioecesi poenitentem, vel sub manu positum sacer-
atque periculo, se ut rebaptizaretur hsereticis impie dotis aut eum qui conciliatum se esse dixerit, sine
dediderunt tamen eos ex corde poeniteat, tribus
: si episcopi vel presbyteri testimonio et litteris, aut in
annis inter audienles sint. Septem vero annis subja- parochia presbyter, aut episcopus in civitate, susci-
ceant inter poenitentes manibus sacerdotum duobus : piat. Quod aliqua dissimulatione neglectum, culpam
etiam ad oblationes modis omnibus non sinantur, tangit etiam clericorum, qui in locis in qiiibus boc
sed tantummodo popularibus in oratione socientur, niinus curatum fuerit commorantur. His itaque rite
nec confundatur Deo colla submittere, quia eum non dispositis, et ad Ecclesiarum vestrarum notitiam,
timuit, abnegare. Quod si, utpote mortales, intra nostra deliberatione perlatis, parere vos convenit.
metas prwscripti temporis coeperit vitae finis urgere, Quihus licet ad animarum reparationem nihil deesse
subveniendum est imploranti, et seu ab episcopo, videatur, tamen si cui novialiquid, etquod prseterire
qui pa?nitentiam dederit, seu ab alio, qui tamen da- nos potuit fuerit revelatum,,secundura beatum Pau-
tam esse probaverit, aut similiter a presbytero via- lum apostolum tacente priore tidenter insinuet :

ticum abeunli de sa>culo non negetur. Pueris autem quia Spiritus sanctus ubi vult spirat, maxime cum
quibus quod adhuc investes sunt, a puritate voca- sua causa tractatur. Nec nos pigebit audire, et si
bulum est, seu clericis, seu laicis, aut etiam simili- qua sunt omissa non arroganter abnuere, sed ratio-
bus puellis, quibus ignorantia suffragatur setatis, nabiliter ordinare. Datum Iduum Martiarum die,
aliqiiandiu manus impositione detentis, red-
sub Dynamio, et Sibidio quartum consulibus.
denda communio est, nec eorum expectanda pojni-
tentia quos excipit a coercitione censura. Quod est C.\p. C. — De eo qui per ignorantiam ordinatur
a nobis proinde constitutum, ne bi quibus in terreni antequam baptizetur.
labe contagii, plus minusve restat ad vitam, dum {Ex dictis S. Isidori episcopi.) Si quis per igno-
74:1 DKcnETOIUJM LIBHI XX. — LlliEK QUINTUS. n<n
rantiam ordinaliir anlequam baptizetur, debent ab A perceptione chrismatis nummos dari : solere qiio-
eo liitpliz.iti lia|itiziiri, ct ipsc iioii ordincttir, sp c[in' pio liaptismo et commuiiioiie. Ilor. svinoniaca»
llcimaiuis poutiO.x jiidicat noii homiiiem qiii haptizat, liipresis semen detcstata est saucta Sinodiis, el
ana-
scd Spiritiim Dei submiuistaro gratiam baptismi, Ihcmatizavit, et ut de nec pro ordiuatione,
csetero
licet pagauiis sit qui baptizat. upc pro chrismate, vel baptismo, vel pro lcalsaino,
Cap. CI. — Dc ilUs (jui gratiam sancti Spiritus nec pro sepultura, vel commiinione, i|iiicipKim
vendcrc conantur.
exiKalur : sed gratis dona Chrisli, gratuita dispen-
(Ex cmcil, Tribur. cui interfuit rcx Amolphus, salione douentur.
cap. 22.) Dictum est solere in duibusdam locis pro
FINIS LIBBI QU.^IITI.

INDEX C.VPITULORUM LIBRI QULXTI.

C.\r. 1. Quod omne crimen sacriliciis Dco nblatis WVI. De diaconibus quod presbyteris comma-
deleatur, qua^que in sacriliciis debenl adhiberi qua>. nionem dare non debeant.
rejici. XXVII. De eulogiis populis a iiresbylero d.cndis.
II. Qiiod in Eucharistia nec pura aqua nec purum .X.WIII. Oralio simplex eulogi.-c.
vinum ollerri debeat. I)e pane qui oUercndus csl.
X\L\.
III. Ut in sacriticio panis et vinum cum aqua mix- XXX. De presbytcu'is qiii corpus Dominicum ad
luni olleratur. deferendum inlirmis mulicrculis tradunt.
IV. Ut nihil aliud in sacrificio olferatur nisi panis XXXI. Ut defunctis Eiicharistia non detur.
et vinum aqua mixtum. XXXII. Ut oblationes in majoribus festis ab om-
V. De passione Domini in consecratione corporis nibus, elc.
miscenda. XXXIII. Quod ministris altaris supra altare solis
VI. Quse species ad altare nou ad sacrilicium sed communitare liceat.
ad benedictionem simplicem oireranlur. XXXV. Ut nullus infra presbyterum ordinatus
VII. De eadem re. rem a presbytero consecratam alteri porrigat.
VIII. Nihil in sacrilicio pr;eter qiiod Dominus sta- XXXV. De illis qui post aliquam degustationem
tuit olferendura. sacrihciiiin acceperint.
I.\. L't presbyteri vas mundum habeant ubi corpus XXXVI. Ut presbyter illiteratus Missam celebrare
Domini cum diligentia recondatur. non debeat.
X. Ut presbyter Eucharistiam in promptu habeat. XXXVII. Pro unius oblatione alterius nou sper-
XI. Tot oblationes quot populo sufliciant otTeren- nendam.
das, relictas in crastinum non reservandas. XXXVIII. Ut dissidentium fratrum oblationes non
XII. Oblationes de sabbato in sabbatum inno- recipiantur.
vandas. .XXXIX. Ut refutanda sint eorum dona qui pau-
,\III. Ut prsesente et praecipiente presbytero, dia- peres opprimunt.
coniis populum communicet. XL. De presbyteris immolantibus.
.\IV. Quod discretio magna esse debeat de per- XLl. De eadem re.
ceptione corporis et sanguinis Dominici. XLII. De presbyteris quibus solet dormiendo saepe
.\V. De quotidiana perceptione Eucharistife. semen effliiere.
XVI. De eadem re. XLIII. De eadera re.
XVII. Laici ter minimum
anuo communicent. in .\L1V. De presbyteris villanis si in civitate offerre
XVIII. An Eucharistiam qui semper peccat, «em- audeant.
per accipere debeat. XLV. De eadem re.
XIX. Quod singulis diebus Dominicis in Quadra- XLM. De illis qui per ebrietatem Eucharistiam
gesima tideles communicandi sint. evomuerint.
.\\. Lt in ccKua Domini Eucharistiae perceptio XLVII. De hoc si aliquid de calice sacri sanguinis
non negligatur. stillaverit.

XXI. De histrionibus et magis, an communionem XLVIII. De illo qui evomit sacrificium et a canibus
cum cceteris tidelibus accipere debeant. consumitur.
XXII. Quam diu unusquisque ante sacram cora- .\LL\. De eadem re.
munionem ab uxore se abstiuere debeat. L. De Eucharistia inveterata.
.\XIII. Quod inter catholicos non connumeretur, LI. De illis qui non bene custodierint corpus et
qui in istis temporibus, Pascha, Pentecoste, Natali sanguinem Doniini.
Domini non communicaverit. LIl. De eadem re.
.XXIV. Ut oblatio altaris singulis Dominicis diebus LIII. De rauliere quaj peperit, ut communicet si

liat. yoluerit.
XXV. De eadem re. Indicis capit ulorum finis.
751 BliRCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 752

BURCHARDI
WORMACIENSIS ECCLESI^ EPISCOPI

DEGRETORUM LIBER QUINTUS

DE SACRAMENTO CORPORIS ET SANGUINIS DOMINI.

ARGUMENTUM LIBRI A misceatur : quia calix Dominicus juxta canonicum

Liber hic quse ad sacramentum Eucharistiae spe-

prsceptum vino et aqua permixtus debet ollerri :

claut plenibsime tractat, adeo ut nihil quod ad hanc

quiavidemus in aqua populum intelligi, in vino vero
ostendi sanguineni Chrisli. Ergo cum iu calice vinum
rem atliuet requiras.
aqua misoeatur, Cliristo populus adunatur, et cre-
C^p. I. — Quod omne crimeii sacrificiis Deo oblatis de-
leutur, quxque in sacrificiis debeant adhiberi, qux dentium plebs ei in quem credidit copulatur, et jun-
rejici. gitur. Quoe copulatio et conjunctio aquiP et vini sic

(Ex decretis Julii papx episcopis per Mgyptum miscetur in calice Domini, utcommixtio illa non
missis.) Cum omne crimen atque peccatum oblatis possit separari. Nam si vinum tantum quis offerat,
Deo sacriliciis deleatur, quid de ceetero pro delicto- sanguis Christi incipit esse sine nobis ; si vero
rum expiatione Domino quando in ipsa
dabitur, aqua sit sola, plebs incipit esse Ergo
sine Christo.
sacrilicii oblatiune erratur;ya\.udivimus enim quos- quando botrussolus olfertur, in quo vini tantum efh-

dam schismatica aaibilione detentos, contra divinos centia demonstratur, salutis nostra; sacramentum
ordines et apostolicas institutiones, lac pro vino in negligitur, quod per aquam signiticatur. Non enim
divinis sacriticiis dedicare. Alios quoque intinctam potest calix Domini esse aqua sola, aut vinum solum,
Eucbaristiam populis, pro complemento communio- nisi utrumque misceatur. Et ideo, quia jam ex hoc

nis porrigere. Quosdam etiam non expressum vitium plurima et multiplex majorera eraanavit sententia,
in sacramento Dominici calicis ollerre, sed oblatis deinceps oranis talis error atque proesumptio cessare
uvis populos communicare. pannum li-
Alios vero dcbet, ne perversorum inordmata compago slatum
neum musto intinctum, per totum annum reservare, veritatis enervet. Et ideo nullum deinceps licitum
et in tempore sacrilicii cum aqua partem ejus lavare, erit aliud in divinis sacris offerre, nisi juxta anti-

et sic olferre. Quod quam sit Evangelicee atque apo- quorum sententiam conciliorum, panem tantum, et

stolicEe doctrina; contrarium, et consuetudini eccle- calicem vino et aqua permixtum. De c<fitero aliter

siasticae adversum, non dillicile ab ipso fonte veri- quam praiceptum est faciens, tandiu sacriticando
tatis probabitur, a quo ordinata ipsa sacramento- cessabit, quandiu legitima pcenitentiae satisfa-

rum mysteria processerunt. Cum enim magister ctione correplus ad gradus sui ofticiura redeat quod
verum salutis
Veritatis nostrse sacrificium suis amisit.
commendaret discipulis, non illis lac, sed pa-
nem tantum, et calicem sub hoc sacramento cogno-
Ckv. II. — Quod in Eucharistia nec pura aqua, nec
pururn vinum offerri debeat.
scimus, dedisse. Legitur enim in evangelica veri- C
tate : Accepit Jesus panem et calicem, et benedicens [Ex concil. Wormacicnsi, cap. 2.) la Eucharistia
dedit discipulis suis. Cesset ergo lac sacrificando non debet pura aqua offerri, ut quidam sobrietatis
oilerri, quia nianifestum et evidens exemplura Evan- causa falluntur, sed vinum cum aqua mixtum quia :

gelicffi veritatis illuxit, quod prater panem et vinuni et vinum fuit in redemptionis nostrfe myslerio, cum

aliud otferrinon liceal. lllud vero quod pro eom- dicit .Non bibam de hoc geniraine vitis, et aqua mi-
:

plemento communionis intinctam tradunt Eucha- xtum, quod post cojnam dabat. Sed de latere ejus
ristiam populis, nec lioc prolatum ex evangelio aqua cum sanguine egress», vinum de vera carnis
testimonium receperunt, ubi apostolis corpus suum ejus vite cum aqua expressum ostendit. Cum igitur
et sanguinem commendavit, seorsum enim panis, et magister veritatis verum salutis nostrae sacriticium
seorsum calicis comniendatio memoratur. Nam in- suis commendaret discipulis, panem tantum et cali-
tinctum panem aliis Christum praebuisse non legi- cem sub hoc sacramento proebuisse cognoscimus
mus, excepto illi tantum discipulo, quem intincta ideoque praeter panem et vinum cum aqua mixtum,
bucella magistri proditorem ostenderet, non quiE aliud offerri non debet. Calix enim Dominicus vino
sacramenti hujus institutionem sigaaret. Nam quod _ et aqua commixtus debet offerri quia videmus in :

de expresso botro, id est de uvarum granis populus aqua populum intelligi, in vino vero ostendi sangui-
communicatur valde est omnino confusum, sed si nem Christi. Ergo quando in calice vino aqua misce-
nccesse fuerit, bolrus in calice comprimatur, et aqua tur, Christo populus adunatur, et credentium plebs
 ,

753 DECUETOUUM LIUUI XX. — LUIKU (JLINTLS. llii

ei in qucm credidil copulatiir et jungitur. Quip co- A omnibus veneranda. Kt sicut polior est cwleris : ita
pulatio et conjunctio aquii! et vini sic miscotur in potius excoli, et veuerari debet.
calice Domini, ut corauii.xtio illa non possit scparari. Cap. VI. — Quai specics ad altarc non ad sacripcan-
Nam si vinum tantum qui.s ollVrat, saiiguis Christi dum, scd id bcncdictionem simpliccm o/firaiUiir.
incipit esse sine uobis. Si voro aqua sit snla, plebs {E.r canon. apostol., capitc i.) OUerri nou liceat
incipit esse sine Cbristo. Nou potcsl eniui calix I)o- aliquid ad altare pra-ter novas spicas, et uvas, et
mini esse aqua sola aut viuum soluni, uisi ulrutuiiuc oli'um ad liiniinaria, ct fabas, et Ihymiaina ad iucen-
sibi misceatur. suin, temporo quo sancta celeliratur oblalio.

Cap. III. — Vt in fsacrificio panis et vinum cum aqua

Cap. VII. — De cadem re.

mixlum offiTiiliir.
{Ex dccr. Melch. pap., capite \.) Ilwc species quas
uou licet oUerre super altare juxta constitulioneni
(Ex concil. Carthag., cap. 23.) l"l iii sacranieutis
apostoloruin ei)riimque successorum, ad donium sa-
corporis et sanguinis Domini nihil amplius olleratur
ccrdotum deferantur, et a sacerdotibus benedican-
quam quod ipse Dominus dicit, hoc est, panis et
viuuin aqua ini.\tum : uec amplius in primitiis ofTe-
tur, et siraplici benediclione bencdicta demum a po-
pulis sumantur. tantum et uva-. nova; spicse,
Fabffi
ratur Deo vino et frumenlo. B
et oleum, et odoramenta ad incensuro, et cmlera
C.\p. l\. — Ut nihil aliiid in sarrificio offiratuv, nisi qu.e apostoli constituerunt super altare offeranlur.
panis et vinum aqua mixtum.
Cap. VIII. ,Yt7ii7 in sacrificio prxtcr quod Uominus
(Ex roncil. African., cap. -t-.) L't in sacramentis cor- statuit offerendum.
poris et sanguinis Dnniini nihil amplius offeratur (Ex caJion. apostol., capite 3.) Si quis episcopus,
quam quod ipse Domiuus tradidit, hoc est, panis et aut presbyter, praeter ordinationem Domini alia qusB-
vinum aqua niixtiim. Primitia; vero, ceu mel et lac dam in sacriticio offeral. super altare, id est, aut
quod uno die solemnissimo in infantum mvsterio mel, aut lac, aut pro vino siceram, aut confecta
solet offerri, quamvis iu altari offerantur, suam tamen qua^dam, aut voiatilia, aut aniraalia aliqua, aut
habeant proprium benedictionem, ut a sacramento legumina, contra constitutiouem Domini faciens
corporis Domiuici et sanguinis distinguantur, nec deponatur.
amplius iu primitiis offeratur, quam de uvis et fru-
C.M'. IX. —Vt presbytcri vns miindum habeant, itbi
mentis. corpus Domini cum diligentia recondatur.
Cap. V. — I)e passionc Domini in consecratione [Ea: concil. Turimen., capite -t.) Ut omnis presbyter
corporis jniscenda. f; liabeat pixidem, aut vas tanto sacraniento digniim,
{Ex decr. Alexan. pap. sacramento-
cap. 5.) In ubi corpus Dominicum diligenter recondatiir, ad viati-
ruii quoque oblationibus, quie Missarum so- inter cum recedentibus a saeculo. Quce tantum sacra oblatio
leninia Doniino olferuntur, passio Domini miscenda intincta debet esse in sanguine Christi, ut veraciter
est, ut ejus, cujus corpiis et sanguis conficitur, presbvter possit dicere infirmo, corpus et sanguis
passio celebretur, ita ut repulsis opinionibus super- Domini proficiat tibi, etc. Semperque sit super al-
stitionum, pauis tautum et vinum aqua permixtiau tari' obserata propter mures et nefarios homines, et
in sacrificio olferantur. Non debet enim, ut a patri- do septimo in septimum diem semper mutetur, id
bus accepiraus, et ipsa ratio docet, in calice Do- est, illa a presbytero sumatur, et alia, quse eodem

mini aut viniim solum, aut aqua sola offerri, sed die consecrata est, in locum ejus subrogetur, ne
utrumqiie permixtum, quia utrumque ex latere ejus forte diutius reservata, mucida, quod absit, fiat.

in sua passione profluxisse legitur. Ipsa vero Veri- Cap. .\. — Vt presbyter Eucharistiam in promptu
tas nos inslruxit, calicem et panem in sacramento habeat.
offerre, quando ait : Accepit Jesus panem et bene- {Ex concil. Wormac, cap. a.) Vi presbyter semper
dixit,deditque discipulis suis, dicens Accipite et :
p.
Eucharistiam habeat paratain, ut quando quis in-
nianducate, hoc est corpus meum quod pro vobis firmatus fuerit, aut parvulus infirmus fuerit statim
tradetur. Simililer, postquam coenavit, accepit ca- eiim communicet, ne sine communione mo-
licem, dcditqiie discipulis suis dicens : Accipile et riatur.

bibite ex eo omnes, quia hic est calix sanguinis Cap. XI. —

Tot oblationes qiiot populo sufficiant offe-
mei, qui pro vobis effundetur in remissionem pec- rendas, relictas in crastinum non resercandas.
catorum. Crimina enim atque peccata oblatis bis {Ex epist. Clementis pa., c. 28.) Certe tanta in alta-

Doniino sacriffciis delentur. Idcirco et passio ejus ri holocausta offerentur quanta populo sufficere de-
in his commemoranda est, qua redempti sumus, beant : quod si remanserit id crastinum non reser-
et s;epius recitanda, atque ha'C Domino offerenda. ventur, sed cum timore et tremore clericorum dili-

Talibus hostiis delectabitur et placabitur Donii- gentia consuniautur. Qui autem residua corporis
nus, et peccata dimiltet ingentia. Nihil enim in Domini, quae in sacrario relicta sunt consumiint,
sacrificiis majus esse potest, quam corpus et san- non statim ad communes sumendos cibos conve-
giiis Chrisli,nec ulla oblatio hac potior est, sed ha^c niant, nec piitent sanctae porlioni commiscere cibum
oiunes prjecellil : qM;e pura conscientia Domino, olfe- qui per aqualiculos digestus in secessum emittitur. Si
renda est, et pura mente consummanda, atque ab igitur mane Dominica porrigilur, usque ad sextam
755 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 756

jejunent ministri qui eam consumpserint. Et si tertia A num, alter dixerit : Domine, non sum dignus ul
vel quarla hora acceperiut. jejunent nsque ad vespe- intres sub tectum meum ambo Salvatorem honori-:

ram. Sic secrela sanctiUcatione, ieterna custodienda ticantes, quamvis non uno modo ambo peccatis :

sunt sacramenla. miseri, ambo misericordiara consequuti. Ad hoc

Cap. XII. — Oblationes de sabbato in sabbaium in- valet, quod m;'t.'iia secundura pi'opriam voluntatem
novandas. in ore cujusque ^.4.11 bat.

(Ex concilio Aurel, capite 4.) Illud etiam annec- Cap. XVII. — Laici lerminimum in anno communicent.
lendum videtur, ut oblationes quae in altari offe- {Ex epist. Fabiipa., capite 4.) Ut si non frequen-
runtur, de sabbato in sabbatum scraper innoventur : tius, vel ter laici homines communicent in anno,
quia panes propositionis qui super mensam Domini nisi forte quis majoribus quibuslibet criminibus im-
ponebantur, a sabbato in sabbatum semper muta- pediatur, id est, in Pascha et Pentecoste, et Natali
bantur, ne diu servati mucidi liant, et, ut quidam Domini.
saeviunt, igne concrement. Quod si aliquis diabolo Cap. XVIII. — An Eucharistiam qui semper peccat,
insligante hoc facere preesumpserit, anatbemasit. semper accipere debeat.

Cap. Xlll. — Vt prsesente et prxcipiente presbytero

{Ex dictis Cyprian. et uliorum sanctorum Vati-um )

diaconus populum communicet. Sanctus Cyprianus di.^it : Eucharistia quotidie ad

{Ex concilio Carthag., capite 38.) Ut diaconus pree- cibuni salutis accipitur. Sanctus Ambrosius dixit :

sente presbytero Eucharisliam corporis Christi po- Si quotiescumque etfunditur sanguis Christi in re-
pulo, si necessilas cogit, jussus eroget. missionem peccatorum elfunditur, debeo semper acci-
pere, qui semperpecco, debeo semper habere medici-
Cap. XIV. —
Quod magna discretio esse debeat de
perceptione corpnris et sunguinis Dominici. nam. S. Hilarius episcopus dixit : Si tanta non sunt
(Ex epist. Clementis pa., capite 32.) In perceptione peccata ut excommunicetur quis, non se debet a me-
corporis et sanguinis Dominici magna discretio, dicina corporis Domini separare. Unde tiniendum est,

adhibenda est. Cavendum est enim ne si nimium in ne diu abstractus a Christi corpore, alienus remaneat a
longum differatur ad perniciem animee pertineat salute. Nam manifestum est eos vivere, qui corpus

dicente Domino : Nisi manducaveritis carnem Filii ejus attingunt, ipsoDomino dicente Nisi manduca- :

hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis veritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus san-
vitam in vobis. Si vero indiscrete accipiatur, timen- guineni, non habebitis vitam in vobis. Qui enim jam

dum quod ait Apostolus Qui manducat

est illud :
peccare quievit communicare non desinat.

et bibit corpus et sanguinem Domini indigne, iudi- C ^^^- '^'-^- '^'"'^'^ singulis dirbus Dominicis in Qua- ~
drageswM fideles communicandi sint.
cium sibi manducat et bibit. Ju.\ta ejusdem apostoli
[Ex dictis Silverii pap., capite 3.) Singulis diebus
vocem, probare se debet homo, et sic de pane illo
Dominicis in Quadragesima, praeter hos qui excom-
edat, et de calice bibat, ut videlicet abstinens ali-
municati sunt, et prseter illos qui in publica poeni-
quot diebus ab operibus carnis, et puriticans corpus
tentia sunt, sacramenta corporis et sanguinis Christi
animamque suam prajparet se ad percipiendum
sumenda sunt : et in coena Domini , in vigilia
tantum sacramentum exemplo David, qui, nisi con-
Paschse, et in die Resurrectionis Domini, et Pente-
fessus fuerit se abstinuisse ab opere conjugali, ab
costes, et in Natali Domini, penitus ab omnibus
heri et nudius tertius, nequaquam panes propositio-
nis a sacerdote accepisset.
communicandum est.

Cap. XV. — Dc quotidana perceptione Eucharistix.

Cap. XX. — Ut cama Domini Eucharistise per-
in
ceptionon negligatur.
(Ex dictis August.) Quotidie Eucharislise commu- (Ex decr. Sotheris pap., cap. 5.) In ccena Do-
nionem percipere, nec laudo, nec vilupero Omni- :
mini a quibusdam perceptio Eucharistiae negligitur.
bus tamen Dominicis diebus communicandum hor- Quse quoniam iu eadem die ab omuibus iidelibus,
tor. Si tamen metus in aflectu peccandi est, gravari
^ exceptis his quibus pro gravibus criminibus inhibi-
magis dico Eucharistiae perceptione quam purificari tum est, percipienda sit, ecclesiasticus usus de-
Et ideo quaravis quis peccato mordeatur peccandi monstrat, cum etiam pcenitentes eadem die ad per-
non habeat de cstero voluntatem, et communicaturus cipienda corporis et sanguinis Dominici sacramenta,
satis faciat lacrymis et orationibus, et conlidens reconcilientur.
de Domini miseratione, accedat ad Ewcharistiam in- Cap. XXI. — De histrionibus et magis, si communio-
trepidus et securus. Sed hoc de illo dico quem mor- nem cum cxteris fidelibus accipere debeant.
talia peccata non gravant. (Ex epist. sancti Cyprian. episc. ad Eucratium.)
Cap. .XVI. — De eadem re. Cyprianus Eucratio confratri saluteni. Pro dilectione
(Ex dictis ejusdem, ad Januarium.) Dixerit quis- tua et reverentia ut ad consulendura me existimasli
piam, non quotidie accipiendam Eucharistiam, alius frater charissime, quid mihi videatur de Liistrione et
aftirmet quotidie. Faciat unusquisque quod secun- mago illo, qui apud vos constitutus, adhuc in artis
dum lidem suam pie credit esse faciendum. Neque suffidedecore perseverat, et magister et doctor
enim litigaveruut inter se, aut quisquam eorum se erudiendorum, imo perdendorum puerorum id quod
alteri prseposuit, Zachajus et ille cenlurio ;
quum male didicit, cajteris quoque insinuat, an tali sacra
alter eorum gaudens in domo sua susceperit Domi- communione cum cseteris Christianis debeat dari.
 757 nF.CUETOlUiM LIIUU XX LIHEU gUINTIIS. 7r;8

aut iiobiscum cominunicare

pulo ncc iiijiji'stali: A Cap. XXVIII. — Oratio simplcx eulogix.
diviniB, ncc Kvangplica' disci|)liiift! congrucre, ut pu-
Domine sancte, Pater uniniputens, wterne Deus,
dor et lionor Ecclesia', tani turpi el iiilami conla- bencdlcere diKiicris hunc panemlua sancta ct spiiitali
gioue fwdetur.
heuediclioue, ul sit oiunibus saliis mciilis et corporis,
XXII.
Cai'. —
Qnanitin uniisijuhi/nc antc sacram atciuo coutra oinuos morbos
Inimicurum
ct iinivcrsas
cimmunioncin ab ua:ore sc alislinerc dcbcat.
iiisidias tutameu. Pcr Domiuum nostnim Jesuin
{Ex concil. Elibcrlan., cap. 3.) Omnis lionio ante
Cliristum Filium tuum panem vita;, qui de ccelo
sacram communionem a propria uxoro ahslinere
descendit et dat vitaiii et sahiteiii nuiiido, et lecum
dehet tres, aut quinqiie, aut septem dies.
Cap. X.VII. — Quoil inter catholicos non connume-
vivil et reguat. Per, etc.

retur, i/ui m islisIribus tcin^niribus, Pascha, Pen- Cap. XXIX. — De panc gui offerendus est.
tecostc, ^atali Domini, non communicat.
(Ex dccr. Anitii pitpx, cap. 3.j Panes quos Deo in
(Ex canone .^gathen.) Steculares vero, (jui in
sacrilicium ollcrtis, aut a vobismetlpsis, aut a vcstris
Natali Dominici, Pascha, et in Pentecoste non com-
pueris corara vobis nitide ac sludiose liant, et dili-
muuicavorint, catholici non credantur, nec inler ca-
geuter observetur, ut panis,vinum, et aqua, sine et
tholicos habeantur. B
quibus Missai nequeunt celebrari, mundissime atque
Cai'. XXIV. — l't oblatio altaris singulis Dominicis
stiidiose tractentiir, et nihil in eis vile, nihil non
diebus jiat.
prohatum inveniatur, juxta illud ipiod ait Scriptura :
[Ex decr. Fabii papx, cap. Decernimus ul in o.)
Sit timor Domini vohisciim, ct cum diligentia cun-
Domiaicis omnibus diehus altaris oblatio, ab omnibus
cta facite.
viris, vel mulieribQS fiat, tampanis quam vini, ut per

has immolationes a peccatorum suorum fascibus Cap. XX.X. —

De presbyteris qui corpus Dominicum
ad deferendum infirmis mulierculis tradunt.
liberentur.
Cap. .XXV. —
be eadem re. (Ex concil. Remensi, cap. 2.) Pervenit ad notitiam
{Ex decr. ejusdem, cap. 10.) Oblationem quoque nostram, qtiod quidaiu presbyteri in tantum parvi-
et pacem in Ecclesia facere jugiter admoneatur po- pendant divina mysteria, ut laico, aut femin£e sa-
pulus Christianus : quia ipsa oblatio sibi et suis crum corpus Domini tradant ad deferendum infir-
maguum remedium est animarum, et in ipsa pace mis, et quibus prohibetur, ne sacrarium ingredian-
vera uuanimitas et concurdia demonstratur. tur, nec ad altare ajipropiuqueiit, illis sancta san-
ctorum commitluntur. Quod quain sit horribile, quam
Cap. .XaVI. —
De diaconibus quod presbyteris com- ,
^ delestabile omniiim rehgiosorum animadvertit pru-
munionem dare non debeant.
{Ex Nicseno concilio, cap. 18.) Pervenit ad magnum, dentia. Igitur interdicit per omnia synudus, ne lalis

sanctumque concilium, quod iu quibusdam locis et temeraria praesumptio ulterius tiat, sed omnimo-
civitatibus presbyteris gratiam sacra; communionis dis presbyter per scmetipstum iniirmum communi-
diaconi porrigant ,
quod nec regula, nec consuetudo cet. Quod si aliter fecerit, gradus sui periculo sub-

tradidit, ut ab his qui potestatem non habent uffe- jacebit.

rendi, illi qui offerunt Christi corpus accipianl. Cap. .X.XXL — Ut defunctis Eucharistia non detur.
Necnon quod quidam diaconi ante
et illud innotuit, (F,x concil. Carthag., cap. 6.) Item placuit, iit

episcopos sacra oblata contingant. Hsc igitur omnia corporibus defunctorum Eucharistia non detur.
resecenlur, et in sua diaconi mensura permaneant, Scriptum est enim Accipite, : et edite. Cadavera
scientes quod episcoporum quidem ministri sint, autem, nec accipere possunt, nec edere : et nec
inferiores autem presbyteris habeantur. Per orbem jam mortuos homines baptizari faciat presbytero-
ergo post presbyteros gratiam sacrse communionis rum ignavia.
accipiant, aut episcopo eis, aut presbytero porri-
Cap. XXXIL — Vt oblationes in majoribus festis ab
gente. Sed nec sedere in medio presbyterorum dia- q omnibus lequanimiter fiant.
conis liceat : quia si hoc tiat, prseter regulam et or- In synodo Mati-
(Ex concil. Matiscen. cap. 30.)
dinem probatur existere. Si quis autem etiam post omnibus diebus Domini-
scensi decretum est, ut in
has detinitiones obedire noluerit, a ministerio cessare festivitatibus oblatio ab omnibus, qui
cis aliisque
debebit. utriusque sexus oUeratur
ad .Missam convenerint,
Cap. X.XVII. — Dc eulogiis populo a presbyteris
in Ecclesia, singuli singulas oblationes otferentes,
dandis.
(Ex decr. Pii Ut de oblationibus
papse, cap. 4.) Finita Missa a presbj^tero oblationes accipiant. Om-
quae oQeruntur a pupulo et consecrationi supersunt, nts autem qui hanc diffinitionem per inobedien-
vel de panibus quos offerunt lideles ad Ecclesiam, tiam evacuare prsesumpserit, auathemate percel-
vel certe de suis presbyter convenienter partes in- latur.

cisas habeat in vase nitido, ut post Missarum solem- Cap. XXXIII. — Quod ministris altaris supra altare
nia, qui comraunicare non fuerunt parati, eulogias solis communicare liceat.

omni die Dominico, et in diebusfestis inde accipiant, (Ex concil. Laodicen. cap. 19.) Solis anlem mini-
et illa, unde eulogias presbyter daturus est, ante in stris sacro ordini dedilis ad altare accedere, et com-
hiec verba benedicat. municare liceat.
759 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 7fi0

Cap. XXXIV. — Ut nullus infra presbyterum ordi A polhitum dicit, nisi lotum aqua ei usquc ad
natus, rem a presbytero consecratam alteri por- vesperum intrare Eeclesiam iion conceditur. Quod
rigat. tamen aliter populus spirifalis intelligens, sub eodem
{Ex decr. Silyestr. papx, cap. 7.) Nullns acoly- inlellectu accipiet, quo praefati sumus quia quasi
thorum, vel subdiaconorum rem consecratam a pre- per somnium illuditur, qui tenlatus immundicia veris
sbvtero jam aliis porrigat quiu aliud est minister,
:
iraagmibus in cog l it'nne inquinalur. Sed lavandus est
aliud adsistens, nisi tantum supportet, quod ei sa-
aqna, ut culpas coguaiijnis lacrymis abluat, et nisi
cerdos imposuerit, ore suo benedictum. prius iguis tentationis recesserit, reum se quasiusquc
Cap. X.XXV. — De illis qui post aliquam degusta- ad vesperum cognoscat. Sed est in eadem illusione ne-
iioncm sacrificium acceperint. cessarja valde discretio, quae subtiliter pensari de-
[Ex decr. Eutychii papx, capite 2.) Qui acceperit beat, e.x qua re accidat menti dorraientis. Nam
sacrificium post cibum, aut post aliquam parvissi- aliquando ex crapula, aliquando e.x naturse super-
raam refectioneni, nisi pro viatico, pueri tres dies, fluitale, vel infirmitate, aliquando e.x cogitationc
majores septem, clerici viginti dies pceniteant
contingit. Et quidem quum ex naturae superfluitate,
Cap. .X.X.XVI. — Ut presbyter illiteratus Missam cele- omnimodo ha?c illusio non
vel inflrmitate evenerit,
brare non debeat. R
esttimenda qui hanc animus nesciens pertulisse
:

(Ex decr. Fabiani papx, capite 10.) Sacrificium magis dolendus est quam fecisse. Quum vero ultra
non est accipiendum de manu sacerdotis, qui ora- modum appetitus gulai in sumendis alintentis ra-
tiones, vel lectiones, et reliquas observationes in
pitur, atque idcirco humurum receptacula gravan-
Missa, secundum ritum implere non posset.
tur, habet exinde reatum, non
auimus aliquem
Cap. XXXVII. — Vro uniua oblatione alterius non tamen usque ad prohibitionem percipiendi corporis
spemendam.
Christi vel missarum solemnia celebrandi, quum
(Eugenii papx, capite I7.)Presbyter pro unius ob-
fortasse, aut festus dies e.xigit, aut exhiberi myste-
latione, alterius non spernat.
rium pro eo quod saceruos alius in loco deest, ipsa
Cap. XXXVIII. — Ut dissidentium fratrum obtationes
necessitas compellit, mulatis vestibus cantet. Nam
non recipiantur.
si adsunt alii, qui implere mysterium valeant, illusio
(Ex concilio Africano, cnpite 93.) Oblationes dissi-
dentium fralrum, neque in sacrario, neque iu gazo- per crapulam facta a perceptione sacri mysterii

pbylacio recipiantur. prohibere uon debet, sed ab immolatione sacri

Gap. XXXI-X. — Ut refutanda sint eorum dona, qui mysterii abstinere, ut arbitror, bumililer debet, si
pauperes opprimunt. C tamen dormientis menlem turpi imaginatione non
(Ex codem, capitedi.) Eorum, qui pauperes oppri- concusserit. Nam plerumque illusio
sunt quibus ita

munt, dona a sacerdotibus refutanda. nascitur, ut eorum animus, etiam

in' somno cor-
Cap. XL. — De presbyteris immolantibus. poris positus, turpibus imaginalionibus non fcedetur.
{Ex concilio .A.ncyrano, capite \.] Presbyteros im- Qua in re unum ibi ostenditur, ipsa mens rea non
molantes, et iterum luctamen adeuntes, si hoc non tamen sit, vel suo judicio libera quum se et dor- :

per illusionem aliquam sed ex veritate fecerunt, nec mienti corpore nihil meminit vidisse, tamen in
a^nte parentes et atfectantes, atque suadentes, ut vigiliis corporeis meminit in ingluviem cecidisse.
aestimarent quidem tormentis aptari, sed his visu Sin vero ex turpi cogitatione vigilantis oritur illusio
tantum hoc placuit honorem qui-
ft habitu subjici, dormientis, patet animo reatus suus. Videt enim a
dera proprisp sedis retiriHre otferre autem, aut al- qua radice inquinatio illa processerit
: quia quod :

loqui populum, aut (jmnino sacerdotalibus fungi cogitavit sciens, hoc pertulit nesciens. Proptera
officiis non licere. talem pollutionem, a sacro mysterio eo die abstinere
Cap. XLI. De eademre. — oportet. Sed pensandum est, ipsa cogitatio utrum
(Ex eodem, cap. 12. Diaconi sirniliter, qui immo- p in suggestione, hac in delectatione, vei, quod majus
j

laverunt, honorem quidem habeant, cessent vero ab est, in peccati consensu ceciderit. Tribus enim mo-

omni sacro myslerio, sive a pane, sive a calice of- dis impletur omne peccatiim, videlicet, suggestione,
ferendo, vel praedicando. Quod si quidam episcopo- delectatione, consensu. Suggestio quippe flt per dia-
rum conscii sunt laboris eorum, et humilitatis, et bolum,delectatiopercarnem,consensus perspiritum :

mansuetudinis, et voluerint eis aliqnid amplius tri- quia et primam culpam serpens suggessit, Eva, velut
buere, vel adimere, penes ipsos erit potestas. caro, delectata est, Adam, vero velut spiritus consen-
Cap. XLII. — quibus solet dormiendo
I)e presbyttris, sit. Et necessaria est magna discretio inter sugges-
semen efflucre.
ssepe tionem atque delectationem, inter delectationem
(Interrogatio August. Anglorum apostoli.) Si post atque consensum, judicem sui praesidere animum.
illusionem, quee per somnium solet accidere, vel Quum enim malignus spiritus peccatum suggerit in
corpus Domini quilibet accipere valeat, vel si sacer-
mente, si nullo peccati cfelectatio sequatur, peccatum
dos sit, sacra mysteria celebrare. omnino perpetratum non est. Quum vero delectari
Cap. XLIII. De eadem re. — caro cceperit, tunc peccatum incipit nasci, si autem
{Responsio Gregor.) Et quidem h>mc Testamentum etiam ad consensum ex deliberatione consentit,
veteris legis, sicut in superiori capitulo jam diximus tunc peccatum cognoscitur perfici. In suggestione
7(il nF.CKETOlUlM l.llilU X\. I.IItKK UUINTCS. 7fi2

igitiir porcati, si meiis esl in iJelrctaliono, lit nu- \ Cap. XLVIII. — De qui evomil sacrilicium,
iilo et a
trirucritiiiii, iii conseiisu p<'rfcclio. ICI soppe coutiiij^il, cdnilins cimsumitur.

ut linc nialignns spii-ilns seniinat in ro^-ita- \E.r 1'irnitmliiili Theod.) Uiii cvomiierit sacrili-
(ini)

tiiiiie, caro iii dclectationcm tralial, iiec tamen cium et a canibus consuinilur, annum iiniini po-ni-

aninuis eidciu ijelcclationi con^cnliat : et cum caro teat : sin aiilein, qii.idiaginta dies pumileat. Si in

sine die qiiando i(iiiiiiiMiiicaverit sacriticium evoiiiiniil,

(lelectari aiiiiiio ne(|ueat, ipsc tanien nniiiuis
carnis voliiptalibus rcliiitans, iii delectatione carnali si ante mediaiii nintem tres superposiliones faiial.

ali(juo modo ligatur iiivitus, ut ei e.x ratione contra- Si |iost medinm noctein, duas, Si post matulinas
tamen delcctatione ligatus UIUllll.
dicat; ne consenlidt, et
sit, sed ligatura se vehementer ingemiscal. Unde et CAr. XLIX. —
De eadcm re.
ille ccelitus exercitatus pr;ecipuus miles gemebat, {Ex Pamitetitiali Romano.) Si vero sacriliclum evo-
dicens Yideo aliam lcgem in niembris meis repii-
:
mucrit, quadras;inta dies poenileat. Si inlirmitatls

gnantem legi meiitis me;e, et captivum me diicen- causa, septem dies : si in ignem projicit, cenlum
teiii in lege peccati, qua? est iu meiubris niei?. Si psalmos canlet : si vero canes lambiieriiit talcm vo-

aiilem captivus erat niinime pugnabat. Quapropter mituin, eentiim dies quievomit, puMiiteat.

el captivus erat, et pugnabat igitorlegi mentis ejus : Cai'. L. — tte eucharistia inveterata.
le.\, quop in monbris est, repugnabat. Si autem pu- (Ex concil. .-iurelian., cup. ").) Omne sacrilicium
gnabat, captivus non erat. Itaque est liomo, ut ita sordida vetustate perditum, igne combiirendum est,

di.^erim, captivus et liber. Liber e.x justitia, caplivus et cinis juxta allare sepeliendus.
ex delectatione quam portal invitus.
Cap. LI. — De
qui non bene custodierint corpus
illis

C\r. XLIV. — De presbyteris villanis si in civitate sanguinem Domini.

et

o/ferre audeant. {Ex eodem. cap. 6.) Qui non bene custodierit sa-
{ExcoJicil. Neocses., cap. 13.) Presbyteri ruris in crilicium, et mus, vel aliquod aliud animal comede-
ecclesia civilalis episcopo priesente, vel presbvteris rit illiid. quadraginta dics pamiteat. Qui autem per-
urbis ipsius, olicrre non possunt, ucc panein sancti- diderit illud in ecclesia, ant pars ejus ccidderit, et

ficatum dare, calicenKjiie porrigerc. Si vero absentes non inventa fuerit, XXX dies poeniteat. Perfundens
hi fuerint, et ad dandam orationem vocentur, soli aliquid super altare de calice quando olfertur, VI

dare debebunt. dies p(Kniteat, aut si abundantius, VII dies pocniteat.

Cap. .XLV. — Dc eadem re. Qiii aiitem perfundit calioem dum solemnitas missa?
(Ex decr. Sotkcri.<< papx, cap. t;t.) Presbyteri qui C celebratiir, XL dies pa;niteat. Si vero celebr.ita
conreligionales non sunt, in ecclesiis, pra>sentibns missa presbyter neglexerit accipere sncrilicium, si-

episcopis vel presbyteris civitatis, ollerre non pote- militer.XL dies poeniteat, et qui acceperit sacriticium
runt, nec panem dare, in oratione autem calicem pollutus nocturno tempore, VIl dies. Diaconiis obli-
dabunt. Quod si absentes sunt civitatis sacerdotes, vifcens oblationem olFerre donec offeratur linleamen,
et fiierin!, invitati in orationeni, soli possuul dare. quando recitantur nomina pausantium., similiter

C.\P. .XLVI. — Dc illis qui per ehrictatem eucharistiam pa>nileat. Qui negligentiam erga sacriticium fecerit,

evomuerint. ut vermibus consuniptum ad nibiluin devenerit, III

(Ex Pcenitentiali Bedse.) Si quis per ebrietatem vel quadragesimas cum pane et aqua poiniteat. Si inte-
voracilatem eucbaristiam evomuerit, .XL dies po-ni- grum inventum fuerit, in eo vermis coinbiiratur, et
teat : clerici, vel monachi, seu diaconi, XL dies poe- cinis sub altari condator, et qui neglexerit, quater-
niteant, presbyteri, LXX dies, episcopi .XC. Si pro nis diebus suam negligentiam solvat. Si cum amis-
intirmitatis causa evomuerit, VII dies pcBuiteat. sione saporis decoloratur sacrificium, XX dies ex-

sacri san- pleanlur jejunio^ conglutinatum vero, VII dies qui

Cap. XLVII. De hoc, si aliquid de caU.ce
guinis stillaverit. p mersit, pceniteat.

{Ex decr. Pii papse,'cap. Z.) &i vero per ncgligen- Cap. Lll. — De eadem re.

terram, lingua- (E.T Pivnitentiali Romano.) Si ceciderit sacriticium

tiam de calice aliquid stillaverit in
bitur, tabula radetur. Si non fuerit tabula, ut non de manibus otferentis terratenus iit non inveniatur,
conculcetur, locus corradetiir, et in igne consumetur, omne quodiiinqiie inventum fuerit in loco in quo
el cinis inlra altare recondetiir, et sacerdos quadra- ceciderit combiiretur, et cinis nt supra, aliscoiidatur,

ginta dies poeniteat. Si super altare stillaverit calix, et cui acciderit medium annum poeniteat. Si vero

sorbeat minister stillam, et tres dies poeniteat. Si sacriQcium inventum fuerit, locus scopis mundetur,
per linteum altaris ad aliiid stilla pervenerit. quatuor et stramen ut siipra, ignetiir, et cinis ut supra, re-

usque tertiuin, novem dies. Si us-

dies poeniteat. Si condatur et sacerdos X.X dies pceniteat.
que quartum, quindecim dies et iiuteamina quae :
Cap. LIII. — Dc muliere qitx ptpcrit, ut communicel
tetigerunt stillam tribus minister abluat vicibu.s, ca- si voluerit.

lice subterposito, et aqua ablutionis sumatur, et {Ex concil. Carthag.) Mulier enixa, si viilt, com-
juxta altare recondatur munionem percipiat

Fl.MS LlBRl Ql I.NTI.

763 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 764

INDEX CAPITULORUM LIBRI SEXTI.

Cap. i. Si qiiis spontanea voluntate homicidium per- A 2fi. De illis qui veneficio homicidia committunt.
petraverit, juxta decreta Melchiadis papffi, et Tri- 27. De illo per cujus delationem aliquis interfectus
buriensis concilii statuta, talem posnitentiam ac- fuerit.

cipere debet. 28. Quod tria genera sint homicidaram.

2. Quid in primo anuo observare debeat. 29. Quod homicida; ab ecclesiastica communione
3 Quid in secundo et tertio anno observare debeat. sint submovendi.
4. Quid in reliquis quatuor annis observare debeat. 30. De eadem re.

5. De homicidiis et ealumniis episcoporuni, et reli- 31. De illis quorum consilio homicidia liunt.
quorum ordinum. 32. De illis qui pro vindicta parentum homicldia

6. De eadem re. committunt.

7. De eadem re. 33. De illo qui propter cupiditatem Judseum inter-
8. De interfectoribus sacerdotum. fecerit.

9. De presb3'teris depositis, et sic occisis. 34. De parricidis et fratricidis.

)0.De presbyteris qui sine orario occidentur. 3b. De eadem re.
H. De presbytero inlerfecto ad quem ejus composi- P 36. De illis qui infantes suos non sponte interficiunt.
tio pertineat. 37. De illo qui nxorem legitimam sine judicio in-
12. De illis qui per insidias homicidiuni perpetra- terfecerit.
verint. 38. De eadem re.
13. Item de homicidio sponte commisso. 39. De eadem re.
14-. De eadem re. 40. De eadem re.
15. De homicidio sponte commisso. 41. De uxore mariti mortem conciliante.
16. De eadem re. 42. De hoc, si plures uuum impugnaverint.
17. De illo qui domino suo prcpcipiente homicidium 43. De vindicta non prohibenda.
fecerit. 44. De illis qui post baptismum capitalem protule-
18. De illo qui servum suum interfecerit. rint sententiam.
19. De femina quis furore zeli accensa ancillam 45. De illis qui in confractioue idolorum occisi fue-
suam verberaverit, et sic perierit. rint.

20. De eadem re. 46. De eo qui matrem suam occiderit, qualiter poe-
21. De illis qui in opere necessario casu homicidium nitere debeat.
perpetraverint. C 47. Si quis clericus homicidium fecerit, ab ordine
22. De eadem re. cessare debebit.
23. De illis qui in publico bello homicidia commit- 48. De eo, si quis in hostem contra paganos dimi-
tunt. cans, interticit captivos Chrislianos.
24. De illis qui de homicidio sunt infamali, si nega- 49. De eo qui Christianum mancipium seduxerit, et

verint. sic vendiderit.

S,"). De insano si homicidium perpetraverit. Indicis capitulorum finis.

BURCHARDI
WORMACIENSIS ECCLESI.E EPISCOPI

DECRETORUM LIRER SEXTUS

DE HOMICIDIIS.

argi;me.\tum libri, d tiam non habeat Ecclesiam ihtrandi, illos proximos,

Liber hic de Homicidiis sponte et non sponte com- XL dies nudis pedibus incedat, et nullo vehiculo
missis, de parricidiis, de fratricidiis, de illis qui utatur. la laneis vestibus sit absque femoralibus
usores legitimas, et seniores suos interliciunt, et de arma non ferat, et nihil sumat in his quadraginta
csede ecclesiasticorum tractat, quaeque singulis hisce diebus nisi tantum paneni, et salem, et puram bibat
homicidii generihus sit poenitentia injungenda, os- aquam. Et nullam communionem cum caeteris
tendit. Christianis, neque cum alio poenitente habeat in
Cap. I. Si qiiis spontanea voluntate homicidium cibo et potu, antequam quadraginta dies adimplean-
peryietraverit juxta decreta
Melchiadis papx, et
tur. Et ex cibo quem sumit, nullus alius manducet.
Triburiemis concilii statuta, talem pmiitentiam ac-
cipcre decet. Considerata vero personae qualitate, vel intirmilate,
(Ex concilio Triburi , capite i.) In primis, ut licen- de pomis, vel oleribus seu leguminibus, prout visum
7fi:i DECRETORIM I.IHUl XX. I.IbF.R SEXTUS. :«r,

fuerit, aliqiiid pro miscricordia indulgealur, iiia\iiiin A In coiiciliu apiid Tlieodonis villain, ubi inlerfuprunl
si quis coaclus et non spunte homicidium fccerit, ct XXXII episcojii, llistolphus Moguntiensis archiepi-
ni onininiodis v\ rnnonica aiicturitato intcrdicatur, scopus cum siiis siitrrHganeis, Ifetli Trevcrensis
ut in liis dicbus ciini niilla fpniiiia misccatur, ncc arcliiepiscupus cum suis siilfrHg.ineis, Ebo Mcmeiisi»
ad propriani uxurcm acoedat, ncc ciim aliquo lio- arcliiepiscopun ciim siiis sulfragaiieis, cum niintiis

mine dormiat. Jiixta Kcdesiaiii sit, ante cujus ja- relii|uorum episcoporuiii (lallia? et Gerniani», ob
nuas peccata siia dctleat diebus et noctibus, et non nimiam prrosumptioneni (|uoriimdam tyrannorum in
de loco ad lociim perg^, sed in uno loco liis qua- sacerdoles Domini debacchantium, el propter factum
drasinla diebiis sit. Et si forte liabiierit insidiatores quud in Wasconia novitcr acciderat de episcopu
vita- sua", inlerini dilVeralur ei pieiiiteiitia, doiiec ab Juanne, inhoiie-te et inaudile niordrldatu decretum
episcopo i>ax ci ab inimicis concedatiir, et si in iiitirj est, ut conimuni consciisu et hiiniili devolione sup-
niitate delentiis fuerit, non possit digne poe-
ita ul plicarentur auribus principis, si sua; pietati compla-
iiilere, dilferatur pa-nitentia donec sanitati resli- ceret, ut caliirania in Christi sacerdotes peracta,
tuatur. Si autem longa spgritudine detentus fuerit juxla synodalica determinaretur pleniter slatuta,
ad sententiam episcopi pertincbit quomodo rciim .. hoc idem cpiscoporum judicio placeret, si ex tolo
cl inlirnium sanare disponat.
sponat. Lump:
Cumpletis XL, diebus sccundum putcstateni eorum posset deliniri, id est,

aqua lutus vestimenta et calceameuta, accipiat, et ut canonica ferirentiir sententia, hi videlicet, qui
capillum incidat. timorcm Domini postponentes, in ministros siios
C.vi'. II. — Quid in primo anno observare debeat. grassare praesumerent. Quod si vero pietati ejus
{Ex eodem, capite o.) In primo anno post quadra- complaceret, jaxta capitula regum pra-cedentium,
giiita dies, totuin illum annum a vino, mcdone ct ubi eorum provisio miscricorditer in olfensis pecu-
mellita cervisia, a carne, et caseo, cl pinguibus pi- nia> quantitatem interposuit, pro consolatione san-

scibus abstineat, nisi festis diebus, qui in illo episco- ctK Ecclcsiae, ut prcefatcC res per pecuniam ab im-
pio a cuncto populo celebrantur. Et nisi forte in peratoribus sacerdotib')s ad defensionem concessam,
magno itinere, vel iu hoste, vel diu ad Doniinicam et per pcenitentiam determinarentur cpiscoporum
curtem, vel inlirmitate detentus sit, tunc liceat uuo judicio, si pietas illius collaudare voluerit, sic deli-

denario, vel precio unius denarii, aut tres pauperes niri eis complaceret. Si quis siibdiaconum calum-
'

pascendo, tertiam fcriam, quintam feriam, et sab- niatus fuerit, vulneraverit, vel debilitaverit, et con-
batiim redimere, ita dunta.xat, ct una re de tribus vahierit, quinque quadragesimas sine siibditis annis
utatur. Postquam domum venerit, aut sanitati fueril C pffniteat, et trecentos solidos cum sua compositione,
restitutus, nullam licentiam habeat redimendi. Com- et episcopalibus bannis episcopo componal. Si autem
pleto anni circulo in Ecclesiam introducatur, et mortuus fuerit, singulas supradictas Quadragesimas
pacis osculum ei concedatur. cum sequentibus annis pceniteat, et CCCC solidos,

C.\p. III. — Quid in secundo ct tcrtio anno observare cum tripla sui composilione, et episcopalibus ban-
debeat. nis triplicibus cpiscopo componat. Si diaconum
{Ex eodem, capite 6.) anno
In secundo et tertio calumniatus fuerit, et convaluerit, sex Quadra-
similiter jejunet nisi qnod tertiam feriam, quintam gesimas sine subditis annis poenitcat et CCCC ,

et sabbatum, potestatem habeat redimendi prae- sulidos cum compositioue sua et episcopalibus
tasato pretio ubicunque est. Caetera diligenter omnia bannis episcopo componat. Si autem mortuus
observet ut in primo anno. fuerit, singulas supra dictas sex Quadragesimas

Cap. IY. — Quid in reliquis quatuor annis observare cum sequentibus annis pceniteat, et DC solidos cum
debeat. triplici sua compositione, et episcopalibus bannis

(Ex eodem, capite. 7) Quatuor anni deinde restant triplicibus episcopo componat. Si quis presbyterum
per quos singulos jejunet tres Quadragesimas. Unam p, calumniatus fuerit, et spassaverit, sex Quadragesi-

ante Pascha cum ca-teris Christianis, abstinendo de mas sine subditis annis pceniteat, ct DC solidos cum
vino, medone, mellita cervisia, carne, et sagimine, triplici sua compositione, et episcopalibus bannis

et ovis, et pinguibus piscibus. Alteram, ante nativi- triplicibus episcopo componat. Si autem mortuus
tatem sancti Joannis. Si aliquid remanet de qua- fuerit, duodecim annorum poenitentia secundum ca-
draginta diebiis, post Missam sancti Joannis impleat. noncs ei imponatur, et DCCCC solidos cum triplici
Tertiam, ante Natalem Domini jejunet, ut supradi- compositione sua, et episcopalibus bannis triplicibus
ctum est, Et in quatuor supradictis annis, tertia, componat. Si quis episcopo insidias posuerit, com-
quinta feria, et sabbato, ntatur quicquid vult, et prehenderit, vcl in aliquo dehonestavcrit, decem
secundam, et quartam feriam redimere potest pretio Quadragesimas cum subditis annis poeniteat, et

jam supradicto, sextam feriam omnirar.dis observet presbytcri occisi triplicem compositionem componat.
in pane el aqua, et nequaquam redimat. His exple- Si autem casu et non sponte occiditur, cum compro-
tis, sacram communionem accipiat. vincialium episcoporum consilio homicida poeniteal.
C.iP. V. —
Dc homiridiis, et calumniis episcoporum, Si quis autem sponte cum occiderit, carnera non co-
et reliquo7-um ordinum. medat, vinura non bihat cunctis diebus vita? suae,

{Ex concil. apud Thcodonis villam habito, capite 3.) cingulum militare deponat, absque spe conjugii in
767 BURCHARDI \Y0RMACIENS1S EPISCOPI. 768

perpetuum maneat. Aistolphus Moguntiensis arciii- A Deum laudamus, decantabant, et sic ?oluta est s}--

episcopus dixit : Si principibus placuerit, aliisque nodus.

suis fidelibus, rogemus ut collaudetur et subscriha- Cap. VII. — De eadem re.

tur. Et collaudalum est, et subscriptum est, tam a (Ex concilio ilogwit., capite 24.) Qui presbyterum
principe, quam a caeteris omnibus. occiderit XII annorum ei poenitentia secundum ca-
Cap. VI. — De eadem re. nones imponatur aut si negaveril, si liber est, cum
(Ex concilio Tribtiricnsi, LXXII juret. Si autem servus, super duodecim vo-
capite i. Capituhim ec-

clesiast. apud Triburiam a Carolo et prijuis Gallim meres ferventes se expurget. Convictus noxa? usque
et Germanix collaudatum et subscriptum.) Placuit ad ultimum vitse tempus mililia! cingulo careat, et
nobis et lidelibus nostris, ut sicut ab episcopis et absque spe conjugii maneat.
reliqiiis sacerdotibus ac Dei servis, alio anno apud Cap. VIII. Ve interfectoribus sacerdotum. —
Theodonis villam admoniti fuimus et rogati, ut epi- {Ex concilio Wormacien., capite 3.) Qui sacerdo-
scopi et eorum ministri quos Dens suo non humano tem voluntarie occiderit, carnem non comedat, ct
judicio reservavit, juxta sanctorum canonum, san- vinum non bibat cunctis diebus vilae suae. Jejunet
ctorumque patrum, ac capitularium pra;cedentium „ usque ad vesperam, exceptis diebus festis atque do-
regum coram positorum statuta, et Dei sacerdotes, minicis; arma non sumat, equum non ascendat,
eorumque cooperatores quorum intercessionibus
,
Ecclesiam per quinque annos non ingrediatur, sed
supplicationibus sancta Dei Ecclesia constare vide- ante fores Ecolesise stet. Post quinque annos Eccle-
tur, intacti perraaneant. Constituimus, ut si quis siam ingrediatur, nondum vero communicet, sed
subdiaconum calumniatus fuerit et convaluerit inter audientes stet. Cum autem fuerit duodecimi
,

poenitentia canonica po^niteat, et CCC solidos epi- anni cursus finitus, communicandi ei licenlia conce-
scopo componat. Et si mortuus fuerit, juxta id quod datur, et equitandi tribuatur remissio. Maneat au-
canones prEecipiunt poeniteat, et CCCC solidos epi- tem in reliquis observalionibus tres dies per heb-
scopo componat. Si diaconum quis calumnialus fue- domadam, ut perfectius purilicHri mereatur.
rit, et convaluerit, pceniteat secundum canones, et Cap. IX. — De prcsbyleris deposilis, et sic occisis.

CCCC solidos episcopo componat. Si non convalue- {Ex concil. Turonico., cap. 3.) Nunliatum est no-
rit, juxta prsecepta synodalica pceniteat, et DC so- bis, quod aliqui olim dixerunt se fuisse sacerdotes,
lidos episcopo componat. Si presbyterum quis male
et postea degradali pro suis peccatis poenitentiam
tractaverit, et spassaverit, secundura ejus episcopi
agendo, sulfragia sanctorum per diversa loca trans-
sententiam pojniteat, et DCCGC solidos episcopo C euutes qua^sierunt, trucidati sint. Hujuscemodi in-
componat. Si autem mortuus fuerit, ut synodus terfectoribus omuem ecclesiasticam dignitatem dene-
dijudicaverit, poeniteat, et mille CC solidos episcopo gamus, donec dignam poenitentiam pro reatu suo
compouat. Et si quis e))iscopo insidias posuerit secundum judicium episcoporum exsolvant quia :

comprehenderit, vel in aliquo dehonestaverit, poeni- gravius aliis homicidis poenitere debent.
teat secundum canonum statuta, et presbyteri non Cap. X. — De presbyteris qui sine orario occidvnlur.
occisi triplicem compositionem, cum instilis quaj in [Ex concilio Tribur., cui interfuit rex Arnolphus,
superiori capitulo scripta», et confirmatae esse viden- cap. 26.) rt presbyteri non vadant, nisi stola vel
tur, componat. Si episcopum
quis per industriam orario induti. Et si in itinere spoliantnr, vel vulne-
occiderit, juxta id quod apud Theodonis villam a rantur, aut occidunlur, non stola vestiti, simplici
XXXII episcopis decretum est, et quod ibi a nobis emendatione sua solvantur. Si autem cum stola,
et a primatibus totius Germania?, et Gallia!, benigna triplici.
coUaudalione collaiidatum est, et subscriptum est,
Cap. .XI. De prcsbylero intei-fecto, ad quem ejus —
poiniteat, et pecuniam a nobis concessam Ecclesise compositio pcrtineat.
viduatse persolvat. Et hoc de nostro adjecimus, ut si n (Ex eodem, cap. 5.) Presbyteri interfecti compo-
quis in his supradictis sanctorum canonum nostri- sitio episcopo ad cujus parochiam pertinebat, solva-
que decreti sanctionibus, episcopis inobediens et tur, ita videlicet, ut medietatem Wirigeldi ejus
contumax cxtitent, primum canonica sententia fe- episcopus utilitatibus Ecclesiae cui praefuit, tribuat,
riatur, Deinde in nostro regno beneficium non ha- et alteram medietatem in eleemosynam ejus juste
heat, et alodis ejus in bannum mittatur, et si annum dispertiat, quia nulUis nobis ejus haeres proximior
nnum et diem nostro banno pcrmanserit ad fiscum videtur, quam ille qui ipsum Domino sociavit.
nostrum redigatur, et captus in exilium religetur, et Cap. .\II. — De illis qui per insidias homicidium per-
ibi tam diu custodiatur et constringatur donec , petraverint.
coactns Deo, et sanctae Ecclesia? satisfaciat, quod {Ex concil. i^anncten., cap. 2.) Si quis voluntarie,
prius gratis facere omnibus vobis
noluerat. Et si et per insidias hominem interfecerit, jiigi poeniten-
complacucrint dicite. Et tertio ab omnibus concla- tiae se submittat. El hoc publice actum constat,
si

matum est, placet. Et imperatores, et pene omnes si laicus est, a communione orationum quinquennio
Gallia? et Germaniae principes subscripserunl, sin- removeatur. Post quinquennium tantum in oratio-
guli singulas facientes cruces, et Ecclesiasticus ordo num communionem recipiatur, non autem olferat,
Deo et principibus laudes referentes hymnum, Te non corpus Doraini contingat. In quo perdurans
7ti!l DF.CRKTOUl M I.IlilU XX. — LIHKH SEXTUS. "0
<iiialiii>t'iii'>'iin jiinis, tunc ad plciiuin cominiiniuncin A. Et idcirco, si vulunlate vcl negligontia incldcntis ar-
cnni tililiilionibus rccipiatnr. liorcm factuni ost, ut homicida po'iiilentia! debeloni-
Cai". XIII. — llcm lic homicidio sponto commisso. niiio suhmitti. Qiiod non voto, scd incuria illius, nun
(£x concil. Ancimno, cap. 21.) Qui voluntaric deniquc scntcutia contingit, scd dum illu operi nc-
homicidium fccerint, pocnilcntiu! quidem jngiler ccssario fortassis iiicumberet isle insporalus occur-
submittant se, pcrfcctioiiom vero circa vita; uxilum rit sub arbore, et sub ipsa oiqiressus est, incisor
censequantur. arboris non tenctur pro homicida.
Cap. XIV. — Dc cadcm re. Cap. XXII. — De cadcm rc.

{Ex concil. Paricjisi., cap. 0.) Si quis hoavcidium {Ex concilio Tribur., 17.) Si duo fralrcs in
sponte commiserit, et uon violonto rcsistcns, scd sylva arbores siicciderint et appropinquanle casii-
vim innocentcm et sinipliciter gradientcin
faciens, ra uuius arboris, frater fralri di.Kcrit cave, et ille

interfecerit, nsque ad tiiicin vita> sua; gravitcr ptcni- fugicns in prcssuram arburis incidcrit, ct mortniis
teat, sic lameu, ut si poMiilcntiam bene pcrcgcrit, lucrit, viveus frater iunocens dc sanguine geriiiaiii

iii c.xitu ei communionis viaticum non negetur. dijudicetur.

Cai". XV. —
Dc liomicidio non sponte cummisso. „ Cap. XXIII. — Dc illis qui in public) bello homicidia
(Ex concil. Ancirano, cap. 22.) De honiicidiis non commiltunt.
spontc commissis prior quidcm ddinitio, yoslsopten- (Ex concilio Moqunl., capite 2.) Op.irlet autcin di-
uem pajnitcutiam, pcitVctioneni consequi proecipit. ligeulius eos adiuouere, qui humicidia in bclio [ler-
Secunda vero quiuqueuuii teiiipus e.xplere. •pctrata pro nihilo ducuut, excusanles iion ideo ne-
Cai'. XVI. — Dc eadcm re. cesse babcre de singulis facere poenitenti im, eo
'{Ex concil. Nanneten., cap. 2.) Si quis casu non quod jussu principum peractum sit, et Dei judicio
volens, homicidium perpetraverit, quadraginla dies ita tinitum. Scimus enim, quod Dei jiidicium sem-

iu pane ct aqiia pccuiteat. Quibiis pcraclis, biennio pcr jiistum est, et nulla reprehcnsione digiium. Scd
ab oratione lidclium scgrcgelur,uon communicet tamcn oportet eos considerare, qui hanc necem nc-
nec oltVrat, pust bieLmiuiii in comiuuuionem oratio- fariara cupiunt, utrum se corani oculis Dci, quasi

uis suscipialur ollcrat autem, non tamen commu-

: innoxios excusare possint, qui propter avaritiam,
iiicet. Post quinqueiiuium ad plenam communionem qu;e omnium malorum idolorum scrvi-
radi.x est, et

rccipiatur, abstinenlia ciborum in arbitrio sacerdo- tiiti cumparatur, atque prupter favorem domino-
tis uiaueat. rum suurum temporalium, a?tcrnum Dominum con-
Cap. XVII. — De illo tjuidumino suo prxcipienlc homi- *- tempseruut, et mandata illius spernentes, non ca^u,
ctdium fecerit. sed per industriam homicidium fecerunt. .Nam de
(Ex eodem, cap. 25.) Si quis liber jubente Domino his legimus, qui homines non sponte interfecerunt.

sno servum ejus occiderit, ut homicidium sponte Deum per lcgislatorem urbes refugii deputasse, ad
comniissum pa^niteat. quas cunfugientes saharentur ab ultorc sanguinis
Cap. XVIII. — Uc illo qui scrvum suum interfccerit. pruximi sui, et nnn murerentur. Unde in Deutero-
[Ex concil, Atjathcn., cap. (i2.) Si quis scrvum pro- numiu scriptum est : Haic erit lex hnmicida', cui vi-
prium, sine conscieutia vel judicio judicis occiderit, ta servanda est: Qui percusserit proxinium nesciens,
ut homicidium sponte commissum lugeat. etheri, etnudius tertius nullum contra eum habuis-

Cap. XIX. —
De femina qux furore zcli accensa an- se odium cumprobatur, sed abiisse simpliciter cum
cilkim suam verbcracerit et sic perierit. en in sylvam ad ligna ca^denda, ct in succisinue li-

{Exconcilio EUbertan., capitc'6.) Siqua domina fu- gnorum securis fugcrit de iiianu, aiit ferriim lapsum
rore zeli acceusa, llagellis verberaverit ancillam de iiianubrio amicum ejus percnsserit et occidcrit,

suam, ita ut infra diem tertium animam cruciatu hic ad unam urbiam supradictarum coufugiat et vi-

elTundat, eo quod incertum sit voluntate, an casu oc- . vat, nec proximns ejus, ciijus sanguis effusus est.

ciderit : si vuluntate, post septem annos, sicasu, per timulo doloris percutiat animam ejus. De eo vero
quiuquennii tempora, acta legitima pcenitentia, ad qui per aliquem occiderit, in Exodo
industriam
communionem placuit adniitti. Quod si infra tem- scriptum est Si quis de industria, et per insidias
:

pora constituta fuerit inlirmata, accipiat communio- occiderit jiroximum, ab altari meo evellcs eum, ut

nem. moriatur. Et in Deuteronomio Si quis odio habens :

Cap. XX. — De cadem re. proximum suum insidiatns fuerit vita; ejus, et sur-
(Ex dccr. Sitveslr. papx.) Si quis hominem publi- gens, percusserit eum, et mortuus fuerit, effugerit
ce poenitentem iuterfecerit, nt homicidium sponte ad unam de supradictis, urbibus, millenl seniores
commissum dupliciter poeniteat, et nisi in tine non civitatis illius, et rapient eum de loco refugii, et tra-
communicet. dent eum in manus proximi ejus, ciijus sanguis elFu-

Cap. .XXl. — De illis qui in opere yiecessario casu sus est, et moriatur, nec misereberis ejus. Si ergo
homicidium perpetraverint. quem Dominus dignum morte esse judicavit
illiiin

{Ex eoncilio Wormacien., capite o.) Ssepe contin- reum non esse quis dicit, quomodo contrarius legi
git ut, dum qiiis operi necessario insistens arborem Dei non existit, qui hoc quod Deus prKcepit, cas-
incidat, aliquis subtus ipsam veniens deprimatur. sum esse contcndit? Sed inter haic sciendum est.
771 BURCHARDl WORMACIENSIS EPISCOPI. 772

quod magna distanlia est inter legitimum principem, A episcopos tota animi virtute diligere, ut oculos suos,

et seditiosum tyrannum : inter eum qui subvertere qui oculi sunt illorum, eorum praeceptis in omnibus
nititur Cliristienffi pacis tranquillitatem, et illum qui obedire, etiam si ipsi aliter, quod absit, agant quam
armis contra iniquitatem certat defendere oequitatem. deceat : memores scilicet illius dominici prsecepti :

Cap. XXIV. — De illis ijiii de homicidio sunt infamati,

quee dicunt, facite : qua; autem faciunt, facere
si ncgaverint. nolite.

{Ex concilio Turonen., capite 2.) Ubi manifestari Cap. XXIX. — Quod homicidss ab ecclesiastica com-
hominem perpetrasse homicidium munione sint submovendi.
potest quemlibet
{Ex concilio Agathen., capite 10.) Itaque censuimus
secundum canonicam auctoritatem, condiguum poe-
homicidas a communione ecclesiaslica submoven-
nitentiffi judicium illi ingeratur. Si autem manifestis
dos, nisi poenitentia; satisfactione, admissa crimina
indiciis non potest probari eum homicidam esse,
omnipotentis Dei judicio cui diluerint.
necipse vult contiteri,

omnia occulta manifesta sunt, reservetur : ei tamen Cap. .\XX. De eadem re. —
indicetur publice a presbytero, quod communione (Ex conc.ilio Turonico, capite 7.) Homicidis peni-
carere debeat, donec tus non communicandum, donec per confessionem
ecclesiastica indignus sit, et ea

perpetratum crimen contiteatur, et per confessio-

"^ poinitentw ipsorum cnmina diluantur.
uem, et per poeniteutiam coudignam, ab hoccrimi Cap. X.XXI. De illis quorum consilio homicidia
fiunt.
ne se absolvere certet.
(Ex dictis August.) Periculose se decipiunt, qui
Cap. XXV. —
De insano, si homicidium perpetraverit, e.xistimant eos tantum homicidas esse, qui ma-
(Ex eodem, capite 7.) Si quis insaniens aliquem nibus hominem occidunt, et non potius eos,
occiderit, si ad sanam mentem pervenerit, levior
per quorum consilium, et fraudem, et eshortatio-
ei pwnitentia imponenda est, quam ei qui sana
nem homines extinguuntur. Nam Judaei Dominum
mente tale quid commiserit. Cui quamvis poenitentia nequaquam propriis manibus interfecerunt, sicut
sit imponenda, quia inQrmitas causa peccati fuisse
scriptum est : Nobis non licet interflcere quemquam,
crediLur tantum tamen lenior, quam ei qui sanus
:
sed tamen illis Domini mors imputatur, quia ipsi
aliquem occiderit, quantum inler sanum et insanum
eum lingua cruciflxerunt, dicentes : Cruciflge euni.
et irrationabile a rationabili constat esse discri-
Unde unus Evangelista dicit, Dominum crucifl.xum
minis.
esse hora tertia, alius sexta quia Judaei cruciflxe-
Cap. XXVI. — De illis qui veneficio homicidia com-
runt eum hora tertia lingua,
:

manibus hora sexta

mittunt.
milites. Qui ergo hominem tradit, ille eum interUcit,
(Ex concilio Eliberit., capite S.) Si quis vero
Domino dicente : Majus peccatum habet, qui me
veneiieio interfecerit alterum, eo quod sine idolola-
tradidit tibi.Unde Psalmista : hominum, den-
Filii
Iria perflcere scelus non poluit, nisi in fiDe imper-
tes eorum arma et sagitta», linguae eorum gladius
tiendam non esse illi communionem.
acutus. Subjiciant ergo se pcenitentiae, quorum
Cap. XXVII. — De illo per cujus delationem aliquis in-
consilio sanguis funditur, si veniam promereri
terfectus fuerit.
voluerint.
(Ex eodem, capite Delator quis esstiterit
fidelis, et
1.)

per delationem ejus aliquis tidelium fuerit

si
Cap. XXXII. — De illis qui pro vindicta parentum
homicidia committunt.
praescriptus vel interfectus, placuit eum non nisi in
(Ex Panitentiali Theodor.) Qui pro vindicta fra-
flne accipere communionem. Si levior causa fuerit, tris,aut aliorum parentum occiderit hominem, ita
intra quinqueunium accipere communionem poterit. commissa, cum
poeniteat, ut homicidia sponte ipsa
Si catechumenns fuerit, post quinquennii tempora Veritas dicat : Mibi vindictam, et ergo retribtiam.
admittatur ad baptismum.
Cap. XXXIII. — De illo qui propter cupiditatemJ udseum
Cap. XXVIII. — Quod tria genera sint homicidarum. interfecerit.

[Ex epistola Clementis papx, capite 16.) Homicida- (Ex concilio Mogunt., capite 6.)Quiodiimeditatione
rum vero tria genera esse dicebat, et pcenam eorum vel propter cupiditatem Judaeum, vel paganum occi-
parilem fore ducebat. Sicut eniiu homicidas inter- derit, quia imaginem Dei, et spem futurce couversio-
fectoresfratrum, ita detractores eorum, cosque nis extinxerat, XL dies in pane et aqua poeniteat.
odientes, homicidas esse manifestabat. Quia occidit, Cap. XXXIV. — De parricidis et fratricidis.

qui odit fratrem suum : et qui detrahit, pariter (Ex concilio Tribur., capite a.) Statuimus, ut par-
homicida esse monstratur. Omnes enim a carnalibus ricidaj et fratricidffi per unius anni circulum ante
desideriis quse militant adversus animam abstinere, fores ecclesise orantes Domini clenienliam perseve-
et bonam eorum conversationem ac innocentem rent. Completo anni circulo introducantur in eccle-
omnibus monstrare rogabat. Ex corde enim cunctos siam, tamen inter audientes, usque dum unius anni
attentius invicem diligere insinuabat. Seniores ve- spatium finiatur, stent. His itaque peractis, si poe-
nerari, et juniores diligere, episcopos sacerdotes nitcntife fructus in eis conspicitur, corporis et san-
suos, ac cunctos reliquos Ecclesice ministros, atque guinis Domini parlicipes fiant, ut non obdurentur
omnem plebem sibi commissam, verbis et mandatis desperatione. Carnem non manducent omnibus die-
divinis instruere et armare. Hosque omnes eorum bus vitae illorum, jejunent autem usque ad nonam
773 DECRETORUM I.IlilU \\. l.lltKIl .SE.XTUS. 774
qiioliiiic, excepti.s fe.slis ilielni.< atque domiiiicis. ^ servu», supcr XII vomcres fervenles so purxet. Ka-
Abslineanl aiitem se a viiio, meilone, atquo mellitu dem lex erit marito iixorem ucciisanti.
cervisia, tres dies per hcliiloinailam. Arm.i portaro G.M'. \XX1X. — l)c vadim re.
non aiideant, nisi conti-a pat,'aiios. ICt ubiciinqiie ire (E.C concilio IClibrrtan.. nipilc Hli.) Si miilier mari-
nialueriiit, iiiiUo vehiciilo (lediicanliir, sed prdihiis tiim suuin causa fornicationis veneno interfeccril,
propriis piM!»!!!!. Ab uxoiibiis si liabiierint non se- aut quaciinipie arte perimere facit, quia dominum
pareiitiir. renipus autetn hujus pu-iiitentisc in epi- etseniorem suum occidit, seculiim rclinquat, el in
scoporum ponimus arbilrio, ut secundum conversa- monasterio |iceniteat.
tionem illoruni, aut e\tendere, vel minuere va- Cap. XL. — De cadcm rc.
leaut. {Epislolii 1'aulini Forajulicnsis rpiscopi ad llei-
Cai\ X\XV. — De eiidcm rc. slulfiim.) .\dmi)nere te cum lacrvmis et multo ge-
{Ex concilio Mogunt., capilc H.) Parricidiuin auteiu niitu ciiro, lili Heistulfe, si tamen lilius dici debcas,
qnam sit detestabile crimen, judicio facto inler Cain qui tam crudeliter infelix bomicidium pcrpetrasti.
et .\bel fratrem suum Doniiniis ipse ostendit, cum Nani occidisti uxorem tiiam parteni eorporis tiii, le-
ad (lain parriridam ail : Maledicliis eris super ter- p gilimo tibi matriinonio sociatain sine causa morlis,

rani, qiia' aperiiit os suiini, et suscepit sanf,'uinem non tihi resistentem, non insidiantein quoquo modo
fralris tiii de manii tua. ('.uiii operatus tiieiis eani, vita> tiue. Non invenisti eam ciim alio viro nefariam
non dabil tibi fructus ejus, et vagus et profugus eris rem facientem, scd incitatus a diabolo, impio iullam-
super terram. In quo etiam posuit signum, ut tre- matus furore, la^trocinii more, atrocior et crudelior,
.mens et gemens et profugus semper viveret, nec omni bestia, eam gladio tuo interemisti. Et niinc
auderet iispiam sedes habere quietis. Sed quia mo- post mortem ejiis addis iniqiiitatem siipcr iniquita-
dernis temporibus parricida^ profugi discurrunt per tem, tiliorum tuorum improhe pr;edo, qui inatri
diversa loca, et variis vitiis atque gul» illecebris non pepercisti, et lilios tuos ideo orphauos fecisti,

deserviunt, melius nobis videtur, ut in uno loco ma- ut superinduceres mortis causam post mortem : et
nentes poenitentia districta semetipsos castigent, si per unum
hoinicidam, et reprobum testem incusare
forte a Domini pielate iiidulgontiam facinoris sui vis mortuam hoc nec Evangelium, nec iilla divina
:

percipere inereantur. Non enim eis licebit ultra mi- buraanaque lex coucedit, iit uuius teslimonio ctiani
litia- ciiigiiluin sumere, et nuptiis atque conjiigii idoneo, aliquis condemnetur, vel justilicetur : qiianto
copula uti, quia sacri canones hoc eis non consen- magis per istum tam ilagitiosum et scelestum, nec
tiuut. ^ illa viva debuit condemnari, nec tu poteris post ejus
C.^p. .\XXVI. — De illis qui infantes suos nonsponte in- mortem excusari ? Prius causa criminis subtiliter

terllciunt. erat investiganda, et tunc si rea fuisset inventa,

(Ex concilio Triburi., capite il .^ Si quis filiiim suum secundura legis tramitem debuit excipere ultionis

non sponte occideiit, juxta homicidia iion sponte vindictam. Nam etsi verum, quod absit, fuisset,

commissa poeniteat. sicut ille adulter raentitus est, post Vll annos pceni-

— De illoqui uxorem legitimam sine judi- tentia peracta, diinittere eam per approbatam cau-
C.\p. XX.XVII.
cio interfecerit.
sara poteras si voluisses, occidere eam nullatenus
debuisti. Duo consilia proponimus tibi : Accepta te-
(Ex decr. Pii papx, capile 26.) Quicunque pro-
ciira deliberatione duoruni, elige raagis quod pla-
priam u.xorem absque lege, vel sine cansa et certa
ceat. et miserere animae tusp. Et tu hic in isto an-
prohatione interfecerit, aliamque duxerit uxorem,
gusto tempore positus, ne sis tn ipse tuimet homi-
arrais depositis publicam agat po^nitentiam. Et si
cida, ot in aeternum pereas, relinque hoc malignum
contiimax fuerit, et episcopo siio inobediens exstite-
saeculum quod te traxit ad tam immanissimum pec-
rit, anathamatizetur, quonsque consentiat. Eadera
D cati facinus. Ingredere monasteriuni, hnmiliare sub
lex erit illi qui seniorem suum interfecerit.
manu abbatis, et multorum fratrum precibiis adju-
C.\p. XXXVIII. — De eadem re.
tus, observa cuncta siniplici animo qua> tibi ab ab-
(Ex concilio Mogunt.,capite 1.) Si raaritus uxorem, bate fuerint iraperata, si forte ignoscat intinita Dei
aut uxor maritum interfecerit, aequum judicium sit bonitas peccatis tuis. Istud consiliiini ut certissima
super eos, dicente Domino non consideres personaro : scias levius et salubrius est, ut sub alterius custodia
pauperis, nec bonores vultum putenlis. Et post pau- lugeas deflenda peccata. Secundum auteni consilium
ca Ita, inquit, parvum audietis ut magnum, nec
: tale est. Arma depone, et cuncta sa'cularia uegocia
accipietis cujusquani personam, quia Dei judicium dimitte. Carnera sagimen omnibiis diebus vitae
et
est. Idcirco uterque eorum in hujusceraodi criminis tuK non comedas, excepto uno die Resurrectionis
actione si negaverit, pari judicio examinetur. Si ne- Domini, et uno die Pentecostes, et uno die .Natalis
gaveritet non potest vinci minifestis indiciis, si liber Doraini casteris temporibus in pane et aqua, et inter-
est, juret cum duodecim si servus, ferventi ferro
: dum leguminibus et olerihus poeniteas in jejiiniis, :

se purget. Sinautem uxor moriens maritura uno vel in vigiliis, et in orationibus, et in eleemo.synis per-
duobus audientibus de morte ejus inculpaverit, non severa omni tempore. Vinum, medonem, et melli-
ideo erit victus, sed si liber est cum LXXII juret; si tara cervisiam nunquam bibas, nisi ia aliis praedi-
77S BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 776

ctis Iribus diebus. U.^orem ne ducas, concubiuam A uon est effusio sanguinis. Augustinus ait : Quae ista

non habeas, adulterium non facias, absque spe con- est vanitas ? omues in discrimen
Uni parcere et

jugii perpetuo permaneas. Nunquam te laves in bal- adducere? Polluuntur enim omnes uno peccante.
neo, equum non ascendas, causam tuam et alteriu^ Unde et in lege jubetur Maleiicos non patiaris vi -
:

in eonventu fideliura non agas, in conviviis Isetau- vere. Unde Prophela Mortiflcabant animas quaj
:

tium nuuquam sedeas, in ecclesia segregatus ab aliis non moriuntur. Unde Gregorius uon morientem :

Christianis post ostium humiliter stes, ingredientium quippe mortiticat, qui justum damnat, et non victu-
et egredientium orationibus suppliciter te commen- rum viviticare nititur, qui reum a supplicio solvere
des, comniunione sacri corporis et sanguinis Domi- couatur. Helias namque multos alfecit morto, pro-
ni cunctis diebus vitse tuse indignum te existimes. pria manu, nece et igne divinilus inspirato. In
In ultimo termino vitae tuae pro viatico, si observa- Novo etiam Testamento Petrus Ananiam el Saphy-
veris eonsilium, ut accipias, tibi concedimus. Sunt ram terriUce mulctavit.
et alia multa duriora qu£e tibi juxta pondus tanli C.\i'. XLIV. — De UUs qui post hapUsmum capitakm
facinoris essent adjicienda : sed si ha3c oninia qua; prutultruiU seiitmtiam.

supra misericorditer dicta sunt, perfecto corde Deo (Ex dictis Iiinoceiitii papx, capite 2o.) Quaisitum

auxiliante perfeceris, et custodieris, confidimus de est etiam super his qui post baplismum admini-
immensa Dei clementia, remissionem tuorum pec- straverunt, et aut tornienta sola exercuerunt, aut

catorum habiturum, et secundum boni justique pa- etiam capitalem protulerunt sententiam. De hisnihil
storis imperium, resolvat te sancta ecclesia ab hoc legimus a majoribus deflnitum, meminerant enim
vinculo peccati in terri?, ut per ipsius gratiam qui a Deo potestates has fuisse concessas, et propter
eam suo sanguine redemerat, sit solutus in coelis. vindictam noxiorum gladium fuisse permissum, et

Sin autem aliter feceris, et sanctae matris Ecclesiae Dei ministrum esse datum
hujusmodi vindicem.
in

salubre consiiinm despexeris, ipse tibi sis jude.\', et Quomodo igitur reprehenderent factum, quod ab
in laqueo diaboli quo maneas, san-
irretitus teneris auctore Deo viderent esse concessum"? De his ergo
guisque tuus sil super caput tuum nos alieni a :
it.i ut hactenus servatum est sic habemus, ne aut

consortio tuo, el sub indissolubili anathemate per- disciplinam evertere, aut contra auctoritatem Domi-
maneas, donec Deo et sanctoe EcclesiiB satisfa- ni venire videamur. Ipsis autem in ratione reddenda,

cias. gesta sua omnia servabuntur.

Cap. XLI. — D(> iixoremariti mortcm conciliante. Cap. .\LV. —
De illis qui in confractiorie idolorum
occisi fucrint.
[Ex concilio apud Vermeriam, capite 3.) Si qua mu- C
(Ex concilm Elihertan., capite 70.) Si quis idola
lier mortem viri sui cum aliis conciliata est, et ipse
fregerit, et ibidem occisus fuerit, quia in Evangeliis
vir aliquem illorum se defendendo occiderit, et si
scriptum non est, neque invenitur sub apostolis
hoc probare poiest ille vir eam ream esse consilii,
unquain factum, placuit in numerum eum non re-
potest ut nobis videtur, ipsam uxorem dimittere, et
cipi martyrum.
si voluerit aliam usorem accipere, ipsa autem insi-
Cap. XLVI. —
Be eo qui matrem suam occiderit
diatrix, pomitentiae subjecta, absque spe conjugii qualiter pamUere deheat.
maneat. (Ex epistola Nicolai papse ad Radoldum S. Ar-
Cap. .\LII. — Delioc, si plures unum impugnaverint gcntex Rctensis Ecclesix episcopuin.) .Nicolaus epi-
(Ex codcm concilio, capitc 98.) Si quatuor aut quin- scopus servus servorum Dei, reverendissimo et
que homines seii etiam plures, contra unum homi- sanctissimo Radoldo episcopo sanctae Argenteae
nem rixati fuerint, et ab his vulneratus mortuus Retensis Ecclesise. Dum universis mundi partibus
fuerit, quicunque eorum ei plagam imposuit, secun- credentium agmiaa principis apostolorum liiuinibus
dum statuta canonum
homicida judicetur, reliqui
ut properant, quidam vir nomine Thiothart venit
aulem qui eum impugnabant volentes eum interfi- vestrai beatitudinis epistolam gerens, quam nostro
cere, similiter paniteant. Qui nec eum impugna- contulit preesulatui, cujus paginam perlegentes,
bant, nec vulnerabant, necconsilio, nec auxilio coo- matricidam illum esse cognovimus, quo facto multis
peratores fuerunt, sed tantum adfuerunt, extra tletibus lacrymisque profusis, valde doluimus. Id-
noxam sint. circo praicipimus et patrum almorum censuris sta-
Cap. .\LIII. — Devindictanonprohibciida. tuimus, ut sub pcenitentiae jugo permaneat, ita ut
{Ex dictis Aposloli Hieruny. August. Greg.) De unum per annum Ecclesiam nou ingrediatur, sed
vindicta non prohibenda in Novo Testamento, Hie- ante fores basilicee orans ac deprecans Deum per-
ronymus de personis dignis ad vindictam ait : Qui severet, qualiter tanto eripiatur piaculo. Completo
percutit malos in eo quod mali sunt, et habet cau- vero anni circulo introeundi in Ecclesiam licentiam
sam interfectionis ut percutiat pessimos, minister habeat, tamen inter audientes stet, et nondum
Dei est. Itcm, le.v et ministri ejus coerceant inimi- coramuaicet. Completis autem trium annorum
cos et coHstringant. Apostolus inquit : Regi quasi circulis, sacroe communionis illi gratia cuncedatur.
prsecedenti, tanquam ab eo missis ad
et ducibus Oblaliones vero non olferat, nisi postquam aliorum
vindictam malefactorum, laudem vero bonorum. scptera annorum curricula expleantur. In his autem
Item Hieronymus Homicidas et sacrilegos punire,
: omnibus annis atque temporibus carnem non man-
 1 ,

777 DEC.KETORUM I.IItlU XX. - I.IHKU SEPTIMIJS. 778

liiicet, ncc vinum
bibcre pnpsiiraat, cxccplis leslis A bcmus ucciderc , cumUomiuus dicat : Audistis
diehus alqiie Dominicis, et a Pasc.ia usqiie Pcnle- ipiiu dictura est antiquis Nun uccidcs qiii
:
; aii-
cnstos, fit quocumiue ire volucrit, nullo vcliiculo tom oicidorit, rcus crit judicio : egu aiitom di-
dciiucatur, scd j^oJibus proliciscotur, arnia non co vobis, quin omnis qiii irascitiir fralri suo
sumat nisi contra paganos. Jcjunot aulcm tros dics rous erit judicio ; necmalum pru malo reddc-
por holuhmiadani usque ad vcspcrum. A propria rc, sed siciit Aposloliis Komanis scribens, ait Noli :

quidem ac logitima sua conjuge non separctur, ne vinci a malo, sed vince in bono malum. Si quis clc-
fornicationis voragine corruat, quod ne liat opta- ricorum pra>sens erit ubi homicidium racliim fiicrit,
mus. Si autcm anlc triuni annorum cursum linis ct ncquc conscnsii, noqiic i-onsultii. ni'c in aliquo
\ilic illius appropinquavcrit, corporis ot sanguinis homicidii roatu pnlliitus csse convincitur, niliil ei olisit
Homini nostri Jesu Christi particcps liat : sin au- quin consccratus in gradu pormancat. Non consc-
tcm. ut supra statuimus cllicialur, tamon si illius cratus, si alias dignus sit, proDiolus accedat.
conversationem et lacrymarum fontem in omr.ibns
videritis lloridis actionibus et optimis opcribus pul-
Cap. XLVIII. — De eo siequis in hostem contra paganos
dimicans intr/icit Christianos captivos.
lularo, humanius circa eum vcstra solliciludo per-
vigil apparoal, niilisquc omnihus dcmoiistrotur. (Ex codcm concilio citi intirfuit rcx /irnolfdius,
Optamus vos in Christo bene valerc. cap. 34.) Sffpe tit victoria Chrisliauorum, vitta cst
pars paganorum. Quare una ciim inlorfoctis
Cap. XI.VII. — Si quis clericus liomicidium fcccrit, ah
porcmpti fuorint Christiani eaptivi a barbaris, qiiia
p.ig.inis

ordinc ccssarc dcbcbit.

in impotu belli nequeuut distingui, idcirco jiistum
(Ex concilio Triiuricnsi, cui intcrfuit rcx Amol- dccernentes statuimus, ciim inlerfectoribus miseri-
phus, cajnte H.) Si quis clericus, quamvis niraium cordius agendiim, ita ut, XL diebiis poBuitentiiE in-
coactus. horaicidinm foccrit, sive sit prcsbyter, sive dulgontius transactis, pencs episcopum sit auctoritas
diaconus, deponatur. Legimus in canonibus aposto- et poteslas ut perpendal culpam, agat indulgcn-
lorum. quod opiscopu', prcsbytcr aut diaconus. qui tiam.
iu fornicationc, aut perjurio, aut furto c.iptus est,
deponatur quanto magis is qui hoc immane scelus
:
Cap. ,\LIX. — Dc eo qui Cbristianum mancipium sc-
duxerit ct sic vcndidcrit.
fecerit, ab ordine cessare debebitPQui enim Cbristum
sequi desiderat, debet sicut ipse ambulavit et ipse {Ex concilio apud Confluentiam cui intcrfuit Hen-
ambulare. Qui cum nialediccrotur, nnn maledicebal: r. ricns, ct Cnrnlus. reges, capite 1.) Itcm interrogatum
cum porcuteretur, non reporcutiohat cum pro no- : cft quid de eo faciendum sil, qui Christianum ho-
bis patoretur, non comminabalur. Et ipse in Evan- minera sodiixerit et sic vendidorit. Kesponsumque
gelio suo praicepit : Si quis te percusserit in unam est ab omnibus, bomicidii reatum ipsum liominem
maxillam, praebe illi et alteram. .Non enim de- sibi contrahere.

FIMS LI BUI SEXTI.

INDEX CAPITULORUM LIBRI SEPTIMI.

(!ap. I. Quod infames vocentur qui ex consangui- Ib. De eadem re.
iieis nascuntur. 16. De eadem re.
2. Qiiod nulli liceat de propria cognatione uxorem 17. Ct duobus vel tribus testihus testimonia dicenti-
ducere. bus consanguinei separentur.
3. De incestuosis. 18. De eadem re.

•V. De eadem re. 19. Quid saiictus Gregorins Augustiao Anglorum

.T. De eadem re. p pra-dicatori propter teneritatem novse tidei per-
(i. Ne aliquis fidelium ad propiaqiiam sanguiuis sui misorit.

accedat. 20. Quod sanctus Gregorius hoc Anglorum genti

7. Quod aequaliter non conjungendus sit in matri- non generaliter permiserit.
specialiter

monio \ir suisconsanguineis et uxoris. 21. Quod cxtranei, nisi ex necessario, discidium in-

8. Quod uno modo parentela viri et mulieris in con- tcr consanguineos facere non debeant.

junctione consideranda sit. 22. De eadem re.

fl. In quo gcuiculo ahstinendum sit, 23. De eadem re.

10. In quo ramusculo consanguiuilatis legitima con- 24. De eadem re.

nubia lieri possint. 2o. Sacramentum de parentela, quomodo inquiren-

1 . Quod consanguinitas usque ad septimum geni- dum sit.

culum conservari debeat. 26. Jiiramentum testium.

12. De eadom re. 27. Sacramentum de incestuoso discidio.

13. Ue eadem re. 28. IIa>c capitula de septem gradibus consanguini-

14. De eadem re. tatis sanctus Isidonis diligenti inquisitione descri-

Patrol. CXL. 2o
779 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 780

pserat, et in figura inferius depicta aperlius ordi- A

Capituhim 6.
naverat. Capituhim?.
Capitulum L de septem gradibus. 29. De incestuosis qui admonitiones sacerdotum
Capitulum 2. .-. contemnunt.
•"• •'0. Quod infra sextam generationem conjugia non
Capitulum 3. jS
Capituhim 4. liant.

Capitulum. 5 •*• *-' Indicis capitulorum finis.

BURCHARDI
WORMACIENSIS ECCLRSI.E EPISCOPI

DEGRETORUM LIBER SEPTIMUS

DE INCESTU

ARGUMENTU.M LIBRI. H usqne dum generatio recordatur, cognoscitur, aut

Libro hoc de incesta consanguinitatis copulatione

memoria relinetur.

agitur, ct in quo gradu coire dirimique conjugia Cap III. De incesluosis.

debeant, quffque pro ralione delicti incesto pollutis
{Ex concilio nHerdcnsi, capitc 10.) De his qui se
pcenitentia injungi debeat, ostenditur.
incesta pollutione commacuhmt, placuit ut quousque
Cap. I. — Quod infamcs vocentur qui ex cotisangui-
in ipso detestando et illicito carnis contubernio
neis nascwitur.
perseverant, iisque ad missam tantum catechume-
(Ex epist. Calist. papse fratribus per Galliam cunsti-
norum in ecclesia admittantur. Cum quibus etiam
tutis missa, capite I.) Conjunctiones autem consangui-
nec cibum sumere ulli Christianorum, sicut Aposto-
neorum fieri prokibete, quia eas et divinee leges et sa?.
lus jussit, oportet.
culi prohibent. Leges ergo divinae, ba?cagenles, et eos
qui ex prodeunt non sohim ejiciunt, sed et ma-
eis
Cap. IV. De eadem re. —
lediclos appellant. Leges vero sa^culi infames tales (Ex concilio Agathens., capile 8.) De inc,!stis con-
vocant, et ab haereditate repellunt. Nos vero sequen- junctionibus nibil prorsus venise reservamus nisi
tes patres nostros infamia eos notamus, et infames C cum adulterium separatione sanaverint. Et si sanare
esse censemus quia infamiae maculis aspersi sunt,
: noluerint, anathematizentur.
nec eos quos leges sseculi rejiciunt, nos in testimo-
nium suscipere debemus. Eos autem consanguineos
Cap. V. De eadem re. —
dicimus, quos divina' et saeculi leges consanguineos (Ex concilio Aiirelian., capite I.) Incestuosi, dum in

appellant, et in b»reditatem suscipiunt, nec repel- ipso detestando atque nefando sceleie manent,
lere possunt. Talium eniin conjunctioues, nec legi- non ititer tideles Christianos, sed inler gentiles aut
timae sunl nec permanere possunt, sed sunt repel- catechumenos habeantur, id est, cum Christianis
lendse. Quisquis ergo non est legitime conjunctus, non sumant potum, non cibum, sed soli hoc faciant;
vel absque dotali titulo et siue benedictione sacer- uou osculentur aut salutentur ab eis. Sed si suis
dotis constat esse copulatus, sacerdotes vel legitime sacerdotibus inobedientes exstiterint, et a tam ne-
conjuuctos criminaii, vel in eos testificari minime fando scelere se segregare atque ad publicain po;-
potest : quoniam omnis macula polhitus in-
incesti nitentiam redire noluerint, inter eos habeantur
famis est, et accusare supradictos non permittitur. qui spintu periclitantiir iminundo, vel etiam inter
Non solum ergo hi rejiciendi sunt, et infames efti- eos de quibus per se Veritas ait : Si te non audierit,
ciuntur, sed etiam omnes eis consentientes. D sit tibi sicut elbnicus et publicanus. Et si alter eo-
rum morte
Cap. II. — Qtiod nulli liceat de propria cognationc
pra'ventus
graviler poeuiteat, et
fuerit, quandiu vivat
alter
sine spe conjugii maneat.
uxorem ducere.
(E.r concilio Wormac. capite 2.) In copiilatione Cap.VI. -Te aliquis fideUumad propinquam sanguinis
generatiiinum numerum non deUniraus, sed
fiiieliuni sui acccdat.

id statuimus, ut nulli liceat Cliristi.ino de propria (Ex concilio Toletan. ii, capiitc 5.) Nam et haec
consanguinitate seu cognatione uxorem accipere salubriter prsecavenda sancimus, ne quis fidelium
 :

7HI DKciurroiuiM lirri xx. - libe k septimiis. 782

propiiKjuam sanguinis usqucinio aflinit.ilis
stii, A acccdcre denogamiis. Qiiod si fccerinl, separentur.
liniainfiitii sincossione goneris coKiioscit, in matri-
Cao. \II. — De eudemre.
moiiio silii ilosidfret copulari, quoniam scriptum est
{F.x cuiicil. apiid Thcodonis vittam habito cap. 8.)
Oninis liomo ad pro.^iraam sanguinis sui non acccdat,
Niillus lideliuiu usquo ad aflinitatis liiieam, id esl
ut revelct tiirpiludinem ojus, \'.l iteruin Aiiinia ([iia' :
us(pio in soptiniaiii progeiiiem, loiisaiiguineam suaiii
locerit qiiidpiaiii f.\ istis, periliit do modio poimli (luciit uxorem, vol oain (pio^jue modo incesli maciila
Sanc (piiluis coiijunctio illicita intordicitiir.
siii.
|)olluat. Si (|uis vero hoc temere praisuoipserit, ut
habehunl inoundi molioris conjugii liliertatom. incestum ac publice, jiixta
luat, canonicos gradus
Cai>. VII. —
Qiiod xqnalitcriionconjwigcndus sit in mn- liiiMiiteat.
trimonio vir siiis consanguinns, et uxoris. Cap. .XIII. — Dccadem rc.

{Ex dccretis Julii papx.) i^iqualiter vir non con- (Ex concilio Lugdun., cap. 10.) Nulli ex propin-
jungatur in matrimoiiio consanguineis suis, et con- quitale sui sanguinis usque ad scptimum gradum
sanguineis uxoris suaj. uxores ducant, neque sine benedictione sacerdotis.

C.\p. VIII. —
Quoduno modo parcntela vi7-i etmulieris
Qui ante iunupti erant, a sacerdote benedicti nu-
in conjunclionc consideranda sit.
bere audeant.
g
(Ex conciUo Matisccn., capite 3.) Sane consangui-
C.M'. .XIV. — Dceadem re.

nilas qiKo in proprio viro oliservaiida est, Ihoc iiimi-

(hx concitio .-iuretian., cap. 10.) iXullum in utroquo
sexu permittimiis ex propinquitatc sui sangiiiiiis, vel
rum in u.xoris parenlela do nuptiarum custo-
lege
uxoris, usque iu soplimi generis graduin uxoreiu
dienda est : qiiia constat eos duos fuisse in carne
ducere, vel incesti macula commaculari.
una, communis utraque parentela esse credenda
illis

est, sicut scriptum est Erunt duo in carne una.

:
Cap. XV. — Deeadem re.

Cap. !.\. — In quo geniculo abstinendum sit.

(Ex concil. Agriiipin.,cnp. (j.i In septera gradibus
omnia propinquitatum nomina continentur, ultra
{Ex diclis sancti Isidori.) Isidorus in Etymologiis
quos nec aflinitas invenitur, nec successio potest
suis usque ad septimam generationem consanguini-
amplius prajrogari.
tatis abstiuenduni, et sic legitimo connubio coujun-

gendum asseruit. Indereoreum fecisse, quod genea- Cap. XVI. — De eadem re.

logiEE seriem retexens, quousque ordinem numerandi {Ex concil. Mcldensi, cap. 7.) De aflinitate namque
perducere posset, eo cognitionem sangiiinis servan- sanguinis per gradus cognationis, placuit usque ad
dam a>slimavit. Sicque ad invocalionera generis el C septimara generationem observare nam et ha^re- :

amicitia; jus confirmandum, redire ad connubium ditas rerum per legales delinitiones sancit usque

sancivit, quando jam cognationis ordo numerari ad septimum gradura piKlendore baredum succes-

desinit. sionem non enim suci-ederent, nisi ei de propa- :

gine cognationis deberetur.

C.\p. X. — In qua ramusculo consnnguinitatis legitima
connubia fieri possint. Cap. XVII. — Ut duobiis vel tribus testibus testimo-
nium dicentibus consanguinei separentur.
(Ex dictis ejusdem.) Boatus* Isidoriis de consan-
guinitate sic loquitur : Ciijus series soptem gradibus ',Ex concil. Uilerdensi, cap. 20.) L't omnis contro-
dirimitur, hoc modo : Filius et filia, quod est frater versia, quM de ecclesiasticis rebus tit, secundum
et soror, sit ipse truncus. Illis seorsum sejunctis, ex divinam legem stib duobtis vol tribus testibus ter-

radice illius trunci egrediunlur isti ramusculi, nepos minetur. Testis est Dominus, ciim dixit : Non
et neptis, primus : pronepos et proneptis, sccun- unus stet coutra alium, sed in ore duorum vel

dus : abnepos et abneptis, tortius : adnepos et

trium tcstium stet oninc verbum.
adneptis, quartus : trinepos et trineptis, quintus :
C\p. XVIII. — De eadem re.

et trinepotis nepos et trinepotis neptis, sextus. n (Ea concil. Cabillon,, Contradicimus quo-
cap. 5.)

Haec consanguinitas, dum se paulatim in pro- que ut in quarta, vel quinta, sextaque generatione,
paginum ordinibus dirimens, usque ad ultimum nullus araplius conjugio copuletur. L'bi autem post
graduni sese subtraxerit, et propinquitas esse desie- interdictum factum fuerit inventum, separetur.
rit, primum lex in matrimonii vincuhim reci-
tunc Cap. XIX. —
Quid sanctus Gregorius Auguslino An-
pietur, et quodammodo i'evocabit fugientem./ldeo glorum prxdicatori propter teneritalcm novx piei
autem usque ad sexlum generis gradum consangui- permiserit.

nitas constituta est, ut sicut in sex ffitatibus mundi (Ex epist. Joannis Constantinop. episcopi ad Fe-
generatio et hominis slatus iinitur, ita propinquitas liccm episcjpum Sicilix.) Gregorius papa requisitus
generis tot gradibus terminetur. ab Auguslino Anglorum gentis episcopo quota gene-
Cap. XI. — Quod consanijuinitas usque ad septimum ralione tideles debeant copulari, dispensatorie sic
geniculum conservari debcal. rescribit : Quffdam lex in Romana republica per-
{Ex epist Gregorii papse episcopis Gallix missa.) mittit ut sive frater et soror, seu duorum fiatrum
Progeniem suam unumqueraque ad septimam obser- germanorum vel duarum sororum filius et filia

vare doceruimus generationem, et quandiu se agno- misceantur siciit experimento didicimus, ex tali
:

scunt aftinitate propinquos, ad conjugalem copulam conjugio sobolem non posse succrescere. Unde ne-
•;83 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 784

cesse est ut jam quarta vel quinta generatio fide- A Cap. XXV. Sacrnmentum de parentela, guomodo
inquirendum sit.
lium licenter sibi jungantur.
De ista parentela quam dicunt esse inter illum
Cap. XX. — Quod sanctus Gregorms hoc Anglorum
N. et istam ejus conjugem N. quidquid inde scis, aut
genti specialiter, non generaliter pcrmiserit.
audisti a tuis vicinis, aut a tuis antiquioribus pro-
{Item idem Joan. dicit.) Verum post multum tem-
quod tu per nullum ingenium, nec propter
pinquis,
poris a Felice Mesenee Siciliae praesule requisitus,
amorem, nec propter timorem aut per praimium,
utrum Augustino Gregorius scripsit ut Anglorum
aut per consanguinitatem celabis episcopum tuum,
quarta generatione contracta matrin)onia minime
aul ejus missum, cui hoc inquirere jusserit, quan-
solverentur, liumilllmus Pater Gregorius inter cae-
docunque te ex hoc interrogaverit, sic te Deus adju-
tera talem dedit rationem Quod scripsi Augustino
:

vet, et istae sanctornm reliquise.

Anglorura gentis episcopo, alumno videlicet ut re-
corderis tuo, de consanguinitatis conjunctione, ipsi Cap. XXVI. Juramentum testium. —
et Anglorum genti, quae niiper ad lidem venerat, Istud sacramentum quod iste juravit ne illa pa-
ne a bono quud cceperat metuendo austeriora re- rentela, quae inter illum N. et ejus conjugem N.
ccderet, specialiter, et non generaliter certissime B computatur, quod tu illud observabis in quantum
scrip?isse me cognoscas. Unde et mihi omnis Ro- sapis, aut audisti, sic te Deus adjuvet.
mana civitas testis existit, nec ea intentione haec
illis mandata, ut postquam tirma radice in
scripsi
Cap. X.WII. — Sacramentum de incestuoso discidio.
tide fuerint solidati, si infra propriam consanguini- Ab isto die in antea quod tu per nullum ingenium

tatem inventi fuerint, non separentur, aut infra te sociabis huic tua> conguineae N. cum qua
affinitatis lineam, id est usque ad septimam gene- contra legem et rectam Chiistianitatem tuam adul-
rationem jungautur : sed quod adhuc illis neopliytis teriiim et incestum perpetrasti, nec in conjiigio nec

existenlibiis eis primum illicita consentire, et eos in adulterio illam tibi sociabis, nec cum illaad unam
verbis ac e.Kemplis instruere, et qu» post de talibus mensara manducabis et bibes, aut sub iino tecto
egerint, rationabiliter et tideliler excludere oporte- manebis, nisi forte in ecclesia aut in aliquo publico
ret. Nam juxta Apostolum qui ait : Lac dedi vobis loco, ubi nulla mala suspicio possit esse, ut ibi

polum uon escam, ista illis modo, non posteris, ut corara testibus idoneis pro certa necessitatc pariter
praeti.xum est, temporibus tenenda indulsimus, ne colloquamini. Nec conjiigem accipies, nisi forte
bonum quoJ inlirma adhuc radice plantalum erat, post peractam poeniteutiam tibi licenlia data fuerit
exurerelur sed aliquantum tirmaretur, et usque ab episcopo tiio, aut ejus misso, sic te Deus adjuvet
ad perfectionem custodirelur. Haec Joan- ego ergo et istae sanctorum reliquiae.

nes idcirco perstringenda curavi, ut hi qui occasio- Cap. XXVIII. —

Hsec capilula de septcm gradibus con-
ne novff» dispensationis matrimonia contra
illicita sanguinitatis sanctus Isidorus d'tigcnti mquisitione
descripscrat, et in jigura inferius depicUi aperliiis
hunc eruditi?simum viriim causantur, non generali-
ordinaverat.
ter quartae generationis copulam censuisse, imo
venialiter.
Capitilcm 1 de 7 Gn.\niBD3.

Cap. XXI. — Quod extranei, nisi ex necessario, disci- (Isidor. de 7 gradibus consangainitatis.) Primo
dium inter consanguineos facere non debeant. gradu superiori linea conlinentur pater, mater;
{Ex decr. Fabiani papx, cap. 8.) Consanguineos ex- inferiori, tilius, filia, qiiibusque nullse persoaae

traneorum nullus accuset, vel consanguiuitatem in sy- junguntur.

nodo compulet, sed propinqui ad quorum notam Capitixcm 2.

pertinet, id est, pater, mater, frater, soror, patruus, Secundo gradu continentur superiori linea, avus,
avuncuhis, amita, matertera, et eorum procrealio avia : inferiori, nepos, neptis. In transversa frater,
Si aulem progenies tota defecerit, ab antiquioribus ^ soror, quee personre duplicantur. Avus enim et avia,
et veracioiibus qiiibus eadem propinquitas nola tam ex patre, qua.ni ex niatre accipiiintur. Qiiae
sit, eiiiscupiis canonice perqiiirat : et si inventa personae seqiienlibus qiioque gradibus similiter pro
propinquitas fuerit, separentur. substantia earum, qua; in quo gradu subsistunt, ipso

Cap. .XXII. — De eadem re.

ordine diiplicanlur. Islae personae in secundo gradu
ideo duplices appellantur, qViia duo avi, et palernus
{Ex concilio Romano Gregor.) Si quis neptem suam
est, et maternus. Item duo genera nepotum sunt,
in conjugium duxerit, anathema sit.
sive ex iilio, sive ex tilia procreati. Frater et soror
Cap. .XXIII. — De eadem re. ex transverso veniunt, id est, aut frater patris, aut
(Ejusdcm Gregor.) Si quis consobrinam in con- frater matri--; quia aiit patruus, aut avunculus nomi-
iugiuiii duxerit, anathema sit. natur. Qui et ipsi hocordine duplicantur.
Cap. .XXIV. — be eadem re. Capitulum 3.

(Item ejusdem Gregor.) Si quis de propria cogna- Tertio gradu veniiint supra, proavus, proavia :

tione, vel quam cognalus habuit, in conjugium

du- infra pronepos, proneptis : ex obliquo, fratris, so-
xerit, anathema sit.
rorisque filius, vel filia. Patruus, amita, id est,
785 DECRETOllLM LIBIU XX. - LIBEU SEITniLS. 7M
palris frater, ct soror. Avuaculus, matortera, ma- A Capituluii 7.
Iris frater, et soror.
Septimo gradu, qui sunt cognati recta linea, su-
CAPrrcLCH i. pra lufrarpie pro propriis nominibus non ap[)cllan-
tur, sei e.t Iran.sversa liuea coutinentur fralris
Ouarto gradu veniunt supr.i, abavus, abavia :
sororis adnepos adnrptis, coa«ubrini tilii, tilia-iiiie
infra abnepos, abneptis : ex ubliquu fratris el so- successionis. Idcircu gradus septem coiistituti sunt :

roris, uepos. nepti«, patruelis, sorur patruelis, id qui ulterius per rerum naturam. aec nomina iave-
est, patrui tilius, vel tilia. Cunsubrinus, cunsobrina, uiri, nec vita succedentibus prorugari potest. In
id est, avunculi et matertera! tilius, vcl lilia. Arai- bis septem gradibus omnia pro[iiaquitatiim uuniind
tiuus, amitina, id est, amitse liliiis, \c\ tilia. Itemque continentur, ultraquosafliuitasinveairi, necsuccessio
consobriui : quia ei duabus sororibus nascuutur. potest amplius propagari.
Quibus acirescit palruus magnus, amitu magna, id
est, avi paterni frater et soror. Avunculus magnus, Cai'. XXIX. — Ite incesluosUi ^ui (i(imoni(tone5 sucer-
dolum contcmnunt.
nialertera magiia, id est, avia; lam palerute, quam
uiaternop, frater et soror.
jj
(Ex concilio Turon., capite I.) Incestuosi, parri-
cidse, homicidae, multi apud nos, proh dolurl repe-
Capitllum o. riiintur : sed aliqui ex illis sacerdutum nulunt
admonitionibus aurein accommodare volentes in ,

Quinto gradu veniunt supra quidem atavus, ata-

pristinis perdurare criminibus quos oportet per :

via infra adnepos, adneptis

: ex oblujuo fratris et :

saecularis potentiiB disciplinam a tam prava consue-

sororis, pronepos, proneptis : fratres patrueles,
tudine coerceri, qoi per salutifera sacerdotum mo-
sorores patrueles : amitini, amitins : consobrini.
nita noluerunt revocari.
consobrinae tilius, vel tilia, proprius coasobrious,
consobrina, id est, patrui magni, smits magnae, Cap. XXX. — Quod infra sextam generationem con-
avunculi magui, materter» raagnoe lilius, vel tilia. juijiti non fiant.
Quibus accrescunl prupatruus, proaniila. Hi sunt Hen-
{Ex concHio apud Confluentiam c'<i interfuit
proavi materiii frater et soror, proavunculus, pro- capile Anno Dominicae
ricus, et Carulus, reoes, I.)
matertera. Hi sunt proaviae patern», maternaeque
incarnationis DCCCCXXII, apud ConUnentiam jussu
frater et soror, proavique materni. Haec species, uec
venerabilium principum Caruli videlicet, et Henrici
aliis gradibus quam scripta est, nec aliis vocabulis p
regum reverendissimorum, congregali sunt episcopi
declarari potest. Hermannus Agrippiuensis
numero VIII : arcbiepisco-
pus, Herigerus Mugunliensis archiepiscopus, Thiedo
Capitclum 6.
Wirceburgensis episcopus, Luittharius Mindanensis
Sexto gradu veninnt supra tritavus, tritavia : in- episcopus, Doto Osueburgeusis episcopus, Kichgou-
fra trinepos, trineptis : ex obliquo fratris et sororis, wo Wormaciensis episcopus, Richwinus Strazbur-
abnepos abneptis, fratres patruelis, sorores patrue- gensis episcopus, Lnwano Padebrunensis episco-
Amitini amitin», consobrini consobrinse. Patrui
lis. pus, cum abbalibus aliisque sacri ordinis viris

magni, amiloe magna?, avunculi magui, matertera; quamplurimis. Cap. i. Qui, ipso cooperante et sen-
magnae. Nepos neptis proprioris consobrini lilius tentias eorum cuntirinante Dumiuo nostro Jesu
vel lilia, qui consobrini appellantur. Quibus ex latere Christo, in synodali residentes conventu multa uti-
accrescunt propatrui, proauiita' : proavunculi, pro- lia ac sanctae Dei Ecclesiae prufutura saluberrimo
materterae tilius, vel lilia, adpalruus, adamita. Hi tractantes consilio inter caetera quae statuerunt, hoc
sunt abavi paterni frater et suror, abavunculus, ab- masime necessarium, et instanti, proh dolor i
tem-
matertera. Hi sunt abavise pateruce raaternaeque pore per abusionem frequeutissimum cognationis
frater et soror, abavique materni. Haec quoque incestum, summa cautela vitandum firmaverunt :
explanari amplius non possunt, quam auctor ipse hoc est, ne ullus Christianus infra sextam genera-
disseruit. tionem nuptias copulare praesumat.

[IMS LlBRl SEPTl.MI.

783 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 784

cesse est ut jam quarta vel quinta generatio fide- A Cap. XXV. Sacramentum de parentela, quomodo
inquirendum sit.
lium licenter sibi jungantur.
De ista parentela quam dicunt esse inter illum
Cap. XX. — Quod sanctus Gregorius hoc Anglorum
N. et istam ejus conjugem N. quidquid inde scis, aut
genti specialiter, non generaliter ptrmiserit.
audisti a tuis vicinis, aut a tuis antiquioribus pro-
(Item idem Joan. dicit.) Verum post multum tem-
quod tu per nullum ingenium, nec propter
pinquis,
poris a Felice Mesenae Sieiliae praesule requisitus,
amorem, nec propter timorem aut per preemium,
utrum Augustino Gregorius scripsit ut Anglorum
aut per consanguinitatem celabis episcopum tuum,
qnarta generatione contracta matrimonia minime
aut ejus missum, cui hoc inquirere jusserit, quan-
soherentur, liumiilimus Pater Gregorius inter ca?-
docunque te ex hoc interrogaverit, sic te Deus adju-
tera talem dedit rationem : Quod scripsi Augnstino
vet, et istae sanctornm reliquiae.
Angloruni gentis episcopo, altimno videlicet ut re-
corderis tuo, de consanguinitatis conjunctione, Cap. XXVI. Juramentum tcstium.
ipsi —
et Anglorum genti, quae nuper ad fidem venerat, Istud sacramentuni quod iste juravit ne illa pa-
ne a bono quod coeperat metuendo austeriora re- rentela, qufp inter illum N. et ejus conjugem N.
coderet, speclaliter, et non generaliter certissime B computatiir, quod tu illud observabis in quantum
scripsisse me cognoscas. Unde et mihi omnis Ro- sapis, aut audisti, sic te Deus adjuvet.
mana civitas testis existit, nec ea intentione h»c
illis scripsi mandata, ut postquam firma radice in
Cap. X.XVII. Sacramcntum de incestuoso discidio. —
iide fuerint solidati, si infra propriam consanguini- Ab isto die in antea quod tu per nullum ingenium
tatem inventi fuerint, non separentur, aut infra te sociabis huic tuy conguineae N. cum qua
affinitatis lineam, id est usque ad septimam gene- contra legem et rectam Chiistianitatem tuam adul-
rationem jungantnr : sed quod adhuc illis neiipliylis terium et incestum perpetrasti, nec in conjugio nec
Dxistenlibiis eis primum illicita consentire, et eos in adulterio illam tibi sociabis, nec cum illaad unam
verbis ac exemplis instruere, et quae post de talibiis niensam manducabis et bibes, aut sub uno tecto
egerint, rationabiliter et lideliler excludere oporte- manebis, nisi forte in ecclesia aiit in aliquo publico
ret. Nam juxta Apostolum qui ait : Lac dcdi vobis loco, ubi nulla mala suspicio possit esse, ut ibi

polum non escam, ista illis modo, non posteris, iit coram testibns idoneis pro certa necessitate pariter
praefi.xum est, temporibus tenenda indiilsimus, ne colloquamini. Nec conjugem accipies, nisi forte

bonum quod inlirma adhuc radice planlalum erat, post peractam pcenitentiam tibi licentia data fuerit

exureretur sed aliqiiantum firmaretur, et usque ab episcopo tiio, aut ejus misso, sic te Deus adjuvet
ad perfectionem custodiretur. Haec ego ergo Joan- et ista? sanctorum reliquiae.

nes idcirco perstringenda curavi, ut hi qui occasio- Cap. XXVIII. — Esec capitula de septcm gradibus con-
ne nova' dispensationis illicila matrimonia contra satiguinitatis sanctus Isidorus ddigcnti mquisitionc
descripstrat, et in fiyura inferius depicta apertiits
hunc eruditissimum viriim causantur, non generali-
ordinaverat.
ter quartae generationis copulam censuisse, imo
venialiter.
CaPITIXCM I DE 7 GRAniBDS.

Cap. XXI. — Quod extranei, nisi ex necessario, disci- (Isidor. de 7 gradibus consangiiinitalis.) Primo
dium intcr consanguineos facere non deheant. gradu superiori linea conlinentur pater, mater;
{Ex decr. Fabiani pnpse, cap. 8.) Consanguineos e.f- inferiori, lilius, filia, quibusque nulla; personaB

traneorum nullus accuset, \el consangiiinitatem in sj-- junguntur.

nodo computet, sed propinqui ad quorum notam Capitulum 2.

pertinet, id est, pater, mater, frater, soror, palruus, Secundo gradu continentur superiori linea, avus,
avuniulus, amita, matertera, et eorum procreatio. avia : inferiori, nepos, neptis. In transversa frater.
Si aulem prugenies tota defeceril, ab anliquioribus ^ soror, quse personte duplicantur. Avus enim et avia.

et veracioiibus quibus eadera propinquitas nota tam ex patre, quam ex niatre accipiiintur. Quae
sit, e|iiscopiis canonice perqiiirat : et si inventa personw quoque gradibus similiter pro
sequenliljus
propinquitas fuerit, separentur. substantia earum, qua; in quo gradu subsistunt, ipso

Cap. XXII. — De eademre. ordine diiplicantur. Isla; persona? in secundo gradu

ideo duplices appellantur, qViia duo avi, et paternus
{Ex concilio Romano Gregor.) Si quis neptem suam
est, et maternus. Item duo genera nepotum siint,
in conjugium duxerit, anathema sit.
sive ex filio, sive ex filia procreati. Frater et soror
Cap. XXIII. — Be eadtm re. ex transverso veniunt, id est, aut frater patris, aut
(Ejusdem Gregor.) Si quis consobrinam in con- frater matris; quia aut patruus, aut avunculus nomi-
jugium duxerit, analhema sit. natur. Qui et ipsi hocordine duplicantur.
Cap. XXIV. — be eadem re. Capitulum 3.
(Item ejusdem Gregor.) Si quis de propria cogna- Tertio gradu veniunt supra, proavus, proavia :

tione, vel quam cognatus habuit, in conjugium

du- infra pronepos, proneptis : ex obliquo, fratris, so-
xerit, anathema sit.
rorisque filius, vel filia. Patruus, amita, id est.
785 DECRETOKU.M LIUJII XX. LIBE» SEITIMIS. 786
palris fniter, ct soror. Avunciilus, matcrlera, ma- A Capitulum 7.
Iris fruter, et soror.
Septinio gradu, ijui suiit cugnati recta linea, sii-

CAPrruLUM i. pra inrra(|ue pro propriis noniiuibiis iion a|ipcllun-

tur, sex ex truiisversa liuea coiiliiicntiir fratris
Qnarto pradu veniunt supr:!, abavus, abavia :
sororis adnepos udiicplis, consobrini lilii, liliu'()iio
infra abnepos, abneplis : e.\ obli(|uo fratris ct so- succcssionis. Idcirco gradus septeiii constituti sunt :

roris, uepos, neplis, patruelis, soror palruelis, iil (jui ullerius per rerum naturam, nec numina inve-
est, patrui tilius, vel lilia. Consobrinus, consobrin.i, uiri, nec vitu succedentibus prorogari potest. In
id est, avunculi et nialertera> lilius, vcl lilia. Atni- bis sc|itcm gradibus omiiia pro|iiU(|uitutiim noinina
tiuus, amitiua, id est, amito? lilius, vcl lilia. Itemquo continentiir, iiltra qiios afiiuitasinveniri, nec successio
consobriui : quia ex duabus sororibus nasciiutur. potest ampliiis propagari.
Quibus accrescit patruus nuignus, amita mugna, id
cst, avi paterni frater et soror. Avuuculus maf;nus. Cap. XXIX. — De incestiiosis qiU admonitiones sacer-
dotum contcmiiant.
malertera magna, id est, aviai tam paterus, <{uam
materna?, frater et soror. g (Ex concilio Turon., capite I.) Incestuosi, parri-
cidoe, homicidoe, niulti apud nos, prob dolorl rcpe-
Capitilum o. riiintur : sed aliqui ex illis sacerdotuin nolunt
adnionitionibus aurem accommodare , volentes in
Quinto gradu veniunt supra quidem atavus, ata-
pristinis perdurare criminibus : qiios oporlet per
via infra adnepos, adneptis
: ex obliquo fr.itris et :

sa!cularis potentiae disciplinara a tam prava consue-

sororis, pronepos, proneptis : fratres patrueles,
tudine coerceri, qui per salutifera sacerdotum mo-
sorores patrueles : amitini, amitinse : consobrini,
nita noluerunt revocari.
consobrinae lilius, vel tilia, proprius consobrinus,
consobrina, id est, patrui magni, amitae magnse, Cap. XXX. — Quod infra sexlam generationem con-
avunculi magni, materter<e luagnae filiiis, vel fllia. juijia non (iant.

Qiiibus accrescunt propatruus, proaniila. Hi sunt

(Ex concilio apud Confluentiam cni inlerfuit Hen-
proavi materni frater et soror, proavunculiis, pro- .\nno Duminicae
ricus, et Carnlus, rec/es, capile I.)
matertera. Hi sunt proaviaj patern», maternasque
incarnationis DCCCCXXII, apud ConUdentiam jussu
frater et soror, proavique materui. Haec species, nec
venerabilium principum Caroli videlicet, et Henrici
aliis gradibus quam scripta est, nec aliis vocabulis
q regum reverendissimorum, congregati sunt episcopi
declarari potest.
numero VIII Hermannus Agrippinensis arcbiepisco-
:

pus, Herigerus Moguntiensis archiepiscupus, Thiedo

Capitulum 6.
Wirceburgensis episcopus, Luittharius Mindanensis
Sexto gradu veniunt supra tritavus, tritavia : in- episcopus, Doto Osneburgeusis episcopus, Hichgou-
fra trinepos, trineptis : ex obliquo fratris el sororis, wo Worniaciensis episcopus, Richwinus Slrazbur-
abnepos abneptis, fratres patruelis, sorures patrue- gensis episcopus, Unwano Padehrunensis episco-
lis. Aniitini amitiua?, consobrini consobrinse. Patrui pus, cum abbatibus aliisque sacri ordiuis viris

magni, amitje magna;, avunciili magui, materterai quamplurimis. Cap. I. Qui, ipso cooperante et sen-
magnse. Nepos neptis proprioris consobrini filius tentias eorum contirinaule Domiuo nostro Jesu
vel tilia, qui consobrini appellantur. Quibus ex latere Christo, in synodali residentes conventu multa uti-
accrescunl propatrui, proamitae : proavunciili, pro- lia ac sanctae Dei Ecclesiae profutura saluberrimo
materterae tilius, vel tilia, adpatruus, adamita. Hi tractantes consilio inter caetera qute statuerunt, hoc
sunt abavi palerni frater et soror, abavunculus, ab- maxime necessarium, et instanti, proh dolor i
tem-
matertera. Hi sunt abaviae paternte raaternoeque pore per abusiunem frequeulissiraiim cugnatiouis
frater et soror, abavique materni. Uaec quoque incestum, summa cautela vitandum lirraaverunt :

explanari amplius non possunt, quam auctor ipse hoc est, ne ullus Christianus infra sextam genera-
disseruit. tionem nuptias copulare praesumat.

nNis LiBRi si;pTiy.i.

787 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 788

Sequitnr figiira sancli Isidori episcopi de septem gradibus consanquinitantis.

Tritavi Trita-

mr.

Tiita- Trita-
vus. vta.

Ailpu- Adpa- Adaviia- Adavuu-

triii tniiis ciiius Clll.
Atavos. Atavia.
Adamilic Aiiauii- Adum- Adina-
niii ia. tiTtera. ter. fi.

Abpa- Abpa- Abpa- Abavuu- Abavuu- Abavno-

tnii trui tnius CltlllS ctili tul.
Abavus, Abavia.
Abamilte AbaDiitiC Abami- Abuia- Abma- Aboja-
oep. Glii ta. t._'rtfra. ler. G. ter. nt'.

PrupMtr. Prop. Propa- Propa- Prott- Proa- Piua- Pioa-

pruaoiit. Proami- trui truus vuucid. VUDCUl. viiucul. vuncnl.
Proavua. Propavifl.
Prone, Proami. Pro- Prouia- Pruma- Proma- ProDia.
potes nepo. li. amita. terteta. ter til. tft. ne. proue.

Pa. m. Pa. m. Pa. m. Pa. m. Patni. Aviinc. AVUD- Avuii- AVUDC. Aviinc.
Amitte Amit. Amit. Ami. ma-;. ma. cii. ma- lul. ma- m. m. mag.
ma. ab- Aviis. Avia.
ma. pro- uiaj. ma^tia> Amit. Muter. Mater. gn. m. M. pro- Mat.
n.-fpot. nnpo. Depot. fiiii mag. menn. ma. fi. ma. n. nep. m. ab.

Piitnu Patr. PiiiMie- Patriie- P-.tiu. r.uDso- Conso- CoDSO- Conso- Conso-
Aviiiicu-
Arait. Aroili. lini. tiui Amit. Patr. briDua brioi brini brini brini.
AbQBpo-
Prtter. Maler. liis
pi-o- Ami. Amitmi Amiti- Amita. Conso- Cons^o- COOBO- Couso. Conso,
Maler
nepot. Dppo. filii na. bnnft l.r. fil. br. De. prone. Abne.

Filiiis. Filia.

Nepos. Neptis.

Pronep. Pronept.

AbDepos. Aboeptis.

Aduepos. Adoeptis.

Tri. Trit.

INDEX CAPITULORUM LIBRI OCTAVI.

Cap. 1. De illis quos unus aut arabo parentes sanctee A 6. Quod monachum paterna devotio, vel propria
religioni tradiderint. professio faciat.
2. De virginibus quse sponte, non coactse parentum 7. De clericis qui se fingunt monachos esse.
imperio, habitum religionis susceperunt. 8. Quod spontaneuni propositum monachi mutare
3. De illis qui se ante iegitimos annos totonderunt non liceat.
et velaverunt. 9. Ut monacho sine conscientia sui abbatis votuni
4. De illis qui semel in clero deputati sunt , aut vovere non liceat.
monachorum vitam expetiverunt. 10. De virginibus quae ante 12 annos, insciis mun-
5. Ut canonioi qui in monasterio monachorum con- diburdis suis, velamen sibi imposuerint.
versanlur, aut mouachice vivaut, aut sub cano- 1 1 . Ut clerici, ex ea Ecclesia in qua semel legerint,
nica regula constringantur. ab alia uun recipiantur.
"S!> bECIUrruKUM I.Uilil XX. l.IUER OCTAVUS. 790

12. De viiginibus necduin vulatis, iiim! tamcn in A 41!. Ut viduiB velaltc ad nuptias ire non dcbeant.
proposito virginali se siuuilaverant ppniianere. 47. 1)0 vidua qum sub obtenlu religiuuis veluin ad
1,1. Ilo suiictiiiiouiahbus si u pioposito sucru devia- tempus sibi imposuerit.
verint. 48. De viduis ct [luullis qute in dumlbus prupriis ha-
14. Ue eadera re. bitum religioiiis susceperuut.
i;i. Qiio tcinpore sacrum velamen sacris virginibus 40. Qiiud saiictiis (ircgurius quamdam feinioam
iniponi debeat. velatain c|u;k sacniin prupusilum traosgressa est
Ii!.De eadem re. compreheudi jiisserit.
1 1.De sanctinioni.ilibus, (iu;e alius velare praesu- oO. De viduis velatis, si voluptallbus carnis ioservire
muut. accusantur.
18. De virginibus, qiia irtate velari debeant. 51. Ut sacrilegi dijudiceutur qui so sacratis femi-
10 Quod des[iunsalam (luellam alii viro uon sit li- nis miscucruiit.
citum dare, monasterinm aulcm licet eligere, si ;j2. De liis qui saiictimonialcs virgines vel viduas \e-
vult. latas rapluiit.
20. L't aliquis incugnitus uon cito in monasterio y. o3. Ut clerici seu laici cum bono testimuniu cum
monacborum recipiatur. sacris puellis loqui debeant.
21. De clericis qui monachorum propositum appe- 54. Quod mnlieres velatK, aut in monasteriis, aut
tunt. in domibus suis babitum observent.
22. De virginibus sacris, qiia; propter districliorem 55. Ut adolescentiures viduie, vel sanctimoniales,
vitam ad aliud monasterium ire disposueriut. ab episcopo non negliganlur.
23. Qiio vestitu virgines ad consecrationem venire atj. Ut unusquisque episcopus clericos in suo episco-
debeaut. pio vagautes ad suum episcopum redire faciat.
24. Ut prailer scienliam domini sui servus non efli- 57. De clericis vagis.
ciaturmonachus. 58. Ut monachaj monastice vivaut, et canonice
25. De illo qui servum alienum causa religionis docel secundum canonicam vitam vivant.
contemnere dominum siium. 50. Ut sanctimoniales abbatissa; subb sint obedientes.
21). De fiigitivis clericis. 00. De feminis, qn» propter continentiam mulie-
27. De siBcularibus, si se semel per religionem to- brem mutant habitum.
tonderint, et post laici efticiuntur. eil.De illo qui virginitatem cnstodierit, nuptias
28. Ut servus in monasterium non recipiatur ne- C autem exsecraverit.
sciente domiuo suo. 62. De feminis quaj propter rcligionein crines to-
2'J. De monachis ac monachabus qui se sacrilega tonderiut.
contagione miscuerunt. 03. De illis qui propter continentiam palliis vestiun-
30. Ut non liceat Deo sacratis nuptialia jura con- tur.

trahere. 64. De illis qui virginilatem observant, et sic extol-

31. De his qui sanctimoniales in matrimonium acce- luntur.

perint, ut separati sine spe conjugii maneant. 65. Quod nun sit permittendum monachus et mona-
32. De virginibus quse praevaricataj sunt. chas in uno monasterio simnl habitare.
33. Ut viduae velum sibi imponere uon debeant, iu- 66. Ut episcopus monasteria monachoruin et san-
consulto episcopo suo, et ne presbyteri eis impo- ctimunialium freqnenter visitet.
nere prasumant, quod et episcopis non licet. 67. Ut abbates in putestate episcoporum consistant.
3i. Quod vidute sub nulla benedictione sint velanda?. 68. De monachis qui lilios procreaverint.
3b. De viduis quse semel sacrae conversationis ve- 69. De sanclimoniaiibus qu» vim barbaricam per-
lamen suscipiunt. „ tulerunt.
36. De viduis, ut nullus eas velare attentet. 70. De quadam abbatissa quse se proclaniaveratsuper

37. De nobilibus feminis, quse, postquam velatse militibus ia claustro suo hospitantibus.
fiiprint, domi in deliciis residere delectantur. 71. Quod res ecclesiasticse ad laicos disponendiE non
38. De his qui velatas et Deo consecratas in conju- respiciant.
gium duxerint. 72. De eadem re.

3!>. De viduis qum prufessam continentiam prseva- 73. Ut abbates ad synodum ire non cogantur, nisi.

ricatae sunt. pro ratiouabili re.

40. De eadem re. 74. Ut cungregatinnes monachorum sioe coUaudatione
41. De eadem re. episcopi lieri non liceat.

42. De feminis quarum mariti obierint, ut non 75. De virginibus sacris quse parenlibus privaotur.
cito se velent. 76. Qui religiosis feminis praeponendus sit.
43. Ut viduitatis professio coram episcopo liat. 77. De sauctimonialibus, quid in claustro facere de-

44. Ut nullus velet, vel jubeat, viduas vel virgines beant.

78. Nullus laicus claustra sanctimonialium ingre-
nubere.
43. De viduis propositum relinquentibus. diatur, nisi ad opera exercenda.
791 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 792

79. Janitrix claustri non eligatur, nisi testimonium A 92. Ut episcopi sive abbates ante se joca turpia fieri
habeal bonum. non permittant.
80. Ut abbatissa, nisi per licentiam sui episcopi, a 93. De illis qui ab episcopo seu ab aliis avaritiae

monasterio nou egrediatur. causa seducti se totonderunt.

81. Ut unus abbns duobus monasteriis praeesse non 94. Ut abbatissa ni^gnam curam habeat de con-
debeat. gregatione sua.
82. Ut monaclii couipatres non habeant. 95. Ut sanctimoniales in domibus suis cum ali-
83. Quod femincE conventu docere non debeant.
in quibus masculis manducare vel bibere non prae-
84. Ut femina pcenitentiam dare non debeat, nec sumant.
sedere inter sacerdotes in convivio. 96. Qualiter indignus abbas a suo separetur officio.

85. De mulieribus virorum causas discutientibus. 97. De clericis qui tonsuras dimiserinl, et uxores
86. Quod abbas pro humiliationc locura suum re- acceperint.
linquere possit. 98. De puellis quae se ante legitimos annos sua sponte
87. Quod laicus in ecclesia lectionem recitare non sacrae religioni tradijerint.
debeat. 99. De illo qui liliam, aut neptem, vel parentem
88. Quod non liceat episcopo abstrahere rem mona- suam Deo omnipotenti ofiferre voluerit.
slerii, quainvis erga se peccaverit abbas. 100. De eadein re.

89. Ne monachi placita seecularia adoant. 101. De abbate qui feminas in monasterio suo fe-

90. De negotio sseculari. slivitates celebrare permiserit.

91. De clericis injuste tonsuratis. Indicis capitulorurn fiyiis.

BURGHARDI
WORMACIEINSIS ECCLESI/E EPISCOPI

DECRETORUM LIRER OGTAVUS

DE \1RIS AG FEMINIS DEO DICATIS

ARGUMENTUM LIBRI. C duodecimum setatis eorum annum licentia poterit

esse. Postea vero an voluntate parenlum, an suae
Libro hoc de viris et feminis, qui, Deo dicati, sa- devotionis sit solitarium votura, erit filiis licitura
crum propositum reliquerunt, deque eorumdem poe-
religionis adsumere cultum. Quisquis autem, vel
nitentia tractatio instituitur.
abolitione tonsurae, vel saecularis vestis assumptione

Gap. I. — De illis quos unus aut ambo parentes san-

detectus fuerit attigisse transgressionem, excommu-
ctsereligioni tradiderint. nicationis censuram accipiat et religioni semper
inhaereat.
(Ex concil. Tolet. xi, capite 6.) Quoniam hucusque
dissolutcB operationis effectus interdum nutare fecit Cap. II. — De virginibus qux sponte, non coactx pa-
bonestum constitutionis edictum, dum incognite re- rentum imperio, habitum religionis susceperunt.

solvi putatur quod indissolubili sanctionis auctoritate (Ex decr. Leonis papx, capite 17.) Puellae quae non
teuetur : ideo quidquid obvium ex incerto occurre- parentum coactae imperio, sed spontaneo judicio
rit evidenter abjici decet, ut de ciEtero nihil super- virginitatis propositum atque habitum susceperunt,
sit quod indubium nutet. Ideoque si in qualibet si postea nuptias eligunt. praevaricantur, etiam si
minori aBtate, vel tonsuram, vel religioni
religionis
nondum eis gratia con^ecrationis accessit. Cujus uti-
debitani vestem in ulroque sexu liliis aut unus aut
que non fraudarentur munere, si in proposito per-
ambo parentes dederint, certe vel nolentibus aut manerent.
nescientibus se susceptara et non mox visam in filiis

abdicaverint, sed vel coram se vel coram Ecclesia Cap. III. — Dc illisqui se ante legitimos annos toton-
derunt et velaverunt.
palamque in conventu eodem filios talia habere
permiserint, ad ssecularem reverti habitum ipsis {Ex concilio Mogunt. cui interfuit Carokis impera-
filiis quandoque penitus non licebit, sed couvicti tor, et Ricotphus archiepiscopus, in claustro S. .4lba-
quod tonsuram aut religiosam vestem aliquando ni, capite 20.) Si quis ante annos legitimos tonsura-
habuerint, mox ad religionis et cultum habitumque tus est sine consensu parentum suorum, et si ipsi
revocentur, et sub strenua districtione hiijusce ob- parentes infra annura non se reclamaverunt ad prin-
servantiae inservire cogantur. Parentibus sanis Ulios cipem, aut ad proprium episcopum, aut ad missum
religioni contradere non amplius quam usque ad dominicuni, in ipso clericatu permaneat. Si vero
im nKCKETORrM I.llilU XX. LlltKll OCTAVrS. VM
post lcgilimos annos pcr vim clericus faclus esl, et A devolulus esl, publicte pcenitenliiE satisfoctione
iufra aiinuni ud super niemorutiis persouas ininime purgandus cst : quia et si inuocens miliiia, et ho-
se reclamavil, ita in clericalu jiermaurat sicut is iieslum potest esse conjngium, electionem mcliorcm
de quo suporius dictum est. Si vrro pru-falm perso- deseruisse transgressio est.

na^ infra aiiuum reclamationeni feci'iuiit, hi cpii eos Cai'. IX. — l't momcho sinc consr.iimtia sui ubbatis
clericos feccrunt, ipsis sive pareutibus eorura boc votum roviTH non liceat.

per legem exsolvant quod contra cos contra.iernnt. (t',c dictis Basilii.) .Monaclio non liceal votuin vo-

Ille vero qni ante legilimos annos tonsuratus est, vore sine conseusu abbatis sui. Si autem voverit,

utrum in eadem tonsura permanerc deboal necne, frangcndum erit.

in poteslate sit parentum. Si vero is i|ui tonsuratus Cai'. X. — /> virginibus qux ante Xll aiinos, in-
sciis mundiburdis suis, vclam<n sibi imposuerint.
est alicujus servus fuit, domiuo per legem emen-
(Ex concilio Tribur., capitc 10.) Virgiues quo! ante
delur quidquid de ejus servo contraeum conlractum
anuos, insciis mundiburdis suis, sacriim
.\II vela-
est. llle vero qui tousuratus est, ulrum in eadem
men capiti suo imposuerint, et illi inundiburdi
tonsura permaneat, in polestate sit dumiai sui. Si
annum et diem hoc taceudo consenserint, in
vero hi qui liberi suut, ante legitimos aut post legi-
'
,
, .
" i,
li
.
saucto proposito
"^ permaneant. Et
., . i-.
si m i •„
prtedicto „.,
anno ,

timos annos, boc modo, sicut superius taxatum est,

et die pro illis se proclamaverint, petitioni eorum
tonsurati suut et ad gradus eeclesiasticos perveue-
assensus prajbeatur, nisi, forte Uei timore taetis,
riut, in eisdem gradibus perseverare cogantur. Si
cum eorum Ucentia in religioois habitu peiseve-
vero servus, qui superius taxato modo tonsuratus
rent.
ad gradus ecclesiasticos pervenerit, doniino
est, et
Cap. XI. — ex ea Ecclesia, in qua semel
L't clerici
suo per legem emendetur, et ei redditus in suo gra- ab alia non recipiantur,
kijerint,
du permaneat. Hoc et de velandis puellis observan- (Ex concilio Africano, capite '61.) Item placuit ut
duni est.
quicunque in vel semel legerit, ab alia
Ecclesia
Cap. IV. — Deillisqui setrielinclero deputati sunt,
Ecclesia ad clericatum non teneatur.
aut monaclwrum vitam expetivcrunt.
Cap. .\II. — De lirginibus necdum velatis, qux tamen
(Ex Qui semel in clero
concilio Chalced. capite 7.)
in proposito virginali sc simularcrant pirmanere.
deputati sunt, aut monachorum vitam expetiverunt,
[Ex dccr. Innocentii jmpx, capile 20.) \\x vero
statuimus ueque ad militiam, neque ad dignitatem qua?, necdum sacro velamine tecta>, tamcn in pro-
aliquam venire inundanam sed hoc tenlautes et
posito virginali semper se siniulaverant permanere,
:

non agentes pcenitentiam, quo minus redeant ad hoc C y^^^^ velatffi non fuerint, si forte nupserint, revo-
quod propter Ueum primitus elegerunt, anathemati- candae sunt, et agenda poenitentia illis est quia :

zari.
sponsio earum a Domino tenebatur. Nam si Aposto-
Cap. V. —
Ut canonici qui in monasterio monacho- lus illas quas a proposito viduitatis discesserunt
rum aut monacldce vivant, aut sub
convei'santur,
damnationem, quia primam lidem
diserat habere
canonica regida constringantur.
irritam fecerunt, quanto magis virgines quae prio-
[Ex concdio Mogunt., capite 17.) Prwcipimus ut
rispromissionis fidem frangere conatae sunt?
unusquisque episcopus sciat per singula monasteria
quanto quisque abbas canonicos in monasterio suo Cap. XIII. —
De sanctimonialibus, si a proposito
sacro deviavertnt.
habeat, ct hoc omnino ambo pariter provideant, si
(Exdecr. ejusdem, capite 19.) Quse Christo spiri-
monachi lieri volucrint, regulariter vivant, sin au-
taliternubunt, si postea publice nupserint, vel se
tem, canonice vivant omnino.
clanculo corruperint, non eas admittendas esse ad
Cap. VI. — Quod monachum paterna devotio, vcl
agendam panitenliam, nisi is cui se junxerant de
propria professio faciat.
mundo recesserit. Si enim de hominibus hfec ratio
(Ex concHio Tuletan capite 49.) Monachum aulem ,. .

. j . 1 •
r f * <i j
Quid- r, "!• ausecunaue
''"''^"""^^"'' ut
rustoditur ^'^'^"'""h vivente viro alteri nnpse
paterna devotio, aut propria prufessio facit. d _. j_ :,.„4:„
rit adultera habeatur, nec ei ageud<E
poenitentiffi
quid horum fuerit, alligatum tenebit. Proinde his
licentia concedatur, nisi uniis ex his fuerit defun-
ad mundum reverti recludimns aditum, el omnes
ctus quanto magis de illa tenenda est, quae ante
ad sseculum interdicimus regressus.
:

— De qui se fingunt monachosesse. iramortali se sponso conjunxerat et postea ad ha-

Cap. VII. clericis

(Ex eodem concilio.) Ut clerici, qui se fingunt manas nuptias transmigravit?

Cap XIV. — De eadem re.
habitu et nomine monachos esse, et non sunt,
[Ex concilio Toletan.) De viris ac feminis sacris
omnimodis corrigantur atque emendentur, ut vel
propositum sacrum. proclivis
transgredicntibus
veri monachi sint vel veri canonici.
—
Quod spontaneum propositum monachi cursus est a voluntate, et imitatrix natura vitiorum.
Cap. VIII.
mutari non liceat. Quamobrem quisquis virorum vel mulieruni habitum
{Ex decr. Leonis papx, capite 26.) Propositum semel induerint, vel induerunt spontanee religiosum,
monachi, proprio arbitrio aul voluntate susceptum, uut si vir deditus Ecclesise thoro, vel femina fue-
deseri non potest absque peccato. Quod enim quis rit, aut fuit delegata puellarum monasterio, in
vovit Deo, dcbet et reddere. Unde qui relicla sin- utroque sexu prsevaricator ad propositum invitus
vel ad nuptias reverti cogatur, ut vir delondeatur, el puella mona-
gularitatis professione ad militiam,
 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 79(j

steriQin ingrediatur. Si autem quolibet patrociniu A uos, aut servus, aut libertus, vel colonus quferatur
desertores perraanere voluerint, sacerdotali senten- a domino suo, reddatur ei cum omuibus quae attu-
tia a Clirislianorum caetu habeantur extorres, ut lit, fida tamen accepta de impuuitate. Si autem in-
nec locus eis ullus sit communis. Viduas quoque tra triennium requisitus non fuerit, postea qusri
universalis jam duduni statuit synodus, professionis non potest, nisi sit tam longe quod inveniri non pos-
vel habitus sui desertrices, ut superion sententia sit, sed tautum ea quae iu monasterium adduxit,
condemnentur. dominus servi rtcipiat.
Cap. XV. — Quo tcmpore sacriim velamen sacris vir- Cap. .\X1. —
De clcricis qui monachorum propositum
yiidbus iinponi debeat. appetunt.

(Ex decr. Gelasii papss, capite 12.) Devotis quoque lEx eodem, cap. 50.) Clerici qui monachorum
virginibus, nisi aut in Epipliania, aut in albis Pa- propositum appetunt, et meliorem vitam sequi cu-
schalibus, aut in apostulorum natalitiis, sacrum mi- piunt, liberos eis ab episcopis in monasteriis largiri

nime velameu imponatur, et non ante XXV annos oportet ingressus, nec interdici propositum eorum,
;

nisi forte, sicut de baptismate dictum est, gravi lan- qui ad contemplationis dusidermm transire ni-

guore correptis, ne si hoc munere de saeculo eseant, tuntur.

B
implorantibus non negetur. Cap. X.\II. De virginibus sacris, rjux propter distri- —
Cap. XVI. De eadem re. — ctiorem vitam ad aliud monasterium ire disposue-
rint.
(Ex concdio Milcvit., cupite 26 Item placuit ut )

[Ex concilio Tribur., cap. 11.) Virgines sacrae,

quicunque episcoporum necessitate periclitantis pu-
si pro lucro animae suae,propter districtiorem vitam
dicitice virginalis, cum vel petitor polens vel raptor
ad aliud monasterium pergere disposuerint, ibideni-
aliquis formidatur, vel si etiam aliquando mortis
periculoso scrupulo compuneta fuerit, ne
que commanere decrevermt, synodus concedit. Si
non velata
veru fuga disciplinae alium locum quaasierint, redire
moriatur, aut exigentibus parentibus, aut his ad
cogantur.
quorum curam pertmet, velaverit virginem, seu ve-
lavit intra vigesimum quintum annum aetatis, non ei Cap. .\XIII. — Quovestitu virgines ad consecrationem
venire debeant.
obsit consilium, quod de isto numero annorum con-
(Ex concilio Carthag.,
cap. 11.) Sanctimonialis
stitutum est.
virgo, cum ad consecrationem suo episcopo olfera-
Cap. XVII. De sanctimonialibus qux alias velare prx- tur, in talibus vestibus applicetur, qualibus semper
sumunt.
usura est, professioni et sanctimoniae aptis.
(Ex decr. EutijchidB papse, capite Nihilominus C
etiam in quibusdam locis inolitum invenimus
1.3.)

usum
Cap. X.\IV. — Ut prxter scientiam domini sui, servus
hon e/ficiatur monachus.
stultitias plenum, et ecclesiasticae auctoritati con- {Ex 4.) Placuit in mona-
concilio Arelatan., capite
trarium, eo quod videlicet nonnullte abbatissaj et non
steriis servum ad monachum
esse suscipiendum
aliquae ex sanctimonialibus viduis et puellis virgi- faciendum, praeter propni Domiui voluntatem. Qui
nibus fas velum imponere prsesumant. Et
contra vero hoc conslilutum nostrum excesserit, eum a
ideo nonnulla» injuste velatsR putant se liberius suis communione suspendi decrevimus, ne nomen Do-
carr.alibus desideriis posse inservire, et suas volun-
niini blasphemetur.
tates ejplere. Quapropter statuimus ut si abbatissa Cap. .\.\V. — De illo qui servum alienum, causa reli-
aut quaelibet sanctimonialis post hanc delinitionem yionis, docet contemnere dominum suum.
in tantam auddciam proruperit ut aut viduam aut (Ex concilio Braggar., capite 47.) Si quis servum
puellam virginem velare praesumpserit, judicio ca- alienum, causareligionis, docet contemnere dominum
nonico usque ad satisfactionem subdatur. suum, et recedere ab ejus servitio, durissime in
Cap. .XVIII. — Devirginibus, quaxtate vdaridebeanl. omnibus arguatur, et ad poenitentiam compellatur.
(Ex decr. Pii papx.) Ut virgines non velentur r, Cap. XXVI. — De fagitivis clericis.
ante X.\V annos ajtatis, nisi forle necessitate peii- (Ex decr. Leonis papse.) Fugitivum vero clericum,
clilantis virginalis. Et non sunt conse-
pudicitiee aut monachum deserentem disciplinam, velut con-
crandae tempore nisi in Epiphania, et albis
alio temptorem placuit revocare.
Paschalibus, et in apostolorum natalitiis, nisi causa
Cap. X.\VII. — De S3ecularibus, si se semel per religio-
morlis urgente. nem totonderint, et post laici efficiuntur.
Cap. XIX. — Quod desponsatam puellam alii viro sit (Exconcilio Toletan., \,capiteo.) Quicunque ex sae-
licitum dare, monasterium autcm licet eligere si vult cularibus accipientes poenitentiam se totonderunt, et
(Ex decr. Eusebii papai, capite 10.] Desponsatam rursus praevaricantes laici effecti sunt, comprehensi
puellam non licet parentibus dare alii viro, tamen ab episcopo suo, ad pteniteutiam ex qua recesserunt
monasterium licet eligere, si voluerit. revocentur. Quod si aliqui qui per potentiam irre-
Gap. XX — Ut aliquis incognitus, non cito in mona- vocabiles sunt, nec admoniti revertentur, vere ut
sterio monachorum recipiatur. apostatae coram Ecclesia anathematis sententia
(Exconcilio Toletan., cap. 5.) Si aliquis incognitus condemnentur. Non aliter et hi qui tonsi collaudan-
monasterium ingredi voluerit, ante triennium mo- tibus parentibus fuerint, seipsos religioni devove-
nachi habitus ei non prastetur. Et si intra tres an- runt, et postea habitum sajcularem sumpserunt, et

i
 BFXRKIOUUM l.llilU \X. LlliLU OCTAVUS. 7!i8

iidem a saccrdolo comprehfiisi, ad cuttuiii religioiiis A iiis uorma! euntumacilei' traasgressor cxsliteril.
acta prius |>u'iiitenlia revoceiitiii'. Ouod si revcrti scilicet iit aliqiias viduas vcl.iro |>ru!suiii.it, qiiia lioc
uohiut, vero ut a|>ostatie auallieiiialis seiileiitiu; siil>- et e[)iscopis noii licot, gradiis sui periciiluiii inciir-
jiciautiir. Quaj foiina servabitiir, etiain in viduis rat. Similiter et du puellis virgiuibus a prubbyteris
virgiuibusijue sacrls, ac pu;niteulibu3 feuiinis, qiiac nou velaiidis statutiim est, ut si quis lioc facere
sanctimonialeiii Labitiim iiidueruiil, et poslea aut teiitaverit, tauquam transgrossor canonuin dainnetur.
vestem iiuilaverunt, aut ad uuplias traiisieriint. Cai'. \X\IV. —
QacU viduu; siib inilla bcnedictione sint
Cap. \.\VI11. — Vt siTvus in moiutstiriiim nun rtcipialur, velan<Uv.
nesciente duinino sno. (Ex decr. Gelasii papx, capite i\.) .Nain de vidiiis
(Ex conciUo Chalccd., capite 't.) Nulluin vero reci- sub uulla benediclione velandis, siiperius latius
pere in monasteriis servum obleiitu monachi piaiter diiximus disserendiim. Quie si propria volunlate
doinini suiconscientiam licet. professam pristiniconjugii castitatem mutabili menle
C\i<. .\.\I,\. — De monucliis et monachabus, qui se sa- calcaveriint, periculi earum inlererit, quali Deuiii
crilega contaijione miscua-int. debeant satisfaclione placare. Sicut cnim si se for-
(Ex epist. Syricii papx, capite G.) Impudicas non polerant secuuduin Ai>ostoluin,
situn conlincro
detestabilesiiue personas, monachorum scilicet at- " nullatenus nubere vetabantur, sic hahila secum dc-
([iie monacharuic qua;, abjecto proposito sanctita- liberationc, promissam Ueo pudicitia; lidem dcbue-
tis, illicita ac sacrilega contagioue se miscueriiut, et runt custodire. Nos autcm. nullum talibus laqueuin
in abruptum conscientia; desperatione perducta" de debemiis injicere, sed solas adhortationes pra;niii
illioitis coinple.xibus libere lilios procreaverunl, a sempiterni, poenasque proponere divini jiidicii, ut
monasteriorum ccehi ecclcsiaruiiuiiie conveiitlbus no.-tra sit absuluta conscieutia, et illarum pro se
eliminandas esse inandanius, quatenus retrusaj iii raliuuem Deo reddat intentio. Caveudiim quippe
suis ergastulis, tautiiin faciuus continua lameiita- est quod de eaniin moribus actibusque beatus
tione delleutes, purilicatorio possinl pleuitudiuis Paulus lestatur apostolus, quod planius e.Kponere
igne decoqui, in eis vel ad mortem saltem solius priElerimus, ne sexus instabilis non tam deterreri
misericordicB intuitu percommunionis graliam possit quam adinuneri videatur.
subveniri. Cap. XX.W. — De vidais quie semel sacrx conversa-
C.ip. \\X. — Vt non liceat Deo sucratis nuptialiajura tionis velamen suscipmnt.
contraherc. {E.V concilio Aurelian , capite 3.) Vidua; spon-
{Ex coiicilio Chalced. capite Ui.) Virginem qua; se ,. tanea voluntate ab altari sacra; conversationis vela-
Deo Domino consecravit, similiter et monachum nou men suscipiunt, decrevit saucta synodus in eodem
licere nuptialia jura contrahere. Quod si hoc inventi proposito eas permanere. Non enim fas esse decer-
fueriut perpetrantes,escommuuicentur. Contitenti- uimus, ut postquam se Domino semel sub velo
tibus autem, decrevimus ut habeat auctoritaleiu consecraverint, et inter velatas oblationes fecerint,
ejusdem loci episcopus, misericordiam huraanita- iterum eis coucedi Spiritui saucto mentiri.
temque largiri. Cap. X\XVI. — be viduis, ut nullus cas vdare attentet.
C.\i>. XWI. — De
his qui sanctimoniaks in malrimo- (Ex concil. Moyunt., cap. 6.) Viduas mitein velare
nium acceperint, ut separati sinc spe conjuyii ma- poutilicum nullus attentet, prout constitutum est in
neant.
decretis Gelasii, capitulo XIII, quod uec auctoritas
(Ex epist. Paschalis pap3e, capite ll.)Hi igitur qui
divina, nec canonum forma piKstitit. Qua; si pro-
scientes sanctimonialibus feminis in matrimonio voluntate continentiam professa, ut in
pria fuerit
sunt ad injuriam Christi copulati juxta censurani
ejusdem Gelasii capilulo X\I legitur, ejus intentiu
Christiani zeli separentur, et nunquam eis conce-
pro se reddat rationeni Deo : quia sicut secundum
daturjugali vinculo religari, sed in paniteutiae se
Apostolum, si se continere non poterat, nullatenus
lameutis vehementer, dum viviint, afhciant.
Cap. X.\.\II. —
De viryinibus qux pxcaricatse sunt.
D nubere vetabatur, sic secum habita deliberatione,
(Ex decr. Gelasii papse, capite 10.) Virginibus sa- promissam tidem pudicitice Deo debet custodire.
cris temere se quosdam sociare cognovimus, et post .Nos autem, auctorilate Patrum sulfulti, in hoc sacro

dicatum Deo propositum, incesta fcedera sacrilega- conventu sancimus, et libere judicamus, si sponte
que miscere. Quos protinus aequum est a sacra velaraen, quamvis non consecratum, sibi ;impusue-

coinmunione detrudi et nisi per publicam proba-

:
rit, et in ecclesia inter velatas oblationem Deo ob-
tulerit, velit, nolit, sanctimonise habitum ulterius
tamque pffinilentiam omnino non recipi, sed tamen
skcuIo transeuntibus, digne poe- habere debet, licet sacramento contiriiiare velit eo
his viaticum de si
tenore et ratione velamen sibi imposuisse ut ite-
nituerint, non negetur.
Cap. XWIII. —
Utvidiixielumsibiimponerenondebeant rura posset dejjonere.
inconsulto episcopo suo, et ne presbijteri eis impo- Cap. XXX VII. — Ue nobilibus feminis qux, postquam ve-
nere prxsumant, quod et episcopis non licet. latx fuennt, domi in deliciis residere delectantur.

{Ex conc. Statutum est

Rothomag., capite 9.) (Ex apud AquiSi/ran., Ludovico Pio prx-
concilio

viduas non debere velare se, inconsulto suo epi- sente, capUe 6.) De nobilibus femiuis quae amissis

scopo. Simul et hoc statutum est, ut si |quis- viris repente velantur, et in propriis domibus di-

piam presbyterorum deinceps hujus constitutio- versas necessitales opponentes residere delectan-
799 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 800
tur, de qiiibus in aliis conventibus coratn serenitate A rint, atque ad secundas nuptias transitutn fecerint?
vestra jam dudiim ventilatum et defiuitum est, Quae et siviolentia irruente ab aliquo oppressse fue-
majori solertique studio admonendas et instruen- rint, ac postea delectatione libidinis permanente in
das ab episcojiis statuimus, quatenus suse saluti conjugio raptori vel violunto viro consenserint, dam-
consulaat, ne sic indiscrete vivendo, et propria natione superius dicta teneanlur obnoxia;. De tali-
noxiaque libertate utendo, et per diversa vagando, bus ait Apostoliis : Cum enim luxuriala= fuerinl,
periculum auimarum suarum incurrant, seniper il- nubere in Christo volunt habentes damnalionem,
lud aposlolicuui ante oculos habentes, quo dicitur : quia primam tidem irritani fecerunt.
Vidua qua; in in deliciis est, vivens mortua est. Cap. ,XL. — De eadem re.

Cap. XXXVIII. — De his qui velatas et Deo consecratas in (Ex decr. Zephyrinipapse, capite 4.) Ut viduae non
conjugium duxcrint. sint in deliciis, sed, secundum Apostolum, sub pote-
(Ex concilio Aureliau., capitc 23.) Si quis sacro state episcopi vivant.
velamine consecratam iu conjugium duxerit, et C.1P. XLI. — De eademre.
post dicalum Deo propositum incesta f«dera sacri- (Apostol. dicit.) Praecipe, inquit, utviduae irrepre-
legaque miscuerit, ut in constitutis Gelasii papa?,
g hensibiles sint. Vidua eligatur non minus XL anno-
cap. XX, legitur, protinus aequum est sacra commu- rum, in operibus bonis teslimonium habens, si
nione detrudi, et nisi per publicara probatamque iilios educavit, etc. Adolescenliores viduas devila.
pojnitentiam omnino nou recipi. Si tamen poenitue- Cum enira luxuriatae fuerint, in Christo nubere vo-
rint, trdnseuntibus de saeculo viaticum non nege- lunt, (habentes damnationem, qiiia priraam /idem
tur. In Chalcedonensi concilio, cap. XVI, hoc per- irritam fecerunt simiil et otiosae loquentes quod
:

petrantes excommunicantur. Cunlitentibus auctori- non oportet. Volo ergo juniores nubere, procreare
tate episcopi misericordia largitur. In epistola Sy- matresfamilias esse, nullam occasionem
filios, dare
ricii papae, cap. VI, velatae et Deo consecrala?, si adversario, maledicti gratia. Jam enim queedam
abjecto proposito sanctitatis clanculum sacrilcga conversfe sunt retro Satanam.
contagione se miscueriut,
publice et
et complexibus
illicitis
C.AP. XLII. — De feminis quarum mariti obierint, ut
libere filios procreaverint, has uuptias non cito sc velent.
detestabiles amonasteriorum coetu, et ecclesiarum {Ex concilio Aurelian., capite b.) De feminis .quee
conventibus eliminandas esse judicatum est quale- :
viros amittunt, placet ne se sicut hactenus indis-
nus detrusae ergastulis, tantum facinus continua crete velent, sed triginta dies post decessum viri
lamentatione delleant. Unde verbo Domini et cano- C sui exspectent. Et post tricesimum diem per consi-
nica auctoritate in hac sancta synodo praecipimus, ut lium episcopi sui, vel, si episcopus absens fuerit,
omnino separentur, et juramento colligentur, ulte- consilio aliorum religiosorum sacerdotuoi suorum-
rius sub uno nou cohabitare tecto, nec familiari que amicorura id quod eligere debent eligant et ut :

Irui colloquio, excepto in ecclesia, aut in publico, rogetur princeps a sacro conventu, ut hi qui publi-
aul rem habere ullaui communem, unde suspicio cara cgerunt poenitentiam, et leminae qiife viros
illecebrosi desiderii, aut scandalum libidinosi facti araittunt, sua aucloritate donec deliberent qiiid
justepo5sit oriri. Si qua eliam inter se dividenda agant tueantur, et specialiter pro his capitula tieri,
sint, dividanl, et uterqiie sua provideat, et incestuo- mundanae
et legis capitulis inserenda decrevimus.
sus sine spe conjugii raaneat. Cap. XLIII. — Vt oiduitatis professio coram episcopo fiat.
Cap. X.X.M.X. •
Deviduis qux professam continentiam (Ex concil. Arausic, capite 6.i Viduitatis servandae
prxvaricatx sunt. professionem coram episcopo in secretario babitam,
(Ex concilio Carthag., capite 104.) De viduis quae imposita coram episcopo vesle viduali, non esse
professam continentiam praevaricatae sunt : sicut violandam, ipsam talis professionis desertricem
bonum est castitatis prEemiura, ita et majori obser- j) merito esse damnandam decernimus.
vantia et praeceptione custodiendum est, ut si quae Cap. XLIV. — Vt nullus velet vel jubeat viduas vet
viduae, quamlibet adhuc in rainoribus annis positae virgines nubere.
et raatura aetate a viro relictae, se devoverint Deo, (Ex concilio Toletan., capite 10.) Pro consulto ca-
et veste laicali abjecta, sub testimonio episcopi et quod maxinie hortamento concilii proflcere
stitatis,

Ecclesiae religioso habitu apparuerunt, postea vero debeat, annuente glorioso domino nostro Recaredo
ad nuptias saeculares transierunt, seciindum Aposto- rege, hoc sanctum affirmat concilium, ut vidua;
lum damnalionem habeant : quia fidem castitatis quibus placuerit tenere castilatem, nulla vi ad nu-
quam Deo voverunt, irritam facere visi sunt. Tales ptias iterandas venire cogantur. Quod si prius-
ergo personae a Christiauorum communione seque- quam profiteantur continentiam, nubere elegerint,
strentur, neque etiam in convivio cum Christianis illis nubant quos propria voluulate voluerint habere
coramunict-nt. Nam si adulterie conjuges rea? sunt, maritos. Similis conditio et virginibus habeatur,
si suis viris obnoxiae fuerint, quauto magis viduae nec contra voluntatem parentum vel suam cogautur
quae Dei religiositatem mutaverunt, criraine adulte- maritos accipere. Si quis vero propositum castitatis
rii nolabuntur, devotionem quam sponte nec co-
si viduae vel virginis impedierit, a sancta comrau-
acte Deo obtulerunt libidinosa voluntate corrupe- nione et a liminibus ecclesiae habeatur extraneus.
801 nrcRETOiu-M i.iniu xx. I.IUKK OCTAVCS. H02
Cap. XLV. .
he viduis propositum relinqiutntibiis. A hypocrisim ecclesiaslicam regulam conturharevoluit,
(E.r r/iiV/. Grrg. jxiji.r missa (ul lionifncium.) Viiiiias Pt non legitiine in voto siio permansit, iit puMiilcntiam
a iMiijiDsilo di^ceilriilos virliiilalis, sii[)er iiuilms nns agat de illiisioue ncfanda, ol revortatur ad id quod
ctinsiilpre voliiit dilpclio liia, fralcr charissinie, crcdo spupondit, el in sacro ministerio inchuavit. Nam si

te nosse a sanclo Paiilo, et a mullis sanctis Patrilnis, conscnscrimus quod omnia sacramenta ecclesiast'ca
nisi converlantur, olira esse damnatas. Qiias et nos quisquc, proiit vult, fing.it et nou vore faciat, omnis
apostolica .Tiiclnrilale d.iinnandas, el a comiiiunione ordo ecclesiasticus conturhatur, nec catholicH' lidoi
iMeliiiin atqiio a liininibus ccclesia» arcendas fore jiira consistunl, nec canones sacri ritc observantur.
oonsomus, nsqiioqno ohediant e])iscopis siiis et ad Qiiid euiin profuit Simoni iMago baptismum sacriim
bonuin qnod co'perunt invitip aut voluntaria» rever- licte susciperc, et in Christianitate permansurum se
tantur. De virginihus auteni iion velalis, si deviave- Cnxisse, cum per apostolum fraude ejus detecta
rinl, a sancln» meinoriip pra-decessore nostro papa quod sibi fiituriim esset pra>niintiatum est. Ail
Innocentio taliler decreliim habemus : llio vero enim : Pocunia tiia tocum sit in perdilione: cor
ijuie nocdiim sacro vebmine tccla', tauien in pro- eniin tuiim non est rectum coram Doo : po-niten-
posito virginali sempcr se simiilaverunl pernianero, ti;)iii itaqiie age ab hac nequiiia tua, et roga Deum
licet velatsE non fuerint, si nupserint, aliqiiauto ut forte reraitlatur tibi haic cogitatio cordis tui in
tempnre agenda poenitenlia est
liis quia sponsio : felle enim amaritudinis, et obligatione iniquitatis
earum a Doinino tenebatur. Si enim inter homines video te esse. Ideo tales, nisi resipiscant, spirituali
solet hona; lidoi conlractus nulla ralione dissolvi, gladio percutere censemus. Non enim fas est Spiritui

quanto magis ista pollicitatio, qnam cum Deo popi- sancto mentiri, sicuti Auauias et Sapphira uientiti
git, solvi sine vindicta non pnterit? etc. Nam si vir- sunt, et statim poricrunt.
gincs noudum velat;p taliter pcenitentia publica (^AP. XLYIII. — De viduisct pucUis qux in domibus pro-
piiniuntur et a coetu lideliuiu usque ad satisfactio- priis habitum rcligionis susccperunt.
[Ex concilio Toletan. iv, capite '61
.) De vidiiis et
nein excliidunlur, quanto polius vidiiK qiioe perfe-
puellis quae Iiabitum religionis in domibus propriis
ctioris wtalalis, ot matu'iorissapientiae,atque consilii
e.xislunt,viroruninno consortio multoties usa; sunt,
tam a parentibus quam per
se mutaverunt, si postea
contra Patrum, vel prsecepta canonuin.
inslituta
et habituin religionis assumpsenint, el demum apo-
conjugia crediderint copulanda, tandiu utrique
statavcruut, atque ad priorem vomitum sunt re-
habeanlur a communione suspensi, quousque quod
versa», a nobis et ab omnibus lidelibus a liminibus
C illicite perpetraverunt emendare neglexerint, a
occlesia! et a coetu fidolium, usque ad satisfactio-
nem, siint eliniiuanda> et carcerihus Iradeniiu?, qua-
communione vel omnium Chrisli.inorum convivio

liler jiixta beatuiii apostoluin Pauliim, tradenles in perpotuum sint sequestrali.

hiijusmodi hominem Satanse, ut spiritus salvus sit

Cap. XLIX. —
Quod sanctus Gregorius r/uamdam fcmi-
nam velatam qux sacrum proposilum Iransgressa
in die Domini? De talibus euim et Dominus per est. compreltcndi jusscrit.
Moysen loqiiitur dicens : Auferte malum de medio {Ex reg. Greg. ad Scpontium episcop.) Si custos
vestri. De quibiis et per Prophetani ait : La»tabitur religiosi habitus fuisses, aut esse nosses episcopus,
justus cum viderit vindiclam, maniis siias lavabit filiara gloriosae memoria? TuUiani magistri niilitiiE,

De lalibiis namque et eorum

iu sangiiine peccatoris. le illic posilo, uec projeclis religiosis veslibus ad
similibus atque eisdem consentientibus dicitur : fwcularem reverti habitum, nec ad nos liciiisset
quia non solum qui faciunt, sed etiam qui consen- pervcrsam epistolam destinare. Sed quia nimia de-
tiunt facientibus, rei suut. sidia ac torpore deprimeris, in tuo dedecore res ad

Cap. XLVI. — Vt vidux vehitse ad nuptias irc non proesens illicita impune commissa est. Nam sicut
debeant. prcefatisumus, si sollicitus esses, prius ad nos ultio
{Ex Gelasii papx ad Sicilienses episcopos mulieris pravissim». quam culpa debuit pervenire
decr. d
missis, capile 9.) Neque vidoas ad nuptias transire Quia ergo lantum hebes, tantumque es negligeus, ut
patimur, quse religioso proposito diuturna observa- nisi canonicam yit£e fueris coercitionem e.^pertus, in

tione poriuanserunt. Similiter virgines nubere prohi- aliis districtionem et disciplinam nescias custodire,
bemus, quas annis plurimis in monasteriis atatem qualiter debcas esse soUicitus, congruo tibi, si Do-
peregisse couligerit. mim placiierit, tempore demonstramus. Praesentia

— igitur scripta suscipiens evigila, et excitatcs saltem

Cap. XLVII. De vidua qux sub
obtentu religionis
velum ad tempus sibi imposucrit. exsequere quod pressus nunc usque ignavia distu-
(Ex epist. Sicolai papx, capite 5.) Nicolaus episco- Instantice ergo tuce sit, praedictam mulierem
listi.

pus servus servorum Dei, reverendissimo et san- una ciim Sergio defensore comprehendere, et sta-
ctissimo confratri no-tro Adalwino sanctae Vivenen- tim non solura ad male contemptum habitum sine
sis Ecclesiae archiepiscopo. Quod autem interrogasti excusatione aliqua revocare, sod etiam in monaste-
femina quse post obiliim mariti sui velaiiien rio ubi omnino districte valeat custodiri detrudere,
de
sacrum super caput suum imposuit, et Unxit se sub et ita omnem circa illara sollicitudinem exhibere, ut

eodem velamine sanctimonialem esse, postea vero quam sit nefarium qiiod commisit, cx tua possit di-

ad nuptias rediit, bonum mihi videtur quia per strictioue cognoscere. Qua in re si quis, quod non
803 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 804

credimus laicorum aliquo tibi ingenio teataverit A Cap. LIV. — Quod muHcres velatse, in monasteriis,
aut in domibus suis hubilum ohiervent.
obsistendum, a sanctissimse eum communionis par-
tieipatione snspende, nobisque reuuntiare feslina, (Ex decr. Eugenii papse capite 28.) Mulieres obtentu

ut quaulum si exsecrabile quod praisumit, puslqusm religionis velatae, aut in monasterio regulariter

consideratione propria non advertit, emendationis vivant, aut in domibus suis susceplum habitum
qualitate cognoscat. lu bis aulem omnibus [ita cau- caste cbservent.

tum ac stude vigilantem te ostendere, ut culpam Ca?. LV. — Ut adolescentiores viduse, vel sanctimo-
tuam non geminare neglectus, sed aliquantisper niales, ab episcopo non negligantur
valeat et soliicitudo minuere. {Ex concilio Carthag., capite 102.) Ad reatum epi-

Cap. L. — Be viduis velatis, si voluptntibus carnis

scopi pertinet, vel presbyteri qui parocbiae praeest,

inservire accusantur. si sustentandae ab Ecclesia vitae praesentis causa

adolescentiores viduffl vel sanctimoniales eorum
(Ex concilio Meldensi, capile 2.) Ut illa; quEe quasi
familiaritatibus subjiciantur.
sanctimoniales sub velamine religionis degere vi-

dentur, sed potius in deliciis viventes, mortuae in Cap. LVI. — Ut unusquisqiie episcopus clericos in suo
episcopio vagantes, ad suum episcopum redire
divinis oculis computantur, per provincias discur- ^
faciat.
rentes, curiosae et verbosie, si lihidinibus coelerisque
[Ex concilio Mogunt., capite 19.) Ut unusquisque
carnis voUiptatibus inservire accusantur, si mani-
episcopus in sua parocbia diligenter prosb^-teros vel
feste dctegi potuerint, cpiscopali auctoritate et regia
clericos inquirat, unde sint et si aliqiiem fugitivum
:

potestate in talibus locis residere sub testimonio re-

inveuerit, ad siiiim episcopum redire faoiat.
ligioso cogantur, ubi poenitentiara fecerint di-
gnam, assequantur eliam fructuosam. Si enim ma-
si
Cap. LVII. — De clericis vagis.

(Ex eodem capite 18.) De clericis vagis, seu de-

nifeste detegi non valuerint, erga Ecclesiam sua?
acephalis, id est, de his qui sunt sine capite, neqiie
opinionis malam famani canonice purgave cogantur :

in servilio Domini nostri, neque siib episcopo, ne-

et ut religiosius de ca-tero vivant, et in monasleriis
qiie siib abbate, sed sine canonica vel regulari vita
conversentur, episcopali decreto et regia potestate
degentes, ut in libro ofticiorum secundo, cap. tertio,
coerceantiir. De bis etiam Apostolus dicit : Qiiae cum
nubere
de his dicitur : Hos neque inter laicos, et inter
fornicatff. fuerint, iu Christo voliint.
saecularium officiorum studia, neque inter clericos
Cap. LI. — Ut sacrilecji dijudicentur, qui se sacratis
religio lentat divina, sed solutos atque oberrantes,
fem in is m iscucrin t

C sola turpis vita complectitiir et vaga : quique dum

(Ex concilio Arelatcnsi, capite 7.) Sciendum est
niillum metuunt, explenda? voluptatis susn, licentiam
omnibus quod Deo sacratarum feminarum corpora
scctantur, et quasi animalia briita libertate ac de-
pSr votiim propriae sponsionis et verba sacerdotis
siderio feruntur, habentes non signum religionis,
Deo cousecrata templa esse Scriplurarum testimo-
neque equi
religionis officium, hypocentauris similes,
niis comprobantur, et idco violatores earum sa-
nec homines. Talesomninoprfecipimus, ut ubicunque
crilegi acjuxta Apostolum lilii perditionis esse no-
invenli fuerint, episcopi sine ulla niora eos suh
scuntur.
custodia constringant canonica, et nullatenus cos
Cap. LII. — Dehisqui sanctimoniales virgines, viduas amplius errabundos et vagos secundum deside-
ita
velatas rapiunt.
ria voluptatum suarum vivere permittant. Sin au-
(Ex concilio Meldensi, capite 8.) Qui sanclimonia- tera episcopis suis canonice obedire noluerint,
les virgines vel viduas rapiunt, et progressu etiam excommunicentur usque ad judicium episcopi re-
criminis in conjugium sumunt, publicae pcenitentia! giouis illius. Sin autem nec illi eos corrigere va-
subigantur. Ipsae vero feminae locis cougruis pceni- luerint, omnino sub vinculis conslringantur usque
tentiffi relrudautiir, et ad habitum religionis redire ad syuodum, ut ibi eis indicetur utrum ad judi-
cogantur. Ipse autem incestuosus sine spe uxoriae cium principis aut ad universalem synodum de-
copulatiouis pereuniler maneat, nisi nescisse se ve-
ferantur, sub custodia puhlica.
latam e.\purgare potuerit. Si vero, quod absit! con-
jugio iterare proesurapserint, acriori subdantiir vin-
Cap. LVIII. — Ut monachx monastice vicant, et cano-
sccundum canonicam vitam vivant.
nice
propellantur. Qui se forle obedire
dictae, et araplius
{Ex eodcm concilio cui interfuit Carolus imper., et
monitis salutaribus noluerint, anathematizenlur. Ricolphus archicp., in claustr. S. Alb., sapite 13.)
Cap. LIIl. — Ut cterici seu luici cum bono testimonio Abhatissas autem cum sanctimonialibus omnino
cum sacris puellis loqui dcbeant.
recte et juste vivere censemus. Quae vero professio-
(Ex concilio Spalensi, capite 10.) Haec cautela circa nem secundum regulam sancti Benedicti fecerunt,
omnes servetur, ut rcmoti a peculiaritate vir-
laici regulariter vivanl. Sin autem, canunice vivant ple-
ginum, nec usque ad vestibulum baheant accedendi niler, et sub diligeuti cura custodiam habeant, et
faiiiiliare periuissum, nec ipse qui pi-fficst cura in claustris suis peruianeant, nec foras exitum ha-
sola colloqui debet, sed sub testimonio duarum aut beant. Sed et ipsa; abbatissce in monasteriis sedeant
trium sororum, ita rara sil accessio, brevisque nec foras vadant, sine licentia et consilio episcopi
locutio. sui.
 .

805 DECRETOIU M I.IKIU X.\. LIHER OCTAVliS. 800

Cap. MX. Ut sanctimoniaks abbalissx sua: sint A hensibile invenerit. corrigere satagat. Sanctimonia-
ubedientes. lium eliam, pudicitiam siibtiliter investiget. Et si
(Ex eodem, capil.; 14.) S.inclimoniales, n isi forle aliqua invenitur iiui', noglrcto |iro|iosilo castitatis,
abbatissa sua pio ali(|iia nccessitale iiiriiinljcnle clericQ aiit laico impiidentcr misceatur, ct in privata
inittente, nequaiiiiain de rannasterio cgreiiianliir. custodia retrudatur, ubi quod malc commisil digiie
Ilio vero quffi famulos aut famulas non habcnt, ad puuiiteat. Intcrdicat ctiam ex aucturilato sanctoruin
e.Tercenda negotia ad nicdiam monastrrii portam canonum, ul nullus laicus aut clericus in earum
pervcniant, et ibi coram testibus ncgolium suuni cluustris et secretis habilationibus accHssiim ha-
exerceant. ncque presbyt^ri,
beat, tantum ad missam, ex-
nisi
Cap. LX. — De feminis quse propter conlinentinm plcta missa ad ecclesias suas redeant. Omnilius pra".-
mnliebrem mulant haliitum.
terea pubiice et privatim denuntiet, quantum piacu-
{Ex conciliu qua mulier
Grangen. capile (3.) Si
lum sit, qui sponsam Chrisli vitiare pra^sumit. Si
jiropter continenliam qu» putatur, habitum mutat,
enim ille reus tenetur qui sponsam hominis violat,
et pro solito muliebri amictu virileni sumit, ana-
quanto magis reus majestatis eflicitur qui spunsam
thema sit.
„ omnipoteatis Dei corrumpit ?
C.\p. XI,1. — De ilh cjui virginitdtem custodierit,
—
nuptias atitcm exsecruverit. Cap. LXVII. Vt abbates in poteslate episcoporum
consistant.
{Ex codcm, capileft.) Quieiinque virKinitatem custo-
diens, aut coutinentiie studens, velut horrescens
(Ex concilio Aureliano, capite i.) Abbati's pro hu-
militale religionis in episcoporiiin potestate con-
iiuptias temerat, nec propter lioc qiiod bouum et
sistant, ct si qiiid extra regiilam fecerint, ab episco-
sanctum est nomeu virginitatis assumit, anathema
sit.
pis corrigantur. Non semel, sed s;epius in anno, epi-
Cap.'XUI. — De feminis quse propter religiuiiem cri-
scopi visitent monasteria monachorum, et si quid
nes totondei-int corrigendum fuerit, corrigant. Monaclii autem ab-

(Ex codcm, capite 17.) Si qiia miilier propter divi- batibus omni obedientia et devotione subjaceant.
num cultuni, ut iEstimat, crines attondit, quos ei Quod si quis per contumaciam exstiteril indevotus,
Deus ad snbjectionis niemoriam tribuit, tanquam ac per loca aliqua vagari, aut peciiliare aliquod lia-

prseceplum dissolvcns obedientia>, anathema sit. bere pr<esiimpserit, oninia qua; acquisierit ab ab-

Cap..XLI1I. — De illis qui proptcr continenliam palliis

batibus auferaulur secundum regulam nionasterio
vestiuntur. profutura. Ipsi autem qui fuerint pervagati, ubi
{Ex cmcil. Cabillon., copitc i1.) Si quis virorum C inventi fuerint, cum auxilio episcopi tanqiiam fuga-

propter continenliam, qufP putalur, amirtu pallii ces sub custodia revocentur et constringantur.

utitur, quasi per hoc babere se justitiam credeus, et Cap. L.WIII. — De monachis qui filios procnaverint.
despicit eos qui cum reverentia byrris et aliis (Ex dictis Monachi lilios procreantes
S. Isidor.)

communibiis et solitis vestibus utuntur, anatbema in carcere recludantur, tantum facinus continua la-

sit. menlatione deflentes, ut eis vel ad mortem sola mi-

sericordia in communionis gratia possit indulgeri.
Cap. LXIV. — DeilUsqui virginilatem observant,et sic
extolluntur. C.\p. LXIX. — De sanctimonialibus qux vimbarbarinam
{Ex eodcm, capite 10.> Si quis ex his qui virginita- pertulerunt.

tem propter Deum servant extoljitur adversum {Ex decr. Leonis papse, capite 49.) De his aulem
conjugatos, anathema sit.
qiise, in sacro virginitatis proposito constitutae, bar-
Cap. LXV. —
Quod non sit permiltendum jnnnachos baricam pertulere violentiam,et iutegritatem pudo-
et monackas in uno monasterio simul habitare. ris non animo sed corpore perdiderunt, ea nobis
in
{Ex reg. Greg. j)«p».) In nullo loco monachos et videtur servanda moderatio, ut neque in viduarum
monachas permittimus unum mnnasterium habere, dejiciantur gradum, neque in sacranim et perseve-
sed nec ea quse duplicia vocant, et si quid fale est. rantium virginum numero censeantur. Quibus si

Religiosus episoopus mulieres quidem in suo loco in omnibiis virginalibus observationibus perseverant,
studeat manere, monachos autem aliud monasterium et castimoniae soliditatem mente custodiunt, sa-
sediticare cogat. Sin autem pliirima sint talia mo- cramentorum non est neganda communio qnia :

nasteria, separenlur in aliis monasteriis nionacha?, injuslum est illas in eo vel argui, vel notari, quod
et in aliis monachi. Res autem quas habent com- non voluntas admisit, sed vis hostilis eripuit.

Diunes, secundum jura eis competentia distribuau- Cai'. L.\X. — De quadam abbatissa qux ie proclama-
tur. verat super militibus in claustro suo hospilantibus.

Cap. LXVI. —
Vt episcopus monasteria monachorum {Exregis. Greg. ad Forlunalum episcopum Xcapolit.,
et sanctimonialium freiiueiiter visilet. capite H2.) Insinuavitnobis latrispra?sentium Agnella
{Ex concil Rothomag.. capite 3 ) L't episcopus mo- abbatissa, quod intra monasteriiim ipsius milites
nasteria monacliorum et sanctimonialiiim frequenter hospilentur. Et omnino de frateinitalis vestrse solli-

introeat, et cum gravibus et religiosis personis, et in citudinemirati sumus, cur hoc patienter tnlerit,
eoruin, vel in earum conventu residens, eorum vitam etnon illud cum omni celeritate fecerit emendari.
elcouvcr-alioneradiligenterdisciiliat,et, siquidrepre- Lnde hortamur, ut vel nunc sludi; vestri sit in-
807 nURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 808

stanter eis quorum interest imminere, qmlenus A C\p. LX\l\- — Jdnilrix claustri non eligatnr, nisi te-
stimonium hahcat bonum.
sine aliqna exinde excusatione tollauliir, et nulliis
(Ex codem, cap. io.) Portaria non eligatur, nisi
illic ulterius meatum accipial, nec calli.tus hostis
deceptione religiosi ha- qiiae actate matura sit, et lestimonium habeat bo-
occasionem inveniens, de
absit! valeat exsultare.
num, et vitae probabilis sit.
bitus, quod
— Qu(}d res ecclesiasticx ad laicos dispo-
Cap. LXX.X. —
Vt abbatissa. nisi per licentiam sui epi-
Cap. LX.XI. scopi a monasttrio non cgrediatur.
7iendse non respiciant.
(Ex concilio Gangren., capite 9.) Abbatissa nequa-
{Ex concilio apud Compcndium. capite 10.) Synodali
quam de monasterio egrediatur, nisi per licentiam
decreto sancitum est, ne laici vel saeculares de viris
episcopi sui. Et quando foras pergit, de sanctimo-
si
Deo dicatis Ecclesiifque facultatibus aliquid ad se
nialibus quas secum ducit curam maximam habeat,
putent vel praesumaut prster reverentiam pertinere,
ut nulla eis detur occasio peccandi.
quorum quarumque sacerdotibus disponendi indis-
cusse a Deo cura commissa docelur. Si quis contra
Cap. LXXXI. — Vt unus ahbas duobus monasteriis prse-
esse non debeut.
venire prajsumpserit, anathemate feriatur.
)ia>c
{Ex concilio Arausic, capite 54.) Unum abbatem
Cap. LX.XII. —
De cadem re. B duobus monasteriis interdicimus prsesidere.
{Ex eodcm, capite 3.) De viris Deo dicatis vel Cap. LXXXII. —
Vtmonachi compatres non habcant.
ecclesiasticis facultatibus aliquid disponendi, nulla Ex concilio Augustoduncnsi, capite ^ .) Ut monachi
lejjitur laicis, quamvis religiosis, unquam attributa vel monachae compatres bahore non praesuniant.
facultas. Cap. LXXXIII. —
Quod feminx in comentu docerenon
Cap. I.X.XIII. —
l't ahhates ad i^ynodum ire non c.oganttir,
debeant.
nisi pro rationahili re. {Ex concilio Carthaginensi.) Mulier quamvis docta
{Ex concilio Turonensi, capite H.) Episcopus nnn in conventu docere non audeat.
debet abbatem cogere ad synodum ire, nisi aliqua Cap. LXXXl V. —
X't femina pirnitentiam dare non debeat,

rationabilis causa consistat. nec scdere inter saccrdotes in convicio.

Cap. LXXIV. —
Vt congregationes monachorum sine col-
(Ex concilio Remcnsi, prxscnte Ludovico impera-
laudatione cpiscopi fieri non liceat tore, capitc b.) Femina non det poenitentiam. nec
{Ex concilio Epaonensi, capite iO.j Cellulas no- corporale cum oblatione, nec calicem super altare
vas aut congregatiunculas monachorum absque no- ponat, nec iuter ordinatos stet in ecclesia, nec se-
litia episcopi prohibemus institui. deat inter sacerdotes in convivio.

Cap. LXXV. — De virginibus sacris, quse parentibus pri-

C Cap. LXXXV. — De mulieribus virorum causas disculien-
vantur. tibus.

{Ex condlio Africano, capite ll.)Ut virgines sa- {Ex concil. Nanncten., cap. 8.) Cum Apostohis
crse, si parentibus a quibus custodiebantur privafn" dicat : Mulieres in ecclesia taceant : non enim per-
fuerint, ab episcopo custodiantur. Ubi autem epi- mittitur eis loqui, turpe est enim mulieri iu eccle-

scopus absens est, providentia gravioribus feminis sia loqui rairum videtur, quod quaedam muliercu-
:

commendetiir, ut simul habitantes inviccm se custo- Ije contra divinas huraanasque leges, attrita fronte

diant, ne, passim vagando, Ecclesiae laedant existi- impudenter agentes, placita generalia et publicos
mationem. conventus indesinenter adeunt, et negotia regni

— Qui religiosis feminis prxponendus utilitatesque reipublicsB magis perturbant quam

Cap. LXXVI. sit.
disponant, cum indecens sit, et etiam inter barbaras
{Ex concilio Carthaginensi, capite 97.) Qui reli-
gentes reprehensibile, mulieres virorura caiisas dis-
giosis feminis praeponendus sit, ab episcopo pro-
cutere, et quoc dc laniliciis suis, et operibus textri-
betur.
mulieribus inler genitiarias suas rtsidentes
libus, et
Cap. LXXVII. — De sanctimonialibus, quid in claustro debuerant disputare, in conventu piiblico ac si in
facere deheant.
curia residentes, senatoriam sibi usurpant auctori-
{Ex concilio Moguntino, caydte G.) Sanctimoniales tatem. Qaw
ignuminiosa praesuraptio fautoribus ma-
in monasterio constituta? habeant sludium in le- gis imputanda videtur, quam feminis. Unde quia
gendo et in cantando, et horas canonicas solemniter divinac leges, ut supra raonstratura est, hoc contra-
pariter celebrent, et omnes, exceptis quas inlirmitas dicunt, et humana- nihilominus idipsum prohibent,
tenet, in dormitorio dormiant, et omnibus diebus ut feminae iiihil aliud prosequanlur iu publico, quam
ad capitulum et ad collationes veniant, et regulam a saara cau-iam. Ait enim lex Theodosiana Nulla ra- :

sanctis Patribus illis constitutam diligenter obser- tione feminae amplius quam suas causas agendi ha-
vent. heant potestatem, nec alicujus causara a se noverint
Cap. LX.WHI. —
Nullus laicus claustra sanciimonialium prosequendam idcirco ex auctoritate canonica in-
:

ingrediatur, nisi ad opera exercenda. terdicimiis, ut nulla sanctimonialis virgo, vel vidua,
(Ex eodem, capite 16 )
Nullus vassus abbatissae, nec conventus generales adeat, nisi a principe fuerit
minister aliquis, nec clericus, nec laicus claustra evocata aut ab episcopo suo : nisi forle propriae
ancillar\im Dei ingredialur, n;si forte quando neces- necessitatis ratio impulerit, et hoc ipsum cum licen-
sitas operandi iucurabit. tia el nuntio episcopi sui.
son DKCRKTOROM I.IRRI XX. - I.IRFR OCTAVIIS. 810
C.vi'. l..\.\KVI. — Qiwd aibiis pro humilialionc hcum \ ornamentiim inconveniens prnposito sno qiiiprere,
suum rdimjuirc possit. iii dcliciis vivere velle, giilain et chrietatcm scqiii,
(E.c concH. Mungunt. cap. 18.) Abl>as polfisl pro pDiiilcra injiista vcl mensiiras hahero , ncgntiiim in-
hiimiliatione, et ciim i^ermissione episcopi, loniirn jiisliim oxcrcere. Nec taineu justum negolium est
.siiiim relin([iicr,> : taiiien frutres elii^ant silii alilis- est cnntr.uliccndum proplcr neccssitales diversas :
tem de ipsis si habcaiit, sin aiilcm dc extraneis. .Ncc qiiia legimus sanctos aposlolos ncgotiassc, «l in rc-
episcopiis ilehet ahhileni violeiiler retinere in loco giila S. Iienedicti prfficipitur prjnvidere, per quorum
suo. Confjrcgatio dcbet eligere sibi ahhatem post nianus ncgotium monasterii transeat. Caiies ct aves
mortem ahbatis sui. vel eo vivente, si ipse disccsse- scqui ad venaiidiim, et in omiiibus qwiliuslihet cau-
rit, vel pcccaverit. Ipse enim nnn polest aliqiiein or- sis supcrlliium csso. Kcce talia et his similia mini-
dinare de suis propinquis vel amicis, sine volutilate stris altaris Domini nocnon et monachis omnino
fratruni.
contradicimus. De quibus dicit Apostolus Nemo mi-
Cap. l.XXXVIf . — Quodlaicus in ecclesia hxtioncm rccilarc litans Deo iraplicat se negotiis stpcularibus.
:

nun dcbcat.
(Ex eodem, cap. 19.) Laicus non dehel in ecclc-
Cap.XCI. —
De clcricis injuslctonsurr.tis.
(Excodem, cap. 23.) De clericis vero hoc stalui-
sia lectionem recitare, nec allelnia dicere, nisi psal- B
mos tantiim et responsoria sine alleluia.
mus, ut hi qui hactenus inventi sunt sive caiionico
Cap. LXXWIII. —
Quud 7ion liccat episcopo ahstralierc sive in monachico ordine tonsurati sine eorum volun-
rem monastcrii, quamcis crga sc pcccavcrit tale, si liberi sunt, ut ita permaneanl, 'et deinceps
abbas. cavendiim ut nulliis tondeatiir, ni>.i lcgilima ijptate,
(Ex eodem, cnp. 20.) Episcopo non lihet tollm-e et spontanca voluntate, vel cum licentia domini sui,
possesiiniipin monasterii, qiiamvis peccaverit abbas, vel consensu parentum.
sed niittat eum in aliud monasterium. in potestatem Cap. XCII. — Ut episcopi sive abhates, atite sc joca
alterius abbatis. turpiafieri non permittant.
C.\p. LXXXIX. Ne monachi placita sxcularia (Ex eodem, cap. 24.) Ut episcnpi et abbates ante
adcant. se joca turpia facere non permittanl, sed pauperes
(Ex codcm , cap. 21.) Ac deinde decrevimus, sicul ct indigenles secum ad mensam haheant, et lectio
sancta rcgula dicit, ut monasterium ubi fieri possit,
sumant cibum cum benedi- divina ibi personet, et
per dccanos ordinetiir qiiia illi pra-positi saepe in
:
ctione, et laude Domini secundum Apostohim Sive :

elationem incidiint, et in laqueum diaboli. IIoc lamen

manducatis sive hibitis, omnia in laude Dei faciatis.
omnino volumus, ut non monachi ad sa^cularia pla- C Cap. XCIII. De illis qui ah episco)<o scu ah aliis —
cita ullatenus veniant, neque ipse abbas sine licen-
avaritix causa seducti se titondcrunt.
tia rpiscopi siii. et cuiii necessilas exigit, tunc per (Ex codem, cap. 23.) Constitiiit sane saccr iste
jiissionem et consilium episcopi sui illuc vadat. Ne- conventus, ut episcopi sive abhates, qui non in fru-
quaquam tamen contentiones aut lites aliqnas ibi ctum animarum, sed in avaritiam ct turpe lucrum
movere prai^sumat, sed quidquid quKrendum, vel inhiantes, quoslibethomines illectos circumveniendo
etiam respondendum sit, per advocatos suos hoc fa- totonderunt et res eorum tali pcrsuasione non so-
ciat. Abbates et monachi usque ad inlerrogationem lum acceperunt. sed potius surripucrunt, pceniten-
silentiiim habrant, et cum interrogantur, cum bu- tiff" canonicoe sive regiilari, utpote turpis lucri se-
militate et revercntia respondeant : Alias querelas ctatores, suhjaceant : hi vero qui vanis promis-
omino devitent. In eorum claustro permaneant, sionihus illecti, vel quibuslibet machinalionibus
nullusque ex cis foras vaJat, nisi per necessitatem persuasi, mentis inopes elfecti, rcrum suarum do-
ab abhate mittatur in obedientiam : nec foris man- mini esse nescientes. comam deposuerunt, in eo
ducet neque bibat siae permissione abbatis, nec ad quod cceperunt perseverare cogantur. Res namque
convivia sfecularia vadat. qua; ab illectis et negligentibus datfe, ab avaris et
— De ncgotio D
Cap. XC. sseculari. negligentibus non solum accepta? sed rapta? noscun-
[Ex eodcm, cap. 22.) Ministri autem altaris Domi- tur, hasredibus redd.intur, qui denicntia parentum,
ni, vel monachi, nobis placuit, ut a negotiis siECula- avaritia incenlorum exh*redati esse noscuntur. Si
ribus omnino abslincant. Miilta sunt ergo negotia vero nesfientibus episcopis aut abbatibus, ministri
siECularia, de tamen pauca perstringamiis, ad
his eorum, quilihet videlicet in clero, hoc fecisse con-
qua? pertinet omnis libido, non soluui immunditia vinciintur, episcopi et abbates, desidia : illi vero
carnis sed etiam omnis carnalis concupisrentia. rapacitate et avaritia, judicentiir. IIoc vero quod
Quidquid plus justo appetit homo, turpe lucrum est t quis Deo juste et rationabililer de rebus suis olfert,
munera inji.sta accipere vel etiam dare pro ali- tirmiter Ecclesia tenere debct.
quo sseculari conquceslu, pretio aliquem conducere, Cap. XCIV. — rt abhalissn magnam curam haheat dc
contentiones. et lites, et ri.^Las amare, in placitis sse- congregatione sua.
cularibus dis])utare, excepta defensione orphanorum (Ex eodem, cap. 20.) Ahbatissa diligenlem habeat
et vidiiarum, eonduetores aut procuratores esse curam de congrcgr.itinne sibi commissa, et provideat
Sfficularium rcrum, turpis verhi vel facti jocularem ut in lectione et in oflicio, et in modiilatione psal-
esse, vel jocum sfecularem diligere, aleas amare morum ipsae sanctimoniales strenna? sint, et in om-
P.\Tr.n[.. CXL. 20
8H BURCHARDI WOHMACIENSIS EPISCOPI. 812

nibusoperibusbonisillaeis ducatum pi-cebeat, utpote A sei-ere polerit, sed si discesserit, reducatur. Si ton-
conspe suram dimiserit, rursum tondeatur, uxorem usur-
pro animabus earum rationem redditura in
si

ctu Domini : et stipendia sauctimonialibus prabeat paverit, dimiltere compellatur.

necessaria, ne forte per indigentiam cibi aut potus Cap. XCVIII. —

De pucllis quse se ante legitimos annos
sua sponte sacrse reiiyioni tradiderint.
peccare compellantur.
Cap. XCV. —
Vt sanctimoniales in domibus suis cum {Ex. eodem, cap. 17.) Puella si ante duodecim an-
aliquibus inasculis manducare vel bibere mn prx- nos fetatis sponte sua sacrum sibi velamen assumit,
sumant. possunt slatim parentes vel tutores ejus id factum
(Ex codcm, cap. 27.) Non debere sanctimoniales irritum facere, si volunt. At si annum et diem id dis-
in propriis mansionibus cuni aliquibus masculis, siraulando consenserint, ulterius nec ipsa, nec illi
clericis sive laicis consanguineis sive extraneis mutare hoc poterunt. Porro si in fortiori ffitate a do-
bibere sive comedere sed : si quando id agendum lescentula, vel adulescens servire Deo elegerint,
est, in auditorio agatur, et cum nullo masculo eis non est potestas parentibus hoc prohibendi.
colloquium babere liceat, nisi in auditorio, et ibi co-
Cap. XCIX. — De
illo qui filium, aut neptem, vel paren-
ram testibus idoneis. tcm suam Deo omnipotcnti offerri voluerit.
Cap. XCVI. — Qualiter indignus abbas a suo separe- {Ex eodem, cap. 6.) Quiounque liliam suam, aut
tur officio.
neptem, pareutem Deo omnipotenti oflerri volue-
vel
(Ex concil. Tribar. cui intcrfuit ve.x Arnolphus,
rit, licentiam habeat sin aulem, virum accipiat,
:

cap. 13.) Si quis autcm abbas cautus in regimine

domi iufantes suos nutriat, et non aliam infra mo-
et bumilis, castus sobriusque, niisericors, discrefus
nasterium mittere nutriendi gratia prsesumat, nisi
non fuerit, ac divina prscepla verbis et exemplis
eam quam firmiter in ipso loco, in Dei servitio per-
non ostenderit, ab episcopo in cujus territorio con-
severare voluerit, secundum instituta sanctorum Pa-
sistit, et a vicinis abbatibus et cseteris Deum timen-
trum, seu secundum canonicam auctoritatem.
tibus suos arceatur bonore, etiam si omnis congre-

gralio vitiis suis consentiens abbatem eum habere

C.^p. C. — De eadem re.

voluent. [Ex eodem, cap. 7.) Omnino prohibemus, ut nul-

Cap. XCVII. — De clericis qui tonsuras dimiserint, et

lus lilium autnepotrm, vel parentem suiim in mona-
uxores acceperint. sterio puellarum ad nutriendum commendare pra»-

[Ex eodcm concil., prxsente Arnolpho rege, cap. 16.) sumat, nec quisquam illum ibi suscipere audeat.
Clericus si tonsura dimissa uxorem acceperit, qui Cap. CI. — Dc abbate qui feminas in monasterio suo
quidem gradu nec ad monasterium aliquod a
sit sine festiiitates celebrare pcrmiserit.

parentibus si uxorem habere permiltitur,

traditus, {Ex concilio Urbico.) Si abbas mulierem in mona-
iterum tonderi cogatur, nec in vita sua tonsuram sterium suum ingredi permiserit, aut festivitates

negligere audeat. Quem autem progenitores ad mo- aliquas ibidem spectare, tribus niensibus in alio
nasterium tradiderunt, et in Ecclesia coepit canlare, monasterio retrudatur, pane et aqua tantum conten-
et legere, nec uxorem ducere, nec monasterium de- tus.
FINIS LIBRI OCTAVI.

INDEX CAPITULORUM LIBRI NONI.

Cap. I. Quod aliud sit uxor, aliud concubina, nec II). Quod nulli liccat concubinas habere.

errel quisquis tiliam suam in matrimonium con- 10. De illis qui ante nuptias concubinas habuerint.
cubinam habenti tradiderit. 17. Item de concubinis.
2. Qualis uxor legitima esse debeat. 18. De ancilla, si proprio domino suo legitime fieri

:i. Utnullus occulte nuptias celebref. possit.

4. Quo tempore nuptiae celebranda? sint. I)

19. De illo qui servum suum et ancillam in matri-
5. Qualiter benedicantur a sacerdote sponsus et moniuin conjunxerit.
sponsa. 20. De multinubis.

6. Ut nullum conjugium sine dote fiat. 21. Quod secunda conjugia ssecularibus non negen-

7. Ut sponsus et sponsa ante nuptias a sacerdote tur, quibus tamen ad clerum minime venire con-

benedicanfur. ceditur.

8. De primo ronjugio. 22. De illis qui in plurimas nupfias inciderunt.

9. Quod vir fidelis a muliere infideli separari non 23. De illis qui terlio nuptias celebraverint.
debeat. 21. De bigamis.
10. Ut in Christianorum nuptiis non saltetur. 2o. De numero maritorum.
11. Ut viduam nemo furetur in uxorem. 26. De ingenuo homine, si alterius ancillam pro in-

12. Utvirgi'iem ncmo furetur iu u\orem. genua, acceperit, et post ancillam eam esse intel-
13. Deviigine vel vidua furata. lexerit.

14. De virginibus qute virginitatem ante nuptias non 27. De femina ingenua, si servum maritum accepe-
custodierint. rit.
«13 luociiKroiiUM Liiini XX. l.inKlt NONliS. 81 V

•28. De legilinn' conjunctis, si aitcr illoriim in amen- A rint, voliit impio*, ecclesiaslica communiono pri-
tiiim (ievenerit. vandu> sunt.
20. Ue lejj;ilimis matrimoniis servonim. .58. 1'tsiviri de captivitate rogressi, intemperantia
:tO. Si fnriosi matrimonia contraxerint. uxorum olVensi non fuerint, ct voluerint eas in
31. 1)0 desponsata puolla, si alter oam in malrimo- conjugio rocipore liberam habcant facultatom.
nium possil acciporo. .'10. Dc illo qui in pagani?mo uxorom suam dimiscrit.
02. De liis qui spoiisas alienas rapiunt. 00. De baptizato, si uxor ojus inlidelis convcrti no-
33. De iiis qui feminas rapiunt. luerit.
3i. De eadem re. 01. De illo qui ante baptismum miilierem virginem
3i). De liis qui rapiunl puollas sub nomine simul ha- acceperat.
bitandi. 62. De illis feminis quoe nulla causa interveniente
31'). De puellis raptis nondum desponsatis. reliquerunt viros suos.
37. I)e raptis desponsatis. 63. Do femina quae adultcrum reliquerit, et adulte-
38. De eadeni ro. rum accoperit.
39. De cadem re. 64. Quod noque dimissus ab uxore, n(!que dimissa
40. De illis qui in matrimunio suul ct concumbere a marito conjungatur.
non possunt. 65. De illo qui vivonte marito conjugem illiiis adul-
41. De eadom re. terasse accusatur, et eam post ejus mortoin sum-
42. De eadem re. psisse dignoscitur.
43. De eadem re. 66. De eadem re.
44. De eadem re. 67. De illo qui uxorem habet, et sa;pius moechatus
4o. De conjugatis, qui ssecularia relinquere deside- fuerit.
rant. 68. Si laicus absolutus oum laica absoluta pecca-
46. De viro qui uxorem snam velare permiserit. verit.
47. De muliere, si sine licontia viri sui velum sibi 69. De uxore quse conscio marito mfBcliata fuerit.
imposucrit. 70 De viro uxorem non habcnte, si cum uxore al-
48. De viro qui sine nxoris permissu monasticam terius adullcrium perpetraverit.
viiam susceporit. 71. Dc conjugatis qui aliqua certa rc discidium fece-
40. De rogina Thietbirga, quse causa religionis a re- rint, ut inupti maneant.
gia dignitalc discedere voluerat. C 72. Dc illis qui inlerveniente repudio aliis se iu ma-
50. De Lothario rege qui uxorem suam in custodia trimonio copulaverint.
detinobat. 73. Si cujus uxor constuprata fuerit, et propterea
51. De singulari certamine quod Lotharius molitus maritus perdere illam machinaverit.
est coutra Tliietbirgam uxorem suam. 74. De eo, si quis cum uxore alterius, vivcnte eo, for-
52. De femina de adulterio inculpata, si cum marito nicatus fuerit.
debet inire certamen Icgale, suae potestati prius 75. De ingenuo qui ingenuam acceperit uxorem, et
debet, etc. postea se servum fecerit.
53. De eadem re. 76. De illis conjugatis, quorum leges diversae sunt.
54. De illis qui in alias provincias fugerint aut suos 77. Cur communicantes viri cum adulteris uxoribus
seniores secuti fuerint, ct uxores suas domi reli- non conveniant.
queriut. 78. Quod non conveniat Christianos cum haerelicis
55. De feminis quae captis viris, vel in captivita- nuptialia jura contrahere.
tem, etc. 79. Judicii examinatio.
56. Quod non probetur csse culpabilis qui uxorem 80. Separatio incestae copulationis.
n ., conjugatorum.
capti in matrimonio videtur esse sortitus. 81. Reconciliatio

L't =i mulieres ad priores maritos redire nolue- 82. De eadem re.

Indicis capititlortim fini^

 813 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. m

BURGHARDI
ECCI.ESI^. WORMACIENSIS EPISCOPI

DECRETORUM LIBER NONUS

DE FEMIMS i\ON CONSECRATIS.

ARr.UMENTUM LIBRI. L Cap. III. — Ut nullus occulte nuptias celebret.

Libro hoc de virginibus et viduis Dco non sacralis, {Ex decr. Hormisdx papx, capite 6.) Ut nullus
de earum raptoribus, pcenaque iis imponenda, de le- fidelis cujuscunque conditionis sit oculte nuptias
gitimo matriraonio, de illegitimo concubitu ejusque faciat, sed, benedictione a sacerdote accept.i, pnblice
posnitentia tractalur. nubat Dumino.
in

Cap. I. — Qttod alittd sit itxor, aliud concubina, ncc Cap. IV. —
Quo tempore nuptix celebrandx sint.
erret quisrjuis filiain suam in matrimonium concu- {Ex concilio flilerdensi, cap. 3.) Quod non opor-
btnnm hahenti tradiderit. teat a Septuagesima usque in octavas Paschse, et
(E.T decr. Leonis impse, capite 18.) Non omnis mu- tribiis heb iomadibus ante feslivilatem sancti Joannis
lier viro juncta uxor est viri, quia nec omnis iilius
Baptistaj, et ab Adventu Domini usque post Epipha-
hferes est patris. Nuptiarum auteni foedera inter
niam niiptias celebrare. Quod si factum fuerit, sepa-
irigenuos suntlegitima, et inter a;quales multo prius
rentur.
hoc ipsum Domino constituente, quam inilium Ro- Cap. V. — Qualitcr bencdicantur a sacerdote sinnsus
mani juris existeret. Itaque aliud est uxor, alind et sponsa.
concubina, sicut aliud est ancilla, aliud libera. Pro -
{Ex concilio apud Valentias, capite iO\.) Sponsus
pter quod etiam Apostolus ad manifestandara harum '
et sponsa cum beuedicendi sunt, a sacerdute, a pa-
personariira discretionem testimonium ponit ex reutibus, vel a paranymphis in ecclesia sacerdoti
Genesi, ubi dicilur Abrabce : Ejice ancillam et ofterantur, et cum bcncdictionem acceperint, eadem
liliiim ejus non enim haeres erit tilius ancillce cum
: nocte pro reverentia ipsius benedictionis in virgini-
iilio meo Isaac. Unde cum societas iiuptiarum ila tate permaneant.
ab inilio coustitula sit, ut piwter sexuura coiijun- Cap. VI. — Vt nullum conjugium sine dote fiat.
ctionem haberet in se Cbristi et Ecclesiae sacramen- [Ex concilio Arelatensi, capiteG.) Nullum sine dote
tum, dubium non est eam mulierem non pertineie fiat corijugiura, juxta possibilitatem tiat dos, nec
ad matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse sine publicis niiptiis quisquam nubere vel uxorem
myslerium. Igitur cnju-^liliet !oci laicus, si filiam diicere praesumat.
suara viro habenti conciibinam in raatrinioniura dode- Cap. VII. — Ut sponsits et sponsa ante nitjitias a sacer-
rit, non ita accipiendiim est qiiasi eam conjugato dvtK benedicantur.
dederit, nisi forte illa mulier et ingenua facta, et {Ex decr. Sotheris papx, capite b.) Ut sponsus ac
dotata legitime, est publicis nuptiis honestata videa- sponsa cum precibus et oblationibus a sacerdote
tur; quia paterno arbitrio viris conjuncia', careut benedicantur, et legibus sponsetur ac donetiir, et a
culjia, si mulieres qua? a viris habebantur in matri- paranympliis custodiatur, et publice solemniterque
monio nou fuerunt, quia aliud est nupta, aliud con- accipiatur. Biduo etiam ac triduo abstineant se,

cubina. ct doceantur, ut castitatem inter se custodiant, cer-

Cap. II. — Qualis uxor legitima esse debeat. tisque temporibus nubant, ut filios non spurios sed
(Ex cpistola i?o?H's 2'ar3^-)Q""hs csse debeat uxor liffredilarios Deo et saeculo generenl.
quse habenda est secundiim legem : virgo casta el Cap. VIII. — De primo conjugio.
desponsata in virginit^ite, et dotata legitiine, et a (Ex concil. Mediolan., cap. 2 ) In prirno conjugio
parentibus tradita, et a sponso et a paranymphis debet prosbyter raissam agere et benedicere am-
accipienda, et ita secundum legem et Evangeliuni lios, et postea se abstineant ab eccclesia xxx
publicis nuptiis honeste in conjugium liquide su- diebus.
menda : el omnibus diebus vitas nisi ex consensu et Cap. IX. — Quod vir fidelis a muliere infideli separari
cuusa vacandi Deo nunquam propter hominem se- non dcbeat.
paranda, et si fornicata fueiit dimittenda; sed illa (Apostohis dicit.) Si qnis frater uxorem habet in-
vivente aitero nou deducenda. qiiia adiilleri regnum tidelem, et hirc consentit habitare cum illo, non di-
Dei non possidebunt, et pojnitentia illius per scrip- mittat illnm. Et si qua mulier habet virum infidelem,
ptiiras recipienda. et bic consenlit hahilare cum illa, non dimittat vi-
 ! . .

817 DKCKLTOKLM LIDUl XX. — LlliEll NUNUS. HiH

iiiin. Sanctilieatus pnim crlt vir inlldclis in inuliere X scunt, qiias post aliqiiot annos dimitliint, ct sic

tideli, ol sauctilicata erit nuilicr inlidclis pcf viriini pustea legitinias uxorcs uccipiuiit. Uiide coraiii

lideleni. Deo el curaiii angelis ejus conli-slor, atquo denuntio,

(Iap. X. — Vt in Christianorum nupliis
non saltctw. Ueum el ista sempcr prohibuisse, et Duaquam ei

(Ex concil. Laodiccn., cap. 3.>.) Quod non oporlcat idacuisse. Et pra^cipuo temporibus Chrisliauis con-
Cliristianos euntos ad nuptias plaudere vel saltare, ciiliinas haliere niinquaiu licet, ct nunqiiam li-
sed veneraliiliter ccnaro, vel prandere, siout Chris- ci.bit.

slianos decot. C.u'. XVII. — Itcm de concubinis.

Cap. XI. — Ul viduam nemo furetur in uxorcm. {Ex concilio Arelaten., capite 4.) Nulli liccat iinu
(QrcQor. dicit.) Si quis viduara furatus fuerit in tempore duas uxores habere sed neque uniiuara :

uxorem, vel consentiens ei, auatbema sit. Et respon- conciibinam.

deruut omnes tertio : Anatlicnia sil.
Cap. XVIII. — B« ancilla, si proprio doinino suo lcgitima
Cai'. XII. — Ut vinjinem ncmo furctitr in u.rorcm. ficri possit.

{llcm ejusdcm.) Si quis virgiiicm, nisi des|iunsave- (Ex dixr. Julii pupse, capite 4.) Si quis am illam
rit, turatus fuerit iu uxorem vel consentiens ei, suain lihertate douaverit, et in iiiatrimunio sibi

anathema sit. Et responderunt omnes terlio : Aiia- sociaverit, duhitabatur apud quosdam utrura hiijus-
tliema sit raodi nuptia; legitimje esse videantiir, an non. Nos
Cap. XIII. — De virgiuevel vidua furata. itaque vetustam amhiguitatem decidentes talia con-
[Ex dccr. Eusebii pop., cup. 10.) Si quis virginem nubia legitima esse censuimus. Si enim ex alTectu
aul viduam furalus in u.xorem, nisi fueril a se de- Uunt omues nuptiae, et nihil iinpium, et legibus
sponsalam, anatheina sil. contrarium in tali copulatione lieri potest, quare
Cap. XIV. — De virginibus qux virginitatcm unte nu- preedictas nuplias inhibendas existimaverimus. Oin-
ptias non custoditrinl nibus vobis unus est pater in ccelis, et unusquisque
[Ex concil. Elibcrtun , cap. 5.) Virgines qua; virgi- dives et pauper, liber et servus, oequaliter pro se,
nitalem suam non custodierint, si eusdem qui eas et pro auimabus eorum ratiunem daturi sunl
viulaverint maritos acceperint, eo quod solas nuptias Quapropter omnibus cujuscunque couditiunis sint,
violavorint, post poenitentiam unius anui reconcilien- unam legcni, quautum ad Deum, hjbere non dubi-
tur. Si alios cognoverint viros, eo quod moechata} tamus.
suut, quinquennio pceniteant, et sic ad cominuniu- Cap. XIX. — De illo qni servum suum, et ancillam in

uem accedaiit. Q matrimonium conjunxcrit.

Cap. XV. — Quod nulli liceul concubinam liabcre. (Ex concilio Uaiiscen., capite 10.) Si servum et an-

(Ex dictis August.) Audite, charissimi, menibra cillam duminus amburum in matrimonium cunjunxe-
et postea liberato servo vel aucilla, non potest
Chrisli, et matris catholicae Ecclesise tilii. Quod dico rit,

redimi qui in servitio est, ideo matrimonia non

competentibus, audiant tideles ;
quud dico lidelibus,

audiaut competentes quud dico lidelibus et compe- sulvautur.

tenlibus,
;

audiant pcenitentes quod dico lidelibus ot

;
Cap. XX. De multinubis. —
competentibus, et poenilentibus, audiant et calechu- {Ex concilio Braggarensi, capite 81.) Si quis multis
nuptiis fuerit copulalus, pceuitentiam agat oon-
raeui, audiant omues omnes timeaut,
: et nemocontem- :

versatio autem et tides poBDileutis cumpeudil

nat. Sit niihi in consolationem vester auditus, ne vobis
sit in testimonium dolor raeus. Competentibus dico, tempus.
Fornicari vobis uon lioeat, sufticiant vobis uxores, oon- Cap. XXI. — Quod secunda conjugia sxcuhiribus non
negentur, quibus tamen ad cterum minime venire
oubinas vobis nou licet babere. Audial Deus, si vos conceditur.
surdi estis; audiant angeli ejus, si vos ooutemnitis :
Secundas nuptias,
(Ex dccr. Gelasii papae, capite 22.)
Concubinas non licet vobis habere. Et si non habe-
D sicut sa-cularibus inire conceditur, ita post eas nul-
tisuxores, tamen non licet vobis habere concubinas, lus ad clericale siuitur venire oollegium. Alia est
quas poslea dimittalis, ut dicatis uxores. Tanto ma- enim humante fragilitati generaliter ooncessa licen-
jor damnatio vobis erit, si volueritis habere et con- tia, alia debet esse vita divinarura rerum servilio
cubinas et uxores. Non licet habere uxores, qiia- dedicala.
rum priores mariti vivunt. Nec vobis, femins, habere Cap. XXII. — Dc illis qui in plurimas nuptias inci-
viros licet, quorum priores uxores vivunt. Adulte- derunt.
rina sunt ista oonjugia, non jure coeli, sed jure (Ex concilio Xeocsesar., capite 1.) Do his qui in

saeculi : nec illam feminam licet habere, quse per idurimas nuplias inciderunt, et tempus quidem pra;-
repudium discessit a marito, eo vivente. Solius for- tinitum manifestum est, sed conversatio eorum, et
nicatiunis causa licet uxorem adulteram dimittere, lides, tempus abbreviat.
sed illa vivente non licet alteram duoere. Cap. XXIII. —
De illis qui tertio nuptias celebra-

Cap. XVI. — De illis qui ante nuptias concubinas ha-

verint.

buerint. (Ex decr. Uormisdx papse, capite 1.) Ne quifquam

(Item Aug.) Quale est et illud quod multi virorum amplius, quam duas aooipiat nxores : quiajam ter-
ante uuplias coucubiiias sibi adhierere uon erube- tia snpertlua est.
819 BURCHARDl WORMACIENSIS EPISCOPI. 820

Cap. XXIV. — De bigamis. A dain sacrilegii instar est, si ulla transgressione vio-
(Ex concUio Laodicensi, capite i.) De his qui se- letur.

cundum ecclesiasticam regulam libere ac legitime Cap. XX.XII. — De his qui sponsas alienas rapiunt.
secundis nuptiis juncti sunt, nec occulte nuptiarum (Ex concilio Jihidensi, capite 5.) De his qui sponsas

copulam feceiunt, oporlet ut parvo tempore traus- alienas rapiunt, aiilii[ua et synodalis sententia obser-

acto vacent orationibus et jejuniis. Quibus etiaui vetur. Quod et si forte in Ecclesia eventus talis re-
juxta indulgeutiain commuuiunem reddi decre- periri dignoscitur, ut pro salutis et religionis com-
vimus. petentia humaniiis qiiidd.im debearit traclare pontiti-
Cap. X.W. — De numero muritorum. ces, sicut canonica, ul eisdem verbis utamur, ducel
(Ex dictis Hieronymi.) Ubi fuerit numerus marito- uuctoritas, quia pnor, inquiens, delinitio durius :

rum, ibi vir proprius unus esse desislit. posterior autem quiddam tractavit humanius, nullo
C.*P. XXVI. —
De inginuo homine, si alterius ancitlam modo ut ad maximam indulgentiara descendamus,
pro ingcnua acceperit, et post ancillam eam esse alterius sponsae acceptor, sine publica transeat poe-
intellexerit.
nitentia. Quod si haec obedire renuerit, sine ulla
(Ex concil. apud Vermeriam, cui interfuit Pipinus
refiagatione anathematizetur. Fautores vero iilius,
rex, capite 7.) Si quis ingenuus bomo ancillam alle- B
juxta modum culpse, episcopi decreto poeniteant. Si
rius uxorem acceperil, et eiistimat quod ingenua
vero, quod non optamus, de gradu ecclesiastico ta-
sit, si ipsa femina postea fuerit inservita, si eam a
libus nuptiis se consensorem, vel interventorem ma-
servitute redimere potcst, faciat : si non potest, si
nifeste prodiderit, a gradu proprio repellantiir. Et si
voluerit, aliam accipiat. Si autem servam eam scie-
verisimilibus exinde suspicionibus fuerit propulsa-
rat, et coUaudaverat : post, ut legitimam habeat.
tus, canonice se purget.
Similiter et mulier ingenua de servo alterius facere
Cap. X.XXllI. — De his qui feminas rapiunt.
debet.
(Ex concilio apitd Aquisgran. capite 3.) Placuit ut
Cap. XXVIl. — De femina ingenua, si senummaritum hi qui rapiunt feminas, vel furantur, aut seducunt,
acceperit.
eas nullatenus habeant uxores. quamvis eis postrao-
(Ex codem concilio, capite 8.) Si femina ingeuua
accipit servum, sciens quia servus esset, habeat eum :
dum conveniat, aut eas dotaverint, vel nuptialiter
cum consensu parentum suorum acceperint. Si qiiis
quia omnes unum patrem habemus in ccelis. Una lex
autem uxorem habere voluerit, canonice et legaliter
erit, et viro et feminse.
Cap. XXVIII. — De
legitime conjunctis, si alter eorum in
eam accipiat, et nun rapiat. Qui vero eam rapuerit,
amentiam devenerit. C vel furatus fuerit, aut seduxerit, nunquam eam uxo-
(Ex epistola Nicolai ad Carolum Mogunt. episcopum rem habeat.
missa.) Si qui matrimonium sani contraxerint, et Cap. XXXIV. De eadem re. —
nni ex duobus amentia, aut furor, aut aliqiia inlir- (Ex concilio Meldcnsi, capite 10.) Qui vero dein-
mitas accesserit, ob hanc intirmitatem conjugia ta- ceps rapere virgines prwsumpserint, vel viduas,

linm solvi non possunt. Similiter sentieudum de his secundum synodalem beati Gregorii detinitionem,
qui ab adversariis exccecantur, aut membris detrun- ipsi, et complices eorum anathemalizentur, etrapto-

cantur.
res sine spe conjugii perpetuo maneant.
Cap. X.\I-\. — De legilimis matrimoniis servorum. Cap. XXXV. — De his qui rapiunt puellassub nomine si-

(Ex concilio Cabillon., capite 30.) Dictura est nobis,

mul habitandi.
quod quidam legitima servorum matrimonia potesta- (Ex concilio Chalced. capite 27.) Eos qui rapiunt

tiva quadam proesumptione dirimant, nun atteuden- mulieres sub nomine simul habitandi, cooperantes

tes iliiid evangelicum Quod Deus conjunxit, homo

:
auteni et connlventes raptoribus, decrevit sancta

non separet. Unde nobis visum est ut conjugia synodus ut si quidem clerici sunt, decidant de gradu

servorum non dii'imantur, eliamsi diversos dominos r,

proprio ; si vero laici, anathematizentur.

habeant sed in uno conjugio permanentes, doniinis

:
Cap. X.\XVI. — De puellis raptis nondum iesponsatis.
serviant suis. Et hoc in illis observandum est, ubi (Ex concilio Cabillon., capite 27.) De puellis raptis
legalis coujunctio fuit, et per voluntatem domi- necdum desponsatis in Chalcedonensi concilio scri-

norum. ptiim est : Eos qui rapiunt puellas sub nomine simiil
Cap. XXX. —
Si furiosi matrimonia contraxerint. habitandi, cooperantes et, conniventes raptoribus

(Ex decreto Fabianipaps, capite 5.) Neque furiusus, decrevit synodus ut siquidem clerici sunt,
sancta

neque furiosa matrimonium contrahere possunt; seJ decidant de gradu proprio si vero laici, auatheina-
:

si contraclum fuerit, non separentur. tizentur. Quibus verbis datur intelligi, qualiter hujus

Cap. .\X.\I. —
De desponsatttpuella,si altereamin ma- mali auctores damnandi sunt : quando participes
trimonium possit accipcre. consilium conniveutes tanto analhemate feriuntur,
(Ex epist. Syricii papw, capite 4.) De conjugali au- et juxta canonicam auctoritatem ad conjiigia legi-
tem violatione requisisti, si desponsatam alii puel- lima raptas sibi .jure vindicare nullatenus possunt.
lam, alter in matrimonium possit acciiiere. Hoc ne Cap, XXXVII. — Deraptis desponsatis.
liat modis omnihus inhibemus quia illa benedictio : (Ex concilio Toletano.) Proinde placnit, atque sta-
quam nuptura; sacerdos imponit, apud tideles cujus- tutum est a sacro conventu, nt si aliquis sponsam
821 UECMETOUIiVi I.IIilU XX. - LIDER NONUS 82-i

alterius rapuerit, publica pcBnilentia mulcletiir, cl A Cap. XI. IV. — De eadem re.
sine spe conjugii mancat. Et ;i ipsa cidein erimini (E.t epist. Grcjijr.) i)e liis acquisitis, qui ob cau.
conscrticns nnn fiiit, licenlia uuhi^nili alii non iict;o- sam frigida" natura! se diciinl nou posse iu inviccm
tur. Onod si cl ipsi posl lia^c se conjuii^cro pia^^um- operaiu c.irnis dantcs corainisceri : Iste vero si non
pserint, ulrinuc usque ad salisfuclioneni analUcma- potcst ea uli pro uxore, liabeat qiiasi sororem. Quod
tizeutur. retinaculuin jugale volunt rescindere, inancant
Cap. XXXVIII. — De eadem rc. utrique innupti : nam si buic non potuit naturaliter
(Exconcilio Anciriino,capite 10.) Dcsponsatas puel- concoidare, quoniodo altcri convcniel? igitur si vir
las, et post al) aliis raplas, placuit erui, ct eis rcddi, aliini vult accqicre uxorem, mauitesta ratio patet,
quibus anlc fueraiit despoiisala?, eliamsi eis a rapto- qiiia succcndente diabolo odii fomitcui, exosam eara
ribus vis illata constiterit. liabuit, et idcirco illara diinitteremenddcii falsitate
C.\p XXXIX. — Ue eadcm re. inolitur. Quod si mulier causatiir, ct dicit, Volu
(Ex concilio MetJensi, capite autem necdum uiater esse
i'6.) Si et lilios procreare, uterque eurum
eas quas rapuerant cum
parentum sub septima manu
voluulale propinquorum tactis sacrosanclis
proefato desponsionis, vel dotalitii nomine in coiiju- „ reliqiiiis, jurcjurauilo dicat ut uuiupiam per cora-
gium sumptas liabcnt, quandu iu omuium aurcs liirc mislioueiu carnis coujuncti una caro etfccti fuis-
fuerit constilutio promulgata, ab earum conjunctione scut, tunc videtur miilierem secundas posse con-
separeDttir, et pubiicai poenitentia-, subigantur. Rapla; trahere nuptias. Ilumauum dico propler inlirmita-
autem parentibus legaliter restituantur. Post actara tem carnis eorum. Vir autera qui frigida; naturae
vero publicam pccnitentiam, si a;tas et incoutinentia est, maneat sine conjugc. Quod si et ille aliam co-

exegerit, legitimo et ex utrisque partibiis placilo pulam acceperit, tuuc bi qui jiiraverint perjiirii
coujugio socientur. Nara in bis non regulam consti- crimiue rei teueantur, et pccnitenlia peracta, priora

tuimus, sed, ut verbis Magni Leouis utamur, quid cogantur recipere connubia.
sit tolerabilius lesliraamus. Quod si unus ex conju- C.\i>. XLV. De conjucjatis qui sxcularia relinquere
gatis obierit, is qui publicam pcenitenliam egerit, et desiderant.
superstcs esstiterit, iterare conjugium nou pra^suraat, (Ex diclis Basilii eiiiscopi.)Si quisvult conjugatus
nisi forte episcopus prrevidcrit aliquain concedere converti ad monasterium, non cst recipiendus, nisi
indulgentiam, ut graviorem possit amovere olfeu- prius conjuge castimoniaui profitente fuerit ahso-
sam. lutus. Nam si illa, vivente illo, per incontinentiam

C.^p. XL. — De his qui in mairimonio juncti sunl, ct

^ iilteri nupserit, procul dubio adultera erit, nec reci
concumbere non possunt. pitur upud Deum ejusmodi viri conversio, cujus
(Ex epist. ad Joannem Ravennatem episco-
Greg. sequitur conjugalis toederis prostilutio. Tales ergo
pum.) Quod autcm iutcrrogasli de his qui matrimonio tunc sine culpa sequanlur Christum relicto saeculo,

juncti sunt, et nubere non possuut, si i!!e aliam, si habeant es pari voluulate castitalis consensum.
vel illa alium ducere possit, quibus scriptura est :
l^AP. XLVI. — De viro qui iixorem saam velare per-
Vir et mulier si se conjunxerint, et postea dixerit miserit.

mulier de viro, quod non possit coire cum eo, si po- (Ex concilio Remensi, capite 3.) Qui uxorem suam
te.st pi'obare per justum juiicium quod veruui sit, permiserit velare, aliam non accipiat, se similiter

accipiat aliuin si autem ille aliam acceperit, sepa-

: convertatur.
rentur. C.AP. XLVII. — Demutiere, si sine ticentia viri sui velum
C.w. XLI. — Ue eadem re. sibi imposuerit.

{Ex concilio apud Vermeriam temporibus Pipini re- [Ex decr. apud Compendium, capite 6.) Mulier, si

gis,capite 17.) Si qua mulier proclamaverit, quod sine licentia mariti sui velum in caput miserit, si

vir suus nunqiiara cum ea coisset, exeant inde ad viro placuerit, recipiet eam itcrum ad conjugiura.
q
crucera : et si verum fuerit, separentur, et illa faciat Cap. XLVIII. — De viro qui sine uxoris permissu mona-
quod vult. sticam vitam susceperit.
De eadem re.
Cap. XLII. — {Ex reg. Greg. ad Adriwn notarium, capite 80.)

apud Compcndium, capite 20.) Si quis

(F.x concitio Agathosa, latrix prsesentium, questa est maritum
accepit uxorem, et habuit ipsam aliquo tempore, et suum contra voluntatem suam in monasterio urbici
ipsa femina dicit quod non coisset cum ea, et ille abbatis esse conversum. Quod quia ad ejusdem ab-
vir dicit quod sic fecit, in veritate viri consistat . batis culpam et invidiam non est dubium pertinere,
quia vir catputest mulieris. experientise tua?. priccipimus ut diligenti inquisi-
Cap. XLIII. — De eadem re. tione discretiat, ne forle cuiu ejus voluntate conver-
{Ex concilio Tribur., capite 3.) Vir si duxerit uxo- sus sit, vel ipsa se mutare promiserit. Et si hoc
rem concumbere cum ea non valens, et frater ejus repererit, et illum in monasterio permanere provi-
clanculo eam vitiaverit, et gravidam reddiderit, se- deat, et hanc sicut promisit mutare compellat. Si
parentur. Considerata aiitem imbecillitate, miseri- vero nihil horum est, nec quoddara fornicationis
cordia eis impartiatur ad conjugium, tanlum in Do- crimen propter quod viro licet uxorem relinquere,
mino. preedictam mulierem commisisse cognoveris, ne il-
823 BURCllARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 824

lius conversio uxoh relictse in sieculo fleii possit A diximus, ut ostendamus quem legum conflictum
perdilionis occasio, vulumus ut niaritus suum iUi Lolharius congredi posse autumat, cum pcrsonam,
vel si jam toasuratus est, reddas, omni excusatione quam in suis penetralibus quotidie fatigut, et con-
cessante. Nani si excepta fornicati'jnis causa virum quando vult ad judicium educit, quando vult
terit,
uxorem relinijuere nuila ratione conceditur, quia ad claustra reducil et quando educta fuerit, nisi
:

postquani copulatione conjugii viri atque mulieris ea profltealnr quae ipse prseceperit, punit. Proprias
unum corpus efficitur, non potest ex parte converti, igitur libertati committi, et ab omni oppressione
et ex parte in steculo nianere. ac potestate illius, cum quo initur contlictus. oportet
Cap. XLIX. —
De rcyina Thietbirga, quse causa reli- liberari, atque suis liberalitcr uti, et suspectas per-
gionis a regia dignitate discedere volucrat.
sonas convenit declinare, quaj se ab objectis osten-
{Ex epist. Nicolai papx ad Carolum rtgem.) Scri-
dere cupit immunem.
psitnobis Tiiietbirga regina, regia se velle dignitate
seu copula exui, solam privata vita fore conten-
et
De eadem re.
Cap. Llll. —
sumnio studio Thietbirgam
(Item idem.) Itaque
tam desiderare. Cui nos scripsinius uon hoc aliter
conjugem tuam tanquam prcpriam carnem fovere
lieri posse, nisi eamdem v itam tonjux ejus Lotlia-
ac diligere procurato, et ue illam a ullo pacto
De retroacta contro- B
te
rius elegerit. Et post pauca.
consentias discedere, vigilanter attende. L'nde si
versia Tbietbirga non debet ulterius ad iteratam
vult a te discedere, corripe, imo corrige eam, et a
responsionem promoveri. Quod bene semel de-
juramentis deliberatum,
tali intentione per omnia revocare satage. Jam vero
flnitura est, et interpositis
si araore pudiciliai separationem quajrit, et conju-
nulla debel iteralione, nisi fortassis ubi fuerit major
galis connubii solutionem efflagiiat, certum est,
auctoritas, retractari.
C.\r. L. — De Lotlwrio rege qui uxorem suam in
Apostulo dicente, quia mulier sui corporis potesta-
tem non habet, sed Verum pudicitiam
custodia detinebat. vir. si et ipse

{Item ejusdem.) Verum, sicut multorum relatu di- sectatus religionis obtentu copulam dissolvere vis,

dicimus, Lotharius rex conventum cclebrare dispo- tantum ne simulate flat concedimus. Nani licet sit
nit, et Thietbirgam reginam examini proprio et scriptum Quod Deus conjunxit, homo non separet,
:

judicio subjicere meditatur. Et si quidem eam prae- Deus tamen et non homo separat, quando divini
stigiis falsitatis suae potuerit exhibere, quasi non amoris iutuitu, ex consensu utriusque conjugis ma-
fuerit legitima sua uxor, vult eam penitus a se se- trimonia dissulvuntur. Si ergo hoc modo vis, gra-
questrare : sin tanquam propriani
autem vult eara tuito permittimus animo, celeremque praebemus
uxorem mwchata fuerit,
adraittere, sed deinde, quasi assensum aliter autem Ueri niutuam separationem
:

iasimulare, atque pro hoc hominem suum et homi- vestrara prohibemus.

nem Thietbirgaj ad monacbiam impellere, et, si C.\p. LIV. — De illis qvi in ulias provincias fugerint,
homo ipsius reginae ceciderit, disponit hanc sine di- aut suos seniores secuti fuerint, et uxores suus
domi reliqucrint.
latione perimere. Quae quantum sint omni divinae
[Ex concilio apud Vermeriam, capite 6.) Si quis
vel sanctorum Patrum, legi coutraria, magnitudo
necessitate inevitabili cogente in alium ducatum seu
prudentia; vestrae, credimus, jam advertit.
—
De singulari certamine, qund Lotharius
provinciam fugerit, et usor ejus, cum valet et po-
Cap. LI.
molitus est contra Thietbirgam uxorem suam. test, amore parentum aut rerum suarum eun; sequi
(Item ejusdem.) Monumachiam vero in lege non nuluerit, ipsa omui tempore quandiu vir ejas quem

assumimus, quse praeceptam fuisse non reperimus. secuta non fuit, vivit, semper innupta permaneat.

Quam licet iniisse quosdam legamus, sicut sanctum Ille vero qui necessitate cogente in alia patria ma-

David et Goliam sacra prodit historia, nusquam net, si nunquam in suam palriam se reversurum
tamen ut pro lege teneatur alicubi divina sanxit sperat, si se continere uon potest, aliam uxorem ac-

auctoritas : cum hoc et hujuscemodi sectantes Deum D cipiat, tamen cum poenitentia.

solummodo tentare videantur. Cap. LV. — De feminis quse, captis viris vel in capti-

Cap. LII. — De fernina de adulterio inculpata, si cum

vitatem missis, aliis nupserunt.
Quod debeant
marito debet inire certamen legale, sux potestati {Ex epist. Leonis papse, capite 42.)
prius debet ad tempiis restitui. feminae, quae, captis viris et in captivitatem ductis,
(Item ejusdem.) Praelerea sive de conjugii foedere, aliis viris nupserant, putantes interemptos maiitos
sive de adulterii crimine judicium sit agitaudum, remeatis de captivitate prioribus viris cupulari, ut
nulla ratio patitur Tbietbirgam cum Lothario posse cuique id quod legitime habuit reforraetur, et re-
inire couflictum, vel legitimum controversiai inire cipiat unusquisque quod suum e.-t, et rediutegrentur
certamen, nisi prius ad tempus fuerit suae potestati foedera nuptiarum.
et consanguineis propriis libere sociata. Inter quos Cap. LVI. — Quod non probetur esse culpabilis, qui
ctiam locus providendus est, in quo nulla sit vis uxorem capti in matrimoiiio videtur esse sortitus.
inultitudiuis formidanda, et non sit diflicile testes {Iti-m ejusdem, capitc 43.) Nec tanien culpahilis
producere, vel Cieleras personas, quae tain a sauctis judicetur, ettanquam alieni juris perversor habea-
canonibus, quam a venerandis Romanis legibus iu tur, qui personam ejus mariU qui jam non esse
hujusraodi coutruversiis reqnirunlur. Haec idcirco existimabalur, assumpsit. Si euim multa quae ad
823 DKCUKTOKUM LIUIU .\X. - I.IUKK NONUS. »20

eos c|iii iii captivitatLMii ducti siint pcrtincbunt, in A adiiltoruni maritum relic|uorit lidelem, et iidulteruui
jus uliuniim trausire potiuMuiit, taiiuMi plcniini jiir<li- ducil, pruliibcMtur ni- diicat. Sl nulem diixeiit, iiou
tite est ut iisdeiii revcrsis |iru|iriu reroiiiieiitur. prius accipial cuiiiiiiuiiioiiem qiiam is qiiem reliciiiit

Qiiud si in inanci|>iis, vel in agris, aut cliam in do- de sicciilu exicril, uisi furlo nccessilas iulirmitalis
niibus ac possessiunihus rile servaliir, qiianto magis dare compulcrit.
111 conjiigiurum redintcgratiune faciendum sil, ut (^AP. LMV. — Quod neqtie dimissus ab uxore, nequc
quod bcllicu uecessitale turbutum est, pacis remcdio dimissa a marito, altcri conjungantur.
retormotur? (fij; cofictlio Africano, capite 63.) Placuit ut secun-
C.\i'. LVII. — Ut si mnliercs ad
priores nuiritos rcdire duiil evaugclicdUl ct apo.->tolicdni disc:ipllliuiii, uequo
iwtucrint , velut imi>ix ecclcsiastica communionc dimissus ab uxnre, neque diinissu a maritu, alleri
privamiai sint. cuiijuiigantur, scd ita niancaiit, aul sibimet recon-
{Item ejtisdcm, cap. Vi ) Si autem aliquse mulieres cilieutur. Quod si cuutemp^erint, ad pcuuitentium
ita posteriorum virorum amore sunt captx, ut ma- rediganlur.
lint liis colia;rere qiiam ad legitiuium redire consor- Cap. LXV. —
De illo qui vicente marito conjuqim illius
tiuni, merito sunt notaiid», ita ut ecclesiastica com- adullerasse accusatzir, et cum post cjus obilutii

munione iiriveiilur qu;c de re excusabili cuntami- B

;
sutnpsisse diqtioscititr.

natiunem criniiiiis elegerunt, osteudentes sibiiiifl {Ex concilio Mildensi. capite 09.; Is qui vivcnte
pru sua iucuatineiilia pi.icuisse, quod justa reuiissio inarito toiijugem illius adulterasse accusatur, el eo
puterat expiare. Redeanl ergu iu suum stalum vu- in proximu detuncto eanidein sumpsisse dignoscitur,

iuntaria rediutegratione conjugia, neque ullo modo omnimudis publicae poeniteutiai subigatur. De quo
ad opprubrium nialaj vuluntatis trahatur qund etiam pust pcenitentiam prsefata, si expedierit, ser-
conditio necessitalis extorsit quia sicul ha; mu- vabitur regula, uisi forte, id est, aut inulier virum
:

lieres quae reverti ad viros suos nuliieriui, impi;i; qiii morliius fuerat occidisse noteliir, aut propin-
sunt habenda', ita illae iu alfeclum ex Deo iui- quit;is vel alia qualibet actio criniinalis iinpediat.
tum redeuut merito sunt laudandaj. Quod si probatiim fuerit, sine ulla spe coujugiicuin
Cap. LVIII. —
17 si viri de caplicitate rcijressi intem- poenitenlia perpetuo maneant. Si aiitem negaverit
perantia uxorum offtiisi non fuvrinl, et vobiericnt se eamdem feminam vivenle viro nequaquam adul-
eas in conjugio rec'pcrc, libcram luibcant facal- terasse, et praef.iti hnmicidii neutereorum reus exsti-
tatem.
terit, et prob.itis neuter eoriini convinci
testibus
(Item ejusdem, capile 44. ) Et ideo si viri post lun-
putueril, purgent legaliter famain suk opiniouis, et
gam captivitatem reversi, ita in dilectione suaruiu C
" sumpto utantur coujugio, si alia, ut diximus, nou
coiijugum iierseveienl ut eas cupianl in siiuni redire
impedierit ratio.
consonium, oinilleudum est et iuculpabile jiidicaa-
Cap. LXVl. — De cadem re.
dum qiiod necessitas intulit, et restitueudum est
Relatum est auribus
{Excoticilio Tribur , capite 3.)
quod lides poscit.
uxorem
sanctorum sacerdotum, quemdam alterius
C.4P. LL\. — De illo qui in paijanismo iixorem suam
stupro viulasse: insuper et mtecha;, vivente viro suo,
dimiserit.
juramentum dedisse, ut post legilimi mariti mortem
(Ex dccr. Eutych. papx.) Si quis gentilis gentilera
si supervixisset, duceret uxorem. Quud et factum
dimiserit uxurem aute baptisina, post baptismnm
est. Tale igitur cnnnubium prohibemus et anathe-
in polestate ejus erit eam habere, vel nun habere.
Cap. LX. — De baptizato, si uxor cjus infidelis con-
matizamus.
vtrti nolucrit. Cap. LXVII. — De illo qui uxorem habet, ctssepius ma-
cliatiis est.
[Ex (,ecr. ejusdcm.) Simili modo si unus ex conju-
gatis baplizatus et aller geutilis, et sequi nou {Excoticilio Elibertan., capite i.) Si quis lidelis
est,

vult, sit sicut dicit Apostolus : Inlidelis si discedit, hubens uxorem non semel sed ssepius fuerit moj-
discedat. D chatus, in line mortis esl conveniendiis. Quod si se
Cap. L.\L — Dc illo qui ante baptismum mulierem promiserit cessatiirum, detur ei communio. Si re-
viryincm acceperat. suscitatus riirsus fuerit machatus, phicuit ulterius

[Ex concilio Meldensi, capite 2.) Si quis habuerit uon illudere alios de communione pacis.

uxorem virgiaem ante baptisma, vivente illa post Cap. L.WIII. — Si laicus absolutus cum laica absoluta
baptisma alteram habere non potest. Crimina in peccaverit.

baptismo solvuntur, non conjugia. (Exconcilio Meldensi, capitel.) Si laiciis cum laica

Cap. LXII. — D'.' ilUs fcmtnis qux, nulla causa inter- femina, id est, uterque absolutus a lege conjiigii
venienle, reliquerunt viros suos. couciibuerit, tres annos poeniteant. Et qiianto saepins
(Ex concilio Elibertan., capite 7.) Item feminae et negligentius ea peccata comraiseruut, tauto ma-
quaa nulla prsecedente causa reliqiierunt viros suos, gis ettempus addatur, et modus pcenilentiae.
et alteri se copulaverunt, et in huc permanere vu- Cap. LXIX. —
De uxore quse conscio marito machata
communinaem. fuerit.
luerint, nec in line accipiant
Cap. LXIIl. — De fcmina qux adulterum reliquerit et (Ex concilio Mogunt., capite 9.) Si conscio marito
adulterum acceperit. et ipso consentiente uxor moechata fuerit, placuit
(Ex eodem, capite 9.) Item femiua lidelis qu;e iiec in line dandam eis communionem. Si vero eam
823 liURCHARDl WORMACIENSIS EPISCOPI. 824

lius conveisio uxori relictae in saeculo fieri possit A diximus, ut ostendamus quem legum conflictum
perditionis occasio, vulumus ut niaritus suum illi
Lotharius congredi posse autumat, cum pcrsonnra,
vel si jam tonsuratus est, reddas, omni excusatione quam in suis penetralibus quotidie fatigdt, et con-
cessante. Nam si excepta fornicatiijnis cuusa virum terit, quando viilt ad judiciura educit, quando vult
uxorem relimiuere nulla ratioue conceditur, quia ad claustra reducil : et quando educta fuerit, nisi
postquam copulatione conjugii viri atque mulieris ea profiteatur quae ipse praaceperit, punit. Propriae
unum corpus efficitur, non potest ex parle couverti, igitur libertati committi, et ab omni oppressione
et ex parte in soeculo manere. ac polestate illius, cum quo initur confiictus, oportet
Cap. XLIX. —
De rcijiiia Thietbivga, qux causa reli- liberari, atque suis liberaliler uti, et suspectas pi;r-
gionis a regia diyiiitate discedere voluirat.
sonas convenit declinare, quse se ab objectis osten-
{Ex epist. Nicolai papai ad Carolum rtgcm.) Scri-
dere cupit immunem.
psit nobis Thietbirga regina, regia se velle
seu copula esui, et solam privala vita fore conten-
dignitate
De eadem re.
Cap. LIII. —
suramo studio Thietliirgam
(Item idem.) Itaque
tam desiderare. Cui nos scripsimus non hoc aliler
coujugem tuam tanquara prcpriam carnem fovere
lieri posse, nisi eamdeni v itam tonjux ejus Lotha-
ac diligere procurato, et ne illam a ullo pacto
Ue retroacta contro- B
te
rius elegerit. Et post pauo.a.
versia Thietbirga non debet ulterius ad iteratam
consentias discedere, vigilanter attende. Unde si
vult a te discedere, corripe, imo corrige eam, et a
responsionem promoveri. Quud bene semel de-
tali intentione per omnia revocare satage. Jara vero
tinitum est, et interpositis juramentis deliberatum,
si amore pudicitiae separationem quasrit, et conju-
nulla debel iteratiune, nisi fortassis ubi fuerit major
galis connubii soluticnera eftlagitat, certum est,
auctoritas, retractari.
C.^r. L. — De Lolhurio rege qui uxorcm suam ia
Apostolo dicente, quia raulier siii corporis potesta-

custodia dctincbat. tem non habet, sed vir. Verum si et ipse pudicitiam
{Item ejusdem.) Verum, sicut multorum relatu di- sectatus religionis ohtentu copulam dissolvere vis,

dicimus, Lotharius rex conventum celebrare dispo- tantum ne simulate fiat concedimus. Nara licet sit
nit, Thietbirgam reginara
et examini proprio el scriptum Quod Deus conjunxit, humo non separet,
:

judicio subjicere meditalur. Et si quidem eam prae- Deus tamen et non homo separat, quando divini
stigiis falsitatis suae poluerit exhibere, quasi nun amoris intuitu, ex consensu utriusque conjugis ma-
fuerit legitima sua uxor, vult eam penitus a se se- trimonia dissolvuntur. Si ergo hoc modo vis, gra-
questrare : sin autem vult eam tanquara propriara tuito permiltimus animo, celeremque praebemus
uxorem adraittere, sed deinde, quasi mo-chata fuerit, assensum aliter autem fieri niutuam separationem
:

insimulare, atque pro hoc hominem suum et homi- vestram prohibemus.

nem Thietbirgas ad monacbiam impellere, et, si C.iP. LIV. — De itlis qvi in alias provincias fugerint,
homo ipsius reginae ceciderit, disponit hanc sine di- aut suosseniores secuti fuerint, et uxores suas
doini reliqnerint.
latione perimere. Quae quantum sint omni divinae
(Ex concilio apud Vermeriam, capite 6.) Si quis
vel sanctorum Patrum, legi contraria, magnitudo
necessitate inevitabili cogente in alium ducatum seu
prudenti;e vestrae, credimus, jam advertit.
—
De singulnri rertamine, qund Lotharius
provinciam fugerit, et uxor ejus, cum valet et po-
Cap. LI.
molitus est contra Thietbirgam uxorem suam. test, amore parentum aut rerum suarum euo: sequi
(Item ejusdem.) Monumachiam vero in lege non nuluerit, ipsa oraui tempore quandiu vir ejus quem

assumimus, quae praeceptam fuisse non reperimus. secuta non fuit, vivit, semper innupta permaneat.

Quam licet iniisse quosdam legamus, sicut sanctum Ille vero qui necessitate cogente in alia patria ma-

David et Goliam sacra prodit historia, nusquam net, si nunquam in suam patriam se i-eversurura

tamen ut pro lege teneatur alicubi divina sanxit sperat, si se continere non potest, aliam uxorem ac-

auctoritas cum hoc et hujuscemodi sectantes Deum D cipiat, tamen cum poenitentia.
:

solumraodo tentare videantur. Cap. LV. De feminis quse, captis viris vel in capti- —
Cap. LII. — De fernina de adulterio inculpata, si cum
vitatem missis, aliis nupserunt.

marito debet certamen

inire legale, sux potestati (Ex epist. Leonis papse, capite 42.) Quod debeant
prius debet ad tempus rcstitui. leminEe, quae, captis viris et in captivitalem duclis,
(Item ejusdem.) Praeterea sive de conjugii fcedere, aliis viris nupserant, putantes interemptos maritos
sive de adnlterii criraine judicium sit agitandum, remeatis de captivitate prioribus viris copulari, ut
nulla ratio palitur Thietbirgam cum Lothario posfo cuique id qiiod legitime habuit reformetur, et re-
inire coutlictum, vel legitimum controversiae inire cipiat unusquisque quod suum e.-t, et rediutegrenlur
certamen, nisi prius ad tempus fuerit suae potestali fcedera nuptiarum.
et consanguineis propriis libere sociata. Inter quos Cap. LVI. — Quod non probetur esse culpabilis, qui
eliara locus providendus est, in quo nulla sit vis uxorem capli in matrimonio videtur esse sortitus.
raultitudiuis formi'ianda, et non sit difficile testes {Itiin capitv 43.) Nec tamen culpabilis
ejusdcm,
producere, vel caiteras personas, tam a sauctis quffi judicetur, et tanquam alieni juris perversor habea-
canonibus, quam a venerandis Romauis legibus in tur, (|iii personam ejus mariti qui jam non esse
hujusmodi coutroversiis reqiiiruutur. Haec idcirco exislimabalur, assumpsit. Si enim multa quae ad
Sio OKCHKTOKLM LlUltl XX. I.IUKH NONU.S. H-il)

eos (iiii in captivitatLMi) ducti snnt pcrtinebunt, in A ailiiltcruiii niiiritiini r('lii|UPrit lififli-n). fl .idulteruin

JHs aliuniim transire potuiMUiit, tanien |)lenun) jii>li- dutit, proliibejtur ne ducat. Si .luleni duxerit, iioii

tice est ul iisdeni revcrsls piopriu rerniinentur. prius accipiut cuiiiniunloiicm qiiaai is qin-in reliqiiit

Uuod si in munoipiis, vel iu agris, aut elium in do- de sieciilo cxierit, nisi forle uccessitas iulirmitatis
niibus ac possessionihus rilu servalur, qiianto inagis dare cumpulerit.
in conjugioruin rodintegratione facienduni sit, ut (^AP. LXIV. — Quod neque dimissvs ab uxore, ncque
quod bcllica uecessitate turbutum cst, pacis remcdio diinissa a marito, alttri conjungantur.

reformetur? (£x concilio Africano, ctipite G3.) Placuit ut seciin-

C.\r. LVII. — Ut si miilicres atl priorcs miirilns rcdire duiilevangeUcain et upuBtulicdin disciplinaiii, neque
nulturint , vclut impix ccckstasticii communittnc dimissus ub uxure, nequc diniissa a niaritu, altcn
}iri(-antix sint. cuiijuiiganlur, sed ita mancant, aul sibiiiiet recon-
{Item cjtisdtin, uutem aliquaj mulieres
cti}). t.') ) Si cilieutiir. Quod si coutemp^erint, ad pwuitentiaiu
ila posteriorum virorum amore sunt capla;, ul ma- redigantur.
liat liis cuha;rere quam ad lcgitiinuin redire consur-
Cap. L.W. De illo quiviccnte marito conjuqcm illius —
tium, merilo sunt notandte, adullerasse accusutur, ct cum post ejus
ita ut ecclesiastica com-
obiliiin

muuiune priventur qua; do re excusabili conlami- B

:
sumpsisse di^jnoscitur.
nationem criniinis elegeruut, osteudenles siliiinel (Ex concilio Mcldensi. capite 69. y Is qui vivente
pro sua iiicoulineiitia placuisse, quod justa remissio inariiocoiijugem illius adulleras.se accusatur, et eo
polerat expiare. Kedeaut ergo iu suum statum vo- in pro.ximo defuncto eamdein sumpsisse dignoscitiir,

luntaria rediutegralione conjugia, neque ullo modo omnimodis publicee poenitenliu; subigalur. Ue quo
ad opprobrium mala; voluntatis trabatur quod eliam post poenilentiam prafata, si expedierit, scr-

conditio uecessilalis extorsit : quia sicut ha; mu- vabitur regula, nisi forte, id eit, aut mulier virum
lieres quK reverti ad viros suos nolueriui, impiie qiii mortuus fuerat occidisse notetur, aut propin-
sunt habendw, ila illoe iu alfectum ex Deo iui- quitas vel alia quoi-libet actio criminalis impediut.

tum redeuul merito sunt laudandee. Quud si probalum fuerit, sine ulla spe conjugii cuiu

Cap. LVIII. —
Ut si viri de capticilate rctjrcssi intem- poauitenlia perpeluo maneant. Si aulem negaverit
pcrantia uxorum offcnsi non fucrint, ct volucricut se eamdem feminam vivenle viro nequaquara adul-
eas iii conjugio recipcre, lihcram habcant facal- terajse, et prcefjli honiicidii neutereorum reus exsli-
tatem.
terit, et prob.itis testibus neuter eorum convinci
(Itcm pjitsdcm, capite H.) Et ideo si viri post lon-
poluerit, purgent legaliler fauiam su£e opiniouis, et
gani captivitatem reversi, ita in dilectione suaruiu C
"^
sumpto utantur coiijugio, si alia, ut dixiraus, noa
coiijugum perseverent ut eas cupianl in suuni redire
impedierit ratiu.
consorlium, omitteudum est et iuculpabile judican-
Cap. LXVL —De cadem re.
dum quod necessitas intulit, et restituendum est
Relatuin est auiibus
(Exconcilio Tribur ,capite 3.)
quod tides poscit.
uxorem
sanctorum sacerdutura, quemdam allerius
Cap. LIX. — De illo qui in paijanismo uxorem suam
stupro violasse: insuper et moeclice, vivente viro suo,
dimiserit.
juramentum dedisse, ut post legilirai niariti mortem
(Ex dccr. Eutych. papx.) Si quis gentilis gentilcm
si suiiervixisset, duceret uxorein. Quod et faclum
dimiserit uxorem ante baplisina, post baptismnm
est. Tale igitur connubium prohibemus et auatbe-
in polestate ejus erit eam habere, vel non habere.
Cap. LX. — De baptizato, si itxor ejus infidelis con-
matizamus.
vcrli nolutrit. Cap. LXVII. —Dc illo qiiiuxoremhabet, ct sxpius mm-
(Ex (.ecr. ejusdcm.) Simili modo si unus e.x conju- chatus est.

sequi nou (Exconcilio Elibertan., capite 4.) Si quis lidelis

galis baptizatus est, et alter gentilis, et
habens uxorem non semel sed SBepius fuerit moe-
vult, sit sicut dicit Apostolus : Inlidelis si discedit,
discedat. D chatus, in iine mortis esl conveniendiis. Quod si se
Cap. LXI. — Do illo qui ante baptismum mulicrem promiserit cessatiiruin, detur ei communio. Si re-
viryinem acceperat. suscitatus rursus fuerit mcechatus, placuit ulterius

{Ex concilio MeUlensi, capite 2.) Si quis habuerit uon illudere alios de communione pacis.

uxorem virginem ante baptisma, vivente illa post Cap. LXVIII. — Si laicus ahsolutus cum laica absoluta
peccaverit.
baptisma alteram habere non potest. Criinina in
baptismo solvuntur, non conjugia. (Exconcilio ileldcnsi, capilel.) Si laicus cnm laica

Cap. LXII. —
De i'Ms fcmmis qu3e. mdla causa inter- femina, id uterque absolutus a lege conjiigii
est,

venitnle, reliquerunt viros suos. conciibuerit, tres annos poeniteant. Et quanto saepius
(Ex concilio Eliberltvi., capite 7.) Item femince et negligentius ea peccata commiseruut, tauto ma-

quK nulla prsecedente causa reliquerunt viros suos, gis et tempus addatur, et modus poenitenti».
et alteri se copulaverunt, et in hoc permanere vo- Cap. LXIX. —
De uxore qtise conscio marito mcechata
fuerit.
luerint, nec in line accipiant communioiiem.
(2ap. LXIII. — De femina quce adulterum reliquerit et (Ex concilio Mogunt., capite 9.) Si conscio marito
luiultenim acceperit. et ipso consentiente uxor moecbata fuerit, placuit

(Ex eodem, capite 9.) Item femiua li-Jelis quse nec in line dandam eis commuuionem. Si vero cam
827 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 828

reliquerit, et separati fuerint, et digne poenituerint, A ritus eam invenerit, et repetierit, secundum ssecu-

post decem anuos accipianl communionem. lum potestatem liabuerit quid ei agere velit: sed
Cap. LXX. —
De viro uxorem non habente, si cum alte- audiat S. Augustinum dicenlem : Cum enim vir a
rius uxore adulterium perpctraverit. virtule nomen accepif, et mulier a mullitie, id est
{Ex concilio Aanneten., capite G.) Quod si vir non fragilitate, quare contra crudelisbimam libidinis be-
habens uxorem cum allerius uxore adulterium per- stiam vult unusquisque uxorein suara esse victrieera,
petruvit, aut si qua mulier non babeus virum cum cum ipse adprimum libidinis ictum victus cadal?
alterius viro, qui fuidus violavit conjugii, vu
ille i\ara quidquid contra fidem catholicam non licet
annos, ut supra dictum est, pceniteat. Ille qui lege raulieribus, nec viris licebit. Si autem eadem mu-
conjugii non tenetur, annos
qviiuque poeniteal. lier timore perterrita, a loco ubi eara episcopus de-
Neque enira fpqualis pcenitentia danda est bis qui- stinavit aufugerit, el vir ejus ab episcopo semel,
bus suflicere poterat ad explendara libidinem suam aut bis, vel saepius repetierit, si vitara ei obtinere
conjugura amplexus et illis qui, conjuge carentes,
:
possil, perquirat et reddat : sin auiem, omnino non
ardore libiduiis impellente, in fornicationem cecide- reddat. Maritus vero, quandiu ipsa vivat, nuUo modo
runt. alterani ducat.
Cap. LXXI. — De conjugatis qui aliqiia certa re disci- Cap. LXXIV. — De eo,siquis cum iixore alterius, vivente
dium fecerint, ut innupti 7naneunt. eo. fomicatus fuerit.
{Ex dictis August.) Apostolus Paulus dicit : His qui {Ex concilio apud Alth. hahito, prssente Conrado
sunt in conjugio praecipio, non ego, sed Dorainus, rege, capite 5.) lilud vero comrauni decreto secundum
uxorem a viro non discedere quod si discesserit, :
canonum instiluta definiraus et pra'judicamus, ut si
manere innuptam, aut viro suo reconciliari. Potest quis cum uxore alterius, vivente eo, fornicatus fue-
enim iieri ut discedat ea causa quia Dominus perraisit. rit, raoriente marito synodali judicio aditus ei clau-
Aut si feniinoe licet virum dimittere etiam propter cau- datur illicitus, ne ulterius ei conjungatur matrimo-
samfornicationis, etnon licetviro,quid respondebimus nio, quam prius polluit adulterio. iNolumus enira nec
de hoc quod dicit posterius Et vir uxorem non dimit-
:
Christianae religioni convenit ut nullus ducat in con-
tat ?Quare non addidit, excepta causa fornicationis, jugium, quara prius poUuit per adulterium.
quodDominuspermitlit:nisiquiasimilemforraam vult Cap. LXXV. —
De ingcnuo qui ingenuam accipit uxo-
intelligi, ut si dimiserit quod causa fornicationis per- rem, etpostea serviim se fecerit.
mittitur, raaneat sine uxore, aut reconcilietur uxori? (Ex concil. Tribur. cui interfuit rex Arnolphus,

Et posr paucd : Dominus autera perraisit causa for- capite 8.) Perlatum est ad sanctam synodum quod
p
nicationis uxorera diniitti, sed quia permisit non quidara ingenuus ingenuara acceperit uxorem, et
ju.ssit. post liliorum procreationem occasione divortii eujus-

Cap. LXXII. — De illis qui, interveniente repudio, aliisse dara servura se fecerit, utrura necessario mulierem
in matrimonium copulaverinl. tenere debeat, et, si tenuerit, utrura illa quoque se-
{Ex decreto hinocenlii papse, capite 26.) De his cundum stecularem legem servituli sulijici debeat.
eliam requisivit dilectio tua, qui interveniente re- Judicatum est uxorem minime debere dimitti, non
pudio aliis se matrimonio copulaverunt, quos in utra- tamen ob Cbristi legem mulierem in servitulem re-
que parte adulteros esse raauifestum est. Qui vero digi, dum ille non es consensu conjugis se servura
vel uxore vivente, quaravis dissociatum esse videa- fecit, "quera liberura ipsa maritum accepit.
tur conjugium, ad aliara copulam festinarunt, neque Cap. LX.XVI. — DciUis conjugatis quorum leges diversx
possunt adulteri non videri, intantum ut bae etiam sunt.
persouffiquibus talesconjuncti sunt, etiam ipso? adul- {Ex eodeni, capite 15.) De Francia nobilis quidara
terium coraraisisse videantur, secundura illud quod liomo nobilem de Saxonia Saxonum lege duxit uxo-
legiraus in Evangelio Qui dimiserit uxorem suam,
: rem. Tenuit multis annis, et ex ea filios procreavit,
et duxerit aliam, raoechatur. Et ideo omnes a commu- y Verum quia non iisdem utuutur legibiis Saxones et
nione tidelium abstinendos. De parentibus autem aut Franci, causalus est quod eam non sua, id est Fran-
propinquis eorum nihil tale slatui potest, nisi si in- corumlege desponsaverit, vel acceperit, aut dotave-
centores illiciti consortii fiiisse videantur. rit dimissaque illa, duxit alterara. Detinivit super
:

Cap. LXXIII. — 5i cujus uxor constupratafuerif, ctpro- hoc sancta synodus, ut ille transgressor evangelicae
pjterea maritus perdere illam machinaverit. legis subjugatur poenitentiae^ asecunda conjuge se-
{Ex concil. Triburiensi, capite 46.) Si cujus uxor paretur, priorem resumere cogatur.
constuprata fuerit, et propterea maritus capitali sen- Cap. LXXVII. — Cur commnnicantcs viri cum adulteris
tentia delere illam machinaverit, ipsa vero, urgente uxoribus non conveniant.
mortis periculo, ad episcopura confugerit, et auxi- (Ex decr. Innocentii papx, capite 24.) Cur viri cum
lium qutesierit, operosiori taraen si potest episcopus adulteris non conveniant, et illud desideratum est
labore desudet ne occidatur; si vero non potest, sciri, cur corainunicantes viri cum adulteris uxori-
cullo modo liceat ei requirenti eam reddere ad occi- bus non conveniant, cum contra u.^ores in consortio
dendum, quae se ei obtulit ad defeudendum : sed so- adulterorum virorura mauere videantur, dum super
lerti cura transraittat eam ad locum quem ipsa dele- hoc Cbristiana religio adulterium in utroque sexu
gcrit, ut sccura possit vivere. Si vero interdum ma- pari ratione contemnet, sed viros suos mulieres non
82« DKCHETOUUM LIUIU XX. I.IIIEH DF.CIMUS. 830

lacile do adulterio accusaiit, el iiuii lialiciit latenliii A t'..\i'. I.XXX. — Scparatio inceslx copulationis.
peccala vimlictam. Viri auteni lilierius u.xores atliil- Ah i>lo dio in aiitea cuin isla feiniiia ciini qua
teras aj^uii sacenlotes deferre coiisiieverunt, ct iileo adiilleriiim vel foriiicationein lecisti, iinde di^cipli-

mulicribiis prodito eariim ciimiiie coiiiiiniiuo ileiie- ii.im vel pusnitcnliam siiseepisti, amplius non adiil-

gatur, virorum aulem, lateulo tummisso, iion lacilo lerabis, nec fornicaberis ciiin ca, ncc aliam u.xo-

quisquam ex suspiciouibus abstinetur, (jiii iitique rcm accipies, uisi post pcrdclani pwiiitentiam tibi

submovebitur si ejus ll.iffitiiim ilelesatiir. Cuin crgo liceiitid data fiierit ah ejii^copo, aul ah ejus inisso :

par causa sit interdiiiii probatioue cessaiite, vindicla; sic te Deus adjiivet.

ratio conquiescit. Cai'. LXXXI. — Ikconcitidliij cunjuijiitoruin.

C..\i'. LX.Wlll. —
Qitod tion conveniut Chri^tianos cum
Ab isto die in anlea istam tuam cunjugem nominc
hxnticis nui>tialiajura contrahirc. N. quain injuste dimiseras ita teuebis, sicut per rec-
tiim maritus suam debet liabcre conjugein, in di-
(Ex concitio l.aodiccnsi, capite 31.) Quod noa opor- disciplina nec eani per ullum
leilioue et debita ;

leal cum bwreticis universis nuptiarum foedera

iiKilum ingeuium a tc sep.irjbis, nec ea viveute aliam
celebrare, nec eis lilios dare vel lilias, sed niagis
accipies : slc te. Deiis adjuvet.
accipere, si tameu Chrislianos se tieri permit- ({
Cai>. LXXXIl. — Ve tadtm re.
tant.
A modo in autea isliim tuiim maritum quein in-
Cap. LXXIX. — JwUcii cxaminatio. juste dimiseras ita tenehis et amplexaberis, et ei in
De hoc quod mihi repiitatum est in hac synodo, servitio, in aniore et in tiraore ita eris subjecta et
quod simul cum ista feuiiiia adiilterium vel fornica- ohediens, sicut per rcctum uxor suo debet suhjecla
tionem fecissem, quod non ego ita feci, nec inde esse marito, nec uiii)uam ah eo te separabis, nec
me culpabilem recognosco, sic me Deus adjuvet ad illo vivente alteri viro te sociabis, nec conjugio aut
istud judicium. adulterio : Sic le Deus adjuvet.

FINMS LIBR N o N' I .

INDEX CAPlTULORCiAI LIBIU DECIML

Cap. I. Ct episcopi de ])arochiis suis sortilegos et C '2i. L't vaticinatores ca-si de civitatibus ejiciautur.
malelicos expell.int. 23. De illis qui phylacteriis ulunliir.
2. De cultoribus arhorum. 2i. Item de mulierculis iiicantatricibus.
3. De cultorihus idolorum. 25. De illis qui manducant, aut hihunt, aut portant
4. De eadem re. super se aliquid ad Dei judicium suhvertendum.
b. De illis qui divinationes requirunt. 20. De illis qui in tabulis, aut in codicibus futura
6. De illis qui ritura paganorum observant. requiruut.
7. De illis qui auguriis et incautationihus suhser- 27. De illis qui sortes sanctoruin requirunt.
viunt. 28. De illis malelicis, qui speraut se menles homi-
8. De eadem re. num pervertere posse.
9. De illis qui sortes observaut. 29. De eadem re.
10. De arboribus quas vulgus colit. 30. De illis qui ad suas vanitates perficiendas doemo-
11. De illis qui dies et menses observant. nes invocant.
12. De illis qui da;monihusimmolant. 31. De illis qui nocturna sacrilicia da;raonuni cele-
13. De illis qui traditiones gentilium observant. hraverint.
14. De mulierculis quae infantes suos pro sanitate 32. De illis qui ad arhores vel ad fontes aliqua vola
in fornacem aut supra tectum ponunt. voverunt.
lo. Quod non liceat iuiquas observaliones Kalendar. 33. De illis, qui, quando luna obscuratur, clamores
agere. suos et maleticia sii.i exercueriut.
16. De illis qui Kalendas Januarias ritu paganorum 31. De illis qui vanitatcs suas in excubiis exercue-
colere praesumunt rint.
17. De eadein re. 33. De eadem re.
18. De biibulcis vel venatoribus, qui suas incanta- 36. De conviviis quae fiunt ritu paganorum.
tiones exercueriut. 37. De eadem re.
19. Quod non liceat mulierculas Christianas vauita- 38. Ne tideles in ccemettriis prandere prsesnmant.
tes in suis laniticiis ohservare. 39. De illis qiu balationes fecerint, et se in alienas
•20. Quod non liceat cum incantationibus herharum formas transmiitaveriut.
collectionem lieri. 40. Quod incantationes et magicse artes laquei dia-
21. De illis qui ad arbores, vel ad fontes jaculas in- boli sint.

cendermt.
831 BURCHABDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 832

41. De illis qni saluteni non a Salvatore, sed ab ejus A .)3. De contentiosis.

creatura reijuiinint. ;i(i. De illis qui in lingua lascivi fuerint.

42. De eadem re. o7. De illis qui per odium dissidentes exstiterint.
43. De eadem re. b8. De illo qui odio habet aliqueui, et ad pacem re-
45:. De exseci-abilibus remediis, quas medici suis in verti noluerit.
priccantationibus fuciuut. b9. De eadem re.
4o. De natura dffimonum. 00. De eadem re.
48. De diviualiune daeruouum. 61. De eade n re.
47. De eadem re. 62. De illis qui contentiones et rixas amaverint.
48. De sacerdotibus et reliquis ecclesiasticis ordini- 63. De illis qui faciles sunt ad detrahendum.
bus qui magos, bariolos, aut diviuos consulunt. 64. De illis qui conlra episcopos suos conspirave-
49. De illis qui ad fascinum incantationes fecerint. rint.
bO. Quod daemoniacum De eadem re.
petras, vel herbas sine incan- 63.
tatione liceat portare. De clericis maledicis. 66.
51. Ut maletici, nisi se corrigant, reguum Dei non „ 67. De illis qui detrahunt suis prioribus.
possideaut, 68. De clericis vel mouachis conjurantibus, vel con-
52. De illis qui murmurant spirantibus eontra episcopum suum.
53. De eadem re. 69. De eadem re.
54. De eadem re. Indicis capitulorum finis.

BURGHARDI
WORMACIENSIS ECCLESI^ EPISCOPI.

DEGRETORUM LIBER DECIMUS

DE INCANTATORIBUS ET AUGURIBUS.

ARGUMENTUM LIBRI. C sionibus velut dominee obedire et cerlis noclibus ad

Libro hoc de incautatoribus, de auguribus, di- ejus servitium evocari/ Sed utinam hre solae in
vinis, sorlilegis et variis illusionibus diaboli, de perfidia sua periissent, et non multos secum in in-
maledicis, contentiosis, conspiratoribus, deque lidelitatis interitum pertraxisseut. Nam innumera
singulorum poenitentia tractetur. multitudo bac falsa opiriione decepta ha^c vera esse
Cap. I. — Ut episcopi de parochiis suis sortilcQos credit, et credendo a recta tide deviat, et in errore

ct muleficos cxpeUant. paganorum cum aliquid divinilatis, aul

revolvitur,
(Ex toncitio Anquiren., capite 1.) Ut episcopi eo- numinis extra unum Deum esse arbritatur. Qua-
rumque ministri omnibus viribus elaborare studeant, propter sacerdotes per Ecclesias sibi commissas
ut pernioiosam et a diabolo iuventam sortilegam populo oniui insiantia praedicare debent, ut nove-
et maleticam arlem penitus ex parochiis suis era- rint bsc oinnimudis falsa esse, et non a divino, sed
dicent etsi aliquem virum aut feminam liujuicemodi
: a maligno spirilu talia phantasmata mentibus inli-
sceleris sectaturem invenerint, turpiter dehone- delium irrogari. Siquidem ipse Satanas, qui trans-
slatura de parochiis suis ejiciant. Aitenim Apo- ligurat sein augelum lucis, cum meutem cujus-
stolus : Haereticum post unam et secundam admo- ,, cunque muliercula? ceperit, et hauc sibi per infide-
nitionera devita, sciens quia subversus est, qui litatem et incredulitatem subjugaverit, illico trans-
ejusmodi est. Subversi sunt, et a diabolo capti format se in diversarum personarum species atque
teuentur, qui, derelicto creatore suo, a diabolo siniilitudines, et mentem quaoi captivam tenet in
suffragia quKruut, et ideo a tali peste mundari de- somnis deludens, modo laeta, modo Iristia, modo
bet sancta Ecclesia..- Illud etiamnon omittendura cognitas, modo incognitas personas, oslendens, per
quod quajdam sceleratee mulieres relro post Salanam devia quffique deducit. Et cum solus spiritus hoc
conversEe, daemonum illusiunibus, el phantasmati- patitur, inlideiis mens non in animo, sed in
ha?c
bus seductEe. , credunt se et protitentur noctuniis coi-pore eveuire opiaalur. Quis enim non in somnis
horis, cuni Diaua paganoruin dea, vel cum Hero- cl nocturnis visionibus extra seipsum educitur, et
diade et iunumera mullitudiQe mulierum equitare inulta videt dormiendo, quse nunquam viderat
fuper qnasdam bestias, et multa terrarum spatia vigilando? Quis vero lam
hebes sit, qui
slultus et
intempestae noctis silentio pertransire ejusque jus- h:cc omnia quae in solo spiritu liunt, cliam in cor-
833 DFXRETOIIUM LIi:!!! .\.\. — LIIiEU DEl.lMLS. Ki
pore accidci-ft arhitrctiir? Cutn Ezecliiel proplul.i A Cap. V. — Dt illis qui diiinationcs rcquirunt.
visioncs Dumini in spirilu non in corporo viilit. Et {Ex concilio .tticirano capitc 2.T.) Qui divinationes
Joannes apostoliis Apocalvpsis sacrnnienta in spiritu ex|ietiiiit, et niore gciililiurii suliscquuntur, aiit in
non in corpore vidit, et andivit sicul ipse dicit : domos suas hujusccmodi homincs introducunt, exqiii-
Slatim, inquit, fui in ppirilu. Et Paulus
non audcl rendi aliqiiiil, arte nialelica. aul expiaiidi caii^a, siib
?e dicererapUim iu cnrpdrc. Oniniluis ilaquc pulilice rcgiila qiiinqiicnnii jaccnnt, sccundum gradus jiotni-
annuntiandiim cst, quod qui talia ct liis siniilia tenli.e deliuitos.
credit, iidcm perdit, et qui lidem rectam in l)er>
Cap. VI. — De illis qui riium paganorum obscriant.
non habot, hic non est cjus, sed illius in qucin {Ex concilio Braygar., capitc 0.) Si quis p.igahuriim
credit, id est diaboli. Nam de Domino nostro scri- consiietudinem sequens, divinos et sortili'gos in
ptum est : Omnia pcr ipsiim facla snnt. Quisquis donium suam inlrodii.xerit, quasi ut malum fora»
ergo aliquid credit posse ticri, aut aliqiiam creatu- mittat, aut nialelicia inveniat, quinque annos poeni-
ram in melius aut in delerius ininiulari, aut trans- teat.
formari in aliam specicm, vel similitiidinem, nisi
Cap. VII. — De illis qni augwiis et incantationibus
ab ipso Creatore qui oninia fecit et per queiii snbseriiunt.
g
omnia facta sunt, procul dubio iuiidelis est et pagano (Ex concUio Carthag., capite 80.) Ausuriis vel in-
deterior. cantationibus servieutem, a conventu Ecclesise sepa-
Cap. II. —
De cuUoribus arbonim. randiim. Similiter et Judaicis superslitiouibus, vel
{Ex reg. GreQorii.) Pervenit ad nos quosdam , feriis inhaereolem.
quod dici nefas est, arhores colere, ct multa alia Cap. VIII. —
De eadem re.
contra Christianam iidem illicita pcrpelrare et :
(Ex patnitentiali Romano.) Qui augiiriis vel divina-
niiramiir cur hoc fratcruitas veslra districta emen- tiouibiis iuserviunt, vel qui credit ut aliqui iiomi-
dare ultione distulerit. Propterca scriptis pra^senti- num sint immissores tempestatiim : vel si qua mii-
biis adhortamur hoc diligenti investigationc perquiri, lier diviuationes, vel incantationes diabolicas fecerit,
et verilate cognila, talem in eis faciatis exercere VII annos poeniteat.
vindictam, quatenus et Deus placari possit, el aliis
Cap. IX. — De illis qui sortes observant.
eoruni ultio correctionis e.templum sit.

Cap. III. — De cultoriljiis idoloriim.

{Ex eodem.) Auguria vel sortes qutie dicuntiir falsse
sanctorum, vel divinationes, qui eas observaverint,
(Ex eodem, capite Contra idoloruin n.imque
o.)
vel quarumcunque scripturarum, vel volum vove-
cultores, vel aruspicum alque sortilHgorum. frater- P
rint, vel persolveriut ad arborem, vel ad lapideni,
nitalem tuara vehementius pastorali hortamur invi-
vel ad quamlibet rem, excepto ad Ecclesiam, omnes
gilare custodid, atque publice in populo contra
excommunicentur. Si ad pcenitentiam venerint, cle-
hiijus rei viros sermonem facere, eosque a tali labe
rici annos tre.s, laici annum uniim et dimidiura, pw-
sacrilegii, et diviui intentiono judicii, et prresentis
uiteant.
vitae pcriculo adhortatione suasoria revocarc. Quos
taroon si emendare se a talibus atqiie corrigere noUe Cap. X. — De arboribus quas vulgus colit.

rcpereris, ferventi comprehendere zelo te volumus : {Ex concilio Nannetensi, capite 8.) Summo studio
et quidem, si servi sunt, verberibus, criRiatibusque decertare debent episcopi, et eorum ministri, ut
quibus ad emendalionem pervenire valeant, casti- arbores daemonibus consecratffl quas vulgus colit,

gare. Si vero sunt liberi inclusione digni, districta- et in tanta veneratione habet, ut nec ramum vel
que sunt in poenitentia dirigendi, ut qui salubria et surculum inde audeat amputare, radicitus excidan-
a mortis periculo revocantia audire verba contem- tur, atque comburanlur. Lapides qiioque quos in
nunt, criiciatus saltem eos corporis ad desideratara ruiuosis locis et silvestribus damonum ludilicatio-
mentis valeat reducere sanitatem. r. nibus decepti venerantur, nbi et vota vovent et
Cap. IV. De eadem re. — defenmt, funditus effodiantur, atque in tali loco
{E.x eodem, capite 18.) Pervenit ad nos quod quos- projiciantur. ubi nunquam a cultoribus suis venerari
dam incantatores alque sorlilegos fueris insecutus, possint. Et omnibus annunlietur quanlum scelus sit

et omnino nobis solliciludinem, zelumque tuum idololatria, et qui haec veneratur et colit qiiasi

gratura fiiissecognoscas. Scd moleste tulimus quod Dcum suum negat, et Christianiiati ahrenuntiat, et
te dubitare, ne ab eis nobis conlra experientiam talem poenitenliam inde suscipiat quasi idola ad-
tuam snrripi potuisset, didicimus, dnin quando orasset : omnibusque interdicantur iit nullus volum
certus esse ac scire debueris, hoc fibi ajiud uos ad faciat, aut candelam vel aliquod munus pro salute
commendationem magis proficere, non ad culpam sua rogaturus alibi deferat, nisi ad ecclesiam Do-
adscribi. Et ideo studii tui sit sollicite qtia>rcre, et mino Dco suo. Scriplum est enim Vovete el re.Mite :

quoscunque inveneris hujusmodi Christi inimicos Domino Deo vestro. Novinius siquidem qiianta Domi-
ita dislricta ultione corrige, ut et nos de experientia nus antiquo popiilo per prophetas suos comminatiis
tua melius possimus habere judicium, et Deo te est qui in lucis sacrificabant, et in excelsis imms-
nostro, quod maxime studendum est, valeas com- labant. Si quis ha»c transgressus fuerit, lidera per-
mcndare. didit, et est iulideii deterior. El idcirco omni modo
833 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPl. 836

a sanctte Ecclesiffi consortio abscindatur, et nisi A observat et lunam, et menses, et lioranim efTectiva
digne preniiuerit, non rccipiatur. potentia aliquid sperat in mjlius aut in deterius

Cap. XI. —
De illis rjiii dies et me)ises observant. verti, analhema sit.

(Ex dictis Ambros.) Apostolus dicit Dies obser- :

Cap. XVIII. De bubulcis, vel vcnatoribus qui suas in-
vatis, et menses, el tempora, et annos timto ne cantutiones ex:ercuerint.

sine causa labnraverim in vobis. Dies- observanl, (Ex eodem, capite 4.) Perscrutandum si aliquis su-

qui dicunt : Puto craslino pruliciscendum non est. bulcus, vel bubulcus, sive venator, vel caeteri hujus-
Post crastinum enim non debet aliquid inchoari, et modi, dicat diabolica carmina snper panem, aut
sic solent magis decipi. Hi autem colunt menscs, super herbas, aut super qnsedara nefaria ligamenta,
qui cursum lunae perscrutantur, dicentes Septima
: et ha?c aut in arbore abscondat, aut in bivio, aut in

luna strumenta conlici non debent : nona autem trivio projiciat, ut sua aniraalia liberet a peste et

luna emptum servum domum duci non oportet. clade, et alterius perdat. Quse omnia idololatriam
Et per haec facilius solent adversa provenire. Tem- esse nulli fideli dubium est : et ideo sumraopere sunt
pora vero observant, cum dicunt Hodie veris ini- : exterminanda.
tium est, et ideo festivitas esl. Et rur.sum Poste- : Cap. XIX. — {)uod non liceat mulicrculas Christianas
rum est, domum egredi non licet. Annos sic colunt, vanitates in suis lunificiis obscrvare.

cum dicunt : Kalendis Januarii novuse?t annus, quasi lEx concilio Bragyar., capite 10.) Non licet mulieres
non quotidie annus impleatur. Ha?c superslitio longe Cbristianas, vanitatem in suis lanificiis observare,

debet esse a servis Dei. Si quis in bac perfidia sed Deum invocent adjutorem, qui eis sapientiam
detegitur, clerici, annum unum ; laici dimidium pce- texendi donavit.
nitcant. Cap. .XX. — Quod non liceat cum incantationibus her-
Cap. XII. — De his qui dsemonibus immohint.
barum collectionem fieri.
Tkeodor.) Nara de his qui da?mo-
[Ex eodem, capite 21.) Non licet in collectione her-
(Ex pmiitentiali
Theodori constitutiones
barum medicinalium aliquas observationcs vel in-
nibus imniolant episcopi
habemus, in quibus scriptum est : Qui immolant d»-
cantationes atteudere, nisi tantum cum symbolo
moniis iu minimis, annum unum pceniteant qui
divino, et Oratione Dominica, ut Deus et Dominus
;

noster honoretur.
vero in m.ignis, x annos po?niteant.
C.4P. XIII. — De illis qui traditiones gentilium obser-
CiP. XXI. — De illis qui ad arbores vel ad fontes fa-
culas incenderint.
vant.
{Ex concil. Draggar., r.apilc 20.) Non licet Chri- (Ex eodem, capite 22.) Si in alicujus presbyteri pa-

stianis traditiones gentilium observare, vel colere rochia intideles, aut faculas incenderint, aut arbores,
elementa, aut lunam, aut slellarum cursum, et ina- aut fontes, aut saxa venerantur, si hoc eruere ne-
nem signorum fallaciam considerare pro domo fa- glexerit, sacrilegium se fecisse cognoscat, praesum-
cienda, et ad conjugia soeianda. Scriptum est enim :
ptor aut hortator rei ipsius. Si admonitus hoc emen-
Omnia quaecunque facitis in verbo aul in opere, in dare neglexerit, coramunione privetur.
nomine Domini nostri Jesu Christi facite, gratias Cap. X.VII. — Ut vaticinatores cxsi de civitatibus
ejiciantur.
agentes Deo. Si quis autem fecerit, severissirae cor-
[Ex concilio Arelaten., capite 41.) Vaticinatores,
ripiatnr, et canonice poeniteat.
C.\P. XIV. — De mulierculis, quw infantes suos pro
qui 56 futura scire dicunt, csesi de civitate ejician-
sanitale in fornacem aut supra tectum ponunt. tur.

(Ex pmnitentiali Bedse pnsbyteri.) Mulier si qua CiP. XXIII. — De illis qui phylacleriis utuniiir.
filium suum ponit supra tectuni, aut in fornacera pro [Ex decr. Grcgor.) Si quis hariolos, aruspices, vel

sanitate febrium, unum annum poeniteat. incantatores observaverit, aut phylacteriis usus fue-
C.AP. XV. —
Quod non licenl iniquas observationes rit, anathema sit.

Kalendarum agcre. Cap. XXIV. - Item de mulierculis incantalricibus.

{Ex dccret. Martial. papse.) Non licet iniquas ob- (Ex pmxitentiali Romano.) Mulier si divinatioues
servaliones agere Kalendarum, et otiis vacare, neque vel incantationes diabolicas fecerit, annum unura
lauro, aut viriditate arborum cingere domos. Omnis poeniteat, vel tres quadragesimas, vel quadraginta
hsec observatio paganorum est. dies secundum qualitateni delicti.
C.\p. XVI. — De illis qui Kalendas Januarias rilu paga-
Cap. .XXV. —
De illis qui manducant aut bibunt, aut
norum prxsumunt.
colere
portant super sc aliquid ad Dei judicium stibver-
[Ex decret. Zachar. papx, capite 11.) Si quis Ka- tcndum.
lcndas Januarias ritu paganorum colere, vel aliquid (Ex concilio Tribur., capite 4.) Si aliquis manducat,
plus novi facere propter novum annum, aut mensas aut bibit, aut portat super se unde existimat Dei
cum lapidibus vel epulis in domibus snis pra^parare, judicium pervcrtere posse, ct exinde coraprobatus
et per vicos et plateas cantalores ct cboros ducere fuerit, eadem sententia feriatur qtia magi, et harioli,
praesumpserit, anatbema sit. et incantatores feriuntur.
Cap. XVII. — De cadem rc. Cap. XXVI. — De qui in tabidis aut in codicibiis
ilUs
(Ex concil. Rothomag.) Si quis in Kalendis Januariis futura requirunt.
aliquid fi;cerit quod a paganis inventum est, ct dies (Ex pmntcntiali Theod.) In labulis vel codicibu»
 .

837 nKCRETonnM Linni xx. MiiF.R nrciMiis. 8:18

sorte lutura nori siinl ro(iuirenda, el ul niillus iti A t(Witav(M'iiit, vel qnintam fiiriam iii hoiiorein JoviA, vcl
P.salterio, vpI in K\angelio, vel in aliis robus sortiri Kalen. Janiia. seciindiim paganam consiietudinem
prH^Mimat, noc (livinaliones aliipias iii iiliciuilms rrhiis biinorare pripsuinpserit, monaclius v, cleiicus iv,
oliservare. Ouoii si fcci-ril, qn.idiafjinla dies |io'iiitrat. laicus II, annos [iinnileat.
Cai'. .\XVII. — /)(' ittis qui sorti^ssiinctoi^uin rciiuirunt. Cap. XWIV. — De ilUs qui vnnitatcs suas in cxcubiis
{E.r concil. .\ijiitliins., capilc 3.'l Nco illud est prte- exercucrint.
teroundiim quod maxime lidom religionis infostat, {Ex eodcm, capite 3.) Laici qiii excnbias fiineris
quod aliqui clerici vel laici stiident aiiguriis, et snb observant, ciim timore et tremoro et revercnlia hoc
numine lictie relij,'ionis, quain sortes sanctoruni vo- faciant. Nulliis ibi praisumat diabolica carmina
cant, divinationls scientiani prdlileiitur, aut qna- cantare, non joca et saltatioiios facero, qua; pagani
ruracun^iui' srripturarum iiispi>clioue futura proniit- diabolo doconto adinvenorunt. Qiiis euiin uesciat
tiint. Quicunqui; cloricns, vel laicus in eo detectusfue- diaboliciira esse, et non soliiiii a rcligiono Christiana
rit talia consulere, vcl docere, ab Ecclesia cjiciatur. abonum sed etiam humanoe naturae esse contra-
C.\p. XXVIII. — Dc midcficis ijui spcratit sc mcntcs
itlis rium, ibi lajtari, cantari, inebriari, el cachinuis ora
liominum pcrvertcrc possc. dissolvi, et orani pietate, et airectu cliaritatis post-
[Ex poenitenliali Romano.) Malelici vel incanta- " posito, qiiasi de fraterua morlo cxsultare, ubi luctus
tores, vel inimissorcs tempestatum. vcl qni ]ier et planctus llobilibiis
vocibus dcbueiat resonare pro
invocatioiierada^monum mentos liominum pcrturbant, amissione cbari Iratris? Patres siquidem Veloris ac
anatberaatizati abjiciantur : et si emendare voluorinl, Novi Testamenti mortes sanctorum virorum legi-
clerici Ires aiinos, laici unam annum pcuniteaut. mus mnltis in locis cum fletu deplorasse in nullo
C.M'. XX IX. — De cadcm re. autem loco qui a sseculo recesserant e.tsultasse.
:

Nam
(E.v concilio Perquirendum si
Aijatli., capitc 4.) et Jacob patriarchain tlevit tota /Kfiyptus i.xx
aliqua fomina sit, qiuc per quredam melclicia et diebus. Et Josepb, et fratres ojus cum patrom de-
incantationes mentes bominura se immutare posso forrent terram Chanaan ad sepoliendum, cele-
in
dicat, id est, ut de odio in amorom, aut de araoro brantes esseqiiias ad aream Atbael, qiue sita est trans
in odium convcrtat, aut bona bominum aut dam- Jordanem, planctu magno atqiie vebeinenti imple-
net, aut subripiat. Et si aliqua est qua? se dicat vonint vii dies. Tantus autem fuit [ilanctiis, ut
cum da^monura lurba, in siuiilitudinem mulierum locus inde noinen acciperet. Et de beato Stephano
transformata, certis noctibus eqiiitare super quas- logimus, quod sepclieruiU eum, sive curaverunt viri
dani bestias, et in eoruni cousortio adnnmeratam £, tiraorali, et fecerunt planctuni magniim super eum.
esse, hfcc talis oraniraodis scopis correpta, e.x paro- Et ideo lalis inepta laetitia et pestifora cantica, ex
chia ejiciatur. auctoritate Dei interdicenda sunt. Si quis autem
C.\p. XXX. Ue qui ad suas vanitatcs perficiendas
illis cantare desiderat, Kyrie elcison cantet : sin aliter,
dxmones invocant.
omuino taceat. Sin autem tacere non vult, in
{Ex pccnitcntiali Bedx presbyteri.) Quicunque pro
crastino a presbytero taliter coerceatur, ut ca?teri
cnriositate futnrorum, vel invocatorem dsemonum,
timeant.
vel divinos quos bariolos appellant, vel ariispices qui
Cap. X.WV. — De eadem re.
auguria colligunt, consuluerint, clerici ab omui
[Ex concilio Meldensi, capite 10.) Placuit
prohiberi
ofticio remoli, tres annos, laici duos aunos pceniteant.
ne fomina; in ccemeteriopervigileut, eo quodsa-pesub
Cap. XXXI. — De illis qui noctwna sacrificia dxmonum obtentu orationis et religionis, latenter scelera com-
celctiraverint.
mittant.
{Ex pxnitcntiali Romano.) Quicunqiie nocturna
sacrificia da^monum celebraverint, vel incantatio-
Cap. X.\.\VI. —
De conviviis qux fiunt ritu paganorum
{Ex concilio Afiic, capite 27.) Illud etiam peten-
nibus dasmonos qnacunque arte ad sua vota invita-
diim, ut quoniam contra proecepta divina convivia
verint, tres annos ptEniteant. D
Cap. X.\XII. —
De illis qui ad arbores vcl ad fontcs ali-
multis in locis exercentur, qua? ab errore genlili

qua vota voverint. attracta siint, ita et nunc a paganis Chrisliani ad

{Ex concilio Agathcmi, capite '6.) Perscrutandum si boec celebranda cogantur, ex qua re temporibus

aliquis vota ad arbores, ad fonles, vel ad lapides, vel Christianorum imperatorum persecutio altera fieri
quosdam quasi ad altaria faciat, aut ibi candelam occulta videatur, votari talia jubeant, ct de civita-

seu quodlibet munus deferat, veluti ibi quoddara tibus et possessionibus imposita pojna prohiberi,

numen sit, quod bonum aut malum possit inferre. maxime cum etiam in natalibiis beatissimorum
Cap. .WXIII. De —
ilHs qui, quando luna obscuratur. martyrum per uonnullas civitates, et in ipsis locis
ctamores suoset matcficia sua cxcrcuerint. sacris talia coramittere non reformident, quibus
(Ex coJlcilio Arelaten., capite o.) Quicunque e.Kercue- diebus etiam. qnod pudoris est dicere, saltationes
rint boc, quando luna obscuratur, ut cum clamori- sceleratissimas por
atque plateas exerceant,
vicos
bus siiis ac maleficiis et sacrilego usu se posse ut matronalis bonor, etinnumerabilium feminariim
defendere credant, el quicnnque divinos praecantalo- pudor, devote venientium ad sacratissimnm diem,
res phylacteria eliam diabolica, vel characteres diabo- injiiriis lascivienlium appetatur, ut etiam ipsius
licos, vel berbas, vel sucos, suis vel sibi impendere sanetee religionis pene fugiatur accessus.
839 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 840

r,AP. XXXVII. — De eadem re. A angarationej et ipsa quce diciintui- oracula et ne-

(Ex decr. Leonis papse.) Si convivio solo gentiliutn, cromatia.

et escis immolaticiis usi sunt, possunt jejuniis et Cap. .\L1I. — De eadcm re.

nianus imposilione purgnri, ut deinceps ab idolo- {Ex dictis Nec miruin de magorum
ejusdem.}
thitis abstinentes, sacramentorum Christi possint prfestigiis, quorum in tantum prodiere maleticiorum

esse participes. Si autem aut idola adoraverunt, aul artes, ut etiam Mosi simillimis signis resisterent,

homicidiis vel fornicationibus contaminati sunt, ad vertenles virgas in dracones, aquas in sanguinem,
conimunionem eos nisi per poenitentiam publicam cum fertur etiam in gentilium libris quod qufedam
non oportet admitti. maga famosissima Circe socios Ulixis inutaverit in
Cap. XXXVIII. — i"V(? prandere prse-
fidcles in cmmeteriis bestias. Legitur et de sacrilicio, quod Arcades deo
sumant. suo Liceo immolabant, ex quo quicunque sumercnt,
{Ex concilio Bragyar., capite 70.) Non liceat Chri- omnia
in bestiarum formas converterentur. Sed haec
stianis prandia ad defunctorum sepulcra deferre, et
magicis prsestigiis potius lingebantnr, quam rerum
sacrilicare mortuis.
veritnte complcrentur. Ut ergo ipsi errores igno-
Cap. XXXI.X. — Dc ilUs ijui balaliones feccrint, et se in
rantibus manifesti fiant, de eorum proprietate atque
alienas formas transformaverint. B
inventoribns juxta traditionem mijorum primiim
{Ex eodcm, capite 80.) Si quis balationes ante
dicere congruum arbitramur. M-ngi sunt, qui vulgo
ecclesias sanctorum fecerit, seu qui faciem suam
malefici ob facinorum magnitudinem nuncupantur.
transformaverit in habitu muliebri, et mulier in
Hi permissu Dei elementa concutiunt, turbant
habilu viri, emendatione pollicita iii annos poe-
mentes hominum minus conlideutium ia Deo, ac
niteat.
sine ullo veneni haustu, violenlia tantum carminis
Cap. XL. — Quod incantallones et magicx arles la-
Mens hansfi nulla
quri diaboli sint. interimiint. Unde et Lucanus :

Admoneant sacerdotes fideles sanie polluta veneni, incantata perit. Dc-pniouibus

{Ex dictis Jugusti.)
populos. ut noverint magicas artes incantationesque eiiim accitisaudent ventilarc, ut quisquis suos pe-
quibuslibet infirmitatibus hominum nihil posse rimat malis artibus inimicos. Hi etiam sanguine
remedii conferre, non animalibus languenlibus utuntur, et victimis saepe conlingunt corpora mor-
claudicantihusve, vel etiam nioribundis quidquam tuorum. Necromantii sunt quorum proecationibus

mederi, sed haec esse laqueos et insidias antiqui mortui divinare et ad interro- videntiir resuscitati
gata respondere. Necros enim, Graece mortuu'.
hostis, quibusille pRrfidus genus humanum decipere
nititur. Et si quis ha;c exercuerit, clericus degra-
C mantia divinatio nuncupatur. Ad quos suscitandos
delnr, laicus anathematizetur. cadaveri sanguis adjicitur. Nam amare daemones
Cap. XLI. — De illis qiti salulem non a Salvatore, sanguinem dicuntur : ideoque qiioties Necromantia
sed ab ejus crcatura j cquirunt. fit, cruor aqiife miscetur, et colore sanguinis faci-

(.iugust. in libro de Civitate Dei.) Omnis sapien- lius provocantur. H}-dromantii ab aqua dicti : est

tia a Domino Deo est, et apud illum fuit semper, enim hvdromanfia in aquae inspectione umbras
et est ante aevum. Arenam maris et pluvia; guttas, da?moniim evocare, etimagines luditicationis eorum
et dies sseculi quis dinumerabit? Allitudinem cosli, videre; ibique ab eis aliqua aiidire. Ubi adhibito
et latitudinem terra?, et prufundum abyssi quis sanguine, inferos perbibentur sciscitari.

mensus est? Sapientiam Dei praacedentem omnia, Cap. XLIII. — Dc cudcm rc.

quis investigabit? Prior omnium creata est sapien- {Ex dictis ejusdrm.) Igilur genus divinationis a
lia, et inlclleclus prudentiae ab revo. Fons sapientia? Persis fertur allalum. Varro autem dicit divinatio-
Verbum Dei in excelsis, et ingressus illius mandata nis quafuor essc gencra terram, aquam, aerem,
:

Siterna. Qui enim sine Salvalore salutem vulthabere, et ignem. Ilinc geomantiara, h^-dromantiam, ae-

et sine vera sapientia fpstimat prudentem ?e fieri roraantiam, pyromantiam, diclam autumant. Divini
posse, non sanus sed oeger, non prudens sed stultiis, dicti sunt, quasi Deo pleni. Divinitati enim plcnos se

in segritudine assidua laborabif, et in Ciecitate noxia esse assimiilant, et astutia quadam fraudulenta lio-
stullus et demens permanebit. Ac proinde omnis rainibus futura conjectant. Duo aiitem siint genera
inquisitio, et omnis curatio quae a divinis et magis, divinationis : ars et furor. Incantatores vero dicli
vel ab ipsis da?moniis in idolorum cultura cxpetitur, sunt, qui artem verbis persgunt. Arioli vocati sunt
raors potius dicenda cst, quam vita. Et qui ea se- propterea quod circa aras idolorum nefarias [ue-
ctantur, si se non coriexeiiiit, ad jeternam perdi- ces eniftunt et funesta sncrilicia ofTeruuf, hisque
tionem tendunt, Psalmista dicente Omiies dii : celebrifalibus doemonum responsa accipiunt. Arus-
gentium sunt dsemonia. Qui per decepto? Iiomines ^pices ntincupati sunt, quasi horarum in-
alios decipere quotidie gestiunt, ut perditionis suoe spectores. Dies enim ct huras in agendis ne-
faciant eos esse participes. Itaque lia>c vanitas ma- gotiis opciibusque custodiunt : quod per singu-
gicarum artium, cx tradilione angeloriim malorum, la lempora observare debeat homo intendunt. Hi
in toto terrarum orbe iilurimis sa>culis vahiit per efiam exta pecudum inspiciunt, et ex cis fiitura
quamdara scieutiam futurorum et infernorum, et pra^dicunt. Augures sunf, qui volatus avium et voces
per inventiones corura invcnta sunt aruspicia. iiilendiiut, aliaque signa rerum vel observationes
SH DECRETOni M I.IIilU XX. I.IIir.Il 1)1X1 MLS. h42
iiiiprovisas hominibiis occiirrenlos fcninl. Idnm ct A tcstas immuiidis spiritibus, nt pervnsa sibi apln, huc
aiispiccs. Nam el aiispicia siint, qn.T ilcr facicntos ost homincs, sediicant
pravos illos qui sperniinl
obscrvant. Uicta aulem smil aiispiciu quasi aviuin voritalem ot crodunt mendacio, et jiixla I'auli scn-'
aspicia, et aiigiiria qunsi avium garria hoc est, t''ntiam : S.main doctrinam non sustinebunt, sod
avium voccs ct lingn.T. Jam aiipiiiiiiin qiiasi avijje- ad sua (losideria coacervalninl sibi inagistros prii-
riiim,quod aves genint. Din) aiilom .^iiiil pcnera rii'ntes nuriliws, ot a vcritaln ((iiiilom aiiditiim aver-
auspicioriim : iiiiuni ad ociilos, allerum ad aiires taiit, ail faliiilas autom convortcntiir. Onerati pec-
perlinens. Ad ociilos scilicet volatus : ad aurcs vo.^c ducuntur variis desideriis, semper discentes,
catis,
aviiim. Pithonissa" a Pithio .\ppollina> dictfp, quod is et nunqiiam ad scientiam veritatis pervenienles.
auctor fuerit divinandi. Astrolopi dicti siint eo qiiod Oiicmadmodum autem Jamnes et Mambres resti-
in astris aiigurantur. (ionctliliaci appellati sunt terunt Mosi, ita et isli resistiinl veritati, liominos
propter ualalioiorum considcraliones diernm. Genc- corrupli nicnte, roprobi circa lidem, sed iiltra ikui
ses eniiii hominnm per XII signa co^li dcscribuntur, prolicient. Insipientia enim eoriim manifo-ta orit
sidcrumque cursus, nascentium iiiores, actiis ct omnibus, sicnt et illoriim fiiit. Nec ideo quisqiiam
evenlus pra^dicare Conantiir, id cst, quis, quali signo n credere debet, quolibet magicis artibus aliqiiid
fuerit natiis, aut quem ctrectura habeat vitiE qui facere posse, sine permissuDei, qui omnia qua» (iiint,

nascilur interpivtanUir. Hi siint qui vnlgo malhe- aut justo judicio facit, aut permissii suo ita ficri

matici vocanlur. Ciijus superstitionis genus constel- sinit. Quod proedicti magi legiintiir similia fecis-e
lationes Lalini vocant, id cst, notationcs sidernm, virgam suam projecit, ct conversa est in
Miisi, qui
quoraodo habeant ciim qiiisque nascitnr. Primiim
se draconem, projeceruntque ipsi singuli virgas siias,
autera idera stellarum intcrpretes magi nuncupa- quae versae siint in dracones, sed devoravit virga
bantur, sicut de his legitnr qiii in Evangolio natum Aaron virg.is eorura. Non ergo fueriint creatores
Christum annnnciaverunt. Postca hoc nomine soli draconiim, nec magi, nec angeli mali, qiiibus mini-
mathematici dicti snnt, ciijus arlis scientia usque stris illa opcrabanlur. Insunt enim rebus corporpis

ad Evangeliiim fuit cr.ncessa, ut, Christo edit'-, nerao per omnia elemenla mundi qufndam occulta" semina-
e.tinde nativitatem alicujus de coelo interpretetur. riae raliones, quibiis cum data fuerit opportunitas tem-
Horoscopi dicti sunt, quod horas nalivitatis homi- jioralis atqiie cansalis, prorumpunt in species debitas
num specularentur, dissimili et diverso fato. Sorli- suis modis et iinibus. Et sic non dicuntur angeli, qiii
legi sunt, qui sub nominc tictje religionis, per quas- ista f.iciunl animalinm creatores, siciit nec airricolae
d.im quas sanctorum sortes vocant, divinationis ^' segetum, vcl arboruni, vel quorumcunque in terragi-
scientiam protitentur, aut quarumcuiiqne scriptu- gnentium creatores dicendi sunt, quamvis noverint
rarum scientioe inspectione futura promittunt. Sali- praebere quasdam visibiles opportunitates et causas,
satorcs vocati sunt : quia dum eis menbrorura quje- ut illa nascantur. Quod autem isti faciunt visibiliter,
cunqiie partes salierint, aliquid sibi exinde prospe- hoc illi invisibiliter. Deus vero solus unus creator cst
ruiu seu triste signiticari pra-dicunt. qui causas ipsas et rationcs seminarias rebiis inse-

C\p. XLIV. — De execrahUihm rrmediis qux medici ruit. Praetorea quidam qaa?renduni piitant, quomodo
suis in prxcantationibus faciunt. Scriptura narret Pithonissam Samuelem prophetam
(Ex dictis ejusdem.) Ad haec omnia supradicta per- suscitasse ad coUoquium Saul impiissimi regis, si
tinent nt ligalurae exsecrabilium remediorum qufe Pilhonica divinatio, errori magicae artis deputanda
ars medicorum commendat, seu in praecantatio- sit. Quibus ita responderi potest, indignum omnino
nibus, seu in caracteribns vel in quibuscunque rebus facinus esse, si sccundiim verba historiae commode-
suspendcndis atque ligandis. In quibus omiiibus ai's tur assensus. Quomodo enim poterat fieri, ut arte
diemonum est, ex quadam pestifera societate homi- magica attraheretur vir, et nativitate sanctus, et vitae
num et angelorum malorum exorta. Unde cuncta Q operibus justus? Aut si non attractus est, consensit.
Mitanda sunt Christiano, et omni penitus exsecra- Quod utrumque de viro justo credere adversum est.
tione repudianda, atque damnanda. Aiiguria autem Nullum sulTragium habet justitia, si aul voluntarius
sunt avium. Haec autem Phryges primi invenerunt. araisitmeritum spiritalis, qucm positus in carne
Praestigium vero Mercurius primus dicitur inve- quaesiverat.Quod valde absurdura est quia hinc :

nisse.Uictum autem prasstigium, quod priBstringat qoi justus recedit, permanet justus. Porro autem
aciem oculorum. Aruspicinam artem primus Hetra- hoc est praestigiura Satanae, quo ut plurimos fal-
scis Iradidisse dicitur quidam Strages. Hic ex horis lat, eliara bonos in potestate se habere confingat;
aruspicinam dictavit, et postea non apparuit. Nam quod Apostolus inter caetera ostendit, dicens : Ipse
dicitur fabulose, arante quodam rustico subito hunc Satanas transfigurat se in angelum lucis. It enira
ex glebis exiluisse, et aruspicinam dictasse, qua die errorem faceret in quo gloriaretur, in habitu viri
et mortaus est. Qaos libros Romani ex Hetrusca justi et nomine se subornavit, ut nihil proficiire

lingua in propriam miitaverunt. His evgo portentis, spem quam praedicabant Dei cultoribus mentiretur,
per dEemonium fallaciam illuditur curiositashumana, quando hinc exeuntes justos tinxit in sua potestate
quando id impudenter appetunt scire, quod nulla esse. Scd hoc quosdam fallit, quod de raorte Saul et

ratione eis competit investigare. Ac ideo datur po- filii ejus non sit menlitus, quasi magnura sit diubolo

Patrol. CXL. 97
843 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 844

ante occasum mortem coiporis pra>videre, cum signa A vos Dominus Deus utrum dili-
vester, ut palam fiat

quaedam soleant apparere morituris, quippe a quibus gatis eum, an non. anima
In toto corde, et in tota

quanto magis diaboio vestra Deum vestrum sequimini, et ipsum timete,

Dei protectio amota videtur :

quem angelica niajestate sublimem prophetica ora- mandata illius custodite, et audite vocem ejus, ipsi
cula fuisse testantur, decujus magnitudine Apostolus
servietis, et ipsi adhfprebitis, etc. Lbi sane intelligi

ait An ignoratis altitudinem Satanaj? Quid miruni

:
voluit, etiam ilia quse a divinantibus non secundum
ergo, si imminentem prope mortem potuit prwvidere, Deum dicuntur, si acciderint quoe dicuntur, non

cum hoc sit unde faliit, et se in Dei potestate vult accipienda, vel etiam si fiant quae praecipiuntur ab
adorari? Nam tanta hebetudine demens etfectus est eis, aut colantur quae coluntur ab eis. >!ec prBeler

Saul, ut ad P\ thonissam confugeret. Depravatus enim suam potestatem Deus ostendit esse quod ista con-
causa peccat, ad haec se contulit quae damnaverat. tingunt, sed quasi qusereretur cur ea permittat, cau-

Sed si quis propter historiam, et ea qua? verbis ex- sam tentationis exposnit. Ad cognoscendam utique
pressa sunt, putet non praetermittenda, ne ratio eorum dilectionem utrum eam habent erga Deum
historiae inanis sit, recte faciat quidem, tamen, si suum. Cognoscendam vero ab ipsis potius, quam ab
minime istud ad veri rapiat rationem, sed ad visum illo, qui scit omnia, antequam liant

et intellectum Saul : neque enim reprobus factus, Cap. XLV. — De natura ddemonum.
bonum
poterat intellectum habere. Historicus enim {Ex diclis ejusdem.) Siendum vero est hanc dsemo-
mentem Saul et habitum Samuelis descripsit, ea num esse naturam,ut aereicorporis sensu terrenorum
quse dicta et visa sunt e.^primens, praetermillens, corporum sensum facile praecedant, celeritate etiam,
sivera an falsa sint. Quid enim ait, audiens, in quo propter aerei corporis superiorem mobilitatem, non
habitu esset excitalus? Intellesit, inquit, hunc esse solum cursus quorumlibet hominum, vel ferarum, ve-
Samuelem. Quid intellexerit, retulit quia bene non : rum etiam volatus avium incomparabiliter vincant.
intellexit. contra Scripturam aerium adoravit. q;:am Quibus duabus rebus quanlum ad aereum corpus
dominum et putans Samuelem, adoravit diabolum, attiriet praediti, hoc est, acrimouia sensus et celeritate

ut fructum haberet Satanas. Iloc enim

fallaciae suse motus; multo ante cogilata praenunciant, vel nunciant,
nititur, ut adoretur quasi Deus. Si en-m vere Sa- quae homines pro seosus terreni tarditate niirentur.

muel illi apparuisset, non utique vir juslus permi- Accessit etiam daemonibus pertam longum tempus,
sisset se adorari, qui praedicaverat Dominum solum quo eorum protenditur, rerum longe major expe-
esse adorandum : et quomodo homo Dei, qui cum rientia, quam potest hominibus propter brevitatem

Abraham in refrigerio erat, dicebat ad virum pesti- vitse provenire. Per has efficacias qua> aerei cor-
lentise, dignum adorare gebennse cras mecum eris? : poris natura sortita est, non solum futura praedicunt
His duobus litulis subtilitatem fallacia; suae providit dsemones, verura etiam mira multa faciunt. Quae
improvidus Satanas quia et adorari se permisit sub
: quoniam homines dicere ac facere non possunt, eos
babitu et nomine Samuelis eootra legem, et virum dignos quidam qiiibus serviant, et quibus honores
peccatis pressum, cum magna distantia peccatorum divinos deferant, arbitrantur, iustigante maxime
et justorum cum Samuele justissimo futunim
sit, vitio curiositatis propter amorem felicitatis falscB,

mentitus est. Verum putest videri, sed de Samuelis atque terrense, et excellentise temporalis. Qui autem
nomine taceatur, quia Saul cum diabolo futuruserat. se ab eis cupiditatibus mundant, nec eis se feriendos

Ad eum enim transmigravit, quem adoravit. Sem- rapiendosque permittuut, sed inquirunt, et amant
per ergo diabolus sub velamine latens prodit se, aliquid quod eodera modo semper est, cujus partici-
dum ea conlingit, qua? horreant personis, per quas patione beati sint, priraum considerant non ideo sibi
fallere nititur. Si autem quislibet nobis opponit ac prseponendos esse dspmones, quod acriore sensu cor-
dicit quomodo eveniunt illa, quse ilii divini praedi-
; poris prsevalent, aeris scilicet, hoc est, subtilioris
eunt futura aut quomodo possunt aegris praebere clementi quia nec ipsis terrenis corporibus bestias
:

medelam, aut sanis immittere aegritudinem, si ali- sibi prteponendas putant, quae acrius raulta persen-
quid pruprise virtutis ac potestatis non habent? Hoc tiunt veluti sagacem canem, quia latentem feram
:

a nobis recipiat responsum quod ideo quisquam non olfactu acerrimo sic invenit ut ad eam capiendam
debet eis credere : quia aliquando eveniunt qiix ducatum quemdam homini praebeat, non utique pru-
praedicunt, autsanare videntur languidos, vel laedere dentiore intellectu animi, sed acutiore corporis
sanos : quia hoc permissu Dei flt, ut ipsi qui ha-c sensu : vel vulturem, quia, projecto
es cadavere,
audiunt, vel vident, prohibentur, et appareat quali provisa longinquitate nec aquilam, quia
advolat :

tide sint, vel devolioue erga Deum. Sicut in Deute- sublimiter volans, de tanto intervallo natantera sub
ronomio legitur Moyses verbo Domini jiopulo Dei iluctibus piscem dicitur praevidere, el graviter illisa
prcecipisse ita dicens : Si surrexit in medio tui pro- exertispedibus atque unguibus rapere nec alia :

phelans, aut qui somnium vidisse se ditat, et prse- multa animautium genera, quie inter herbas saluti
dixerit in signum ac portentum, et venerit quod suae noxias pascendo circumerrant, nec aliquid
locutus et dixerit tibi
est, Eamus, et sequamur : earum quo Isedantur, attingunt, cum eas homo vix
deos alienos quos ignoras et serviamus eis, non experiendo cavere didicerit, et multa innoxia, quod
audies verba prophetae, aut somniatoris : quia tentat sint inexperta, formidet. Unde conjicere facile est
 DFcnEToiiiM I ii!i!i w. - i.innii nEciMus. 84«
quantum possit in aeriis corporibus sensiis esso A rum malefacla de quoroin moribus certi
siiadcre :

acrior, nec ideo tanien docmones, qui eo pra-dili siinl, quod sint eis talia suadentibus consensuri.
suut, bonis iiominibiis prspiionendos prudens quisque Suadcnt nutem miris et invisibilibus mudis per illam
ceusuerit. IIoc et de corporum crlerilate dicinins. siibtililatem corporum suorum, corpora hominum
El hac enim pra-.stantia nou solum a volucribus non seulieutium [lenelrando, et sc cogitatiumbus
honiines, verum a multis eliam iiuadrupodilius ila corum per (pK'pdam imaginaria visa miscendo, sive
superantur, ut iu eorura comparatione plumbei de- vigilantium. sive dormientium. Aliquando autem non
putandi sint, nec lamen ideo sibi ha-c animanlium qua; ipsi faciunt, sed qua; naturalibus signis fiitura
gcuera existimant pnrponenda, quibus capiendis et pra^noscunt, qiia" signa iu hominum sensus venire
mansnefaciendis, atque in sua^ voluntatis usum, non possunt, antc pra>dicunt. Nequc cnim qiiia pr.-e-
commodumque rodigendis, non vi corporis, sed ra- vidct mcdicus qiioil prtevidere nescit hiijiis arlis
tiouis imperitant. Illam da-monum po-
vero tertiam ignarus, ideo jam divinus habendus est. Qiiid au-
teuliam, quod diuturna rcrum experientia, qucm- tem mirum, si quemadmodum ille in corpdris huma-
admodum pra;noscant,
atque pra;nuncient, mulla ni, vel perturbata, vel moditicata temperie, seu bo-
didiccruQt, contemnunt, qui ha?c vigilanter cu-
ita
jj
nas, seu malas futiiras pra^videt valetiidines, sic da;-
rant a verissima! lucis veritale disccrnere, ut nec mon in aeris alTectione, atque ordinatione sibi nota,
malos senes plura expertos et ob lioc quasi doctio- nobis ignota, futuras praevidet tempestates? Aliquan-
res ideo probi adolescentes sibi antecellere cxisti- do et honiinum dispositioncs, non solum voce pro-
raent, ut nec medicos, nec nautas, nec agricolas venim etiam cogitatione conceptas, cum signa
latas,
quos pravoe voluntalis moribus viderint,
et iniquis quaedam ex animo exprimuntur in corpore, tola fa-
ideo puteut sibi esse pra^fereudos, quod illi de va- cilitate perdisciint, atque hinc eliam raulta futura
letudinibus, illi de tempestatibus, illi de arbustorum prjenunciant, aliis videlicet raira, qui ista disposila
fructuumque generibus multa ita pra^nunciant, ut non noverunt. Sicut enim npparet concitatior animi
barum rerum inexperto divinare videantur. Quod motus in vultu, ut ab hominibus qiioque aliqiiid fo-
vero non solum qua?dam da-mones futura praedicunt, rinsecus agnoscatur quod intrinsecus agitur, ita non
verum etiam quaedam faciunt, pro ipsa utique sui cor- debet esse incredibiie si etiam leniores cogitatio-
])oris excellentia, cur non contemnatur a prudentibus, nes dant aliqua signa per corpns, quK obtuso sensu
cum plerique iniq\ii ac perditi bomines ita exerceant hominum cognosci non possunt, acuto autem doemo-
corpora sua, tantamque diversisarlibus possint, utea num
possunt. Hac atque hujusmodi facultate, multa
qui hapc neseiunt, nec aliquaudo viderunt, etiam nar- C diemones futura pr;enunciaut, cum tamcn ab eis lon-
rata vix credant. Quam multa funambuli, cteterique ge sit altitudo illius prophetio» quam Deus per san-
tbeatri artifices : quam multa opifices, masimeque ctos angelos et prophetas operatur. Nam si quid de
mechanici miranda fecerunt? Num ideo nieliores illa Dei dispositione praenunciant, audiunt ut prae-
sunt bonis, el sancta pietale pritditis horainibus? nuncient, et cum ea praedicunt quoe inde audiunt,
Qua; ideo commemoravimus, nt qui ha-c sine pervi- non fallunt : enim sunt angelica, et
veracissima
cacia, et sine vana resistendi animositate considerat, prophetica autem indignanter accipi-
oracula. Sic
simul cogilet, si de subjacenti crassiore materia, vel lur, quod aliqua ctiam talia daemones audiant et prae-
sui qoisque corporis, vel terrce, et aqua?, lapidum, dicant, quasi aliquid indignum sit, ut quod ideo
atque lignorum, metallorumque variorura tanta qui- dicitur ut horainibus innotescat, hoc non solum
dem homiues possunt, ut eos illi qui hajc non pos- boni, verum etiam mali non taceant, cum in ipsis
sunt, plerumque stupendo in sui comparatione divi- hominibus etiam vitae bonse pra?cepta videaraus pa-
nos vocent, cum quidam illorum sinl artibus poten- riter a justis perversisque cantari, nec obesse ali-
tiores, quidam istorum moribus meliores quanto : quid,imo etiam prodesse ad majorem noticiam, fa-
meliora et majora pro sublilissimi corporis, hoc est, jj
niamque veritatis, cum de illa etiam hi quidquid
aerii facultate, ac facilitate da-mones possint, cum noverunt, dieunt, qui ei perversis moribus contra-
tamen sitit pravae voluntatis, maximeque superbise dicunt. lu cwteris autem suis praedictionibus dtemo-
fastu, et evideuti malitia spiritus immundi, atque nes plerumque et fallunt et falluntur quidem : quia
perversi. Quantum autem valeat aeris elementum, cum suas dispositiones praeuunciant, ex improviso
quo eorum corpora praevalent ad multa visibilia vi- desuper aliquid jubetur, quod eorum consilia cun-
sibiliter raolienda, movenda, rautanda, atque ver- cta perturbat velut si aliquid disponant quilibet
:

sanda, longun> est nunc demonstrare, et putamus homines quibusque potestatibus subditi, quod non
quod vel mediocriter consideranti facile occurrat. prohibituros suos prsepositos arbitrentur, idque fa-
Cav. XLVI. —
De divinatione dxmonum. cturos se esse promittat, at illi penes quos raajor
{Ex dictis ejusdem.) Igitur nunc priraum sciendum potestas est, ex alio superiore consilio hoc totum
est, quoniara de divinatione daemonura qusestio est, dispositura atque praeparatum repente prohibeant.
illos ea plerunque prsenunciare quw ipsi facturi sunt. Falluntur etiam cum causis naturalibiis, siciit medi-
Accipiunt enim ssepe potestatem et raorbos iramit- ci, et naturae, et agricolae, sed longe acutius, lon-
tere, et ipsum aerem vitiando morbidum reddere, et geque pro?stantius pro aeri corporis sensu soler-
perversis atque amatoribus terrenorum comniodo- tiore et excitatione praenoscunt : quia et haec
gV7 Bl/RCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 848

ab anpelis Deo snmmn pie senienlibus ex alia A tiira ccrtissime scirent, iJeo per sua templa tniue-

dispositione ignota, da?raonibus ex improviso ac runt, ne jnra tunc inciperent ab hominibus intelli-

repeule mutantur, tanquam si aliquid cegro cx- gentibus deseri atque contemni quod de teraplorum
:

trinsecus accedat quo moriatur, quem niedicus et simulacrorum suorum futura eversione eis a
veris salutis praecedentibus signis, victarum esse proplietis atlestaretur, qui eos coli probibebant.
proraiserat. Aut si aeris qualitate provisa diu sta- Nunc vero posteaquam tempus advenit quo comple-

tutum ilUim venlum nautarum aliqui pra?dixi?- rentur vaticinia prophetarura Dei unius, quis istos
sent, ;um Dominus Cliristus cum discipulis navi- deos dicit, et iit colantur vehementissirae prfficipit?

gans ut requiesceret imperavit, et facta est tran- Quum non hoc etiam ipsi comjiertura prtpdicere sine-

quillitas magna. Vel anno fructifica-

si agricola illo renliir, ut inde clarius appareret eos h£ec antea vel
turam vitem aliquam polliceatur, naturam utique minime credidisse, vel suis cultoribus ennnciare
terrcE et numeros seminura callens, quo tanien anno tirauisse, in fine autera tanquam nihil amplius ha-
eam vel improvisa cffili inlemperies nrefaciat, ila bentes quid agerent, etiara ibi voluisse suam osten-
mulla eliam ad pra^sentiam pra_'dic'ionenique dwmo- tare diviuiialem, ubi jain produnlur diu simulasse
num pertinenlia, qua" minoribus et usitalioribus cau- divinationem ? T.imen nec isla ipsa quae ab eis vix

sis futnra prsevidenlur, eadem majoribus et occultio-
ribus causis impedita mutantur. Fallunt autem eliam
studio fallcndi et invida voluntate, quia borainnm er-
rore iKtantur. SeJ ne apud cultores suos pondus au-
ctoritatis amittant, id agunt, ut
inlerprelibus suis
raro et clanculo proferuntur, movcre nos debent.
Si cuiquam daemonum extortum est, id prodcre eul-
toribus suisquod didicerat ex eloquiis prophetarum,
vel ex oraculis angeIoi-um. Quod curnon fieret, cum
et ista non sint nppugnatio, sei testatio veritatis ?

signorumque suornm conjectoribus culpa tribuatur, Illud enim quod fohim ab ipsis pbanaticis fl.igitandum
quando vel decepti fuerint, vel mentili. Nonnun- est, nec unquam antca protulerunt, nec unquam
quam vero ipsi maligni spiritus et illusores homi- postea, nisi forte confictum proferre conabuntur,
nuni alqne invisores Falulis eorura, sulent pra'dicere aliquid deos suos per vates suos, contra Deum Is-

defeclum cultura; suw et idolorum ruinam, quatenus rael ausos fuisse prtedicere aut dicere. De quo D(?o

prescii videantur quid in singulis regnis aut locis doctissimi eorura aulores, qui omnia illa legere ac
venturum sit, et quid adversi suse factioni contin- nosse potuerunt, magis qua>siverunt quis Deus esset,
gere possit. Quod etiam illi qui gentilium hislorias quam Deum negare potuerunt. Porro antera Deus
legunt non ignorant. Quid ergo mirum, si jam im- quem nullns eorum negare ausus est verum
iste

minente tcmplorum et simulacrorum eversione , C Deum, quia et si negaret non solum subjaceret de-
quam propliolje Dei summi lanto ante pr;cdixerant, bilis pccriis, verura etiam cerlis convinceretur effecti-
Serapis dsemon alicui cultorum suorura hoc de bus. Iste ergo Deus qnom nerao, utdiiimus, illorura

proximo prodidit, ut suam quasi divinitatem rece- negare ansus verum Deura, illos falsos
est esse deos,
dens vel fugiens commeudaret. Fugantur enim isti, ct omnino deserendos, eorumque templa et simula-

vel etiam jussis superioribiis coUigati abstrahuntur cra et sacra everlenda per suos vates, hoc est pro-
et alienantur a locis suis, ut de rebus in quibns phetas, aperta denunciatio pripdixic, aperta potestate
colebantur fiat voluntas Dei, qui hoc tanto ante per pra?cepit, aperta veritale complevit. Unde qnis est

omnes gcntes fulurura esse praidixit, et ut per suos qui usque adeo desipiat, ut non enm potins colendum
fideles fieret imperavit. Cur autem lioc non sineretur eligat, quem coli non probibpnt quos colebat? Quem
dsemon prfedicere, cum sibi jam prsenosceret immi- procul dnbio cnm colere coeperit, illos utique non
nere? Cum haec prffidictio et in prophetis attestare- est culturus, quos prohibet coli quem colit. Quod
tur a quibus sunt ista conscripta, et prudenlibus autem ipsum essent cuUurae gentes, exterminatis
daret inlclligi quam vigilanter esset deemonum ca- diis falsis quos antea colebaut, a prophctis ejus esse

venda fallacia, cultusqne fugiendus, qni cum ante praedictnm paulo anle commemoravimns, et nnnc
per tam longum tempus in templis suis haec futura repetamus. Praevalebit, inquit, Dominus adversus
lacnissent, qua? per prophetas praedicta ignorare eos, et exterminabit omnes deos genlium terrae, et
non possent, posteaquam appropinquare coeperunt, adorabunt enm, unusquisqne de loco sno, omnes
voluerunt ea quasi praedicere, ne ignari victique insulae gentium. Neque enim solae insulae hic intelli-
pntarentur. gendae suut, sed potins omne; gentes in his positae
C.4P. XLVII. — D? cadem re. adorant Deum. Nec merura quandoquidem alibi non

(Ex dictis ejusdem.) Cum igitur lam longe ante prfe- insnlas uominat, universum orbem terrarura,
sed
dictura esset atque conscripium, ut alia iterum ta- dicens : Commeraorabuntur et convertentur ad Do-
ceamns, dicamus illud quod Sophonias propheta di- minum universi fiiies terrae, et adorabunt in con-
cit Prffvalebit Dominus adversus eos, extcrminabit
: spectu ejus univer?ae patriae gentiura, quoniani Do-
omnes deos gentiura terrae, et adorabunt eura, unus- mini est regnum, el ipse dominabitur gentium. Haec
quisqne de loco suo, orancs insula? gentinm. .\ut anlcra per Christum fuisse complenda, et aliis plu-
non credebant isla sibi eventura, quia in lemplis ribus testimoniis, psalmo unde
et in eodem ipso
genlium colebanlnr, et haec ideo per suos vates ac comniemoravimus satis apparet. Cum enim paulo su-
phanaticos frequentare noluerunt : aut cum ea ven- perius futnram passionem suam per Prophetam ipse
 Sii' lilOCllKroillJM l.llilU .\X. - LIHKK F)i:cnius. 8;iO

ioquerctur, dicens : Foderunt manus nieas ut iieJos A supcremini, noc quud vos spernant magi diixeritis
meoi!, dinunieravcrunt omniu ossa mea, ipsi vero Sicut eDiiii vestimcutum, itu per lempus assumen-
consideravcrunt et conspexerunt me, diviseruiil sibi lur, ul siciit luna a linea rumedentur : juititia au-
vestimenta mea et super vestem meam
miserunt tem mea in ti-lprniiin mniict. Attcndcnduin est ergo
sortom ;
paulo posl iiifiMt illud (|uod posuimus ("om- : at<|Uo uiiini studiu caveiidum, iic noslris toiiipo-
memoraliuulur et converteiitur ad Diiiniiiiiiii uni- ribiis vidomus Christianain
in quibtis religionciii
versi lines torra>, etc, iiuaiKiUcim et illud testinui- in toto urbc dilalatam, proptcr dcsidiam iiiugislorum
nium iiuod prius adliiliui, uliidictum est pra;valebit ; et iiiertiam doctorum, pauci illi qui adliuc supersunt
UoiiiiMus adversus eos, et exterminabit omues deos confundantritum cultiira; veri Dei,et,d<PinoniaoisilIii-
geiilium teri;«, in co (piod posiliim esl, piievaleliil, sionibiis dopravuti, divinationes falsas in popiilo Dei
satis oslendit etiam hoc praMiiinciaUini, i|ui)d pagaiii agaiit, riisticus ot impcritos soduceiiles, itu ut doserta
prius o|)|uignuturi essent Hcclesiam, nomenmie ipsa voritatc, qn;e liix ost iiuindi, et illuiniiiat umnem
Cliristianuiu ipi intiim valereut perseciituri, ut si humiuem venientcrn in hunc miind im lonoliiMrum
lieri po<sel, de terra omnino delcretur. Ft quia eos harum, quserant scientiam futurorura, et a dccepto-
patientia marlyrnin, et magnitudine miraculorum, et [, ribus hominum qujerant salutem auimaruin, sivo
cousequenle fide populorum erat superatiirus, idco ctiam corporum suorum. His euini praivaricatiunilius
sic dictuiu ost, |u\evalol)il Ddininus adversus eos. maxiiiie irritatur Deus, et ad vindictaiu provocatur.
Non eiiim dicerelur, priovalobit adversus eos, nisi Unde pcr Ezochielcm comminatur dicens Vui pro- :

oppugnaiido illi resislerent. Unde et ia Psalino ita photis iusipicntibus qui sequuutur spiritum suiim,
prophetatum est : Ut ipiid freinueruut gentes, et et nihil videut. Quasi vulpes in desertis, propheliu
popiili meditati sunt inania? Astiterunt reges terra', tui Israel erant. Nunqiiid non visionem cassam vidi-
et principes con\oiununt in uniim, adversus Donii- stis, el divinalionem niendacem locuti estis, et di-
uum et adversus Cliristum ejus. Et paulo post citis Dominus, ciiin ego non
: Ait siiii locutus'.' Pro-
dicit : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu. pterea htec dicil Doiniuus Dous : (Juia locuti estis

ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi vana, et vidistis mendacium, ideo ecce ego ad vos,
gentes ha;reditatem tuam, et possessioutra luam ait Dominus Deus : Et eritmanus measuper prophe-
liues terra?. His atijue hujusmodi propheticis docu- tas qui vidont vana, et mcndacium in
divinant :

mentis pra?dictnm ostenditur, quod videiniis impleri concilio populi inei non erunt, et in scriptiira domns
per Christnm, fuisse futurum ut Deus Israel, quem Israel non scribentur, nec in terrani Israel ingre-
unum verum Deum uon in una ipsa C dientur. Ad doctores autem per eunidom prophotam
intelliginius,
gfciite quae appellata est Israel, sed in omuibus gen- increpans eorum inertiam, ita loquitur diceus Non :

tibus coleretur, et omnes falsos deos geutium et ascendistis ex adverso, neque opposuislis niurum
templis eorum, et a cordibus cultoruiu suorum pro domo Israel ut starelis in praslio in die Domini.
amoliretur. lirant nunc isti et adhuc contra Christia- Et rursum Vo", inquit, pastoribus Isracl, qui pasce- :

nani religionoin, contra verum Doi cultiim, vanitates baut semetipsos. Nunne greges pascuntiir a pastori-
pristinas defensitare audeant, ut cum strepitu per- biis? Lac comedebatis, et lanisopericbamini, et quod
eant. Nam et hoc de illis praedictuni est in psalmis, crassum erat occidebatis, grcgem aulem meum uon
dicente Propheta Sedisti super thronum, qui judi-
: pascebatis. Quod intirmum fuit uon consolidastis, et
cas aequitatem. Increpasti gentes, et periit impius, quod aegrotum non sanastis, et quod fractiim est
nomeu eorum delesti in ceterniim, et in scculum non alligastis, et quud abjectum uuu reJii.\islis,
seculi. luimici defecerunt fraineo?, et civitales eo- quod perierat non qusesistis sed cum ansteritate :

ruin destruiisti. Periit memoriaeorum cum strepitu, iinperabatis eis et cum poteutia, et dispersa; sunt
et Dominus in seternum permanet. Necesse est ergo oves mese, eo quod non esset pastor, et dispersae sunt
ut impleantur omnia hsec. Nec etiam illud quod ad- j) in devorationem omnium bestiarum agri, et dispersae
huc audent ipsi pauci qui remanserunt vaniloquas sunt. Hinc per Ilieromiani dicitur : A minimo usque
suas ostentare doctrinas, et Christianos tanquam ad inaximum omnos avaritiam sequuntur : a pro-
imperitissimos irridere, nos commovere debet, dum pheta usque ad sacerdotem, cuncti faciunt nienda-
in eis impleri ea qua: prsedicta sunt videamus. E.^^ cium. Et sanabant contritionem flliae populi mei ad

quo enim fremuerunt gentes, et populi meditati sunt ignominiam, diceutes, Pax pax, cum non esset pax;
inania adversus Dominus et adversus Christum confusi sunt quia abomiuationem focerunt. Tdcirco
:

ejus, quando ab eis fundebatur sanguis sanctorum, ha;c dicit Dominus esercituuin Deus Israel Ecce :

et vastabatur usque ad hoc tempus, et

Ecclesia, ego cibabo populum istum absyntbio, et putum dabo
deinceps quotidie minunntur. Nos autem, quos ad- eis aqiiam fellis, et dispergam eos in gentibus quas

versus eorum opprobria et superbas irrisiones, for- non noverunt, ipsi et patres eorum, et mittam post
tissimos reddunt oracula Dei, de hac quoque re eos gladium donec cousumantur. Qualiter ergo dis-
audemus et gaudemus impleri. Sic enim nos alloqui- pliceat Deo •omnipotenti pastoriim uogligentia, et
tur per Prophetam : Audile me qui scitis judicium, siibditorum error, non solum prophetica testimonia
populus meus, in quorum corde lex mea, opprobria ostendiiiit, sod etiam facla antiqiionim declarant,
hominum nolite metuere, et delractione eorum ue cum iu libro Regum legitur quomodo malignus spi-
851 BURCHARDl WORMACIENSIS EPISCOPI. 852

ritus deceperit Achab regem Israel per falsos pro- A Cap. LII. — De iltis qui murmurant.
phetas ita ut credens eis interierit, et quomodo {Ex concilio Morjunti, capite 8.) Si quis murmurans
Ochozias tilius ejus segrotans miserit nuncios ad ne pcenam murmurantium incurrat,
extiterit, videat

consulendum Beelzebud Deum Accaron, utrum vivere de qua Apostolns dicit Neque murmuraveritis sicul
:

atque coavalescere posset de infirmitate sua. Ob quidam eorum niurmuraverunt, et perierunt ab

quod Helias propheta, a Deo missus, increpat euni, exterminatore. Juxta mensuram opusque peccati :

ita dicens Quia misisti nuncios ad consulendum

:
quia in hoc sententia Apostoli pleniter declaralur,
Beelzebud Deum Accaron, quasi non esset Deus in sacerdotis judicio poeniteat.
Israel a quo possit interrogare sermonem, ideo de Cap. LIII. — De eadem re.

lectulo super quem ascendisti non dcscendes, sed (Ex eodem.) Qui contentiosus aiit murmurans exti-
morte morieris. Mortuus est autem ipse juxta ser- terit, secundum arbitrium prioris ita poeniteat, qua-

monem Domini quem locutus est Helias, et salutem liter culpae qualitas extat.
quam quaerebat non invenit. Quapropter curandum Cap. LIV. — De eadem re.

summopere est omnibus modis, hoc est, pradatis et [Aposlolus dicit.) .\postolus dicit : Omnes facite
subditis, majoribus at minoribus, sacerdotibus et sine murmurationibus. Alienus sit a fratrum unitate
^
plebi, ne aliquem seducat per hujuscemodi illusio- qui murmurat, et opus ejus abjiciatur.
nem fraus, dolus, et nequicia hostis antiqui, ita ut Cap. LV. —
De contentiosis.
a mendacibus velimus discere veritatem, et a pesti- (Ex papx, capite lo.) Si quis videtur
dccr. Hi/larii
feris morbis mortisque autoribus queeraraus intirmi- contentiosus esse, dicente Apostolo Nos tblem con- :

tatis nostrae remediuni sed magis ad Deum vivum

: suetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei, si
omnium confugiendo devoto corde
et viviUcatorem quis hoc facit noletur usquequo corrigatur.
properemus, per orationes sacras, jejunia et elee- Cap. LVI. —
De illis quiin lingua lascivi fucrint.
mosynas illum deprecantes, ut ipse propter benigni- {Ex posnitentiali Theodo.) Si quis lascivus in lin-
tatem suam consulat servis suis, eripiens nos de om- gua fuerit, triduana poenitentia expietur.
nibus inimicis nostris, doceatque nos facere volun- Cap. LVII. — De illis qui per odium dissidentes exti-
tatem suam quia ipse est Dominus Deus noster,
: terint.
spiritumque suum bonum nobis tribuat, qui nos du- {Ex dictis S. Isidori.) Si quis discors et litigans, et
cat in viam rectam, viviiicetque nos in aequitate sua : per odium dissidens extiterit, quosque ad concor-
quatenus ejus magisterio omni tempore vitse nostra; diam redeat, a conventu et societate Ecclesise, et
gratura servitium ei exhibentes, post hanc vitam C canones jubent, alienus existat.
per ejus gratiam mereamur beatitudinem possidere Cap. LVIII. De itlo qui odio habeal aliquem, — et ad
sempiternani. pacem reverti notuerit.
Cap. .XLVIII. —
De sacerdotihus et reliquis ecclesiasticis {Ex eodem. )?ii quis odio habet aliquem, ita ut ad
ordinibus qui inagos, ariolos, aut divinos consulunt. pacem reverti non velit, sicui sancti Patres statue-
{Ex concilio Toletan., capite 29.) Si quis episcopus, runt, excommunicetur et ab Ecclesia separetur,
aut presbyter, sive diaconus, vel quilibet ex ordine donec reconcilietur.
clericorum, magos, aut aruspices, aut ariolos, vel Cap. LI.X. De eadem re. —
sortilegos, aut eos qui prolitentur artem aliquam, (Ex decr. Fabiani papx, capite 3.) Si quis contri-
aut aliquos eorum similia exercentes consulens fue- atatus noluerit reconciliari satisfaciente eo qui con-
rit deprehensus, ab honore dignitatis suse depositus, tristavit, acerrimis maceretur inediis, usque dum
monasterium ingressus, ibique perpetuae poenitentia; gratanti animo satisfactionem recipiat.
admissum sacrilegii luat.
deditus, scelus Cap. LX. — De eadcm re.

Cap. XLIX. — De ittis qui adfascinum incantationcs {Ex eodem.) Si quis non vult reconciliari fratri suo
fecerint.
l^
quem odio habet, tamdiu in pane et aqua poeniteat,
(Ex concilio Cabitlon., capite 5.) Si quis praecanta- usque dum reconcilietur ei.

verit ad fascinura, vel qualescunque praecantiones, Cap. LXI. — De eadem re.

exceptis Symbolo et Dominica, qui can-
oralione {Ex concilio ^gatensi, capite 7.) Placuit etiam, ut
tat, et qui cantatur, tres Quadragesimas in pane et sicut plerumque tit ut quicunque aut longinqua inter
aqua pcEniteat. se lite discesserunt, et ad, pacem revocari diuturna
Cap. L. — Quod dxmoniacum petras vet herbas intentione nequiverint, de Ecclesiae coetu justissima
sine incanlatione liceat portare. excommunicatione pellantur.
(Ex dictis Hierony.) Daemonium sustinenti licet Cap. LXII. — De itlis qui contentiones et rixas ama-
petras vel herbas habere sine incantatione. verint.

Cap. LI. — Ut maledici nisi se corrigant regnum (Ex eodem, capite 5.) Si quis contentiones vel rixas
Dvi non possideant. amaverit, vel nianifestum convitium frati intulerit,
{Apostolus dicit.) Apostolus dicit; Neque maledici juxta arbitrium rectoris ijiodumquepeccati, diuturna.
regnum Dei possidebunt. Si quis hoc peccafum ad- expietur puenitentia.
miserit, tam grande poeuiteat, quam grande perpe- Cap L.XIII. — De itlis qui faciles sunt ad detfahendum.
ravit scelus,quod a regno Dei non separetur. (Ex eodem, capite iO.) Si quis promptus facilisque
833 DECRETORUM I.lHltl XX. [.m:H CNDECIMUS. 8:i4

est ad detrahondiitn, dicensqiie quod venim iion A giiim commiltit, et qui ecclesiam Dei devastat, et
est, VI dies in pane et aqua, suquitslratus a fralorno inccndit : quia ct hoc sacrilegium est, placoit san-
consorlio, posuiteat. ctu< synudo ut in uno luco, id est in munasterio,
Cap. LXIV. — Dc ittis (/uiconlra episcopos suos conspi- pa>niteat omuihus diebus vito? suo;.
raverint. Cap. LVI. — De ctcricis malcdicis.
(Ex cpist. Gatist. j)«/)« ad utnncs Galtix episcoiins.) (Ex concilio Cartliay.,capite '.>!.) Clericiis malediciis,
Conspiraliouuin vero criniiiia vfstris in partibus ma.xiuie a sacerdotibiis cogatur ad postulandam vc-
vigere audiviinus, et jilobes contra episcopos suos niam. Si noluerit, degradetur, nec unquam ad ofli-
conspirare uiaudalum cst. Cuivis criminis
uobis cium, absque satisf ictione revocetur.
astutia non solum inter Christianos abominabilis
C.\p. LXVII. De iltis qui dKtrahunt suis prioriius. —
est, sed etiam inter elhnicos, etab e.\teris lege prohi-
{Ex dictis Busilii cpiscopi.) Si quis delraxerit qui
bita. lil idoirco hujus criminis reos, nou solum Ec- ei pra>est, VII dies a conventu ecclesia^ separatus,
clesiaslica>, sed etiam siPculi damnaul legcs ct uou ut Maria soror Aaron qua; delra.xit Mosi, |ia-uiteat.
:

solum conspirantes, sed et consentienles eis. An- Cap. LXVllI. De cltricis vel monachis conjurantibus —
tecessores vero nostri quam plurima turba episco- vul conspirautitius contra episcopum suum.
porum, quicunque eorum in sacerdotali ordine sunt B (Ex concitio Chalced., capite 19 ) Si quiergo derici
coustituti aut existunt clerici, honore quo utuntur vel raonachi reperli fuerint conjurautes aut conspi-
carere praiceperunt coBteros vero conimuniouc
: rautes, aut insidias ponenles epi.scopis, aut clericis,
privari, et ab ecclesia exlorres lieri jusserunt, et gradu proi rio poenitus aljjiciantur.
nou solum facieutes, sed eis consentientes. Cap. LXIX. — De eadum re.

Cap. L.VV. — De eadem re. Igitur si clerici aut monachi inventi fueriut con-
(Ex concilio Tungren. capite 5.) Quisquis per dolum jurati, aut per conjurationem calumniam machi-
niittit manum suam in Christum Domini episcopum nantes episcopis vel clericis, propriuui amitlaut gra-
videlicet, palrem et pastorem suura quia sacrile-
: dum.
FIMS LIBR I DECIMI.

INDEX CAPITULORUM LIBRI UNDECIMI.

Cap. I. De sede episcoporum, cur in Ecclesia altius C 19. De eadem re.
cffiteris sedere debeant. 20. De eadem re.
2. Episcopus cum eicommunicare, vel anathemati- 21. De eadem re.
zare aliquem pro cerlis et manifestis sceleribus 22. De eadem re.
dispositura habet, post lectionem Evangeiii clerum 23. De his qui domum Dei contemptibilem du-
et plebem ita debet alloqui. cunt.
3. Prima escommunicatio. 24. De eadem re.
4. Item excommunicationis allocutio. 2d. Ut res ablatae cum multipHcatione restituan-
0. Eicommunicatio secunda. tur.
6. Item tertia excommunicatio. 26. Qiiod ecclesiasticarum rerum incendia. et de-
7. Excommunicatio quarta. praedationes pro emunitate sint emendandse.
8. Reconcilialio excommunicati. 27. De rebus ecclesiasticis, quomodo restitui de-
9 Ne episcopi praecipiles sint aliquem eicommu- beant.
nicare. 28. Quod sacrilegi sint ecclesiarum prsedones.
10. De eadem re. „ 29. De eadem re.
1 1. De eadem re. 30. De his qui truncationes membrorum, depraeda-
12. L't niiUus graviter ferat, cujus parochianus ab tiones, et domorum incendia fecerint.
alio episcopo pro certa culpa excommunicatus 31. Quod cum excommunicato orare noaliceat.
fuerit. 32. De eadem re.
13. De illis qui in parochia consistentes aliquid con- 33. De eadem re.
tra Deum fecerint, quoties ab episcopo ad emen- 34. De eadem re.
dationem vocari debeant. 35. De eadem re.
14. De eadem re. 3i). De eadem re.
15. Quod aliud sit peccare iu Denm, aliud in homi- 37. De eadem re.
nem. 38. De eadem ve.
10. De eadem re. 39. De eadem re.
17. Quod sanctum sanctorura sit quidquid Domino 40. De eadem re.
offeratur. 41. De eadem re.
18. De illis qui Christi pecunias auferunt vel ra- 42. De eadem re.
piunt. 43. De eadem re.
8So BLRCIIARDI VVORMACIENSIS EPISCOPI. 8ofi

44. Ue eadem re. A 65. De illis qui de tninisterio Ecdesiae aliiiiiid furati

45. De illis qui ei alia parochia sunt, et deprEedatio- fuerint.

66. si de furto infamati fueiint, quo-
De raonachis,
ues faciunt.
46. De illis qui defendunt dclinqueutes. modo expurgare debeant.
se

47. De illis qui intra annum causam suam tractaro 07. De illis qui culuTiorum llagella defendunt.

nefflexerint. 68. De episcopis qui ainid Romanam sedem accu-

48. De eadem re. sati fuerint quod cum e.Ncommunicatis communi-

49. Ut notentur excomraunicatorum nomina, et in carent.

foribus EcclcsicB pra;ligantur. G9. De episcopis qui sibi subjectos seducunt, com-
50. De episcopo qui ante damnati absolutioncm ob- municantes cuni excommunicatis.
ierit. 70. De eadem re.

51. De illis qui escommunicati moriuntur. 71. De episcopis, ut non siut malum exemplum po-
52. De eadem re. pulo.
53. De furibus et furtis. 72. De correctione episcoporum qui cum excommu-
54. De eadem re. nicatis communicaverunt.
55. De eadem re. 73. De his qui contemnunt banuum ab episcopis
56. De eadem re. impositum.
57. De eadem re. 74. De eo pro quibus causis quemlibet hominem
58. De eadem re. anathematis vinculo ligari oporteat.
59. De eadem re. 75. De illis qui furtum et rapinam exercuerint.
60. De eadem re. 76. De illis qui in patibulis suspenduntur.
61 De eadem re. 77. De episcopis qui ciim excommunicatis commu-
62. De servo qui fugerit dominum suum. nicaverint.
63. De clericis, si in demoliendis sepulcris com- 78. De clericis qui fugerint Ecclesias suas, et de
prebensi fuerint. servis qui dominos proprios fugerint.
64. De clericis aut monachis, si furtum fecerint. ladicis Cupitulorum finis.

BURCHARDI
ECCLESI^ WORMATIENSIS EPISCOPI

DEGRETORUM LIBER UNDEGIMUS

DE EXCOMMUN[CATIONE.

ARGUMENTLIM LIBRT. C quos ejecerint non recipiatis. Valde enim

nicetis, et
Libro hoc de excoaimuuicatione, ejusque negleclu timeuda est sententia episcopi, licet injustc liget,
et contemptu, de furibus et prajdonibus, deque sa- quod tamen summopere pra!videre debet.
crarum oedium insensoribus ac deprsedatoribus ,
Cap. II. —
Episcopus cum excommunicare vcl ana-
agitur. thematizare aliqwm pro ceitis tt manifestis sceliri-
Cap. I. — De sedc episeoporum, cur in ecclesia altius bus dispositum habet, post lectionem Evanyelii, cle-
cxtcris sedere debeant. rum et plebem ita debet alloqui.
{Ex epist. Urbani papx.) Quod autem sedes epi- {Ex concilio Rhotomag., capite 3.) Noverit chari-
scoporum in ecclesia fxcelscc constituta', et prcepa- tas vestra, fratros mei, quod quidam vir nomine
rattc inveniuntur in throno, speculationem, et po- N. diabolo suadente postpirnens Christianam promis-
testatem judicandi, et solvendi, atque ligandi a Do- siouem quam in baptismo professus est, per aposta-
mino datam materiae docent. Unde ipse Salvator
sibi siam conversus post Satanam, cui abrenunciavit, et
in Evangelio ait Quaecunque ligaveritis super ter-
: omnibns operibus ejus, vineam Christi, id est Ec-
ram, erunt ligata et in coelo. Et alibi : Accipite clesiam ejus. devastare et deprEedari non pertimescit:
Spiritum sanctum, quorum remiserilis peccatn, re- pauperes Christi, quos pretioso sanguine suo redemit,
mittuntur eis ; et quorum retinueritis, retenta violenter opprimens et interliciens, et bona eorum di-
erunt. Ideo ista prrelulimus, charissimi, ut intelliga- ripiens. Unde, quia lilius hujus nostrse Ecclesia; (cui
tis potestatem episcoporum vcstrorum, in eisque Deo auctore praesidemus) debuerat esse quia in ea *.

Dominum veneremini, et eos ut animas vestras dili- per aquam etSpiritum sanctum renatus est, et inter
gatis, et quibus illi non communicant uon commu- adoptivos lilios Dei adnumeratus, quamvis modo-
S.i7 DECKKTOIUJM I.IUUI W. MltEll UNDECIMUS. 8;>8

lilius diaboli sil iiiiiluinlo tlijholuni, sollicili iie A culpa.n suuin iieciluin cognovit, nec confessus esl,
per ncglif^eiitiam pasloruloin ulii|iia ilo ovilms noMs ncc miisa nobis legatiune, qui causam ipsiiis
creditis pro qua iii treinendo judicio
doperiret, exquirimus : quia noster parochianus est, vcniuin
aute i>riiicipeiupastorum nominum noslrum Jc- postulavit: quia iu ccepta mulitia, diabulo cur ejus
sum Cliristum rutionem reddeie compelleremur, indiirunlo, perseverat, et jiixta qiiod Apostolus
juxta quod ipse terriliillter iioliis comiiiinatur, di- dirit : Seciiiidum diiritiam siium, cor impinnileiis
cens : Si iion aiiiuiiiciuveris iiiiipio iiiiipiitatem thcsaiirizat sibi irain iii die irtc : idcirco uos eum
suam, sanguiiiera ejus de nianu tiia reiiiiiruiu. Misi- ciim universis complicibus et conimunicatoribus,
musad eum presbvterum nostrum, et liltcras coin- faiitoribusque suis, judicio Dei oiniiip(ilrr;tis,
mooUurias scmel, et iterum, alque lertio, invitantes Patris, et Filii, el Spiritus sancli, et bcali Petri
eum canonice ad einendatiunom, et satisf.iclioncm, principis apostolorum, et omnium saiictoruoi,
et pcenitenliain, corripientes euin palerno alleclu. Sed necuon et nostra; mediocritatis auctoritalo, et
ipse, proh dulor ! diabolo cur ejiis indurante, moiiita poleslato nobis divinitus collata ligandi et solvcndi
suliitaria sprevil, et in iucccpta malitiu perseverans iu co;lo et in terru, a pretiosi corporis el sanguiiiis
Ecclesia; Dei quam „ Domiiii perceptione, et a societate omnium Chri-
kcsit, supcrbiae spiritu inll itus,
satisfacere dedi.crnatur. De talibus itaqiie Iransgres- stianorum separamus, et a liniinibus sanct;e matris
soribus, et sanctie, religionis pacisque, qiiam Cliri- Ecclesia; in coelo et in terra excludimus, et ex-
stussuis discipulis dedit, atque reliqiiit, viulutoribus, coinmunicatuiii, et analheinuti/atum csse decer-
pra-cepta domiiiica et apostolica habemus, quibus niinus, et damnatiiin ciim diabolo et ungclis ejiis,

iiiforinamur, quid de hujuscemodi pr;evaricatoribus et orauihus reprobis, in igne aeterno judicamus. nisi
agere nos oporteat. Ait enim Dominus in Evangelio : forte a diaboli laqueis resipiscat, et ad emenda-
Si peccaverit in te frater tuus, corripe cum. Fratres, tionem et pceuitentiam redeat, et Ecdcsiae Dei,
in unumqupmque nostrum peccat, qiii in sanctam quam la'sit, satisfaciat. Et respondeant omnes ter-
Ecclcsiam peceat. Si enim sancta Ecclesia unum tiu, Amen : aiit, Fiat, tiat; aut, Anatbema sit. De-
corpus est, cujus corporis caput Curistus est, singuli bent enira sacerdutes episcopura circuraslare, et
autcm sumus alter alterius membra .•
et si cum pa- lucernas ardentes in manibus teuere, quas iu con-
titurununi membrum, compatiuntur omnia membra, clusione anatheraatis, vel exconiniunicationis
procul dubio in nos peccat, qiii inerabra nostra laedit. projicere debent in terram, ot concilcare pedibus.
JubetergoDominus, ut frater, id est, Chrislianus innos Post ha^c episcopus plebi ipsam excommunica-
peccans, primo secrete corripiatur, deiude cuni testi- C tionem comraunibus verbis debet expUnare, ut
bus redarguatur : novissime ia conventu ecclesiai pu- omnes intelligant quam terribiliter damuatus sit,
blice conveniatur. Quodsi bas tres cominouitioncs, et et ut noverint quod ab ilia hora in reliquum
pias correptiones contemnit, et satisfacere despicit, non pro Cbristiano, sed pro pagano habendus sit :

post hacsittibi, inquit,sicutethuicus etpublicainis, id et qui illi quasi Christiano commuuicaverit aiit

est,gentilisatque paganus, utnoujam pro Cliristiano, cum manducdverit, aut biberit, aut cum osculatus
sed pro pagano habeatur. Et in alio loco, membrum fuerit, vel cum eo colloquium familiare babuerH,
quod a sua compage resolvitur, et a junctura cha- nisi forte ad satisfactionem et poenitentiam eum
ritatis dissociatur, el omne corpus scandalizat, provocare studuerit, aut in domo sua eum recepe-
Dominus, et abscindi, et projici jubet, dicens Si : rit, aut simul cum eo oraverit, procul dubio
oculus, manus, vel pes tuus scandalizat te, erue similiter sit excommunicatus. Deinde epistola; pres-
eum, et projice abs te. Et Apostolus Auferte, iri- : byteris per parochias mittantur, continentes modum
quit, malum a vobis. Et iterum : Si quis frater excommunicationis. In quibus jubeatur, iit Domi-
nominatur, bomi-
et est fornicator, aut adulter, aut nicis diebiis post lectionem Evangelii plebibus sibi
cida, aut rapax, cum hujusmodi, nec cibum sumere commissis publice annuncient ipsam excommuni-
licet. Et Joannes dilectus prae cseteris Christi disci- cationem, uL ne quis per ignorantiam communicet
pulus, talem nefarium homiuem salutare prubi- excommunicato. Oportet etiam ut aliis episcopis
bebat, diceus : Nec ei Ave dixeris, neqiie euni in ipsa excommunicatio manifesletur. Praecipit enim
domuiu receperis. Qui eniin ei .\ve dicit, commu- Toletanum concilium, ut invicem mox scripta
nicat operibus ejus malignis. Dominica itaque atque percurrant per omnes provincioe episcopos quos-
apostolica praecepta adimplentes membrum putridura cunque adire potuerint, ut excoramunicatus audia-
et insanabile, quod modicinam non recipit, ferro ex- tur. Seniori etiam ejus ipsa excomraunicatio debet
commuuicationis a corpore Ecclesiae abscindaraus, uota tieri.

ne tam pestifero morbo reliqua membra corporis C.vp. IV. — Item excommunicationis allocutio.
veluti veneno inticiantur. {Ex concil. Aurelia., cap. i.) Andistis, dile-
Cap. III. —
Prima excommunicatio. ctissimi, quanta et quam borrida pravitatis ac
{Ex eodem, capile 4.) Igitur quia monita no- iniquitatis opera. N. a diabolo instigatus perpetrare
stra, crebras exbortationes contemnit, quia terliu nou timuerit, et quomodo per apostasiam a totius
secundum Dominicum prteceptum vocatus ad eraen- ChristianEe religionis cultu profana mente reces-
dationem et pcenitentiam venire despexit : quia serit. Audistis quemadmodum canonice ad satis-
8o9 BURCHARI)! WORMACIENSIS EPISCOPI. 860

faciendum evocatus sit, sed venire distulerit, A episcopis per Petrum principem apostolorum divini-
quomodo frequenter admonitus ul resipisceret a malris Ecclesia? gremio segre-
tus collata, a sanctae
diaboli laqueis, quibus tenetur adstrictus, saluber- gamus, ac perpetuae maledictionis anathemate con-
rimas admouitiones obduratis auribus cordis audiro demnamus. Sintque maledicti in civi-tate, maledicli
contempserit. Dominus dicit in Evangelio, de taii in agro, maledicitumhorreum, eorum, etmaledictae
et

contumaci fratre, qui ecclesiasticam renuit susci- reliquise illorum, maledictus fructus ventris eorum,
pere correptionem Si Ecclesiam non audierit.
: et fructus terrae illorum, maledicti sint ingredientes
sittibi, inquit, sicut ethnicus et publicanus, id est et maledicti sint egredientes. Sintque in domo ma-
jam non computandus inter Christianos, sed in-
est ledicti, in agro profugi, veniantque super eos omnes
ter paganos. Ilinc Paulus Uumini et magistri doctri- illa; maledictiones quas Dominus per Mosen in popu-
nam sequens, Corintbios redarguit, quare cum lum divinae legis prsevaricatorem se esse missurum
criminosis ac sceleratis communionem haberent di- intentavit, sintque anathema maranatha, id est,
cens : Vos iullati estis, et non magis luctum habui- pereant in secundo adventu Doniini. Nullus eis
stis, ut tollalur vir de medio vestrum, id est, sepa- Christianus Ave dicat. iSullus presbyter Mi?sam cum
retur a vestro consortio, qui tale scelus operatus r> eis celebrare praesumat, vel sanctam cpmmunionen
est. El adjungit : Ego quidem absens corpore, prae- dare. Sepultura asini sepeliantur, et in sterquilinium
sens autem spiritu, jam judicavi ut prsesens eum sint super faciem terree. Et sicut hae lucernae de
qui sic nomine Domini nostri Jesu
operatus est, in manibus nostris projectae hodie extinguuntur, sic
Christi congregatis vobis in unum, et meo spiritu eorum lucerna in aeternum extinguatur nisi foret :

cuni virtnte Domini mei Jesu, tradere hujusmod' resipuerint, et Ecclesite Dei quam laeserunt per
Satanaj in iuteritum carnis. Et post pauca : Scrips' emendationem et condignam pcenitentiam satisfece-
vobis, ne commisceamini fornicariis. Et statim in- rint.
fert : Si is qui frater appellatur, id est Christianus, Cap. VII. — Excommunicatio quarta.
fornicator est, aut rapax, cum hujusmodi nec ci-
{Ex concilio Arausic, capile 5.) Canonica instituta,
bum sumere. Et alibi : Auferte malum ex vobis. Et,
et sanctorum Patrum exempla sequentes, ecclesia-
Una enim ovis morbi-
inlidelis si discedit, discedat.
rum Dei violatores. N. auctoritate Dei, ct judicio
da omnem gregem contaminat; et modicum fer-
gremio sanctae matris EcclesiBe, et
sancti Spiritus a
mentum tolam massam corumpit, et plerumque
a consortio totius Christianitatis eliminamus, quous-
unum membrum putridum totum corpus inficit. Et
n que resipiscant, et Ecclesiae Dei satisfaciant.
ideo tam perniciosa pestis a corpore Ecclesiae radi-
citus evellatur. Cap. VIII. — Reconciliatio excommunicati.
Cap. V. — Exccimmunicatio secimda. (Ex codem.) Cum aliquis excommunicatus, vel
{Ex eodem co?iC!780.) Dominicis igitur atque aposto- anathematizatus, poeuitentia ducttis veniam postulat,
licis informati pra>ceptis, judicio Patris, et Filii ejus et emendationem promittit, episcopus qui eum ex-
Domiui nostri Jesu Christi, et Spiritus sancti, et communicavit, ante januas Ecclesiae venire debet,
aucturitate potestate
apostolis apostolorumque
et et duodecim presbyteri cum eo, qui eum hinc inde
sucessoribus Deo concessa, una vobiscum prae-
a circumstare debent. Ubi etiam adesse debent illli

dictum pessimum virum a limitiibus sanctae matris quibus injuria vel damnum illatum est. Et ibi se-
Ecclesiae excludimus, ab omni societate et com-et cundum leges divinas oportet damnum commissum
munione Christiana separamus, separatumque esse emendari, aut si jam emendatum est, eorum testi-

in aeternum decernimus, id est, et praesenti saeculo, monio comprobari. Deinde interroget episcopus, si
et in futuro. Nullus ei Christianus Ave dicat aut poenitentiam juxta quod canones praecipiunt pro
eum osculari preesumat.
presbyter Missam perpetratis seleribus suscipere velit. Et si ille ter-
Nullus
cum eo celebrare sacrosanctum corpus n raj prostratus veniam postulat, culpam confitetur
audeat, vel
et sanguinem Domini tradere. Nemo ei jungatur in poenitentiam implorat, de futuris cautelam spondet,
consortio, neque in aliquo negocio. Et si quis ei se tunc episcopus septem Psalmos decantet, cum istis
sociaveritet communicaverit ejus operibus malignis, precibus. Kirie eleison. Pater noster.
noverit se simili percussutn anathemate, his exceptis Salvum fac servum tuum,
qui ob hanc causam ei junguntur ut eum revocent Deus meus, sperantem in te.
ab errore et provocent ad satisfactionem, nisi forte Mitle ei, Domine, auxilium de sancto,
resipuerit, et Dei gratia inspirante ad poenitentiae Et de Sion tuere eura.
remedium conversus fuerit, et digna emendatione Nihil proficiet inimicus in eo,
Ecclesiae Dei quam lasit humiliter satisfecerit. Et Filius iniquitatis non ap. etc.
Cap. VI. — Item tertia excommunicatio. Esto ei, Domine, turris fortitudinis,
{Ex concilio Turonen. capite 2.) Canonica insti- A facie inimici.
tuta, et sanctorum Patrum exempla sequentes, Domiue, exaudi orationem meam,
ecclesiarum Dei violatores, videlicet, raptores, de- Etclamor meus ad le veniat.
praedatores, et homicidas. N. in nomine Patris, et Dominus vobiscum,
Filii et virtute Spiritus sancti, necnon auctoritate Etcum spiritu tuo.
8fil DECRETORUM LIBRI XX. — LIBER UNDECIMUS. 802
Oratio. \ canonica docet aiictoritas : quia anatliema mtcrna
Orpmiis. Pncsta qiitesumus, Dominc, huic fiimulo est mortis damnatio, et non nisi pro mortali debet
tuo iiif,'iium paMiitcntia- fructiim, ul KcclesioB tu(c impoui criuiine, ct illi qui alitcr non potucrit cor-
sunctui a cujus iritcgritale doviarat peccando, ad- rigi.

missorum veniam consequendo rcddalur inno.\ius. Cat. XI. — De cadcm re.

Per Uominum. {Ex concilio AQathen., capitc 4.) Episcopi vero si,

Itetn alia. saccrdotali moderatione posthabita, innocentes aut

Majostateni luara qufesuinus, Domine, sancle Pator in minimis causis ciilpabiles cxcommunicare proe-

oranipotens a;terno Ueus, qui nou suinpscrint, et ad gratiam fcstiiiaiites rccipere for-
mortem sed pcc-
catorum tasse noluerint, a vicinis episcupis cujuslibet pro-
vitam semper inquiris, respice llentem
famulum tuum, altende proslralum, vincin; lilteris muneantur, et si parccre nolueriut, a
ejus planctum
in j;aiidiuin tua> miscrationis converte, scinde de-
communione confratrum usque ad proximam syno-
lictorum saccum, ct indue cum lictitiam salularem,
dum suspendantur, rationcm profcclo dcul,
et ibi

ut post longam peregrinationis fanicm de sanctis ne fortasse in excommunicatores, poccatum cicom-

al-
taribus satietur, ingressusque cubiculum regis, niuiiicati longo tempore morte praeveniatur.
in B
ipsius aula benedicat nomen glorire tua; semper. Per C.4P. XII. — Ut nultus gravUer ferat cujus parochia-
nus ab alio episcopo pro certa culpa cxcommu-
Dominum.
nicatus fuerit.
Tunc eyiiscopus, apprehaisa manii ejus dextera, in (Ex concilio apud Compendium, capite b.) Placuit
ecclcsium eum introducat, ct ei communionem et
etiam pro communi utilitate, et instanti nccessitate,
societatem Christianan rcddat, et kanc orationem
dicat : ut nullus episcoporum graviter ferat, si ejus paro-
Dous misericors,
Deus clemens, qui secundum chianum, pro dcpiccdationis causa, alter cpiicopus

Diultitudiuem miserationum tuarum peccata pceni- exconimunicaverit.

tentium deles, et prseteritorum criminum culpas, C.\p. XIII. —

De illis qui in parochia cnnsistentcs ali-
quiJ contra Drum fecerint, quoties ab episcopio ad
veniam remissionis evacuas, respice super hunc fa- emendationem vocari debcnt.
mulum N. et remissioneni sibi omnium peccatorura {Ex concilio Meldensi, capite 3.) Episcopus in cujus
toto cordis confessione poscentem deprecatus exaudi, parochia aliquis consistens, aliquid injuste fecerit,
innovain eo, piissimePater, quidquid diabolica fraude semel et atque
bis, tertio, si nccesse fucrit, vocabit
violatum est, in unitate corporis Ecclesiae tua, mise- illum sua admonitione per suum nuncium canonice
rere, Domine, gemituum ejus, miserere lacrymarum G
ad emendationem sive compositionem, et ad poeni-
ejus, et nou habentcm fiduciam nisi in tua miseri-
tentiam, ut Dco et Ecclesiae satisfaciat quam laesit.
cordia, ad sacramentum reconciliationis admitte. Si auteiii despexerit atque contempserit ejus admuni-
Per Dominum noftrum. tionem saluberrimam invitationem, feriat illum
et
Post ha;c secundum modum culpae pcnitentiam pastorali hoc est, sententia cxcommunica-
virga,
ei injungat, et litteras per parochiam dirigat, ut tionis, ut a communione sanctse Ecclesiae oranium-
omnes noverint eum in societate Christiana re- que Christianorura sit separatus, usque ad con-
ceptum. Aliis etiam episcopis hoc notum faciat. gruara satisfaclionera et dignara cmendationem,
NuUus autem episcopus alterius parochianum es- Quam e.xcommunicationem debet idem episcopus
communicare vel reconciliare prKsumat sine con- seniori illius notam facere, et omnibus suis coepi-
scientia vel consensu proprii episcopi.
scopis, et omnibus suis parochianis ne eum reci-
Cap. IX — Ne episcopi prxcipites sint aliquem piant usque ad digcam satisfactionem.
excommunicare. Cap. ,XIV. — De eadem re.
{Ex epist. Evarist. papa;, capite 3.) Deus omnipo- {Ex eodem capite 6.) Episcopus qui eos quolibet
tens, nos a praecipitantis prolatione sententiae
ut munere vel favore aut negligentia monere aut ex-
compesceret, cum omnia nuda et aperta sint oculis communicare distulerit, qui contro Deum et Ec-
ejus mala tamen Sodomae noluit audita judicare, clesioe pacem faciunt, aut revertentes suscipiat,
priusquam manifesta agnosceret, quse dicebantur. aut contemnentes de Eeclesia ejiciat, excommuni-
Unde ait Descendam et videbo utrum clamorem
:
catus habeatur a collegio ca;tcrorum, quousque vel
qui venit ad me opere compleverint, an non est ita, emendationis, vel damnationis eorum ab eo sententia
ut sciam. Ciijus exemplo monemur, ne ad proferen- promulgetur.
dara sententiam unquam pra>cipites simus, aut temere * Cap. XV. Quod aliud — sit peccare in Deum, aliud
indiligenterque iudiscussa quseque quoquo modo in hominem.
judicemas. (Ex dictis Augusti.) Attendendum est quod Domi-
Cap. X. — De eadem re. nus dicit Si peccaverit in te frater tuus. Aliud est
:

(Ex synodo Meldensi, capite 3.) Ut nemo episco- peccare in nos, aliud peccare in Deum. Si in nos
porum quemlibet sine terta et maniiesta peccati aliquis peccaverit, non est nostri arbitrii. Scriptum
causa, comraunione privet ecclesiastica. Sub ana- quippe est Si peccaverit vir in virum, placari potest
:

thema autem siue conscieutia archiepiscopi, aut ei Deus. Si autem in Deam peccaverit, quis orabit
coepiscoporum, episcopus nullum ponat, nisi unde pro eo? .Nos econtrario in Dei ii;juria benigni et
 863 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI 864

mi=ericordes sumus, et Dei otfensam, quasi in nostrp A pellimus et damnamus, atque sacrilegos esse judi-
potestate sit impuDe absque
ejus velle et ejus nolle, camus, et non solum eos, sed etiam omnes consen-
congruenti poenitentice vindicta donamus cum tamen : tientes eis :quia non solum qui faciuut, sed etiam
quod in nobis commissum est, nec saltem verbum qui consenliunt rei judicatur. Augustinus dicit :

contumeliosum prolatum sine vindicta

leviterque Qui aliquid de Ecclesia furatur et rapit, Judse prodi-
pertransire patimur. Dimiltamus ergo propter Deum tori comparatur.

quod in nobis perpetratum est, et quod in Deo com- Cap. XX. Ue eadem re. —
raissum est, quia dimittere non possumus, juxta {Ex concilio Gamjren. capite 8.) Hic qui dederit
constitutionem sanctorum Patrum, secundum cano- vel acceperit oblationes altaris, prffiter episcopum
nicam autoritatem vindicemus. vel ejus missum, et qui dat et qui accepit, ana-
Cap. XVI. Dc eadem — re. thema sit.

{Ex concitto Mddtnsi, capite 5.) Ut pervasores re- Cap. XXI. — De eadcm re.
runi ecclesiaslicaruui, qui easdem res contra aucto- {Ex concitio apud S. Medardum, capitc I.)Si quis

verum
rilatem non soiuui rctinere, et crudeliter de- oblationes Eccle^iee extra Ecclesiam rapere vel dare

populari noscunlur, quidam enim facultates etiam voluerit praeter conscientiam episcopi, vel ejus cui

Ecclesiae in diversa collaboratione et redditibus eas hujusmodi oflicia commissa sunt, anathema sit.

expoliant, sed et pauperes et vicinos et circumraa- Gap. XXII. — De eademre.

neutes imniisericorditer aflligunt, devastant et oppri- (Ex decr. Joannis papse, capite 10.) Ut hi qui mo-
munt, ut rapaces qui secundum Apostolum a regno nasteria et loca Deo sacrata et ecclesias infringunt,

Doi excludnntur, ex crimiuali et publico peccato et deposita vel alia quemlibet exindc abstrabunt,
publica poenitentia multentur. Quod si hoc agere damnum novies componaut, et emunitatem triplici-

noluerint, proferatur contra eos apostulica terribi- ter, et velut sacrilegi canonicae sententise subi-

lisque sententia quadicitur; nomi- Si quis frater ganlur.

natur, et est rapax, cum hujusmodi nec cibum quis- Gap. XXIII. — De his qui domum Dei contemptibilem
ducunt.
quam suniere prffisumat quia iniquum et sacrile-
;

{Ex concilio Mogwiti., capite 7.) Quisquis fastu su-

gum est, ut Svmmachus papa, et post eum beatus
Gregorius, Sabino subdiacono scribit : Si quis quod perbia; elatusdomura Dei ducit contemptibilem, et
possessiones Deo sacratas, atqne ad honorem Dei sub
venerabilibus^locis relinquitur, pravae voluntatis stu-
regiee emunitatis defensione constitutas, inhoneste
diis, suis compendiis tentaverit retinere, secundum
tractaverit, vel infringere pra;sumpserit, aut incen-
statuta canonum ab omni ecclesiastica communione G
dia vel vastationes ausu temerario perpetraverit,
ut sacrilegus debet arceri, donec studeat digna sa-
quasi invasor et violator Ecclesice Dei, quae. est do-
tisfactione quod admisit corrigere.
mus Dei vivi, a communione omnium lidelium ab-
Gap. XVII. — Quod sanclum sanctorum sit, quidquid
scindatur.
Dotnino offeratur.
Cap. XXIV. De eadcm re. —
[Ex dccr. Bonifacii papw, capite o.) Nullus liceat
{Exeodem, cap. 6.) Si quis cujurcunque munuscula
ignorare, omne quod Domino consecratur, sive fue-
EcclesicC sanctis scripturarum titulis collecta, nefa-
rit homo, sive auimal, sive ager, vel quidquid semel
ria calliditate abstulerit, fraudaverit, invaserit, re-
fuerit consecratum, sanctum sanctorum
Domino, erit
lentaverit, atque subripuerit, el non stalim a sacer-
et ad jus pertinet sacerdotum. Propter quod ijuia :
dote commonitus Deo collata reddiderit, ab Ecclesise
inexcusabilis erit omnis qui a Domino et Ecclesia,
catholica! communione pellatur.
cui competunt, aufert, vastat,
usque ad emendationem Ecclesieeque satisfactionem,
invadit, vel eripit,
Cap. X.XV. — l't rrs ablaix curn multiplinalionc resli-
tuaniur.
ut sacrilegus dijudicetur, et si emendare noluerit, {Ex dccr. Eusebii papss, capite 4.) Estetiam in an-
excommunicetur. tiquis Ecclcsiae statutis decretum, ut qui aliena in-
Cap. XVIII. — De illis qui Christi pecunias auferunt vel vadit,non exeat impunitus, sed cum multiplicatione
rapmnt. omnia restituat. Unde et iu Evangelio scriptum est,
{Ex epist. Anacleti papx cunctis fidelibus missa.) quod si aliquid aliquem defraudavi, reddu quadru-
^ Qui abstulit, inquit, aliquid patri, homicidae particeps plum.
est. Pater noster, sine dubio, Deus est, qui nos Cap. XXVI. — Quod ecclesiasticarum rerum incendia et
creavit. Mater vero Ecclesia, quse nos in baptismo deprxdationes pro emunitate siiit emendandse.
spiritaliter regeneravit. Ergo qui Ghristi pecnnias (Ex epist. Gregor. papx ad Constanlinam reg. Gal-
et Ecclesiffi aulfert, rapit, aut fraudat, homicida est, lix.) Gum devotissimam dominam sciam de coelesti
atque ante Deum homicida deputatur. Qui enim res vita atque remedio animae suce sedulo cogitare, cul-
Ecclesia; abslulerit, sacrilegium facit, et ut sacrile- pam me committere vehementer existimo, si ea quEe
gus judicandus est. pro timore omnipotentis Dei sunt suggerenda siluero,
Cap. .XI.X. — De eadem re. et te sanctissimam de Ecclesiastica pace sedule non
(Ex decr. Lucii papx, capite 10.) Rerum ecclesia- commonuero. Nimis me Juliani fratris et coepiscopi
sticarum et facultatum raptores a liminibus sanctiB noslri proclamatio nuper contri^tavit, ^ma.^iime cum
Ecclesise analhematizanies apostolica auctoritate villae su£e videlicet Ecclesise a nequissimis praedoui-
 ar.Ji nECRETOUUM LIHIU XX. LlltEll UNDECLMUS. 800
bus sint (IppriPdat.T, atqiio nocliirnis incondiis niore A bus cl Domino Deo cui tradila siinl oa siiblrahant,
fiinini coinliustii- et diim idcm maligni, jiixta noslri
:
el suis usibus inserviant. Qiiapropter ab omnibiis il-
prmdccessoris Bonifacii dccrctn, pro cmunitatc illiid la usiirpationis conlumelia dopi-lloiida osl, nc prn?-
emendare noliierint. diiiii «'l .«n-culi lcgcs Ii.tc cadfm dia sub socrolis co'lestibus judicata a quibusdam ir-
ita liaberc volucrint, lcge vnlgari tcste, in qiia sio ruontibiis voxeutiir. Qtioil si qiiis pitesiimpsorit, sa-
scriliitiir (jiiis manii arniata usque ad qiiatuor
: Si crilogtis habealur, el piciil sacrilogus jiidicetur. Ip-
bomines vicum olteritisad inalcfaciendiim vcnerit,
in sos atitcra qui hoc agunt : clericos ac Domini sa-
ille qui prior est illicila pi'a;sumplionecomponat soli- cerdotes perseqiii eosque infamare audivimiis, ut
I

dos UCCCC, sequaces vero ejus unusquisquo solidos maluni siipor malum addontes dcteriores fiant, non
LXXX si vcro ibi incendium fccerint, sibi nonara
; intelligenles qtiod Ecclesia Dei in sacordotibus con-
coraponanl, pra^dam vero in quadruplum rosliluant. sistat, et crescat in lemiilum Dei ct sicut cui Ec- :

Si SDPculi leges talem justitiam babcre voluerint, U^x clesiam Dei vastat ejusquo pricdia et donaria expo-
divina cur inferior esse debebit, cum in ipsius veri- liat et iuvadit, fit sacrilegus, sic et ille qui ejus sa-
tatis pra?scntia a Zachaso collaudatum sit, si ali- cerdotes insoquilur, sacrilcgii rctis existit ct sacri-
quem defraudaret, ut in quadruplum reslitueret ? _ logus judicattir.
Kt quia summum in regibus bonum est justitiam C.\p. XXX. —
Dc his qui Iruncationcs mcmbrorum, de-
colere. ac sua (jnique jura scrvarc, ct in subje- prxdationcs et domorvm incmdia feccrint.
ctosnon sinere quod potcstatis est fieri, sed quod [Ese decr. Eutyclaan. papx.) Si quis membrorum
cequum esl custodiri, quos vos et diligere, el omnino Iruncationes, domorum incendia feccrit, sive facere
conlidimus sludere : qiiapropter e.xcellenlisE tua; jusserit, aut facicnti consenserit, qtiousque de his
niense novcmbri prffseiitis anni, sectinda indictione, tinicuiquo legaliter vol amicabililor corani episcopo
Petrum cl coepiscoptim a greraio sanctse Romanse Ec- civitatis aliisque civibus non cmenJaverit, ab Eccle-
clesia" transmittimus, ut fralribus cjusdem provincioR sia se privatum cognoscat. Si vero post secundam
in uuum congregatis, emunitas et pra^stimptio el et tertiam conventionera, cuncta in quibus argiiitur
sacrilegiuiu canouica autoritate, et vestra regia non emendaverit, tanquam elhuicus et publicanus
dignitate talem termintim accipiant, ne postliac ab omni Christianorum collegio scparetur.
membra diaboli, lilii uequam, in sancta Ecclesia te C.4P. XXXI. — Quod cum excommnnicato orare 7ion li-
etiam ibi regnante talia praesumant. ccat.

C.\p. XXVII. — Derebus ecclesiasticis quomodo resUtui {Ex dictis S. Isidori.) Cnm cxcomiimnicato, ncqtie
debeant. C orare,neque loqui, nisi ea qua; ad eamdem excom-
(Ex decr. Eusebii, capite 8.) Et in legibus ssculi municalionem perlinent, nequc vesci cuique li-
cautuni babetnr. Qui rem surripit alienani, illi cu- ceat.
jus res dirempta est, in undecuplum qtia> sublata Cap. XXXIT. — De eadcm re.

sunt reslituat. Et in lege divina legitur. Maledictus {Ex dictis ejusdim.) Si qtiis frator, aut palara aiit

omiiis qui transfert terminos proximi sui : et dicit absconsecum excommunicato fuerit locutos, cora-
omnis populus, Amen. Talia ergo non praesumantur munem stalim cum eo excommunicationis contrahet
absqtie ultione, nec exerceantur absquo damnatio- pcenam.
ne. Pacem, et non damnum aut injustitiam alicujus Cap. XXXIII. — De eadem re.

sectamini iti invicem, et in omnes. Proinde si quis {Ex dictis Fructuosi episcopi.) Ctim excommunica-
ecclesiasticas oblationes, et quod Deo consecratum to nullus loquatur, neque qualibet eum compas-
fuerit, rapuerit , vel consenserit facientibus, ul sione vel miseratione refoveat, neque ad conlradi-
sacrilegus dijudicetur, et damnum in quadruplum ctionem, vel superbiam confortare prsesuraat.
restituat, et canonice poenileat. Cap. XXXIV. — De eadrm re.

Cap. XXVIII. — Quod sacrilegi sint Ecclesiarum prsedo- j)

{Ex concilio Anlioch., capite 2.) Cum excomrauni-
nes. catis non licet communicare, nec cura his qui per

[Ex concilio Mogwiti, ca/(i(e 3.) Sacrilegi sunt Ec- doraos convenitint, devilantcs orationes ecclosise,

clesiarum prsedones. Unde et in concilio Agatbensi ubi simul orandura est. Si quilibet autem ex clero
sub quarto cainlulo decretum habetur ita Amico : deprehcnsus fuerit cum excoramunicatis comraun'-
quipptam rapere furtum est Ecclesise vero fraudari : care, etiara iste privetur communione.
vel abstrahi surripique sacrilegium. Omnes enim Cap. X.XXV. — De eadem re.

conlra legcm facientes, resque Ecclesia' diripienles, (Ex canone apostolorum ) Si quis cum excommu-
vel Ecclesias sacerdotesque contra divinas sanctio- nicato, saltem in domo, simul oraverit, iste com-
nes vexantes sacrilegi vocantur, atque indubitanter munione privetur.

infames, sacrilegique habendi sunt. Cap. XXXVI. — De eadcm re.

Cap. XXIX. — De eadem re. (Ex concilio Sicxno, capite 5.) De his qni commu-
(Ex epist. Pii pups Italicis frairibus missa.) Ad se- nione privantnr, seu ex clero, seu ex laicali ordine,
dera autem apostolicam perlatum est, quod sint in- ab episcopis per unainquamqtie provinciam senten-
ter vos contentiones et emulationes, et praedia di- tia regularis obtineatur, ut hi qui abjiciuntur, ab
vinis usibiis tradita, quidam humanis applicent usi- aliis non recipiantur. Requiratur autem ne pusil-
867 BURCHARDI AVORMACIENSIS EPISCOPT. 868

lanimitate aut contenlione, vel alio qtiolibet vitio A dir.ium. Ab iiniversis episcopis dictum est : Omnibus
episcopi videatur a cnmmunione .seclusus. placet.

Cap. X.X.\ViI. — De cadem rc. Cap. XLIV. — De cadcm re.

{Ex cuncilio Antioche, capite 6.) Si quis a proprio {Ex eodcm, capite 73.) Qui comm\micaverit, vel
episcopo communione privatus est, non ante sus- oraverit cum excommunicato : si laicus est, excom-
ab aliis episcopis, quam suo reconcilietur iiiunicetur, si clericus, deponatur.
cipiatur
episcopo. Cap. XLV. — De illis qui ex alia parochia sunt, et

Cap. XXXVIII. — Dc cadem re. deprsedationes faciunt.

{Ex decr. Calist. papa:, capite 3 Excommunicatos

)
(Ex concilio Meldcnsi, capite 2.) De illis autem,
qnoque a sacerdotibus nullu? recipiat ante utriusque qui infra parocbiam beneticium aut baereditatem
partis examinalionem jnstam, nec cum eis in ora- habent, et alterius episcopi parochiani sunt, et de
tione, aut cibo, vel potu, aut osculo communicet, loco ad locum iter faciunt, rapinas et deprEedationes
nec Ave eis dicat qnia quicunque in his, vel aliis
:
peragunt, placuit ut excommunicentur, nec ante ex
prohibitis scicnler c.xcommuniccitis communicavei'it, parocliiaexeant, quam quec perpelrarunt digne
jnxta apostolorum inslilutioncra, et ipse simili ex- emendent. Qiiorum excommunicatio seniori eorimi,
communicationi subjaceat. et proprio episcopo significanda est, ne eos reci-

Cap. XXXIX. — De endem re. piant antequam illuc redeant, ubi rapinam fecerunt,
{Erc concilio Non autem liceat commu-
Antioche.) et omnia pleniter emendent.
nicare incommunicntis, neque per domos ingredi, Cap. XLVI. — De illis qiii dcfendant delinqitentcs.
el cum eis orare, qui Ecclesice in oratione non par- {Ex dictis Basilii episcopi.) Qui consentit peccan-
ticipanl, nec in alteram Ecclesiam recipi, qui ab tibus, et defendit alium delinquentem, malediclus
alia excommunicantur. Quod si visus fuerit quilibet erit apud Deiim et bomiues, et corripietur increpa-

episcoporum, vel presbyterorura, aut diaconorum, tione severissima. Hinc et quidara sanctissimus Pa-
vel etiam qui in canone detinentur, incommunicalis ter ait : Si quis errori alterius consenserit, sciat se
communicare, bunc oporlet commuuione
et privari, cum illo simili modo culpabilem judicandum, et
tanquam Ecclesiae regulas conbindentem. excommunicandiim.
Cap. XL. De eailcm re. — Cap. XLVII. — De illis qui intra annum causam suain
{Ex decr. Fabiani papx cpiscopis Gallix missis.) tractare neglexerint.

Si quis sponte communicaverit excommunicato. {Ex decr. Gelasii, Quicunque igitur

pap. capite 2.)

verbo, oratione, in cibo, vel potu, XL dies poeni- C intra anni spacium publice causam
civiliter, sive
teat in pane, sale, et aqua. Qui vero eis communi- suam coram suis excommunicatoribus non perege-
caverit in bomicidiis, vel llagiliis, reus erit iraj, et rint, ipsi sibi audientis clausisse aditum videantur.

vindictEe Dei nmnipotentis queni spernit : quia bffc Quod si obstinato animo sine communione defuucti
omnia divina ei voce interdicta suut, et, secundum ftierint, nos illius causam, juxta beati Leonis pra;-

Apostolum, obedire Deo oportet magis quam homi. decessoris nostri sententiam, divino judicio reser-
nibus et secundum quod deliquit, digne juxta de-
;
vautes, uon communicavimus, mortuis
quibus vivis

creta canonum poenileat : et si poenitere noluerit, non communicare possumus.

excommunicetur. Cap. XLVHI. De eadcm re. —
Cap. XLI. — • De eadem re. {Ex decr. cjusdem, capite 13.) Hi sane, qui ante
{Ex concilio Meldensi, capite 10.) De his qui pro audientiam communicare tentaverint, donec per
delicto suo a communione separantur, ita placuit, pcenitentiam lealum suiim defleant, ad communio-
ut in quibuscunque locis fuerint exclusi, eodem loco nem nullo modo reducantur, excepto mortis interitu
consequantur communionem. urgente. Qui vero escommunicato scienter commu-
Cap. XLH. De eadem — re.
'
nicaverit, et amodo saltem in domo simul oraverit,
{Ex concilio Rotoma., capite 3.) Sunt aliqui qui atque latebras defensionis, ne cominus ad satisfa-
culpis exigentibus ab episcopo proprio excommu- ctionem perducatur, praebuerit, donec ab excommu-
nicantur, et ab aliis ecclesiasticis, vel laicis prae- nicatore poenitentiam siiscipiat, corporis et san-
sumptione, in communionem accipiuntur, quod guiuis Domini communione privatum se esse cogno-
omnino sanctum Nica?num concilium, simul et Ch.il- scat, et delictum secundum canones poeniteat.
cedouense, necnon et Antiochenum atque Sardi- Cap. XLIX. — Ul notentur excommunicatorum nomina,
cense tieri prohibent. et in foribus ecclesix prxfigantur.
Cap. XLIII. — De eadem re. (Ex decr. Honorii papx, capite H.) Curse sit omni-
{Ex concilio Carthag., capite 9.) Augustinus epi- bus episcopis, excommunicatorura nomina omnino
scopus legatus Numidise provincia? dixit : Hoc sta- tam vicinis episcopis quam suis parochianis pari-
ttiere dignemini, ut si qtii forte merito facinorum ter indicare, eaque in celebri loco posita praj fo-
suorum ab Ecclesia pulsi sunt, et sive ab episcopo ribus ecclesicT, cunctis convenientibus, inculcare,
aliquo vel presbytero fuerint in communionem sus- quatenus in utraque diligentia, et excommunicatis
cepti, etiam ipse pari cum eis crimme teneatur ubique ecclesiasticus auditus excludatur, et excu-
obnoxius, refugientibus sui episcopi regulare ju- sationis causa oranibus auferatur.
 86!) DECRF.TORIIM I.IRR! XX. ^ LIRFR UNDECLMUS. 870
Cai'. L. — Dc cpiscoim, <iui anlc ildtnnali aljsohilio- A pgerint luTnitentiam, rcgniim Ilci non possidobiint.
nem obiirit. (Jui vcro de rehus eiclesiarnm alic|iiiil ah«lulpril,
{Ex concilio Epnonensi, capitc 10.) Si ciiiscopiis gravius judicetur : qui.i quamvis nillo fiinim ct rap-
ante diiinnati alisuUitioncin, oliitii rapiatnr : cor- torum ad coinites respiciat, paniilentia tamt-n ad
rcpliim, aul ptBnitcntein successorem liccbit ahsol- ejiiscopos perlinet.
vere. C,\p. LVIII. — ])(.' cadcmre.
Cap. M. — Dc illis fiiii 'cxcommunicati moriunlur. furtum capilale
{Ex pfrnitcntinli Tlicodori.)':^ (luii
(Ex codcm, capite M ) Si aliquis quadrnpcdia tulerit, vd casas
c.vcoinnninicatus comraiscrit, id est,
fiicrit mortuus, qui jam sit confcssus, et tcstiino- ellVegerit, scplcin annos pn>iiitpat et quoil fiiratum :

niiim halict bonum, ct non polcrat vcnire ad saccr- cst, reddat. Si quis vcro de minoribns semel aut his
dotem, scd pra-occupavil eum mors in domo, aut in fiirtnm fecerit, reddat quod tulit, et anniim iinum
via, faciant pro eo parentes ejus ohhitionem ad poeniteat, vel si quis sepulchrum violavcrit, VII an-
altare, et dent redemplionem pro captivis. nos pceniteat, tres ex his in pane et aqua.
C.\r. l.II. Dc eadem re. — Cap. LIX. Dc eadcmre. —
{Ex epist. Lconis papse, capite 2l.);IIorum caus.i ^ {Ex concilio Triliwi., capitc a ) Fures et latrones,
Dcijudicio reservanda est, in cujus manu fuit, nt si in furando et pra'dando occidcntur, visum est pro

talium obitus usque ad communionis remedium eis non orandura. Si comprehensi, ant vulnerati,
non ditrorretur. Nos autem quibus viventibus non presbylero, vel diacono confessi fuerint, communio-
communicavimus, mortuis cominunicare noii pos- nem eis non negamus.
sumus. Cap. LX. De eadcm re. —
C.\p. LIII. —
Dc furibus ct furlis. (Ex concilio Aurclian., cnpilc l.) Si fur aul lalro
{Ex diclis Auyust.) Dixit Dominus ad Moysen captus in pra?da, ahsque occasione potest conipre-
:

Accipiat unnsquisque a proximo, et proxima vasa hendi, et tamen interticitur : quia ad imaginem Dei
arpcnlea, et aurea, et vestes, etc. Non hinc quisque creali, et in noraine ejus baptizati sunt, interfeclo-
excmpluni sumendum putare debet ad expoliandum res eorum .\L diebns non intrent Eci-lesiam : lanea
proximum, hoc enim Deus jussit, qni noverat quid vc^te induti, ab escis et potibus, qiii interdicti sunt,

quemque pati oportcrel. Nec Israelitse fecerunt, a thoro, a gladio, et equitatu se ahstineant. In III.

sed Dco jubenti miuisterium prsebnerunt, quemad- V. feria, et sabbato, aliquo genere leguminum, vel
modum cum minister occidit eiim quem judex liolerum, et pomis, parvisqne pi?ciculis cum medio-
^'
jussit occidi. cri ccrvisia vicissim utantur et temperale. Sin
Cap. LIV. — De eadem re. autem comprobatur testibus, qnod sin«
a veridicis
{Ex dictis ejusdem.) Pwnale est occulte auferre, odii raeditatione se, suaque liberando diaholi mem-
ranlto majoris poense est visibiliter eripere. Auferre bra interficiunt, et capi non poterant, pffinitentiaui
ergo nolenli, sive occulle, seu palam, habet prae- pro homicidio eis injungimus, nisi ipsi voluerint ali-

ceptum suum. Furti enim nomine pene intelligitur quid quod huraanitatis est facere : et si presbyter
omnis illicita usnrpatio rei aliena?. Non enim rapi- est, non deponatur, cunctis tamen vitse suge diebus
nam permisit, qui furtum prohibuit, sed sub furti pcsnitentiam agat.
nomine rapinam intelligi voluit. A parte eiiim totum Cap. LXI. — De cadcm rc.

signilicavil qiiidquid aufertur. (In Exodo dicitur.) Si infringens fur donnim, sive

Cap. LV. —
De eadem ae. effodiens fuerit ; inventus et accepto mor-
vulnere
{Ex dictis Hierony .) Fur autem non solum in ma- tuus fuerit, percussor non erit reus sanguinis. Quod
joribus, sed in minoribus etiam judicatur. Non enim si orto sole fecerit, homicidium perpetravit, et ipse

quod furto ablatum est, mens furantis

sed attendi- morietur. Si non habuerit qiiod pro furto reddat,
tur : quomodo in foruicatione, non idcirco diversa „ venundabitur. Si invenlura fuerit apud eum quod
flt fornicatio, si mulier pulchra aut dffjrrais, an- furatus est, vivens, sive bos, sive asinus, sive ovis,

cilla aut ingenua, pauper aut opnlenta : sed qnalis- duplum restituet
cunque illa fuerit, una est fornicatio. Ita in furto, Cap. LXII. —
Deservo qui fugeril dominum suum.
quiintumcunque quis abstulerit, furli crimen iucurrit. (Ex epist. Ilicrony.) Ex epistola Hieronynii, ad
Cap. LVI. De eadcm re. — ^
Pacasium Alexandrinum. De servo qui fugerit do-
(Ex pcenitentinli Theodori.) Si quis per necessita- minura suum interrogabas, si ille in illa fuga mor-
tem furatus fiierit cibaria, vel vestem, vel pecus tuus fuerit, utrum licet pro eo orare, an non. Iloc
propter famem, aut per nuditatem, poeniteat hebdo- in divinis libris non invenimus prohibitum, sed
madas tres si reddiderit, non cogatur jejunare.
: tamen scimus ab apostolis Urmiter prseceptum, ut
Cap. LVII. De eadem re. — servi subditi sint in omni timore dominis non :

(Ex concilio Aurelia, capite 8.) Nani si quispublicam tantum bonis et modestis, sed etiam discodis. F.t in
rapinam seu furtuni fccerit, publicam inde agat Gangrensi concilio ita scriptum est Si quis servum :

pcenitentiam, jnxta sanctorura canonura sanctiones. sub praftextu divini cultus doceat dominum pro-
Si vero occulte, sacerdotura concilio poenileat quo- : prium contemnere, ut discedat ab ejus ohsequio,
niam raptores, ut Apostohis ait, nisi inde veram anatbema sit. Unde datur iatelligi quod si ille ana-
867 BURCHARDI WORMACTENSIS EPISCOPI. 868

lanimitate aut contentione, vel alio quolibet vitio A dir.ium. Ab universis episcopis dictum est : Omnibus
communione seclusus. placet.
episcopi videatur a
Cap. X.XXVII. — De eadem re. Cap. XLIV. — De cadem re.
(Ex cunrjlio Antioche, capite 6.) Si quis a proprio [Ex eodcm, capite 73.) Qui communicaverit, vel

episcopo communione privatus est, non ante sus- oraverit cum excommunicato ; si laicus est, excom-
cipiatur ab aliis episcopis, quam suo reconcilietur iiiunicetur, si clericus, deponatur.
episcopo. Cap. XLV. — De illis qui ex alia parochia sunt, et

Cap. XXXVIII. — De eadem re. depriedationes faciunt.

{Ex decr. Calist. papse, capite 3 Excommunicatos

)
(Ex concilio Meldensi, capite 2.) De illis autem,
quoque a sacerdotibus nullus recipiat ante utriusque qui infra parochiam beneticium aut haereditalem
partis examinationem jnstam, nec cum eis in ora- habent, et alterius episcopi parochiani sunt, et de
tione, aut cibo, vel potu, aut osculo communicet, loco ad locum iter faciunt, rapinas et depraedationes
nec Ave eis dicat qiiia quicunque in his, vel aliis
:
peragunt, placuit ut excommunicentur, nec ante es
probibitis scienler cxcommuuicatis communicaverit, paruchia exeant, quam qua; perpelrarunt digne
juxta apostolorum institulionem, et ipse simili ex- emendent. Qiiorum excommunicatio seniori eorum,
communicationi subjaceat. et proprio episcopo significanda est, ne eos reci-

Cap. XXXIX. — De eadem re, piant antequam illuc redeant, ubi rapinara fecerunt,
(E.T concilio Antioche.) Non autem liceat commu- et omnia pleniter emendent.
nicare incommunicatis, neque per domos ingredi, Cap. XLVI. — De illis qiii defendimt dcHnquentes.
et cum eis orare, qui Eccle.= ia? in oratione non par- (Ex dictis Basilii episcopi.) Qui consentit peccan-
ticipant, nec in alteram Ecclesiam recipi, qui ab tibus, et defendit alium delinquentem, nialedictus
alia excommunicantur. Quod si visus fuerit quilihet erit apud Deiim et homines, et corripietur increpa-
episcoporum, vel presbyterorum, aot diaconorum, tione severissima. Hinc et quidam sanctissimus Pa-
vel etiani qui in canone delinentur, incommunicatis ter ait : Si quis errori alterius consenserit, sciat se
communicare, et bunc oportet communione privari, cum illo simili modo culpabilem judicandum, et
tanquam Ecclesise rcgulas confundentem. excommunicandum.
Cap. XL. De eadem re. — Cap. XLVII. — De illis qui intra annum causam suam
{Ex decr. Fabiani papx episcopis Gallix missis.) tractare neglcxerint.

Si quis sponte communicaverit excommunicato, {Ex Gelasii, pap. capite 2.) Quicunque igitur
decr.

verbo, oratione, in cibo, vel potn, XL dies poeni- C intraanni spacium civiliter, sive publice causam
teat in pane, sale, et aqua. Qui vero eis communi- suam coram suis excommunicatoribus non perege-
caverit in homicidiis, vel flagitiis, reus erit ira?, et rint, ipsi sibi audientioe clausisse adiliim videantur.
vindictse Dei omnipotentis quem spernit : quia lifec Quod si obstinato animo sine communione defuncti
omnia divina ei voce interdicla suut, et, secundum fuerint, nos illius causam, juxta beati Leonis pra^-
Apostolum, obedire Deo oportet magis quam homi. decessoris nostri sententiam, divino judicio reser-
nibus et secundum quod deliquit, digne juxta de-
;
vautes, quibus vivis uon communicavimus, morluis
creta canonum pceniteat : et si pcenitere noluerit, non communicare possumus.
escommunicetur. Cap. .XLVIII. — De eadcm re.

Cap. XLI. — De cadem re. {Ex decr. ejusdem, capile 13.) Hi sane, qui ante
(Ex concilio Meldensi, capite 10.) De his qui pro audientiam communicare tentaverint, donec per
delicto suo a communione separantur, ita placuit, poenitentiam reatum s\ium defleant, ad communio-
ut in quibuscunque locis fuerint exclusi, eodem loco nem nullo modo reducantur, excepto mortis interitu
consequanlur communionem. urgente. Qui vero excommunicato scienter commu-
Cap. XLII. De eadem — rc. nicaverit, et amodo saltem in domo simul oraverit,
{Ex concilio Rotoma., capite 3.) Sunt aliqui qui atque latebras defensionis, ne cominus ad satisfa-
culpis exigentibus ab episcopo proprio excommu- ctionera perducatur, pra?buerit, donec ab excommu-
nicantur, et ab aliis ecclesiasticis, vel laicis prae- nicalore pcenitentiam suscipiat, corporis et san-
sumptione, in communionem accipiuntur, quod guiuis Domini communione privatum se esse cogno-
omnino sanctum Nica-num concilium, simul et Chnl- scat, et delictum secundum canones pceniteat.
cedoucnse, necnon et Antiochenum atque Sardi- Cap. XLIX. — n notentur excommunicatorum nomina,
cense lieri prohibent. et in foribus ecclesix prxfigantur.
Cap. XLIII. — De eadem re. (Ex decr. Honorii papse, capite H.) Curae sit omni-
(Ex concilio Carthag., capite 9.) Augustinus epi- bus episcopis, excommunicatorum nomina omnino
scopus legalus Numidise provincia? dixit : Hoc sta- tam vicinis episcopis quam suis parochianis pari-
tiiere dignemini, ut si qui forte merito facinorum ter indicare, eaque in celebri loco posita prae fo-
suorum ab Ecclesia pulsi sunt, et sive ab episcopo ribus ecclesin?, cunctis conveuientihus, inculcare,
aliquo vel presbytero fuerint in communionem sus- quatenus in \itraque diligentia, et excommunicatis
cepti, etiam ipse pari cum eis crimme teneatur ubique ecclesiasticus auditus excludatur, et excu-
obnoxius, refugientibus sui episcopi regulare ju- sationis causa omnibus auferatur.
 869 DECRF.TOIUIM UBRI XX. I.IBFR UNDFCIMUS. 870
Cai". L. — Dc cpiscopo, 7«! anle damnati absulutio- A PRerint pmnitcntiam, regiium Dci iion potsidi-bnnt.
ncm obirril. (,)iii vcro dfi rcbus eiclcsiariim aliqiiid ab«tulcrit,
{Ex concilio Epaonensi, cai)itc 10.) Si ('iiisioptis graviiis jiidicctur : <iui.i quamvis iillio fiiriirn ct rap-
antf (.liiniiKili alisulutioncm, ubitii ra|iiatiir : ror- lorum ad comites respicial, pcnnitenlia laimn ad
reptiim, aul pcenitcntcin successorem liccbil absol- episcopos pcrtinet.
vere. Cap. LVIII — /)(,' cademre.
C.\P. I.I. — De illis qui 'cxcommuiiicali moriunlur. {Ex pirnitcntiali Thcodi)ri.)'^i qnh furlum capilale
(Ex eodem, capite ll)Si aliqiiis cxcommunicatiis commiscrit, id est, quadriipcdia tiilcrit, vcl casas
fiicrit mortuus, qui j.im sit confcssus, et testiino- ellVegerit, scplcin annos pfciiitcat ct quod fiiratum :

nium babct bonum, non potcrat vcnire ad saccr-

ct est, rcddat. Si qtiis vcro de miiioribiis semel aiit bis
dotem, scd proeocciipavit eum mors in domo, aut in ftirtum fccerit, reddat quod tulit, et annum iinum
via, faciant pro eo parentes ejus oblationem ad pocniteat, vel si quis scpiilcbrnm violavcrit, VII an-
altare, ct dent redeniptioncm pro captivis. nos poeniteat, tres ex his in pane et aqua.
Cac. l.II. — Dc eadem rc. Cap. LIX. — Deeadcmre.
{Ex epist. Lconis papse, capite 2l.)iIIorum causa „ (F.x concilio Triburi., capitc ri ) Fures ct latrones,
Dii jtidicio rescrvanda est, iu cujus manu fuit, ut si in furando el pra'dando occidcntur, visum e>t pro
talium obitus usque ad communionis remedium eis non orandum. Si comprehensi, atit vulncrati,
non difTerretur. Nos autem quibus viventibus non presbytero, vel diacono confessi fuerint, communio-
communicavimus, mortuis conimunicare uoii pos- nem eis non negaraiis.
sumus. CaP. L.X. — De cadcm re.

Cap. LIII. — Dc furibus cl furlis. [Ex concilio Aurclian., capite 1.) Si fur aut latro
[Ex dictis Xmjust.) Di.xit Dominus ad Moysen : captus in proeda, absque occasioue potest conipre-
Accipiat unusquisque a prosimo, et proxima vasa bendi, et tamen intcrfieitur quia ad imaginem Dei :

argcntea, et aitrea, et vestes, etc. Non liinc quisque creati, in nomine ejus baptizali sunt, interfecto-
et
exiMnpluni stimendum putare debet ad e.xpuliandum res eorum XL diebtis non intrent Ecclesiam lanea :

pro.ximum, boc enim Deus jussit, qiii noverat quid ve^ite indiiti, ab escis et potibus, qiii intcrdicti sunt,

quemque pali oportcret. Nec IsraeliliB fecerunl, a thoro, a gladio, ct equitatu se ahsliucant. lu III.

sed Dco jtibenti miuisterium prsebuerunt, quemad- V. feria, et sabbato, aliquo genere leguminum, vel
modnm cum minister occidit eiim quem jude.t holerum, et pomis, parvisque pisciculis cum medio-
jussit occidi. C cri ccrvisia vicissim utantur et temperate. Sin
Cap. LIV. — De eadem re. autem a veridicis comprobatur testibus, qnod sin«
{Ex dictis ejusdem.) Pcenale est occulte auferre, odii raeditatione se, suaque liberando diaboli mem-
multo majoris pcenae est visibiliter eripere. Auferre bra interficiunt, et capi non poterant, pcenitentiaiu
ergo nolenti, sive occulte, seu palam, babet prse- pro homicidio eis injungimus, nisi ipsi voluerint ali-

ceptum suum. Furti enim nomine pene intelligitur quid quod humanitatis est facere : et si presbvter
omnis illicila usurpatio rci aliena?. Non enim rapi- est, non deponatur, cunctis tamen vitre suse diebus
nam permisit, qiti furtum probibuit, sed sub furti pcenitenliara agat.
nomine rapinam intelligi voluit. A parte euim totuin Cap. LXI. — De eadcm rc.

signiticavit qiiidquid aufertur. {In Exodo dicitur.) Si infringens fur domum, sive

Cap. LV. — De eadem ae. effodiens fuerit : inventus et accepto vulnere mor-
{Ex dictis Hterony.) Fur atttem non solum in ma- tuus fuerit, pcrcussor non erit reus sanguinis. Quod
joribus, sed in minoribus etiam judicatur. Non enim si orlo sole fecerit, homicidium perpetravit, et ipse
qtiod furto ablatum est, mens furantis
sed attendi- morietur. Si non habuerit qiiod pro furto reddat,
ttir : quomodo in fornicatione, non idcirco diversa „ venundabitur. Si invcntum fuerit apud eum quod
fit fornicatio, si mulier pulcbra aut defjrmis, an- furalus est, vivens, sive bos, sive asinus, sive ovis,

oilla aul ingenua, pauper aul opulenta : sed qualis- duplum restituet
ciinque illa fuerit, una est fornicatio. Ita in furto, Cap. LXII. — Deservo qui fugerit domimim
suum.
qtiantumcunque qiiis abstulerit, furti crimen incuriit. {Ex epist. Ex epistola Hieronymi, ad
nicrony.)
Cap. LVI. Dc eadcm re. — r
Pacasiiim Alexandrinum. De servo qui fugerit do-
(Ex pcBnHentiali Thcodori.) Si quis per necessita- minum suum interrogabas, si ille in illa fuga mor-
tem furatus fiierit cibaria, vel vestem, vel pecus tuus fuerit, utrum licet pro eo orare, an non. Hoc
propter faniem, aut per nuditatem, pceniteat liebdo- in divinis libris non invenimus prohibitum, sed
madastres : non cogatur jejunare.
si reddiderit, lamen scimus ab apostolis lirmiter praeceptum, ut
Cap. LVII. De eadtm re. — servi subditi sint in omni timore dominis : non
lEx concilio Aurelia, capitc 8.) Naiii si quispublicam tantum bonis et niodestis, sed etiam discodis. Et in
rapinam seu furtum fccerit, publicam inde agat Gangrensi concilio ila scriptum est Si quis servum :

pcenitentiam, jii.xta sanctorum canonum sanctiones. sub prajte.xtu divini cultus doceat dominum pro-
Si vero occulte, sacerdotum concilio poeniteat quo- : prium contemnere, ut discedat ab ejus obsequio,
niam raptores, ut Apostolus ait, nisi inde veram anathema sit. Unde dalur intelligi quod si ille ana-
87) BURCHARDl WORMACIENSIS EPISCOM. 872

thema mernit, qui docet servum proprium dominum A Ecclesia? Petro venerabili episcopo. Hoc quateuus
contemnere et ab ejus ohsequio recedere, quanto aliqiio modo diabolica semina in nostris partibus

magis ille qui Dominuin spernit et ejus servilio exorta exstirjare, et nefandissimas macbinationes
subdi noluerit? Scd tamen dislantia est inter illum quorumdara perversorum bominuni sedare, et eli-
qui per superbiam fecerit, et illum qui per nece^si- minando purgare deberet. Transacto igitiir triduano
tatem coactus crudelitate dominisui. jejiinio, et sacris litbaniis more debito celebratis,

Cap. LXIII. — Vc dericis, si in demoliendis sepulcris convenimns in Ecclesia sancti Joannis Baptistte, et
comprehensi fuerint. mojsti consedimus. Tum demum prsefatus S. Petri,

(Ex concilio Toletan., capite 43.) Si quis clericus et domini Joannis papae missus, proferens cbartam
in demoliendis sepulcbris fuerit deprelieusus quia : apostolicis lilteris inscriplam qua monebamur, ar-

facinus hoe pro sacrilegio legibus publicis sanguine giiebamur, et instruebamur, de omnibus ad veram
vindicatur, oportet in tali scelere proditum a cleri- religionem Cbristianai fldei pertinentibus. Quae om-
catus ordine submoveri, et poenitentiae triennio de- nia ut justum et dignum erat, humiliter accepimus,
putari. diligenter tractavimiis, et devoto afTectii omniniodo
Cap. LXIV. — De ckricis, aut monachis, si furtum fece-
j^
amplectebamur. Ergo evangelicam pra?ceptionem et
rint. institutionem saluberrimam lacryiriabili voce pro-
{Ex concilio Afjathen., capite^i.) Si quis clericus aut tulimus, qua arguebantur Pbarisaei et Scribae :

monachus furtum quod potius sacrilegium

fecerit, Mundate, inquit, prius quae intus sunt. Et item :

dici potest, id censuimus ordinandum, ut junior vir- Ejice primum trabem de oculo tuo. Ac propbeticum
gis caesus, tanli criminis rens, nunquam oflicium ilhid Ruina popiili, sacerdotes mali. Perpendentes,
:

ecclesiaslicum cscipiat. Si vero jam orJinatiis in et discuntiendo nosmetipsos inspicientes, et in me-

boc facinore fueril deprebensus, nominis ipsius dium pcenitentiffi sanclM digno fructu ad terram
dignitate privetur : cui suflicere potest pro aclus sui nos projicientes, dellevimiis negligentias innumera-
levitate, impleta poenitentiffi satisfactione, sola bilcs et peccata nostra gravissima. Deinde hortatu
communio. domini Petri contra rosmetipsos, et vitia irati, ad-
Cap. LXV. — De illis quide ministerio Ecclesice aliquid juvante primo sancto Spiritu, et miserante, capitula
furati fuerint. infra notata ad corrcclionem lam nostram quam
[Ex pixnifcntiaH Romano.) Si aliquis de ministerio Christiani populi statuendo collegimus.
EcclesicB quolibet modo aliquid furatus fuerit, VII
Cap. LXIX. De episcopis qui subjectos seducunt com-
annos poeniteat. C municantcs cutn cxcomnmnicalis.
Cap. LXVI. —
Demouachis si de furto infamati fucrint, {Ex codem concilio, capite G.)Scimus sacra auto-
quomodo se cxpurgare dcbeant. scriptum, qui excommunicato communica-
ritate
{Ex concilio IVormatiensi, capite 10.) Ssepe con-
vcrit, excommunicetur. In boc nos fatemur episcopi,
tingit, ut in monasteriis monacborum furta perpe-
et presbyteri, et clerici pffinaliter peccasse, quod
trentur. Idcirco statnimus, ut quando ipsi fratres
in posterura Deo, auxiliante, el emendare et evitare
de talibus se expurgare debucrint, missa ab abbate
cupimus, et pra?cipimus.
celebretur, vel ab aliquo proesentibus fratribus, et
Cap. LXX. — De eademre.
sic expleta omnes comniunicent in litec
missa,
{Ex eodcm, capite 7.) Placuit sancta' synodo hunc
veiba ; Corpus Domini sit mibi ad probationem crrorera impium ab Ecclesia amovere quia
quasi :

bodie. animariim curam a Domino acce]iimus, non pecu-

Cap. LXVIII. — De illisqui colonorum Jlagella de-
niarum. Inde et redditiiri sumus Deo rationem, et
fendunt.
accepturi propter suam misericordiam £eternam re-
{Ex concilio Eliicrtan., capite 9.) Decrevit sancfa
tributionem, vel justam damnationem.
synodus ut episcopus ac ministri episcoporiim pro
criminibus colonos flagellare cum virgis potestatem D Cap. LXXI.
Dc episcopis ut non sint malum exemplum —
popido.
babeant, propter metum aliorum, ut ipsi crirainosi
(Ex eodem, capite S.) Bonum exemplum populis,
corrigantur, ut vel inviti pcenitentiam agant, ne
seipsos episcopi vel sacerdotes dcbent praebere, et
Beternaliter pereant. Si vero seniores ipsorum colono-
ostendere non solum dictis, verum et faclis. Propter
rum iudigne tulerint, et aliquam viiidictam exinde
lioc enira statuimus, minime unquam in posterum
exercere voluerint, aut eosdem colonos ne distriu-
contra sacra statuta aliquo modo communicemns
gantur defendere praisumpserint, sciant se excom-
excominunicatis, et dijiidicimus nosmetipsos, qua-
municationis ecclesiasticaj sententia feriendos.
tenus in futuro non judiceraur a Domino. Sequi cu-
Cap. LXVIII. — De episcopis qui apud Uomanam sedem
primus dicta et statuta sancli Gregorii papa;, et pffi-
acciisati facraitt, quod cum excommunicatis com-
municatis communicarcnt. iiitentiara dignain agere volumus secrete in monaste-
{Ex concitio apud Allheim habito, cui interfuit Con- rio : quia publice nequimus in futuroque praedicta
:

radusrex.) Regno Conradi piissimi et Cbrislianissimi omnibus modis Deo propitio vitare volumus. Eam-
regis quinto, congregat est sancta generalis syn- demque legem statuentes presbyteris, diaconibus,
odus apud Allheim in pagoRelhia, pra?sente videlicet et omni clero, si de gradu deponi noluerint, ut iide-
domini Joannis papae apocrisiario sanctse Ortensis liter observent, et aliis servare praedicent.
 8'^ DECRETOHUM 1 lHltl XX. — LIUKU LiNOECIMLS. 871
Cap. LXXII. —^De corrcctiune cpiscoporum f/wicum ex- A Kcclesiarum. I)e talibus Aposloiii.i ail l'lilli|iiieii.s. i :

commuuicatis communicuicrunt
Nidele caiios, videlc malos opoivirios'. (viiici voca-
(Ex eodem, cnpito 9.) Aiietoiilate aposlolica liriii,i- vit, qiii i;oii liabent vcrecuDdiam. Malos operarios :

miis iliola ot [ua-cepta saiictoium caiioiiuin, el iii- qiiia niilla faciunt quiB pietati convuiii<int. Kt Uo-
lordiciiiius, nuam diu quis excommuiiicatus, sit, ut miiius per prophetam Isaiain : Kr^o Dominiis dili-
uullus nostroium cpiscoporum ei audcat conimuni- geiis judiciuni, et odio liabeus rapinam. Liido iios
caie, vel ciim eo iii ccclesia orare. Et laici m- qiKi' Doniinus diligit diligentes,
<iiii ct r|Utt! odio, haben-
ciitisuul nos, ut dicuiit, erraudo et seiiiicndo iuis tes, judicamus, ut >i quis po.-l h;ec
.'•latuinius et
inodo, nos aut iio.*nielip<os pcr poenilfiiti.im iiiac^- evaiiiiolica ot apostolica alque prophelica verba, et
i.intes coirigendo, et viain eis vilie piu.'dicantes, et dclinitionem pacalissima synodi inventiis fucrit ,

aperientes : iit rosipiscant a diaboli laqueis, a qiii- furtuui aut rapinam exerccre, et iii ipso diabolico
biispcr iiostra mala cxcinpla capti loucntur, et ad aclu iiiortem iiierelur iiKuiiere, nulius pro eo pra;-
vorain matrem Kcclesiam per pieiiitoutiam revcr- suiiKit orure, aut eleemosynum dare. Kt eleeniosyna
lantur. pro eo data in meinoriam clcriconini ncc pauperiim
Cap. LXXIII. — Dc his iiui conlemnunt bannum ab ntis- C '^euiat. -cd execrabilis sordcscat. Buatus Augiistinus
cojxs impositum. de talibus horribilem profert seutentiam, dicens :
(Ex concitio Tribw., cui intcrfuit rex Arnolfus, Nemo le post morlom tuam lideliter redimit : quia
capite, 8.) Nemo contemnat neque transgrediatur tu te reilimoro noluisti. Si autem ille fur, vel lutio,
bannum ab episcopis superiiiiposilum. Sciat et ali- vulnoratus elubitur, el exspcctalione niurtis despo-
horreat in epistola B. Clemontis dictuui, contra se ratus putalur, alque reconciliaii se mysteriis sacro-
scriptum Si \obis episcopis non obedierint omnes,
: sanctis habitu corporis, et voluntale piai incntis
trtin mojoris quam et inferioris ordiuis, atque re- deprecatur, Deoque et sacerdoti vita comite einen-
liqui populi Iribus, et lingiiae, non solum infames, dalioueia, et actum coniitelur, comniuniouis gratiam
sed et extorre.s a regno Dei, et consortio lidcliuni, non ncgamus tribuendam.
a liminibus sauclte Dei Ecclesia; alioui orunt, et
audiant ipsum Dominum in Kvangolio diceiilem : Qui
Cap. LXXVI. — De illis qui in patibulis suspenduntar.

vos audit, me audit, et qui vos speriiit, me speriiit. {Ex concilio Moijunti , cupite 5.) Quaesitum est ab
Quapropler nos evangolicam et aposlolicam conside- aliquibus fratribus de his qui in patibulis suspeii-
rantes auctoritatem, non qiiacstum pecuniarum, sed confessionem Deo duntur pro suis scoleiibus, post
lucrum qucerenles auim^riim, statuimus et conUr- C peractanl, utrum cadavera 'illoriiin ad Kcclesias dc
mamus, ut si quis post hanc hujus sancti couciJii foreuda sint, et oblatiouos pro ois offerenda;, et
delinitionem inventus fuerit corrupisse biinnum ab Missse celobrauda;, an non. Quibus respondemus :

episcopis impositum, il dierum castigatiope corri- Si omnibiisde peccalis suis pariim confessiouem
pialur tautuiii in pauo, et sale, et aqua. agentibus, et digne poenitenlibus communio in line
Cap. LXXIV. —
Dc eo pro quibus causis quemlibet homi- secundum canonicum jussuni danda ost, cur cauones
nem anathematis lincuto ligari oportcat. eisqui pro peccatis suis pa;nam cxlremam persol-
{Ex eodem, capite 30.) Qu«situm est in eadem sy- viint , tt contitenttir, vol conlilori desiderant?
nodo, pro qiiibus causis quenilibet houiinem cpisco- Scriptum est onim : Non judicat Deus bis in id-
pali auctoritate, vinculo anuthemalis ligari oporteat, ipsum.
atque uuanimi cunctorum sententia decretum est,
pro his tribus criminibus fieri debere cum ad sy- :
Cap. LXXVIL — De episcopis qui cum excommunicalis
communicaverint.
uodum canouice jussus venire contemnit. Aut post-
qiiam illuc vonerit, saccrdotalibus rospuit obedire
{Ex concilio apud Erphesfurt., cui intcrfuit Ueni icus

Aut anto linitam causa; suae examinatio-

piaiceplis. rj
rex, capite 9.) Decrevit sancta synodus cum cousilio
serenissimi principis, si deinceps aliquis episcopus
nem a synodo profugus abire prtesumit.
sui ininistorii oblitus, sciens excommunicato
Cap. LXXV. — De illis qui furtum et rapinam exer-
communicaverit sive iu salutatione, sivo in oratioue,
cuiii

cucrint.
sive in jnsta confortatione, sive in cibo, sive in potii,
(Ex codcm, capite 31.) Tranquillitatem sanctoe Dei
inquiotari, et pacom fratornam infostari
excommunicatus habeatur, tam a principe, quam a
Ecclesife
ca?teris omnibus, quousque in proxima synodo au-
tcstantur, furos et I.itrones, qiii anibuldut inler nos
diatur, ol Doo et Kcclesiaj satisfacere cogatur.
ovina pelle obumbrati, sed lupina mente rcceduut
alienati, sseva mente res Ecclesiarum adducti ra- Cap. LXXVIII. —
De clcricis qui fugertnt Ecclesias siias,

piontes, el grogoDi Dominiciim spoliando lacerantes. et de sei'cis qui dominos proprios fugerint.

de quibus Salvator in Evangolio commemorat Qiii : {Ex concilio apud Allheim habito, cui interfuit
con inlrat per ostium in ovile ovium, ille fur est Conradus rex, capite 27.) Sanctus Gregorius dicit :

et latro. Atque subjunxit Fur non vonit nisi ut

: Cloricum fugientem ab Ecclciia su.i, vel sorviim
furetur, et maclet, et perdat. Libi quamvis hajrelicos fugionlem dominum propriuiii, et noleutom reverti,
qui tidem furantur Ecclesiie designet, tamen insecu- judicamus communione privari, quoadusque ad
tione furuin et latronum, turbatam monstrat pacein propriam Kcclesiam, vel ad doininum siium redeat.

Patrol. CXL. 28
873 BUUCHARDl WOUMACIENSIS EPISCOPI. 876

Et item : Clericum fuf,'iiivum suo episcopo vel do- A vel excommunicari, una cum illis qui ei cummunica-
mino suo decfiuimus apostolica sententia restitui, verint.

FIMS LIBRI U.NDECIMI.

INDEX CAPITULORUM LIBRI DUODECLMI.

C.\p. 1. Ut multiplicia genera jurameutorum e.Kstir- vel alio modo blaspliemia contra Deum immorta-
pentur. lem utuntur.
2. De illis qui nomen Dei in vanum sunaunt. 15. De juramento Heiodis.

3. De illis qui per cupiditatem perjurium fece- 10. De illis qui odium sempiternum inter se jura-

rint. menlo lirmaverint.

4. De illis qui jubentibus dominis suis perjurium 17. De illis qui incaute juraverint.

fecerint. 18. Qualiter sacerdotes jurare debeant.

0. De illis qui pejerant se in manu episcopi, aut in 19. Quo tempore jurare liceat.
cruce consecrata, aut non consecrata. o V). De illis qui sacramentum regis violant.
G. De illis qui pro vita redimenda perjurium fece- 21. De eadem re.
rint. 22. De illo qui audierit vocem pejerantis, et assen-
7. De illis qui injusta vota juramento tirmave- sura praebet.
runt. 23. De hoc quod Aposlolus Spiritum sanctura lesli-

8. De eadem re. licatus est.

9. Quod Deus sic juramenta peroeperit, ut ille cui 24. De eadem re.
jurata fuerinf. 20. Quod delinitio injusta solvenda sit.
10. De illis qui se scienter pejeraverint. 26. De eadem re.
11. Quod unusquisque jejunus jurare debeat. 27. De eadem re.
12. De eadem re. 28. Ut omnibus raodis cavendum sit mendacium.
13. Qualem poenitentiam perjuri accipere debeant. 29. Item de juramento.
14. De illis qui per capilium Dei, aut caput juraMt, hulicis capilulorum finis.

BURGHARDI
ECCLESI.E WORMACIENSIS EPISCOPI

DECRETORUM LIBER DUODEGIMUS

DE PERJURIO.

AHCU.MENTUM LIBRI. C C.\p. II. — De illis qui nomcn Dci in vanum sumtint.
Libro hoc de juramento et perjurio, de jurandi
{Ex Hieronym.] Habemus in lege Domini
clictis
facilitate cjusque periculo, deque improbis jura-
scriptum Non pejerabis in nomine meo, nec pol-
:

mentis iufringendis agitur. lues nomen Domini Dei tui, et ne assumes nomen
Cap. I. — Ut multiplicia genera juramentorum
Dci vanum. Ideo admonendi sunt omnes, ut
tui in
extirpentur.
diligentercaveant perjurium, non solum in altari,
(Ex concilio Mcldeiisi, capite 10.) Ut multiplex
seu sanctorum rcliquiis, sed et in communi loquela.
juramentorum, et perjuriorum confusio, per quam
Item cavendum est, ne aliquis plus aurum honoret
multo; tidelium anima; in toto hoc regno perditae
quam altare, ne ei Dominus dicat Stulte, quid cst
esse noscunlur, quam sit detestanda et Deo odibi-
:

majus, aurum an altare quod sanclificat aurum.

lis,altenlus omnibus auuuntietur. Tantum namque
hoc malum est, ut ad sanctuaria martyrum uhi di- C.\p. III. — I)e illis qui per cupiditatem perjurium
versornm a>gritudincs sanantur, ibi perjuri, licet fecerint.

manifeste interdum vexari non videantur, justo Dci (F.x piEnilentMli Romano.) Si quis per cupiditatem
judicio a da^mouibus arripiantur. Et sicut sanctus pejeraverit, omnes res suas vendat, pauperibus et
dicit Gregorius, ad horum corpora segii veniunt et distribiiat, et monasterium ingre-sus, jugi poeniten-
curanlur, el perjuii a da;mouio vexanlur. tiae se subdat.
 , \

S'^ DECKKTOIUJM l.lltltl \.\. - l.lIiEK DL()Di;CI.MUS. n78

Cai'. IV. — Du ilUs qui jubentibus dominis suis per- esso in oro, Est, est, Non, iioii. Ainidiin cnini qu.nm
jwium fecerint.
ost, et nou est, a malo ost. Multi ut fullanl pejcrant,
(Ex decr. Pii jmi)x, cuiiite 2.) Qui rompulsiis a ut pcr lideni sacramcuti lidem faciaiil verboruni :
ilDinino iicjoiiit so .^ciciis, iiliiquo siiit [icijuri, et
sicque fallendo dum pcjeranl, et uiculiunlur, Lo-
doiniiuis et iiiilfs : doiniiuis, iiiiiii jinecepit uiiles,
minem incautum decipiunt. Intcrduni et f;ilsis la-
quia plus doininum quain unimam dilu.Kit. Si liber
crvmis scducli decipimur, cl cicditiir duiu ploraul,
est, quadragiiila dies in pane el aqua paniteat, et
quibus credcudiim iiiiii cral. PIcriinKpie sine jura-
VII sequentes annos. Si servus ejus est, tres qua-
niento loqui disponiuius, sed incrodulitate eorum
dragesimas et letjilinias fcria^ pccniteat.
qui non credunt quod diciraus, jurare compellimur,
Cai'. V. — /)(,' ittis 'jui fejeraitt se in manu cpiscopi,
taliqiie necessitate jurandi consuctudinem
aut in crucc consecrata, aut non consecratn. facimus.
Sunt mulli ad credcndum pigri, qui niui movcnlur
(Ex pecnitcntiali Theodo.) Qui pcjeral se iu manu
ad lideni verbis Gravitcr aiitcin dclinqiiiinl, qni sibi
cpiscopi, aut in cruce cousecrala, iii annos pceni-
loquenles jurare cogunt. Quacunqiie arte verborum"]
tcat. Si vero in cruce non cousecrata, auuum uuum
quisqiie juret, Deus tamen, qiii conscientia^ tcslis
110'nitoat. Qui autcm seductus fuerit, et ignoraus
est, ita hoc accipit, sicut ille cui juratur intelligit.
se pejeraverit, el postea cognoscit, tres quadrage- B
Dupliciter autcm reus erit, qui et Dei nomen in
siinas poeniteat.
vaniim adsumit, et proxinium dolo cajiit. .Nou est
Cai'. VI. — De illis qui pro vita redimenda perjurium
conservandiim sacranieutum quod malum incaute
fcccrint.
promittitiir, vcluti si quispiam adultera; perpetuam
(Ex pccnitcntiali liomano.) Si quis coactus pro vita
ri'dimenda, vel jiro qualibet causa, vel necessitate se
cuiu ca pcrmancndi lidein polliceatur. Tolerabilius
I)cjerat quia plus corpus quam animam dilexerat,
:
est euim non iniplere sacramentum, quam perma-
nere in stupri llagitio. Jurare, est Dei providen-
Ires quedragesimas. .Mii judicant tres annos, unum illa

ex his in paue et aqiia, pteuiteat.

tia, non evellere statuta. Poinitentia au-
quDB statuit

Cap. VII. — De illis qui injusta vota juramento firma-

tem Dei, rerum mutatio est. Non poiuitere autem,
verint statiita non revocare, ut est illud Juravit Domi- :

{Ex concilio Toletan., enim est, capite 9.) Necesse nus et non pcenitebit eum, id est, qua' juravit non
ut niale jurans, dignam poenitentiam agat, eo quod mutabit.
nomen Domini contra prffceptum illius sumpsit in Cap. XI. De illis qui scienter sepejeraverint. —
vantim quia in Exodo scriptum est Nec enim in-
:
{Ex pwnitentiali Theodo.) Si quis suspicatur quod
:

sontein habebit Dominus eum qui assumpserit no- C ad perjurium inducatur, et tamen ex consensu jurat,
nien Domini Dci sui frustra. lit in Levitico Nou XL dies pcenitcat, et vii seiiuentes annos, et nun-
:

pcjerabis iu nomine meo, nec pollues uomen Do- quam sit sine gravi poeuitenlia.
mini Dei tui, ego Dominus. Malum tamen quod fa- Cap. XII. — Quod unusquisque jejutius jurare de-
clurum se sacramento devoverat, onmiuo non faciat beat.

quia stulta vota frangenda sunt. {Ex decr. Cornelii papse, capiie 5.) Sed et nobis ho-
Cap. VIII. De eadem re. —
nestum etiain et justum videiur, ut qui in sanclis
{Exdecr. Fabiani papx, capite H.) Quicunquesciens audet jurare hoc jejunus faciat, cum omni bonestate
se pejeraverit, quadraginta dies in pane et aqua, et et timore Dei, et ut pueri aute quatuordecim annos

septem annos sequentes poenileat, et nunquam sit nou cogantur jurare.

siue poeniteijtia, et nunquam in testimonium reci- Cap. XIII. De cadcm re.—
piatur, et post ba;c communiouem percipiat. (Ex concilio Aureli., capitc 10.) Et hoc sancta sy-
I.\. he eadem rc.
Cap. — nodus decrevit, nisi pro pace facienda, ut omnes
(Ex papx, capite 11.) Si quis se peje-
decr. Velacjii fidcles jejuui ad sacramenta accedaut.

raverit, et alios sciens in perjiirium duxerit, sl

p Cap. .\1V. Qualem pcenitentiam pei-juri acciperc de- —
dies in pane et aqua, et vii sequentes annos poeni- beant.

teat, et nunquam sit sine pcenitentia. Et alii si {Ex decr. Eutychian. papse, capite 26.) Prsedicandum
conscii fuerant, simililer pceniteant sin autem est etiam, ut peijurium lideles caveant, et ab hoc
:

singuli ul pcrjurium non sponte comiuissum, poeni- summopere abstineant, scientes hoc grande scelus
esse, et in lege, et prophetis, et in Evangelio pro-
teant.
Cap. X. — Quod sic Dcus juramenta pcrceperit, ut hibitum. Audivimus autem quosdam parvipendere
illi cui juramenta fuerint. hoc scelus,levem quodammodo perjuris pceniten-
et

{Ex dictis S. Isidori.) Sicut mentiri non potest qui tiae modum imponere. Qui etiam nosse debent, talem

non loquitur, sic pejerare non potuerit qui jurare de perjurio po^nitentiam imponere debere, qualem
non appetit. Cavcndum igitur est juramentum, noc et de adulterio, de fornicatione, de homicidio sponte

eo utendum, nisi sola necessitate. Non est contra coinmisso, et dc coeteris criminalibus vitiis. Si quis
Dei prfeceptum jurare, sed dum usuni jurandi fa- vero perpetrato perjurio, aut quolibet criminali
cimus, perjurii crimeu incurrimus. Nuuquam ergo peccato, timens poenitentiam longam, ad confessio-
jurat, qui pejerare timet. .Multi dum loquuntur, ju- nem venire noluerit, ab Ecclesia repellendus est,
rare semper delectantur, dum oporteat hoc taulum sive a commuuione et consortio lideliuin, ut nullus
 BURCHARDI WORMAClEiNSlS EPISCOPI. 880
879
neqae orct, neque in A neqne per cffilum, neque per terram, neque aliud
cum eo coniedat, atque bibat,
quodcunque juramentum. Sit aulem sermo vester.
sua domo cum rccipiat.

C^p. XV. — Ije iUis ijui per capiilum Dei, aut caput Est, est, iNon, nou, ut non"5ub judicium decidatis.

jurant. vel alio modo blasphemia cunlra Dntm El Domiiius in Evangelio ait : Audistis quia dictuni
xmmorlakm utuntur. est antiquis, Non pejorabis : reddes autcm Domino
(Ex decr. Pii papse, capite 5.) Si quis per caiiillurn
juramenta tua. Ego autem dico vobis, non jurare
Dei, vel caput juraverit, vel alio modo blasphcmia umuino, neque per coelum quia Ihronus Dei est, :

contra Deum usus fuerit, si est es ccclesiastico or-

neqne per terram quia scabellum pedum ejus est,
:

dine deponatur si laicus, auathematizetur et ti

quia civitas est magni
neque per Hierosolymam
: :
:

creaturas juraverit, acerrime castigetur,

quis per regis, neque per caput tuum quia non potes uuum :

et jiixta idquod synodus dijudicaverit pceaiteat. Si capillum album facere, aut nigrum. Sit autem sermo
quis aulem talem iiomiuem non manifestaverit, non vester. Est, est, Non, non. Quod his autem abun-
est dubium quod divina condemnatione siiniliter dantius est, a malo est, id est, et ab exigeute et a
coerceatur. Et si episcupus isla emendaie uegie.^e- jurante. Haec, frater charissime, ipse Dominus pro-
rit, a synodo corripiatur. hibet, id est, non debere jurare. Haec apostoli maxi-
Cap. XVI. —
De juramento Herodis. B
me omnes, haec sancti viri praedecessores nostri,
(Ex dietis Hieronym.) Cum juramento pollicitus est qui huic sanctcB universali Ecclesiaj apostolicae prse-
Herodes saltatrici dare quodcunque postulasset ab fuerunt, hffic propheta?, et rcliqui sancti doctores per
eo. Si ob jusjurandum fecisse se dicit si patris
universum mundum dispersi ad prtedicandum
:
,

matrisque iuteritum postulasset, facturus esset, an juramenta iieri vetant. Quorum nos exempla, si
non? Quod in suis ergo repudiaturus fuit, contem- cceperimus numerare, aut iu schedula hac inserere,
nere debuit, et in propheta. ante deficeret diei hora,quam eorum exempla, de
Cap. XVII. —
De illis qui odium sempiternum inter hac causa prohibita. Quaj nos sequentes sanctorum
se jurameiito firmaverinl.
capite 6.) Qui sacramenlo se apostolorum, eorumque successorum jura liima-
(Ex concilio Hiierd.,
mus, et sacrameuta incauta fieri prohiberaus. Unde
obligaverit, ut litiget cum quolibet, ne ad pacem
uUo modo uno anno a corpore
redeat, pro perjurio, et ipse Dominus in tabulis lapideis quas Moysi dedil,

et sanguiue Douiiui segrcgelur, et reatum suum

propria manu scripsit, dicens : Vide, ne assuraas
jejuniis et eleemusynis absolvat ad charitatem :
nomen Domini Dei tui in vanum, et reliqua. Unus-

vero, quaj operit multitudinem peccatorum, celeriler quisque tnim propjiam couscientiam nmndam debet

redeat.
C servare Deo, et inmemoria relinere : Os quod
Cap. XVIII, — De illis qui incaute juraverint. mentitur, occidit animam. Et Apostolus ait : Loqui-
[Ex decret. Sotheris pap., capite 3.) Si aliquid forle mini veritatem unusquisque cum proximo suo,
nos incautius jurasse contigerit, quod observatum quoniam sumus invicem membra. Et alibi Nolite :

pejorem vergat m
esitum, iilud consilio salubriori mentiri invicem raembra. Heec praecepta sunt Salva-
mutandum noverimus, ac niagis instaute necesbitate toris, haec prophetarum, haec sanctorum Patrum
pejerandum nobis, quam profecto juramento in instituta. Quaj si quis in vanum duxerit, hoslis est
aliud crimen majus esse divertendum. animae suae quia nemo contra prophetas , nemo
:

Cap. XIX. — Qualiter sacerdotes jurare debeant. contra apostolum, nemo contra Evangelinm facit
[Ex cpist. Corneiii pap., capite 3.) Cornelius episco- aliquid absque periculo.
pus, Rufo coepiscopo in Domino salutem. Exigit Cap. X.X. — Quo tcniporc jurare liceat.
dilectio tua, frater charissime, ut ex auctoritate [Ex concilio apud sanctuni, Medardum, capite 4.)
sedis apostolicoe, tuis deberemus consultis respon- Decrevit saucta synodus, ut a septuagesima usque in
dere. Quod licet non prolixe, sed succincte agere octavas paschse, et ab Adventu Domini usque post
festinaremus, propter quasdam importunitates quse „ consecratos dies, nec non et in jejuniis quatuor tem-
nostris prEepedientibus peccatis in nos supervenere, porum, et in Letania majore, et in diebus Rogatio-
tuis tamen pcr rcliqiia sauctorum Patrum inslituta num, et in diebus Domiuiois, nisi de eoncordia et
studiis perquirere latius, et iuvesligare committi- paciUcalione, nullus super sacra jurare prssumat.
mus. Non enim potest mens attrita et oneribus Cap. XXI. — • De illis qui sacramcntum regis violant.
atque iniportunitalibus gravata, tantum boni pera- [Ex dictis August.) Si qiris laicus juramentnm vio-
gere, quantum delectata et oppressionibus soluta. lando prophanat, quod regi et domino suo jurat, et
Non ergo ista ob id pra^lulimus, ut hseo ct alia quaj postmodum perverse ejus regnum, et dolose tracta-
necessaria fore cognoverimus, tuae sanctitati veli- mortem ipsius aliquo machinamento in-
verit, et in
mus dencgare : sed quod hic minus inveuilur, latius sidiatur quia sacrilegium peragit, manum suam ia
:

perquiratur. Sacramentum autem hactenus a suni- Christum Domini mittens, anathema sit, nisi per di-
mis sacerdotihus, vel reliquis Dei ministris exigi, guam poenitentia; satisfactionem emendaverit, sicuti
nisi pro fide recta, minime cognovimus, nec spoute constitutum a sancta sinodo est, id est, saeculum
eos jurasse reperimu?. Summopere ergo sanctus relinquaf, arma deponat, in monasterium eat, et
Jacohus apostolus, prohibens sacrameniujn, loqjii- pcenileat omnibus diebus vita; suce. Vej'iimtamen
tur diccns Aute orania, fratres mei, nulite jurure.
: comumnioncm iu exitu vitaj cum Euoharistia acci-
 ^^' DECRETORrM l.!I!lil X\ I IIJEn ntODEaMIJS. H82
piat. Episcopiis Vfiro, preshvlpr, vcl diacoiiiis, si linc. A juranicnU pn. ivgiip poloslatis snliilo, vol con^^lilu-
cnincn porpelraverit, tlcKr.iiloliir. lionoKBntis ot patriin, liactonus siint
(iiia» ox.i.:ia, vcl
Cap. XXII. — De illo (/ui (iwlirrit voccm pejeranlis, ct lciiiccps exsliteriiil cxigenda, omni cu.stodiu, omiii-
«.t.sivisiim pricbct. qiio vigilantia iMdissoliihiliter dcrerninius ohsur-
{In Lcvitko lcc,Hur :) Aiiiina qnsB peccavcril, et aii- vanda, inciiiliroriim triincatione, morlisqiic sciilon-
dierit vocem pojorantis, et testis fiierit, aut ipse vi- tia, rcligionc pcnitus ahsoliila, scd ne pravariim
doril, aiit conscius crit, nisi indicavcrit portabit racntium vcrsuta neqiiitia nosmet ad perjurii ali-
iniquitatem. qiiando provocel culpani, iicc a sancta" rhlei rogula
Cm'. \XIII. — Ttchoc quod Apostolus Spiritum sanctum hanc asserat venirc scntentiam, tam divinx au-
Irstificntus cst. ctorilatis oracula, qiiam profcedentiiim Patriim
(.\postolus dicil Vcritatom (iico in Chrislo, non huic narrationi ciiravimiis
;) inncctenda. Sic enim pcr
nientior, lcslimonium mihi rcddente cotiscientia moa
Rcpcnte loquar adversus gcntcm, Hieremiam dixit :

in Spiritu sancto. etadversus lognum, ut eradicom, et disperdam il-

Cap. X\IV. Dc cndcm re. — hul. Si pcoiiilentiam cgerit gens illa a malo siio,
(Ex dictis llicronym.) Hieronymiis dicit Jesum te- n qiiod locutiissiim adversus eam, agam et ego poeni-
:

stor et sanctos angelos ejus. teutiam super malo quod cogitavi, ut faccrem ei. Et
C.\p. XXV. —
Quod definilio incaula solvenda sil. per Ezechielem : Si dixero, inquit, justo quod vila
{Ex concilio Hibern., capite i.) Detinitio incauta vivat, et conQsus in justitia sua, fccerit iaiquita-
laudabiliter solvcnda, nec praevaricatio est, sed te- tem, omnes jiislitiffi ejiis oblivioni Iradentur et in ;

meritatis emondalio. iniquilate sua quam operatiis est, in ipsa moriclur.

Cap. XXVI. — De cadcm re. Si autem dixero impio, Morte morieris, et egerit
{Ex eoedm, capilc. 3.) Si puella sita in puerili aetate poenitcntiam vita vivet, et non raorietur. Si crgo
:

in domo patris, illo nesciente se jurameuto constrin- noslra conversatio sic divinam mutat scnten-
serit : et si paler statim, ut audierit, contradixerit, tiara, cur misororum tantae laciyma!, vcl pressura,
vota ejus et juramenta irrita erunt, et facilius tam crudam non temperent ex miseralione vin-
cmendabitiir. dictani?Hinc e!iam populo Israolitico smpc ultio
C.\p. XXVII. — De eadem re. promissa suspenditur, et Ninivitarum porditio divi-
(Ex concilio Aurelia., capile 2.) Jur;imentiim filii, naj sontenlise perniutalione sedatur. Nam sanctus
aut tilia?, nesciente patre, et vota monachi, nescienle Ambrosius in libro tertio de Officiis, ita ait : Purum
ahbate, et juramenta pueri, irrita sunt. C igitur ac sincerum oportet esse affectum, et unus-
Cap. XXVIII. — Quod omnilius modis cavendum sit quisque simplicem sermonem proferat. Vas suum in
mendacium. saiictitate possideal, ne fi\itrem circunscriptionc
(Grcgor. dicit fili, negare gratiam Dei, ne
:] Noli, vcrborum indiicat. Nihil promittat inhonestiim, ac
incurras pro bono in malum, pro humilitate in men- sibi promitlere quserat. Tolerabilius est promissum
daciom. Cavendum namque est omnibus modis men- non facere, quam facere quod turpe sit. Saepe pleri-
daciuni, sive pro malo, sive etiam pro bono proferri qne constringunt se jurisjurandi sacraraento, el cum
videatur : quia omne mendacium non est ex Deo, sed, ipsi cognoverint promiltendum non fuisse jus sa-
sicut Salvator dicit, a malo est. cramenti, tam<?n contemplatione faciunt quod spo-
Cap. XXIX. — Itcm de juramento. pouderuiit, sicut de Herode supra scripsimus, qui
{Ex concilio Toletan.) Etenim dum pejerare com- snltatrici pra^mium turpiter proraisit, cnidcliloi:
pellimur, ciprttorcm quideni offendimus, sed nos tan- solvit. Turpo, quod regnum pro saltatione promitti-

tummndo maculamus, cum noxia promissa vero tiir crudele, quod mors prophetae pro jurisjurandi
:

complemus, et contemnimus, ut
Dei jussa superbe religinnedonatnr qnanto tolorabiliiis tale fuisset
:

proximis impia crudelilale noceamus, et nosipsos r^ porjurium sacramonto? Et post pauca, dc Jepte dis-
crudeliore iiiortis gladio trucidamns. Illic enim du ccrncns. Miserabilis necessitns, quee solvilur parri-
plici culparum telo percutimur, hic tripliciter jugu- cidio- Meliiis est id, quod sibi cui pro-
non vovcre
lamiir. Restat ergo, ut eo nostra pergat sententia, paululum Non semper
mittitur, nolit exolvi. Et post :

quo niisericordiaj patuerit via. Quae in Domino igitur promissa solvenda omnia sunt. Denique ipse
probatur accopla, ut pliis eam cupiat qnam sacri- Pominus, sicut Scriptura indicHt, frequenter siiam
ficia veneranda, diccnte ipso : Misericordiara volo, mutat sententiam. Vir quoque sanctissimus Au-
et non sacrjticium., Ilac indulgentiae concessa licen- giistinus investigationis acumine acutus, inve-
tia, miserationis ipsius opus in gloriosi principis po- niendi arte prfecipuus, asserendi copia profliius,

testatem redigimus ut, quia Deus illi miserandi

: eloquenliae flore vonustus, sapientia; fruclu f(Bcun-

aditum patefecit, remedia pietatis ipse quoque non dus, haec in suis narrat affertibtis. Duo sunt enim
dencget. Qiije ita principali discrelione moderata omnino genera mendaciorum, in quibus non magna
persistanl, ut et illis ita sit misericordia contrihiil.i, culpa est, sed tainen non est sine ciilpa, cum aut
ut nusquam gons, aut patria, per eosdem, aut peri- jocamur, aut cum promitlimus, mentimur. Illud
culum quodcunque perferal, aut jacturam. IIa'c mi- primiim iu jocando, ideo non e=t porniciosissimuuni,
seralionis ohtentu temperasse sufliciat, cwterumqiie qiiia non fallit. Novit enim ille, cui dicitur. joci
883 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 884

causa esse dictnm. Secimdum autem ideo meutitus A in Synonimis : In malis promissis, rescinde fidem.
est, qni retinet nonniillam benevolentiam. Idem In turpi voto ut a decreto quod iucaute novisti non
ipse alibi, non auferat, inquit, veritas misericor- facias. Impia est promissio, qute scelere adimple-
diani, non ambulabit in via Domini, in qua raiseri- tur. Unde necesse est, ut male jurans, dignam poe-
cordia et veritas obviaverunt sibi. Hinc beatus Papa nitentiam agat, eo quod nomen Domini contra prje-
Gregorius, in libris Moralium, sic ait : Cum mens ceptum sumpsit in vanum, quia in Exodo scri-
illius

inter minora, et maxima peccata constringitur, si ptum Nec enira insontem habebit Domiaus
est :

omnino nullus sine peccato evadendi aditus patet, eum qui assumpserit nomcn Domini Dei sui frustra.
minora semper eligantur : quia et qui murornm am- Et in Levitico Non pejerabis in nomine meo, nec
:

bitu, ne fugiat, clauditur, ibi se in fugam prseci- pollues nomen Domini Dei tui ego Domiuus. Ta- :

murus invenitur. Hinc et Isidorus

piat, ubi brevior men malum quod facturum se sacramento dcvove-
ait Tolerabilius est enim non implere sacramen-
: rat omnino non faciat quia stulta vota frangenda
:

tum, quam permanere in stupri tlagitio. Similiter sunt.

FIMS LIBRI DUODECIMI.

INDEX CAPITULORUM LIBRI DECIMI TERTII.

Cap. I. De observatione Quadragesimae. B 17. De eadem re.
2. De jejunio Quatuor Temporum. 18. De hoc si evenerit pestilentia, vel insequalitas
3. Quo tempore ad missam flcctamus genua dici de- aeris.
beat. 19. Ut nullus in Dominica die pro abslinentia je-
4. De illis qui indictura jejunium contempserint. junet.
5. De eadem re. 20. De eadem re.
6. De Letania majore quomodo observanda sit. 21. Ut placita saecularia in diebus Dominicis, et in
7. De jejunio Rogationum. prrecipuis festis, et in diebus jejuuiorum non
8. Ut in ccena Domini, ut in reliquis Quadragesimae liant.
diebus jejunium non solvatur. 22. Ut jejunium absque cibo luxuriai observari de-
9. Ut in Sabbato sancto jejunium ante noctis iuitium beat.
non solvatur. 23. Ut quotidianum jejunium non sit sine refectione
10. Quod non oporteat in Quadragesima natalicia aliqua.
sanctorum celebrari. 24. De eadem re.
tl. Quod eleemosyna sit facienda. „ 2o. Quod jejunium curet vulnera delinquentis.
in diebus jejunii
12. IJt in Quadragesima tempus prandii conser- 2G. De quodam Alcibiade qui sibi grave jugum je-
vetur. junii imposuerat.
13. Quod in diebus jejuniorum nulla jurgia esse 27. De eo qui sub obtentu religionis sine jussu epi-
debeant. scopi sui vel presbyteri jejunium sibi imponit.
14. Ut in illis sacratis diebus jejuniorum conjugati a 28. Ut nullus Christianus dum sancta loca pro reve-
conjugibus se abstinere debeant. reulia petierit, alicujus publica; potestatis banno
15. De his qui in clero sunt, et carnium esum ha- ibidem constringatur.
buurint esosum.
Indicis capitulorum finis.
16. De vigiliis sanctorum.

BURCHARDI
ECCLESI^ WORMACIENSIS EPISCOPI

DECRETORUM LIBER DECIMUS TERTIUS

DE JEJUNIO.

ARGUMENTUM LIBRI. D C\p. ^. — Le observatione Quadragesimse.

Libro hoc de observatione utilitateque jejunii, {Ex epist. Gregor papae.) Quadragesima summa
maxime autem de jejunio Quadragesimali, Quatuor observatione est observanda, ut jejunium in ea praj-
Temporum, alioruraque ab Ecclesia institutornm, et ter Domiuicos qui de abstinentia subtracti sunt, nisi
eorumdera violatoribus, agitur. quem infirraitas impedierit, nullatenus solvatur :
885 DECRETORCM IIRIU \X. MHER nECIMIlS TERTILS. S8n
(luia ipsi flii'S dprinw sunt anni. A prima i(j;itiir A Cai'. VI. — /)(• tclaniil majore iiWimoilo uhtervnuda
llomiiiica (JuadragesiniaB usqiie in Pasclia Doinini sit.

spx hebdonuidiC computanUir, (]uarum videlicct (Ex concilio Moijunt., capste 0.) Placuit nobi» iil

dieruni xl et ii liunt. E.\ i|iiibus diim scx dies Do- letania major observanda sit a cuncli.s Christianis
minici absliniMilim subtrabuntiir, non pliis in absli- uiio die VII Kalen. Mai, sicut in Roniana Ecclesia
nentia quain Iriginta et sox dies reniaiicnt. Vorbi cuiislitulum ro|ierinius, et sictit sancli Patres nostri
gratia : si per cccxlv dies anuus diicitur, nos conslituerunt : non equitando, non preciosis vestibiis

autem per xxi et vi dies afnigiinur, quasi aani induti, cinero respersi, et cilicio induti, nisi inlir-
decimas Deo damns. Et ut sacer numerus quadra- niitas impedicrit.

ginla dienim adimpleatur, quem Salvator noster Cap. VII. — T)c jejunio Rogationum.
suo sacro jojiinio consecravcrat, quatuor dies prio- (E.T concilio Aurelian., capile ti.) Cum, exiKPnlibus
ris bebdoniada> ad supplementiim quadraginta die- percatis, Galliarum populi liiporuin rabie acriler
rum tollantur, id est qiiarta feria, qua; capul jejiinii inlerimerentur, nec hujus ilagelli aliquod remedium
subuotatur, et quinta feria sequens, sexta et sabba- inveniri posset, congregati tradiintur fialliarum
tum. Nisi istos qiiatiior dies siiperioribus triginta et ^- episcopi apud Vieunam urbem, atque in commune
sex ai^junxerimus, quadraginta dies in abstinentia statueruut, ut tiiduanum jpiiinium faccrciil. Cumque
non habenius. Jiibemur eliam ab omnipDtcnli Dcc, Dominiis pesteni misericorditer abstuli^set, bi dies
omnium bouorum nostrorum deciiiias darc. Qua- iii consuetntlinem annua; celebritatis venerunt, ul
propter ut oninis deciraa a nobis Deo rite persolva- per Galliarum provincias, ante Ascensionis Domioi
tur, tollamus decimam anni, el in ea peccata nostra diem celcbrarentur. Agamus ct nos hos dies cum
conlitendo, corrigendo nos, jejunando, vigilaudo, siimma reverentia et devotioiie, cum abstinentia
orando, elcemosv-nas largiendo, abstergamus, et carni=, et humilitate cordi^, non ut visibilium lupo-
carnem nostram decimemus, ut ad sanclum Pascha nim rabiem evadamus, sed iit iiivisibilium, id est,
securi pervenire possumus. spirituum immundorum tentamenta vincere valea-

C.\p. II. — De jejunio Qmtuor Temporum. nms. Nullus autem his diebus veslimentis preciosis
induatur : quia in sacco et cinere lugere debemus.
(Ex coucilio MoQimt., capite 2.) Constilnimus, ut
Prohibeantur ebrietates, et commessationes, quae
quatuor tempora anni, ab omnibus ciim jejunio ob-
fiunt in vulgari plebe. Nerao ibi equitare priesumat,
serventur, id est, in Marlio, hebdomada prima. In
sed discalciatis pedibus omnes incedant. Nequaqiiam
Junio, seciinda. In Septembris, lertia. In Decembri,
muliercula! choras ducant sed omnes in commiine
:

quarta : quae fuerit plena ante vigiliam Natajs Do-

Kyrie eleison decantent, et cnm conlritione cordis
mini, id est, feria quarta, et sexta, et Sabbato.
Dei misericordiam exorent, pro peccatis, pro pace,
Veniant onines ad Ecclesiam hora nona, cum le-
pro peste, pro conservatione frugum, et pro caeteris
taniis ad missarum solemnia.
necessitatibus. Dies enim sunt nbstinentiae, non
C.\p. III. — Quo tempore ad missam llectamns genua
laetitiae.
dici debeat.

[Ex concilio Arirelian., capite 14.) Ut presbyteri

C.\p. VIII. — Ut in cixna Domini, ut in reliijuis Qua-
dragesimx diebus, jejunium non solcatur.
plebibus annuntient, quod in Quadragesima et in
concilio Laodicen., capite bO.j Quod non opor-
(£.E
jejunio Quatuor Temporum tantummodo ad raissarum
teat in Quadragesima in ultima septiinana v feriae
solemnia genua flectere debeant. In Dominicis econ- jejuniuni solvere, totamque Quadragesimam siue ve-
tra diebus vel c»teris festis, a vespera usque in magisque conveniat oinnem Qua-
neratione transire,
vesperain non flectant genua, sed stantes incurvati
dragesimam districto venerari jcjunio.
orent, nec quisquani uno genii solotenus impresso
orare praesumat, sicut Juda-i irridentes Dominum C.\p. IX. — l't in Sabbato sancto jejunium ante noctis
inilium non solvatur.
in passione ejus fecisse leguntur, sed utraque genua D capite 2.) Vt in Sabbato
{Ex concilio Arausico ,

terrae flgat. Ait enim Apostolus Flecto genua mea

:
sancto, hoc est, in vigilia Paschse, jejunium ante
ad Patrem Domini nostri Jesu Christi. noctis initium, nisi a parxiilis aut inflrmis, non
Cap. IV. — De illis qui indictum jejunium contem- solvatur, nec ipsa in parasceve quia coena Domini :

pserint.
et parasceve, et sabbatum ad illos xl dies respi-
(Ex concilio Mogunt., capite 5.) Si qnis indictum
ciunt vel divina mysteria his duobus diebus non
:

jejuoiura superbiendo contempserit, et obserTare canonibus quippe jubentibus biduo

celebrenlur :

cum cseteris Cbristianis noluerit, in Gangrensi con- parasceve et sabbato sacramenta poe-
isto, id est, ;

eilio praecipitur, ut anathematizetur. nitus non celebrari.

Cap. V. — De eadem re.
C.\p. X. —
Quod non oporteat in Quadragesima na-
(Ex concilio Gangren., capite 19.) Si quis eorum talitia sanctomm celebrari.

qui continentiae student, absque necessitate coipo- (Ex concilio Laodicen., capite 51.) Quod non opor-
rea, tradita in commune jejimia, et ab Etclesia cu- teat in Quadragesima martyrum nalalitia celebrari :

stodita superbiendo dissolvit, stimulo sua; cogita- sed eorum sancta commemoratio in diebus sabbato-
tionis impulsus, anathema sit. rura et Dominiconim fieri conveniat.
887 BURCHARDI WORMACTENSIS EPISCOPI. 888

Cap. XI. Qufid in dichus jcjunii ehcniosyna sit .K Cap. XVIII. De hoc si crcnerit fames, pestilentia, vel
far.icnda. inxqualitas acris.

{Ex concilio Cabillo , capile ;i.) Diebus vero jejnnii {Ex dixr. Lih'rii lyqix, capHe 2.) Si evenerit fa-
eleemosyna fai-ieuda cst, et cibum sive potum, qun mes, pesfileiUia, inaequalitns aeri?, vel alia qvialis-
qiiisque uti debuit, si jejunaverit, pauperibus cro- ciinqne tribulatio, statini jejuuiis, eleeniosynis et

get quia jejunare et cibos prandii ad coenam re-

:
ob^ecTatiouibus Domini misericordia deprecelur.

servare, non mercedis, scd ciborum est incre- C.\p. Xl.K. — Ut nulliis in die Dominica pro abstinentia
jcjiinct.
mentum. (Ex conciiio Gangren., capite 18.) Si quis propter
Cap. XII. — Ut in Quadraijcsima tempus prandii continentiam, qufe pntatur, aut propter contuma-
servetur.
cinm in die Dominico jejunat, anatliema sit.
(Ex decr. papx, capite {.) Solent plures,
Silvcrii
—
C.\p. X.\. De eadcm re.
qui se jejunare pu'ant in Quadragesima, mox ut
{Ex concUio Turonen., capite '61.) Si quis proptcr
signum audierint ad horam nonam manducare. Qui
publicam poenitontiani a sacerdote acceptam, aut
nullatenns jejunare credondi sunt, si ante maudu-
pro aliqua necessitate, die Dominici velut pro qua-
caverint, quam vespertinum celebretur oflicium.
enim ad missas, B dam religione, jejunaverit, sicut Manicba?i, ana-
Concurrendum est et auditis missa-
thema sit.
rum solemnibus et vespertinis officiis, largitis elee-
mosynis ad cibum accedendum est. Si vero aliquis
Cap. XXI. — Vt placita ssecularia in diebus' Domini-
cis, ct in prxcipuis festis, et in diebus jejuniorum
necessitate constriclus fuerit ut ad niissam venire non fiant.
non valeat, a>stimata vesperlina hora , completa {Ex concilio aptid Erphcsfurt habito, cui intcrfiiit

oratione sua, jejunium absolvat. Tlenricus rex, capite 2.) Placita sa^cularia Dominicis
Cap. XIII. — Quod in diebus jejuniorum nulla jurgia diebus vel aliis pr.Tecipuis festis, seu etiam in his

csse deheant. diebus quibus legitima jejunia celebranlur, se-

in

(Ex dictis Libcr. papse.) In his jejuuiorum diebus cundnm canonicam constilutionem minime lieri de-
nullse lites, nullaj contenliones esse debent : sed in crevimus. Insuper etiam sancta synodus decrevit,
Dei laudibus et opere necessnrio persistenduni. ut nulla judiciaria poteslas liceuliam habeat, sua
Arguit enim eos qui conleiitiones ct lites Quadrage- auclorilale Christianos ad placilum bannire , in
simBB tempore faciiint, et qui debita a del)iloribus fupradiclis diebus, id est, septem dies ante Nalalem
exigunt, Dominus per prophetam dicens
: Ecce in Domini nsque in octavas Epiphaniae, et a Qninqua-
die jnjunii inveniuntur voluntales vestiw, et C 8^^'°"* usque in octavas Paschce, et vii dies ante
vcslri
omnes debitorrs vestros repetitis. Ecce ad liles et nativitatem sancti Joannis BaptisliB quatenns ,

ad contentiones jejunatis, et percutitis pugno impie. adeundi Ecclesiam, orationibusque vacandi libe-
Cap. XIV. —
Ut in illis sacratis diehus jejuniorum
rius babeatur facultas.
conjugati a conjugibiis se abslincre deheant. Cap. XXII. — Utjcjunium absque ciho luxuris observari
Abstinendum debeat.
(Item cjusdem, capitc 'j.) est onim in
his sacratissimis Qnadragesimoe diebus a conjugibus {Ex dictis llieronym.) Non dico hebdomadas, non
caste et pie vivendum, ut dico duplicata jejunia, sed saltem singulos dies
.et sanctilicato corde et
corpore dies transigantur, et sic pervenialur absque ciborum lu.xuria transigamus.
isti ad
diem sanctura Pascha>, quia pene nihil valet jeju- Cap. XXIII. — Ut quolidianum jejunium non sit sine
rcfectionc aliqua.
nium, quod conjugali opere poUuitur, et quod ora-
{Ex dictis Pimcnii lercmitx.) Sint tibi quotidiana
liones, vigiliffi et eleemosynse non commendant.
jejunia, et refectio sacielatem fugiens. Niliil cniin
C,\p. .XV. — De his qui in clero sunt, et carnium csum prodest tibi Iiidiio Iriduoqiie transmisso vacuum
habutrit cxosum.
portare ventrem si pariter obruatur. Si compensan-
Ancirano, capite 13.) Hi qiii in clero
{E'x concilio
q ^yp satiiritate jejunia, ilico mens repleta torpescil :

sunt presbyleri aut diaconi, et a carnibus abstinent,

et irrigata terra corporis hujus spinas et cardiium
placuit, eas quidem contingere, et ita si voluerint germinat.
contemnere. Quod si in tantum eas abominanlur, iit Cap. XXIV. — De eodem.
nec holera qure cum eis coquuntur existiment co- {Item idem.) Sint libi jejunia pura, conlinua, mo-
medenda, tanquam non consentientes regulffi, ab derataque, id est, quotidie'esnrire, et quotidie pran-
ordine cessare dehent. dere.
Cap. XVI. — De vigiliis sanctorum. Cap. XXV. — Quod jejunium curat vidnera delinqucntis.
{Ex concilio Aurclian., capite Presbyleri cum {Apostolus dicit
:) Noli adhuc aquam bibere, sed
1.)
sacras festivitatrs populo annuntiact, etiam jejunium modico utere vino propter infirmitates tuas curat :

vigiliarum eos omnimodis servare moneant. enim viilnera delinquentis, curatosque sanctificat
jejuuium.
Cap. XVII. — De cadcm re.
—
(Iap. X.XVI. Dc quodam Alcibiadc qui sihi gravc ju-
{Ex Eusehii papsc, capile 10.) Ut in Ecclesia
dictis
gum jejunii imposuerat.
a sacerdotibus jejuuia constituta, sine necessitate {Eusehi in ccctesiast. historia ) Alcibiadts quidam
rationabili, non solvantur. orat c.v numorn eorum qiii pro Christo vincti teno-
H8!i nF.CUKTORUM LllllU XX. - I.IKKU I)I'XIMIIS OUAUIIJ.S. 8(10

baiiliir. Ilic vitnm satis ardiiam i-l .HKloiain pcrcbal, A liRioiiis silii iinpiiiiat, iiniim rljom prin aliit oxci-
iiiliil rilii vnloiis acoipt-rp, simI laMtiim paiu", ol salo pioiido, umnimoilo intordicimiis, qiiod ct r.icliim
0,11111 a,[M:i iitoliatiir. (^iim vilm liiino rigDroin vcllct di<plicHt, el io fulurnm lieri proliiboniiis : qiija plus
oli iiii \n o.arccrc |u)si(us nbtinori', All.iKi oiiidain ouiisa ariolandi csho dignoscitiir, >|iiaiii suppleiiioiitum
sorvo l)i'i rcvolatum esl ; (|iiia iioii recln faocrel calliolic^ lo!;is.

Alcibiados orealuris I)i'i, ol vollet aliis fcirmam scaii- C.M'. XXVIII. - l't nullus Cliristiiiniis ilum simcln lonn pro
dali deroliiuiiioro. (Jiiibiis cof;iiitis, Alcibiades ca^|iit rcnrciilia prlii:rit, alirujiis piiblicx potcstatis bannu
omnia ciim graliarum actione percipere : quia qiue ibidcm ciinstrinijalur.
illi revelabat Spiritus ut docerct, liuic ut sequeretur {Er codem concilio.) Prn^cipimiis nainipio ut iiullus

idcm spiritiis persuadebat. Clivistianus pro revorenlia ecclesiam pctendo, ibi-

Cap. XXVII. — Dc coobtcnturcUyioiiis siiic jiissu

qiti siib qiio manondo, indoqno revcrtondo alicujus piiblic(c
cpiscopi sui, vcl prcsbijteri jcJHiiium sibi impuuit. Iiotostatislianiiii, ibidem coiislringatur ne forte :

{Ex concilio apud Erplusfiirt habilo, pnvsciUc Ilcn- diim ad ccclesiam causa oratioiiis jiroporat, por ban-
rico rcg., capite !>.) LIl nonionisi conscntieiite proprio num impediatur pro saliile anima? devote insislore.
episcopo, aut ejus misso, jejuiiium siib obtentu re-
FINIS 1.IDBI ilEC.IMI TKltTII.

INDEX CAPITULORUM LIBRI DECIMI QUARTI.

Cap. Quod crapula multum sit Christianis cou- B 9'. De eadem re.

traria. 10. De eadem re.

Ut maluin ebrietatis omnino vitctur. 1 1. Qui ebrius fuerit ut ordo patitiir poeniteat.

Quod episcopi et eoniin minislri crapula 12. Quod vino inebriari non licoat, sed fiigien-
ot obrietate non debeant gravari. duni sit.

De cadem re. 13. De illis qui per ebriot.itom vomitum fecerint.

De eadein re. 14. De eadem re.
De eadem re. Ifi. De illis qui per superbiam alios inobriant.
Qiiales convivae sacerdotum epulis intoresse 11). Quod fugienda sitebrietas.
dobcant. 17 Itein de ebrielate.
De eadem re. Indicis capiiulorum finis.

BURCHARDI
ECCLESI.E WORMACIENSIS EPISCOPI

DECRETORUM LIBER DECIMUS QUARTUS

DE CRAPULA ET EI5RIETATE.

ARGUMENTUM LIBRI. C C\p. III. — Quod epHcopi et eorum ministri crapula

Libro hoc de detestandis vitiis, crapula ot et cbnotale mn debeant yraiari.

ebrietate, tractatio instiluitur, qu.Tque illis qui hisce {Ex decret. cjusdcm, capite 9.) Episcopi et Doi ini-
viliis implicantur poena injungenda sit, docelur. nistri non dobenl commessationibus et vinolcntiis

Cap. I — Quod crapuln multum sit Chrislianis. nimis incumbero, sed considerent sententiam Do-
contraria. mini dicentis : Attendite ne graventur corda vestra
(Ex dicjis Benedicti.) Niliil sic contrarium est ho- in Moderate
orapula ot obrielale. cnim cibnm et
mini Christiano quomoio crapula et ebrietas, siciil nocos«ariiim sumntum sumant, ut jiixla •Apostolum
aitDominus in Evangelio Videte ne graventiir corda :
solirii sint, et parati ad servitium Domini.
vestra in crapula et ebrietate.
C.iP. 11. — rt 7nalum cbriclatis omnino ritetur.
Cap. IV. — De cadem re.

{Ex Magnum ma-

decret. Eutijchvi. pa., capite 9.) {Ex concilio Cabillon.. Ut sobrietatam capite 10.)
lum unde omuia vitia pulUilant, Cbri-
ebrietatis, sacordotes teneant, et hanc habendam fidelibus
stianis modis omnibus cavereprsecipimns. Qui autom pra?dicent qui non potest libere sobrietatem pra;- :

hoc vitare noluorit, e.xcommuuicanuum esse decre- dicaro, qiii se mero iisque ad alienationem mentis
viinus, iisqne ad congru.Tni emendationem. D ingurgilnt. IInc et de commesEationibus, et c.TPleris
89» BURCH.VRDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 892

pes tibiis iil f^aslrimargiHin perliiientibus, obser- A conjiige sua, et prolo velit vobisciim spiritali gaiidio

vandum e?t. tetari, et verborum vestrorum refectionem accipc-

C.\p. V. — Deeadcm re. re, et vobis refectionem carnalem cbaritatis oflicio

{Ex canon. apostoloi-um, titul. 12.) Episcopus, pre- exhibere. Oportet enim, ut si quando quilibet fide-

sbyter, aut diaconus aleK atqiie ebrielati |deserviens, lium, carnalibus vos reQcit epulis, a \obis rericia-

aut desinat, aut certe damiietur. Subdiaconus, aut tur epulisspiritalibus.

leclor, aut cantor similia faciens, aut desinat, aut Cap. XI. — Qui ebrius fuerit, ut ordo patitur, pcsni-
con:munioue privetur. Similiter etiam laiciis. teat.

Cap. VI. De eadem re. — {Ex concilio Agathen., capite 10.) Itaque eum quem
(Ex eodem, capite 43.) Si quis episcopus, aut ebriuiu fuisse constiterit, ut ordo paiitur, aut tri-

aliqiiis ordinatiis, iu consueludine ebriosus fuerit, ginta dierum spacio a conimunione statuimiis sub-
aut desinat, aut depoiiatur. movendum, aut corporali dandum supplicio.

Cap. VII. — Quales convivx sacerdotum epulis interesse Cap. .\II. — Quod vino inebriari non licet, sed fu-
debeant. giendam sit.
{Ex decrct. Euschli pa., capite 10.) Oportel episco- „ {Ex dictis August ) Fuge vinum velut venenum,
pum modcratis epulis contentum esse, suosque ne ebrietas superet te, expolialumqiie virtiitibus te

coiivivas ad comedcnJiini potandum non urgore,

et nuduin efticiat. Viniim cnini, ut sancta Scriptiira di-
quin potius semper sobrietatis prsebeat exemplum. cit,apustatarefacitetiamsapientes. Attende Nue virum
Removeantur ab ejus convivio cuncta turpidinis ar- sapientem et sanctum, quomodo per ebrietatem nu-
gumenta, non ludicra spectacula, non acromatum datus est, Loth patriarcham,
dormiens. Attende et
vaniloqiua, non fatuorum stultiloipiia, non scurri- qui per ebrietatem impudeuter se commiscuit filia-
lium admittantur praistigia. Adsint peregrini, et biis. Ilinc beatus Basilius dicit : Multi per vinum a
pauperes, et debiles, qui de sacerdotali mensa daemouibiis capti sunt nec est aliud ebrietas quam
:

Cbristum benedicentes benedictionem percipiant. manifestissimiis deemon. Hinc propheta ait Forni- :

Recitetur sacra subsequatur vivse vocis

lectio, catio et ebrietas aufert cor. Ebrietas enim pertur-
exbortalio, ut uon tantum corporali cibo, imo ver- bationem parit, gignit nientis furorem, et llammam
bis spiritalis alimeuto convivantes se refectos gra- suscitat libidinis. Apostolo teste : Nolite inebriari vi-
tulentur, ut in omnibus bonoriticetur Deus, per Jesum no, in quo est luxiiria. Si quis autem contra brec
Cbristum Dominum nostriim. fecerit sanctorum statuta, dignam ac longam agat
Cap. VIII. — De eadem re. C poenitcntiam : quia unum esl ex his peccatis quae
(Ex pmnitentiali Theodo.) Sacerdos quilibet si hominem a regno Dei separant, diceute apostolo
inebrietur per ignorantiam, septem dies poeniteat, Paulo : Neqiie ebriosi regnum Dei possidebunt.
in pane et aqua ; si per negligentium, xv dies; Cap. XIII. De iliis qui per ebrietatem vomitum faciunt.
si per contemptuni xl dies. Diaconus vel monacbus, {Ex pmnilcntiali Homano.) Qui per ebrietatem vo-
secundiim ordinem, ut scriptum est, seii et reliqui mitiim facit, si presbyter aut diaconus est, xl dies
clerici, et ordinem, judicio sacerdotis
ministri juxta poeniteat. Si monachus xxx dies pceniteat; si cle-
poeniteant. Laici velut vota non babentes si inebrian- ricus, xxdies; si laicus, xv dies,
tur, arguantur a sacerdote, quod ebriosi regnum Cap. XIV. De cadem re.—
Dei iion possidebunt, el interitus sit ebrietas, et {E.x pitnitcntiali Bedse presbijteri.) Laicus, si per
compellat eos pa;nitere. Qiii cogit hominem ut in- ebrietatein voinitiim facit, tres a carne, et vino,
ebrietur bumanitalis gratia, accerrime corripialur, et cervisia absiinpat.

et VII dies poeniteat ; si per contemptum, xxx Cap. XV. —

De illis qui per superbiam alios inebriant.
dies. Nullus Cbristianus alium Christianum plus bi- {Ex eodem.) Si quis per nequitiam alium inebriat.
bere cogat qiiam naturw sufliciat. Quod si fecerit, p. quadraginta dies poeniteat. Quod si in consuetudine
juxta id quod in poenitentiali babetur, poeniteat. habuerit, communione privetur, donec digne poeni-
Cap. IX. — De eadem re. teat, et emendationem promittat.
{Ex dictis Fruciuosi episcopi.) Si quis ecolesiastica Cap. XVI. —
Quod fugimda sit ebrietas.

praeditus ordinatione, aut munachus repertus fueril (Exdecr. Clementis pap.,capite 3o.) Ebrietatem op-
ebriosus, in pane et aqua tribus poeniteat mensi- pido prohibebat, propheta, 'et ebriosos corpore, et
bus. aninio mortuos esse praedicabat. De qiiibus per
Cap. X. — De eadem re. exempliim aiebat Vee qui cousurgilis mane ad
:

{Ex dec. Eulijcliia papx, capite 13.) Observan- ebrietatem sectandam, et potandum usque ad vespe-
dum est vobis, ut et vos ab ebrietate abstineatis, ram, ut vino ajstuetis. Cithara, et lyra, et tympa-
et ut plebes sudditse abstineant, prsedicetis. Et ue- num, et tibia, et vinum in conviviis vestris, et opus
que per tabernas eatis bibendo, aut comedendo, ne- Domini non respicitis, nec opera manuum ejus con-
que domos, aut vicos curiositate qiialibet peragretis, sideratis. Etiterum : V» qui polentes cstis ad bibendun;
neque cum fffiininis, aut cum qiiibuslibet personis vinum, et viri fortes ad miscenJam ebrictatem, qui
impuris convivia exerceatis, nisi forte paterfamilias justilicatis impium pro muneribus, et justitiam justi
quilibet vos ad domum suam invitaverit, et cum aufertis ab eo. Propter hoc, sicul devurut stipulam
8it3 DECRETORUM LlltUI XX. - LIUKU DECIMUS OUINTUS. 80V
?iMiRnis, el ciilnr llammtp. exurit, sic radix ooriim A Ksaifis sic arguil, dicens Vn> qiii lonsurgiiiH miini- :

r|u:isi favilla orit, ct Rcrmcn coriim, ut piilvis as ad ehrictatem soctandam, ct polandiim iisqiie ail
ceuilet. Alijecerutil rnim lcj;eui l)i>iniui cxcrcituiim, vosporam, iit vino m^tuetis. I)u talitiu^^, ct aliu loio
et cldiiuiiini .sancli Lsr.icl lila>|ilu'mavciuiit. Iilco ira- dirilur : Va' tihi, civita.s ciijus rcx juvenis csl, ct
tusc.-it fiiror Uoiiiiiii iii piipnji) suo, et cxlciidil ma- ciijiis princ.ipcs mane cumedcnt. Miilli euim a ni.iiic
niini siiam super eum, ut percussit euni, conturbati iisquc ad sulis occubitum, chrietali et gulo; voliqita-
suiit montcs, el f.icta sniit niorlicina eoruiii, qua^i tihiis serviunt, nec intclligunt cur nali siint : sed
sterciis in medio platearuni. In oniiiilms his non est cunsuetudine beluina detcnti, luxiiria: tantum tuta
adversiis furor ejus, sed adliiic manus cjus c.xtciisa. dio, epiilisque inserviuul. Clamal Joel propheta, liis

Cvp. XVII. — Itcin dc eliricttilr. qui chrielati dc.^crvluut, diccns : Expergl>iiniiiii,

(Sanctus Isidonis dii.it :) Esca'. crapulam, potus clirli, ct llctc, cl iilulate, ouines qui hihills vitiutii in
ehriet.itcm, geuciMiit. Ehrietas autem pcrturbatio- diilccdinctn. Qiio tcstimoiiio, non ait tantum, llete
uom prignit mentis, furorem cordis, nammam libidi- omnes qui vinum, ut bibere omnino non li-
bihilis
nis. Ebrietas ita mentem alicnat, ut ubi sit nesciat. ceat, sed adjecit in dulcedinem, quod ad volupluo-
UnJe etiam inalum iion scntitiir, (iiiod per ehrii;- sara pcrtinet, et prodigam cirusioncm. .Naiii quan-
tatcm commitlitiir. Vcriim cst, quod juxta prophe- tum satis cst necessitati edocel Timothciim hiberc
tam dicilur : Eornicatio et ehrietas auferrct cor. Apostolus diccns : Vino raodico utcre. Nnu soliim ex
Kornicatio enitn, siciit ait Salomon, infatuat sa- vino incbriantur horaines, sed etiam ex ca^tcris po-
pieutem. Ebrietas, sicut in Lotli sensiis rationem tandi generibus, qu;e vario modo
ponlioiuntur. Unde
captivat. Unde et in Proverbiis : Polentes, inquit, et Nazarajis, qui sc sanctilicabant Domino priEceptum
qui iracundi sunt, vinum non bihant, ne, cum bibe- est vinum et siceram non bibcrc'.' utraqiie enim
rint, ohliviscautur sapientiam. Plerisque laus est statum mentis evertunt, et ebriosos faciunt. Luxu-
niultum hibere, non inchriari. Audiant hi adver-
et riara quippe carnis utraque a;qualitcr gli^iiuut. Qui-
sum se dicentem prophetam Vw qui potentes cstls : dam coutinentes, sicut pancm cum pondcre edunt,
ad bibendum vinum, et viri fortes ad raiscendam ita etaquam cum mensura sumunt, assereutes ad
ebrietatem. Viuo luulto deditos, et luxuriose viventes, castimoniam carnis, eliam abstinentiam convcnire.

FIMS LIBUI DECIIII QU.VRII.

liNDEX CAPITULORUM LIBUI DECIMI QUINTI.

Cap. I. Episcopi impositam a Deo sibi curam iu po- C 10. Qualiter sludendum sit regibus sacerdotum, vcl
pulis habeant, [lauperum oppressores non ferant. popiili peccata ulcisci.
2. De illis qui in cpiscopiis prtedam fecerint. 20. Dc eadem re.
3. L't episcopi potestates admoneant ut pauperes 21. Qiiod multorum solameii sit, si prudentes viri

non opprimant. regibus adhsereant.

4. De eadem re. 22. Ut regum adversarii excommunicentur.
5. De secularibus Ecclesiara vel clericura injuste 23. De illis qui principi non obedierint.
caluraniantibus. 24. De illis qui in adversitate propriat gentis, aut
6. Ut coulemptorcs canonum excommunicenlur. patiia" culpahiles invcuiuntiir.
7. De praevaricatoribus divinarum legum. 25. Ut nuUus preesumat principe vivente alium eli-

8. Quod non liceat imperatori, vel cuiquam poten- gere regem.

tum aliquid agere contra divinura niandatura, ct 26. VX nemo intendat in interitum regis.
quod judicium injustura regio metu ordiiiatum, 27. De fidelibus regnra.
non valeat. 28. De regum sobole.

9. Ut nemo contra canones esse prsesumat. p. 29. Q,uod quidquid coramotus animus fecerit, hoc

10. De iraperatoria lege.

justum putat.
30. Quod laici presbyteros, qui Ecclesias illorum
11. Quando canonica ventilantur, nisi sint religiosi
tenent, non aliud qnam divinum ofQcium agere
laici non intersint.
cogant.
12. Ut laici in synodo, nisi clericis jubentibus, do-
31. Ut Judaeisuper Chrislianos non ponantur.
cere non audeaut.
32. Quod sancta Ecclesia unum patrem habeat in
13. Ut populus docendus sit, non sequendus.
caelis.
14. De illo qui contra decretum episcopi venerit. 33. De illo qui pro catholia flde tribiilationes pa-
lo. Admoneatur imperator, iit coustitutis aposto- litur.
licae sedis obtemperet. 34. De haeredibus, si jussa tcstatoris non irapleve-
16. Generalis admonitio regum. rint, ut episcopus adimpleat.
n. Alia admonitio priucipum, 33. Ut laici quamvis religiosi ecclesiastica non dis-

18. Item adhortatio principum. ponant.

805 BURCHARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 806

30. Do illis qni res Ecclesias a rfigibus petunt. A M. De delictis regum, seu exemplis.
37. Dt! 60, si episcopus ecclesiasfienm, ct comes sc 45. Qnod regeslegibus teneantur.
culare placitnm nna die condixeriat. 43. Ue disciplina regum in Ecclesia.
38. De rcgibus bene regentibns. 44. Cur Deus alios ad libertalera, alios autem ad
39. De eadem re. servittitera discrevisset.

40. De patienlia regum. Indicis capitulorum finis.

BURCHARDI
WORMACIENSIS ECCLESI.E EPISCOPI

DECRETORUM LIBER DECIMUS QUINTUS

DE LAICIS.

ARGUMENTOM LIBRI. B catholicorum communione, nisi digne poenituerit,

Libro hoc de iaicis omnis eonditionis tractatio arceatur.
ftA*-'*^!*
instituitur, tam de iis qui praesunt, ut imperatoribus, Cj^. VL ci- tJt mit
mtempxores canonum cxcommunicentur
regibus, principibus, quam his qui horum imperio XEx concil. Carthaq., capitc io.) Ut laici contem-
subjecti sunt. -^itores canonum excommuniceiitur : clerici honore
Cap. I. — Episcopi cum imposilam a lieo sibi curam privcntur.
in populis
ranl.
liaieant, pauperum oppressores )ion fe- >"'Cap. VII. — De prxvaricatoribus divinarum legum.
[Ex concil. apud Lauriacum, capite 10.) Si quis
(Ex concilio Tolctan. 5, capite 32.) Episcopi in pro-
pnblicus divinaj legis mani-
prsevaricator, vel pro
tegendis popnlis ac defendendis, impositam a Deo
festis criminibus sanctorum canonum contemplor
sibi curam non ambigant. Ideoque dum conspiciunt
repertus fuerit, ac sanctorum Patrnm constitutioni-
judices, ac potcntes paupernm oppressores e.^istere,
bus contradictor, et si monitionibus episcopalibus
prius eos sacerdotali admonitione redarguant : et si
obtemperare distnlerit, anathematizetur.
contempsorint emendare, anathematizentur.
Cap. — De qui in episcopiis prsedam
Cap. VIII. — Quod non liceat imperatori, vel cuiquam
II. tllis fecerint. potentum, aliquid agere contra divinum man-
{Ex concilio Cartkacij^ capite 8.) Ut si quis quem- C . datum.
libet expoliaverit, admonente episcopo non red-
et \^%x decr. Adriani papx, capite 16.) Non licet
diderit, excommunicetur. ergo imperatori, vel cuiqiiam pietatem custodienti,

Cap. III. — Vt episcopi po/estates admoneant ut pait- aliquid contra inandata divinitatis prsesumere, nec
jicres non opprimant. quidquam qiio Evangelicis propheticisqiie seii apo-
[Ex concilio Aurelian., capite 4.) Ut judices aut po- stolicis regulis obvietur, agere. Injnstnm enim
testaies qui pauperes opprimunt,
si commoniti a judicium, et diffinitio injusla, regio metu. vcl jussu
pontitice suo non emendaverint, oxoommunicei/tur. ,— quod contra evangelicam et propheticara, aut -

Cap. IV. De eadem re. — '^^ judicilnis ordinata non valeat nec quidquam :

(Ex concilio Moijnnt., capiite 8.) Ut episcopi pole- apostolicam doctrinain, constitulionemque eorum
statem liabeant rcs ecclesiaslicas prajvidere, regere sive sanctornm Patruin actnm fuerit stabit et quod :

et gubernare, atque dispensare, secundum canonum ab infidelibus aut hsercticis factum fuerit, omnino
auctoritatem. Volumus ut laici in eornm ministerio cassabitur.
obediant episcopis ad regendas Ecclesias Dei, viduas iCAP. IX. Ut nemo contra canones esse prxsumat.
j-
—
et orphanos dofendendos, et ut obedientes sint eis (Ex concil. Tibur., capile 10.) Ut constitutiones
ad eorum Cbristianitatem servandam, et episcopi CMntra canones et decreta praesulum Romanoriim,
consentientescomitibus, et judicibns ad justilias fa- vel bonos mores nnllins sint momenti.
ciendas, ot ut nullatenus per aliquorum mendacium,
L*'''^,'^
Cap. X. De impcraloria lege.
^^' —
vel falsum testinionium, neqne perjurium, aut per iJEx decr. Pii papx, capite 3.) Lex imperatorum
-,

praemium lex justa in aliquo depravetur. non est supra legem l)ei, sed subtus.
Cap. V. — De secnliiribus Eccksiam vcl dericum Cap. XI. — Quando canor.ica venHlantur, nisi sint
injuste cahimninntihus. reliijiosi, laici non inlcrsint.
(Exconnllio Aciathm., capitc 32.) Si qui secularium (Ex concil. Cabillon., capite 6.) Qnando ea qua>
pro calumnia EccleMam aut clericum fatigare ten- canonica sunt ventilantur, vcl quando regularia
taverit, et ovictiis fiicrit. ab Eeclesiai liminibus, et examinantur, neque aliquos laicos interesse nisi
 »'••'
DliCKETOUUM LIBRI XX. - LlUKIl OECIMUS gUINTUS. 8U8
ruligioios opoitet, et nisi hos tantumraodo, gratiam sulliril.i
.lui iii .\ iiienl.) tuslu.li, (.linsliunum ll.l.iu
projiria a|)|iellanliir porsuuu. in p.ipulis (ibi siibditia el cxtcndero fesliiia : zi-luni
Cap. XII. — Ul lairiia si/noJo, nisi cUricis jubenlibus, re.;iitmluiii Uiie iu uoriim cunvcrsionu miiltiplii:ii,
duci ru iiou audcdiil.
id.il.iniiii ciilUis in..,e.iueii.H, faiiuium ucdilicia cvcito.
{Ex concil. Carthtiij., miiitu i\S.) Laici in synodo Subdilorum mures in magna vila; muodiuia exlior-
pr;«seiitil)iis clorais, nisi ipsis jubunlibus, ducuro tando, turreudo, currigundu, et boni opuris e.\empla
uuu audcaiil.
muustrando, tpdilica.ut illiim relributurcin. invcnias
'^^[^Cap. XIII. — Vtpopulussit doceHdus,nonsequendus. iii cudo, cujus iiuuien al.iue cognitiuneiii dilatav.-ris
{E.V decrvt. Cclest papx, cupilc
Doccndus esl 22.) in terra. eiuin
I|)se vestry; .[uu.ii.o gloriu: uumcn,
popiilus, non se.iueiidus uobquu si nesciunt qnod
:
cliaiii posteris gloriuiiiis reddet, cujui vos li.inurein
liceat, quidve non liceat commoiiure, non his cou- quairitis, et rescrvalis iu gcnlibus. Sic euim Con-
sensum pra?bero debemus. (juisquis vero couatus stantiuus qiiondaiii piissimns iiuperator, Uomaiiam
fuciit tentaroprohibita, scntiet censnram canonicani.
reiiipub. a pcrversis idulorum cultibus rovocans,
G.vp. .\IV. —
De illo qui coiitra decretum cpiscopi omnipotenti Deo nostro Jesu Cbrislo secum subdi-
veiicrit
{Gregor. dicit :) Si quis venerit contra decretum B
'^''' ^*^''"" '^"'" ^"''J'-''^''^ populis tota ad eum
episcopi, ab Ecclesia abjiciatur.
mente convertit. Urule factuni est, ul anti.iiioriim
Cap. XV. — Admoneatur imperator, ul constitulis apo-
principum nomen suis vir ille laiidibus vinceret, |et
tanto in opinione prsecessores suos, qnanto et in
^4,' stolicx sedisobtemperet.
'
{Ex decret. Anastas. papx.) Illud vero peculiariiis bono opere superaret. Et nunii itaque vestra gloria
pro araore imperii vestri, et beatitudine quam con- coguitiunem uuiiis Dei, Palris, et l"ilii, et Spiritus
sequi poterit regnum, pro apostulico olticio pra^di- sancli, regibus ac pupulis sibimet subjectis festinet
camus, ut sicnt decet, et Sjiiritus sauctus dictat, infiiudere, ul antiquos geutis sux reges laudibus
nionitis nostris obedientia prtBbeatur, ut bona omnia ac meritis transeat : el qiiando in siibjectis stiis
vestra respublica cousequatur, siciil in Exodo pro- etiatn aliena peccata deterserit, tanto etiatn de pcc-
inittitiir. Si audieris vocem Doraini Dei tui,et qiiiB calis propriis aute omnipotentis Dei lerrible e.xamen
placent feceris coram eo, et obedieris praiceptis securior liat. Prajlerea scire vesti'arii gloriam vulu-
ejus, el custodieris omnem justitiani ejus, omnem mus, quia sicut in Scriptura sacra e.ic verbis Doinini
inlirniitatem quam imporlavi .Dgyptiis, nou impor- mundi jam
onitiipotentis agnosciraus, pratsentis
tabo in te. Ego enim sutu Dominus, qiii salvum
tertiiimis juxta est, et sauctonim regnum venturnm
facio te. Et illic iterum tuba potentissima cauitur C cst, .piod uullo unquam poterit tine liniri. Appro-
:

Et nunc, Israel, quid Dominus Deus ttuis postulat pinqiiante autem eodem mundi terniino, mtilta im-
a te aliud, quam ut timeas Dominum Deum tuum, minent qua; antea non fiiciiint, vid"licet iromiita-
et ambules iu omnibus viis ejus, et diligas eum et tioties aeris, terroresque de coilo, et contra ordiiia-
servias Dumino Deo tuo ex toto corde et ex tula tiotiem temporum tempestates, bella, fames,
mente tua? Custodi pra^eepta Dumini Dei lui et pejiileulia?, terroemotus per luca, qua? tameu uon
jiistitias, quas ego mandabo tibi. Hajc me sugge- oinnia nostris diebus ventura sunt, sed post uostros
rentem frequentius, non spernat pietas tua, aute dies subsequeutur. Vos itaque si qiia ex his eveuire
oculos habens Domiui iu Evangelio verba Qui vos in lerra veslra cognoscitis, nullo
: modo vestrum
audit. me audit, et qui vos spernit, me spernit : aiiinmui perturbetis : quia idcirco luec signa de liue
et qui me spernit, spernit eum qui me misit. Nam scculi proemittuntur, ut de auimabus nostris debea-
et .\postolus coucinens Salvatorinosiro, ita loquitur: mus esse solliciti, de mortis hora suspecti, et
Quapropler qui haec spernit, noa hominem spernit ventiiro judicii iu bonis actibus iuveuiautm' esse
sed Deum, qui dedit spiritum suuiu sanctum in prsepositi.
uobis. Pectiis clementioe vestra?, sacrarium est C.\p. XVir. — Alia admonitio principum.
publicoe felicitatis, ut per instantiam vestram, {Ex regist. ad Juslinum impcrator. Sicilix, ca-
quam velut yicarium prssidere jussit iu terris- pitei.) Quod lingua luquitiir, attestatur conscienlia :

evangelicis, apostolicis.pie praeceptis non dui'a su- qiiiadudura vos et nullius diguitatis occupalionibus
perbia resistatur, sed per obedientiam, quae sunt implicatos multum multumqiie veneratus
dilexi,
salutifera, complean ur. snm. Ipsa uamque incessus vestri modestia quibus-
< Cap. XVI. — Generalis admonitio regum. datn conatibus e.xig.^bat, ut diligi etiam a nolenle
{Ex ad AdUbtrcuin reyem Francorum, ca-
rcyist. debuisset. Et cum vos venisse ad administrandam
pite 261.) Propter hoc omnip.itens Deus bonos priPtnram Sicilite audirem, valdo gavisus sum et :

quosque ad populorum regimina perducit, ut per quia quaudam inter vos atque ecclesiasticos siraul-
eos omnibus, quibu,s preelati fuerint, dona suaj tationem subrepere comperi, vehementissirae con-
potestatis impendat quod in Anglorum gente
: tiistatiis sum. Nunc vero quia, et vos administra-
factum cognovimui, cui vestra gloria idcirco est tionis cura, et me stndinm bujns regiminis occupat,
proeposita, ut buna quse vobis concessa sunt, etiam in tantuiu nos rccte diligere specialiter pussumus,

siibjecta?, vobis genti bupernobenelicio restaureutur. in qiianuiin geueralitati miiiime uucimus. Unde
Et ideo, gloriose lili, eam quam accepisti divinitus. per orauipotentem Domiuum rogo, iu ciijns tre-
899 BUUCUARDl WORMACIENSIS EPISCOPI. 900

meudo judicio nostrorum actuum posituri rationem A debeat emendare.^ec enim dissimulanda sunt quae
sumus, ut ejus respectum seniper gloria vestra ante dicimus : quia qui eniendare potest et negligit, par-
oculos habeat, et nunquam quodlibet, ex quo inter ticipem se procul dubio delicti constituit./Providete
nos vel parva dissensio proveniat, admittat. Nulla ergo auima; vestra?, providete nepotibus quos eupitis
vos lucra ad injustitiani pertrahant, Quam sit vita regnare feliciter, providete provinciis, et priusquam
brevis aspicite, ad quem quandoque ituri estis judi- creator noster manum suam ad feriendum excutiat,

cem, qui juiliciariam potestalem geritis, cogitate. So- de correctione hujus sceleris studiosissime cogitate,
lerter ergo intuenduni est quod cuncta lucra hic ne tanto postmodum acrius feriat, quanto modo diu-
relinquimus, et solas dispensativorum hicrorum tius et clementer exspectat. Scitote autem quia
causa, nobiscum ad judicium deportamus. Ilia ergo magnum Deo nostro sacriticium jjlacationis offeretis,
nobis sunt commoda quajrenda, quae nequaquam si tanti labem facinoris, de vestris citius finibus
mors adimat, sed mansura in perpetuum proesentis amputatis. Dalum die x, Kalend. Julii, indict.
viteeflnis ostendat. quarta.
Cap. XVIII. — 2lem adhortatio principum. Cap. XX. — De eadcm re.

(Ex rcg. Grey. ad Gcnnadiiim Patricium et Exar- {Ex reg. Greg. ad Tendericum regem Francorum.,
chum, capite 73.) Si non e.x lidei merito, et Cliristianse Crtprte 273.) Excellentia; vestrse index cordis epistola,
religionis gratia tantae excellentise vestree bellicorum quanta in vobis fulgeat cum regia potestate, pru-
actuum prosperitas eveniret, non summopere mi- dentia, ita luculeuti copia sermonis edocuit, ut du-
randa fuerant, cum sciamus hseo etiam antiquis bium esse non v.ileat, quidquid laudabile de vobis
bellorum ducibus fuisse concessa. Sed cum futuras fama narraverit. Et quoniani adhortationem nostram
Deo largiente victorias non carnali providentia, sed rogiis animis, per laudis pra?dicamenta placuisse
magis orationibus proevenitis, lit ut hoc in stuporem signastis, ut quidquid ad Dei nostri cultum, quid-
veniat, quod gloria vestra non terreno consilio, sed quid Ecclesiarum reverentiam, quidquid ad hono-
Deo desuper largiente discedat. Ibi enini meritorum rem pertinere cognoscitis sacerdotum, studiose sta-
veslrorum loquax non diseurrit opinio, qua; et bella omnibus custodire, iterata vos per
tui, et velitis iu
vos frequenter appetere, uon desiderio fundendi vestram mercedem adhortatione pulsamus, ut con-
saoguinis, sec dilatandffi cnusa reipublicff, in qua gregari synodum jubeatis, et sicut dudum scripsi-
Deum coli conspicimus, loqueretur, quatenus Christi mus, corporalia sacerdotibus vitia, et Symoniacae
nomen per subditas gentes, lidei praedicatione cir- baeresis pravitatem, omnium episcoporum delinitione
cum quaque discurreret. Sicut enini exteriora vos C damnari, atque a regni vestri amputari finibus, fa-
virtutum opera eminentes in hac vita constituunt : ciatis, nec plus illis per pecuniaiu obtinere, quam
ita et interuorum ornamenta, ex corde mundo pro- pr;ecepta Dominica pra!cipiunt perniittatis. Nam
cedentia, in futura vita caelestium gaudiorum parti- dum omnis avaritia idolorum sit servitus, quisquis
cipatione gloriUcant. hanc in dandis honoribus et maxime ecclesiasticis
Cap. XIX. — Qualitei- studcndum sit regibus sacerdo- vigilanter non prfEcavet, infidelitatis perditioni sub-
tum vel populi peccata ulcisci. jicitur,etiam si tenerefldem quam negligit videatur.
(Ex rcg. Grcg. ad Brunihildam reyinam Fran- Sicut ergo contra extcriores hostes, ita quoque con-
corum, capite 272.) Cum scriptum sit, Justitia elevat tra interiores animarum adversarios studete esse
gentem, miseros autem populos facit peccatum, solliciti, ut per hoc quod Dei nostri inimicis fldeli-
lunc regnura stabiliri creditur, cum culpa quae co- ter repugnatur, et hic feliciter ipsius protectione re-
gnoscitur, citius emendatur.^ultorum igitur ad nos gnetis, et ad aeterna postmodum gaudia ejus duce
relatlone pervenit, quoddicere sine afllictione cordis gratia veniatis.
nimia non valemus, ita quu-^dam sacerdotes in illis Cap. XXI. — Quod multorum solamen sit, si prudentes
partibas impudice ac nequiter conversari, ut et au- viri regihus adhxreant.
dire nobis opprobrium, et lamentabile sit referre. (Ex rege Grcg. ad Abclcpiodolum Patricium An-
Ne ergo postquam liujus hucusque se te-
nequitiae glor.,capite 271.) Prudentes viros, sicutestis, regibus
tendit opinio, aliena pravitas aut nostram animam, adhterere, multorum solamen est. Nam dum praestari
aut vestrum regnum peccati sui jaculo feriat, ar- sibi locum ad anima> datum utilitatem intelligunt,
denter ad haec debemus ulciscenda consurgere, ne certum est, quia mercedis causus alia ubi inveniunt
paucorum fames, multorum esse possit perditio. non pra^ponunt.
Nam causa sunt ruinaj populi sacerdotes mali. Quis C.vp. XXII. — Ut regum adversarii excommimicentur,
cnim pro populi peccatis se intercessor objiciat, si, '"(Ex concilio apud Lauriacum, capite 13.) Si quis
sacerdos qui exorare debuerat graviora committat? potestati Tegiee. non est juxta Apostolum nisi a'
Sed quoniam eos quorum haec locutio est insequi, Deo, conlumaci et inflato spiritu contradicere, vel
nec sollicitudo ad requisitionem, nec zelus excitat ad resistere, prajsumpserit, et ejus justis et rationabi-
vindictam scripta
: ad nos vestra discurrant, ut libus imperiis secimdum Deum et auctoritatem Ec-
personam si proecipitis cum vestraj auctoritatis as- clesiasticam obtemperare noluerit, anathematizetur.
seusu transmitlamus, qua; una cum aliis sacerdo- Cap. XXIII. — De illis qui principi non obediercnt.
tibus ha2c et subtiliter quaerere, et secundum Ueum (Ex concilio Toletan.) In libro regum legitur : Qui
!I0I DECUETOUUM LlltRI XX. -• LIBEU DECIMUS UUINTUS. 1)02

iiuQ obedierit principi, morte moriulur. In concilio A et nunc ita pro unius cujusque utilitate prmcipis
aiilcm A.catliensi praicipitur ut anathematizetur. moderentiir di^cretione, sicut eos prospcxcrit ucccs-
Cai'. .V.\1V. — Dcitlis ijui in advcrsitate ^iroprix yi ntis sarios u.^iso patrio: et sic illis imparlialur bcnignita.i,
aut patrix culi^abiles inveniuntur. ut in cictcris maneat gratia, et putestas, quatenus
{Ex eodem.) Nol)is igitur ratio persuasil synodalis ita omuia in rcbiis juste conquisita lucrenlur, ut pu-
decernere, ut quicunquc laicoru n adversitale pro- steris reliuquondi, vcl quibus voluntas corum dec.te-
prioe geatis, aul patri», vcl regiaj potestalis ad vit, conlVrendi, sponlanco rrtiantiir arbitrio. Cffitc-

exteras i>artes se conferendo no.xius fuerit ultra re- ruiii, si inlidelis quisipiam incapite regio, aut inutilis
portus, perpetiia sit cxcommunicalione damnatus, et iii rebus coinmissis exsliterit, in clemenliw veslraj
nunquam illipncter in ultimo mortis suiu commuuio mjnu hujusmodi moderatio.
potestatis nutu constct
tribuatur. Pas est enim indubium deducere jus puteslatis, cui
C.vi\ \.\V. — Ulnullus yirsestimat principe vivente alium oinnium Rubernalio siipernoconstat delegata judicio.
eliycre reyem. Qnud si post ejus diicessiim quispiam rcperlus fuerit
(Ex codcm concilio 7, capile 17.) Quanquam in vila' fiiisse iiilidelis, (piidciuid largitale ipsiusin rebus
concilio anteriori quod annos primo gloriosissimi habuit, conquisilis careat, contiscandura, et lidelibus
principis nostri habituin est, de hujusmodi re luerit B largiendum.
promulgala sententia tamen placel iterata juxla
:

quod convenit custodire. Itaque regis vila constante,

Cap. XXVIII. De regum sobole. —
nullus sibi aliquo opere, vel deliberatione, seu cu- (Ex eodem, capite lG.)Sicut insolentia malorum re-
juscunque dignitatis laieus. seu gradu episcopatus, gumodiosa semper et execrabilis existit subjectis ita :

presbyterii, aut diacoiiii consecratus, ca;terique cle- bonorum provida utilitas amabilis ellicilur populis.
ricatus ofliciis deditus, futurum regem piovideat, Quucirca quis ferat, aut quis talem errantem
contra viventis regis utilitatem, et procul dubio vo- Christianum videat, qui regiam sobolem, aut poste-
luntatem, blaudimento, vel suasioue per eamdem ritatem conetur expoliare rebus, aut privare digni-
spem, aut alios in se trahat, aut ipse in alium ac- tatibus? Quod deinde ne fiat, generalis promalur
quiescat. Iniquum euim et valde execrabile a Chri- principis liliis senteniia nostra, id est, de prtescntis
stianis debet haberi, futuri teioporis illicitis prospi- excellentissimi Cintilani regis posteritate dentur apta
Quod si
cere, et vitse sua^ ignjros ventura disponere. a nobis decrela, iit ea qu;c synodus praeterito anno
quisquam jam talia iniqua deliberatione cum quo- in hac Ecclesia habita coustituit, cuca omnem po-
cunque est meditatus, hoc sibi noverit esse sacerdo- q steritatem ejus universitas regni sui conservet, hoc
talimoderatioue concessum, ut si venialiter poscit, est, ut praebeatur liliis ejus dilcctio benigna et tirma,
hoc sine mora praesentis principis auribus studeat et tribuantur, ubi loci opportunitas exhibiierit, de-
autem obtiueat el deliberationis suse
publicare. Si fensiones ad adminicula jusla, ne de rebus juste prolli-
machinamenta, noluit dicere, pessiino plectatur ana- gdtis, aut parentum digiiitate procuratis, vel largi-
themate. tate principum aut alicujus impensis, aut etiam pro-
Cap. X.\VI. — TJt nemo intendatin inttritum rcgis. pietale debitis, fraudentur qualibet insidia callidita-
(Ex eodem, capite 18.) Jam quidem in antecedenti tis, neve a quoquam Iffdendi eos proebeantur argu-
universali synodo, saluti nostrurum principum cou- menla machinatiouis quia dignum : est, xil ciijus

stat esse consultum, sed libet iterare bene sancita, regimine babemus securitatem, ejus posteritati de-
et digna auctoritate munire salubriter ordinata. creto concilii impertiamus quietem.
Ideoque contestamur coram Deo, el omni ordine an-
gelorum, coram prophetarum atque apostolorum,
CiP. XXIX. — Quod quidiiuid commotus animus fecerit,
hoc justum ptttet.
vel omnium martyrum choio, coram omni catholica
-

Ecclesia, et Christi annorum coetu, ut nerao intendat {Ex rege. ad Mauricium Augustum, capite
Greg.

in interitum regis, nemo vitam principis nece attrectet, " 213.) Omnipotenti Deo reus est, qiii serenissimo do-
eum gubernaculis nemo tyrannica iiiino in omne quod agit et loquitur purus non est.
nemo regni privet,
prsesumptione apicem regni sibi asurpet, nemo quo- Ego autem indignus pietatis vestrffi famulus, in hac
libet machiuamento in ejiis adversitateni sibi conju- suggestione mea, neque ut episcopus neque ut servus

ratorum manum associet. Quod si in quopiam horum jure reipublicae sed jure privatae loquor, quia se-
quisquam nostrorun» temerario ausu prspsumptor reuissime domine, et illo jam tempore domi-
esstiterit, auathemate diviuo percussus, absque ullo
nus meus^Juisti, quando adhuc domiuus omnium
remedii loco, habeatur conderanatus ajterno judicio. non eras. Illa piwpositorum sollicitudo utilis, illa

Cap. XXVII. —
De fidelibm rcgum.
est cautela laudabilis, in qua totum ratio agit,
^
et furor sibi nil vindicat. Restringenda ergo sub /, ^
{Ex eodem.) Proinde decrevit concilium sanctum,
ratione potestas est nec quidquam agendum prius
omnes qui pro tideli obsequio, et sincero servitio,
quam concitata ad tranquillitatem mens redeat.
Toluntatibus, vel jussis paruerint principis, totaque
custodiam, vel vigilantiam
Nam commotionis tempore, justum putat ira quod
intentione salutis ejus
fecerit.
habuerint regni, a successoribus nec a dignitate,
nec a rebus ])rislinis causa repellantur injusta : sed
 903 BURCHARDl WORMACIENSIS EPISCOPl. 90 i

Cap. XXX. —
Qitod laici firesbyteros, qui ecdesias illo- A offeQdunt.Gubernationes in quotidiaais vitaj com-
rum tment, non aliud quam dimnum of/icium facire meatibus prcelatorum adminiculo destitulffi fati-
cocjant.
scunt.
[Ex dictis Aiicj.) Adinoneo vos, dilectissimi, Deum
timere, sacerdotes konurare, reddentes eis debitiim Cap. XA.XIII. — De illo qui pro catholicafide tribulationes
,, - '^v,: " ' ' '•;• '^titur.
sanctitatis, iit vobis adjuvantibus ipsi incontuibali va- i

{Ex cbncilio Carthayi., capite 43.) Cbristianum ca-

leant atque securi, salutaria iiraedicare, et resulam
tholicum, qiii pro catbolica iide, et pro ecclesiasticis
atque vigorem ecclesiaslicum conservare, ita clerici
rebus, et Christiana religione tiibulatioiies patitur,
omnes suis subjaceant episcopi^, et ab illis doceaa-
omni bonore a sacerdotibus bouoraudum, etiam et
tur. Praceptum quippe est a Domino Reddite quae :

perdiaconum victus ei ministretur.

sunt Cffisaris, Ca^sari, et quas sunl Dei, Deo. Aposto-
licum prajceptiim vobis niando, ut nullus secalaris C\v. XXXIV. —
De kxredibus, sijussa testatoris iion iin-
pkverint, ut episcojius adimpleat.
clericiim in suum babeat ol)=equium, sed illi cujus
{Ex concilio Mogunt., capitei.) Si ha?redes jussa
sigaaculum in capile babet, mente deserviat et cor-
testatoris non adimpleverint, ab episcopo loci illius
de, educatus in his quse a suo prfecipiuntur episco-
omnis res, iiuaj his relicta est, canonice interdicatur.
po. Detestabile est enim ct iniquum opus, clericum B
aut cum accipitribus, vel venatio-
cum fructibus, cseteris eniuliimenti?, ut vota de-
in Judis inveniri,
functi impleantur.
nibus degere vitam, tantisque scenicis causis saucia-
tum, ad episcopatum aut presbyterium, vel quibusli- Cai'. XXXV. _
— Vt laiciquamvis relicjiosi ecclesiastic
^..
' •'
non disponaat.
bet sacerdotalibus ofliciis accedere, non bonis, sed ,j .
,,,

(Ex eociem, capite o.) Laicis, quarnvis religiosis,

malis plenum. Scriptum namque est Qui di-
vitiis :

Dominuu), odite malum. iSani et hoc horla-

ligitis
nullomodo de ecclesiasticis facultatibus aliquid dis-
ponendi unquam attribuatur facultas.
mur Cbristian'tatem vestram, ut juxta sanctorum
cauouuni inslituta, nec Ecclesiis a vobis fundulis
Cap^-XXXVI. — De illis qui res Ecclesix a regibus peticnt.

.' (•£« c-^""''" Li'Odunensi, cupite ii.) Q<,i ve^ Ecc\e-

aliunde veniens presbyter suscipiatur, nisi a vestriE vv-
siae petunt a regibus, et horrenda; cupiditatis im-
Ecclesiai fueiit episcupo consecratus, aut eo per
pulsu egHUlium substanliam rapiunt, irrita babean-
commendatitias lilteras suscipiatur. Multi enim sibi-
tur qua; obtinent, et a communione EccIesiiP, cujiis
mctipsis mendaces, multoties servi ciijusquam fugam
facultatcm auferre cupiunt, cxclud:intur.
arripientes, domiais suis semeli[)3os quasi conse-
cralos presbyteros annuntiant, dum non sint. Sunt Cap. XXXVII. —
De eo, si cpiscopus ecclcsiasticum, ct
comes, seculaiy pjucitam iiiia die condixcrint.
autem miuistri diaboli et non Dei, et qui eos susci-
(Ex concilio tnburi.^cui interfuit rex ArnoliiJais,
piant similiter : quia scriptum est : Videbas furem,
capite 9.) Cum autem episcopus Ecclesiam a Domiiio
et ciim eo currebas, etc.
— Deo sibi commissani regens, epi^copatum circum-
Cap. -XXXI. Ut Judssi super Christianos non po-
nantur. eundo perrexerit, et placitum canonice constitu-
(Ex concilio Mddcnsi, capite 3.) Ne Jndsei admini- tum decreverit, populumque sibi commissum i!lo
siraturio usu sub ordiue villicoriim atque actorum invitaverit, atque comes eadem die sciens placiluni

Christianam familiani legere audeaat, nec cis hoc a ab episcopo condictum, vel nesciens placitum cum
quoquam lieri prrecipiatur. Si quis vero contra htec populo siio banno illuc venire pra?ce-
condixeiit, et

agere praesumpserit, si episcopus, presbyter, aut dia- perit, placitum comitis omnes postponant, et comes

conus fuerit, proprio summoveatur gradu : si vero ipse, idemque populus post episcopum festine per-

monacbus fiierit, comraunione privctur. Similiter et gant, scientes se non illic seditiosa contentione
laicus. Et si perseveraveriut inobeJicntes, anatbe- decertare, sed pro fide catbolica invigilare, non

matizeiitiir. cumulum pecuniarum sed lucrum congregare ani-

Cap. XXXII. — Quod sancta Ecclesia wmm Pairem ha- ij marura. Unde in eadem beati Clenienlis epistola :

beat in coclis. Vestriim, qui legatione Domini fungiraini, est docere

(Ex concilio Cabillon., capite oi.) Quia ergo constat populos eorum vero est, vobis obedire in Deo. Et
:

in Ecclesia diversarum conditionum bomines esse, in epistola Alexandri papae succcssori Evaristi ; Si
ut sunt nobiles, et ignobiles, servi, coloni, inquilini, quis autem lcgatiunem vestram impedit, non unius,
et CcTtera hujusmodi nomina, oportet, ut quicunque sed multoriim profectum avertU. Et sicut multis no-
eis proelati sunt, clerici, sive laici, clementer erga cet, ila a multis est arguendiis : et qui i Dci causara
eos agant, et misericorditer eos tractent, sive in impcdit et statum Ecclesiae conturbat, idco a limi-
exigendis ab eis operibus, sive in accipiendis tri- nibus ejus arceatur. Quapropter uullus comcs, nul-
butis, et quibusdam debitis, sciantque eos fratres Tusque judex, nullus omnino iu clericaiu, vel secu-
suos esse, et unurn patrem haberc Deuni, cui sic lari liabitu constilutus, legatiune episcoporum im-
clamant : Pater noster qui cs in coelis, uuam ma- pediat, vel conturbare prcesumat. Ut autein unani-
trem sauctara Ecclesiam, qiice eos intemerato sacri mitas et concordia sit inter episcupos et comites,
fontis utero gignit. Disciplina igitur eis misericor- placuit, ut si quis episcopus domi resideus couven-
dissima, et giibernatio opportuna adbibenda est. tum populi esse voluerit, et comcs, nibiluiuinus in
Disciplinaj ia disciplina te vivendo, auctorem suum ipsa eadem die placitum condixerit, eliectum
 !I0.) DKCHKTOIUIM l.lliltl .\\ - I.IHF.R DFCIMIJS glJINTUS. unii

iililiiUMt (jui i>rior iiidicavciMt. Salva lanicii tligiii- A aliciijiis cx paiipere divites facit, el i|iiod jiixta ]iu-
tate^ el |iiile>tal(! e]piscii|>i. testalein a )io|iulis exlori]uere ])oterat, su-]m! inise-

.^^.^ Cap. XXXVIII. — Dc rcijibus bene rcgentibus. ricurdiii' clemciilia diiiiat. Dedil Deus priiici)iibus
(E.i dictis S. Isiilor.) Qiii.l inlra seciiliim bene ]>ru!siil,itum ]iro regiiniiie ]io]iuloruin : «t illis eos
teiiipoiMiiter imperat, siue liiie iii pcrpeluiim rfgiial, ]ira-esse voluil, cuiii ijiiibiis una est eis nasceudi,
et de gloria seculi hujus, ad OBlernam transmeat glo- moriendique condilio. Prodesse ergo debet populis
riam. Qiii vero prave regiium c.\crceiit, post ve^li-m jiriuci]iatus, non nocere, ncc duminaiido ]iremere,
fulgeiitcin. et liimiiui lapilluniin, niuii et miseriaj sed coiidcscendeiido consulere; ut veie sit utile hoc
iliferna torqiiendi c.lesceiuiiint reges a reote ageiido ]iotc:italis insigne, et donuin Dei ]iro luitioiie utaii-
vocati sunt, ideo^iue recte faciendo regis nomcn tene- tur mciiibrorum Christi. Mciiibra cnim Cliristi, lide-
tur, peccando amittitur. Nam etviros sanclos proiado les sunt populi : quos diim ea potestate quani acci-
reges vocari in sacris eloquiis, eo quod recte agaiil, piunt, optime rcgunt, bonam utiijue vicissitudinem
sensusque proprios bene regant, et motus liis resi- Deo largitori reslituunt. Rouus rex faciliiis ad justi-
stentes sibi ratiouabili disoietioiie coiiipoiiaiit. Rectc tiam a delic to regreditur, qiiam de justitia ad deii-
igitur illi reges ^ocaiitur, qui tam semetipsos, quam ctum transfertur : Ut noveris hoc esse casum, il-
.subjectos bene regendo modilicare uoverunt. (Jiii- lud pro])ositum. lu proposito ejus esse debet, nun-
dam ipsiira nomeii regimiiiis, ad iminanilalein trans- quam cgredi a verilate quod si casu titubare con- :

verlunt crudelitatis dumque ad culmen potestatis

: tigerit, mox resurgere.
veiierint, in apostasiam stalini labuntur, tantoque i'-i| '
• '
C.\p. XL. — De patientiu rcgum.
se tumore meutis e.xtollunt, ut cunctos subditos in (Ex Plerumque princeps justus,
dictis ejusdem.)
sui comparatiiine ilespiciaiit, eosque quibus pra^esse etiain malorum errores dissimulare novit. Nun quod
conligit, non agnoscant. Quibus congrue per Kccle- iniquitali eorum cnnsentiat, sed quud aptum tem-
siasten dicitur : Ducem te constitui, noli extoUi. pus correctionis expectet, quando eorum vitia, vel
Dum mundi reges se cceteris sublimiores sentiunt, emendare valeat, vel punire. Multi adversus princi-
niortales tamen se osse cognoscant : nec regni glo- pes conjiirationis crimine deteguntur, sed probare
riam, qui in seculo sublimantur, aspiciant, sed opus volens Deus clementiam principum, illos male cogi-

quod secum ad iuferos deportant, iutendant. Si ergo tare permitlit, islos non deserit. De illurum malo,
carebunt hujiis lemporis gloria, illa agant, qu» post bene istis facit dum culpas quas illi agunt, isti :

iinem sine liue possideant. Dum Aposlolus dicat mira patientia indulgent. Reddere malum pro malo, :

" Non esl potestas, nisi a Deo. Quomodo per prophe- C vicissitudo est justitiae. Sed qui clementiam addit

tam de quibusdam potestatibus dicitur Ipsi regna- justitiae, non malum pro malo culpatis reddit, sed
:

verunt, sed non ex me? Quasi diceret i\on me bonum pro malo otfensis impertit.
:

propitio, etiam, sed me iralo. L'nde inferius per <C\p. XLI. — De delictis rcijum scu excmplis.

eundem Prophetam dicit : Dabo, inquit, regem

tibi {Ex principem regredi
dictis ejusdem.) Difticile est

in furore meo. Quo manifestius elucet, bonam, ma- ad melius, si vitiis fuerit implicalus.
Populi enira
lamque potestalem Deo ordinari sed bonam pro-
a : peccantes, judicem metuunt. Reges autem, nisi solo
pilius, malam Reges quando boni sunt, mu-
iratus. Dei timore, metuque gehennae coerceantur, liberi
neris esse Dei quando vero mali, sceleris esse po-
: in prEeceps proruunt, el per abruptum licentiae, in
puli. Secundum meritum enim plebium, disponitur omne facinus vitiorum labuntur. Quanto quisque in
vita rectorum, testante Job Qui regnare facit : superiori conslitutus est loco, tanto in majori conver-
hvpocritam, propter peccata popiili, irascente enim satur periculo, et quanto splendoris honore quisque
Deo talem rectorem populi suscipiunt, qiialem pro celsior est, tanto, si delinquat, peccato major est.

peccalo merentur. Noununquam pro malitia plebis, Potentes enim, potenter tormenta patiuntur. Cui
etiam reges mutantur, et qui ante videbantur esse enim plus committitur, plus ab eo exigitur, etiam
boni, accepto regno flunt iniqui. cum mensura poeuarum. Reges vitam subditorum
.
'
De eadem re.
Cap. XX.XIX. — facile exemplis suis, vel a-dificant, vel subvertunt.
(£x Qui recte utitur regni pole=ta-
dictis ejusdem.) Ideo principem nun oportet delinquere, ne formam
te ita se praestare omnibus debet, ut quanto magis peccandi faciat peccati ejus impunita licenlia. Nam
honoris celsitudine claret, tanto semetipso mentem rex et qui ruit in vitiis, cito viam ostendit erroris.

bumiliet proponens sibi exemplum humilitatis Da- Sicut legitur de Hieroboam, qui peccavit, et peccare
vid,quid de suis meritis non tumuit, sed humiliter fecit Israel. lllius autem ascribitur, quicquid exem-
sese dejiciens, dixit Vilis incedam, et vilis
: appa- plo ejus a subditis perpetratur. Sicut noDnulIi bo-
rebo ante Deum, qui elegit me. Qui recte ulitur norum principum Deo placita facta sequuntur, ila
regni potestate, formam justitiEe, faetis magis, quam facile multi prava eorum exempla sectantur pleri- :

verbis instituet. Iste uulla prosperitate erigilur, que autem apud iniquos principes necessitate magis
nulla adversitate, turbalur. Non innititur propriis quam vuto mali existunt, diim imperiis eoruin obe-
viribus, nec a Domiiio receJet cor ejus. Uegni fasti- diuut. Nonnulli autem, sicut prumpti sunt sequi rc-
giuni, humili praesidet animo. Non euin delectat iui- ges inmalum, sic pigri sunt imitari illos in bonum.
quitas, non iutlammatcupiditas: sine def:-audatione S»pe unde inali reges peccant, inde boni jiislitican-
P.\TROI.. CXL. 29
 907 BURCIIARDI WORMACIENSIS EPISCOPI. 908

diim prspcedentiiim cupiditatem et malitiam A priQcipilis imponat, et ut bene rationem mereantur

tur :

Nam re vera peccatis eoriim communi- virtute polestalis impertiat. Cognoscant principes
corrigunt.
Mnt, si quod illi diripuerunt, isti retentant. Cujus seculi, Deo debere reddere se rationem, proptsr

peccatum quisque sequitiir, necesse est ut ejus poe- Ecclesiam quaiu a Christo tuendam suscipiunt. Nam
nam sequalur. Neque enim erit impar supplicio, sive angealur pax et disciplina Ecclesiae per fideles
cujus errorc quisque par cst, ac vitio. principes, sive solvatur, ille ab eis ralionem exigit,

Cap. XLII. —
Quod rcgrs lcgibusteneantur. quieorum potestati suam Ecclesiam credidit.

{Evdktis ^jxjfiem.) Jiistum est, principem legibus Cap. XLIII. — Cur Deus alios ad liberlatcm, alios autcm
obtemperare Tunc enim jura sua ab omnibus
suis. ad scrvitutem discrevisset.

custodienda e.xistiraet, quando et ipse illis reveren-i\ [Uem ejusdem.) Propter peccatum primi hominis
tiam praebet. Principes legibus teneri suis, ne in se humano generi poena divinitus illata est servis, ita

posse daninare jura, quae in subdilis constituunt. ut quibus aspicit non congrue libertatem, his mise-
Justa enim vocis eoruni auctoritas, si quiid poiuilis ricordius irruget servitutem : et licet per peccatiim
prohibcnt, sibi licere non patiantur. Sub religionis humanm originis, tamea aequus Deiis ideo discrevit

disciplina seculi potestates subjectae sunt. Efqiiam-; hominibus vitam, alios servos conslitiiens, alios do
vis culmine regni sint praediti, vinculo tamen fldei minos ut licentia male agendi servorum, potestate
:

tenentur astricti, ul lidem Christi suis legibus prae- dominantium restringatur. Nam si omnes sine metu
dicent, et ipsam fidei {fa^dicationem moribus bonis fiiissent, quis esset, qui a malis quempiam cohibe-
conservent. ret? Inde et in gentibus principes, regesque electi
^ Cap. XLIII. — De disciplina regum in Ecclesia. sunt, ut terrore suo populos a malo coercerent,
^ (£x diclis ejusdcm.) Principes sEECuli nonnunquam atque ad vivendum legibus subderent. Quan-
recte
intra Ecclesiam potestatis adeptae culmina lenent, liim ad pcenae rationem, non est personarum acce-
ut per eandem polestatem, disciplinam ecclesiasti- ptioapud Deum, qui mundi elegit ignobilia et con-
cam muniant. Cffiteriim intra Ecclesiam potestales temptibilia, el qua^ nou sunt, ut ea qiia; sunt, de-
necessariae non essent, nisi ut quod non pravalet sa- strueret, ne gloriiMur omnis caro, boc est, carnalis
cerdos per doctrina? sermonem. potestas
eflicere, polenlia coram ilio. Unus enim Uominus, aequaliter
lioc imperet, per disciplinae terrorem, Seepe per et dominis fert cousultum et servis. Melior est sub-
regnuni terrenuni, coeleste regnum prolicit, ut qiii jecta servitus, quam elala liherlas. Multi enim inve-
intra Ecclesiam positi contra lidem et disciplinam niunlur Deo libere servientes sub dominis constituli
Ecclesire agunt, rigore principum conlerantui', C flagitiosis, qui et subjecti sunt illis corpore, praelati
ipsiimque disciplinam quam Ecclesioe ulilitas exer- lamen sunt menle.
cere non praavalet, cervicibus superborum potestas
FINIS LIBRI DECIMI Q i; I NT I

INDEX CAPITULORUM LIBRI DECIMI SEXTI.

Cap. I. De rectorihus Ecclesiarum, ne praecipites 17. Ut fabi tesles a communione nisi poenituerint,

sint in dictandis sententiis. sint submovendi.

2. Ut comites et judices pro judicio miinera non ac- 18. Ut falsus testis prout crimen est quod opposuit
cipiant. puniatur.
3. De illis qui crimen objecerint, et veriim non pro- 19. De ingenuis, si in synodo accnsantur.
haverint. 20. Ut testes ad testimonium non recipiantur, quos
4. Quales ad testimonium accedere debeant. accusator a domo sua produxerit.
b. Ne innocenspernicie accusantium maculetnr. q 21. Ut nullus clericus ad judicem secularem, aliinn

6. Ut nullus descrihatur reus, priusquam convin- clericum accusare praesiimat.

catur. 22. Ut niillcs judex secularis aliquem ecclesiastico-
7. Ut preshyteri suos parochianos in synodo accu- rum distringere praesumat.
sare debeant. 23. Ut oinnes causff per auctoritatom veritalis ven-
8. De illis qui victi fuerint aliquos ad falsum testi- tilandae sint.

monium attraxisse. 24. De clericis in falso testimonio convictis.

9. Ut resflnita, refricari non debeat. 2o. De judicibus.

10. De illis qui a suis judicibus pulsati non fuerint. 26. De pravis judicibus.
1 1. Ut nullus infamis religiosum Christianum accii- 27. De verbosis judicibus et elatis.

sare possit. 28 De pra?inio remunerationis.

12. De falso teste quod non debeat impunitus ahire. 29. De oiipressorihus paiiperum.
13. Ut nemo absensdijudicetur. 30. Ut judex non priiis, oliviet sua sententia litigan-
14. De eadem re. tibus, qiiandiu ipse habent aliquid quod propouant
15. Ut nemo simul sit accusator, judcx et testis. in quaeslione.
16. De falso teslimonio quod cajiitale sit crimeu.
 !HI'.I
DECIlETOnUM LIHHI XX. - l.lltru DKCIMUS SEXTIJS. «10
31. lU non iidcm sint accii^alores et jinlices, ct lc- A :ri. l)o illis tcslibus qiii nli.|iirin cv sacro oiHine «c-
slos acciisati
cusaro pcrli^ntant, ct ut ipiii|UR uptimi, ct tldcliu-
32. Ut rjus accii.satiiinpni iiiilliis faoiln accipial, qui rcs iii tvsliinunium assiiiiiHntiir.
facile litigat, et accusat. 3ii. ('t nulliis secularis alicui ex clero vim infcrre
33. Ut opiscopus accusatoros fi-atruni excommu- priTsumat.
nicet. 37. Qiiod mariti uxores suas cx suspicione acciisare
34. De illis qui convicti fiiorint, IVatribus falsa cri- possint.
mjna objecis<!e. Indicis capittdorum finis.

BURCHARDI
ECCLESI.E WORMACIENSIS EPISCOPI.

DECRETORIIM LIBER DECIMUS SEXTUS

DE ACCUSATORIBUS ET TESTIBUS.

ARGUMENTUM LIBRI. B cit, sciat se probaturum re vcra, ut ibi causa termi-

Libro hoc qualis judox, accusatores, et testes esse nelur, iibi crimcn admiltitur, ut qui non probaverit
debeanf, docetur, quseque prenitentia sit judicibus qiiod olijecit, pa;nam quam intulerit, ipse patiatur.
qui ad gratiam judicant, calumuialoribus, et falsis
C.\p. IV. — Quales ad testimonium accedere debeant.
testibus injiingenda.
Cap. I. — Dc rcctorihus Ecclesiarum, ne prxcipitcs
'Ex concilioapud Thcodonis villumhabito, capile
Ilomiciilip, mjlelici,
3.)

sint in dictandis scntentiis. fiires, sacrilcgi, raptores, veue-

fici, adultori, et qui r.iptum fecerint, vel falsiim te-
(Ex dictis Greg. papx.) Summopere prsecavere dc-
bent rectores Ecclesiarum, et qui publica judicia
stimonium dixerint, seu qui ad sortilegos magosque
exerceut, ut in dictandis cucurrerint, nullatenus ad
accusationem, vel ad te-
sententiis nullatenus, levi-
tate, aut furore ducti, stimonium erunt admittendi.
sinl praicipitfs, sed causis
prius diligenter ventilatis, cum rcs quaa ignorabatur Cap. V. — Ne innoccns pernicie accusantium macu-
letur.
pleniter ad nolitiam venerit, tunc divina el humana
(Ex decr. Felicis papx, capite 13.) Dignum est iit
lex resolvatur, et secundum quod ibi constitutum
est,remota personariim acceplione, detinitiva profe-
vita innocentis non maculetur pernicie accusantiura,
adeo, ut quisquis a quolibet criininatur, non anle
ratur sententia. Hinc est quod Mo^es querelas populi C
accusatus supplicio deputetur, quam accusator pra;-
semper ad Domiuum, taberuaculiim iiigressus, refe-
rebat, et jnxta quod Dominus imperabat, judicia
sentetur, atque ut et canonum senteiitia erit exqui-
ratur ul si indigna ad accusandum persona inveui-
proponebat nimirum nos institiiens, ut non ex
:
:

corde nostro, sed ex praecepto divino, condemnatio-

tur, ad ejus accusationem non judicetur.

nis vel justiOcationis sententiam proferamus. Cap. VI. — rt nullus dcscribatur rcus, priusqmm con-
Cap. II. — Ut comitcs judices pro judicio
et munera
Vtncatur.

noH accipiant. (Ex decr. Adriani papse, capitc 2.) Judex crimino-
{Ex concilioCabillon.. capite 21.) Comitibus vero et sum discutiens, non ante sententiam proferat Cniti-
judicibus hoc suminopere cavendum est, ut juste vam quam aut reus ipse contiteatur, aut per testes
judicent, et nequaquam in judicio munera seu per- idoneos convincatur.
sonas accipiant, dicente Domino : Non accipiat per- C\p. VII. — l't presbyteri suos parochianos in synodo
accusare dcbeant.
sonam nec munera : quia inunera excaecant oculos
{Ex concilio Mogu7it., capite 6.) In sancto concilio
sapiealium, et mutant verba justorum : sed mini-
decretum est, ut presbyteri suos plebesanos, et ac-
stros, quos vicarios, et centenarios vocant, justos
D cusure, et testimoniare possinl. Si autem neglexe-
habere debent, ne forte eorum avaritia aut rapaci-
rint, sui gradus jiericulo subjacebunt.
tate populas gravetur, et amissis facultatibus inpau-
pertatem redigatur. Testes vero probatissimi et Cap. VIII. De illis qui cunvicti fucrint abquos ad
ii-; ipatsum testimonium attraxisse.
pauci, de pluribus esse debent tales, de quorum fide
I

{Ex conciho Aquisgran. cap. 9) Si quis convictus

iioa dubitetur. Mullum autem pravorum testium,
fuerit aliquos ad falsum testimonium, vel perjurium
cupiditate et falsitate respublica laeditur.
— attraxisse, aut per quamcunque corruplionem soli-
C^p. De illis qui crimen objecerint,et verum non
III.
probaverint. citasse, ipse quidem usque ad exitiim uun commii-
(Ex concilio Arausico, capite 4.) Qiii crimen obji- nicet.
9M BURCllAHUl WOUMACIENSIS EPISCOPI. m
Cap. IX. — Ul res fiiiita trfi-icari non dcbtat. A testimonia. Et ideo similiter debet pcenitere, et ex-

Moyunti., capile 7.) De liis criraini- commiinicari fdlsus lestis, sicut adulter, et fur, et
{Ex concilio
quibus absolutus est accusatus, refricari homicidu.
bus de
accusalio non potest. Cap. XVII. — Vt falsi i(Stcs a communione nisi pamitue-
rint sint submovendi.
Cap.X. —Deillis quiasuisjudicibuspulsatinon fuerint.
(Ex concilio Aurelian., capite 5.) Falsos tesles a
(Ex decr. Euscbii papx, capite 20.) Pulsatus ante
communione ecclesiastica submovendos: nisi poeni-
suum judicem causam dicat, et non ante suum judi-
tentise satisfactione crimina admissa diluerint.
ut pulsato, quo-
cem pulsatus, si voluerit taceat et :

Cap. XVlIi. — Vt/alsusteslisproutcrimenestquodoppo-

ties appellaverit, inducia; dentur. sait puniatur.
Cap. XI. — Ut nultus infamis religiosum Christianum (Ex concilio Elibcrtan., capite 10.) Falsus testis
accusare possit.
prout criraen est abstinebitur. Si lamen non fuerit
{Ex decre. Felicis pupee, capite 7.) Nulliinfami et sa-
morlis quod objeeit, et probaverit quod diu tacuit,
crilego dequocunque negotioliceat quandoque adver-
biennii tempore abst\nebitur. Si aiilem nonprobaverit
sus religiosum Cluistianuui, quamvis bumiiis, servi-
in conventu ck-ricorura, placuit per quinquenniuni
lisque jiersona sit, tesliraonium dicere : nec de qua-
B ubstineri.
Cbristianum impetere.
libct re, actione, inscriptione
Cap. XIX. — De ingenuis, siin synodo accusantur.
Cap. XII. — Ve falso teste, quod non debeat impunitus i_Ex concilio Triburi., capdtc 10.) Nobilis bomo vel
abirc.
ingenuus, si in synodo accusatur, et negaverit : si
{Ex dictis Auqusti.) Faluis testis, dicit Saluraon,
eum fidelem esse sciunt, cum duodecim ingenuis se
non Uui falsura testimoniuin profert
erit iuiiiuuilus.
expurget. Si autea deprehensus fuerit in furto, aut
contru proximura suura, exlinguetur lucerna ejus
perjurio, aut falso testimonio, ad juramentum non
iu die ullimo. Qui melu cujuslibet poteslatis verita-
admitlatur, sed sicut qui ingenuus non est, ferventi
tem occuUat, irani Dei super se provocat quia :

aqua, aut canjenti ferro se expurget.

magis liniet boniinem quam Deum. Falsidicus

testis tribus personis esl obnoxins. Primum Deo, Cap. XX. — Vt testes ad tcstimonium non rccipiantur,
qiius accusator a domo sua produxcrit.
cujus prassentiara contemnit. Deinde judici, queni
{Ex codem capite 5.) Testes ad teslimonium non
mentiendo fdllit; poslremo innocenli, quem falso
admitteudos qui nec ad accusationem admilti pra;-
testimonio Isedit. Si falsi testes separantur, mox
cepti sunt, vel quos ipse accusalor de domo sua
mendaces inveniiintur. Uterque reus est, et qui ve-
, . j. . . . produxerit. Ad testimonium aulem infra qualuor-
ritatem occultat, et qm meudacmm d.cU : quia et c
'^^^.^ ^^^^^^^ ^,^^^^_ „^H^,^ adra.ltatur.
prodesse non vult, et nocere desiderat. Bea-
ille iste
Cap. XXI. — Vt nullus clericus ad judiccm seculurem
tus cujus testimouium in conspectu Dei probabile alium clcricum accusare prxsumat.
invenietur. {Ex concilio l^ariscen., capite S.) Ut nullus clericus
Cap. XIII. — Vt nemoabsens dijudicelur. adjudicein secularem alium clericum accusare, aut
papds Siciliensibus episeopis
{Ex epist. Zephe.ri ad causam dicendum trahere quocunque modo prse-
missa.) Nemo absens judicetur : quia humana?. el di- sumat : sed orane negotiuin clericorum, aut in epi-
vinae hoc probibent leges. NuUum namque eorum, scopi sui, aut presbyterorum cum arcbidiaconi prce-
id est, accusatorum sententia non a suo judice dicta sentia fiuiatur. Quod si quiscunque clericus hoc im-
constringat quia et seculi leges id ipsum lieri proe-
:
plere distulerit, si junior fuerit, una minusdeXL
cipiunt. ictus accipiat. Si vero honoratior, triginta dierum
Cap. .XIV. — De eadem re.
conclusione multetur.
(Ex dccr. Adriani papx, capite 4.) Caveant judices Cap. XXII. — Vt nvllus judex secuiaris aliquem eccle-
Ecclesia>, ue absente eo cujus causa ventilatur sen- suisticorum distrinyere pjrxsumat.
tenliam pruferaiit : quia irrita erit, imo et causam (Ex concilio Parisiensi, capite 10.) Ut nullus judi-
in synodo pro facto dabuut. cum, neque presbytenira, neque diaconnm, aut
Cap. .W. —
Vt nemo simul sit accusator, judex et clericuni uilum, aut juniores Ecclesiee, sine scientia
testis. aut condemnare prse-
pontiflcis, per se distringat,
(Ex epist. Alexand. papas, capite 7.)Nemo simul sumat. Quod si fecerit, ^h Ecclesia cui injuriam
sit accusator, testis ac judex, nullus unquam praesu- irrogare dignoscitur, tam diu sequestratus, quo-
mat accusalor simul esse, et judex, et testis quoniam :
usque reatuni suum agnoscat et emendet.
in omui loco judicii quatuor personas necesse est Cap. XXIll. — Vt omnes causse per auctoritatem verita-
semper adesse, id est, judices electos, et accusatores, tis ventilandx sint.

atque defensores et testes. [Ex (lictis August. in libr. De civitate Dei.) Omnes
Cap. X\l. — De fa'so testimonio quod capitalesitcrimen. causae primitus per auctoritatem verilatis venlilandae

(Ex concilio Aqathen., capite 8.) Noverint falsi tes- sunt. Quibus sint, cujus sint, quoniodo sint, quales
tes, quod si falsum teslimonium capitale crimen sint, doctse aut indoctae, parvae, an niaguce, notae

non esset, nequaqu.im Dominus in Evangelio inter sint, aut ignolee. Longi temporis an parvi, aut anti-
piincipalia crimina hoc annumerasset. Ait enim : qui hostis consuetudine reperta; sint. Ilaec orania

De corde exeunt homicidi.i, adulteria, furta, falsa judex cum sequalitate discernere debet.
'•"3 DECRKTORUM I.IItlU XX. - LIBKU DKCUIUS SEXTUS. on
Cap. XXIV. — De clericis in falso testimonio convictis. A tantum coromodis cogitant, non de fiituris. Vila
{Ex concilio Epaonensi, ca}nte ~6.) Slatuliim est, enim ista vespcriim futiira vero niane aicipiliir. El
ut si qiiis cleiictis iu f.ilso testiiiionio conviclus hene quia luporuiii
ait qiiasi liipi, moro ciincta
fuerit, reus capitali criniine censeatur, ct or-
ullioii diripiuut, et vi.T pauca paiiperibus derelinqiint.
diue degradetiir. C.\p. XXVII. — De veiltosis judicibus, el elatis.
Cap. XXV. — De JHtiiciltus. (Ex libro Officior. S. Isidor.) Verbosi ju.lice.t el elali,
(Ex dictis S. Isidor.) Ad delictuni perlinet prin- ut sa[ ieiites videanlur, nun di^cutiunt caii>as, sed asse-
cipum, qui pravos judices conlra voluntatcni Dei runl, sicqiio cuiitiirbaiit jiidicii ordiiiein, diiiii suo non
populis lidelibus pra>('erunt : Nam sicut popoli pec- (•unteiitiullicio.alienapripsumiinl.quidam dumjmlica-
catura delictum est, (luaiido priucipes mali siint, sic reincipiuiitirascuntur, ipsamqiie judicii seuteiitianiin
principis est peccatuin, quando judices iniqui exi- insaniam vertunt, de quibus recle perprophetam diti-
stunt. Bonus judei sicut nucere civibus nescit, ita tur, qui convertiinl in furorcm jiidiciuiii. Qui iratus
prodesse omnibus novit. Aliis enim praBstat ceiisura jiidicat, in furorem judiciiini iniilat, et aiite prufeil
Qui judicia siiie ))er>unaruiu
juslilise, aliis bonitate. scuteutiam quaiii agnuscal. Fiiror in jiidice, iiivtsti-
acceptioue suscipit, non inlirmat justitiam, avaritia»
p gationeni veri non valet atlingere quia meus ejiis :

flamma, nec studet auferre alteri, quod ciipiat sibi. lurbata furore, ab inscrutatione alienalur justitiae.
Boni judices, justitiam ad solam obliueiidam saln- Iracundus judei judicii examen plene contueri non
tem iEternam suscipiunt, nee eam muneribus acce- valet quia caligine furoris non videt. Qui aiitem
:

ptis distribuunt, dum

de justo judicio teniporali.i
ut repulso furore discutit, facilius ad coutuendam ve-
jura non appetuut, prasmio jeterno ditcntur. Omiiis ritatem iiientis serenitale tunsurgit et sine ulla :

qui juste judicat, staleram in mnnu f^estat, in utro- perturbatione, ad a^quitatis intelligentiam pervenit.
que peuso justitiam et misericordiam portat sed : Cap. .K.WIII. — bc prxmio rcmuneratiunis.
per justitiam reddit peccati sententiam, per mise- (Ex eodem.) Qui recte judicat et prseniiiim remu-
ricordiam peccali temperat pcenam ut isto libra- : nerationis expectat, fraudera in Deo perpetrat quia :

mine qu»dam per aequitatem corriijat. qmdam vero justitiam quam gratis irapartiri debet, acceptione
per miserationem indulgeat. Quod DeijuHicia oculis pecuniae vendit. Buna male utuntur, quia jusle pro
snis pra^ponit, semper timens tremensque in omni temporali lucro judicant. Tales quippe ad veritatem
iiegotio reformidat, ne de justitige tramite devians non justitia; defensio, sed araor prEemii provocat.
cadat, st unde non justiflcatur, inde potius condem- Quibus si spes nurami subtrahitur, confestira a ju-
netur. C stilise confesbioue recedunt. Acceptio nummorum
Cap. X.WI. — Dc pravis judicibus. praivaricatio veritatis est. l'nde et pro justo dicitur :

{Ex dictis ejusdem.) Neminein stultorum vel im- Qui e.'icutit manus ab omni munere. iste in excelsis

proborum oportere judicem esse. Nam stultus prr habitat. Dives muneribus cito corrumpit judicem,
ignaviam ignorat juslitiam, improbus percupiditatt m pauper autem dum non habet quod offerat, non
corrumpit ipsam quam dicil veritatem. Gravius la- solum audiri contemnitur, sed etiam et coutra veri-
cerantiir pauperes a pravis judicibus, quam a cruen- tatem opprimitur. Cito violatur auro justitia, nul-
tissimis hustibus. Nullus euim prsedo tam cupidus lamque reus pertimescit culpani, qoam redimere
in alienis, quam judex iniquus in suis. Latrones in uummis existimat. Plus enim obtinet menlem cen-
accessis faucibus ac latebrosis jacentes insidias po- soris amor lucri, quam a-quitas judicii. Tres enini
nunt : isti palam rapacitatis avaritia saeviunt. Hostes sunt munerum accepliones, quibus contra justitiam
ia aliorum sanguinem tantum inlendunt judices : hiimana vanitas militat, id est, favor amicitiarura,
quasi criidelissimi carnifices civium, oppressione adiilatio laudis, et corporalis acceptio muneris. Fa-
5ua subjectorum vitam extinguunt. Qui enim de- cilius autem pervertitur animus, rei corporeo mune-
struant multi sunt : rari sunt qui populos legiim re, quam gratiae laudisque favure. Quatuor modis
D :
moderamine regant. Plerumque et boni judices sunt, judicium humaiium convertitur : timore, cupiditate,
sed ministros rapaces habent, horum figura, ut ait odio, amore. Timore, dum metu potestatis alicujus,
quidam, tanquam scilla pingitur, atque describitur. veritatem loqui pavesciraus. Cupiditate, dum prae-
Ipsa quidem humana specie, sed capilibus caniuis mio muneris corrumpimur. Odio, dum con-
aliciijus

accincta et circumdata. Non aliter quibusdam po- tra quemlibet adversarium molimnr, cujus odio cor-
testatibus accidit, ut ipsorum hiinianitatem immani- rumpimur. Amorj, dum amico vel propinquo prae-
tas iniqnofum sociorum perturbet. Ssepe judices stare contendiraus. His enim quatuor causis saepe
pravi, cupiditatis causa, aut diflFerunt, aut pervertunt aequitas violatur.
judicia, nec finiunt cwpta partium negotia, quous- Cap. XXIX. —
De oppressoribus pauperum.
que marsupia eorum qiii causantur exhauriant. [Ex eodem) Pauperum oppressores tunc sentian-
Quando enim judicant, non causas sed dona deside- tur graviori digni esse sententia, quando praevalue-
rant, et sicut negligentes sunt in discussione cau- rint his quibus atrocius nocere voluerint. Nam tanto
santium, sic in eorum damno solliciti sunt. Judices in fiituro siipplicio conderanandi sunt, quanto hic
pravi, justa Prophetae vocem, quasi liipi vespere fortius contra miserorum vitam invaluerint. Aiidianl
i:on relinquunt in mane, hoc est, de praesentis vitse judices et qui praesunt populis, quia pro temporali-
915 BURCHARDI WOKMACIENSIS EPISCOPI. 916

bus niolestiis qnas plfbibus ii.gerunt, «terno incen- A sumiint, quibus, dum prosperitas elucet, jactanter
de suis meritis gloriantur, et
' "" bonorum atque justo-
dio cremabuntur, testante Uomino per haiam
pro- '

phetam Iratus sum, inquit, super populum meum,

: