3742210 หลักการพื ้นฐานทางกายภาพบำบัด

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

เก้ าอีหลัล้ ้ อกการจั

เข็นดท่(าWHEELCHAIR
(POSITIONING) )

อ.ดร. มนทกาน ไชยกุมาร

วัตถุประสงค์ เชิงพฤติกรรม
เมื่อนิสิตศึกษาจนจบเอกสารคำสอนนี้แล้วนิสิตสามารถ
1. ทราบชนิดและส่ วนประกอบของ Wheelchair
2. สามารถเลือกใช้ชนิดของ Wheelchair ได้เหมาะสมกับผูป้ ่ วย
3. สามารถวัดขนาดของ Wheelchair ได้เหมาะสมกับผูป้ ่ วย
4. สามารถสอนผูป้ ่ วย ใช้ Wheelchair ในกิจกรรมประจำวัน ได้

คำในภาษาไทยที่ใช้เรี ยก Wheelchair มีหลายคำ เช่น รถเข็น เก้าอี้เข็น เก้าอี้รถเข็น เก้าอี้ลอ้ เลื่อน

เก้าอี้ลอ้ เข็น เนื่องจากยังมิได้มีศพั ท์บญั ญัติ เพื่อเป็ นแนวทางในการใช้ค ำที่เหมือนกัน ดังนั้นเพื่อความเข้าใจที่
ตรงกันในบทเรี ยนนี้ จะเรี ยกทับศัพท์วา่ wheelchair
ในปั จจุบนั Wheelchair เป็ นสิ่ งจำเป็ น/สำคัญที่ช่วยในการเคลื่อนที่ของผูป้ ่ วยหลายประเภท เช่น ผู้
ป่ วยที่ได้รับการบาดเจ็บที่ขาไม่สามารถเดินได้ ผูป้ ่ วยถูกตัดขา ผูป้ ่ วยอัมพาตครึ่ งท่อน เป็ นต้น เพื่อให้ผปู ้ ่ วย/ผู ้
ใช้สามารถใช้ wheelchair ได้อย่างถูกต้อง ปลอดภัยและมีความสะดวกสบาย ดังนั้นความรู ้เกี่ยวกับ
wheelchair ทั้งในเรื่ อง ชนิดของ wheelchair การวัด/เลือกขนาดที่เหมาะสมกับผูป้ ่ วย วิธีการใช้ที่ถูกต้อง
เป็ นสิ่ งที่นกั กายภาพบำบัดจะต้องทราบเนื่องจากจะต้องมีบทบาทในแนะนำการเลือกชนิด สอนวิธีการใช้
และข้อควรระวังในการใช้แก่ผปู้ ่ วย

วัตถุประสงค์ ในการใช้ Wheelchair

1. เพื่อป้ องกันการบาดเจ็บในกรณี ที่มีความเจ็บป่ วยหรื อความพิการที่ท ำให้ไม่สามารถเดินได้
2. เพื่อให้ผปู้ ่ วยมีอิสระในการเลื่อนย้ายตนเอง จากที่หนึ่งไปอีกที่หนึ่ง
3. เพื่อให้ผปู้ ่ วยสามารถช่วยเหลือตนเองได้ สามารถทำกิจวัตรประจำวันได้ดว้ ยตนเอง
4. เพื่อเพิ่มผลบวกทางจิตใจให้กบั ผูป้ ่ วย

ชนิดของ Wheelchair
มีหลายชนิด แต่พอจะแบ่งเป็ นกลุ่มใหญ่ๆได้คือ

1. Power wheelchair / Motorized wheelchair

คือ wheelchair ที่ใช้ก ำลังขับเคลื่อนจากแหล่งจ่ายไฟ/แบตเตอรี่ มีอุปกรณ์ในลักษณะ joy stick เป็ นตัว
ควบคุมการเคลื่อนที่ในทิศทางต่างๆ
เก้ าอี ้ล้ อเข็น (Wheelchair)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

รู ปที่ 1. Power Wheelchair

2. Sport wheelchair
คือ wheelchair ที่ใช้สำหรับผูพ้ ิการ ซึ่ งใช้ในขณะเล่นหรื อแข่งกีฬา ลักษณะของ wheelchair ขึ้นกับประเภท
ของกีฬา และลักษณะความพิการ

รู ปที่ 2. Sport Wheelchair: Modern racing wheelchair

3. Manual wheelchair /Standard wheelchair

คือ wheelchair ที่ใช้การขับเคลื่อนจากผูน้ งั่ เองโดยใช้มือหมุนที่ Hand rim หรื อมีผอู ้ ื่นเข็นให้

รู ปที่ 3. Manual wheelchair

ส่ วนประกอบของ Standard Wheelchair
3742210 หลักการพื ้นฐานทางกายภาพบำบัด
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Armrest มีท้ งั ชนิดที่ถอดออกได้ และถอดไม่ได้ ชนิดที่ถอดได้นิยมใช้ในกรณี ผปู ้ ่ วยที่ไม่ สามารถ

ยืนได้ และต้องทำการเคลื่อนย้ายแบบ sliding ไปยังเตียง
2. Backrest พนักพิงหลัง
3. Seat ที่นงั่ มีท้ งั แบบที่สามารถพับได้ และพับไม่ได้
4. Hand rim วงล้อสำหรับใช้มือหมุน เพื่อขับเคลื่อน wheelchair
5. Drive wheel ล้อใช้ในการขับเคลื่อน wheelchair มีขนาดใหญ่
6. Caster wheel ล้อขนาดเล็ก ใช้สำหรับปรับทิศทาง หรื อหมุน wheelchair มักอยูด่ า้ นหน้า
7. Leg rest ที่พกั ขา
8. Footrest ที่วางเท้า
9. Wheel locks/ Toggle lock ที่ลอ็ คล้อ

รู ปที่ 4. ส่ วนประกอบของ Wheelchair

ปัจจัยทีเ่ กีย่ วข้ องในการเลือกชนิดของ Wheelchair

1. ความผิดปกติ/ภาวะความพิการของผูป้ ่ วย
2. ภาวะทางร่ างกายและจิตใจ
3. กิจกรรมที่ผปู้ ่ วยทำได้ เช่นสามารถนัง่ ทรงตัวได้ดี เข็นได้เอง
4. อายุ ขนาดของร่ างกาย น้ำหนัก
5. กิจกรรมที่ผปู้ ่ วยต้องการทำ
6. สถานที่ที่จะนำ wheelchair ไปใช้
7. ระยะเวลาในการใช้ เช่น ใช้ชวั่ คราวเพราะลงน้ำหนักที่ขาไม่ได้
นักกายภาพบำบัดจะต้องประเมินผูป้ ่ วยจากปั จจัยที่กล่าวมานั้นเพื่อนำมาประมวลผล และนำไปใช้
ประกอบการตัดสิ นใจเลือกชนิดและกิจกรรมที่จะสอนให้กบั ผูป้ ่ วย

วิธีการวัดขนาดของเก้าอี้
เก้ าอี ้ล้ อเข็น (Wheelchair)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. ความกว้ างของเก้าอี้เข็น (Seat width) วัดความกว้างของสะโพก หรื อต้นขา (ถ้าขามีขนาดใหญ่กว่า) แล้ว

บวกเพิ่มอีกข้างละ 1 นิ้ว

รู ปที่ 5. การวัดความกว้างของ Wheelchair (Seat width) 2

2. ความลึกของเก้าอี้เข็น (Seat depth) วัดจากสะโพกถึงข้อพับเข่า และลบประมาณ 1 นิ้ว เพื่อไม่ให้กด
บริ เวณข้อพับเข่า

รู ปที่ 6. การวัดความลึกของที่นงั่ (Seat depth) 2

3. ระยะห่ างของที่พกั ขากับเบาะนั่ง (Footrest-to-seat distance) วัดจากใต้ขอ้ พับเข่า ถึงข้อเท้า (ถ้ามีเบาะรอง

นัง่ ควรจัดเผือ่ ความสูงของเบาะด้วย)

รู ปที่ 7. การวัดความลึกของที่นงั่ (Footrest-to-seat distance) 2

4. ความสู งของทีว่ างแขน (Armrest height) วัดในท่านัง่ งอศอก 90 องศา วัดจากด้านล่างของข้อศอกถึง

ระดับที่นงั่ (ถ้ามีเบาะหุม้ ควรวัดเพื่อความสู งของเบาะที่หุม้ ด้วย)
3742210 หลักการพื ้นฐานทางกายภาพบำบัด
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

รู ปที่ 8. การวัดความสู งของที่พกั แขน (Armrest height) 2

5. ความสู งของพนักพิง (back rest height) วัดในท่านัง่ วัดจากระดับหัวไหล่/รักแร้ ลงไปจนถึงที่นงั่

รู ปที่ 9. การวัดความสู งของที่พนักพิงหลัง (Backrest height) 2

เบาะรองนั่ง (Seat cushion) สำหรับผู้ใช้ wheelchair

ผูป้ ่ วยบางคนอาจต้องนัง่ บน Wheelchair เป็ นเวลานาน เช่น ผูป้ ่ วยอัมพาตครึ่ งท่อน อาจมีการใช้เบาะ
รองนัง่ (Seat cushion) วางไว้บนที่นงั่ ของ wheelchair เพื่อเพิ่มความสบายในขณะนัง่ ซึ่ งก็เป็ นอีกทางเลือก
หนึ่งที่นิยมใช้กนั เบาะรองนัง่ นั้นมีหลายชนิด แต่ที่นิยมใช้กนั คือ

1. ชนิด Solid base (รู ปที่ 9 ก)

เป็ นเบาะรองนัง่ ที่ให้ความมัน่ คง (stability) ในขณะนัง่ อยูใ่ นเกณฑ์ดี และมีความสามารถในการ
ถ่ายเทอุณหมิของร่ างกายกับเบาะรองนัง่ ดี แต่โดยมากจะนัง่ ไม่ค่อยสบายเพราะมีการกระจายน้ำหนักทัว่
แผ่นไม่ดีนกั อาจทำให้เกิดปัญหาแผลกดทับได้หากนัง่ นานๆ

2. ชนิด Flat foam base (รู ปที่ 9 ข)

เป็ นเบาะรองนัง่ ที่ให้ความมัน่ คง (stability) ในขณะนัง่ ไม่ดี แต่มีความสามารถในการถ่ายเทอุณหภูมิ
ของร่ างกายกับเบาะรองนัง่ ดี ทั้งนี้ข้ ึนอยูก่ บั วัสดุที่ห่อหุม้ โฟมอีกด้วย

3. ชนิด Generally contour foam base (รู ปที่ 9 ค-ง-จ )

เก้ าอี ้ล้ อเข็น (Wheelchair)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

เป็ นเบาะรองนัง่ ที่ให้ความมัน่ คง (stability) ดี และมีการกระจายน้ำหนักทัว่ แผ่นดีเพราะผลิตขึ้นตาม

สัดส่ วนร่ างกายของผูป้ ่ วย/ผูใ้ ช้

ก ข

ค ง

รู ป
ที่
10. เบาะรองที่นงั่ (Seat cushions) ชนิดต่างๆ: (ก) Solid base, (ข) Flat foam base,
(ค-ง-จ) Generically contour foam base
ท่ านั่ง
ท่านัง่ ที่เหมาะสม (Optimal sitting position) กับผูใ้ ช้ wheelchair คือ

รู ปที่ 11. ท่านัง่ ที่เหมาะสม (Optimal sitting position) คือ seat-to-

back angle of 90 -100 และ knee angle of 90 -120 2

การใช้ Wheelchair ในกิจกรรมประจำวัน ด้ วยตัวผู้ป่วยเอง

 การล็อคและการปลดล็อค
- ใช้มือดันก้านล็อคไปด้านหน้าเพื่อล็อคล้อ
- ปลดล็อคโดยใช้มือดันกลับที่เดิม

 การเคลื่อนที่บนพื้นราบ
3742210 หลักการพื ้นฐานทางกายภาพบำบัด
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- มือจับที่ Hand rim แล้วดันเพื่อหมุนวงล้อไปด้านหน้า เมื่อต้องการเคลื่อนที่ไปด้านหน้า

- มือจับที่ Hand rim แล้วดันเพื่อหมุนวงล้อไปด้านหลัง เมื่อต้องการเคลื่อนที่ไปด้านหลัง

 การเคลื่อนขึ้นทางลาด
- ทำเช่นเดียวกับการเคลื่อนที่บนพื้นราบ

ก ข

รู ปที่ 12. การเลื่อนที่ข้ ึนทางลาด ก) เข็นขึ้นด้วยตนเอง ข) ใช้มือช่วยจับราวบันไดดึงขึ้นไป 2

 การเคลื่อนลงทางลาด
- ทำเช่นเดียวกับการเคลื่อนที่บนพื้นราบ

 การหมุนหรื อเลี้ยว
- มือจับที่ Hand rim ข้างซ้ายค้างไว้
- เมื่อต้องการเลี้ยวซ้าย ให้จบั Hand rim ข้างขวา แล้วดันเพื่อหมุนวงล้อไปข้างหน้า เมื่อ
ต้องการเคลื่อนที่ไปด้านหน้า
- เลี้ยวขวา ทำเช่นเดียวกันกับเลี้ยวซ้าย แต่ให้ลอ้ ข้างขวาอยูน่ ิ่ง ขณะหมุนล้อข้างซ้าย

 การยกล้อหน้า
เพื่อใช้สำหรับการขึ้นพื้นต่างระดับ ทำได้โดยหมุน Drive wheel ไปด้านหน้าพอประมาณ แล้วหมุนกลับมา
ทางด้านหลัง อย่างรวดเร็ ว

รู ปที่ 13. การยกล้อหน้า 2

เก้ าอี ้ล้ อเข็น (Wheelchair)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



เอกสารอ้ างอิง
1. Pierson F. Principles and Techniques of Patient Care. W.B. Saunders Company, Philadelphia.
1994.
2. Axelson P., Minkel J., Chesney D. A guide to wheelchair selection: How to use the ANSI/RESNA
wheelchair Standards to buy a wheelchair. Paralyzed veterans of America. Washigton, DC. 1994.
3. Behrman A. Clinical Perspective on Wheelchair Selection.
http://www.vard.org/mono/wheelchair/behrman.pdf
4. รู ป Power wheelchair [From-- http://www.spinlife.com/Pacesaver-BOSS-4.5-Heavy-Duty-Power-
Wheelchair/spec.cfm?productID=77901]
5. รู ป Modern racing wheelchair [From-- http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Rennrollstuhl.jpg]