326 Phuong Trinh Toan Ly Le Xuan Dai Chuong2 Phuong Trinh Song

PHƯƠNG TRÌNH SÓNG
TS. Lê Xuân Đại

Trường Đại học Bách Khoa TP HCM
Khoa Khoa học ứng dụng, bộ môn Toán ứng dụng
TP. HCM — 2015.

ng.com https://fb.com/tailieudientucntt
TS. Lê Xuân Đại (BK TPHCM) PHƯƠNG TRÌNH SÓNG TP. HCM — 2015. 1 / 33
Giới thiệu chung Định nghĩa
Phương trình sóng còn được gọi là phương trình

Hyperbolic, nó đóng vai trò quan trọng trong vật
lý cũng như các ngành kỹ thuật, được thiết lập
trên cơ sở nghiên cứu các dao động của dây, màng
mỏng, sóng âm, sóng tạo ra do thủy triều, sóng
đàn hồi, sóng điện từ trường, v.v.
Giới thiệu chung Định nghĩa
Phương trình sóng còn được gọi là phương trình

Hyperbolic, nó đóng vai trò quan trọng trong vật
lý cũng như các ngành kỹ thuật, được thiết lập
trên cơ sở nghiên cứu các dao động của dây, màng
mỏng, sóng âm, sóng tạo ra do thủy triều, sóng
đàn hồi, sóng điện từ trường, v.v.
Sóng được phân loại thành sóng cơ học và sóng
điện từ. Sóng cơ học đòi hỏi môi trường vật chất
đàn hồi để lan truyền, còn sóng điện từ có thể
truyền trong chân không.
Giới thiệu chung Phương trình
Phương trình sóng 1 chiều

∂ 2u 2
2∂ u
−a = 0.
∂t 2 ∂x 2
∂ 2u
2 2

2 ∂ u ∂ u
− a + = 0.
∂t 2 ∂x 2 ∂y 2
∂ 2u
2 2 2

∂ u ∂ u ∂ u
2
− a2 + + = 0.
∂t ∂x 2 ∂y 2 ∂z 2
Giới thiệu chung Phương trình
Phương trình sóng 3 chiều trong hệ trục tọa độ trụ

∂ 2u 1 ∂ 2u ∂ 2u

2 1 ∂ ∂u
−a r + 2 2 + 2 = 0.
∂t 2 r ∂r ∂r r ∂ϕ ∂z
Phương trình sóng 3 chiều trong hệ trục tọa độ cầu

∂ 2u

1 ∂ ∂u 1 ∂ ∂u
2
− a2 2 r2 + 2 sin θ +
∂t r ∂r ∂r r sin θ ∂θ ∂θ
∂ 2u

1
+ 2 2 = 0.
r sin θ ∂ϕ2
Phương trình dao động của dây Phương trình sóng thuần nhất một chiều
Phương trình sóng thuần nhất 1 chiều có dạng

utt − a2uxx = 0, −∞ < x < ∞, t > 0,
ở đây a ∈ R được gọi là vận tốc sóng
Phương trình chính tắc của phương trình sóng thu
được bằng cách đặt biến mới
ξ = x+at, η = x−at, u(x, t) = w (ξ(x, t), η(x, t)).
Khi đó ut = wξ ξt + wη ηt = a(wξ − wη ),
ux = wξ ξx + wη ηx = wξ + wη , và
utt = a2(wξξ − 2wξη + wηη ),
uxx = wξξ + 2whttps://fb.com/tailieudientucntt
ng.com ξη + wηη
Từ đó suy ra utt − a2uxx = −4a2wξη = 0. Vậy

wξη = 0 chính là phương trình chính tắc của
phươngR trình sóng. Từ đó ta có wξ = f (ξ) và
w = f (ξ)d ξ + G (η). Do đó nghiệm tổng quát
của phương trình wξη = 0 có dạng w (ξ, η) =
F (ξ) + G (η) ⇒ u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)
Từ đó suy ra utt − a2uxx = −4a2wξη = 0. Vậy

wξη = 0 chính là phương trình chính tắc của
phươngR trình sóng. Từ đó ta có wξ = f (ξ) và
w = f (ξ)d ξ + G (η). Do đó nghiệm tổng quát
của phương trình wξη = 0 có dạng w (ξ, η) =
F (ξ) + G (η) ⇒ u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)
Với t0 > 0 cố định thì đồ thị của hàm G (x − at0 ) có hình dạng giống
đồ thị hàm G (x) nhưng dịch về bên phải 1 khoảng at0 . Do đó hàm
G (x − at) mô tả sóng chuyển động về bên phải với tốc độ a và được
gọi là sóng tới. Tương tự, hàm F (x + at) di chuyển về bên trái với
cùng vận tốc được gọi là sóng lùi. Vì vậy, a được gọi là vận tốc sóng.
Phương trình dao động của dây Nghiệm D’Alambert của phương trình sóng
Bài toán dây dài vô hạn
L(u) = utt − a2uxx = 0, −∞ < x < ∞, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x)

Ta có
u(x, t) = F (x + at) + G (x − at).
Kết hợp với điều kiện ban đầu ta có
u(x, 0) = f (x) = F (x) + G (x),
ng.com
= g (x) = a.F 0(x) − aG 0(x)
ut (x, 0) https://fb.com/tailieudientucntt
Z x
1
⇒ F (x) − G (x) = g (τ )d τ + C ,
a x0
trong đó x0, C là những hằng số. Khi đó

1 x
Z
1 C
F (x) = f (x) + g (τ )d τ + ,
2 2a x0 2
1 x
Z
1 C
G (x) = f (x) − g (τ )d τ − ,
2 2a x0 2
1
⇒ u(x, t) = [f (x + at) + f (x − at)] +
2
Z x+at Z x−at
1
+ g (τ )d τ − g (τ )d τ =
2a x0 x0
1 x+at
Z
1
= [f (x + at) + f (x − at)] + g (τ )d τ
2 2a x−at
Nghiệm này được gọi là nghiệm D’Alambert của
phương trình sóng một chiều.
Phương trình dao động của dây Ví dụ
Ví dụ
Giải bài toán
utt = a2uxx , x ∈ R, t > 0

u(x, 0) = sin x, ut (x, 0) = cos x
Ví dụ
Giải bài toán
utt = a2uxx , x ∈ R, t > 0

u(x, 0) = sin x, ut (x, 0) = cos x

Nghiệm cần tìm
1 x+at
Z
1
u(x, t) = [sin(x +at)+sin(x −at)]+ cos τ dτ =
2 2a x−at
1
= sin x cos at + [sin(x + at) − sin(x − at)] =
2a
1
= sin x cos at + cos x sin at.
a
Phương trình dao động của dây Bài toán biên của phương trình sóng
Phương trình sóng cố định 1 đầu
Ví dụ
Semi-infinite String with a Fixed End
L(u) = utt − a2uxx = 0, 0 < x < ∞, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = 0
Phương trình sóng cố định 1 đầu
Ví dụ
Semi-infinite String with a Fixed End
L(u) = utt − a2uxx = 0, 0 < x < ∞, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = 0
Trường hợp x > at nghiệm của bài toán không

đổi. Trường hợp khi x < at thì x − at < 0 nên
hàm số f (x), g (x) không xác định trên
[x − at, x + at].
Ta có
u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)
⇒ u(0, t) = F (at) + G (−at) = 0
⇒ G (−at) = −F (at) ⇒ G (α) = −F (−α)
⇒ G (x − at) = −F (at − x) =
1 at−x
Z
1 C
= − f (at − x) − g (τ )d τ −
2 2a x0 2
Vậy khi x > at

1
u(x, t) = [f (x + at) + f (x − at)] +
2
1 x+at
Z
+ g (τ )d τ
2a x−at
Khi x < at
1
u(x, t) = [f (x + at) − f (at − x)] +
2
1 x+at
Z
+ g (τ )d τ
ng.com
2a at−x
https://fb.com/tailieudientucntt
Ví dụ
Giải bài toán

utt = 4uxx , x > 0, t > 0
u(x, 0) = | sin x|, ut (x, 0) = 0, u(0, t) = 0
Ví dụ
Giải bài toán

utt = 4uxx , x > 0, t > 0
u(x, 0) = | sin x|, ut (x, 0) = 0, u(0, t) = 0
Khi x > 2t, ta có

1
u(x, t) = [f (x + 2t) + f (x − 2t)] =
2
1
= [| sin(x + 2t)| + | sin(x − 2t)|]
2
Khi x < 2t, ta có

1
u(x, t) = [f (x + 2t) − f (2t − x)] =
2
1
= [| sin(x + 2t)| − | sin(2t − x)|]
2
Phương trình sóng với một đầu không cố định
Ví dụ
Semi-infinite String with a Free End
L(u) = utt − a2uxx = 0, 0 < x < ∞, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = 0
Phương trình sóng với một đầu không cố định
Ví dụ
Semi-infinite String with a Free End
L(u) = utt − a2uxx = 0, 0 < x < ∞, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = 0
Trường hợp x > at nghiệm của bài toán không

đổi. Trường hợp khi x < at thì x − at < 0 nên
hàm số f (x), g (x) không xác định trên
[x − at, x + at].
Ta có
u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)
⇒ ux (x, t) = F 0(x + at) + G 0(x − at)
⇒ ux (0, t) = F 0(at) + G 0(−at) = 0
⇒ F (at) − G (−at) = Const
⇒ F (−α) − G (α) = Const
⇒ G (x − at) = F (at − x) − Const
1 at−x
Z
1 Const
= f (at − x) + g (τ )d τ −
2 2a x0 2
Vậy khi x > at

1
u(x, t) = [f (x + at) + f (x − at)] +
2
1 x+at
Z
+ g (τ )d τ
2a x−at
Khi x < at
1
u(x, t) = [f (x + at) + f (at − x)] +
2
Z x+at Z at−x
1
+ g (τ )d τ + g (τ )d τ
2a x0 x0
Ví dụ
Giải bài toán
(
utt= u
xx , x > 0, t > 0
πx
u(x, 0) = cos , ut (x, 0) = 0, ux (0, t) = 0
2
Ví dụ
Giải bài toán
(
utt= u
xx , x > 0, t > 0
πx
u(x, 0) = cos , ut (x, 0) = 0, ux (0, t) = 0
2
Khi x > t, ta có
1
u(x, t) = [f (x + t) + f (x − t)] =
2
1 π π π π
= [cos (x + t) + cos (x − t)] = cos x cos t
2 2 2 2 2
Khi x < t, ta có
1
u(x, t) = [f (x + t) + f (t − x)] =
2
1 π π
= [cos (x + t) + cos (t − x)] =
2 2 2
π π
= cos x cos t
2 2
Phương trình sóng với điều kiện biên không thuần nhất
Ví dụ
Equations with Nonhomogeneous Boudary
Conditions
L(u) = utt − a2uxx = 0, x > 0, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = p(t)
Ví dụ
Conditions
L(u) = utt − a2uxx = 0, x > 0, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = p(t)
u(x, t) = F (x + at) + G (x − at) ⇒ u(0, t) =

α
F (at) + G (−at) = p(t) ⇒ G (α) = p − − F (−α) ⇒
a
x
G (x − at) = p t − − F (at − x)
ng.com a
Vậy khi 0 6 x < at ta có

x 1
u(x, t) = p t − + [f (x + at) − f (at − x)]+
a 2
1 x+at
Z
+ g (τ )d τ
2a at−x
Khi x > at nghiệm của bài toán không đổi.
Ví dụ
Conditions
L(u) = utt − a2uxx = 0, x > 0, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = q(t)
Ví dụ
Conditions
L(u) = utt − a2uxx = 0, x > 0, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = q(t)
u(x, t) = F (x + at) + G (x − at) ⇒ ux (0, t) =

F 0(at) + G 0(−at) = q(t)
Zt
⇒ F (at) − G (−at)
ng.com
= a q(τ )d τ + K
R −α/a
⇒ G (α) = F (−α) − a q(τ )d τ − K 0
Z t−x/c
⇒ G (x − at) = F (at − x) − a q(τ )d τ − K
0
Vậy khi x < at ta có
1
u(x, t) = [f (x + at) + f (at − x)]+
2
Z x+at Z at−x
1
+ g (τ )dτ + g (τ )dτ
2a x0 x0
Z t−x/c
−a q(τ )dτ
0
Khi x > at nghiệm
ng.com của bài toán không đổi.
Phương trình sóng với 2 đầu cố định
Ví dụ
Vibration of Finite String with Fixed Ends
 utt = a2uxx = 0, 0 < x < L, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x),

u(0, t) = 0 = u(L, t)

Phương trình sóng với 2 đầu cố định
Ví dụ
Vibration of Finite String with Fixed Ends
 utt = a2uxx = 0, 0 < x < L, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x),

u(0, t) = 0 = u(L, t)

Nghiệm của phương trình sóng

u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)
Áp dụng điều kiện ban đầu, ta có

u(x, 0) = F (x) + G (x) = f (x),
ut (x, 0) = aF 0(x) − aG 0(x) = g (x)
1 ξ
Z
1 K
⇒ F (ξ) = f (ξ) + g (τ )d τ +
2 2a 0 2
Z η
1 1 K
⇒ G (η) = f (η) − g (τ )d τ −
2 2a 0 2
Z x+at
1 1
u(x, t) = [f (x + at) + f (x − at)] + g (τ )dτ.
2 2a x−at
Áp dụng điều kiện biên, ta có
u(0, t) = F (at) + G (−at) = 0,
u(L, t) = F (L + at) + G (L − at) = 0

Đặt α = −at ta có F (−α) = −G (α), α 6 0
Khi ξ = −η ta có
1 −η
Z
1 K
F (−η) = f (−η) + g (τ )dτ + , 0 6 −η 6 L
2 2a 0 2
1 −η
Z
1 K
⇒ G (η) = − f (−η) − g (τ )dτ − , −L 6 η 6 0.
2 2a 0 2
Nếu đặt α = L + at ta có
F (α) = −G (2L − α), α > L. Cho α = ξ ta có
F (ξ) = −G (2L − ξ), ξ > L và η = 2L − ξ, ta có
1 2L−ξ
Z
1 K
G (2L − ξ) = f (2L − ξ) − g (τ )d τ − ,
2 2a 0 2
0 6 2L − ξ 6 L.
Z 2L−ξ
1 1 K
⇒ F (ξ) = − f (2L − ξ) + g (τ )d τ + ,
2 2a 0 2
L 6 ξ 6 2L.
Ví dụ
Giải bài toán
2


 utt = πxu
a xx , 0 < x < L, t > 0
u(x, 0) = sin , ut (x, 0) = 0,
 L
u(0, t) = 0, u(L, t) = 0

Ví dụ
Giải bài toán
2


 utt = πxu
a xx , 0 < x < L, t > 0
u(x, 0) = sin , ut (x, 0) = 0,
 L
u(0, t) = 0, u(L, t) = 0

u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)

1 πξ K
F (ξ) = sin + ,0 6 ξ 6 L
2 L 2
1 πη K
− ,0 6 η 6 L
G (η) =https://fb.com/tailieudientucntt
sin
ng.com 2 L 2
Z x+at
1 1
u(x, t) = [f (x+at)+f (x−at)]+ g (τ )d τ.
2 2a x−at
với 0 6 x + at 6 L, 0 6 x − at 6 L. Do đó,
nghiệm của bài toán xác định khi
x L−x
0 6 t 6 ,0 6 t 6 ,
a a
1 −η
Z
1 K
⇒ G (η) = − f (−η) − g (τ )d τ − =
2 2a 0 2
1 πη K 1 πη K
= − sin − − = sin − ,
2 L 2 2 L 2
−L 6 η 6 0.
1 2L−ξ
Z
1 K
⇒ F (ξ) = − f (2L−ξ)+ g (τ )d τ + =
2 2a 0 2
1 π K
= − sin (2L − ξ) + ,
2 L 2
L 6 ξ 6 2L. https://fb.com/tailieudientucntt
ng.com
Kết hợp với G (α) = −F (−α), α 6 0, ta có

1 πη K
F (η) = sin − , −2L 6 η 6 −L.
2 L 2
Vậy
u(x, t) = F (x + at) + G (x − at) =
1 π π
= [sin (x + at) + sin (x − at)],
2 L L
∀x ∈ (0, L), ∀t > 0.
THANK YOU FOR ATTENTION

326 Phuong Trinh Toan Ly Le Xuan Dai Chuong2 Phuong Trinh Song

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

326 Phuong Trinh Toan Ly Le Xuan Dai Chuong2 Phuong Trinh Song

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PHƯƠNG TRÌNH SÓNG

TS. Lê Xuân Đại

TP. HCM — 2015.

Phương trình sóng còn được gọi là phương trình

Phương trình sóng còn được gọi là phương trình

Phương trình sóng 1 chiều

Phương trình sóng 3 chiều trong hệ trục tọa độ trụ

Phương trình sóng 3 chiều trong hệ trục tọa độ cầu

Phương trình sóng thuần nhất 1 chiều có dạng

Từ đó suy ra utt − a2uxx = −4a2wξη = 0. Vậy

Từ đó suy ra utt − a2uxx = −4a2wξη = 0. Vậy

Bài toán dây dài vô hạn

L(u) = utt − a2uxx = 0, −∞ < x < ∞, t > 0,

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x)

trong đó x0, C là những hằng số. Khi đó

u(x, 0) = sin x, ut (x, 0) = cos x

u(x, 0) = sin x, ut (x, 0) = cos x

Phương trình sóng cố định 1 đầu

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = 0

Phương trình sóng cố định 1 đầu

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = 0

Trường hợp x > at nghiệm của bài toán không

Vậy khi x > at

Khi x > 2t, ta có

Khi x < 2t, ta có

Phương trình sóng với một đầu không cố định

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = 0

Phương trình sóng với một đầu không cố định

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = 0

Trường hợp x > at nghiệm của bài toán không

Vậy khi x > at

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = p(t)

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), u(0, t) = p(t)

u(x, t) = F (x + at) + G (x − at) ⇒ u(0,  t) =

Vậy khi 0 6 x < at ta có

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = q(t)

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x), ux (0, t) = q(t)

u(x, t) = F (x + at) + G (x − at) ⇒ ux (0, t) =

Phương trình sóng với 2 đầu cố định

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x),

Phương trình sóng với 2 đầu cố định

u(x, 0) = f (x), ut (x, 0) = g (x),

Nghiệm của phương trình sóng

Áp dụng điều kiện ban đầu, ta có

Áp dụng điều kiện biên, ta có

u(0, t) = F (at) + G (−at) = 0,

u(L, t) = F (L + at) + G (L − at) = 0

u(x, t) = F (x + at) + G (x − at)

Kết hợp với G (α) = −F (−α), α 6 0, ta có

THANK YOU FOR ATTENTION

You might also like

u(x, t) = F (x + at) + G (x − at) ⇒ u(0, t) =