Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

TĂNG LIPID MÁU Ở CHÓ, MÈO

Tăng lipid máu là sự gia tăng nồng độ chất béo trung tính (tăng triglycerid
máu), cholesterol (tăng cholesterol máu) hoặc cả hai trong máu. Tăng lipid máu
ở chó và mèo có thể là sinh lý (sau bữa ăn) hoặc bệnh lý. Tăng lipid máu bệnh lý
có thể do tăng tổng hợp hoặc huy động lipoprotein hoặc giảm thanh thải
lipoprotein (Đây là những chiếc xe để vận chuyển lipid- vì để di chuyển trong cơ
thể nó cần có xe ôm để chở nó đi theo). Nó có thể là nguyên phát (di truyền hoặc
vô căn) hoặc thứ phát sau các quá trình bệnh khác.
I- CHUYỂN HÓA LIPID BÌNH THƯỜNG
Lipid là không hòa tan trong nước nhưng hòa tan trong ether và rượu.
Lipoprotein, là phức hợp lipid và protein, là thành phần thiết yếu của màng
tế bào và rất quan trọng trong việc ổn định và vận chuyển lipid trong huyết tương
(Chiếc xe ôm mà mình nhắc ở bên trên nha). Khi ở trong huyết tương, lipoprotein
vận chuyển lipid đến các mô thích hợp thông qua các thụ thể tế bào cụ thể. Đó là,
các thụ thể màng tế bào trong các mô khác nhau liên kết với các lipoprotein cụ thể.
Tóm lại các lipoprotein có 2 vai trò:
1- Xe ôm để chở Lipid
2- Phát hiện ra thụ thể để đưa lipid vào trong tế bào
Phân loại
Lipoprotein được phân loại theo kích thước, mật độ, điện di và hàm lượng
apoprotein. Bốn loại lipoprotein là:
1- Chylomicron
2- Lipoprotein mật độ rất thấp (VLDL)
3- Lipoprotein mật độ thấp (LDL)
4- Lipoprotein mật độ cao (HDL).
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

Triglyceride (glycerol và axit béo) được vận chuyển dưới dạng chylomicron
và VLDL. Cholesterol được vận chuyển dưới dạng LDL và HDL.
Tiêu hoá và hấp thu
Quá trình tiêu hóa lipid phức tạp hơn so với quá trình tiêu hóa carbohydrate
và protein vì chất béo phải được hòa tan trong môi trường nước của nhũ trấp dạ dày
để enzyme tiêu hóa. Quá trình tiêu hóa lipid đòi hỏi lipase tụy, colipase tụy và mật
từ túi mật.
Khi ở trong tá tràng, lipid được hòa tan, với sự hỗ trợ của nhu động dạ dày,
trong mật và nhũ trấp dạ dày thành các giọt lipid. Colipase tụy sau đó liên kết với
các giọt lipid này và anchors pancreatic lipase. Lipase tuyến tụy sau đó được kích
hoạt và phân hủy chất béo trung tính thành monoglyceride và axit béo tự do và thủy
phân cholesterol trong chế độ ăn uống. Các monoglyceride, cholesterol và axit béo
tự do cùng với axit mật tạo thành các hỗn hợp micelles, với các chất phân cực hơn
trên bề mặt và các chất kỵ nước hơn (các vitamin A, D, E và K tan trong chất béo)
trong lõi. Các mixen khuếch tán thụ động vào tế bào ruột.
Sau khi được tế bào ruột hấp thụ, axit béo và glycerol được đóng gói lại thành
chất béo trung tính và được liên kết với apolipoprotein để tạo thành chylomicron.
Cholesterol được hấp thụ cũng được tích hợp vào chylomicron. Chylomicrons vận
chuyển chất béo trong môi trường của bạch huyết và huyết tương. Chúng bắt nguồn
hoàn toàn từ chế độ ăn uống và hiện diện trong huyết tương từ 30 phút đến hai giờ
sau khi tiêu thụ một bữa ăn có chứa chất béo. Lipoprotein lipase, hiện diện ở nồng
độ cao gần các tế bào nội mô của cơ và mô mỡ, được kích hoạt và thủy phân chất
béo trung tính của chylomicron thành axit béo và glycerol trong vòng 6 đến 10 giờ.
Hoạt động của lipoprotein lipase được tăng cường bởi heparin, insulin và hormone
tuyến giáp. Các axit béo tự do khuếch tán vào tế bào và được tổng hợp lại thành chất
béo trung tính và được lưu trữ trong tế bào mỡ hoặc được sử dụng làm năng lượng
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

trong tế bào cơ và các tế bào khác. Phần còn lại của chylomicron vẫn còn trong huyết
tương và được gan loại bỏ.
Các axit béo trong chylomicron còn sót lại và những axit béo được huy động
nội sinh từ các tế bào mỡ được gan loại bỏ, tái tổng hợp thành chất béo trung tính và
được đóng gói thành các hạt VLDL. Các tế bào mỡ huy động các axit béo để giải
phóng vào huyết tương bằng cách kích hoạt lipase nội bào nhạy cảm với hormone.
Các hormone kích thích lipase này bao gồm epinephrine, norepinephrine, ACTH,
corticosteroid, hormone tăng trưởng và hormone tuyến giáp. Tỷ lệ hoạt động
glucagon-insulin tăng lên cũng kích thích huy động axit béo. VLDL là chất vận
chuyển chất béo trung tính quan trọng trong quá trình nhịn ăn. Trong huyết tương,
lipase lipoprotein nội mô phân tách các phân tử VLDL thành axit béo tự do cộng với
glycerol. Các axit béo của VLDL được loại bỏ thông qua lipoprotein lipase. Khi
VLDL mất axit béo, mật độ của chúng tăng lên và VLDL trở thành LDL.
LDL là VLDL trừ triglycerid. LDL rất giàu cholesterol và phospholipid, và
chức năng chính của chúng là vận chuyển cholesterol đến các mô. Cholesterol là một
thành phần quan trọng của màng tế bào và tổng hợp hormone. Các LDL dư thừa cuối
cùng sẽ liên kết với các thụ thể LDL trên tế bào gan và được loại bỏ khỏi huyết
tương.
HDL là lipoprotein nhỏ nhất và mật độ cao nhất. Nó được tổng hợp và tiết ra
từ cả gan và ruột. HDL bao gồm hầu hết cholesterol ở chó và mèo. Nó phục vụ như
một chất vận chuyển ngược cholesterol và loại bỏ cholesterol dư thừa từ các tế bào,
đưa nó trở lại gan để bài tiết vào mật. Tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch có liên quan
đến tăng LDL và không đủ nồng độ HDL ở người. Ở người, LDL được coi là
cholesterol xấu và HDL được coi là cholesterol tốt.
Sinh lý bệnh
Tăng lipid máu có thể là kết quả của việc hấp thụ lipid trong chế độ ăn uống
(sau bữa ăn), sản xuất hoặc huy động lipid nội sinh quá mức hoặc đào thải lipid khỏi
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

huyết thanh không hiệu quả. Các trường hợp tăng mỡ máu vô căn không xác định
được nguyên nhân; tuy nhiên, cơ chế đó sẽ là sản xuất hoặc huy động quá mức hoặc
giải phóng vào khoảng trống không hiệu quả.
Chế độ ăn uống chứa nhiều lipid là nguyên nhân phổ biến gây tăng lipid máu.
Tăng lipid máu có thể là một phát hiện sinh lý trong các mẫu máu từ động vật không
nhịn ăn. Tăng lipid máu trong chế độ ăn uống được đặc trưng bởi sự gia tăng nồng
độ chylomicron. Vì chylomicron chứa chủ yếu là triglycerid và chỉ một lượng nhỏ
cholesterol, nên nồng độ cholesterol trong huyết thanh của bệnh nhân tăng lipid máu
sau ăn thường bình thường hoặc chỉ tăng nhẹ (< 500 mg/dl). Trong vòng 30 phút đến
hai giờ sau khi ăn một bữa ăn có chứa chất béo, chylomicron hiện rõ trong huyết
tương dưới dạng tăng thoáng qua độ đục của huyết tương hoặc huyết thanh. Độ đục
sẽ biến mất từ 6 đến 10 giờ sau bữa ăn. Để tránh nhầm lẫn do lipid máu sau ăn, chúng
tôi khuyên bạn nên nhịn ăn 12 giờ khi đánh giá nồng độ lipid trong máu.
Huy động lipid nội sinh là kết quả của việc tăng hoạt động lipase nội bào nhạy
cảm với hormone. Hoạt động của lipase nhạy cảm với nội tiết tố tăng lên khi dinh
dưỡng kém (bị bỏ đói lâu, hội chứng thận hư); tăng nồng độ ACTH và corticosteroid
(cường vỏ thượng thận, sử dụng corticosteroid ngoại sinh), hormone tăng trưởng
(bệnh to cực - to các đầu chi,..) và hormone tuyến giáp (cường giáp); và tăng hoạt
tính chuyển glucagon thành insulin (đái tháo đường, viêm tụy). Mặc dù cường giáp
làm tăng nồng độ VLDL, nhưng hoạt động lipase lipoprotein tăng đồng thời sẽ giảm
thiểu tình trạng tăng lipid máu. Lipoprotein lipase tạo điều kiện cho sự di chuyển
của axit béo từ VLDL vào trong tế bào, làm tăng nồng độ LDL huyết thanh. Do đó,
bệnh nhân cường giáp có thể có nồng độ cholesterol huyết thanh tăng nhẹ đến trung
bình do nồng độ LDL tăng.
Lipoprotein lipase là cần thiết để loại bỏ VLDL và axit béo chylomicron khỏi
máu. Hoạt tính của lipase lipoprotein được tăng lên bởi heparin, insulin và hormone
tuyến giáp. Vì vậy, bệnh nhân đái tháo đường, viêm tụy hoặc suy giáp có xu hướng
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

bị tăng lipid máu. Ngoài ra, tình trạng thiếu lipase lipoprotein gia đình ở mèo và chó
đã được báo cáo. Tăng nồng độ VLDL do tăng triglyceride huyết thanh dẫn đến tăng
sản xuất LDL khi các axit béo được loại bỏ. Do có cholesterol trong LDL, thiếu hụt
lipoprotein lipase có thể dẫn đến tăng nhẹ đến trung bình tổng lượng cholesterol
trong huyết thanh (500 đến 750 mg/dl). Tăng cholesterol máu nghiêm trọng có thể
xảy ra liên quan đến ứ mật vì bài tiết qua mật là con đường chính để loại bỏ
cholesterol dư thừa ra khỏi cơ thể. Theo kinh nghiệm thì, tăng cholesterol máu nặng
cũng có thể xảy ra thứ phát sau suy giáp.
II- DẤU HIỆU LÂM SÀNG
Các biểu hiện lâm sàng của chứng tăng lipid máu ở chó có liên quan đến rối
loạn chức năng ở hệ tiêu hóa, thần kinh và mắt. Các phát hiện lâm sàng chính bao
gồm nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, chướng bụng, chán ăn, hoạt động co giật, bệnh
nhiễm lipid võng mạc và thủy dịch nhiễm lipid. Mặc dù các dấu hiệu lâm sàng và
bệnh sử có thể phù hợp với viêm tụy, dữ liệu xét nghiệm và nghiên cứu hình ảnh có
thể không hỗ trợ chẩn đoán viêm tụy. Do kích thước lớn của chylomicron, tăng
chylomicron máu nghiêm trọng (> 1.000 mg/dl) có thể dẫn đến tắc mạch máu cơ
quan. Nếu các mạch tụy bị tắc, thiếu máu cục bộ tụy sau đó dẫn đến một vòng luẩn
quẩn rò rỉ lipase, thoái hóa axit béo, sản xuất gốc tự do và tổn thương mô với viêm
tụy thứ phát. Ở người và động vật, tăng lipid máu kéo dài là yếu tố nguy cơ chính
gây viêm tụy và những bệnh nhân bị viêm tụy nên được đánh giá về tình trạng tăng
lipid máu.
Ở mèo, tăng lipid máu có thể gây tổn thương da và bệnh thần kinh ngoại vi.
Phát hiện lâm sàng phổ biến nhất là xanthoma ở da, tổn thương nổi lên không đau
do sự tích tụ của các đại thực bào chứa nhiều lipid hoặc các tế bào bọt trong da (foam
cellsz). Mặc dù các vị trí liên quan đến thần kinh khác nhau, nhưng hội chứng
Horner, liệt dây thần kinh chày và liệt dây thần kinh quay là phổ biến.
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

Tăng cholesterol LDL và VLDL là những yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động
mạch ở người. Chó và mèo được coi là có khả năng chống xơ vữa động mạch liên
quan đến chứng tăng cholesterol máu vì hai lý do: Thứ nhất, không giống như ở
người, lipoprotein tuần hoàn chủ yếu ở chó và mèo là HDL. Thứ hai, hầu hết chó và
mèo duy trì nồng độ LDL tương đối thấp do quá trình chuyển hóa độc đáo ở gan
thúc đẩy tăng HDL và giảm sản xuất LDL. Tuy nhiên, khi nồng độ cholesterol vượt
quá 750 mg/dl ở chó và 650 mg/dl ở mèo, sẽ có sự gia tăng tương đối các hạt LDL
khiến động vật bị xơ vữa động mạch.
III - ĐIỀU TRỊ
Các lựa chọn điều trị tăng lipid máu bao gồm điều trị các bệnh khởi phát, điều
chỉnh chế độ ăn uống và can thiệp bằng thuốc. Tầm quan trọng của việc xét nghiệm
các nguyên nhân gây tăng lipid máu không thể được nhấn mạnh quá mức. Tăng lipid
máu thứ phát do rối loạn cơ bản có thể sẽ giải quyết hoặc cải thiện sau khi rối loạn
chuyển hóa được điều chỉnh.
Tăng triglyceride máu
Trong trường hợp tăng lipid máu gia đình hoặc vô căn với nồng độ triglycerid
tăng cao, có thể cần phải kết hợp can thiệp bằng thuốc và chế độ ăn uống. Nên điều
trị cho bệnh súc bị tăng lipid máu từ trung bình đến nặng. Những con chó cần phẫu
thuật đục thủy tinh thể (kế phát từ bệnh tiểu đường) nên có nồng độ chất béo trung
tính lúc đói < 500 mg/dl. Theo kinh nghiệm thì, chất béo trung tính đi vào khoang
thuỷ dịch ở nồng độ huyết thanh xấp xỉ 500 mg/dl và gây viêm màng bồ đào nghiêm
trọng. Vì vậy, điều trị tích cực cho bệnh súc có nồng độ triglyceride lúc đói > 500
mg/dl trước khi phẫu thuật đục thủy tinh thể. Mục tiêu của điều trị không phải là
giảm nồng độ chất béo trung tính và cholesterol xuống mức bình thường. Thay vào
đó, nên giảm nồng độ triglycerid và cholesterol để các dấu hiệu lâm sàng được cải
thiện đồng thời tránh các tác dụng phụ do thuốc gây ra.
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

Điều chỉnh chế độ ăn uống. Ở một số bệnh súc, chuyển bệnh súc sang chế độ
ăn ít chất béo có thể là liệu pháp duy nhất cần thiết. Tuy nhiên, việc có được lịch sử
ăn kiêng tốt để ước tính mức chất béo tiêu thụ là rất quan trọng trước khi quyết định
mức độ hạn chế chất béo. Nên cho bệnh súc ăn chế độ ăn có hàm lượng chất béo
thấp hơn chế độ ăn trước đó. Các món ăn nên được giới hạn ở mức 5% lượng calo
hàng ngày và thay đổi thành các loại ít chất béo (cà rốt hoặc bánh gạo lứt).
Đánh giá nồng độ chất béo trung tính trong huyết tương bốn tuần sau khi bắt
đầu chế độ ăn giảm chất béo. Nếu việc giảm chất béo trung tính là không thỏa đáng,
hãy hỏi chủ sở hữu về việc tuân thủ (ví dụ: điều trị quá mức hoặc không phù hợp,
tiếp cận với các loại thực phẩm khác), đánh giá lại hàm lượng chất béo trong chế độ
ăn uống và đánh giá lại hồ sơ bệnh án để đảm bảo loại trừ các bệnh khác (đặc biệt là
suy giáp và cường vỏ thượng thận) . Đối với những bệnh nhân đáp ứng kém với chế
độ ăn kiêng thương mại ít chất béo, việc tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng
về chế độ ăn uống cân bằng cực kỳ ít chất béo nấu tại nhà có thể có ích. Khi chế độ
ăn ít chất béo không đủ, có thể xem xét các thuốc làm giảm lipid.
Can thiệp dược lý. Các chất hạ lipid được sử dụng ở người bao gồm chitosan, axit
béo omega-3, niacin, dẫn xuất axit fibric và statin.
Chitosan là chất bổ sung chất xơ có nguồn gốc từ động vật, không chứa calo,
không chỉ đi qua ruột mà không bị tiêu hóa mà còn hấp thụ và loại bỏ chất béo.
Không có thử nghiệm lâm sàng nào báo cáo về lợi ích hoặc tác dụng phụ của
chitosan.
Chế độ ăn giàu axit béo omega-3 có thể làm giảm chứng tăng triglycerid
máu ở người bằng cách giảm sản xuất VLDL. Dầu Menhaden có thể được sử dụng
cho chó với liều lượng 200 mg/kg/ngày.
Niacin (100 mg/ngày ở chó) cũng có thể làm giảm tăng triglycerid máu bằng
cách giảm giải phóng axit béo từ tế bào mỡ và giảm sản xuất VLDL. Các tác dụng
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

phụ của niacin bao gồm ban đỏ, ngứa, kết quả xét nghiệm chức năng gan bất thường,
nôn mửa và tiêu chảy.
Các dẫn xuất của axit fibric làm giảm triglyceride bằng cách kích thích
lipoprotein lipase, làm giảm sản xuất axit béo và do đó làm giảm nồng độ VLDL.
Gemfibrozil (Lopid—Pfizer) với liều lượng 200 mg/ngày ở chó và 10 mg/kg cứ sau
12 giờ ở mèo. Các tác dụng phụ bao gồm đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, viêm cơ và
kết quả xét nghiệm chức năng gan bất thường.
Các statin có thể được sử dụng để giảm VLDL, LDL và HDL ở người. Statin
thường được kê đơn để điều trị chứng tăng cholesterol máu ở người; tuy nhiên, chúng
có hiệu quả khiêm tốn trong việc giảm nồng độ chất béo trung tính. Tác dụng phụ ở
người bao gồm thờ ơ, tiêu chảy, đau cơ và nhiễm độc gan. Do những tác dụng phụ
tiềm ẩn này ở chó và mèo và thiếu hiệu quả trong việc giảm nồng độ chất béo trung
tính, chúng tôi hiếm khi sử dụng statin để điều trị tăng triglycerid máu.
Tăng cholesterol máu
Điều trị tăng cholesterol máu chủ yếu dựa vào chế độ ăn uống và đôi khi can
thiệp bằng thuốc. Như đã đề cập ở trên, chó và mèo vận chuyển hầu hết cholesterol
dưới dạng HDL, giảm thiểu nguy cơ xơ vữa động mạch. Do đó, Không khuyến nghị
điều trị chứng tăng cholesterol máu cho đến khi nồng độ trên 750 mg/dl ở chó hoặc
650 mg/dl ở mèo vì khả năng tăng LDL có thể khiến chúng bị xơ vữa động mạch ở
những nồng độ này. Cũng như tăng triglycerid máu, việc tìm kiếm nguyên nhân thứ
phát là bắt buộc. Theo kinh nghiệm, hiếm khi gặp chứng tăng cholesterol máu
nghiêm trọng ở mèo và ở chó thường là thứ phát sau chứng suy giáp.
Điều chỉnh chế độ ăn uống. Đối với chứng tăng cholesterol máu vô căn
nghiêm trọng, chế độ ăn ít chất béo là phương pháp điều trị chính. Ngoài ra, chất xơ
hòa tan (gôm, pectin) có thể được bổ sung vào khẩu phần ăn để giúp giảm nồng độ
cholesterol. Chất xơ hòa tan cản trở sự hấp thụ axit mật trong ruột và làm tăng việc
gan sử dụng cholesterol để tổng hợp axit mật.
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

Can thiệp dược lý. Đối với những bệnh nhân không đáp ứng với chế độ ăn
kiêng đơn thuần, có thể xem xét việc cô lập axit mật và statin.
Axit mật được tổng hợp ở gan từ cholesterol và bài tiết vào tá tràng.
Cholestyramine (Questran—Bristol-Myers Squibb) là một loại nhựa trao đổi ion cản
trở sự hấp thụ axit mật trong ruột và được phép sử dụng ở người để giảm cholesterol.
Cholestyramine (1 đến 2 g uống 2 lần/ngày) dẫn đến tăng sử dụng cholesterol để
tổng hợp axit mật. Khi nồng độ cholesterol trong gan giảm, các thụ thể LDL ở gan
được điều chỉnh lại để tăng loại bỏ LDL và HDL khỏi máu. Các tác dụng phụ tiềm
ẩn của thuốc này bao gồm táo bón, cản trở hấp thu thuốc uống và tăng VLDL do hấp
thu LDL. Do nguy cơ tăng VLDL, nên thận trọng khi sử dụng cholestyramine ở
những bệnh nhân bị tăng triglycerid máu đồng thời.
Các statin, là chất ức chế men khử methylglutaconyl-coenzyme A (HMG-
CoA), là những loại thuốc làm giảm cholesterol mạnh nhất ở người. HMG-CoA
reductase là bước giới hạn tốc độ tổng hợp cholesterol. Statin, bằng cách ức chế men
khử HMG-CoA, làm giảm tổng hợp cholesterol ở gan. Nồng độ cholesterol trong
gan giảm dẫn đến việc điều hòa lại các thụ thể LDL ở gan và tăng loại bỏ LDL khỏi
máu. Các statin cũng làm giảm sản xuất VLDL ở gan và có hiệu quả khiêm tốn trong
điều trị tăng triglycerid máu. Lovastatin (10 mg uống mỗi ngày một lần) có hiệu quả
đối với chứng tăng cholesterol máu kéo dài ở chó. Các tác dụng phụ tiềm ẩn bao
gồm nhiễm độc gan, nôn mửa, tiêu chảy, bệnh cơ và chứng quá mẫn.Các hoạt động
của alanine aminotransferase và phosphatase kiềm trong huyết thanh cùng với các
hoạt động của creatine kinase trong huyết thanh (bệnh cơ) nên được đo sau một tháng
và sau đó, nếu bình thường, sau khoảng thời gian sáu tháng. Sự kết hợp giữa statin
với dẫn xuất axit fibric (gemfibrozil) có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh cơ xương.
Những loại thuốc này không nên được sử dụng hoặc nên ngừng sử dụng ở bất kỳ
bệnh nhân nào mắc bệnh gan hoặc có bằng chứng về bệnh gan hoặc bệnh cơ trong
quá trình sử dụng. Lợi ích của statin đối với chó và mèo để giảm LDL chưa được
Fanpage: Thú Y AD – AD Vets Infors - Tài liệu tham khảo định kỳ tháng 12/2022

chứng minh vì phần lớn tổng lượng cholesterol của chúng được vận chuyển dưới
dạng HDL.