PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA

PANANALIKSIK 1

Gamit sa Aralin blg. 3

PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T
IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK

DELA CRUZ, CIARA JANE L.

GARCIA, GLIZEL ANN B.
MANILA, RAFAELITO M.
MARGATINEZ, IVILEN MARIE C.
VILLAR, MERLYN R.
Mga Guro sa Asignatura
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 2

KAKAYAHANG
PANGLINGGWISTIKA 3
NG MGA FILIPINO

MGA KASANAYANG PAMPAGKATUTO:

Matapos ang aralin, inaasahan ang mga mag-aaral na:

1. Nakikilala ang kahulugan ng mga salitang
magkakasingkahulugan na may kani-kaniyang tiyak na gamit
sa pahayag;
2. Nakagagamit ng angkop na salita sa pangungusap o
Pahayag;
3. Natutukoy ang karaniwang kamalian ng mga salita mula sa
mga narinig o naririnig.

MGA SANGGUNIAN:

Sa araling ito, magagamit ang mga nakatalang sanggunian:

• Gabay ng Guro sa Pagtuturo ng Linggo 3

• Modyul sa Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t ibang Teksto Tungo
sa Pananaliksik
• Mabisang Gabay sa Pagabasa at Pagsulat at Pagsusuri ng iba’t
ibang Teksto Padayon sa Pananaliksik Ph. 3-9
• https://drive.google.com/drive/folders/1k8QZM3XBSSUSKL
Z-5galEk-
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 3

SUBUKAN NATIN!

1. Sa nagdaang taon ng iyong pag-aaral, may naaalala

ka bang kaalaman sa tamang gamit ng salita? Mga Nilalaman ng
Modyul
_________________________________________
2. Tuwing kailan mo ito ginagamit o ito ba ay
nagagamit mo sa iyong pang-araw-araw na
Subukan Natin!
pakikipag-usap?
3
________________________________________
3. Saan mo mas nailalabas ang iyong kaalamang
pangramatika, sa pagsulat ba o pagbasa? 4 Simulan Natin

________________________________________
4. Gaano ba kahalaga ang balarila at wastong paggamit
ng mga salita sa pagsulat? 6 Kakayahang Balarila

________________________________________

7 Kakayahang Balarila

8 Wastong Gamit ng
mga Salita

12 Pagsasanay

Susi sa mga Salitang

13 Ginamit

13 Mga Sanggunian

Pagtataya at Susi
14 sa Pagwawasto
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 4

Tara! Pili Na!

Panuto: Subuking sagutan ang mga sumusunod na hinihingi ng nasa

ibaba. Piliin ang letra ng pagngungusap na tama.

a. Pahiran mo ng cream ang iyong mukha.

b. Pahirin mo ng cream ang iyong mukha

a. Walisin ang mga kalat sa bakuran.

b. Walisan ang mga kalat sa bakuran.

a. Nang dumating ako, nakaalis na sila.

b. Ng dumating ako, nakaalis na sila.

a. pang+bura=panbura
b. pang+bura=pambura

a. taniman tamnan
b. taniman tanman

KAKAYAHANG PANG-BALARILA SA WIKANG FILIPINO

KAKAYAHANG BALARILA AT LINGGWISTIKA

Tumutukoy ang Kakayahang Lingguwistika sa abilidad ng isang tao namakabuo at makaunawa ng

maayos at makabuluhang pangungusap. Pinag-iibang mga lingguwista at mananaliksik sa wika ng
bata ang nasabing kakayahan satinatawag na kakayahang komunikatibo, na nangangahulugan
namang abilidadsa angkop na paggamit ng mga pangungusap batay sa hinihingi ng
isanginteraksiyong sosyal (Hymes 1972).

Kakayahang LingguwistikaTumutukoy ang Kakayahang Lingguwistika sa abilidad ng isang tao

namakabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang pangungusap. Pinag-iibang mga
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 5

lingguwista at mananaliksik sa wika ng bata ang nasabing kakayahan satinatawag na kakayahang

komunikatibo, na nangangahulugan namang abilidadsa angkop na paggamit ng mga pangungusap
batay sa hinihingi ng isanginteraksiyong sosyal (Hymes 1972).Pagtalakay:

Ang Morpolohiya

Ang morpolohiya ay ang makaagham na pag-aaral sa pagbuo ng mga salita.

Pag-aaral ng mga morpema ng isang wika at ngpagsasama-sama ng mga ito
upang makabuo ng salita.

PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO

Ito ay ang anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema

dahil sa impluwensya ng katabing ponemang (panlapi).

1. Asimilasyon
Sakop ng uring ito ang ma pagbabaging nagaganap sa /ŋ/ sa
posisyong pinal dahil sa impluwensya ng ponemang kasunod
nito.

Uri ng Asimilasyon
Asimilasyong Parsyal o Di-Ganap
Ito ay pagbabago sa unang morpema
Halimbawa:
pang + bansa = pambansa
pang+ dilig = pandilig
pang + lakad = panlakad
Ng - p,b = m
Ng - d,l,r,s,t =n

Asimilasyong Ganap
Pagbabago ng kapwa panlapi at salitang ugat.
Hal: mang + tahi = manahi
pang + palo = pamalo
pang + takot = panakot
pang + kuha = panguha

2. Pagpapalit ng Ponema
Kapag ang (d) ay nasa pagitan ng dalawang patinig kaya
ito'y pinapalitan ng ponemang r.
hal: ma + damot = maramot
ma + dunong = marunong
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 6

3. Metatesis
Pagpapalit ng posisiyon ng panlaping /-in / kapag ang kasunod na ponema ay ang mga
ponemang (l,y,o)
hal: -in + lipad = nilipad
-in + yakap = niyakap

4. Pagkakaltas ng Ponema
Halimbawa:
Tanim+an=taniman=tamnan

5. Paglilipat-diin
Kapag ang salitang-ugat ay nilalagyan ng panlapi, ito ay nagbabago kapag ito'y
nilalapitan.
hal: laro + an = laruan
dugo + an = duguan
ka + sama = kasama

KAYARIAN NG SALITA

1. PAYAK
Ang salita ay payak kung ito ay salitang-ugat lamang, walang panlapi at walang katambal
na ibang salita (Santiago at Tianco)

Halimbawa:
Ina bata anak
Ama kapatid sulat

2. MAYLAPI
Ang maylapi na salita ay binubuo ng salitang-ugat at mga panlapi. May iba’t ibang uri ng panlapi,
ito ay ang unlapi, gitlapi, at hulapi.

Halimbawa:
ma- + tubig = matubig (maramiung tubig)
pa- + tubig = patubig (padaloy ng tubig)
tubig + -an = tubigan (lagyang ng tubig)
tubig + -in = tubigin (pinarusahan sa tubig)
lakad + -um = lumakad
sagot + -in = sinagot

3. INUULIT
Ang salitang inuulit ay inuulit ang kabuuan nito o ang isa o higit pang pantig nito. May
dalawang uri, pag-uulit na ganap at di-ganap
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 7

a. Pag-uulit na Ganap
Ito ang pag-uulit ng salita na inuulit ng ganap o buo
Halimbawa:
taon = taon-taon
bahay = bahay-bahay
araw = araw-araw

b. Pag-uulit na Parsyal o Di-Ganap

Ang pag-uulit ng salita ay pasyal kapag ang bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit.

Halimbawa:
usok = uusok
balita = bali-balita
tahimik = tahi-tahimik
kanta = kakanta

c. Magkahalong Parsyal at Ganap

Ang pag-uulit dito ay niulalapian at inuulit nang buo ang salitang-ugat.

4. Tambalan
Ang salitang ito ay dalawang salitang pinagsasama para makabuo ng isang salita.
a. Tambalang Di-Ganap
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 8

SINTAKSIS

Ang sintaks ay ang tawag sa formasyon ng mga pangungusap sa isang wika. Tumutukoy sa estuktura ng
mga pangungusap at ang tuntuning nagsisilbing patunay sa pagsasabi ng kawastuhan ng isang
pangungusap.

PANGUNGUSAP
Ito ay lipon ng mga salitang nagpapahayag ng buong diwa.

Bahagi ng Pangungusap

Ang paksa o simuno ay tumutukoy sa pinag-uusapan sa loob ng pangungusap habang ang panag-uri
naman ang nagsasabi tungkol sa paksa.

Halimbawa:

Si Mayumi ay maganda.
simuno panag-uri
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 9

Dalawang uri ng Pangungusap

Mga Uri ng Pangungusap na Walang Paksa

Uri Halimbawa
1. Sambitla Nanay!
Aray!
2. Eksistensyal May kuryente na sa bahay.
Mayroon ka palang dalang pagkain.
3. Pahanga Napakaganda mo naman!
4. Pamanahon Alas tres na.
5. Pormularyong panlipunan Mano po.
Salamat po.
6. Phenomenal Umulan kagabi.
7. Modal Nakakainis ngayon!

WASTONG GAMIT NG SALITA SA PAHAYAG O PAHSULAT

Tamang Gamit ng Salita sa Pahayag Kailangang taglayin ng mga pahayag ang

kawastuhang panggramatika. May mga salita kasi tayong ginagamit na ang
akala natin ay maaaring malayang nagkakapalitan ngunit hindi naman kung
ibabatay natin sa istriktong tuntuning panggramatika. Bukod sa kaalaman sa
iba’t ibang bahagi ng panalita katulad ng pangngalan, panghalip, pandiwa,
pang-uri, pang-abay, pangangkop, pang-ukol at pangatnig ay dapat ding
matutuhan ng isang magpapahayag ang wastong gamit ng mga salita. Ilan sa
mga ito ay ang mga sumusunod:
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 10

pahirin at pahiran
Ang pahirin ay nangangahulugang pag-alis o pagpawi ng isang bagay
Halimbawa:
Pahirin mo ang iyong pawis.
Ang pahiran nangangahulugan ng paglalagay ng isang bagay
Halimbawa:
Pahiran mo ng Vicks ang likod ng bata.

punasin at punasan
Ang punasin ay ginagamit kapag binabanggit ang bagay na tinatanggal
Halimbawa:
Punasin mo ang alikabok sa mesa
Ang punasan ay ginagamit kapag ang binabanggit ay ang bagay na pinatatangggalan ng kung
ano man.
Halimbawa:
Punasan mo ang mesa.

operahin at operahan
Ang operahin ay tinutukoy ang tiyak na bahaging tinitistis
Halimbawa:
Ooperahin bukas ang mga mata ni Geelyn.

Ang operahan ay tinutukoy ang tao at hindi ang bahagi ng kanyang katawan
Halimbawa:
Ooperahan na ng doktor ang naghihirap na bula

subukan at subukin
Ang subukan ay nangangahulugan ng pagtingin upang malaman ang ginagawa ng isang tao o
mga tao.
Halimbawa:
Subukan mo siya upang malaman mo ang kanyang sekreto.

Ang subukin ay nangangahulugang pagsusuri o pagsisiyasat sa

uri, lakas o kakayahan ng isang tao o bagay
Halimbawa:
Subukin mong gamitin ang sabong ito at baka hiyang sa inyo.

pinto at pintuan
Ang pinto ay bahagi ng daanan na isinasara at ibinubukas. Ito ay ginagawa ito upang ilagay ang
sa pintuan
Halimbawa:
Isinara niya ang pinto upang hindi makapasok ang lamok.

Ang pintuan ay ang kinalalagyan ng pinto. Ito rin ang bahaging daraanan kapag bumukas na ang
Pinto.
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 11

Halimbawa:
Nakaharang sa pintuan ang paso ng halaman kung kaya’t hindi niya maisara ang
pinto.

hagdan at hagdanan
Ang hagdan ay mga baytang at inaakyatan at binababaan sa bahay o gusali.
Halimbawa:
Mabilis niyang inakyat ang hagdan upang marating ang klinika.

Ang hagdanan ay bahagi ng bahay na kinalalagyan ng hagdan

Halimbawa:
Matibay ang hagdanan ng kanilang bahay kaya hindi gumuho ang hagdan niyon
matapos ang lindol.
nang at ng
Ang nang ay karaniwang ginagamit na pangatnig sa mga hugnayang pangungusap at ito ang
panimula ng katulong na sugnay.
Halimbawa:
Mag-aral kang mabuti nang makapasa ka sa eksam.

Ang ng ay ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng pandiwang palipat.

Halimbawa:
Nag-aaral siya ng leksyon.

kung at kong
Ang kung ay pangatnig na panubali at ito’y ginagamit sa hugnayang pangungusap
Halimbawa:
Malulutas ang mga problema ng bayan natin kung isasantabi ng mga pulitiko ang
kanilang pamumulitika.

Ang kong naman ay nanggaling sa panghalip na panaong ko at inaangkopan lamang ng ng.

Halimbawa:
Gusto kong tulungan ka ngunit kailangan mo munang tulungan ang iyong sarili.

may at mayroon
Ang may ay ginagamit kapag sinusndan ng pangngalan
Halimbawa:
Ang ngiti ay may ligayang dulot sa pinagbibigyan nito.

Ang mayroon ay ginagamit kapag may napapasingit na kataga sa salitang sinusundan nito
Halimbawa:
Mayroon pa bang natirang ulam?

rin at raw
Ang rin at raw ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa patinig at sa malapatinig
na w at y.
Halimbawa:
Si Darwin ay katulad mo rin, masipag mag-aral.
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 12

Ikaw raw ang napipisil ng mga hurado na kakatawan sa ating pamantasan.

daw at din
Ang daw at din ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig maliban sa w at
y
Hallimbawa:
Masakit daw ang ulo ni Malou kaya hindi siya nakapasok sa klase.
Magtatanghal din ng dula ang Kagawaran ng Filipino.

sila, sina, at kina

Ang SILA ay panghalip paano samantalang ang SINA ay panandang pangkayarian sa
pangngalan. Karaniwang kamalian na ang sila ay ginagamit na panandang pangkayarian.
Halimbawa:
Mali : Sila Aldrin at Olga ay mabubuting anak.
TAMA: Sina Aldrin at Olga ay mabubuting anak.
MALI: Sila Jun at Emma ay nanalo sa timpalak.
TAMA: Sina Jun at Emma ay nanalo sa timpalak
TAMA: Sila ay mabubuting anak.

iwan at iwanan
Ang iwan ay nangangahulugan sa English ng “to leave something”. Ito rin ay nangangahulugang
wag isama o dalhin
Halimbawa:
Iwan mo na ang anak mo sa bahay n’yo.

Ang iwanan ay nangangahulugan sa English ng “to leave something to somebody” at

nangangahulugang bibigyan ng kung ano ang isang tao.
Halimbawa:
Iwanan mo ‘ko ng perang pambili ng pananghalian.

sundin at sundan
Ang sundin ay nangangahulugang sumunod sa payo o pangaral.
Halimbawa:
Sundin mo ang mga payo ng iyong mga magulang kung ayaw mong maligaw ng
landas.

Ang sundan ay nangangahulugang gayahin ang ginagawa ng iba o pumunta sa pinuntahan ng iba
Halimbawa:
Sundan mo ang demonstrasyon sa telebisyon kung nais mong matuto ng pagluluto ng
paella.

tungtong, tuntong at tunton

Ang tungtong ay panakip sa palayok o kawali
Halimbawa:
Hindi makita ni Mang Efren ang tungtong ng palayok sa kusina.
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 13

Ang tuntong ay pagyapak sa ano mang bagay

Halimbawa:
Tumuntong siya sa mesa upang maabot ang bumbilya.

Ang tunton ay pagbakas o paghanap sa bakas ng ano mang bagay

Halimbawa:
Hindi ko matunton kung saan na nagsuot ang aming tuta.

dahil sa at dahilan sa
Ang dahil sa ang wasto at sinusundan ng pangngalang pinagsanhian ng isang pangyayari

Halimbawa:
Hindi siya nakapasa sa pagsusulit dahil sa hindi niya pagsunod sa panuto.

Mali ang dahilan sa, sapagkat ang tama ay ang dahilan.

Halimbawa:
Paninira sa mga kasamahan sa trabaho ang naging dahilan ng pagkasira ng reputasyon
ni Romano.
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 14
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 15

BUOD NG ARALIN
Morpema sintaksis

Pagbabagong pangungusap

morpoponemiko bahagi ng

Pagpapalit ponema pangungusap

Asimilasyon uri ng pangungusap

Metatesis Wastong Gamit

Pagkakaltas ponema ng mga Salita

Paglilipat diin

Kayarian ng Salita

Payak, maylapi at inuulit

Tambalan
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 16

MGA SANGGUNIAN
Austero, C.S. et al. Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik (Binagong Edisyon). Pasig
City: Unlad Publishing House.2010.
Bernales, R.A. Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik. Manila: Rex Bookstore.
Simbahan, VD. Et al. Pagbasa at Pagsulat ng Iba’t Ibang Teksto Tungo sa Pananaliksik.
Mandaluyong City: Books Atbp. Publishing Corp.
Arrogante, J. A. (2003). Retorika sa Mabisang Pagpapahayag Binagong
Edisyon. Quad Alapha Centrum Blg. 125 Pioneer Street Mandaluyong City.
Badayos, B. B., Carreon M. B., Francisco, C.C., Escoto, M. C., Illana, M. A.,
Medellin, J. P. at Rosales, G. B. (2010). Masining na Pagpapahayag (Aklat sa Filipino 3 – Antas
Tersyarya. Mega-Jesta Prints, Inc.
Batnag, A. E., Fortunato, T. F. at Reyes, A. C. (2011). Sanaysay: Sining ng Mabisang
Pagpapahayag. C & E Publishing.
Bernales, R. A., Bernardino, E. C., Sison, E. O., Babasa, E. E., Balanza, M.A., Banawa, M. D.,
Cruz, M. F., Madre, A., Noble, A. A., Perez, S. D.,Ramos, T. D. G. at Quijano, M. Q. (2013).
Retorika: Ang Sining ng Pagpapahayag Batayan at Sanayang-Aklat sa Filipino 3,
AntasTersyarya. Mutya Publishing House, Inc.
de Castro, I. P., Ampil, R. D. L., Cabrera, H. I. Jr., Marquez, F. F., at Supnet,A. L. (2007).
Filipino I: Wikang Filipino sa Akademikong
Komunikasyon. Mutya Publishing House, Inc.
Libunao L. L., Ledesma, A.S., Reyes, L. G., Miranda, E. R. at Abayan, L.
G. (2008). Modyul sa Filipino I: Sining ng Pakikipagtalastasan Pokussa Kursong Pang-Narsing
at Pangmedikal. Rex Printing Company, Inc.
Tanawan, D. S., Nacin, A. A., Recorba, F. M. at Lartec, J. K. (2003). Retorika Mabisang
Pagpapahayag sa Kolehiyo. Trinitas Publishing, Inc.
Villaruel, R. R. (2012). Retorika Mabisang Pagpapahayag sa Filipino. BooksAtbp. Publishing
Corp.
PAMANTASAN NG CABUYAO |PAGBASA AT PAGSUSURI NG IBA’T IBANG TEKSTO TUNGO SA
PANANALIKSIK 17