Al- ā ‫االضواء‬

ISSN 2415-0444; E- ISSN 1995-7904

Volume 34, Issue, 52, 2019
Published by Sheikh Zayed Islamic Centre,
University of the Punjab, Lahore, 54590 Pakistan.

‫زدیوسنمخآ کیاتاورانےکنیعتںیما فالکج زئنزہ‬

‫شاہویلاہللےکن ک‬
Difference of Opinion Amongst The Muslim Scholars About The Abrogated
Verses Of The Qur’ān (With Reference to Shāh Walī-Allāh)
*‫احظفدمحمدبعاویقلم‬
Abstract:
According to Shāh Walī-Allāh, five verses have been abrogated by Almighty Allah
in the Holy Qur’ān. Although Shāh Walī-Allāh has mentioned the Qur’ānic
abrogated verses, but not with clarity. Muslim scholars attempted their best to
know the stance of Shāh Walī-Allāh about the abrogated verses, but they could
not reach at unanimous point. Every scholar attempted to determine five
abrogated verses, but unfortunately they have adverse opinion to each other. In
this article, an attempt has been made to determine the above said abrogated
verses with the help of Shāh Walī-Allāh’s books other than al-Faūz al-Kabīr. In my
opinion, following verses have been marked abrogated by Shāh Walī-Allāh: 2:180,
2:240, 8:65, 33:52, and 58:12.

Key Words: Abrogated Verses,Shāh Walī-Allāh, Abrogation

‫ء)وج‬7761/‫ھ‬7776‫نزریغصےکیاومرققحمواعملدنی بطقادلنیادمحنبدبعارلمیح دولہی(م۔‬

‫یملعداین ںیم شاہ ویلاہلل ےک یام ےس رعموک ںیہ ۔ شاہ ویلاہلل ےک درگی ج ریاومں ںیم ےس امہ ج ریاہم قزآن رکمی اور‬
‫اس یک امیلعتت ج رصع احرض ںیم االطق رکیا ےہ ۔ ایس ہلسلس ںیم شاہ اصح ےن اتکب اوفلز اریبکل یف اوصل‬
‫اریسفتل ک ز‬
‫سج ںیم‬،‫(۔اساتکب یکدرگی ابمح ںیم ےس کایثحب وسنمخ آ کیات ےک یارے ںیم ےہ‬1)‫رحتن قزامیئ‬
ٰ
‫دبعارلمح نباوب رکبرعموکہب الجلادلنی‬ ‫اینپیقیقحت را ے شییک ےہ۔شاہاصحےن اینپقیقحت یکاینبدالعہم‬
‫(۔‬2)‫ء) یکدتماولاتکباالاقتنیفعلومارقلآنرپریھکےہ‬7555/‫ھ‬977‫ویسیط(م۔‬

‫*اوسییس ک ٹ‬
‫خیش ک‬،‫ایرپورسیف‬
‫یااتسکن۔‬،‫الوہر‬،‫زئہعماجنپب‬،‫زایداالسکمرٹنس‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫زدی قزآن رکمی یک وسنمخ آ کیات یک دعتاد یاچن ےہ ‪ ،‬وہ یاچن وسنمخ آ کیات وکن یس ںیہ‬
‫شاہ ویل اہلل ےک ن ک‬
‫؟انےکنیعتںیماہتبلنزریغصےکیاومرئامل ےرکامےکامنیا فالکیا کایزئیاےہ۔انشارنیحںیمومالیایقتامثعین‪،‬‬
‫ومالیاوگہز ٰ‬
‫رمح‪،‬ومالیاوخردیشاونراقیمس‪،‬وصیفدبعادیمحلوسایتاورومالیادمحمانیمیانلوپریشالمںیہ۔‬
‫امہیاتہیےہہکشاہاصحیکنیعتمرکدہوسنمخآ کیاتےکنیعتںیمرصکدوآ کیاتںیماافتقیا کای ا‬
‫زئی‬
‫ےہ۔وہآ کیاتسحذلیںیہ ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪1‬۔ ُکت َب َع َلی ُکم ا َذا َح َ‬
‫ض َس ا َح َدک ُم اۡلو ُت ِان ت َس َک خی َرا ۚ ال َو ِص َّیۃ ِلل َو ِال َدی ًِ َو ۡلاق َسِبین ِباۡلع ُسو ِف ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ًّ َ َ ُ‬
‫حقا علی اۡلت ِقین۔ )‪(3‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫‪2‬۔ ِان َّیکً ِّمىکم ِعش ُسون ص ِب ُرون َیغ ِل ُبوا ِمائتی ِن َو ِان َّیکً ِّمىکم ِّمائۃ َّیغ ِل ُبوا ال ًفا ِّم ًَ ال ِری ًَ‬
‫َ َ َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫ک َف ُسوا ِبا َّن ُہم قوم ّل َیفق ُہون۔ )‪(4‬‬
‫اسےکالعوہدرگیآ کیات خسنےکنیعتںیماسدقرا فالکویکںیا کایزئیاےہ؟اسیکوہجش ک د‬
‫ایشاہواصح‬
‫ےکومفقںیمااہبمےہ۔انشارنیحےناےنپاےنپداللئاورقیقحتیکاینبد رپاسااہبموکرعفرکےنیکوکشش یک‬
‫ایاس ہلئسموکنررکےنیکوکششیارآور‬ ‫ےہ۔اس ہلسلسںیمارگشاہاصح یکدرگیبتک ےساافتسدہایک زئیاوتش ک د‬
‫یایوہزئیتاور شارنیحںیماس دقرا فالکاسےنمہنآیا۔شاہاصحیک درگیبتکںیم ےسامہانج نز ہمو ریسفت‬
‫ارلمحےکاطمہعلےسوسنمخآ کیاتےکنیعتںیمامہرامنہیئیتلمےہ۔حتف ٰ‬
‫ارلمح‬ ‫ارلمحےہ)‪(5‬۔انچںہچحتف ٰ‬ ‫حتف ٰ‬
‫زدیوسنمخیترہیتںیہ ‪:‬‬ ‫ےکاطمد قبدرذذلیآ کیاترکش ہشاہاصحےکن ک‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ََ ُ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ض َس ا َح َدک ُم اۡلو ُت ِان ت َسک خی َرا ۚۖ ال َو ِص َّیۃ ِلل َو ِالدی ًِ َو ۡلاق َسِبین ِباۡلع ُسو ِف ۚ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪1‬۔ ک ِتب علیکم ِاذا ح‬
‫َ ُ‬
‫َح ًّقا َعلی اۡل َّت ِقی َن۔ )‪(6‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ً َ‬ ‫ً َّ‬ ‫‪2‬۔ َو َّالری ًَ ُی َت َو َّفو َن مى ُکم َو َی َر ُزو َن َاش َو ً‬
‫اعا ِالی ال َحو ِل غی َر ِاخ َس ٍاج ۚ ف ِان‬ ‫اجا ۚۖ َّو ِص َّیۃ ِّلش َو ِاج ِہم مت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ و َ ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ََ ُ َ َ ََ ُ‬
‫خسجً فَل جىاح علیکم ِفی ما فعلً ِفی اهف ِس ِہً ِمً معس ٍف ؕ و ّٰللا ع ِصیص ح ِکیم۔ )‪(7‬‬
‫‪3‬۔ ان َّی ُکً ّمى ُکم عش ُسو َن صب ُرو َن َیغل ُبوا ما َئ َتین ۚۖ َو ان َّی ُکً ّمى ُکم ّما َئۃ َّیغل ُبوا َال ًفا ّم ًَ َّالریًَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ َ َّ َ َ ُ نَ‬
‫کفسوا ِبانہم قوم ّل یفقہو ۔ )‪(8‬‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ ُ َّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ َ ّ ٓ ۢۡ‬
‫الي َسا ُء ِمً َبع ُد َو ّل ان ت َب َّد َل ِب ِہ ًَّ ِمً اشو ٍاج و لو اعجبک حسنہً ِۡلا ما ملکت‬ ‫‪4‬۔ ّل ی ِحل لک ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َیمی ُى َک ؕ َو َک َ‬
‫ّٰللا َعلی ک ِ ّل ش ی ٍء َّز ِقی ًبا۔ )‪(9‬‬ ‫ان ُ‬
‫ِ‬
‫ص َد َق ًۃ ؕ ذل َک َخیر َّل ُکم وَ‬‫الس ُسو َل َف َق ّد ُموا َبی َن َی َدی َهجو ُىکم َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ ُ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪5‬۔ یایہا ال ِریً امىوا ِاذا هاجیتم‬
‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ ُ َ َّ ہ َ َ‬
‫ّٰللا غفوز َّز ِحیم۔ )‪(10‬‬ ‫اطہس ؕ ف ِان لم ت ِجدوا ف ِان‬

‫‪22‬‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫وگہ ٰ‬
‫رمح‪ ،‬ومالیاوخردیشاونر اقیمس‪،‬وصیفدبعادیمحل وسایتاورومالیادمحمانیمیانل‬ ‫ومالیایقتامثعین‪،‬ومالیا ز‬
‫وپری ج اسیارےںیمایکومفقےہ؟اورشاہویلاہللےکہطقنرظنےسوہوکنیسیاچنآ کیاتوہیتکسںیہ؟ اس ک ز‬
‫رحتن‬
‫ںیماسیاتج زئنزہایلزئ ےاگ۔‬

‫ومالیایقتامثعینیکاقیقحتت‪:‬‬
‫زدیوسنمخآ کیاتج نیعت‪:‬‬ ‫ومالیایقتامثعینےکن ک‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪1‬۔ ُکت َب َع َلی ُکم ا َذا َح َ‬
‫ض َس ا َحدک ُم اۡلوت ِان ت َسک خی َرا ۚۖ ال َو ِص َّیۃ ِلل َو ِالدی ًِ َو ۡلاق َسِبین ِباۡلع ُسو ِف ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ًّ َ َ ُ‬
‫حقا علی اۡلت ِقین۔)‪(11‬‬
‫‪2‬۔ ان َّی ُکً ّمى ُکم عش ُسو َن صب ُرو َن َیغل ُبوا ما َئ َتین ۚۖ َو ان َّی ُکً ّمى ُکم ّما َئۃ َّیغل ُبوا َال ًفا ّم ًَ َّالریًَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ َ َّ َ َ ُ نَ‬
‫کفسوا ِبانہم قوم ّل یفقہو ۔ )‪(12‬‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ ُ َّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ُّ َ َ ّ ٓ ۢۡ‬
‫الي َسا ُء ِمً َبع ُد َو ّل ان تبد َل ِب ِہً ِمً اشو ٍاج و لو اعجبک حسنہً ِۡلا ما ملکت‬
‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫‪3‬۔ ّل ی ِحل لک ِ‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫ان ّٰللا علی ک ِل ش ی ٍء َّز ِقیبا۔ )‪(13‬‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َیمی ُى َک ؕ َو َک َ‬
‫ِ‬
‫ص َد َق ًۃ ؕ ذل َک َخیر َّل ُکم وَ‬‫الس ُسو َل َف َق ّد ُموا َبی َن َی َدی َهجو ُىکم َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ ُ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪4‬۔ یایہا ال ِریً امىوا ِاذا هاجیتم‬
‫َ َ ُ َ َّ َ ُ َ َّ ہ َ َ‬
‫ّٰللا غ ُفوز َّز ِحیم۔ )‪(14‬‬ ‫اطہس ؕ ف ِان لم ت ِجدوا ف ِان‬
‫ُ َ ً‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َّ‬ ‫َ ُ‬
‫‪5‬۔ یا ُّی َہا اۡل َّص ِّم ُل ۙ‪ ،‬ق ِم الی َل ِۡلا ق ِلیَل ۙ‪ِّ ،‬هص َفہ ا ِو اه ُقص ِمىہ ق ِلیَل۔)‪(16)(15‬‬
‫م‬
‫ویدرونازوازئ)وکوسنمخںیہنامےتن۔انج انہک‬ ‫آی‪( 145‬واذلنیوتیوفن نکم ک‬ ‫ومالیایقتامثعینوسرۃرقبہیک ک‬
‫ےہہکہی ک‬
‫آیشاہاصحےکن ک‬
‫زدیوسنمخںیہنےہ۔‬
‫ومالیاوگہز ٰ‬
‫رمحیکرا ے‪:‬‬
‫زدیدرذذلیآ کیاتقزآہینوسنمخںیہ ‪:‬‬ ‫رمحےکہطقنرظنےسشاہویلاہللےکن ک‬ ‫ومالیاوگہز ٰ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫‪1‬۔ ُکت َب َع َلیکم اذا َح َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ض َس ا َح َدک ُم اۡلو ُت ِان ت َس َک خی َرا ۚۖ ال َو ِص َّیۃ ِلل َو ِال َدی ًِ َو ۡلاق َسِبین ِباۡلع ُسو ِف ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ًّ َ َ ُ‬
‫حقا علی اۡلت ِقین۔ )‪(17‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ ً َ َ ل ََ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫‪2‬۔ َو َّالری ًَ ُی َت َو َّفو َن مىکم َو َیر ُزو َن اش َو ً‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫اجا ۚ َّو ِص َّیۃ ِّلش َو ِاج ِہم متاعا ِالی الحو ِ غیر ِاخس ٍاج ۚ ف ِان‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ و َ ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ََ ُ َ َ ََ ُ‬
‫خسجً فَل جىاح علیکم ِفی ما فعلً ِفی اهف ِس ِہً ِمً معس ٍف ؕ و ّٰللا ع ِصیص ح ِکیم۔ )‪(18‬‬
‫‪3‬۔ان َّی ُکً ّمى ُکم عش ُسو َن صب ُرو َن َیغل ُبوا ما َئ َتین َو ان َّی ُکً ّمى ُکم ّما َئۃ َّیغل ُبوا َال ًفا ّم ًَ َّالریًَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ َ َّ َ َ ُ نَ‬
‫کفسوا ِبانہم قوم ّل یفقہو ۔ )‪(19‬‬
‫ص َد َق ًۃ ؕ ذل َک َخیر َّل ُکم وَ‬ ‫الس ُسو َل َف َق ّد ُموا َبی َن َی َدی َهجو ُىکم َ‬ ‫اجی ُت ُم َّ‬ ‫‪4‬۔ ی َا ُّی َہا َّالری ًَ ا َم ُىوا ِا َذا َه َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ہ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬
‫اط َہ ُس ؕ ف ِان لم ت ِجدوا ف ِان ّٰللا غفوز َّز ِحیم۔ )‪(20‬‬

‫‪23‬‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫َ ً‬ ‫ُ َّ َّ َ ً ّ َ َ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫‪5‬۔ یا ُّی َہا اۡل َّص ِّم ُل‪ ،‬ق ِم الی َل ِۡلا ق ِلیَل ۙ۔ ِهصفہ ا ِو اهقص ِمى ُہ ق ِلیَل۔)‪(21‬‬
‫ی‬
‫آی(ال ک حلکلااسنلء) شاہاصحےکن ک‬
‫زدیوسنمخ‬ ‫رمح ج انہکےہہکوسرۃاالزحابیک ک‬ ‫ومالیاوگہز ٰ‬
‫زدی وسنمخےہوہ وسرۃ رقبہیک ک‬
‫آی‪( 145‬والریً یتوفون‬ ‫ںیہنےہ۔اہتبلیاوچنںی ک‬
‫آیوجشاہاصحےکن ک‬
‫مىکم ویرزون اشواجا)ےہ۔‬

‫ومالیاوخردیشاونراقیمسیکقیقحت‪:‬‬
‫زدیوسنمخ امےتنںیہ‪:‬‬ ‫ومالیاوخردیشاونراقیمسدرذذلییاچنآ کیاتوکشاہاصحےکن ک‬
‫َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ََ ُ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ض َس ا َح َدک ُم اۡلو ُت ِان ت َس َک خی َرا ۚۖ الو ِصیۃ ِللو ِالدی ًِ و ۡلاقسِبین ِباۡلعسو ِف ۚ‬
‫ُ‬ ‫‪1‬۔ ک ِتب علیکم ِاذا ح‬
‫َ ُ‬
‫َح ًّقا َعلی اۡل َّت ِقی َن۔ )‪(22‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ً َ‬ ‫ً َّ‬ ‫‪2‬۔ َو َّالری ًَ ُی َت َو َّفو َن مى ُکم َو َی َر ُزو َن َاش َو ً‬
‫اعا ِالی ال َحو ِل غی َر ِاخ َس ٍاج ۚ ف ِان‬ ‫اجا َّو ِص َّیۃ ِّلش َو ِاج ِہم مت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ و َ ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ََ ُ َ َ ََ ُ‬
‫خسجً فَل جىاح علیکم ِفی ما فعلً ِفی اهف ِس ِہً ِمً معس ٍف ؕ و ّٰللا ع ِصیص ح ِکیم )‪(23‬‬
‫‪3‬۔ان َّی ُکً ّمى ُکم عش ُسو َن صب ُرو َن َیغل ُبوا ما َئ َتین َو ان َّی ُکً ّمى ُکم ّما َئۃ َّیغل ُبوا َال ًفا ّم ًَ َّالریًَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ َ َّ َ َ ُ نَ‬
‫کفسوا ِبانہم قوم ّل یفقہو ۔ )‪(24‬‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ ُ َّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ّ ٓ ۢۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪4‬۔ ّل َی ِح ُّل ل َک ال ِي َسا ُء ِمً َبع ُد َو ّل ان ت َب َّد َل ِب ِہ ًَّ ِمً اشو ٍاج و لو اعجبک حسنہً ِۡلا ما ملکت‬
‫ُ َ‬
‫ّٰللا َعلی ک ِ ّل ش ی ٍء َّز ِقی ًبا۔ )‪(25‬‬ ‫ان ہ ُ‬ ‫َیمی ُى َک ؕ َو َک َ‬
‫ِ‬
‫ص َد َق ًۃ ؕ ذل َک َخیر َّل ُکم وَ‬ ‫الس ُسو َل َف َق ّد ُموا َبی َن َی َدی َهجو ُىکم َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ ُ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪5‬۔ یایہا ال ِریً امىوا ِاذا هاجیتم‬
‫ّٰللا غفوز َّز ِحیم۔ )‪(26‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َاط َہ ُس ؕ َفان َّلم َتج ُدوا َفا َّن ہ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫آی‬ ‫ایالمززلم)وسنمخںیہنےہ‪،‬ایسرطح ک‬ ‫زدیوسرۃمزلمیکآ کی( کی ک ا‬ ‫اسرطحومالیاوخردیشاصحےکن ک‬
‫زدی وسنمخ آ کیات ںیم ےس‬ ‫رمح اصح ےک ن ک‬ ‫آی ومالیا وگہز ٰ‬ ‫ال کیحل کل ااسنلء وک وسنمخ امےتن ںیہ ح ہک ہی ک‬
‫ںیہنےہ۔‬

‫وصیفدبعادیمحلوسایتج ؤمفق‪:‬‬
‫زدیدرذذلیآ کیاتوسنمخںیہ‪:‬‬ ‫وصیفدبعادیمحلوسایتیکقیقحتہیےہہکشاہاصحےکن ک‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ََ ُ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ض َس ا َح َدک ُم اۡلو ُت ِان ت َس َک خی َرا ۚ ال َو ِص َّیۃ ِلل َو ِال َدی ًِ َو ۡلاق َ ِسبی َن ِباۡلع ُسو ِف َح ًّقا‬ ‫‪1‬۔ ک ِتب علیکم ِاذا ح‬
‫َ ُ‬
‫َعلی اۡل َّت ِقی َن۔ )‪(27‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫‪ِ 2‬۔ان َّیکً ِّمىکم ِعش ُسو َن ص ِب ُرو َن َیغ ِل ُبوا ِمائ َتی ِن َو ِان َّیکً ِّمىکم ِّمائۃ َّیغ ِل ُبوا ال ًفا ِّم ًَ ال ِری ًَ‬
‫َ َ َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫ک َف ُسوا ِبا َّن ُہم قوم ّل َیفق ُہون۔ )‪(28‬‬

‫‪24‬‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ ُّ َ َ ّ ٓ ۢۡ‬

‫الي َسا ُء ِمً َبع ُد َو ّل ان ت َب َّد َل ِب ِہ ًَّ ِمً اش َو ٍاج َّو لو اع َج َب َک ُحس ُن ُہ ًَّ ِۡلا َما َملکت‬
‫‪3‬۔ ّل ی ِحل لک ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َ َ‬
‫َی ِمی ُى َک ؕ َو کان ّٰللا علی ک ِ ّل ش ی ٍء َّز ِقیبا۔ )‪(29‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ َّ ُ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ ُ َ َ َ ُ ُ َّ ُ َ َ َ ّ ُ َ َ َ َ َ ُ َ َ ً‬
‫ص َدقۃ ؕ ذ ِل َک خیر لکم َو‬ ‫‪4‬۔ یایہا ال ِریً امىوا ِاذا هاجیتم السسول فق ِدموا بین یدی هجوىکم‬
‫َ َ ُ َ َّ َ ُ َ َّ ہ َ َ‬
‫ّٰللا غ ُفوز َّز ِحیم۔ )‪(30‬‬ ‫اطہس ؕ ف ِان لم ت ِجدوا ف ِان‬
‫ُ َ ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ ُ‬
‫‪5‬۔ یا ُّی َہا اۡل َّص ِّم ُل ۙ ق ِم الی َل ِۡلا ق ِلیَل ۙ ِهصفہ ا ِو اهقص ِمىہ ق ِلیَل۔ )‪(31‬‬
‫ومالیاانیمیانلوپریج ؤمفق‪:‬‬
‫زدیدرذذلیآ کیاتوسنمخںیہ‪:‬‬ ‫ومالیاانیمیانلوپریاصحیکقیقحتہیےہہکشاہاصحےکن ک‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ََ ُ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ض َس ا َح َدک ُم اۡلو ُت ِان ت َس َک خی َرا ۚ ال َو ِص َّیۃ ِلل َو ِال َدی ًِ َو ۡلاق َ ِسبی َن ِباۡلع ُسو ِف َح ًّقا‬ ‫‪1‬۔ ک ِتب علیکم ِاذا ح‬
‫َ ُ‬
‫َعلی اۡل َّت ِقی َن۔)‪(32‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ً َ‬ ‫ً َّ‬ ‫‪2‬۔ َو َّالری ًَ ُی َت َو َّفو َن مى ُکم َو َی َر ُزو َن َاش َو ً‬
‫اعا ِالی ال َحو ِل غی َر ِاخ َس ٍاج ۚ ف ِان‬ ‫اجا َّو ِص َّیۃ ِّلش َو ِاج ِہم مت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ و َ ہ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ َ ََ ُ َ َ ََ ُ‬
‫خسجً فَل جىاح علیکم ِفی ما فعلً ِفی اهف ِس ِہً ِمً معس ٍف ؕ و ّٰللا ع ِصیص ح ِکیم۔ )‪(33‬‬
‫‪3‬۔ان َّی ُکً ّمى ُکم عش ُسو َن صب ُرو َن َیغل ُبوا ما َئ َتین َو ان َّی ُکً ّمى ُکم ّما َئۃ َّیغل ُبوا َال ًفا ّم ًَ َّالریًَ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ َ َّ َ َ ُ نَ‬
‫کفسوا ِبانہم قوم ّل یفقہو ۔ )‪(34‬‬
‫َ َ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ ُ َّ َّ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ُّ َ َ ّ ٓ ۢۡ‬
‫الي َسا ُء ِمً َبع ُد َو ّل ان ت َب َّد َل ِب ِہ ًَّ ِمً اشو ٍاج و لو اعجبک حسنہً ِۡلا ما ملکت‬ ‫‪4‬۔ ّل ی ِحل لک ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫ّٰللا َعلی ک ِ ّل ش ی ٍء َّز ِقی ًبا۔ )‪(35‬‬
‫ہ‬
‫ان ُ‬ ‫َیمی ُى َک ؕ َو َک َ‬
‫ِ‬
‫اج ُہم ّمث َل ماَ‬ ‫‪5‬۔ َو ِان َف َات ُکم َش یء ّمً َاش َواج ُکم ِا َلی ال ُک َّفاز َف َع َاقب ُتم َفا ُتوا َّالری ًَ َذ َہ َبت َاش َو ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ُ نَ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ َّ ُ ہ َ َّ َ‬
‫اهفقوا ؕ واتقوا ّٰللا ال ِری اهتم ِب ٖہ مؤ ِمىو )‪(36‬۔ )‪(37‬‬
‫ومالیاانیمےتھکلںیہہک"شاہاصحےنوجوتاہیجتقزامیئںیہ‪،‬انےکاابتعرےسوپرےقزآنیاکںیمُکیاچن‬
‫ل‬
‫آی ۔ نکی ور ےس داھکی زئ ے وت‬ ‫آی ‪ ،‬اور یوسیںی ک‬ ‫آی ‪ ،‬وچدوہںی ک‬ ‫آی ‪ ،‬یاوچنںی ک‬ ‫آںیتی وسنمخ ںیہ ‪ ،‬ینعی یلہپ ک‬
‫یاوچنںی ک‬
‫آیوکشاہاصحےنوسنمخںیہناہک۔")‪(38‬‬
‫اس رطح ومالیاانیم یانلوپری اصح ج انہک ےہ ہکارگ شاہ اصح یک ایبنرکدہ یاوچنںی ک‬
‫آی وک داھکی زئ ےوت‬
‫یادیارظنلںیموہوسنمخ رظنآریہوہیتےہرگم شاہاصحےکومفقوکارگوغبرےسداھکیزئ ےوت شاہاصح ےک‬
‫زدیشاہاصحیکوسنمخرکدہآ کیات‬
‫زدیوہوسنمخںیہنیترہیتےہ۔اسرطحومالیایانلوپریاصحےکن ک‬
‫ن ک‬
‫قزآہینیکدعتاد یھبیاچنیکاجب ےاچریترہیتےہ۔‬

‫‪25‬‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫الخہصثحب‪:‬‬
‫اس ثحب ج الخہص ہی ےہ ہک اوفلز اریبکل ںیم وج ااہبم یا کای زئیا ےہ سج یک وہج ےس ذموکرہ نیققحم و شارنیح‬
‫ےک امنی آ کیات وسنمہخ ےک نیعت ںیم دق ج اسانم رکیا ڑپا اور رھپ ان نیققحم ےک درایمن ا فالک واعق وہا ۔ اس‬
‫ا فالکوکشاہاصحیکدرگیبتکےسرعفایکزئاتکسےہ‪،‬اسیجہکدرذیاالثحبےسہیاسےنمآیتےہ۔اسرطحشاہ‬
‫اصحےکومفقیراسیئیھبوہزئیتےہ۔‬
‫اسثحبوکجدولںیماسرطحواحضایکزئاتکسےہ‪:‬‬
‫شاہ ویل اہلل‬ ‫ومالی اانیم‬ ‫وصیف‬ ‫ومالیا وخردیش‬ ‫ومالیا وگہز‬ ‫ومالیا یقت‬ ‫وحاہلربمن‬ ‫ک‬
‫آیرکش ہ‬ ‫ربمن‬
‫ی انلوپری‬ ‫ٰ‬
‫رمح‬
‫(حتف ٰ‬
‫ارلمح)‬ ‫دبعادیمحل‬ ‫اقیمس‬ ‫امثعین‬
‫امشر‬
‫وسایت‬
‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫کتب علیکم اذا حضس ارقبلۃ‪785:‬‬ ‫‪7‬‬
‫احدکم اۡلوت‬
‫وعلی الریً یطیقوهہ‬
‫ارقبلۃ‪784:‬‬ ‫‪1‬‬
‫فدیۃ‬
‫احل لکم لیلۃ الصیام‬
‫ارقبلۃ‪787:‬‬ ‫‪3‬‬

‫یسئلوهک عً الشھس ارقبلۃ‪177:‬‬ ‫‪4‬‬

‫الحسام‬
‫والریً یتوفون مىکم‬
‫وسنمخ وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫ارقبلۃ‪145:‬‬ ‫‪5‬‬

‫وان تبدوا ما فی ارقبلۃ‪184:‬‬ ‫‪6‬‬

‫اهفسکم او تخفوہ‬
‫اتقوہللا حق تقاتۃ‬
‫آرمعلان‪751:‬‬ ‫‪7‬‬

‫عقدت ااسنل‪33:‬‬ ‫والریً‬

‫‪8‬‬
‫ایماهکم‬
‫اذا حضس القسمۃ‬
‫ااسنل‪8:‬‬ ‫‪9‬‬

‫یاتین ااسنل‪75:‬‬ ‫والَلتی‬

‫‪75‬‬
‫الفاحشۃ‬
‫وّلالشھس الحسام‬
‫ااملدئۃ‪1:‬‬ ‫‪77‬‬

‫فان جاءوک فاحکم ااملدئۃ‪41:‬‬ ‫‪71‬‬

‫بیىھم‬
‫او آخسان مً غیرکم‬
‫ااملدئۃ‪756:‬‬ ‫‪73‬‬

‫وسنمخدش‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫ان یکً مىکم عشسون االافنل‪65:‬‬ ‫‪74‬‬
‫صابسون‬
‫‪26‬‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫اهفسوا خفافا وثقاّل‬

‫اوتلۃب‪47:‬‬ ‫‪75‬‬

‫الصاوی ّل یىکح ۡلا شاهیۃ اونلر‪3:‬‬ ‫‪76‬‬

‫الریً اونلر‪58:‬‬ ‫لیستاذهکم‬

‫‪77‬‬
‫ملکت ایماهکم‬
‫ّل یحل لک اليسا‬
‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫االزحاب‪51:‬‬ ‫‪78‬‬

‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫یایھا الریً امىوا ااجملدہل‪71:‬‬ ‫‪79‬‬
‫اذاهاجیتم‬
‫مت‬‫م‬ ‫فاتواالریً ذھبت ل‬
‫وسنمخ‬ ‫ا حنۃا‪77:‬‬ ‫‪15‬‬
‫اشواجھم‬
‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫وسنمخ‬ ‫ا مززلم‪7:‬‬ ‫ل‬ ‫اللیل‬ ‫قم‬ ‫اۡلصمل‬ ‫یایھا‬
‫‪17‬‬
‫ۡلا قلیَل‬

‫وحایشووحاہلزئت‬
‫شاہویلاہلل‪،‬اوفلزاریبکلیفاوصلاریسفتل(افریس)‪،‬حیحصتوقیقحت‪:‬دبعافیطلل‪،‬ۃبتکماوکلنز‪،‬رکایچ‪7419 ،‬ھ۔‬ ‫‪7‬۔‬
‫اوفلزاریبکلیفاوصلاریسفتل‪(،‬رعیب)رتممج‪:‬دمحم ک ز‬
‫مادلیقشم‪،‬اچی۔امی۔دیعسینپمک‪ ،‬رکایچ‪(،‬س۔ن)۔‬
‫دبعارلمحنباوبرکب‪،‬الجلادلنی‪،‬االاقتنیفعلومارقلآن‪،‬‬
‫ٰ‬ ‫ویسیط‪،‬‬ ‫‪1‬۔‬
‫ارقبلۃ‪785:‬۔‬ ‫‪3‬۔‬
‫اوتلۃب‪65:‬‬ ‫‪4‬۔‬
‫شاہویلاہلل‪،‬حتف ٰ‬
‫ارلمح‪،‬نز ہمافریس‪،‬یاکینپمک‪،‬الوہر‪1554،‬ء۔‬ ‫‪5‬۔‬
‫ارقبلۃ‪785:‬۔‬ ‫‪6‬۔‬
‫ارقبلۃ‪:‬۔‪145‬‬ ‫‪7‬۔‬
‫اوتلۃب‪۵۶:‬‬ ‫‪8‬۔‬
‫االزحاب‪ ۶۳:‬۔‬ ‫‪9‬۔‬
‫‪75‬۔ ااجملدلا‪۲۳:‬۔‬
‫‪77‬۔ ارقبلۃ‪۲۸۱:‬۔‬
‫‪71‬۔ اوتلۃب‪۵۶:‬‬
‫‪73‬۔ االزحاب‪۶۳:‬‬
‫‪27‬‬
 ‫۔۔۔‬ ‫زدیوسنمخآ کیات‬
‫شاہویلاہللےکن ک‬ ‫‪Al-A ā‬‬

‫‪74‬۔ ااجملدلا‪71:‬۔‬
‫‪75‬۔ المززلم‪3:‬۔‬
‫‪76‬۔ یقتامثعین‪،‬علومارقلان‪،‬ہبتکمداراولعلمرکایچ‪7475،‬ھ‪،‬ص‪777-768‬۔‬
‫‪77‬۔ ارقبلۃ‪۲۸۱:‬۔‬
‫‪78‬۔ ارقبلۃ‪:‬۔‪145‬‬
‫‪79‬۔ اوتلۃب‪65:‬۔‬
‫‪15‬۔ ااجملدلا‪71:‬۔‬
‫‪17‬۔ المززلم‪7:‬یا‪3‬۔وگہز ٰ‬
‫رمح‪،‬علومارقلآن‪،‬ہبتکممیہفتارقلآن‪،‬رمدان‪،‬ء‪1575،‬ء‪،‬ص‪487‬۔‬
‫‪11‬۔ ارقبلۃ‪785:‬۔‬
‫‪13‬۔ ارقبلۃ‪145:‬۔‬
‫‪14‬۔ اوتلۃب‪65:‬‬
‫‪15‬۔ االزحاب‪51:‬‬
‫‪16‬۔ ااجملدلا‪71 :‬۔اقیمس ‪ ،‬وخردیش اونر‪ ،‬اوفلز امیظعل ‪ ،‬اردو رشح اوفلز اریبکل ‪ ،‬دقیمی بتک اخہن ‪ ،‬رکایچ‪( ،‬س۔ن)‪،‬ص‬
‫‪148‬وامدعب۔‬
‫‪17‬۔ ارقبلۃ‪785:‬۔‬
‫‪18‬۔ اوتلۃب‪65:‬‬
‫‪19‬۔ االزحاب‪51:‬‬
‫‪35‬۔ ااجملدلا‪71:‬‬
‫‪37‬۔ المززلم ‪7-3 :‬۔ وسایت‪ ،‬دبعادیمحل ‪ ،‬وعن اریبخل رشح اوفلز اریبکل ‪ ،‬یارش ‪ :‬دمرہس رصنۃ اولعلم‪ ،‬وگجزاوناہل‪ ،1558 ،‬ص‬
‫‪177‬یا‪145‬۔‬
‫ارقبلۃ‪:‬۔‪145‬‬ ‫‪33‬۔‬ ‫‪31‬۔ ارقبلۃ‪785:‬۔‬
‫االزحاب‪51:‬۔‬ ‫‪35‬۔‬ ‫‪34‬۔ اوتلۃب‪65:‬۔‬
‫لم‬
‫‪36‬۔ ا متحنۃا‪77:‬۔‬
‫‪37‬۔ یانلوپری‪،‬ومالیادمحمانیم‪،‬اریخلالکنیکرز‪،‬داراالشاعرکایچ‪1557،‬ء‪،‬ص‪175-174‬۔‬
‫‪38‬۔ ااضی۔‬

‫‪28‬‬