Hawaii
- ika-50 at pinakahuling estado(state) ng USA
- naitatag noong Agosto 21, 1959
- binubuo ng 8 malalaking islang tinitirahan ng tao at 124 na
maliliit na islang wlang tao
- nahahati sa apat na lungsod: Honolulu, Kauai, Maui, Isla ng
Hawaii ”the big island”
- pinaniniwalaang nabuo dahil sa pagsabog ng bulkang Mauna
Lao bunga ng pag-aaway ng magkapaid na diyosang sina Pele at
Namaka
- naiisang estado ng USA na may maulang kagubatan(tropical
rainforest)
- kaiisang estado na nagtatanim ng kape, cacao, at vanilla beans
- kilala ring the big island
- sinasabing tahanan ni Pele
- nadaragdagan ng 16 na ektaryang lupa taun-taun dahil sa
patuloy na pagsabog ng bulkang kilauea
Si Pele ang dyosa ng apoy at bulkan
Mga tauhan:
Pele = diyosa ng apoy at bulkan
Namaka = diyosa ng tubig
Hi’iaka = diyosa ng mga hula at mananayaw
Kane Milohai = diyos ng kalangitan
Haumea = diyosa ng makalumang kalupaan
Ohi’a at Lehua = magkasintahan na naging halaman
Kane-milo = panganay na kapatid nila Pele, Namaka, at Hi’iaka
Lohi’au = kasintahan ni Pele
Hopoe = kaibigan ni Hi’aka
Tagpuan
- Hawaii
- Tahiti
- tirahan ng mga pamilya ni Haumea at Kane Milohai
- Mauna Loa
- bundok kung saan nanirahan sila Pele
Buod
Tahimik na namumuhay ng masagana ang mag
asawang si Haumea ang diyosa ng makalumang kalupaan at
Kane Milohai ang diyos ng kalangitan kasama ang kanilang anim
na anak na babae at pito na anak na lalake sa lupain ng Tahiti.
Dahil sa paglalaro ng apoy ni Pele ay aksidente niyang nasunog
ang buong lupain ng Tahiti kasama ang kanilang tahanan. Si
Pele ang naatasang gumaod at magdala sa kanyang pamilya sa
isng isla upang makatakas sa poot ni Namaka, ang diyosa ng
tubig. Inakala ni Namaha na inagaw ni Pele ang kaniyang
kabiyak.
Nakahanap din sila ng isang ligtas na lugar sa Mauna
Loa, ang pinakamataas na bulkan. Subalit, hindi basta sumuko
si Namaka. Pinilit niyang pinaaabot ang mga alon na
pinakawalan niya sa tuktok ng bulkan pero hindi rin nagpatalo
si Pele.
Sa huli ay nanalo si Namaka at namatay si Pele pero
ang kanyang espiritu ay nanatili at kaya niyang baguhin ang
kanyang anyo sa anumang itsurang nais niya.
Si Pele ay pumasyal sa paligid ng bulkan at nakita niya
ang makisig na binata na si Ohi’a na sinubukan niyang akitin
pero si Pele ay buong galang na tinanggihan niya dahil may
kabiyak na siya. Nakita ni Pele ang pagyayakap nila Lehua at
Ohi’a, at si Pele ay nagselos. Sa tindi ng galit ni Pele ay
tinamaan niya ng apoy si Ohi’a at siya’y naging isang sunog na
puno. Nakita ito ni Lehua at walang tigil siya lumuha sa puno at
kay Pele.
Lumambot ang puso ni Pele at ginampanan niya ng
kahilingan ni Lehua na gawin siyang bulaklak para magsama sila
ng kabiyak niya.
Inutusan ni Pele si Hi’iaka na sunduin ang kanyang
kasintahang si Lohi’au at pumayag si Hi’iaka sa isang kondisyon
na alagaan ni Pele ang kaniyang hardin. Apatnapung araw na
ang lumipas at hindi mapakali si Pele sa tagal ni Hi’iaka. Kung
ano-ano na ang naisip niya at inakala niya baka inakit ni Hi’iaka
si Lohi’au. Sa tindi ng selos ay sumabog ang lava sa bulkan at
nasunog niya ang hadin. Si Lohi’au ay namatay dahil sa dumaloy
na lava mula sa sumabog na bulkan.
Napagtanto ni Hi’iaka na mahal na mahal pala niya si
Lohi’au nung namatay siya. Humingi ng tulong at nakiusap si
Hi’iaka sa kaniyang kuy na si Kane-milo na kunin ang kaluluwa
ni Lohi’au sa kailaliman ng lupa at ibinalik ang kaluluwa niya sa
kanyang katawang-lupa.
Sa huli ay pinagsisihan ni Pele ang kanyang nagawa sa
kanyang pinakamamahal na kapatid at hinayaan sina Hi’iaka at
Lohi’au na mamuhay ng payapa. Bilang pagpapakita ng pagsisisi
at pagmamahal ni Pele sa kaniyang kapatid, ang masaganang
pagsibol at pagpapatuloy ng kung anumang itanim nila Hi’iaka
at Lohi’au sa kanilang lupain ay kagagawan ni Pele.
Mga kaisipan at aral
- inggit ang madalas na dahilan kung bakit may mga taong
gumagawang hindi kanais-nais na mga bagay na kadalasang
masama para sa iba.
- bilang magkakapatid, dapat ay mahalin natin ang isa’t isa at
huwag bumuo ng anumang bagay na lumilikha ng hadlang sa
pagitan nila.
- huwag basta basta magpapadala sa galit at selos dahil
magdudulot lang ito ng kapahamakan o kaguluhan.
Pag-uugnay ng nilalaman ng akda sa totoong buhay
- napakaraming bagay na katulad nito ang nangyayari sa
totoong buahy katulad na lamang ng mga relasyon at pamilya
na nawasak o nasira dahil sa kainggitan at selos. Mapa selos na
pang romantiko o pang katayuang buhay, ay mali parin na ito
ay maging dahilan upang makagawa tayo ng masama sa ibang
tao o madala tayo ng emosyon.
Mitolohiya
- agham o pag-aaral ng mga mito/myth at alamat
- naglalahad ng kasaysayan ng mga diyus-diyusan
- galing sa salitang latin na mythos at greek na muthos na ang
kahulugan ay kuwento
- representasyon ng marubdob na pangarap a takot ng mga
sinaunang tao
Dula
- uri ng panitikan
- nahahati sa ilang yugto na maraming tagpo
- layuning itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o
entablado
- tagpo = ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan
- ang mga taong dalubhasa sa larangan ng pagsusulat ng mga
dulang itinatanghal ay tinatawag na mga mandudula,
dramatista, o dramaturgo.
- ayon kay Aristotle, ang dula ay isang sining ng panggagaya o
pa-iimita sa kalikasan ng buhay
- sining na nagpapaabot sa mga manonood o mambabasa ng
damdamin at kaisipang nais nitong iparating gamit ang
masining na pagsasatao ng mga karakter nd dulang
pantanghalan.
Macbeth
By William Shakespheare
- itinuturing na isa sa pinakamahuhusay na trahedya
- isa sa pinakapopular sa mga dulang isinulat ni William
Shakespheare kung ang dalas o bilang ng pagtatanghal ang pag-
uusapan
- pinakamaikli sa mga dula ni Shakespeare
- halos kalahati ng haba ng dulang Hamlet
- nabuo sa pagitan ng mga taong 1603-1607
- “curse of macbeth”
Mga tauhan:
Duncan - hari ng Scotland
Malcolm - panganay na anak ni Duncan
Macduff - maharlikang scottish
Macbeth - maharlika, kumander ng hukbo ni Duncan
Lady Macbeth - asawa ni Macbeth
Lady Macduff - asawa ni Macduff
Banquo - maharlika, kumander ng mga tropa ni Duncan
Tatlong mangkukulam - mga tao na nagtutukso sa isang
mabuting tao na gumawa ng masama
Buod
Ang trahedyang kuwent, Macbeth, ay nag-umpisa
nung may dalawang heneral ng Scotland na kakagaling lang sa
digmaan na si Macbeth at Banquo. Ang pagdurusa nila ay nag
umpisa nung makilala nila ang tatlong manghuhula. Sinabi ng
tatlong manghuhula na si Macbeth ang magiging hari, subalit
nasa lahi ni Banquo ang magiging tagapagmana ng korona.
Si Macbeth ay lubusang nag-isip kung papaano siya
magiging hari, kaya siya at ang asawa niya na si Lady Macbeth
ay nag-munakala na patayin ang pinuno na si haring Duncan.
Nakitil ang hari, at ang naging hari namn ay si Macbeth katulad
ng sabi ng tatlong manghuhula.
Sa kabilang kamay, si Macbeth ay pinuntahan ang
tatlong manghuhula para malaman kung papaano niya iwasan
ang pagkabigo niya. Sinabi nila sa kanya na hindi siya
mamamatay ‘pag ang tumok ng Birnam wood ay wala sa harap
ng kastilyo niya at wala rin makakapatay sa kaniya pag hindi
iniluwal ni lady Macduff ang kaniyang anak mula sa
sinapupunan nito.
Nung nalaman nito ni Macbeth ipinautos niya na
patayin ang asawa ni Macduff na si lady Macduff at ang
kanilang anak. At nung nalaman nito ni Macduff, siya’y
nagtungo sa England para sabihin kay Malcolm na si Macbeth
ang pumatay sa ama niya. Si Malcolm ay naghiram ng sampung
libong sandatahan para ipalugso ang pamumuno ni Macbeth.
Subalit , ang hukbo ni Malcolm ay nagdala ng sanga
galing sa Birnam Wood. Ang suliranin ni Macbeth ay wala nang
solusyon, winalat ng hukbo ni malcolm ang kastilyo ni Macbeth.
Si Macduff naman ay linaban si Macbeth, subalit
namatay si Macbeth dahil si Macduff ay pinanganak gamit ang
paraan na tawag Ceasarian na kung saan binubuka ang pinak
sinapupunan ng babae para kunin ang bata. Si Malcolm at ang
kanyang hukbo ay nagwagi at siya ang naging bagong hari ng
Scotland.
Mga bahagi ng tulang pangtanghalan
Simula
- bahagi kung saan makikilala ang tauhan at ang papel na
gagampanan ng maaring bida at kontrabida
- ipinakikilala ang tagpuan o mga pangyayarin ng mga eksenang
naghahayag ng panahon
Gitna
- Kagaya rin sa nobela, sa gitna rin ng dula makikita ang
sumusunod na katangian: ang saglit na kasiglahan na
magpapakita nang panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang
masasangkot sa problema; ang tunggalian na tahasan nang
magpapakita ng labanan o pakikibaka ng tanging tauhang
maaaring sa kanyang sarili, sa kapwa o sa kalikasan. At ang
panghuli ay ang kasukdulan, ang pinakamadulang o
pinakamaigting na bahagi ng dula kung saan iikot ang
kahihinatnan ng tanging tauhan, kung ito ay kasawian o
tagumpay.
Wakas
- kakalasan at wakas ng dula
- mababatid ang resolusyon
- unti-unting bababa ang takbo ng istorya
Aspektong teknikal
- epektong pantunog (sound effects)
- pag-iilaw (lighting)
Bahagi ng dula
Yugto
- maaaring gamiting pagkakataon upang ihanda pa ang mga
susunod pang mga yugto, upang ayusin ang tanghalan para sa
isang bagong tagpuan, upang makapagpahinga sumandali ang
mga gumaganap at mga manonood. Ang pangsumandaling
pamamahingang ito ay maaaring tumagal hanggang
labinlimang minuto na nagagamit din ng mga tagapanood
upang maisagawa ang personal na pangangailangan tulad ng
pagkain o pag-inom, o pagbisita sa palikuran.
*Yugto ay binubuo ng eksena, ang eksena ay binubuo ng mga
tagpo
Mga Uri ng Dulang Pangtanghalan ayon sa anyo
1. Komedya
- katawa-tawa
2. Trahedya
- karaniwang nagwawakas nang malungkot
3. Melodrama
- namimiga ng luha sa manonood na para bang walang
masayang bahagi kundi pawang problema at kaawa-awang
kalagayan na lamang
4. Tragikomedya
- magkahalo ang katatawanan at kasawian
5. Saynete
- paksa nito ay tungkol sa paglalahad ng mga kaugalian nga
isang lahi o katutubo, sa kanyang pamumuhay, pangingibig, at
pakikipagkapwa
6. Parse
- dulang puro tawanan at halos walang saysay ang kuwento
7. Parodiya
- dulang mapanudyo, ginagaya ang mga kakatwang kilos, ayos,
pagsasalita, at pag-uugali ng tao bilang isang anyo ng
komentaryo o pamumuna o kaya’y pambabatikos na katawa-
tawa ngunit may tama sa damdamin at pagkatao ng
kinauukulan
8. Proberbiyo
- dulang may pamagat na hango sa mga bukambibig na
salawikain. Ang kuwento’y pinaiikot sa aral na taglay ng
salawikain upang magsilbing huwaran ng tao sa kanyang buhay.
Ayon sa ilang makata ang tula ay:
Kay Alejandro G. Abadilla: “ang tula ay kamalayang
nagpapasigasig.”
Kay Julian Cruz Balmaceda: “ Ang Tula ay isang kaisipang
naglalarawan ng kagandahan, ng kariktan, ng kadakilaan—ang
tatlong bagay na magkakatipun- tipon sa isang kaisipan upang
mag-angkin ng karapatang matawag na tula.”
Kay Inigo Ed. Regalado: “ Ang tula ay isang kagandahan, dula,
katas, larawan, at kabuuan ng tanang kariktang nakikita sa
silong ng alin mang langit.”
Tula
- isang akdang pampanitikang naglalarawan ng buhay, hinango
sa guniguni, ipinararating sa ating damdamin at ipinapahayag
sa pananalitang may angking kariktan o aliw-iw
Mga elemento ng tula
1. Sukat
- bilang ng pantig sa bawat taludtod ng saknong.
Sesura
- saglit na tigil
2. Tugma
- pare-pareho o halos magkasintunog na dulumpantig ng bawat
taludtod ng tula
Dalawang uring ng tugma
1. Tugmang pantinig
- mga salitang nagtatapos sa iisang patinig na may pare- pareho
ring bigkas na maaaring mabilis o malumay (walang impit) at
malumi o maragsa (may impit). Ang mga patinig na puwedeng
magkakatugma ay mahahati sa tatlong lipon: a-e-i, at o-
u. Malayang nagpapalitan ang e-I at o-u.
2. Tugmang katinig
- mga salitang nagtatapos sa katinig
A. Tugmang malakas
-nagtatapos sa katinig na b,k,d,g,p,s,t
B. Tugmang mahina
- nagtatapos sa katinig na l,m,n,ng,r,w,y
3. Saknong
- pagpapangkat ng mga taludtod o linya ng tula
4. Larawang-diwa (imagery)
- mga salitang binabanggit sa tulang nag-iiwan ng malinaw at
tiyak na larawan sa isipan ng mambabasa
- qualities, color, shape, texture
5. Simbolismo (symbolism)
- mga simbolo o mga bagay na ginamit sa tulang may
kinakatawang mensahe o kahulugan at nagpapalalim sa diwa o
esensiyang taglay ng tula
6. Kariktan
7.
Nathaniel Hawthorne
- sinilang noong Hulyo 4, 1804 sa Salem, Massachusetts
- namatay noong Mayo 19, 1864
- itinuturing na isa sa pinakadakilang amerikanong manunulat
Ang aking aba at hamak na tahanan
(my low and humble home)
By Nathaniel Hawthorne
Sa unang talata ay ang pag-alis ng binata sa bukid ng
kanyang ama. “Hudyat ng digmaan ang aking ligaya”, mula sa
linyang ito ay nagpapakita na mahilig sa digmaan ang binata at
gustong magsundalo paglaki. Sa pangalawang talata naman ay
sinasabi ng sundalo na ang mga bayaning namatay ay hindi
malilimutan at nang pagtingin niya sa ilaw ng kamatayan /
”immortal na sinag” ay naaalala niya ang mga bayaning ito.
Pagdating ng pangatlong talata ay may nakita ang sundalo, ito
ay isang maliwanag na bituin na nagturo ng daan sa mga
katawan ng mga sundalong namatay na.
Mula sa pang-apat na talata ang linyang “bagpumilit
din ako’t paa’y nananabik” ay ang pagtuloy ng sundalo sa
giyerang hinaharap niya. Sa talatang ito ay mababasa kung ano
ang nakikita ng sundalo ang dugo ng kanyang kalaban habang
nasa digmaan. Natapos ang kasalukuyang giyera sa ika-limang
talata na may linyang “narating ko’ng rurok na mithiin”
(nagawa niya ang layunin na tapusin ang giyera). nang matapos
ang giyera ay naisip ng sundalo ang kanyang buhay noong siya’y
bata pa at naninirahan ng masaya at tahimik. Sa ika-anim na
talata ay napagtanto na ng sundalo na huli na ang lahat para
talikuran ang pagiging sundalo at bumalik sa matahimik niyang
buhay.
Mga kaisipan at aral
- hindi masama mangarap, ngunit maging makuntento sa kung
anong nasa kasalukuyang buhay
Matalinhagang pananalita
- mga pahayag na di tuwiran o di literal ang kahulugang taglay
at sa halip ay may nakakubling mas malalim na kahulugan
Idyoma
- mga pahayag na karaniwang hango mula sa karanasan ng tao,
mga pangyayari sa buhay at sa paligid subalit nababalutan nang
higit na malalim na kahulugan
Mga tayutay
- uri ng matalinhagang pagpapahayag kung saan sadyang
lumalayo ang nagpapahayag sa karaniwang paraan ng
pagsasalita upang higit na mapaganda o mabigyang-halina ang
isinusulat o sinasabi
Uri ng Tayutay
1. Pagtutulad (Simile)
2. Pagwawagis (Metaphor)
3. Pagmamalabis (Hyperbole)
4. Pagbibigay-katauhan (Personification)
5. Pagbibigay-saklaw (Synechdoche)
6. Pagtawag (Apostrophe)
7. Pag-uyam (Irony)
]
Pokus ng Pandiwa

Pokus
- tawag sa relasyong pansemantika ng pandiwa o salitang kilos
sa simuno o paksa ng pangungusap.

Pokus sa tagaganap o aktor

- ang gumagawa sa pandiwa ay ang simuno
- Sino? (Who?)
- tao
- Ex. Si Namaka ay nagalit nang labis.
- sino ang nagalit? = si Namaka
Pokus sa Layon o Gol
- ang layon ay siyang paksa o binibigyang-diin sa pangungusap
- Ano? (What?)
- Ex. Ang mitolohiya ay pinag-usapan ng mga mag-aaral.
- ano ang pinag-uusapan? = ang mitolohiya

Pokus sa tagatanggap o pinaglalaanan

- tumutuon sa tao o bagay na nakikinabang sa resulta o kilos na
isinasaand ng pandiwa
- Para Kanino? (For whom?)
- “benefiter of the action”
- Ex. Ipinaghanda ng mag-asawang Macbeth ang mga
maharlika sa Scotland
- ipinaghanda para kanino? = para sa mga maharlika sa
Scotland

Pokus sa gamit o kagamitan

- ang paksa o simuno ay ang kagamitang ginamit sa
pagsasagawa ng kilos ng pandiwa
- Ano? (What?)
- thing/object/bagay
-Ex. Ipinambukas niya ng pintuan ang susi ng palasyo.
- ano ang pinambukas ng pintuan? - ang susi ng
palasyo

Pokus sa ganapan
- ang pinangyarihan ng kilos ng pandiwa ang paksa
- saan? (where?)

Pokus sa sanhi
- ang paksa o simuno ng pangungusap ang sanhi sa kilos na
isinasaad ng pandiwa
- bakit? (why?)
- Ex. Ikinagalit nang labis ng taumbayan ang pagbaril kay
Malala.

Pokus sa direksiyon
- ang paksa o simuno ay ang direksiyon o ang tutunguhin ng
kilos ng pandiwa
- tungo kanino? (towards whom?)
- tungo saan? (towards where?)
- Ex. Sinulatan ni Enrique ang kanyang bola
Saan si Enrique nagsulat? = sa kaniyang bola