I.

Okres prenatalny (tutaj i dalej - periodyzacja każdego z okresów rozwoju)

A. Ciąża🤰 trwa 40 tygodni +- 2 tygodnie, 9 miesięcy.

1. Czas trwania poszczególnych stadiów rozwoju prenatalnego.

1) Zapłodnienie Jajeczko jest zdolne do zapłodnienia przez około 24h. Plemniki od wprowadzenia
do pochwy pozostaje żywotne około 2-3dni
2) Zygota (od zapłodnienia do końca 2 tygodnia)
3) Okres zarodkowy-embrionalny- 3-8 tygodni
4) Okres płodowy- 9-38 tydzień

2. Przebieg stadium zapłodnienia.

Zapłodnienie

Rozwój prenatalny rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, gdy z połączenia komórki jajowej matki
i plemnika ojca powstaje zygota.

Może to nastąpić co 28 dni (połowa cyklu menstruacyjnego, gdy komórka jajowa zostaje uwolniona z
jajników kobiety.
3. Rola struktur wspomagających rozwój prenatalny: wody płodowe, łożysko, pępowina.
 Pępowina i łożysko (złożone przede wszystkim z naczyń krwionośnych)- dzięki nim mogą
docierać do dziecka substancje odżywcze, ale też wirusy, leki, teratogeny.
 Worek owodniowy z wodami płodowymi- Zapewnia stałą temperaturę środowiska, amortyzację.

4. Wcześniactwo. Kiedy mówimy o wcześniaku? Dlaczego dzieci urodzone przed terminem

mają mniejsze szanse na przeżycie?

Dziecko urodzone przed 38 tygodniem ciąży nazywane jest wcześniakiem.

 Dzieci urodzone przez 22tyg mają stosunkowo niewielkie szanse na przeżycie na skutek-
niedojrzałości płuc,
 niezdolności do trawienia pokarmu,
 regulowania temperatury ciała.

5. Środowisko prenatalne - czynniki zagrażające rozwojowi w okresie prenatalnym; narodziny

 Błędy genetyczne- pojawiają się w okresie zapłodnienia i nie można im zapobiec.
 Teratogeny- czynniki pozagenetyczne, które mogą być przyczyną wad wrodzonych embrionu i
płodu- mogą mieć wpływ na rozwój dziecka w dowolnym momencie (od zapłodnienia do
chwili urodzenia)
 Wady wrodzone stwierdza się po urodzeniu u ok. 3-5% dzieci

6. Przykłady zaburzeń będących efektem błędu w kodzie genetycznym dziecka.

  Zespół Kinefeltera 👦 - wzór XXY-obecność dodatkowego chromosomu X) w którym
dotknięci nim chłopcy mają niedorozwinięte jądra, wyglądają trochę kobieco, mają większe
piersi, a także rozrzedzone nasienie w dorosłości (choć mogą mieć dzieci) Przejawiać mogą
również trudności w uczeniu się.

 Zespół Turnera 👧 (X0) wzrost dziewczynek jest zahamowany i są one bezpłodne. Często
potrzebują terapii hormonalnych by zacząć miesiączkować oraz ich piersi uległy
powiększeniu podczas dojrzewania. Płetwiasta szyja

 Syndrom kruchego X- zarówno chłopcy i dziewczynki mogą odziedziczyć kruchy chromosom

X. Chłopcy są jednak bardziej podatni na następstwa, czyli pewien stopień opóźnienia
rozwoju. Ich IQ obniża się dodatkowo o 10, pkt między wiekiem dziecięcym a dorastaniem.

7. Przykłady występujących u matki chorób, którym przypisać można działanie teratogenne –

ich skutki dla dziecka (polecam ćwiczenie- kolorową tabelkę z zajęć).
  Zaatakować łożysko, przedostając się przez nie mogą zaatakować sam zarodek (np. różyczka,
ospa wietrzna, dur brzuszny)
 Zaatakować podczas porodu poprzez wirusy obecne w śluzówce kanału rodnego (np.
opryszczka narządów rodnych. )

8. W jaki sposób: a) palenie tytoniu, b) picie alkoholu przez kobietę w ciąży – może wpływać na
rozwój jej dziecka.

9. Etapy i przebieg porodu.

Akcja porodowa trwa 8-16 godzin w przypadku pierwszego dziecka i około połowy tego w przypadku
drugiego
1. Pierwsze stadium- ma miejsce rozwarcie i skrócenie szyjki macicy. Stopniowo zwiększa się
rozwarcie i częstotliwość skurczy. Pełne rozwarcie to około 10c,. (skurcze co 2-3 min)
2. Drugie stadium- dziecko przechodzi przez szyjkę macicy, matka może przeć. Czas trwania tego
etapu to 10-12h. Przy ułożeniu bocznym lub pośladkowym zwykle stosuje się cesarskie ciecie
3. Trzecie stadium- wydzielanie przez matkę łożyska i innych błon.

10. Szkoły rodzenia i psychoprofilaktyka - znaczenie dla przebiegu ciąży i porodu.

a. Psychoprofilaktyka
Metoda przygotowania przyszłej matki (lub obojga rodziców) do świadomego, aktywnego porodu-
istotna ze względu na rolę czynnika emocjonalnego.
Polega z jednej strony na przygotowaniu psychicznym, na zmniejszaniu lęku przed narodzinami
dziecka poprzez edukowanie rodziców-wyjaśnienie przyczyn mechanizmów odczuwanych
dolegliwości. Z drugiej strony na przygotowaniu fizycznym i kondycyjnym.
b. Psychoprofilaktyka a szkoły rodzenia
Od strony fizjologicznej poród przebiega identycznie u wszystkich kobiet, zasadnicze różnice
pojawiają się w jego odbiorze i prezentowanych przez matkę postawach.
c. Aktywne przeżywanie porodu- Dzięki edukacji w szkole rodzenia przyszli rodzice zaczynają
postrzegać poród w kategoriach wykonywanego samodzielnie zadania, w asyście położnej lub
lekarza.

d. Szkoła rodzenia
 Przeznaczone są dla wszystkich (posiadających i nie posiadających dzieci), jeśli nie ma
przeciwskazań do ćwiczeń lekarza.
 Najlepiej zapisać się po 20 tygodniu ciąży (kobieta ma wówczas najwięcej energii)
 Aktywność fizyczna- zajęcia obejmują ćwiczenia w czasie ciąży które przygotowują ciało kobiety
do porodu, ale też naukę prawidłowego sposobu oddychania. Istotną wolę pełnią również techniki
relaksacyjne.
 Wiedza i umiejętności praktyczne- edukacja dotycząca opieki nad noworodkiem np. kąpanie,
przewijanie, karmienie, wyprawka, kompletowanie pokoju dziecinnego, kosmetyki wózek
 Wymiana doświadczeń z innymi rodzicami

11. Okres noworodkowy – jego rola dla matki i dziecka.

❕❕ ❕ Nawet do 20% kobiet mierzy się ze stanem depresji poporodowej. Objawy to: zaburzenia snu,
obniżony apetyt, poczucie bezużyteczności, zaburzenia koncentracji, myśli samobójcze- zaniedbanie
siebie, dziecka, relacji. Gdy objawy utrzymują się dłużej niż 2 miesiące, trzeba udać się do specjalisty.
Stopniowo kobieta odzyskuje równowagę psychiczną, a dalsza relacja matka-dziecko zwykle nie jest
zachwiania.
II. Niemowlęctwo 0-1

Zachowania przywiązujące i ich rola= Bliska, silna, długotrwała więź emocjonalna z

opiekunem. Bezpieczny wzorzec przywiązania- oparty na zaufaniu, tym że można polegać na
drugiej osobie, można na niej liczyć i zawsze mi pomoże. Powstaje, gdy opiekun odpowiada na
potrzeby dziecka, jest na tym dziecku skoncentrowany; wówczas w obecności opiekuna dziecko
doświadcza poczucia bezpieczeństwa.
 Tzw. zachowania przywiązaniowe (ok 7-8msc) : nieufność wobec obcych, protest przeciw
rozstaniu, uspokojenie po osiągnięciu bliskości fizycznej z opiekunem.
 Krzyk
 Uśmiech
 Przytulanie
 Płacz
 Podążanie wzrokiem
 Ssanie
 To zaspokajanie potrzeb jest potrzebne w uczeniu bliskich więzi i budowaniu stylów przywiązania
(więzi przywiązaniowych)

1. Zasady rozwoju motorycznego - rozwój cefalokaudalny i proksymodystalny.

Wyróżnia się dwie kategorie w rozwoju motorycznym

 Lokomocja+ rozwój postawy (kontrola tułowia i koordynacja nóg i rąk)

 Manipulacja (Podstawą dla jej opanowania jest rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej,
największym osiągnięciem jest przywodzenie kciuka. Np. korzystanie z własnych rąk
jako ,,narzędzi’’ np. przy jedzeniu)

 Rozwój w kierunku proksymodystalnym (od centralnej osi ciała ku obwodowi)

 Rozwój się w kierunku cefalokaudalnym (od głowy do stóp)

2. Lateralizacja półkulowa a dominująca strona ciała w rozwoju dziecka.

A. Manipulacja
Chwytanie- ujmowanie przedmiotów miedzy palce i przeciwstawiający im się kciuk. Podstawą dla
jego opanowania jest rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej.

 Lateralizacja- specjalizacja półkulowa objawiająca się w dominacji którejś ze stron ciała. Z

perspektywy rozwojowej weryfikujemy ją w 4 obszarach: ręka, noga, oko, ucho. Lewa półkula
specjalizuje się w funkcjach dotyczących mowy (pojęcia) zaś prawa w zadaniach przestrzennych i
matematycznych (obrazy).

B. Lateralizacja z perspektywy rozwoju życia:

Większość niemowląt wykazuje dominację jednej ręki, a utrwala się ona, gdy dziecko wchodzi w
okres szkolny. Leworęczność ustala się trochę później (3-4 r.ż.)
a. Lateralizacja jednorodna – 4 obszary dominujące po tej samej stronie. np. Prawooczność,
prawonożność, praworęczność, prawouszność.
b. Lateralizacja niejednorodna (skrzyżowana): (np. dominujące oko-prawe, a ręka-lewa) trudności we
współdziałaniu oka i ręki, podczas rysowania, pisania liter, opuszczanie sylab wyrazów, zmiana
kolejności liter.
c. Lateralizacja słaba, nieustalona – brak strony dominującej, obustronność, brak przewagi
czynnościowej): trudności w rozróżnianiu lewej i prawej strony ciała oraz orientacji przestrzennej.
Wykazuje trudności z odwzorowaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem cyfr podobnych pod
względem kształtu
 Określenie półkuli dominującej pomaga dobierać ćwiczenia wspomagające m.in. rozwój
koordynacji wzrokowo-ruchowej, sprawności manualnej czy poznawczej (istotne przy nauce
mowy, słyszenie głosek-czy pisania)

3. Czym jest rozumienie stałości przedmiotu i kiedy dziecko je opanowuje (według teorii
rozwoju myślenia Piaget)?
Zmienia się to w ciągu 8-12 (max 18) msc. życia dziecka, gdy stopniowo uczy się ono zapamiętywać
przedmioty i ludzi, a także zaczyna rozumieć, że przedmioty znikające z pola widzenia nie przestają
istnieć.
4. Rozwój zmysłów - na co chętnie patrzą niemowlęta?
 PO urodzeniu dzieci dostrzegają intensywność światła, lubią patrzeć na ruch, dostrzegają
kontrast i twarze, widzą tylko czerń i biel.
 Około 12 msc życia ostrość wzroku dziecka zbliża się do ostrości u osoby dorosłej
 Bardzo słaby wzrok, widzenie barw- czerń/biel ➡ barwy podstawowe (czerwony żółty, niebieski)
-> odcienie jaśniejsze i ciemniejsze (koniec 2 msc) -> pełne spektrum do 1 roku życia.
 Największa zmiana w ciągu pierwszych trzech miesięcy.

5. Uwaga wspólna - czym jest i kiedy się wykształca?

Zjawisko uwagi wspólnej- pojawia się gdy dziecko ma około 1,5 roku- dziecko koncentruje się na
obiekcie który np. obserwuje matka, mają podobne doświadczanie percepcyjne.

6. Rola zabawy (eksploracyjna, manipulacyjne, destrukcyjnej).

 Zabawa eksploracyjna- eksploruje, poznaje (po 3 miesiącu)- zainteresowanie elementami swojego

ciała- poznaje siebie, co pomaga mu kształtować swój obraz

 Zabawa manipulacyjna- większa kontrola ruchów rąk+ zabawy bazujące na interakcji z dorosłym

 Zabawa destrukcyjna (po12 msc)– nauka, że gotowy twór ma pewne elementy składowe i może
być przekształcany i zmieniany- rozumienie tez związków przyczynowo skutkowych

8. Będzie jedno pytanie z puli do zadania na podstawie filmu Sekrety niemowlaków (warto
powtórzyć ☺).

1. Ile czasu potrzeba by niemowlę naśladowało mimikę dorosłego?

- 20minut od narodzin.
2. Dlaczego niemowlęta widzą początkowo niewyraźnie?
-ponieważ ich umysły nie potrafią złożyć obrazu odbieranego z obydwu oczu a mięśnie ich narządu
wzroku nie są jeszcze wystarczająco dobrze rozwinięte.
3. Które chrząstki dziecka z czasem zmieniają się w kości? - Chrząstki w kolanach w rzepki.
4. Niemowlęta boją się zwierząt?
- nie, lęk przed nimi nie jest wrodzony, zostaje z czasem, poprzez własne doświadczenia oraz
naśladowanie dorosłych.
5. Jaką potrzebę sygnalizuje odgłos „NE”? ☺
- Odgłos „NE” sygnalizuje potrzebę nakarmienia.
6. W jakim wieku dziecko osiąga wzrost równy połowie „dorosłego
wzrostu”?
-2 lat.
7. Przy jakim schorzeniu wykorzystanie aktywności w wodzie może być
sposobem rehabilitacji wspierającym rozwój motoryczny?
-przy mózgowym porażeniu dziecięcym.
8. Niemowlęta potrafią nagradzać tych, którzy im pomagają?
Tak, a także potrafią karać tych, którzy tego nie robią.
9. Umiejscowienie krtani niemowlaka sprawia, że podczas pływania z
otwartymi ustami, woda dostanie się do jego…? Żołądka
10.Niemowlęta posiadają zdolność synestezji?
Tak, małe dziecko słysząc głośny dźwięk może czuć go w czubkach palców, a widząc jasne światło
może czuć zapach, smakować kolory i wąchać dźwięki.
11. Niemowlę wymaga około 1/3 kalorii potrzebnych dorosłemu.
12. Niemowlęta są w stanie rozpoznawać 150 różnych języków świata.
13.Ile kości więcej od dorosłego ma dziecko po urodzeniu?
-70 pojedynczych kości więcej niż dorosły, po jakimś czasie niektóry się łączą
14.Flejtuchowate jedzenie jest według badań związane z wolniejszym
uczeniem się dziecka?
-Nie, to jest związane ze sposobem poznawania świata, im bardziej flejtuchowato jedzą tym szybszej
się uczą
15.Uśmiech jest nabytym sposobem komunikacji?
-to wrodzony sposobem komunikacji, niewidome niemowlęta też się uśmiechają, pomimo że tego nie
widziały nigdy
16.Niemowlęta rozumieją około 3x więcej słów niż umieją powiedzieć
17.Wprowadzenie noworodka w stan hipotermii ma zapobiegać
uszkodzeniu mózgu
18.Dzieci preferują smak słodki
19.Kiedy dziecko zyskuje samoświadomość?
Kiedy dziecko ma około 1,5 roku.
20.Etap imitacji rozmowy w rozwoju komunikacji dziecka, to tzw. gaworzenie, imitują rozmowy
poprzez intonację i wydawanie nic nie znaczących słow
21.Niemowlęta śnią 2 razy częściej niż dorośli
22.Zdolność przystosowania się mózgu jest wprost proporcjonalna do wieku dziecka
23.proces uczenia mowy zaczyna się przed narodzinami, słuchają mowy w łonach matek.
24.Jak często śmieją się niemowlaki (w ciągu dnia)? razy na dzien

III. Okres poniemowlęcy i przedszkolny 2-6

1. Trening czystości.
2. Rozwój empatii. Różnice w zachowaniu empatycznym we wczesnym dzieciństwie.
Zdolność do wyrażania emocji złożonych powiązana jest z rozwojem rozumienia emocji innych ludzi-
rozwojem empatii- wyjście poza własny punkt widzenia, próby rozumienia potrzeb drugiej osoby.
W 2 r.ż. dzieci udzielają pomocy cierpiącym ale w sposób, który pomaga im samym (np. przynosząc
ulubiony kocyk płaczącemu koledze). W 3 r.ż. dzieci przynoszą płaczącemu koledze już jego ulubiony
kocyk
3. Samoświadomość (eksperyment z lustrem).
 Zna swoje imię
 Płeć biologiczną
 Około 18 miesiąca zaczyna rozpoznawać siebie w lustrze (początek samoświadomości)
 Słowa typu ,,ja’’ ,,moje’’
 Eksperyment czerwonej kropki na czole i lustra
 Zawyżone poczucie wartości

4. Negatywizm dziecięcy.
Przejściowym stanem charakterystycznym dla tego okresu(2/3l) jest tzw. Negatywizm dziecięcy, czyli
jawny opór dziecka wobec wykonywania próśb, nakazów i poleceń dorosłego. Najczęstszym
przejawem są ataki złości i płaczu dziecka jako próby manifestowania swojego działania i
niezależności.
Należy konsekwentnie wskazywać (czytelnie dla dziecka), na co może sobie pozwolić, by nauczyć je
respektowania zakazów, nakazów i zasad.
Np. gdy dziecko leży w markecie na podłodze, wyjaśniamy mu jasno, że mu tego nie kupimy,
dlaczego? (…), wyjaśniamy czego oczekujemy. Najważniejsze jest, aby tej decyzji np. nie kupowania
się później konsekwentnie trzymać, bo później dziecko się nauczy, że w ten sposób może wymuszać
rzeczy, będzie to robiło coraz częściej
5. Okres przedoperacyjny wg Piaget - wskaźniki funkcji symbolicznej.

Okres sensoryczno- motoryczny ➡ okres przedoperacyjny

Trwa od 2 r.ż. do 7 r.ż. (poszczególne dzieci mogą rozwijać się szybciej lub wolniej)
  Dziecko zaczyna używać symboli ( obrazów, słów, działań) zastępujących coś innego, co
widoczne jest w zabawach czy mowie ➡ umiejętność tworzenia reprezentacji ( tzw. Funkcja
symboliczna- mowa, zabawa symboliczna, naśladownictwo odroczone)

 Wskaźniki funkcji symbolicznej:

 Naśladownictwo odroczone- zdolność do naśladowania modelu obserwowanego przeszłości.
Dziecko powtarza zachowania, ale nie bezpośrednio po tym jak je zaobserwuje, tylko jakiś
czas później. Np. przeklinanie, mówienie dzień dobry.
 Zabawa symboliczna, czyli rodzaj zabawy, w której dziecko świadomie stosuje jakąś rzecz w
celu udawania innej (krzesło-statek, kijek-konik)

6. Cechy rozumowania dziecka w okresie przedoperacyjnym.

 Animizm – traktujemy przedmioty nieożywione, rzeczy, jako żywych i wyposażonych w
intencje i ludzkie emocje, np. Misio tęskni za mną kiedy byłam u babci?
 Antropomorfizm- przypisywanie swojego punktu widzenia i cech ludzkich zwierzętom, np.
Ptaszek się smuci bo dzisiaj pada deszcz
 Artyficjalizm- wszystkie rzeczy na Ziemi zostały skonstruowane przez człowieka, np. Łódka
nie chce płynąć, bo ktoś zepsuł fale
 Myślenie magiczne- założenie że coś się może stać w czarodziejski sposób, jak za
dotknięciem czarodziejskiej różdżki
 Sztywność stosowania reguł (schematyzm) – sztywność myślenia. Jeżeli dziecko nauczy się
że coś działa lub wygląda w jakiś sposób trudno jest mu zaakceptować, że może być inaczej.
Np. Dziadek, nie możesz karmić kota jedzeniem z szafki przy drzwiach, one mogą jeść tylko z
szafki pod oknem (bo w domu Jasia jedzenie jest trzymane właśnie tam, i nie rozumie że
może być inaczej)
 Transdukcja- przypadkowe myślenie, od szczegółu do szczegółu. Wybiera sobie element na
podstawie którego wnioskuje o rzeczywistości. Np. To nie może być twoja babcia Małgosiu,
przecież babcie mają spódnice w kwiaty! (jak jego babcia i parę innych babć)

7. Spostrzeganie - figury geometryczne.

 Kolory- Do 3 r.ż. dziecko opanowuje rozróżnianie podstawowych kolorów(widzi że są inne,
ale nie potrafi ich nazwać (bierne), jednak nazwie je dopiero około 5 r.ż. (czynne)
 Kształty- W wieku przedszkolnym opanowuje wyodrębnienie figury z tła (elementu
znaczącego, na którym skupia uwagę od pozostałych, nieistotnych- tła)
 Figury proste- W wieku około 3 lat zaczyna rysować pierwszą figurę- koło (5 lat ➡ kwadrat,
6-7 lat ➡ trójkąt, romb (dziecko ma wybrać i zamalować konkretna figurę z wielu
nakładających się na siebie
 Figury złożone- 3- 4 latek rysuje krzyż, a 6-7- spiralę

Pierwsza figura jaką dziecko jest w stanie narysować jest koło ⭕

8. Rozwój uwagi – przejście od uwagi mimowolnej do dowolnej.

 Uwaga mimowolna ➡ uwaga dowolna (od ok. 3 roku życia można zauważyć jej początki)
 Dziecko w wieku przedszkolnym utrzymuje skupienie (na narysowanej czarnej kropce)
maksymalnie ok 30 sekund.
 Dziecku o wiele łatwiej jest się skoncentrować na zadaniu będącym w formie zabawy.
 Około 6 r.ż. Ma miejsce skok rozwojowy jeśli chodzi o zdolność do skupienia i koncentracji
uwagi.
 Uwaga podlega uczeniu się
 9. Neologizmy dziecięce.
 Neologizmy (mogą wystąpić ale nie muszą)= tworzenie nowych słów korzystając z reguł
gramatyki języka ojczystego. Dzieci w wieku 3-5 lat gdy nie znają jakiejś nazwy przedmiotu
tworzą ją same, później ta tendecja zanika. społeczne formy wypowiedzi (np. formy
grzecznościowe), wiek pytań

10. WIEK pytań.

4-5 rok życia- dziecko poznaje świat, jest otwarte na nowe rzeczy i wielu rzeczy nie wie i nie rozumie

11. Zmiany form wyrażania gniewu i agresji w rozwoju dziecka.

Z wiekiem zmiany ulegają formy wyrażania gniewu/złości przez dzieci.
Agresja- forma wyrażenia emocji w taki sposób który będzie naruszał jakiekolwiek granice innej
osoby.
a. Agresja u dzieci jest uważana za jeden z najsilniejszych predyktorów niedostosowania w
starszym wieku.
Dlaczego z biegiem czasu już nie robimy tych rzeczy? Zanik egocentryzmu dziecięcego,
rozumienie swoich działań, rozwój empatii, rozwój emocji.

b. Co zrobić aby to dziecko zaczęło się dobrze zachowywać?

 Nie ulegać dziecięcemu gniewowi

 Obserwować zdarzenia poprzedzające wybuchy gniewu
 Zrozumieć przyczynę zachowania dziecka
 Zachęcać do werbalizacji uczuć i wyładowania emocji w akceptowanej społecznie formie (np.
sport)

12. Typy agresji (z zajęć).

Typy agresji

 Instrumentalna- służąca zdobyciu czegoś, osiągnięciu celu (zanika z rozwojem społecznym wraz z
nauką kompromisu)
 Wroga-skierowana na drugą osobę z intencją zadania bólu (między 4 a 7 r.ż. nasila się)

 Bezpośrednia- szkoda przez działanie fizyczne, bicie (chłopcy przeważnie)

 Pośrednia- niszczenie relacji, np. plotkowanie, wykluczenie z grupy (przeważnie dziewczynki)

Dlaczego z biegiem czasu już nie robimy tych rzeczy? Zanik egocentryzmu dziecięcego,
rozumienie swoich działań, rozwój empatii, rozwój emocji.

13. Lęki dziecięce. Dlaczego sytuacje takie jak np. rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie
mogą spowodować pojawienie się/nasilenie dziecięcych leków?
Brak wiedzy o otaczającym świecie może wywoływać u dziecka skłonność do wyolbrzymiania
pewnych elementów rzeczywistości, co powoduje powstanie u nich lęku- może on przybierać różne
formy, często nierzeczywistych stworzeń.
Dziewczynki są bardziej podatne na doświadczanie lęków niż chłopcy, lecz lęki chłopców są bardziej
różnorodne.
Dzieci mogą się bać wszystkiego czego nie rozumieją
Dzieci mogą się bać:

 Samotności (lęk separacyjny- lęk uniwersalny- zdecydowana większość dzieciaków go ma, tak jak
większość dorosłych
 Zwierząt
 Postaci z bajek
 Muminków
 Dziecko może bać się ,,wszystkiego’’

14. Bazgroty nieprzedstawiające i przedstawiające (głowonogi).

Symboliczna reprezentacja w rysunku
a. W wyniku pozostawiania śladów ołówka przez dziecka na papierze powstają bazgroty
nieprzedstawiające (aż do bazgrot przedstawiających u ok. 3 latków, wówczas są to
głowonogi)
 b. Zdolność kopiowania figur geometrycznych (od 3 r.ż.) pozwala dziecku na tworzenie bazgrot
przedstawiających
 Głowonogi – forma wykorzystywania do rysowania ludzi i zwierząt
a) Głowonogi
b) Prosty schemat człowieka
c) Schemat człowieka złożony
d) Poziome uporządkowanie przestrzeni
e) Rysunek topolgiczny

15. Cechy rysunku dziecięcego.

 Na rysunku dzieci odwzorowują to, co wiedzą o danym obiekcie ➡ wzorcowość
 Dziecko przekształca trójwymiarowe obiekty, aby narysować je w płaszczyźnie dwuwymiarowej
(perspektywa)
 Przekształcenia mogą dotyczyć związków emocjonalnych z danym obiektem ➡ przekształcenia
afektywne (np. gdy dziecko kogoś bardziej lubi, będzie on ładniej namalowany)
 Widoczny kontekst kulturowy (rysowanie znanych sobie obiektów)
 Układ pasowy- pasek trawy i nieba
 Układ topograficzny- miasto

16. Pierwotna forma sumienia dziecka – czemu jest taka „bezwzględna”?

Stosowanie do zasad i zakazów dorosłych -> zachowanie wg norm społecznych. Dziecko w wieku
przedszkolnym jest już zdolne samo przypominać sobie określone reguły w konkretnych sytuacjach.
Staje się zdolne do kontroli własnych zachowań i wytwarza pierwotną formę sumienia
(bezwzględnego- bazującego na lęku o utratę miłości rodziców)
17. Charakterystyka moralność heteronomiczna u dziecka.
 IV. Okres wczesnoszkolny 7-12

1. Gotowość szkolna.
 Osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, emocjonalnego, umysłowego i
społecznego, który umożliwia mu podjęcie roli ucznia i nauki szkolnej. Podstawę gotowości
szkolnej stanowi gotowość dziecka do nauki czytania, pisania i liczenia.

 Gotowość
 Psychomotoryczna
 Słownikowo-pojęciowa
 Emocjonalno-motywacyjna

Gotowość szkolna ➡ start w edukacji ➡ powodzenie w karierze szkolnej ➡ jakość dorosłego życia

2. Stadium operacji konkretnych – cechy. Rozumowanie indukcyjne i

dedukcyjne.
c. Animizm – traktujemy przedmioty nieożywione, rzeczy, jako żywych i wyposażonych w
intencje i ludzkie emocje, np. Misio tęskni za mną kiedy byłam u babci?
d. Antropomorfizm- przypisywanie swojego punktu widzenia i cech ludzkich zwierzętom, np.
Ptaszek się smuci bo dzisiaj pada deszcz
e. Artyficjalizm- wszystkie rzeczy na Ziemi zostały skonstruowane przez człowieka, np. Łódka
nie chce płynąć, bo ktoś zepsuł fale
f. Myślenie magiczne- założenie że coś się może stać w czarodziejski sposób, jak za
dotknięciem czarodziejskiej różdżki
g. Sztywność stosowania reguł (schematyzm) – sztywność myślenia. Jeżeli dziecko nauczy się
że coś działa lub wygląda w jakiś sposób trudno jest mu zaakceptować, że może być inaczej.
Np. Dziadek, nie możesz karmić kota jedzeniem z szafki przy drzwiach, one mogą jeść tylko z
szafki pod oknem (bo w domu Jasia jedzenie jest trzymane właśnie tam, i nie rozumie że
może być inaczej)
h. Transdukcja- przypadkowe myślenie, od szczegółu do szczegółu. Wybiera sobie element na
podstawie którego wnioskuje o rzeczywistości. Np. To nie może być twoja babcia Małgosiu,
przecież babcie mają spódnice w kwiaty! (jak jego babcia i parę innych babć)
i. Finalizm- poprzez pytanie dlaczego dziecko pyta zarówno o przyczyne jak i cel

 Możliwe jest rozumowanie indukcyjne (,,od szczegółu do ogółu’’) ➡ szczegółowe obserwacje

przeobrażane są w ogólne prawa.
 ALE słabe jest rozumowanie dedukcyjne (od ogółu do szczegółu) ➡ znajomość ogólnych zasad
jeszcze nie pozwala przewidywać wyników konkretnych działań.
 Czynności myślowe stają się odwracalne (umiejętność powrotu w myślach do stanu wyjściowego
➡ jeśli A mniejsze od B, to B jest większe od A)
 Odwracalność myślenia pozwala na rozumienie zasady zachowania stałości
 Zdolność do decentracji- uwzględnianie wszystkich istotnych cech przedmiotu czy stanu
1. Charakterystyka zaburzeń: dysleksja i ADHD.
Dysleksja
a. Nieumiejętność opanowania czytania i pisania w czasie przewidzianym w programie
szkolnym i za pomocą konwencjonalnych metod nauczania.
b. Dysleksja jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych dotycząc:
 Percepcji wzrokowej
 Percepcji fonologicznej- będzie słyszało, ale nie usłyszy pojedynczych głosek,
dźwięków
 Integracji powyższych procesów.

c. Specyficzne rodzaje błędów (d-b, pomijanie interpunkcji, lustrzane odbicia liter,

pomijanie/dodawanie liter lub sylab, itp.)
d. Zaburzenia pamięci, opóźnienia w rozwoju języka, kłopoty z orientacją.

e. Poziom inteligencji dziecka i czynniki socjokulturowe są prawidłowe, jednak przejawia ono

znaczne trudności w nauce czytania i pisania.
 Brak oznak poważnych uszkodzeń mózgu i defektów narządów zmysłów
 Rodzinne występowanie zaburzeń
 Częściej u chłopców

ADHD Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi

Attention Deficit Hyperactivity Disorder
Zaburzenie, w którym procesy pobudzenia przeważają procesy hamowania-pojawią się przed 6
r.ż.
Uwarunkowane genetycznie specyficzną budową mózgu.

 Nadpobudliwość ruchowa- duża ruchliwość, drobne i niepotrzebne ruchy, stereotypie- drobne

niczemu nie służące ruchy.
 Nadpobudliwość emocjonalna- wybuchy gniewu, wzmożona ekspresja emocji, drażliwość,
konfliktowość, labilność emocjonalna
 Nadpobudliwość poznawcza- zaburzenia koncentracji uwagi, łatwe rozproszenie, zapominanie,
roztargnienie, fantazjowanie, lęki

2. Warto przejrzeć pytania z quizu z okresu wczesnoszkolnego (poniżej

najważniejsze kwestie):
3. Funkcje roli zawodowej nauczyciela.
a. Głównym źródłem pomocy w zdobywaniu kompetencji niezbędnych w świecie dorosłych
staje się dla dziecka:
NAUCZYCIEL ZE SZKOŁY
 b. Zgodnie z wynikami badania poznańskich uczniów- reprezentacja umysłowa nauczyciela u
większości dzieci związana jest z funkcją
DYDAKTYCZNĄ
Schemat roli nauczyciela w którym dysponuje dziecko idące do szkoły najsilniej budowany jest:
W PRZEDSZKOLU
4. Przyjaźnie i funkcjonowanie w grupie (status socjometryczny).
Dziewczynki są bardziej skłonne rywalizować z dziewczynkami, z którymi NIE SĄ blisko związane.
Dziecko skuteczniej uczy się nowych umiejętności poprzez:
ZABAWĘ I PRACE W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ
5. Charakterystyka moralności autonomicznej.
Według moralności autonomicznej kara ma:
POMAGAĆ W ZROZUMIENIU, CZEMU ZACHOWANIE BYŁO ZŁE
6. Kształtowanie samooceny u dziecka w wieku wczesnoszkolnym.

V. Okres adolescencji

1. Podział adolescencji na dwa podokresy (periodyzacja)

A. Wczesna adolescencja (wiek dorastania) – 11-16 lat
 Zdolność do dawania nowego życia
B. Późna adolescencja (wiek młodzieńczy) 17-20 lat
 Samodzielne kształtowanie swojego życia

2. Skok pokwitaniowy- jego przebieg i konsekwencje.

Zmiany fizyczne organizmu, min. Masy ciała i wzrostu, związany z dojrzewaniem płciowym
organizmu. Wzrost poziomu testosteronu i estrogenu.

 Chłopcy- między 12 a 15 r.ż.

 Dziewczęta- około 2 lata wcześniej niż u chłopców, mniejsze nasilenie
 Zmiany wyglądu ciała są oceniane jako ważniejsze dla dziewcząt niż dla chłopców.

3. Lękliwość w adolescencji
 Podwyższonego pobudzenia emocjonalnego
 Chwiejności emocjonalnej

 Lękliwość ➡ lęki społeczne (ekspozycja społeczna, porażka)

 ☺😢 Ambiwalencja uczuć 😡😍 ➡ szybkie przechodzenie między uczuciami przeciwstawnymi (miłość-

nienawiść)
A. Późna adolescencja. Stopniowe przechodzenie do: kontroli okazywania uczuć,
opanowania, powściągliwości i emocjonalnego zwrócenia się ku otoczeniu
społecznemu (socjocentryzm- nie tylko ja, ale inni ludzie też są istotni)
 Rozwój uczuć wyższych- tj. uczuć estetycznych (piękno, dobro), patriotycznych, itp.

4. Cechy myślenia w adolescencji.

 5. Moralność adolescenta według Kohlberga.
 Konwencjonalny poziom rozwoju moralnego- nastolatek jest początkowo bardzo zakotwiczony w
tym co myśli grupa, potrzebuje aprobaty innych żeby odnieść się do tego co jest ok, a co nie
 Postkonwencjonalny poziom rozwoju moralnego- reprezentują go ludzie dorośłi, są w stanie
oprzeć się potrzebie aprobaty i temu co mówią inni, pojawia się bliżej końca adolescencji (19,20
lat)
6. Tożsamość negatywna i syntetyczna u nastolatka.
Tożsamość negatywna- ma charakter rozwojowy oraz przejściowy, co wiąże z czasową identyfikacją
młodych ludzi z wartościami i zachowaniami, które nie są aprobowane, ale na skutek różnych
czynników może zostać utrwalona.
Może mieć pozytywne skutki jeśli ta osoba będzie się obracała w dobrym środowisku i ono wówczas
to wychwyci i zachowa się odpowiednio
7. Czemu służy nastolatkowi grupa rówieśnicza?
 Kultura młodzieżowa: podziały ,,my’’/,,oni’’ (dorośli) własny ubiór, język itd…
 Konformizm wobec grupy rówieśniczej (ALE rodzice zachowują rolę modeli- przejmowanie
wartości) ➡ przyjęcie tożsamości syntetycznej (przejęcie wzorców i zachowań grupy)

7. Rodzaje nastoletniej miłości

1) Miłość szczenięcia – uczucie zakochania ważniejsze niż jego obiekt
2) Miłość cielęca- bezgraniczne uwielbienie wobec obiektu uczuc
3) Miłość romantyczna- Pragnienie osoby fizycznie, emocjonalnie umysłowo

VI. Wczesna dorosłość 18/20-35

1. Stawanie się dorosłym - dorosłość jako proces.

Stopniowe stawanie się dorosłym, nie sztywno wyznaczone przez ramy czasowe, tylko przez
zdobywanie odpowiedzialności i sumienności w swoim tempie. Ciągły proces składający się z wielu
ważnych czynników.

2. Faza wkraczania w dorosłość wg Arnetta

 Okres pomiędzy 18 a 25 r. ż. Kiedy młodzi ludzie mogą eksperymentować z podejmowaniem
różnych ról, zadań, itp.
 ZADANIE: Wejście w świat dorosłych i zbudowanie stabilnej struktury życia w obszarach:
 Interakcji społecznych
 Aktywności zawodowej
 Budowanie własnego światopoglądu

3. Zmian fizyczne w rozwoju młodych dorosłych.

Główne zadanie wczesnej dorosłości- nawiązanie bliskich, intymnych relacji z innymi osobami
(Intymność vs. Izolacja)

 Emocjonalne przystosowanie (psychologiczna rola związku) wczesna dorosłość to okres krytyczny

dla kształtowania stałych relacji intymnych.

4. Teoria miłości Sternberga.

 5. Typy małżeństw: tradycyjne, współdziałające, koleżeńskie.
 małżeństwo koleżeńskie - podział decyzji i obowiązków jest równomierny (zwykle bez
podziału na męskie i kobiece), nacisk na satysfakcję ze związku;
 małżeństwo współdziałające - obowiązki przypisane są małżonkom według ich uzdolnień i
preferencji, jednakowo uczestniczą oni w życiu rodziny.
 małżeństwo tradycyjne - decyzje podejmowane głównie przez mężczyznę, prócz kwestii dzieci i
gospodarstwa domowego;

6. Kryzysy w małżeństwie (rozwody).

Jedno z najbardziej stresujących wydarzeń w życiu (skala stresu Holmes). Dochodzi do niego
najczęściej:

 w pierwszych 5 latach małżeństwa

 między 15 a 25 rokiem małżeństwa

Kto się częściej rozwodzi?

 rozwodnicy (osoby, które maja za sobą już rozwód) - uważamy, że okej można rozwiązywać
problemy małżeńskie poprzez rozwód (seryjny rozwodnicy); pierwszy rozwód najgorszy
 osoby z rodzin, w których rodzice się rozwiedli - powtarzanie wzorca
 osoby kohabitujące (mieszkające razem) przed zawarciem małżeństwem (zjawisko inercji -
wchodzimy w związek małżeński nie do końca przez przemyślaną decyzje, ale stałego że
otoczenia przymusza ich do ślubu, skoro już mieszkają razem; lub gdy są ze sobą kilkanaście
lat i czują presję bo “wypada”)
 osobowościowe uwarunkowania np. koncentracja na osobistych celach - uwarunkowania
osobowościowe gdy bardziej dąży się do realizowania indywidualnych celów, niż rodzinnych