‫• روش‌های لیچینگ میکروبی به طور فزاینده‌ای برای بازیافت فلزات از سنگ معدن با عیار پایین‬

‫استفاده می‌شوند که نمی‌توانند با روش‌های مرسوم از نظر اقتصادی پردازش شوند‪ .‬مانند‬
‫بسیاری از فرآیندهای بیوتکنولوژیکی‪ ،‬چنین روش هایی ممکن است از دوران ماقبل تاریخ مورد‬
‫استفاده قرار گرفته باشند و احتماالً یونانی ها و رومی ها بیش از ‪ 2000‬سال پیش مس را از‬
‫آب معدن استخراج می کردند‪ .‬با این حال‪ ،‬تنها حدود ‪ 50‬سال است که مشخص شده است که‬
‫باکتری ها عمدتاً مسئول غنی سازی فلزات در آب از ذخایر سنگ معدن هستند‪ .‬فرآیند‬
‫انحالل‌سازی بیولیچینگ نامیده می‌شود و در طبیعت هر جا که شرایط مناسب برای رشد‬
‫میکروارگانیسم‌های بیولیچینگ موجود پیدا شود‪ ،‬اتفاق می‌افتد‪.‬‬
 ‫• بیولیچینگ چیست ؟‬
‫• بیولیچینگ‪ ،‬یکی از کاربرد‌های بیوتکنولوژی در صنعت است که روشی برای استفاده از‬
‫میکروارگانیسم‌ها برای جدا کردن فلزات با ارزش از کانسنگ می‌باشد‪ .‬این تکنیک می‌تواند برای‬
‫جداسازی فلزات ارزشمند مانند طال نیز مورد استفاده قرار بگیرد‪.‬‬
 ‫کاربرد بیولیچینگ چیست ؟‬ ‫•‬
‫سابقه استفاده از این تکنولوژی به سال‌های ‪ ۱۹50‬برمی‌گردد‪ .‬توسعه این روش در دنیا به حدی‬ ‫•‬
‫بوده‌است که امروزه در آمریکا بیش از ‪ 20‬درصد از استخراج مس به روش میکروبی می‌باشد‪ .‬در‬
‫بسیاری از کشورهای دیگر از جمله شیلی‪ ،‬ایران‪ ،‬استرالیا‪ ،‬آفریقای جنوبی‪ ،‬کانادا‪ ،‬چین‪ ،‬پرو و دیگر‬
‫مناطق از این تکنیک برای بازیابی فلزات اصلی و گرانبها استفاده می‌شود‪.‬‬
‫به دنبال توسعه این فناوری‪ ،‬امروز دامپ‌های بیولیچینگ روش بسیار کم‌هزینه‌ای برای جداسازی مس‬ ‫•‬
‫از توده اصلی به شمار می‌آیند و از نظر مقرون به صرفه بودن‪ ،‬هیچ روش دیگری با این روش مقایسه‬
‫نمی‌شود‪ .‬عالوه بر موفقیت اقتصادی دامپ‌های بیولیچینگ‪ ،‬نیاز به عملیات بسیار کمی برای‬
‫آماده‌سازی دامپ‌هاست‪.‬‬
‫بیولیچینگ اورانیوم نیز در قدیم به کار می‌آمد و امروزه به دلیل کاهش نرخ اورانیوم و تحریم استفاده‬ ‫•‬
‫از آن در صنایع هسته‌ای‪ ،‬کاربرد آن کمتر شده است‪.‬‬
 ‫• برخی ازکابرد‌های دیگر بیولیچینگ‬

‫• بیولیچینگ می تواند سموم سولفات معدن را بدون آسیب رساندن به محیط زیست تثبیت‬
‫کند‪ .‬انتشار دی اکسید گوگرد سمی به محیط زیست آسیب می‌رساند و می تواند مشکالت‬
‫سالمتی را برای معدنچیان ایجاد کند و بیولیچینگ به طور کامل از این فرآیند جلوگیری‬
‫می‌کند‪.‬‬
‫• بیولیچینگ نسبت به فرآیندهای ذوب مقرون به صرفه تر است‪ .‬در مواردی مانند اکسیداسیون‬
‫آهن‪ ،‬در محدوده ‪ ،pH 2-3‬اکسیداسیون باکتریایی آهن حدود ‪ ۱00‬برابر سریعتر از‬
‫اکسیداسیون شیمیایی آهن است‪.‬‬
‫اکسیداسیون‌ترکیبات‌گوگردی‌احیا‌شده‬
‫• بسیاری از ترکیبات گوگردی احیا شده در باکتری های گوگردی بی رنگ به عنوان دهنده‬
‫الکترون مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬

‫• برای اینکه بتوان این باکتری ها را از باکتری های گوگردی سبز و ارغوانی حاوی کروفیل که‬
‫پیش تر بحث شد‪ ،‬تمیز داد به آنها باکتری های گوگردی بی رنگ گفته می شود‪.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌گوگرد‬

‫• رایج ترین ترکیبات گوگردی که به عنوان دهنده الکترون استفاده می شوند شامل هیدروژن‬
‫سولفید (‪ ،)H2S‬گوگرد عنصری (‪ )S0‬و تیوسولفات (‪ )S2O3-2‬هستند‪.‬‬

‫• در اکثر موارد محصول نهایی اکسیداسیون سولفات است و تعداد کلی الکترون های ایجاد شده‬
‫بین (‪( )H2S‬دارای عدد اکسایش ‪)-2‬و سولفات (دارای عدد اکسایش ‪ )+6‬برابر هشت است‪ .‬به‬
‫ازای هر الکترون مصرفی انرژی های آزاد شده برابری از تمام ترکیبات گوگردی احیا شده‬
‫بدست می آید‪.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌گوگرد‬

‫• اکسیداسیون سولفید طی چند مرحله رخ می دهد که در مرحله اول گوگرد عنصری‪ S ،‬تولید‬
‫می شود‪ .‬برخی از باکتری های اکسید کننده گوگرد مانند ‪ Beggiatoa‬این گوگرد عنصری را‬
‫درون سلول انباشت می کنند‪.‬‬

‫• گوگرد در این سلول ها به عنوان ذخیره انرژی وجود دارد و هنگام اتمام منبع سولفید انرژی‬
‫اضافی را از اکسیداسیون گوگرد به سولفات بدست می آورند‪.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• اگر گوگرد عنصری به عنوان دهنده الکترون از بیرون تامین شود‪ ،‬ارگانیسم باید خود را به ذرات‬
‫گوگرد بچسباند‪ ،‬زیرا گوگرد تا حدی غیرمحلول است‪.‬‬

‫• ارگانیسم با اتصال به ذرات می تواند اتم های گوگرد را برداشته و به سولفات اکسایش دهد‪ .‬این‬
‫کار از طریق فعالیت های پروتئین غشایی یا پری پالسمی که گوگرد را با احیا به ‪ HS-‬حل می‬
‫کنند‪ ،‬انجام می شود‪ HS- .‬به سلول منتقل شده و وارد متابولیسم کمولیتوتروفی می شود‪.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• یکی از محصوالت اکسیداسیون ترکیبات احیا شده گوگرد پروتون ها هستند‪ .‬در نتیجه یکی از‬
‫نتایج اکسیداسیون ترکیبات گوگردی احیا شده توسط کشت های کمولیتوتروف های گوگرد‪،‬‬
‫اسیدی شدن محیط است‪ .‬به همین علت بسیاری از باکتری های گوگردی مقاوم به اسید و یا‬
‫حتی اسید دوست هستند‪.‬‬

‫• برای مثال ‪ Acidothiobacillus thiooxidans‬در ‪ pH‬کمتر از ‪ 3‬به بهترین صورت رشد‬

‫می کند‪.‬‬
‫بیوشیمی‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• مراحل‌بیوشیمیایی‌اکسیداسیون‌گوگردی‌مختلف‌در‌شکل‌زیر آورده‌‬
‫شده‌است‪‌.‬‬
‫بیوشیمی‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• در کمولیتوتروف های گوگردی‪ ،‬چندین مسیر برای اکسیداسیون گوگردی شناخته شده اند‪.‬‬
‫• در دوتای این سیستم ها ابتدا‪ ،‬پیش ماده آغازگر‪ S2O32- ،HS- ،‬یا ‪ S0‬به سولفیت اکسید‬
‫می شود‪ .‬در شروع با سولفید شش الکترون آزاد می شود‪ .‬سپس سولفیت به سولفات اکسید می‬
‫شود که این می تواند در هر دو روش صورت گیرد‪ .‬شایع ترین سیستم‪ ،‬آنزیم سولفیت اکسیداز‬
‫را به کار می گیرد‪.‬‬
‫بیوشیمی‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• سولفیت اکسیداز‪ ،‬الکترون ها را از سولفیت به طور مستقیم به سیتوکروم ‪ c‬منتقل می کند و‬
‫در طول انتقال الکترون و تشکیل نیرو محرکه پروتون‪ ATP ،‬ساخته می شود‪.‬‬
‫بیوشیمی‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• این واکنش که در مسیر تولید سولفات توسط کمولیتوتروف های گوگردی انجام می شود با‬
‫تبدیل ‪ AMP‬به ‪ ADP‬یک پیوند پرانرژی فسفات ایجاد می کند‪.‬‬

‫• زمانی که تیوسولفات دهنده الکترون برای کمولیتوتروف های گوگردی است‪ ،‬ابتدا به گوگرد‪ ،‬و‬
‫سولفیت تجزیه می شود و در نهایت هر دوی آنها به سولفات اکسید می شوند‪.‬‬
‫‪SOX‬‬
‫• یک‌سیستم‌اکسیداسیون‌سولفید‌و‌تیوسولفات‌در‌‪ Paracoccus pantotrophus‬و‌‬
‫بسیاری‌از‌باکتری‌های‌گوگردی‌کمولیتوتروف‌و‌فتوتروف‌دیگر‌وجود‌دارد‌که‌از‌نظر عملکرد‌‬
‫کامال‌متفاوت‌است‪.‬‬
‫• این‌سیستم‌که‌‪ SOX‬نامیده‌می‌شود‪‌،‬ترکیبات‌گوگردی‌احیا‌شده‌را‌بدون‌تشکیل‌حد‌واسط‌‬
‫سولفیت‌مستقیما‌به‌سولفات‌اکسید‌می‌کند‪‌.‬‬
‫• سیستم‌‪ SOX‬توسط‌بیش‌از‌‪ ۱5‬ژن‌برای‌سیتوکروم‌ها‌و‌پروتئین‌های‌ضروی‌دیگر‌برای‌‬
‫اکسیداسیون‌مستقیم‌ترکیبات‌گوگردی‌احیا‌شده‌به‌سولفات‪‌،‬کد‌می‌شود‪.‬‬
‫‪SOX‬‬
‫• سیستم ‪ Sox‬در چند کمولیتوتروف گوگردی و نیز در برخی باکتری های گوگردی فتوتروف‬
‫برای بدست آوردن قدرت احیا کنندگی در تثبیت ‪ CO2‬و نه به دلیل فراهم کردن انرژی‪ ،‬وجود‬
‫دارد‪.‬‬
‫• این حقیقت که سیستم بیوشیمیایی در میان پروکاریوتهایی که سولفید را به داللیل مختلف‬
‫اکسید می کنند‪ ،‬توزیع شده است گواه خوبی بر این است که ژن های کد کننده ‪ Sox‬توسط‬
‫جریان انتقال افقی ژن‪ ،‬بین گونه ها منتقل شده اند‪.‬‬
‫بیوشیمی‌اکسیداسیون‌گوگرد‬
‫• الکترون های اکسیداسیون ترکیبات گوگردی احیا شده‪ ،‬در نهایت به زنجیره انتقال الکترون می‬
‫رسند‪.‬‬

‫• بسته به میزان ‪ E0‬جفت الکترون دهنده‪ ،‬الکترون ها به فالووپروتئین یا سیتوکروم ‪ c‬وارد شده‬
‫و از طریق زنجیره به ‪ O2‬منتقل می گردند و نیرو محرکه پروتون را که منجر به سنتز ‪ATP‬‬
‫توسط ‪ ATPase‬می شود‪ ،‬ایجاد می کنند‪.‬‬
‫اکسیداسیون‌آهن‬
‫• اکسیداسیون هوازی آهن دو ظرفیتی (‪ )Fe2+‬به آهن سه ظرفیتی‬
‫(‪ )Fe3+‬رشد کمولیتوتروفی باکتری های آهن را حمایت می کند‪ .‬در‬
‫‪ pH‬اسیدی از این اکسیداسیون تنها مقدار اندکی انرژی بدست می آید و‬
‫به همین دلیل باکتری های آهن برای رشد به اکسید کردن مقادیر‬
‫فراوانی از آن نیاز دارند‪.‬‬

‫• آهن سه ظرفیتی تولید شده‪ ،‬هیدروکسید آهن نامحلول و دیگر رسوبات‬

‫آهنی را در آب تشکیل می دهند که سطح ‪ pH‬را پایین می آورند‪.‬‬

‫• این موضوع نشان می دهد که چرا اکثر باکتری های اکسید کننده آهن‬
‫اسیددوست های اجباری هستند‪.‬‬
‫اکسیداسیون‌آهن‬
‫• ‪ Acidithiobacillus ferrooxidans‬و‌‪ Leptospirillium ferrooxidans‬شناخته‌شده‌‬
‫ترین‌باکتری‌های‌آهن‌هستند‌که‌می‌توانند‌با‌استفاده‌از‌آهن‌به‌عنوان‌دهنده‌الکترون‌در‌‪pH‬‬
‫کمتر‌از‌یک‌به‌صورت‌اتوتروفی‌رشد‌کنند‪.‬‬
‫• رشد‌بهینه‌آنها‌در‌‪ 2 pH‬تا‌‪ 3‬است‪‌.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌آهن‌دو‌ظرفیتی‬

‫• تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌آهن‌توسط‌‪ Acidithiobacillus ferrooxidans‬و‌دیگر‌اسید‌‬

‫دوست‌های‌اکسید‌کننده‌آهن‌به‌دلیل‌داشتن‌پتانسیل‌احیای‌بسیار‌مثبت‌جفت‌‬
‫‪ Fe3+/Fe2+‬در‌‪ pH‬اسیدی‌قابل‌توجه‌هستند‪‌.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌آهن‌دو‌ظرفیتی‬

‫• زنجیره تنفسی ‪ A.ferrooxidans‬حاوی سیتوکروم های ‪ c‬و ‪ aa3‬و یک پروتئین مس دار‬

‫پری پالسمی به نام روستی سیانین است‪.‬‬

‫• هم چنین یک پروتئین کلیدی اکسیداسیون آهن نیز در غشای بیرونی سلول قرار دارد‪ .‬به دلیل‬
‫پتانسیل احیای بسیار باالی ‪ Fe2+/Fe3+‬مسیر انتقال الکترون به اکسیژن الزاما کوتاه است‪.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌آهن‌دو‌ظرفیتی‬

‫• اکسیداسیون آهن در غشای بیرونی آغاز می شود که در آنجا ارگانیسم هم با ‪ Fe2+‬محلول و‬

‫هم با آهن نامحلول در تماس است‪.‬‬

‫• ‪ Fe2+‬به ‪ Fe3+‬اکسید می شود که یک انتقال تک الکترونی توسط سیتوکروم ‪ c‬در غشای‬

‫بیرونی است و الکترون ها را به پذیرنده الکترون روستی سیانین در پری پالسم منتقل می کند‪.‬‬

‫• سپس روستی سیانین‪ ،‬سیتوکروم ‪ c‬پری پالسمی را احیا می کند و پروتئین سیتوکروم ‪،aa3‬‬
‫‪ O2‬را با تبدیل به ‪ H2O‬احیا می کند و ‪ ATP‬توسط ‪ ATPase‬به روش معمول سنتز می شود‪.‬‬
‫تامین‌انرژی‌از‌اکسیداسیون‌آهن‌دو‌ظرفیتی‬
‫• نیرو محرکه پروتون در ‪ A.ferrooxidans‬جالب توجه است‪ .‬در یک‬
‫محیط اسیدی‪ ،‬از قبل گرادیان بزرگی از پروتون ها در عرض غشای‬
‫‪ A.ferrooxidans‬وجود دارد (‪ pH‬در پری پالسم حدود ‪ ۱-2‬و در‬
‫سیتوپالسم برابر ‪ 5.5-6‬است‪.‬‬

‫• درست است که این شرایط غیرمعمول ممکن است در ابتدا چنین نشان‬
‫دهد ‪ A.ferrooxidans‬می تواند آزادانه ‪ ATP‬بسازد‪ ،‬اما در واقع چنین‬
‫نیست و ارگانیسم نمی تواند از این نیروی محرکه پروتون طبیعی در غیاب‬
‫دهنده الکترون‪ ATP ،‬بسازد‪ ،‬علت این است که یون های ‪ H+‬که از طریق‬
‫‪ ATPase‬وارد سیتوپالسم می شوند باید برای حفظ ‪ pH‬درونی در‬
‫محدوده قابل قبول صرف شوند‪.‬‬
 ‫بیولیچینگ‌چگونه‌کار‌میکند؟‬
‫• انواع مختلفی از فرآیندهای بیولیچینگ وجود دارد‪ .‬رایج ترین روش‌های بیولیچینگ به این صورت عمل می‌کنند که از باکتری‌هایی که از ترکیبات غیر‬
‫کربنی انرژی دریافت می‌کنند استفاده کرده و با بازیابی کانی‌های سولفیدی فلزات را از سنگ معدن استخراج می‌کنند‪.‬‬

‫• بیولیچینگ مستقیم‬
‫• در شستشوی مستقیم باکتری‪ ،‬تماس فیزیکی بین سلول باکتری و سطح سولفید معدنی وجود دارد و اکسیداسیون به سولفات از طریق چندین‬
‫مرحله کاتالیز شده آنزیمی انجام می‌شود‪ .‬اگر بخوایم کلیه واکنش‌های انجام شده توسط باکتری در روش مستقیم خالصه کنیم واکنش زیر بدست می‌آید‪:‬‬
‫• ‪MeS + 2O2 –> MeSO4‬‬
‫• در این واکنش ‪Mes ،‬نماد سولفید فلز است‪.‬‬

‫• در‌فرآیند‌آبشویه‌مستقیم‪‌،‬تایلوباسیلوس‌فرواکسیدانس‌به‌ذرات‌کانی‌های‌می‌چسبد‌و‌آنگاه‌آنزیم‌های‌متصل‌به‌غشای‌سلولی‌اکسیداسیون‌بلورهای‌‬
‫سولفید‌فلز‌را‌هدایت‌می‌کند‪‌.‬‬
‫• اکسیداسیون‌کانی‌احتماال‌در‌دو‌مرحله‌به‌شرح‌زیر‌پیش‌می‌رود‬
‫• ‪CuS+0.5O2+2H+ –> Cu2++S+H2O‬‬
‫• ‪S+1.5O2+H2O –> H2SO4‬‬
 ‫بیولیچینگ‌غیر‌مستقیم‬

‫• در بیولیچینگ غیرمستقیم‪ ،‬میکروارگانیسم‌ها در طول فرآیند در تماس مستقیم با مواد معدنی نیستند‪ .‬با این‬
‫حال‪ ،‬عوامل لیچینگ که سنگ معدن را اکسید می‌کنند تولید شده توسط میکروب‌ها هستند‪ .‬یک مثال‬
‫شناخته شده از فرآیند بیولیچینگ غیرمستقیم‪ ،‬استخراج اورانیوم از سنگ معدن است‪.‬‬
‫• ‪MeS + Fe2 (SO4 )3 –> MeSO4 + 2FeSO4 + S‬‬
‫• گوگردی که ایجاد می‌شود ممکن است توسط ‪T. ferrooxidans‬به اسید سولفوریک اکسید شود‪ ،‬اما‬
‫اکسیداسیونی که توسط ‪T. thiooxidans‬که اغلب همراه با ‪T. ferrooxidans‬است‪ ،‬اتفاق می افتد بسیار‬
‫سریعتر است‪.‬‬
‫• ‪S + 3O2 + 2H2O –> 2H2SO42‬‬
 ‫آبشویه‌غیرمستقیم‬

‫• آبشویه‌غیرمستقیم‌به‌توانایی‌انواع‌گونه‌های‌میکروارگانیسم‌های‌اسید‌دوست‌تایوباسیلوس‌‬
‫فرواکسیدانس‌در‌تولید‌انرژی‌متابولیک‌از‌طریق‌اکسیداسیون‌آهن‌فرو‌یا‌سولفید‌بستگی‌دارد‌‬
‫که‌به‌تولید‌سولفات‌فریک‌منجر‌می‌شود‪‌:‬‬
‫• ‪FeS2+3.5O2+H2O –> FeSO4+H2SO4‬‬
‫• ‪2FeSO4+0.5O2+H2SO4 –> Fe2(SO4)3+H2O‬‬
‫• سولفات‌فریک‌(‪‌)Fe2(SO4)3‬عامل‌اکسید‌کننده‌قوی‌است‌و‌می‌تواند‌چند‌نوع‌کانی‌‬
‫سولفیدی‌مهم‌از‌نظر‌اقتصادی‌را‌حل‌کند‪‌.‬‬
 ‫آبشویه‌غیرمستقیم‬
‫• براساس واکنش های زیر‪ ،‬آبشویه با ‪ Fe2(SO4)3‬را غیرمستقیم می نامند‪ .‬در واکنش های زیر‬
‫سرعت استخراج از کانی های سولفیدی به تراکم یون فریک (‪ )Fe3+‬بستگی دارد‪.‬‬
‫• ‪ CuFeS2+2Fe2(SO4)3 –> CuSO4+5FeSO4+2S‬کالکوپیریت‬
‫• ‪CuS+2Fe2(SO4)3>> 2CuSO4+4FeSO4+S‬کالکوزیت‬
‫• ‪ Cu5FeS4+6Fe2(SO4)3>>5CuSO4+13FeSO4+4S‬پورنیت‬
‫• در غیاب کاتالیست‪ ،‬اکسیداسیون آهن فرو بسیار کند بوده و آبشویه نیز همین طور بسیار کند‬
‫خواهد بود‪.‬‬
‫• تایوباسیلوس فرواکسیدانس این سرعت اکسیداسیون را ‪ ۱0‬برابر افزایش می دهد‪ .‬از این رو‪،‬‬
‫آبشویه غیرمستقیم بر توانایی میکربی در تامین ‪ Fe2(SO4)3‬الزم از طریق اکسیداسیون‬
‫‪ Fe2+‬به ‪ Fe3+‬بستگی دارد‪.‬‬
 ‫آبشویه‌غیرمستقیم‬
‫• به طور کلی می‌توان گفت نقش ‪T. thiooxidans‬در این روش به این صورت است که‬
‫محیطی اسیدی مطلوب را برای رشد باکتری‌های های اکسید کننده آهن مانند ‪T.‬‬
‫‪ferrooxidans‬و ‪L. ferrooxidans‬تامین می‌کند‪.‬‬
‫• پس از انجام واکنش‌های گوناگون توسط این میکروارگانیسم‌ها‪ ،‬شستشوی باکتری در محیط‬
‫اسیدی در ‪pH‬بین ‪ ۱.5‬تا ‪ 3‬انجام می‌شود که در آن بیشتر یون های فلزی در محلول باقی‬
‫می‌مانند و قابل جمع‌ آوری می‌باشند‪.‬‬
 ‫آبشویه‌غیرمستقیم‬
‫آهن چهارمین عنصر فراوان در پوسته زمین محسوب می شود و ترکیبات آهن دار در همه انواع سنگ‬ ‫•‬
‫ها وجود دارد‪ .‬هم چنین تایوباسیلوس فرواکسیدانس انرژی را از اکسیداسیون عنصر گوگرد به دست‬
‫می آورد که از واکنش های قبلی حاصل می شود‪ .‬در این اکسیداسیون اسید سولفوریک تولید می‬
‫گردد‪ .‬اسید سولفوریک حاصل ‪ pH‬را پایین می آورد که برای تایوباسیلوس فرواکسیدانس بهینه است و‬
‫از دست رفتن سولفات فریک را از راه هیدرولیز فرو می نشاند‪ .‬اسید سولفوریک انوع کانی های اکسید‬
‫مس را نیز آبشویه می کند که در واکنش های زیر مشاهده می شود‪.‬‬
‫‪2S+3O2+2H2O –> 2H2SO4‬‬ ‫•‬
‫‪Fe2(SO4)3+2H2O –> 2Fe(OH)SO4+H2SO4‬‬ ‫•‬
‫اسید سولفوریک همانگونه در واکنش های زیر نشان داه شده است‪ ،‬سایر کانی های مس را فروشویی‬ ‫•‬
‫می کند‪:‬‬
‫‪Cu(OH)2(CO3)2+3H2SO4>3CuSO4+2CO2+4H2O‬آزوریت‬ ‫•‬
‫‪ CuSiO3-2H2O+H2SO4>>CuSO4+SiO+3H2O‬کریسوکوال‬ ‫•‬
‫• تایوباسیلوس فرواکسیدانس باکتری میله ایی شکل‪ ،‬کوچک‪ ،‬گرم منفی است که در محلول‬
‫های اسیدی ‪ pH‬برابر ‪ 2.5- ۱.5‬و طیف گرمایی ‪ 30-۱0‬درجه سانتی گراد رشد می کند‪ .‬این‬
‫باکتری انرژی را از اکسیداسیون ‪ Fe2+‬به ‪ Fe3+‬و از اشکال احیا شده گوگرد به اسید‬
‫سولفوریک به دست می آورد و از اکسیژن به عنوان پذیرنده نهایی الکترون ها استفاده‬
‫می کند و دی اکسید کربن را به عنوان منبع کربن مصرف می کند‪.‬‬

‫• سایر سویه های تایوباسیلوس که در فرآیند آبشویی نقش دارند عبارتند از تایوباسیلوس‬
‫تایواکسیدانس‪ ،‬تایوباسیلوس اسیدوفیلوس و تایوباسیلوس اورگانوپاروس‪ .‬این باکتری‬
‫اسیددوست ترکیبات گوگرد دار ولی نه ‪ Fe2+‬را اکسید می کند‪ .‬تایوباسیلوس‬
‫تایواکسیدانس و تایوباسیلوس فرواکسیدانس در ابشویی کانی های سولفیدی با هم‬
‫همکاری دارند‪.‬‬
‫• ‪ .‬هنگامیکه کانی های سولفیدی بوسیله ‪ Fe3+‬اکسید می شوند‪ .‬عنصر گوگرد که به صورت‬
‫فرآورده فرعی حاصل می شود‪ ،‬سایر ذرات کانی های باقی مانده را می پوشاند و مانع دسترسی‬
‫فراتر ‪ Fe3+‬به سولفیدهای فلزی می شود‪.‬‬
‫• تایوباسیلوس تایواکسیدانس این الیه گوگردی را مورد حمله قرار داده و فرآیند آبشویه را با در‬
‫معرض قرار دادن سطح کانی ها و با تولید اسید سولفوریک تشدید می کند‪.‬‬
‫• لپتواسپریلیوم فرواکسیدانس کمی اسیددوست تر از تایوباسیلوس فرواکسیدانس است و در‬
‫برابر ‪ ۱.2 pH‬وگرمای ‪ 40‬درجه سانتی گراد روی پیریت دیده می شود‪ .‬این باکتری ها فوق‬
‫العاده متحرک‪ ،‬میله ای شکل و خمیده اند و قادرند با ملحق شدن به هم مارپیچ درست کنند‪.‬‬
‫این باکتری انرژی را از اکسیداسیون ‪Fe2+‬به ‪ Fe3+‬به دست آورد‪ ،‬ولی قادر به‬
‫اکسیداسیون ترکیبات گوگرد نیست‪.‬‬
‫• جنس سولفولوبوس متعلق به آرکی ها نیز به فرآیند آبشویه کمک می کند‪ .‬گونه های این‬
‫باکتری به طور اتوتروفی در ‪ ۱ pH‬تا ‪ 3‬و گرمای ‪ 50‬تا ‪ ۹0‬درجه سانی گراد انرژی را از‬
‫اکسیداسیون ترکیبات گوگردی و آهن به دست می آورند‪.‬‬
‫فلزات‌استخراج‌شده‌توسط‌بیولیچینگ‬
‫• طال‪Gold-‬‬
‫مس‪Copper-‬‬
‫نقره‪Silver-‬‬
‫کبالت‪Cobalt-‬‬
‫اورانیوم‪Uranium-‬‬
‫روی‪Zinc-‬‬
‫نیکل‪Nickel-‬‬
 ‫روش‌های‌انجام‌بیولیچینگ‬
‫روش‌های‌آزمایشگاهی‌بیولیچینگ‬
‫‪Percolator leaching‬‬
‫• • اولین آزمایشات در مورد شستشوی باکتریایی در پرکوالتورهای باالبر هوایی‬
‫انجام شد‪.‬‬
‫• در ساده ترین حالت‪ ،‬پرکوالتور از یک لوله شیشه‌ای تشکیل شده است که در‬
‫قسمت پایینی آن با صفحه غربال قرار گرفته و با ذرات سنگ معدن پر شده است‬
‫‪.‬‬
‫• در ادامه سنگ معدن با مواد مغذی مورد نیاز باکتری و گونه باکتری مورد نظر‬
‫شست و شو داده می‌شود‪.‬‬
‫• مایع شسته شده که از ستون عبور می کند‪ ،‬توسط هوای استریل فشرده به باالی‬
‫ستون برای گردش مجدد پمپ می شود‪ .‬به طور همزمان جریان هوا سیستم را‬
‫هوادهی می کند‪.‬‬
‫• برای نظارت بر روند فرآیند بیولیچینگ‪ ،‬نمونه‌های مایع در فواصل زمانی گرفته‬
‫می‌شود و وضعیت فرآیند لیچینگ بر اساس‪:‬‬
‫• اندازه‌گیری ‪pH‬‬
‫• بررسی‌های میکروبیولوژیکی‬
‫• آنالیز شیمیایی فلزات وارد شده به محلول‬
‫تعیین می‌شود‪.‬‬
‫‪- Submerged leaching‬شستشوی‌غوطه‌ور‬
‫• از آنجا که منبع اکسیژن اغلب ناکافی است و نسبت سطح نامطلوب‬
‫است‪ ،‬لیچینگ پرکوالتور بسیار کارآمد نیست‪ ،‬نسبتاً کند است و‬
‫مجموعه ای از آزمایشات که حداقل به مدت ‪ ۱00‬تا ‪ 300‬روز طول می‬
‫کشد‪ ،‬غیرعادی نیستند‪ .‬بنابراین‪ ،‬لیچینگ پرکوالتور به طور قابل‬
‫مالحظه ای با شستشوی غوطه ور با استفاده از مواد ریزدانه (اندازه‬
‫ذرات کمتر از ‪ ۱00‬میکرومتر) که در مایع آبشویی معلق است و با تکان‬
‫دادن یا هم زدن در حرکت نگه داشته شده است‪ ،‬جایگزین شده است‪.‬‬
‫سرعت های باالتر هوادهی و نظارت و کنترل دقیق تر پارامترهای‬
‫مختلف باعث رشد و فعالیت بهتر باکتری ها می شود به طوری که زمان‬
‫واکنش به طور قابل توجهی کوتاه شده و استخراج فلز به طور قابل‬
‫توجهی افزایش می یابد‪ .‬لیچینگ سوسپانسیون را می توان در فالسک‬
‫های ارلن یا به روشی پیچیده تر در بیوراکتور انجام داد‪.‬‬
‫‪Column leaching‬‬
‫• لیچینگ ستونی بر اساس اصل لیچینگ‬
‫پرکوالتور عمل می کند و به عنوان مدلی‬
‫برای فرآیندهای لیچینگ هیپ یا دامپ‬
‫استفاده می شود‪ .‬بسته به اندازه آنها‪ ،‬ستون‬
‫ها ممکن است از شیشه‪ ،‬پالستیک‪ ،‬بتن‬
‫اندود یا فوالد ساخته شوند‪ .‬ظرفیت آنها از‬
‫چند کیلوگرم تا چند تن متغیر است‪ .‬در‬
‫فواصل مختلف‪ ،‬اکثر سیستم های ستونی‬
‫دارای دستگاه هایی برای نمونه برداری یا‬
‫نصب ابزارهای ویژه برای اندازه گیری دما‪،‬‬
‫‪ ،pH‬رطوبت‪ ،‬اکسیژن یا دی اکسید کربن‬
‫هستند‪..‬‬
‫روش‌های‌صنعتی‌بیولیچینگ‬
‫ذخایر درجه پایین تر فلزات را با آبشویه توده یا انباری بازیافت می کنند‪ .‬فرآیندی که در آن سنگ های خرد‬ ‫•‬
‫شده را به صورت توده و تل به بلندی ‪ 30‬متر یا بیشتر بر روی سطح نسبتا ناتراوا فراهم می آورندو بعد آب‬
‫اضافه می کنند‪ .‬همان آب را چندین را در تل سنگ ها به گردش در می آورند‪ .‬به مرور زمان پیریت اکسید می‬
‫شود‪ .‬این امر محلول را قویا اسیدی کرده و غنی از سولفات فریک می سازد‪ .‬با ادامه گردش آب‪ ،‬سایر‬
‫سولفیدهای فلزی در ذخایر با فرآیندهایی که توضیح داده شد‪ ،‬محلول می شود و آب خروجی به تدریج از‬
‫فلزاتی نظیر مس غنی می شود‪ .‬باالخره‪ ،‬آب خروجی غنی از فلز را در حوضچه ایی وارد می سازند و آنگاه براده‬
‫های آهن اضافه می کنند تا مس رسوب کند‪ .‬رسوبات از واکنش زیر بدست می آیند‪.‬‬
‫‪Cu2++Fe>Cu+Fe2+‬‬ ‫•‬
‫محلول غنی از ‪ Fe2+‬را بعد از رسوب مس به حوضچه های کم عمق اکسیداسیون انتقال می دهند تا‬ ‫•‬
‫تایوباسیلوس فرواکسیدانس به سرعت ‪ Fe2+‬را به ‪ Fe3+‬اکسید کند و از طریق اکسیداسیون ترکیبات‬
‫گوگردی اسید سولفوریک بیشتری تشکیل دهد‪ .‬قسمت عمده حاصل ‪ Fe3+‬در این حوضچه های اکسیداسیون‬
‫به صورت هیدروکسید فریک ‪ Fe(OH)3‬رسوب می کند‪ .‬آنگاه محلول رویی سولفات فریک اسیدی را بار دیگر‬
‫به باالی تل و توده صخره ها پمپ می کنند‪.‬‬
‫تایوباسیلوس هایی که در این توده ها به سر می برند‪ ،‬بیشتر در قسمت یک متری باالی تل و توده به تراکم ‪۱0‬‬ ‫•‬
‫باکتری در هر گرم ذخایر وجود دارند‪.‬‬
 ‫روش‌های‌صنعتی‌بیولیچینگ‬

‫• در حال حاضر بیولیچینگ در مقیاس صنعتی برای‬

‫تصفیه سنگ‌های با عیار پایین استفاده می‌شود که‬
‫عمومً‌ا حاوی غلظت فلزات زیر ‪ 0.5‬درصد‬
‫(وزنی‪/‬وزنی) هستند و شامل روش‌های زیر می‌شود‪:‬‬

‫‪Dump leaching‬‬
‫‪Heap leaching‬‬
‫‪Underground leaching‬‬
‫‪Tank leaching‬‬
‫• ساده ترین راه برای انجام شستشوی میکروبی این است که مواد را به صورت کپه ‪heaps‬‬
‫انباشته کنید‪ ،‬اجازه دهید آب از داخل کپه عبور کند و آب تراوش (شیرابه) را جمع کند‪ .‬از‬
‫آنجایی که اکسیداسیون باکتریایی سولفیدها بسیار کندتر از سایر فرآیندها است‪ ،‬شیرابه به‬
‫گردش در می آید‪.‬‬
‫• سه روش اصلی در استفاده وجود دارد‪:‬‬
‫• ‪dump leaching‬‬
‫• ‪heap leaching‬‬
‫• ‪underground leaching‬‬
 ‫‪ dump‬لیچینگ‬ ‫•‬
‫لیچینگ ‪ dump‬قدیمی ترین فرآیند است‪ .‬اندازه ‪ dump‬ها‬ ‫•‬
‫به طور قابل توجهی متفاوت است و مقدار سنگ معدن ممکن‬
‫است در محدوده چند صد هزار تن سنگ معدن باشد‪.‬‬
‫مایع لیچینگ به قسمت باالی ‪ dump‬به طور مداوم پاشیده‬ ‫•‬
‫می شود یا به طور موقت غرق می شود‪ .‬بسته به سنگ معدن‪،‬‬
‫مایع ممکن است آب‪ ،‬آب اسیدی شده یا محلول اسید فرو‬
‫سولفات از سایر عملیات شستشو در همان معدن باشد‪.‬‬
‫قبل از گردش مجدد‪ ،‬شیرابه ممکن است از یک حوضه‬ ‫•‬
‫اکسیداسیون عبور کند‪ ،‬که در آن باکتری ها و آهن فریک‬
‫بازسازی می شوند‪.‬‬
 ‫‪heap‬لیچینگ‬
‫• این روش عمدتاً برای سنگ‌های ریزدانه‌ای که با فلوتاسیون قابل تغلیظ نیستند‪ ،‬استفاده‬
‫می‌شود‪ .‬شستشو در حوضه های بزرگ حاوی حداکثر ‪ ۱2000‬تن سنگ معدن انجام می شود‪.‬‬
‫این روش مشابه روش شستشوی ‪ dump‬است‪ .‬در برخی از عملیات لیچینگ ‪ ،heap‬لوله‌ها در‬
‫موقعیت‌های استراتژیک درون ‪‌heap‬ها در طول ساخت آن قرار می‌گیرند تا قسمت‌های‬
‫عمیق‌تر ‪ heap‬را با مقادیر کافی اکسیژن تامین کنند‪.‬‬
‫• در این روش ابتدا سطح زمین را از گیاهان پاک کرده و باشیب مالیمی آن را کوبیده و مسطح‬
‫می‌کنند‪ .‬سطح صاف شده ابتدا توسط صفحه پالستیکی و بعد با الیه‌ای از آسفالت پوشیده‬
‫می‌شود‪ .‬سپس در محل آماده شده توده‌ای از سنگ خرد شده معدن به ارتفاع ‪ ۱5-۱0‬متر‬
‫ریخته می‌شود‪ .‬وزن ماده ممکن است ‪200-۱00‬هزارتن باشد‪ .‬سپس عامل لیچینگ از باالی‬
‫توده روی تل ریخته و توسط جوی کوچکی که در انتهای شیب زمین تعبیه شده‌است‬
‫جمع‌آوری می‌گردد‪ .‬وقتی ماده معدنی به‌طور کامل لیچ شد یا توده بجا مانده رها می‌شود و یا‬
‫بعد از تخلیه‪ ،‬آن محل برای لیچینگ مواد معدنی جدید مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد‪.‬‬
 ‫• شستشوی زیرزمینی‬
‫• شستشوی زیرزمینی معموالً در معادن متروکه انجام می شود‪ .‬معادن غرق می شوند یا سنگ معدن استخراج نشده یا‬
‫پسماندهای معدن در تونل های جانبی پاشیده می شوند یا تحت فشار شسته می شوند‪ .‬آب در معادن و شفت های عمیق‬
‫تر جمع می شود و سپس به یک کارخانه فرآوری در سطح پمپ می شود‪.‬‬
‫• شناخته شده ترین کاربرد این روش در معدن اورانیوم استانراک در دریاچه الیوت در انتاریو‪ ،‬کانادا است‪ .‬ذخایر سنگ‬
‫معدنی که به دلیل عیار بسیار پایین و یا بسیار کوچک نمی توانند با روش های مرسوم استخراج شوند‪ ،‬می توانند در محل‬
‫شسته شوند‪ .‬محلول های حاوی باکتری مناسب به داخل گمانه های موجود در کانی شکسته تزریق می شوند‪ .‬پس از‬
‫مدت زمان کافی برای واکنش‪ ،‬شیرابه از چاه های مجاور پمپ می شود‪ .‬این روش مستلزم نفوذپذیری کافی از کانی و غیر‬
‫قابل نفوذ بودن سنگ بستر است تا از هرگونه نشت محلول آبشویی جلوگیری شود‪.‬‬

‫عوامل‌اصلی‌الزم‌برای‌بررسی‌قابلیت‌لیچینگ‌یک‌ذخیره‌معدنی‌به‌روش‌درجا‬
‫• ذخیره‌معدنی‌باید‌بین‌طبقات‌غیر‌قابل‌نفوذ‌قرار‌گرفته‌باشد‌تا‌از‌هدر‌رفتن‌سیال‌لیچینگ‌جلوگیری شود‌‪.‬‬
‫• ذخیره‌معدنی‌بایددارای‌نفوذ‌پذیری‌کافی‌برای‌عبور‌از‌محلول‌لیچینگ‌باشد‪.‬‬
 ‫فاکتور‌هایی‌که‌بازده‌بیولیچینگ‌را‌افزایش‌می‌دهند‬
‫• حداکثر بازده استخراج فلز تنها زمانی حاصل می‌شود که شرایط شستشو ‪leaching‬با شرایط رشد‬
‫بهینه باکتری‌ها مطابقت داشته باشد‪.‬‬
‫• مواد مغذی‬
‫میکروارگانیسم‌هایی که برای استخراج فلز از مواد سولفیدی استفاده می‌شوند‪ ،‬باکتری‌های‬
‫کمولیتواتوتروف هستند و بنابراین فقط ترکیبات معدنی برای رشد مورد نیاز هستند‪ .‬به طور کلی مواد‬
‫مغذی معدنی از محیط و از موادی که قرار است ‪leach‬شوند به دست می آیند‪ .‬برای رشد بهینه‪،‬‬
‫ترکیبات آهن و گوگرد را می توان همراه با نمک های آمونیوم‪ ،‬فسفات و منیزیم تکمیل کرد‪.‬‬

‫• دما‬
‫دمای بهینه برای اکسیداسیون آهن و سولفید توسط ‪T. ferrooxidans‬بین ‪ 28‬تا ‪ 30‬درجه سانتی‬
‫گراد است‪ .‬در دماهای پایین‌تر کاهش استخراج فلز رخ می‌دهد‪ ،‬در دماهای باالتر (‪ 50‬تا ‪ 80‬درجه‬
‫سانتیگراد) می توان از باکتری های ترموفیل برای اهداف شستشو استفاده کرد‪.‬‬
 ‫• کربن دی اکسید و اکسیژن‬
‫• تامین کافی اکسیژن پیش نیاز رشد خوب و فعالیت باالی باکتری های شستشو دهنده است‪ .‬در‬
‫آزمایشگاه می توان این کار را با هوادهی‪ ،‬هم زدن یا تکان دادن به دست آورد‪ .‬در مقیاس فنی‪،‬‬
‫به‌ویژه در مورد تخلیه یا آبشویی‪ dump‬و ‪heap‬تأمین اکسیژن کافی ممکن است مشکالتی‬
‫ایجاد کند‪ .‬دی اکسید کربن تنها منبع کربن مورد نیاز است‪ ،‬اما نیازی به افزودن ‪CO2‬نیست‪.‬‬

‫• ‪pH‬تنظیم مقدار صحیح ‪pH‬شرط الزم برای رشد باکتری های آبشویی است و برای حل شدن‬
‫فلزات تعیین کننده است‪ .‬مقادیر ‪pH‬در محدوده ‪ 2.5-2.0‬برای اکسیداسیون باکتریایی آهن‬
‫فروس و سولفید بهینه هستند‪ .‬در مقادیر ‪pH‬کمتر از ‪ ،2.0‬مهار قابل توجهی از ‪T.‬‬
‫‪ferrooxidans‬رخ خواهد داد‪ ،‬اما ‪T. ferrooxidans‬ممکن است با مقادیر ‪pH‬پایین تر با‬
‫افزایش افزودن اسید سازگار شود‪.‬‬
 ‫• بستر معدنی ‪Mineral substrate‬‬
‫• ترکیب کانی شناسی سوبسترای لیچینگ از اهمیت اولیه برخوردار است‪ .‬در محتوای کربنات‬
‫باالی سنگ معدن یا مواد متصل‪pH ،‬در مایع شستشو افزایش می یابد و مهار یا سرکوب کامل‬
‫فعالیت باکتری رخ می دهد‪ .‬مقادیر ‪pH‬پایین‪ ،‬الزم برای رشد باکتری های لیچینگ را می‬
‫توان با افزودن خارجی اسید به دست آورد‪ ،‬اما این ممکن است نه تنها باعث تشکیل و رسوب‬
‫گچ شود‪ ،‬بلکه بر هزینه فرآیند نیز تأثیر می گذارد‪ .‬سرعت شسته شدن به کل سطح بستر‬
‫معدنی نیز بستگی دارد‪ .‬کاهش اندازه ذرات به معنای افزایش سطح کل ذرات است به طوری‬
‫که می توان بازده باالتر فلز را بدون تغییر در‬