BÀI TẬP TUYÊN BỐ CÁ NHÂN ĐÃ CHẾT

Tóm tắt bản án:

Quyết định số 272/2018/QĐST-DS bà Bùi Thị T và ông Trần Văn C là vợ
chồng, có 1 đứa con chung là Trần Minh T. Cuối năm 1985, ông C bỏ nhà đi
biệt tích, không có tin tức, gia đình bà T đã tổ chức tìm kiếm, nhưng vẫn không
có thông tin gì của ông C. Ngày 23/8/2017, Công an xác nhận ông C có đăng
ký hộ khẩu thường trú tại phường Bình Phước, quận 9 từ năm 1976 đến 1985
và đã xóa khẩu không còn quản lý tại địa phương. Ngày 26/10/2017, Tòa án
nhân dân quận 9 ban hành Thông báo tìm kiếm thông tin người bị yêu cầu
tuyên bố đã chết nhưng đến nay vẫn không có tin tức gì của ông C. Ngày
07/8/2018, bà T yêu cầu tuyên bố ông C là đã chết và được Tòa án chấp nhận
yêu cầu này của bà, tuyên bố ông C là đã chết theo điểm d khoản 1 Điều 71
BLDS 2015. Do không xác định được ngày, tháng có tin tức cuối cùng của ông
C nên ngày chết của ông C được tính từ ngày đầu tiên của năm tiếp theo năm
có tin tức cuối cùng là 01/01/1986.

Câu 3.1. Những điểm giống và khác nhau giữa tuyên bố một người mất
tích và tuyên bố một người là đã chết.

Giống nhau:

Chủ thể yêu cầu xem xét: Người có quyền, lợi ích liên quan.




Chủ thể có thẩm quyền quyết định: Tòa án.




Thời hạn: Tính từ ngày biết được tin tức cuối cùng của người đó. Nếu
không xác định được ngày thì thời hạn này được tính từ ngày đầu tiên
của tháng tiếp theo tháng có tin tức cuối cùng; nếu không xác định được
ngày, tháng thì thời hạn được tính từ ngày đầu tiên của năm tiếp theo
năm có tin tức cuối cùng.




Hủy bỏ tuyên bố:

 

Người bị tuyên bố trở về hay có tin tức xác thực là người đó còn sống
thì theo yêu cầu của người bị tuyên bố hoặc người có quyền, lợi ích liên
quan, Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố người đó mất
tích hoặc đã chết.

Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích
hoặc đã chết phải được gửi cho cấp xã nơi cư trú của người bị tuyên bố
để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch.

Khác nhau:

Tuyên bố một người mất tích Tuyên bố một người là đã chết

Khái Là việc Tòa án ra quyết định tuyên
niệm bố một cá nhân mất tích theo yêu
cầu của những người có quyền lợi
ích liên quan khi có đủ những điều
kiện luật định.
Điều Cơ sở pháp lý: Điều 68 BLDS 2015
kiện Một người biệt tích 02 năm liền trở
tuyên lên, mặc dù đã áp dụng đầy đủ các
bố biện pháp thông báo, tìm kiếm theo
quy định của pháp luật về tố tụng
dân sự nhưng vẫn không có tin tức
xác thực về việc người đó còn sống
hay đã chết.
Là một quyết định tư pháp có tác
dụng chấm dứt cuộc sống pháp lý
của một người thực ra không rõ là
còn sống hay đã chết nhưng việc
thừa nhận người này còn sống
không đem lại lợi ích gì cho người
này và những người xung quanh.
Cơ sở pháp lý: Điều 71 BLDS
2015
Tòa án tuyên bố một người là đã
chết trong các trường hợp sau đây:
a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết
định tuyên bố mất tích của Tòa án
có hiệu lực pháp luật mà vẫn
không có tin tức xác thực là còn
sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau

Hậu Cơ sở pháp lý: Điều 65, 66, 67, 68,
quả 69 BLDS 2015
pháp - Hậu quả về mặt nhân thân: Quan
lý hệ nhân thân không đương nhiên
chấm dứt, trường hợp vợ hoặc
chồng của người bị tuyên bố mất
tích xin ly hôn thì Tòa án giải quyết
cho ly hôn theo quy định của pháp
luật về hôn nhân và gia đình (Điều
68).
- Hậu quả về mặt tài sản: quan hệ
tài sản của người bị Tòa án tuyên
bố mất tích được giao lại cho người
quản lý (Điều 65).
05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết
thúc mà vẫn không có tin tức xác
thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên
tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai
nạn hoặc thảm họa, thiên tai đó
chấm dứt vẫn không có tin tức xác
thực là còn sống, trừ trường hợp
pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và
không có tin tức xác thực là còn
sống; thời hạn này được tính theo
quy định tại khoản 1 Điều 68 của
Bộ luật này.
Cơ sở pháp lý: Điều 72 BLDS
2015
- Hậu quả về mặt nhân thân: khi
quyết định của Toà án tuyên bố
một người là đã chết có hiệu lực
pháp luật thì quan hệ vê hôn nhân
gia đình và các quan hệ nhân thân
khác của người đó được giải quyết
như đối với người đã chết.
- Hậu quả về mặt tài sản: quan hệ
tài sản của người bị Tòa án tuyên
bố là đã chết được giải quyết như
đối với người đã chết; tài sản của
người đó được giải quyết theo quy
định của pháp luật về thừa kế.

Câu 3.2. Một người biệt tích và không có tin tức xác thực là còn sống trong
thời hạn bao lâu thì có thể bị Tòa án tuyên bố là đã chết?

Theo Điều 71 khoản 1 BLDS 2015:

“1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết
định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây:
a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có
hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết
thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
 c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn
hoặc thảm họa, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là
còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống;
thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật
này.”
→ Như vậy, theo quy định của pháp luật hiện hành: Sau 3 năm kể từ ngày Tòa
án tuyên bố mất tích; biệt tích trong chiến tranh sau 5 năm; bị tai nạn hoặc
thảm họa hay thiên tai sau 2 năm; biệt tích 5 năm liền trở lên và không có tin
tức xác thực là còn sống trong các khoảng thời gian trên thì Tòa án có thể tuyên
là đã chết theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan.

Thái Bảo : Phần B, câu 3,4.

Tóm tắt quyết định số 04/2018/QĐST-DS ngày 19/11/2018 của Tòa án
nhân dân huyện Đông Sơn tỉnh Thanh Hóa:
Anh Quản Bá Đ là người yêu cầu tòa tuyên bố chị Quản Thị K ( chị gái anh Đ )
là đã chết. Nguyên nhân là do chị Quản Thị K đã rời nhà, rời khỏi địa phương
từ năm 1992 đến nay và không có tin tức gì. Gia đình anh Đ đã tìm kiếm chị K
và thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng nhiều lần nhưng vẫn không
thu được kết quả. Sau khi thụ lý vụ việc, Tòa án ra quyết định tìm kiếm chị K
trên các trang thông tin điện tử. Đến nay đã hết thời hạn theo quy định của pháp
luật, thế nhưng vẫn chưa tìm kiếm được chị K và cũng không có tin tức gì của
chị K được báo về. Do đó, có đủ cơ sở để khẳng định chị Quản Thị K đã biệt
tích 5 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực chị K còn sống.
Tòa án quyết định tuyên bố chị Quản Thị K sinh năm 1969 đã chết ngày
19/11/2018. Ngày 19/8/2018 là ngày làm căn cứ phát sinh, thay đổi, chấm dứt
các quan hệ về nhân thân, về tài sản, về hôn nhân và gia đình, về thừa kế của
chị Quản Thị K.

Câu 3.3. Trong các vụ việc trên (quyết định năm 2018 và 2019), cá nhân bị
tuyên bố chết biệt tích từ thời điểm nào? Vì sao?

Trong các vụ việc trên, cá nhân bị tuyên bố chết biệt tích tính từ thời
điểm 5 năm kể từ ngày biệt tích mà không có thông tin xác thực là còn
sống.




Theo điểm a khoản 1 Điều 71 BLDS 2015: “Sau 03 năm, kể từ ngày

quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn
không có tin tức xác thực là còn sống”. Tuy nhiên trong các vụ việc
trên, người có quyền và lợi ích liên quan vẫn chưa yêu cầu tòa án tuyên
 bố người đó mất tích. Theo khoản 1 Điều 68 BLDS 2015 về Tuyên bố
mất tích:

“Khi một người biệt tích 02 năm liền trở lên, mặc dù đã áp dụng đầy đủ
các biện pháp thông báo, tìm kiếm theo quy định của pháp luật về tố
tụng dân sự nhưng vẫn không có tin tức xác thực về việc người đó còn
sống hay đã chết thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan,
Tòa án có thể tuyên bố người đó mất tích.”

Do vậy, trường hợp này không thể xác định theo điểm a khoản 1 Điều
71 BLDS 2015 được. Trong các vụ việc trên tòa căn cứ theo điểm d
khoản 1 Điều 71 BLDS 2015 để tuyên bố chết: “Biệt tích 05 năm liền
trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính
theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.”

Câu 3.4. Cho biết tầm quan trọng của việc xác định ngày chết của một cá
nhân? Nêu cơ sở pháp lý và ví dụ minh hoạ.

Theo khoản 3 Điều 16 BLDS 2015: “Năng lực pháp luật dân sự của cá
nhân có từ khi người đó sinh ra và chấm dứt khi người đó chết”. Do đó
việc xác định ngày chết của một cá nhân làm thay đổi, phát sinh, chấm
dứt các quan hệ dân sự khác. Ngày mà cá nhân đó chết cũng chính là
ngày năng lực pháp luật dân sự của cá nhân đó bị chấm dứt đồng thời
làm thay đổi, chấm dứt, phát sinh các quan hệ về quyền tài sản, quyền
nhân thân đối với người có quyền và lợi ích liên quan theo Điều 72
BLDS 2015: “1. Khi quyết định của Tòa án tuyên bố một người là đã
chết có hiệu lực pháp luật thì quan hệ về hôn nhân, gia đình và các quan
hệ nhân thân khác của người đó được giải quyết như đối với người đã
chết; 2. Quan hệ tài sản của người bị Tòa án tuyên bố là đã chết được
giải quyết như đối với người đã chết; tài sản của người đó được giải
quyết theo quy định của pháp luật về thừa kế.”




Ngoài ra theo khoản 1 Điều 611 BLDS 2015 về thời điểm, địa điểm mở
thừa kế: “Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết.
Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở thừa
 kế là ngày được xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật này”. Đây là
cơ sở để xác định thời điểm mở thừa kế từ ngày tòa ra tuyên bố quyết
định một người đã chết. Từ những cơ sở pháp lý được đưa ra cho thấy
việc xác định ngày chết của một cá nhân là vô cùng quan trọng.




Ví dụ minh họa: “Anh A là một công nhân làm ở công trường X, anh có
một vợ và hai con nhỏ, không có cha mẹ hay anh chị em. Anh A có tài
sản là một mảnh đất rộng 10 héc-ta. Một ngày anh A không may mắn bị
tai nạn lao động trong quá trình làm việc dẫn đến tử vong. Gia đình anh
A đã làm giấy chứng tử cho anh A. Việc anh A mất đi đã làm chấm dứt
mối quan hệ hôn nhân giữa anh A và vợ của anh ấy, đồng thời tài sản
của anh A cũng được giải quyết theo quy định của pháp luật về thừa kế.
Cụ thể vợ con anh A thuộc hàng thừa kế thứ nhất, người vợ có trách
nhiệm quản lý tài sản anh A đề lại là mảnh đất rộng 10 héc-ta cho đến
khi các con trưởng thành và tiến hành phân chia theo quy định của pháp
luật.”

Bình Nguyên
Câu 3.5. Tòa án xác định ngày chết của các cá nhân bị tuyên bố chết là
ngày nào? Đoạn nào của các Quyết định trên (quyết định năm 2018 và
2019) cho câu trả lời?

Trong Quyết định số 272/2018/QĐST-DS ngày 27/4/2018 của Tòa án

nhân dân Quận 9 TP. Hồ Chí Minh, Tòa án xác định ngày chết của ông
Trần Văn C là ngày 01/01/1986. Cụ thể: “Về việc xác định ngày chết
của ông C: Bà T và ông T xác định ông C bỏ đi cuối năm 1985, Công an
phường Phước Bình, Quận 9 không xác định được ngày, tháng ông C
vắng mặt tại địa phương. Đây thuộc trường hợp không xác định được
ngày, tháng có tin tức cuối cùng của ông C. Do đó, ngày chết của ông C
được tính là ngày đầu tiên của năm tiếp theo năm có tin tức cuối cùng.
Như vậy, ngày chết của ông C là ngày 01/01/1986.”




Trong Quyết định số 04/2018/QĐST-DS ngày 19/11/2018 của Tòa án

nhân dân huyện Đông Sơn tỉnh Thanh Hóa, Tòa án xác định ngày chết
của chị Quản Thị K là ngày 19/11/2018. Cụ thể: “Sau khi thụ lý vụ việc,
Toà án nhân dân huyện Đông Sơn đã ra quyết định thông báo tìm kiếm
 chị Quản Thị K trên Cổng thông tin điện tử Tòa án nhân dân Tối Cao;
Báo nhân dân và Đài tiếng nói Việt Nam 03 kỳ liên tiếp. Thời hạn thông
báo 04 tháng kể từ ngày đăng, phát thông báo lần đầu tiên (06/7/2018).
Đến nay đã hết thời hạn thông báo theo quy định của pháp luật, nhưng
chị K vẫn không về và cũng không có tin tức gì về chị K. Do đó có đủ
cơ sở khẳng định chị Quản Thị K đã biệt tích 05 năm liền trở lên và
không có tin tức xác thực là chị K còn sống.

…
Chấp nhận đơn yêu cầu của anh Quản Bá Đ;
Tuyên bố chị Quản Thị K - sinh 1969 đã chết ngày 19/11/2018;
Ngày 19/11/2018 là ngày làm căn cứ phát sinh, thay đổi, chấm dứt các
quan hệ về nhân thân, về tài sản, về hôn nhân gia đình, về thừa kế của
chị Quản Thị K.”

Trong Quyết định số 94/2019/QĐST-VDS ngày 15/11/2019 của Toà án

nhân dân TP. Hà Nội, Tòa án xác định ngày chết của cụ Phạm Văn C là
từ ngày 01/5/1997. Cụ thể: “Căn cứ vào tài liệu, chứng cứ nêu trên thấy
phù hợp với trình bày của bà K và những người có quyền lợi, nghĩa vụ
liên quan, do vậy có cơ sở xác định, cụ C đã biệt tích từ năm 1997 đến
nay không có tin tức gì xác thực cụ C còn sống hay đã chết. Căn cứ vào
văn bản trả lời của cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội nêu trên,
có cơ sở xác định tin tức cuối cùng về cụ C là tháng 4/1997.

Theo quy định tại điểm d Khoản 1 Điều 71 Bộ luật dân sự 2015 thì Tòa
án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp “Biệt
tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời
hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này”.
Khoản 1 Điều 68 BLDS 2015 quy định: “...nếu không xác định được
ngày có tin tức cuối cùng thì thời hạn này được tính từ ngày đầu tiên
của tháng tiếp theo tháng có tin tức cuối cùng; nếu không xác định được
ngày, tháng có tin tức cuối cùng thì thời hạn này được tính từ ngày đầu
tiên của năm tiếp theo năm có tin tức cuối cùng".
Căn cứ vào quy định nêu trên, có cơ sở xác định cụ Phạm Văn C đã chết
kể từ ngày 01/5/1997.”
Câu 3.6. Đối với hoàn cảnh như trong các quyết định trên (quyết định
năm 2018 và 2019), pháp luật nước ngoài xác định ngày chết là ngày nào?

Theo Điều 45 BLDS của nước Liên Bang Nga:

 

“Điều 45. Tuyên bố công dân đã chết

1. Công dân có thể bị Tòa án tuyên bố là đã chết nếu tại nơi cư trú
không có thông tin lưu trú trong thời gian 5 năm và trường hợp người
đó biến mất trong hoàn cảnh nguy hiểm đến tính mạng, hoặc trong
những trường hợp có cơ sở để cho rằng anh ta có thể đã thiệt mạng do
một tai nạn rõ ràng nếu anh ta mất tích trong vòng sáu tháng.
3. Ngày công dân bị tuyên bố đã chết là ngày quyết định của Tòa án
tuyên bố một người là đã chết có hiệu lực pháp luật. Trong trường hợp
tuyên bố công dân đó đã chết, mất tích trong tình huống nguy hiểm đến
tính mạng hoặc trong những tình huống có cơ sở để cho rằng người đó
có thể đã thiệt mạng do một tai nạn rõ ràng thì tòa án có thể xem đó
ngày công dân thiệt mạng.”

Vì vậy trong Quyết định số 272, ông Trần Văn C bị tuyên bố chết vào
ngày 27/4/2018; trong Quyết định số 04/2018/QĐST-DS ngày
19/11/2018 của Tòa án nhân dân huyện Đông Sơn tỉnh Thanh Hóa, chị
Quản Thị K bị tuyên bố là đã chết vào ngày 19/11/2018; và trong Quyết
định số 94/2019/QĐST-VDS ngày 15/11/2019 của Toà án nhân dân TP.
Hà Nội, cụ Phạm Văn C bị tuyên bố là đã chết vào ngày 15/11/2019.

Hải Anh