სტატისტიკური განზოგადებული მაჩვენებლების რაოდენობრივი

დახასიათება

3.1. სტატისტიკური მაჩვენებლების არსი და კლასიფიკაცია

სტატისტიკური მაჩვენებლი ეს არის თვისებრივი განსაზღვრულობის

მქონე საზოგადოებრივი მოვლენისა და პროცესის რაოდენობრივი მახასიათებელი,
ზომა კონკრეტულ დროსა და სივრცეში. ე.ი. მაჩვენებელი შესასწავლი მოვლენის
სიდიდის გამოხატულებაა, რომელიც მიუთითებს შესასწავლი ობიექტის რაოდენობრივ
(ზომის, მოცულობის) ან ხარისხობრივ, თვისებრივ გამოსახულებაზე.
როგორც წესი, სტატისტიკის მიერ შესწავლილი მოვლენები და პროცესები
საკმაოდ რთული და მრავალფეროვანია. შესაბამისად, მათი არსი აისახება არა
უშუალოდ ერთი მაჩვენებლის მიერ, არამედ სხვადასხვა მაჩვენებლებით, რომელთაA
ერთობლიობა წარმოადგენს სტატისტიკურ მაჩვენებელთა სისტემას.
სტატისტიკურ მაჩვენებელთა სისტემა არის ურთიერთდაკავშირებულ მაჩვენებელთა
ერთობლიობა, რომელსაც გააჩნია ერთი ან მრავალდონიანი სტრუქტურა და ემსახურება
კონკრეტული სტატისტიკური ამოცანის გადაწყვეტას.
შესასწავლი ნიშნისგან განსხვავებით, სტატისტიკური მაჩვენებელი მიიღება
გაანგარიშების გზით. ეს შეიძლება იყოს ერთობლიობის ერთეულთა უბრალო დათვლა,
ნიშნის მნიშვნელობათა შეჯამება, ორი ან რამდენიმე სიდიდის შედარება ან სხვა
რთული გაანგარიშებანი.
განასხვავებენ კონკრეტულ სტატისტიკურ მაჩვენებელს და მაჩვენებელ-კატეგორიას.
კონკრეტული სტატისტიკური მაჩვენებელი ახასიათებს მოცემულ დროში, მოცემულ
ადგილას შესწავლილი მოვლენის სიდიდეს, მოცულობას.
მაჩვენებელ-კატეგორია გამოხატავს ადგილის, დროის, რიცხობრივი მნიშვნელობის
მითითების გარეშე ერთი და იგივე სახის კონკრეტული სტატისტიკური მაჩვენებლების
არსს, მის ზოგად განმასხვავებელ თავისებურებებს. იგი ძირითადად გამოიყენება
თეორიული სამუშაოების მიმდინარეობისას, აგრეთვე სტატისტიკური დაკვირვების
პროექ¬ტი¬რების ეტაპზე ოპერირებისას. მაგალითად, შრომის ანაზღაურების ცნება _
იგი არის გაწეული სამუშაოს ანაზღაურება, მაჩვენებლ-კატეგორიას წარმოადგენს _

76
`მუშაკის ხელფასი~, ხოლო კონკრეტული მუშაკის ხელფასი, მაგალითად, თვეში 300
ლარი _ კონკრეტული სტატისტიკური მაჩვენებელია. ამასთან უნდა აღინიშნოს, რომ
მაჩვენებლ-კა¬ტე¬გორია საერთოა ყველა ერთობლიობისათვის და არ იცვლება, მაშინ
როცა კონკრეტული სტატისტიკური მაჩვენებელი იცვლება კონკრეტული დროისა და
სივრცის მიხედვით.
Yყველა სტატისტიკური მაჩვენებელი ერთობლიობის ერთეულთა მომცველობის
მიხედვით იყოფა ინდივიდუალურ და ჯამობრივ, ხოლო გამოხატვის ფორმის
მიხედვით აბსოლუტურ, შეფარდებით და საშუალო სიდიდეებად.
ინდივიდუალური მაჩვენებლები ახასიათებენ ერთობლიობის ცალკეულ ერთეულებს
ან ობიექტებს: კორპორაციას, საწარმოს, საამქროს, შინამეურნეობას და ა.შ.
ინდივი¬დუალურ აბსოლუტურ მაჩვენებელს წარმოადგენს მაგალითად, საწარმოს
სამრეწ¬ველო-საწარმოო პერსონალის რიცხვი, სავაჭრო საწარმოს რეალიზებული
პროდუქციის მოცულობა, შინამეურნეობათა ერთობლივი შემოსავალი და ა.შ.
იმ ორ აბსოლუტურ მაჩვენებელთა შეფარდებით, რომლებიც ახასიათებენ ერთი და
იმავე ერთეულს ან ობიექტს, ღებულობენ ინდივიდუალურ შეფარდებით მაჩვენებელს.
სტატის¬ტიკაში გაიანგარიშება აგრეთვე ინდივიდუალური საშუალო მაჩვენებელი,
ოღონდ დროითი განსაზღვრულობით. (მაგალითად, საწარმოს პესონალის საშუალო
წლიური რიცხოვნობა).
ინდივიდუალურისგან განსხვავებით ჯამობრივი მაჩვენებლები ახასიათებენ იმ
ერთეულთა ჯგუფებს, რომლებიც წარმოადგენენ სტატისტიკური ერთობლიობის
ნაწილს ან მთელ ერთობლიობას. მაგალითად, საწარმოების სამრეწველო-საწარმოო
მუშაკთA საერთო რიცხვი, მუშაკთA ხელფასის ფონდი, მთლიანი შიდა პროდუქტი,
როგორც ყველა დარგში შექმნილი დამატებული ღირებულების ჯამი და ა.შ.
თავის მხრივ ინდივიდუალური და ჯამობრივი მაჩვენებლები იყოფა
მოცულობით და გაანგარიშებით მაჩვენებლად.
მოცულობითი მაჩვენებელი მიიღება ერთობლიობის ცალკეულ ერთეულთა
ნიშნის მნიშვნელობათა შეჯამების გზით. მიღებული სიდიდე (ნიშნის მოცულობა)
შეიძლება განვიხილოთ როგორც მოცულობითი აბსოლუტური მაჩვენებელი
(მაგალითად, დარგის საწარმოს ძირითადი კაპიტალის ღირებულება). იგი შეიძლება
შედარებულ იქნას სხვა, აბსოლუტურ მოცულობით სიდიდესთან (მაგალითად,
საწარმოს სამრეწველო-საწარმოო პერსონალის რიცხვთან) ან ერთობლიობის
77
მოცულობასთან (მაგალითად, საწარმოთა რიცხვთან). უკანასკნელ ორ შემთხვევაში
ღებულობენ მოცულობის შეფარდებით და მოცულობის საშუალო მაჩვენებლებს.
Nგაანგარიშებითი მაჩვენებლები ემსახურებიან სტატისტიკური ანალიზის
ცალკეული ამოცანების გადაწყვეტას. კერძოდ, ვარიაციის გაზომვას, სტრუქტურული
ძვრების დახასიათებას, ურთიერთკავშირის შეფასებას და სხვა. ისინი იყოფიან
აბსოლუტურ, შეფარდებით, საშუალო და ვარიაციის მაჩვენებლებად.
ერთობლიობის ერთეულთა მომცველობა და გამოხატვის ფორმა წარმოადგენს
სტატისტიკური მაჩვენებლების ძირითად, მაგრამ არა ერთადერთ საკლასიფიკაციო
ნიშანს.
მნიშვნელოვან საკლასიფიკაციო ნიშანს წარმოადგენს დროითი ფაქტორი.
საზოგადოებრივი მოვლენები და პროცესები, რომელიც დროის განსაზღვრული მომენ-
ტი¬სათვის მდგომარეობის მიხედვით (როგორც წესი, წლის დასაწყისისთვის ან
ბოლოსთვის) შეიძლება აისახოს სტატისტიკურ მაჩვენებლებში, წარმოადგენს
სამომენტო მაჩვენებელს, ხოლო _ გარკვეული პერიოდის მიხედვით გამოსახული
მაჩვენებლები _ დღე, კვირა, თვე, კვარტალი, წელი არის ინტერვალური. ამასთან,
ეკონომიკური შინაარსის მიხედვით შესაძლებელია ინტერვალური მაჩვენებლების
შეჯამება, ხოლო სამომენტოსი _ არა.
იმის მიხედვით, თუ რამდენ ობიექტთანაა მიმართებაში გაანგარიშებული
სტატისტიკური მაჩვენებელი, განასხვავებენ ერთობიექტიან და ობიექტთაშორის
მაჩვენებლებს. ერთობიექტიანი მაჩვენებელი ახასიათებს მხოლოდ ერთ ობიექტს, ხოლო
ობიექტთაშორისი მაჩვენებლები მიიღება სხვადასხვა ობიექტების მდგომარეობის
ამსახველი მაჩვენებლების შეფარდებით. (მაგალითად, საშუალო სკოლადამთAვრებულ
ბავშვთა რიცხვისა და უმაღლეს სასწავლებლებში ადგილების რიცხვის თანაფარდობა).
ასეთი მაჩვენებლები შეფარდებითი მაჩვენებლების სახით გამოისახება.
და ბოლოს, სივრცითი განსაზღვრულობის თვალსაზრისით, სტატისტიკური
მაჩვენებლები იყოფა საერთო ტერიტორიულ (რომელიც ახასიათებს შესასწავლ ობიექტს
ან მოვლენას მთელი ქვეყნის მასშტაბით), რეგიონალურ და ადგილობრივ (ლოკალურ)
მაჩვენებლებად, რომლებიც მოიცავენ ტერიტორიის ამა თუ იმ ნაწილს ან მის ცალკეულ
ობიექტს.
absoluturi da SefardebiTi sidideebi

78
 სტატისტიკური მაჩვენებლის გამოხატვის საწყის, ამოსავალ სახეს აბსოლუტური სიდიდე
წარმოადგენს. Aაბსოლუტური სიდიდეები მიიღება უშუალოდ სტატისტიკური მასალის
თავმოყრით და ახასიათებენ შესწავლილი სტატისტიკური მოვლენისა და პროცესების
აბსოლუტურ საზღვრებს. კერძოდ მის მასას, ფართობს, მოცულობას და ა.შ. აგრეთვე მათ
დროებით მახასიათებლებს და ერთობლიობის მოცულობას.
აბსოლუტური სიდიდეები ეწოდება ადგილისა და დროის მოცემულ პირობებში
საზოგადოებრივი მოვლენის ზომის (მოცულობა, დონე) და ნიშნის სიდიდის (ეროვნული
შემოსავლის, ხელფასის, ფასის და სხვა) გამომხატველ მაჩვენებლებს.
აბსოლუტური სიდიდეები შეიძლება იყოს ინდივიდუალური და ჯამობრივი.
ინდივიდუალური არის ერთობლიობის ცალკეული ერთეულების ამა თუ იმ ნიშნის
რაოდენობრიობის გამომხატველი. ისი უშუალოდ სტატისტიკური დაკვირვების პროცესში
მიიღება და რეგისტრაცია (დაფიქსირება) პირველადი აღრიცხვის დოკუმენტებში წარმოებს.
ინდივიდუალური აბსოლუტური სიდიდეები ყოველი სტატისტიკური კვლევის
საფუძველს წარმოადგენს. მაგალითად, საწარმოს ცალკეული მუშის ხელფასი, ცალკეულ
მეურნეობებში სახნავის მოცულობა, ცალკეული საწარმოს მიერ გამოშვებული პროდუქციის
მოცულობა და ა.შ.
ჯამობრივი აბსოლუტური სიდიდე მთლიანი ერთობლიობის ამა თუ იმ ნიშნის
რაოდენობრიობის მაჩვენებელია ანუ დაკვირვებაში შემავალი ობიექტების ერთობლიობის
დამახასიათებელი ნიშნის ჯამობრივი მაჩვენებელია. Mმაგალითად, საქართველოს
მოსახლეობა, ფირმის მუშაკთა ხელფასის ფონდი, წარმოებული პროდუქციის საერთო
თვითღირებულება, საერთო გამოშვება და ა.შ.
ჯამობრივი აბსოლუტური სიდიდე მიიღება ორი წესით: ცალკეული ინდივიდუალური
აბსოლუტური სიდიდეების შეჯამებით (თითოეული მუშის ხელფასის შეჯამებით მივიღებთ
ფირმის ხელფასის ფონდს) და საშუალო მაჩვენებლის ერთობლიობის ერთეულთა
რაოდენობაზე გადამრავლებით (საშუალო ხელფასისა და მომუშავეთა რიცხოვნობის
ურთიერთგადამრავლებით მივიღებთ ფირმის ხელფასის ფონდს).
აბსოლუტური სიდიდეები წარმოადგენენ სახელდებულ რიცხვებს, რომლებიც
ახასიათებენ თვისებრივად განსაზღვრული მოვლენების სიდიდეს და გამოისახებიან ზომის
გარკვეულ ერთეულებში. ამით ისინი განსხვავდებიან განყენებული მათემატიკური
სიდიდეებისაგან.
შესასწავლი მოვლენის არსისა და კვლევის კონკრეტული ამოცანებიდან გამომდინარე,
გამოიყენება ზომის ნატურალური და ღირებულებითი (ფულადი) ერთეულები.

79
 ნატურალურია ისეთი ზომის ერთეულები, რომლებიც მოცემული საგნის ფიზიკურ
თვისებას შეესაბამება და გამოიხატება სიგრძის, ფართობის, წონისა და სხვა ზომის
ერთეულებით. Mმაგალითად, მოსახლეობის რიცხოვნობის ზომის ერთეულია ერთი კაცი,
გამოდნობილი ფოლადის _ ტონა, ავტომობილების გამოშვების _ ცალი, წარმოებული ხამის
ქსოვილის _ მეტრი და ა.შ
ზოგიერთ შემთხვევაში ჩამოთვლილი ზომის ერთეულები არ იძლევიან მოვლენის
სიდიდის სრულ დახასიათებას და საჭიროა ზომის ორი ერთეულის გამოყენება. მაგალითად,
წარმოებული ქსოვილი იზომება გრძივ და კვადრატულ მეტრებში.
ზოგჯერ გამოიყენება ზომის კომბინირებული ერთეულები. მაგალითად, ტვირთბრუნვა
იზომება ტონა/კმ-ებში, ელექტროენერგია _ კილოვატ-საათებში, შრომის დანახარჯები _ კაც-
დღეებში და ა.შ.
არ შეიძლება შევაჯამოთ პროდუქციის რაოდენობის შესახებ აღებული მონაცემები,
რომლებიც ზომის სხვადასხვა ნატურალურ ერთეულებშია გამოსახული, ამიტომ სტატისტიკაში
გამოიყენება პირობით-ნატურალური და ღირებულებითი ზომის ერთეულები.
პირობით-ნატურალურია: 15 ცხენისძალიანი ტრაქტორი, ორღერძიანი ვაგონი, ათასი
პირობითი ქილა, პირობითი სათბობი და ა.შ ზომის პირობით-ნატურალურ ერთეულებს
პრაქტიკაში საკმაოდ შეზღუდული გამოყენება აქვთ და სრულიად გამოუსადეგარია
არაერთგვაროვანი პროდუქციის საერთო მოცულობის გაანგარიშებისათვის. ამ უკანასკნელის
ზომის ერთეულს წარმოადგენს ღირებულებითი ანუ ფულადი (ლარი, ათასი ლარი, მილიონი
ლარი და ა.შ) ზომის ერთეულები. ისინი უფრო გამოიყენება სტატისტიკური ანალიზისთვის
ვიდრე დანარჩენი.

პრაქტიკაში ფართო გამოყენება ჰპოვა შეფარდებითმა სიდიდეებმა. ისინი მიიღებიან

აბსოლუტური სიდიდეების ურთიერთშეფარდებით და გვიჩვენებენ თუ რამდენად მეტია ერთი
ფაქტი ან მოვლენა მეორეზე. Aაქედან გამომდინარე, შეფარდებითი სიდიდეები უფრო
სრულყოფილად წარმოდგენის საშუალებას იძლევა, საზოგადოებრივი მოვლენებისა და
პროცესების შესახებ, აბსოლუტურ სიდიდეებთან შედარებით.
შედარებითი სიდიდეები შეიძლება გამოხატულ იქნას შემდეგი ზომის ერთეულებით:
1. რიცხვითი;
2. პროცენტი (%);
3. პრომილი (%0);

80
 პრომილი გამოსახავს რიცხვის მეათასედ ნაწილს და გვიჩვენებს შეფარდების შედეგად
მიღებული მაჩვენებლის მნიშვნელობას ყოველ ათას ერთეულზე. Mმაგალითად, Mმოსახლების,
შობადობის, მოკვდაობისა და ბუნებრივი მატების მაჩვენებლები ყოველ 1000 კაცზე;
4. პროდეცილი (%00).
პროდეცილი არის რიცხვის მეათიათასედი ნაწილი, გამოსახავს მაჩვენებლის
მნიშვნელობას ყოველ 10 000 ერთელზე. მაგალითად, რეგისტრირებული დანაშაულის რიცხვი
ყოველ 10 000 კაცზე.
სტატისტიკურ პრაქტიკაში გამოიყენება შეფარდებითი სიდიდეების გამოსახვის ყველა
განხილული ერთეული, მაგრამ საჭიროა თითოეულ შემთხვევაში ავარჩიოთ ისეთი, რომელიც
ადვილად აღქმადია და მატი თვალსაჩინოებით ასახავს საძიებელ თანაფარდობას.
შეფარდებითი სიდიეები განსხვავდებიან მათ მიერ გამოსახული რაოდენობრივი
თანაფარდობის არსის მიხედვითაც. ამ ნიშნით გამოიყოფა შეფარდებითი სიდიეების ექვსი სახე:
• გეგმის (პროგრამის, ვალდებულების, ხელშეკრულების) შესრულების;
• დინამიკის;
• სტრუქტურის;
• კოორდინაციის;
• ინტენსივობის;
• შედარების.
განვიხილოთ თითოეული მათგანი ცალ-ცალკე.
გეგმის (პროგრამის, ვალდებულების, ხელშეკრულების) შესრულების სიდიდე
ახასიათებს მოცემულ პერიოდში დავალების შესრულების ხარისხს. მისი გაანგარიშებისათვის
ფაქტიური შესრულება უნდა გავყოთ გეგმის მაჩვენებელზე და გამოვსახოთ პროცენტულად:

ფაქტიური შესრულება/საგეგმო დავალება X 100

სადაც ფაქტობრივი შესრულება და საგეგმო დავალება აიღება ერთი და იგივე პერიოდისათვის

ან დროის ერთი და იგივე მომენტისათვის.
იგი გვიჩვენებს, მოცემულ პერიოდში, ამა თუ იმ მაჩვენებლის მიხედვით გეგმის
შეუსრულებლობის, შესრულების ან გადაჭარბებით შესრულების ხარისხს და გამოისახება
პროცენტებში.
დინამიკის შეფარდებითი სიდიდე ეწოდება მაჩვენებელს, რომელიც ახასიათებს ერთსახელიანი
მოვლენის დონის ცვლილებას (განვითარებას) დროში. იგი გაიანგარიშება ამა თუ იმ წლის

81
დონის შეფარდებით წინა რომელიმე წლის დონესთან და გამოისახება კოეფიციენტის ან
პროცენტის სახით. D
განასხვავებენ დინამიკის შეფარდებითი სიდიდის გაანგარიშობის ორ წესს: ჯაჭვურს და
საბაზისოს.
ჯაჭვური წესით გაანგარიშებისას თითოეული წლის დონე უნდა შევაფარდოთ მომიჯნავე წინა
წლის დონესთან, ხოლო თუ თითოეული წლის დონის ცვლილებას ანგარიშობენ რომელიმე
ერთი, საბაზისო წლის მიმართ, მაშინ ღებულობენ საბაზისო დინამიკის შეფარდებით
სიდიდეებს.

ვთქვათ, მოცემული გვაქვს წლების მიხედვით ამა თუ იმ მაჩვენებლის დონეები,

რომლებიც ზოგადად ავღნიშნოთ X1, X2, X3 ... Xნ, ხოლო კოეფიციენტები K1, K2, K3....Kნ-1.
მაშინ ჯაჭვური წესით გაანგარიშებული დინამიკის შეფარდებითი სიდიდეები ტოლი იქნება:

, , ,… ,

თუ პირველ წელს მივიჩნევთ ბაზად და ყოველი წლის დონეს გავყოფთ ამ წლის დონეზე,
მივიღებთ საბაზისო დინამიკის შეფარდებით სიდიდეებს:

, , ,…, .

თუ ჯაჭვური დინამიკის სიდიდეებს ერთმანეთზე გადავამრავლებთ, მივიღებთ

საბაზისო დინამიკის შეფარდებით სიდიდეს:

struqturis SefardebiTi sidide ewodeba iseT maCvenebels, romelic

axasiaTebs erTobliobaSi TiToeuli elementis wils, gaiangariSeba TiToeuli nawilis ricxviTi
gamosaxulebis SefardebiT mTeli erTobliobis ricxviT gamosaxulebasTan da mravldeba
100-ze. igi axasiaTebs mTelis Semadgeneli nawilebis wils maT saerTo jamSi.
magaliTad, mamakacebisa da qalebis wili mosaxleobis saerTo ricxovnobaSi, TiToeul
dargSi Seqmnili damatebuli Rirebulebis wili mTliani Sida produqtSi da a.S.
struqturis SefardebiTi sidide gamoiyeneba ara marto mTel erTobliobaSi calkeuli
nawilis wilis, aramed maTi cvlilebis (wilebis) drois ama Tu im periodebisaTvis.
magaliTad, saxelmwifo biujetis analizi iTvaliswinebs misi struqturis gaangariSebas,
romelic warmoadgens masSi Semavali calkeuli Semosavlisa da xarjis wilebis
gansazRvras, aseve am struqturis cvlilebaTa Sedarebas wlebis mixedviT.

82
 koordinaciis SefardebiTi sidide axasiaTebs erTobliobis calkeul elementTa
(nawilebis) Sefardebas erT-erT maTganTan, romelic aRebulia Sedarebis bazad.
magaliTad, qalebis raodenoba vaJebis mimarT da a.S
koordinaciis SefardebiTi sidide warmoadgens erTnairi sazomi erTeulebis mqone
absoluturi sidideebis Sefardebas.
intensiuri SefardebiTi sidide axasiaTebs garkveul garemoSi movlenis
gavrcelebis xarisxs. es maCvenebeli gaiangariSeba mocemuli movlenis absoluturi
sididis SefardebiT im garemos sididesTan, romelSic isaa gavrcelebuli. magaliTad,
Sobadobis, mokvdaobis, bunebrivi matebis koeficientebi da a.S.
intensivobis SefardebiTi sididis gaangariSebis dros didi mniSvneloba aqvs
Sesaswavli movlenis Sesapirispirebel sidides. bazis swori Sedarebis bazad unda
miviRoT, rogorc wesi, mxolod is erToblioba (garemo), romelSic SeiZleba adgili hqondes
Sesaswavl movlenas. am SemTxvevaSi Sesadarebeli absoluturi maCveneblebi
SeiZleba sxvadasxva zomis erTeulebSi iyos gamosaxuli. magaliTad, mosaxleobis
simWidrove 1 kv. metrze _ gaiangariSeba am teritoriaze dasaxlebuli mosaxleobis
ricxovnobis (zomis erTeuli _ kaci) SefardebiT dasaxlebuli teritoriis farTobze (kv. metri).
Sedarebis SefardebiTi sidide ewodeba SefardebiT maCvenebels, romelic
axasiaTebs erTsaxeliani sidideebis Sedarebis zomas, romelic miekuTvneba drois erTsa
da imave periods an moments, magram sxvadasxva obieqtebs an teritorias.
Cveulebriv isini gamoiangariSeba procentebSi an jerad SefardebaSi, romelic
gviCvenebs _ erTi Sesadarebeli sidide ramdenjer metia (naklebia) meoreze.
magaliTad, saqarTvelosa da somxeTis mosaxleobis ricxovnobis urTierTSedareba,
saqarTvelosa da azerbaijanis ekonomikis ganviTarebisaTvis ganxorcielebuli
investiciebs urTierTSedareba procentulad da a.S.

3.3. saSualo sidideebis maxasiaTeblebi

sazogadoebrivi movlenebisa da procesebis statistikur-ekonomikuri analizisaTvis yvelaze

gavrcelebuli maCvenebelia saSualo sidide, romelic konkretul drosa da sivrceSi statistikuri erTobliobis
ganzogadebuli raodenobrivi daxasiaTebisa da urTierTSedarebis saSualebaa.
saSualo sidide gansazRvravs erTtipiuri movlenebis tipiur mxareebs da gvaZlevs erTi romelime
varirebadi niSnis mixedviT mis ganzogadebul daxasiaTebas erTobliobis erT erTeulze gaangariSebiT, masSi
afstragirdeba erTobliobis yvela erTeulisaTvis damaxasiaTebeli Sesaswavli niSnis mniSvneloba. igi
gaiangariSeba konkretuli sidideebisagan da asaxavs im saerTos, romelic imaleba erTgvarovani erTobliobis
TiToeul erTeulSi.

83
 statistikaSi saSualo sidide ewodeba erTtipiur movlenaTa erTobliobis raime niSnis moculobas
erTobliobis erTeulze.
saSualoebis ZiriTadi amocanaa _ erTi niSniT daaxasiaTos erTgvarovani erTobliobis yvela erTeulis
niSnis done, romelic ganicdis varirebas, e.i. irxeva erTi erTeulidan meorisaken.
saSualo sididis Tvisebaa daaxasiaTos ara calkeuli erTeulebi, aramed gamoisaxos niSnis done
erTobliobis yovel erTeulze gaangariSebiT. amasTan, igi asaxavs im saerTo Tvisebebsa da masobrivi
sazogadoebrivi movlenebis saerTo kanonzomierebas, romelic vlindeba did ricxvTa kanonis ZaliT da masSi
baTildeba erTobliobis calkeul erTeulTa individualuri Taviseburebani
statistikaSi saSualoebis mecnieruli gamoyenebis ZiriTadi piroba imaSi mdgomareobs, rom man unda
daaxasiaTos erTeulTa iseTi erToblioba, romelic arsebiTad, pirvel rigSi gasaSualebadi niSniT iqneba
Tvisebrivad erTgvarovani. mxolod am pirobebSi asaxavs igi realurad im saerTos, romelic arsebiTia,
damaxasiaTebelia mocemuli erTobliobisaTvis da gamoavlens niSnis tipiur zomas.
Tu erToblioba Tvisebrivad araerTgvarovania (Sedgeba iseTi erTeulebisaTvis, romlebic
miekuTvnebian sxvadasxva socialur-ekonomikur tipebsa Tu jgufebs da erTmaneTisagan arsebiTad
gasaSualebadi niSniT gansxvavdebian), maSin maT safuZvelze gaangariSebuli saSualo iqneba wminda
faqtiuri xasiaTis mqone da arsebul sinamdviles daamaxinjebs. aseT SemTxvevaSi, aucilebelia dajgufebis
meTodis gamoyeneba da jgufuri saSualoebis gaangariSeba.
xarisxovani saSualo da misi saxeebi. statistikaSi saSualo sidide or ZiriTad klasad iyofa: xarisxovani
da struqturuli.
xarisxovani saSualoebis ( ) gansazRvrisaTvis gamoyenebulia Semdegi zogadi formula:

(3.1)

sadac aris variantTa mniSvneloba, romelic icvleba , , , .

_ variantTa ricxvia;
_ saSualos xarisxis maCvenebelia;
_ (sigma) jamis aRmniSvneli simboloa.
saSualo, romelic am formulis safuZvelze gaiangariSeba, aris martivi xarisxovani saSualo. misi
gamoyeneba xdeba im SemTxvevaSi, roca variantTa mniSvnelobebi erTmaneTisagan ganxvavebulebi arian.
Tu variantis mniSvnelobebi meordeba erTze metad, maSin gaangariSebisaTvis xdeba Sewonili
xarisxovani saSualoebis zogadi formulis gamoyeneba, romelsac Semdegi saxe aqvs:

(3.2)

sadac aris TiToeuli variantis ganmeorebis sixSire anu wona variaciul mwkrivSi da icvleba: , , ,

.
xarisxovani saSualoebis xarisxis maCveneblis ( ) cvalebadobis mixedviT SesaZlebelia saSaualoebis
sxvadasxva xarisxis gaangariSeba.

84
 kerZod, mniSvnelobis zogad formulebSi CasmiT miiReba saSualo ariTmetikulis
gasaangariSebeli martivi da Sewonili formulebi:

(3.3)

roca , gveqneba Semdegi saxis saSualo kvadratulis martivi da Sewonili:

(3.4)

mniSvnelobisaTvis, vRebulobT kubur saSualos, romelic statistikur-ekonomikur analizSi

praqtikul ganviTarebas ver poulobs.
roca , Sesabamisad, miiReba martivi da Sewonili saSualo harmoniulis formulebi:

(3.5)

mniSvnelobis uSualod xarisxovani saSualos zogad formulebSi Casma ar SeiZleba, radgan

vRebulobT ganusazRvrelobas, .
ganusazRvrelobis gasaxsnelad mimarTaven e.w. lopitalis wess, romlis Tanaxmad, ori iseTi sididis
Sefardebis zRvris povna, romelTagan erT-erTi nulisken miiswrafis, SeiZleba maTi warmoebulis povnis
gziT. aseTi gaangariSebis safuZvelze ki miiReba saSualo geometriulis martivi da Sewonili formulebi:

(3.6)

sadac aris namravlis aRmniSvneli simbolo.

xarisxovan saSualoTa gaangariSebis Taviseburebani. statistikaSi xarisxovani saSualoebis
gaangariSeba arsebiTad gansxvavdeba maTi gamoangariSebisagan maTematikaSi. kerZod, maTematikaSi

85
ganixileba saSualoebis SesaZlo formebi erTi da igive monacemebis safuZvelze da maT Soris Tanafardoba
gamoisaxeba utolobaTa Semdegi jaWviT:

sxvagvaradaa saqme statistikaSi, romelic swavlobs ra masobrivi movlenebis raodenobriv mxares mis
Tvisebriv mxaresTan ganuyrel kavSirSi, statistikam unda moZebnos iseTi saSualo, romelic Sesaswavli
movlenebis niSnis tipiuri maxasiaTebeli iqneba. amitom yovel konkretul SemTxvevaSi, dasmuli amocanis
Sesabamisad, gamoyenebul unda iqnas saSualos erTaderTi mniSvneloba, romlis gansazRvruli formis
gamoyenebis mizniT da amosavali monacemebisaTvis am saSualos unda hqondes sruliad garkveuli
mniSvneloba. cxadia, ar iqneba swori, erTi da igive monacemebis mqone erTi amocanis amosaxsnelad
gamoviyenoT sxvadasxva saxis saSualoebi da Sesabamisad miviRoT saSualoebis sxvadasxva ricxvi.
yovel konkretul amocanas (situacias) unda SevusabamoT saSualoTaA erTi romelime saxe, amitom
didi mniSvneloba gaaCnia saSualos formis swor SerCevas, romelic eqvemdebareba Sesaswavli movlenis
social-ekonomikur Sinaarss da ganpirobebulia maT Soris arsebuli obieqturi urTierTkavSiriT. swored
movlenaTaA da maT niSanTaAurTierTkavSiris gamosaxvas warmoadgens statistikuri maCveneblebi.
xarisxiani saSualoebis yvelaze gavrcelebul saxes, romlis gamoyeneba xdeba rogorc ekonomikuri, ise
socialuri movlenebis analizis dros, warmoadgens saSualo ariTmetikuli. misi gamoyeneba xdeba im
SemTxvevaSi, roca mTeli erTobliobisTvis Seswavlili niSnis moculoba warmoiqmneba erTobliobaSi
Semavali calkeuli erTeulebis am niSnis individualuri mniSvnelobebis SejamebiT. magaliTad, muSakTa
xelfasi (Sesaswavli niSani) da muSakTa ricxvi (am niSnis matarebeli erTeulebi). xelfasis fondi miiReba
calkeuli muSakis individualuri xelfasebis SejamebiT.
rogorc ukve aRvniSneT, saSualo ariTmetikuli ori saxisaa: martivi da Sewonili.
Tu gvaqvs variantTa mniSvnelobebi ; ; ; da TiToeuli maTgani meordeba mxolod erTxel,
e.i. x1≠ x2≠ x3.... ≠ xn, maSin maTi saSualo _ martivi saSualo ariTmetikulis gamoyenebiT gaiangariSeba:

(3.7)

Tu TiToeuli varianti meordeba erTze metad, maSin gaangariSeba xdeba Sewonili saSualo ariTmetikuli
daxmarebiT:

(3.8)

amrigad, saSualo ariTmetikuli ganawilebis TiToeuli mniSvnelobis swori warmomadgenelia. misi

gaangariSeba im SemTxvevaSicaa SesaZlebeli, Tu cnobilia wevrTa saerTo jami da ara maTi calkeuli
mniSvnelobebi.
geometriulad gamosaxvis SemTxvevaSi saSualo ariTmetikuli ganawilebis sayrdeni (centraluri,
wonasworobis) wertilia. misi gaangariSeba SesaZlebelia mxolod daxuruli intervalisaTvis. masze
SesaZlebelia algebruli manipulaciebis Catareba, Sewonvis safuZvelze ki qvejgufTa saSualos kombinireba.
socialur statistikaSi Sewonili saSualo ariTmetikuli gaiangariSeba intervaluri da fardobis skalebiT
gazomili niSnebisaTvis, radgan isini socialuri movlenebis sxvadasxva niSnis mixedviT Sedarebis saSualebas
iZleva. Sesabamisad, SeuZlebelia misi gamoyeneba nominaluri da rigis skalebisaTvis.

86
 saSualo gamoiyeneba mxolod raodenobrivi monacemebisaTvis. im gamonaklisis garda, rasac saSualo
qula hqvia. skalaze cifrTa Zveli wyebidan axalze gadasvlisas, roca icvleba, rogorc sawyisi (nulovani) wertili,
ise erTeulis sidide, vangariSobT axal saSualo sidides.
saSualos gaangariSebisaTvis aucilebeli araa monacemTa dajgufeba da dalageba, radgan mis
mniSvnelobaze gavlenas axdens calkeuli variantebis mniSvnelobebi (intervalis sazRvrebi) da ara dajgufebisa
da ranJirebis Sedegad miRebuli monacemebi. ganawilebis (variaciul) mwkrivSi mxolod erTi saSualoa.
zogjer variantebi gamosaxulia intervalis saxiT (-dan –mde) anu mocemulia intervaluri variaciuli
mwkrivi. aseT SemTxvevaSi saSualo ariTmetikulis gasaangariSeblad pirvel rigSi saWiroa mocemuli
intervaluri anu uwyveti mwkrivi daviyvanoT diskretul mwkrivze, risTvisac yoveli variantis intervalis qveda
da zeda sazRvris mniSvnelobaTa jami unda gavyoT orze, Semdeg ki axali variantebidan Sesabamisi formis
saSualo ariTmetikuliT gaviangariSoT saSualo sidide. amasTan, Tu Ria intervaliani mwkrivia (-mde, _
zeviT), maSin qveda intervalis sidided miiCneva momdevno intervalis sidide da ucnobi maCvenebli
gaiangariSeba zeda zRvars gamoklebuli aRniSnuli intervalis sidide, xolo zeda intervalis sidided aRebulia
wina intervalis sidide, romelic unda davumatoT qveda zRvars.
ekonomikuri movlenebis analizis dros farTod gamoiyeneba aseve saSualo harmoniuli sidide.
saSualo harmoniuli variantebis Sebrunebuli sidideebis saSualo ariTmetikuli Sebrunebuli
mniSvnelobaa. is gamoiyeneba maSin, roca wonebad aRebulia ara mocemuli niSnis matarebeli erTobliobis
erTeulebi, aramed am erTeulebis namravli niSnis mniSvnelobaze. magaliTad, TiToeuli muSakis xelfasis
moculoba da xelfasis saerTo moculoba, an roca mocemulia muSakTa xelfasi (Sesaswavli niSani) da xelfasis
fondi, romelic miiReba xelfasebisa da muSakTaA ricxvis namravliT.
saSualo ariTmetikulis Tvisebebi. saSualo ariTmetikuli xasiaTdeba mTeli rigi TvisebebiT, romlebic
sruliad xsnis mis Sinaars da gamoiyeneba rig SemTxvevaSi misi gaangariSebisaTvis. am Tvisebebidan
aRsaniSnavia:
1. saSualo ariTmetikulidan variantebis gadaxrebis algebruli jami nulis tolia:
(3.9)
maTematikurad es Tviseba Semdegnairad mtkicdeba:

2. Tu variantebis mniSvnelobebs gavadidebT an SevamcirebT raime mudmivi ricxviT, maSin

saSualo ariTmetikulis mniSvnelobac gaizrdeba an Semcirdeba amave ricxviT:

(3.10)

3. Tu variantebis mniSvnelobebs gavadidebT an SevamcirebT raime mudmiv ricxvjer, maSin

saSualo ariTmetikulic gaizrdeba an Semcirdeba ricxvjer:

(3.11)

87
 4. saSualo ariTmetikulisa da wonaTa jamis namravli tolia variantebis mniSvnelobebis maT Sesabamis
wonebze namravlis jamisa:
(3.12)
am Tvisebis dasamtkiceblad formulaSi unda SevitanoT:

da miviRebT:

5. Tu sixSireebs gavadidebT an SevamcirebT raime mudmivi ricxvjer, maSin saSualo ariTmetikulis

mniSvneloba ar Seicvleba:

(3.13)

saSualo ariTmetikulis Tvisebebis gamoyenebiT SeiZleba misi gaangariSebis gamartiveba. kerZod,

aseTi gaangariSeba xdeba `samomento~ anu pirobiTi nulidan aTvlis wesiT.
`samomento~ wesis gamoyeneba ufro mosaxerxebelia variantTa kenti ricxvis SemTxvevaSi. am wesis
gamoyenebisas vsargeblobT saSualo ariTmetikulis me-3 da me-4 TvisebebiT. kerZod, TiToeul variants jer
gamovaklebT romelime mudmiv ricxvs ( ), (gaangariSebis gamartivebis mizniT umjobesia aviRoT
centraluri varianti), Semdeg vyofT ( ) ricxvze (aqac gamartivebis mizniT Tanabarintervaluri variaciuli
mwkrivis SemTxvevaSi mudmiv gamyofad aviRoT intervalis sidide), am operaciaTa safuZvelze miviRebT

variantTa axal mniSvnelobebs , romelTa safuZvelze gaangariSebuli saSualo unda

gavamravloT ricxvze, davumatoT ricxvi da Sedegad miviRebT saZiebel saSualos:

(3.14)

88
 3.4. struqturuli saSualoebi

erTobliobis struqturis daxasiaTebisaTvis gamoiyeneba struqturuli saSualoebi, romlis ZiriTadi saxeebia

moda da mediana.
moda ( ) ewodeba niSnis mniSvnelobas, romelic yvelaze xSirad meordeba.
variaciul mwkrivSi modas warmoadgens is varianti, romelsac yvelaze maRali sixSire (wona) gaaCnia.
Tu aseTi varianti oria _ mwkrivs bimodalurs uwodeben, xolo Tu aseTi varianti ar gvaqvs _ amodalurs.
moda, rogorc yvelaze xSirad ganmeorebadi anu tipiuri mniSvneloba, farTod gamoiyeneba bazarze
samomxmareblo moTxovnis, sazogadoebrivi azris da sxva sakiTxebis Sesaswavlad.
diskretuli mwkrivis monacemebisaTvis modis mniSvneloba advili dasadgenia. kerZod, moda iqneba is
varianti, romlis sixSire yvelaze maRalia. bimodaluri diskretuli mwkrivis SemTxvevaSi modis mniSvnelobas
vadgenT am variantTa saSualo ariTmetikulis safuZvelze.
intervalur variaciul mwkrivSi modis mniSvnelobis gasaangariSeblad, jer xdeba modaluri intervalis
dadgena (maRali sixSiris mqone intervali), Semdeg ki gamoiyeneba formula;

(3.15)

sadac _ aris modaluri intervalis qveda zRvari;

_ modaluri intervalis sidide;

_ modaluri intervalis wina intervalis sixSire;

_ modaluri intervalis momdevno intervalis sixSire.

amrigad, moda, rogorc mwkrivis yvelaze gavcelebuli sidide da yvelaze maRali simWidrovis wertili,
ganisazRvreba variaciaTa sixSiriT da ara maTi mniSvnelobebiT. igi ufro metad albaTuria da Sesabamisad,
albaToba imisa, rom aRebuli mniSvneloba miekuTvneba modalur kategorias udidesia.
mocemul mwkrivs SeiZleba gaaCndes ori an meti moda. maTi mniSvnelobebi gansxvavebulia da
sxvasTan SedarebiT mniSvnelovania.
wrfiv ganawilebas moda ar gaaCnia. misi gansazRvra grafikuli gamosaxulebiTac SeiZleba. kerZod,
ganawilebis empiriuli mrudiT anu poligoniT. moda modalurobis xarisxs ver gamosaxavs.
socialur statistikaSi moda ganisazRvreba nominaluri skalisaTvis. SeiZleba iTqvas, rom igi erTaderTia
saSualoebidan, romelic iZleva xarisxovani (atributuli) mwkrivebis daxasiaTebas. amitom moda
gansakuTrebiT mniSvnelovania socialuri statistikisaTvis. raodenobrivi niSnebis daxasiaTebisas igi saSualo
ariTmetikulis damatebiT maCveneblad gaiangariSeba, magram ver cvlis mas.
intervaluri da fardobis skalebisaTvis modis pirdapiri gaangariSeba SeuZlebelia, radgan pirvel rigSi
saWiroa dadgindes modaluri intervali da Semdeg zemoT aRniSnuli specialuri formulis an histogramis
gamoyenebiT ganisazRvros igi. amasTan, intervalebi aucileblad Tanabari unda iyos. araTanabari intervalis
SemTxvevaSi, misi gaangariSebisaTvis, ganawilebis simWidrovis gamoyenebaa saWiro.

89
 modis maCvenebelze SeuZlebelia algebruli manipulaciebis Catareba. TiToeul jgufs Tavisi moda
gaaCnia (da ara erTi), Tumca maTi kombinireba ar SeiZleba. modis gansazRvra xdeba, rogorc Ria, ise
daxuruli intervalebisaTvis.
mediana ( ) ewodeba erTobliobis im erTeulis niSnis mniSvnelobas, romelic moTavsebulia
dalagebuli mwkrivis SuaSi, ranJirebul variaciul mwkrivs is yofs or tolad: erTi nawilis damaxasiaTebeli
varirebadi niSnis mniSvneloba medianaze naklebia, meore nawili ki masze meti. amasTan, Tanabarzomierad
da Tanabarklebad variaciul mwkrivSi Tu kenti variantebia, mediana iqneba Sua varianti, Tu luwi variantebia
_ Sua ori variantis saSualo ariTmetikuli.
diskretuli variaciuli mwkrivis medianis mniSvnelobis gasaangariSeblad saWiroa Semdegi proceduris
Catareba:
1. unda dadgindes medianis rigiTi nomeri ( risTvisac sixSireTa jamis naxevars unda

davumatoT anu ;

2. unda gaviangariSoT sixSireTa nazardi jamebi ( ). kerZod,

; ;
3. sixSireTa nazardi jamidan umciresi sixSire, romlis mniSvneloba naklebi an toli iqneba medianis
rigiT nomerze, iqneba medianas mniSvneloba.
intervaluri variaciis mwkrivis SemTxvevaSi medianis gasaangariSeblad pirvel rigSi zemoT motanili
proceduris safuZvelze dgindeba medianuli intervali da Semdeg ki iyeneben formulas:

(3.16)

sadac _ medianuri intervalis qveda sazRvaria;

_ medianuri intervalis sidide;

_ sixSireTa jami;
_ medianuri intervalis wina intervalis nazrdi sixSire;

_ medianuri intervalis sixSire.

amrigad, mediana ranJirebuli mwkrivis Sua mniSvnelobaa _ mwkrivis naxevars masze naklebi, xolo
meore naxevars masze meti mniSvneloba aqvs.
medianis sidide ganisazRvreba monacemTa ganlagebiT (adgiliT, rangiT) da araa damokidebeli
calkeuli maTganis mniSvnelobaze. amitom igi gamoiyeneba niSnis rogorc maRali, ise dabali variaciis
mqone mwkrivisaTvis. yovel mwkrivs erTi mediana gaaCnia.
socialur statistikaSi mediana gaiangariSeba rigis (ranJirebuli), intervalis da fardobis skalebisaTvis. igi
saSualebas iZleva Sesaswavli obieqtebi SevudaroT erTmaneTs niSanTa farTo wris mixedviT. mediana
mizanSewonilia ganisazRvros variaciuli mwkrivis arafiqsirebuli intervalebis SemTxvevaSi, radgan misTvis
miSvnelovania am intervalTa sixSire (wona) da ara maTi Sua mniSvneloba (rogorc es saSualo ariTmetikulis
gaangariSebis drosaa). misi gaangariSeba, rogorc saSualo ariTmetikulis damatebiTi maCveneblisa,
aucilebelia rogorc Ria da daxuruli intervaluri mwkrivis, ise niSnis Zlier asimetriuli grafikis SemTxvevaSi.

90
 socialur statistikaSi gamoiyeneba medianis povnis (intervaluri da fardobis skalisaTvis), rogorc
specialuri formula, ise grafikuli meTodi,1 e.w. kumulatis grafiki.
medianis mniSvnelobaze SeuZlebelia maTematikuri manipulaciebis Catareba, qvejgufTa medianebis
Sewonva an kombinireba. gaangariSebisaTvis aucilebelia dajgufebuli da ranJirebuli monacemebi. mediana
ar ganisazRvreba atributuli mwkrivebisaTvis.
iseTi socialuri movlenebis, rogoricaa mosaxleobis mier gaweuli danaxarjebis, socialuri fenebis
mixedviT uZravi Tu moZravi qonebis, fuladi da arafuladi sakuTrebis araTanabari ganawileba (metismeti
diferenciacia) da sxv. analizisaTvis, aRniSuli maCveneblebis garda aucilebelia kvartilis, decilisa da
percentilis gamoyeneba.
kvartili ewodeba variantisA im mniSvnelobas, romelic dalagebul (ranJirebul) ganawilebis mwkrivis
oTx nawilad yofs. mwkrivSi sul sami kvartilia, romlebic aRiniSnebian Q1, Q2, Q3 simboloebiT. pirveli
(qveda) kvartili gamoyofs minimalur mniSvnelobas; mwkrivis 25%-s masze naklebi, xolo 75%-s masze meti
mniSvneloba gaaCnia,; meore kvartili medianaa, xolo mesame (zeda) kvartili udides mniSvnelobebaTa 25%-
s gamoyofs. e.i. mwkrivis 75%-s masze naklebi, xolo 25%-s masze meti mniSvneloba gaaCnia.

decili ranJirebul mwkrivs aT tol nawilad yofs. misi saSualebiT warmoebs saqarTveloSi
SinameurneobaTa SerCeviTi dakvirvebis Sedegad miRebuli mosaxleobis Semosavlebisa da gasavlebis
monacemebze dayrdnobiT deciluri jgufebis gamoyofa.

1
ix. gabiZaSvili b. statistikis Teoria. Tb. 2005,;

91