EKUILIBRI

HIDROELEKTROLITIK
 Informacione të përgjithshme

 Brenda disa kufijve të caktuar, trupi ynë është në gjendje të ruajë "një
volum të brendshëm normal" të likideve, pavarësisht nga prirjet nga jashtë.
 Dehidratimi dhe hiperhidratimi ndodh kur këto limite kalohen.
 Për të garantuar që të mos ndodhin ndryshime të osmolaritetit ( numri i
pjesëzave që ndodhen në një njësi tretësi) qelizor, toniciteti i likideve ruhet
brenda kufijve të caktuar.
 Natriumi (Na) dhe anionet e tij (klori dhe bikarbonati) janë substancat
kryesore të tretura në hapësirën jashtëqelizore, tretësi është uji.
 I gjithë sistemi i rregullimit , në një pjesë të madhe varet nga çlirimi dhe
veprimi i Hormonit Antidiuretik (ADH) në tubulat renalë. Urina fillimisht
izoosmotike pëson riabsorbimin e natriumit në sajë të veprimit të
aldosteronit, duke u bërë hipoosmotike në pjesën e mbetur të tubulave
renalë, të cilët rrethohen nga likidi intersticial hipertonik (për shkak të
riabsorbimit të natriumit).
DEHIDRATIMI HIPOTONIK

 Është një situatë që mund të shkaktohet si pasojë e humbjeve të likideve

organike. Likidet organike izotonike (gjaku, sekrekrecionet gastroenterike
etj), vijnë te gjithë nga hapësira jashtë qelizore. Humbja e një pjese të këtyre
likideve do të çojë fillimisht në një kontraktim të hapësirës jashtë qelizore. E
kjo do të pasohet me një kompensim gradual dhe të pjesshëm me likidet
hipotonike që rezultojnë nga katabolizmi I yndyrnave dhe i muskujve, dhe
nga veprimi i ADH-së.
 Pra, nga ana e organizmit kemi të bëjmë me një përpjekje për të zëvendësuar
likidet izotonike të humbura (diarre masive, humbje të plazmës, apo të
gjakut) me likid hipotonik, ujin metabolik, apo likidin hipotonik të
riabsorbuar në nivel renal.
 Nëse humbja e likideve organike është e ngadaltë (deri edhe 3 litra në ditë) do
të kemi shenjat klinike klasike që shfaqen me etjen, lëkurën e thatë, oliguri,
etj. Nëse humbja është akute, atëherë do të kemi një insuficiencë cirkulatore
akute me gjendje shoku.
DEHIDRATIMI HIPOTONIK

 Pra, në rastin e një dehidratimi të ngadaltë, tendenca është t'i shtohet këtij dhe
një gjendje hipotoniciteti (gjithnjë nëse nuk futen likide nga jashtë për
qëllime terapeutike).
 Kur ambienti hipotonik arrin qelizat, shfaqen simptomat, madje dhe të rënda
në nivelin e qelizave të S.N.Q. (sistemi nervor qendror): disorientim, gjendje
konfuzionale, delir dhe gjendje kome.
 Karakteristika e hipotonicitetit është hiponatremia (më pak se 110-120
mEq/1).
 Trajtimi duhet bërë me solucione që u afrohen sa më shumë atyre që janë
humbur. Sekrecionet gastro-enterike janë izotonike, të pasura me K (kalium)
(20-40 mEq) dhe substanca alkaline (natyrisht, me përjashtim të sekrecionit
gastrik). Mbushja me solucione fiziologjike dhe me shumë elektrolitë (140
mEq Na, 100 mEq Cl (klor), 25 mEq bikarbonat, 10-20 mEq K për çdo litër
solucioni) këshillohet p.sh., në rastin e humbjeve gastro-enterike, duke
monitoruar çdo 12 orë elektrolitët e serumit.
HIPERHIDRATIMI HIPOTONIK

 Në bazë të këtij çrregullimi është një retension jonormal i ujit. Mund të

ndodhë si pasojë e një nënushqyerje kronike me humbje që i kalojnë 15%
të peshës trupore. Kjo ndodh edhe në periudhën post operatore pas javës
së 3-të, nëse kemi të bëjmë me një marrje të pamjaftueshme kalorike (që
natyrisht është më e hershme në rastin e infeksioneve).
 Në një situatë të tillë, kur nuk kemi humbje të mëdha të likideve organike,
ka një mekanizëm të prodhimit të ujit gjate katabolizimit të yndyrnave
dhe të proteinave (1 ml ujë për çdo gram të metabolizuar), ose çlirohet
aldosteroni, apo ndodh tkurrja e pompës Na-K.
 Eshtë llogaritur se, çdo pakësim me 3mEq i Na në fazën postoperatore,
ekuivalentohet me mbajtjen e 1 litri ujë. Një pacient që ushqehet, nuk
duhet të kalojë shtimin e peshës me 70-100 gr në ditë. Një rritje më e
madhe e peshës trupore pas operacionit, është tregues i retensionit të
likideve dhe një rrezik për hiperhidratim.
 DEHIDRATIMI HIPERTONIK

 Shkaktohet nga:
 • Humbja e ujit të thjeshtë (pa elektrolite) nga mushkëritë
 • Humbja me avullim (hipotonik)
 • Në diabetin insipid me origjinë hipotalamike (mungesa e ADH), ose nga mungesa e
përgjigjes së veshkave ndaj ADH.
 • Sasia e lartë e sheqerit në urinë (diureza osmotike).
 Për sa i përket humbjeve të ujit të thjeshtë që përfshin të gjithë hapësirën jashtëqelizore,
(14-15 litra) është një fenomen që mund të suportohet nga organizmi, dhe nuk përbën
rrezik për të kaluar në gjendje shoku.
 Ndërsa simptomat e hipertonicitetit kur arrijnë zonën qelizore janë me të vërtetë
alarmante: disorientim, konfuzion, komë.
 Natremia rritet dukshëm.
 Trajtimi parandalues: të jepet sasia e duhur e ujit. Nëse zëvendësimi i sasisë së ujit është
urgjent, duhet që bashkë me ujin e thjeshtë (rreth 2 litra në ditë) të merren edhe solucione
kriprash të koncentruara.
 Përcaktimi i nivelit të disa elektrolitëve kanë rëndësi të madhe për të vlerësuar gjendjen e
pacientit dhe gjithashtu, përqëndrimet e çrregulluara të tyre mund të përbëjë një rrezik të
madh për disa organe jetësore (p.sh. për zemrën).
 ELEKTROLITËT

 Natriumi
 Eshtë kationi më i rëndësishëm i hapesirës jashtë qelizore. Zakonisht norma e tij arrin
vlerat e 140 mEq/1.(136-154 mEq/1), sikundër është përmendur edhe më parë, ekuilibri
i natriumit është i lidhur ngushtësisht me atë hidrik.
 Një pakësim i volumit jashtëqelizor, shkakton një rritje të riabsorbimit të Natriumit në
nivelin e tubujve, duke rritur osmolaritetin në hapësirën jashtëqelizore dhe një rritje të
nevojes për likide.
 Mekanizmi i kundërt rivendoset në rastin e rritjes së volumit jashtëqelizor.
 Hipernatremia plazmatik mbi 154 mEq/1), mund të shkaktohet nga marrja e tepërt e
Natriumit, ose nga dehidratimi që ndjek një eleminim të shtuar të likideve me rrugë
renale, ose ekstrarenale. Simptomatologjia mund të shfaqet me ndjesinë e etjes, tharje të
gjuhës dhe të mukozave, hipotoni të globeve okulare, çrregullime të koshiencës etj.
 Hiponatremia ( niveli plazmatik nën 135 mEq/1), manifestohet me çrregullime
digjestive, si nauze dhe të vjella, crregullime neurologjike që mund të shkojnë nga
obnubilimi, e deri tek krizat konvulsive dhe koma. Zakonisht shoqërohet me një
hiperhidratim.
 Shkaqet e një hiponatremie mund të jenë: retensioni i likideve në atë masë sa të
shkaktojë një diluim të natriumit, ose pakësim i natriumit si pasojë e humbjeve, ose e
Kaliumi

 Rreth 98% eshte intraqelizor , vetem 2 % eshte jashteqelizor. Vlerat normale ne

plazem jane 3.5-5.5 mEq/l). Jane me rrezik vlerat nen 2.5 mEq/l dhe mbi 6.5 mEq/l.
Nivelet ë kalemisë mund të ndryshojnë në raport me marrjet dhe eleminimin, dhe ne
raport me ndryshimet e ekuilibrit acido-bazik.
 Mund të dallohen dy situata:
 Hipokalemia
 Hipokalemia (përqëndrimi i kaliumit në gjak bëhet më i vogël se 3-3.5 mEq/1),
shkaktohet nga humbja me e madhe e kaliumit ne krahasim me natriumin.
 Simptomat karakterizohen nga:
 • dobësi muskulare ,
 • zgjatje e intervalit Q-T në EKG
 • ulje e nivelit S -T dhe përmbysje të dhëmbit T
 • theksohen efektet e digitalit.
 Në hipokalemi shfaqen dukuritë elektrokardiografike, në nivel e nën 2 mEq/1
rreziku për paraliza neuromuskulare dhe arrest kardiak bëhet real.
Kaliumi
 Hiperkalemia
 Bëhet fjalë për hiperkalemi kur përqëndrimi i kaliumit në gjak, i marrë në
kushte jokompromentuese ( kontraksione muskulare, hemolizë, etj.),
kalon vlerat 5 mEq/1. Shifrat e kalemisë mbi 6mEq/1hyjnë në kuadrin e
urgjencave mjekësore, pragu letal është 8 mEq/1.
 Hiperkalemia
 • shoqërohet me acidozë
 • valët T paraqiten të mprehta
 • rritet intervali P-R
 • aritmi të mundshme dhe fibrilacion ventrikular
 • zvogëlohet veprimi i digitalit.
 Arresti kardiak përbën evenimentin final si për hiperkaleminë, ashtu edhe
për hipok
Kaliumi
 Terapia:
 Hipokalemia mund të parandalohet duke marrë përveç likideve
ditore, të paktën 40 mEq kalium. Ndërsa kur kemi të bëjmë me
humbje të K, të mos kalohet sasia e marrjes prej 10 mEq/h. Futja e tij
duhet bërë në venë me kalibër të gjerë, me kateterizim qëndror.
 Për të luftuar hiperkaleminë duhet:
 • Të ndërpritet administrimi i kaliumit
 • Të ndërpritet Penicilina G potasike
 • Të administrohet glukozë 5% 500cc + 5 UI Insulinë çdo 4-6
orë
 • Të administrobet Calcium glukonat 10%
 • Të administrohet Bikarbonat i Na
 Kalciumi

 Sasia e Kalçiumit në qarkullimin e gjakut përcaktohet nga marrjet me ushqimet dhe nga
çlirimi që ndodh nga kockat. Kalçemia normale është rreth 100mg/litër. Kalçiumi me
prejardhje ushqimore absorbohet nga intestini, falë ndërmjetësisë së vitaminës D, ndërsa
çlirimi i tij nga kockat stimulohet nga parathormoni dhe frenohet nga tirokalçitonina.
Gjysma e kalçiumit qarkullues formon fraksionin aktiv (Ca + + e jonizuar), ndërsa pjesa
tjetër që mbetet lidhet me proteinat. Pra, nivelet e kalçemisë duhet të krahasohen me
nivelet e proteinemisë.
 Hipokalcemia mund të jete shkak i një mungesë e Vitaminës D; mungesë, ose marrje e
pakët e kalciumit me ushqime, ose shtim i eleminimit të kalciumit me rrugë digjestive
dhe renale, një funksion i dëmtuar i paratiroideve (përgjegjëse për sekretimin e
parathormonit), ose disa patologji, si insuficienca renale dhe pankreatiti.
 Simptomatologjia mund të shfaqet me parestezi, kriza konvulsive, tetani, ndryshime
elektrokardiografike me zgjatje të intervalit Q-T.
 Hiperkalçemia shfaqet me shkurtim të intervalit Q-T, çrregullime digjestive si
anoreksi, nauze, të vjella, ulje të peristaltikës, çrregullime neurologjike si dobësi
muskulare, axhitim psiko-motor, encefalopati, komë etj. Shkaqet e hiperkalçemisë
lidhen me proçeset e shpërbërjes së kockave si pasojë e metastazave,
hiperparatiroidizmit, etj, por edhe si pasojë e shtimit të sasisë së kalçiumit me ushqim,
rritjes së absorbimit intestinal, ose e futjes së kalçiumit nëpërmjet dietave, apo terapive
Magnezi&Klori

 Magnezi
 Çrregullimet e magnezit shoqërojnë në përgjithësi çrregullimet e kalciumit dhe të kaliumit.
Vetëm 2% e Magnezit është jashtëqelizor. 50% është e akumuluar në kocka, dhe pjesa tjetër është
intraqelizore.
 Magnezi pakësohet kur ka:
 • defiçit të Ca
 • defiçit të K
 • thithje jo të mirë
 • alkoolizëm dhe cirrozë.
 Hipomagnezemia shkakton hipokalçeminë (irritabilitet, tetani, konvulsione)
 Hipermagnezemia shkakton hiperkalemi (rrezik për fibrilacion ventrikular).
 Klori
 Klori është i rëndësishëm për ruajtjen e osmolaritetit, si dhe për ekuilibrimin dhe riabsorbimin e
natriumit.
 Alkaloza hipoklorike shfaqet në stenozën pilorike me humbje të acidit klorhidrik. Acidoza
hiperklorike shfaget në insufiçencat renale dhe në anastomozat uretero-intestinale (nga absorbimi
intestinal i klorit të ekskretuar me urinë).
Informacione teknike

 Përmbajtja e ujit në organizmin tonë është:

 • rreth 80% e peshës trupore të të porsalindurit;
 • rreth 70% e peshës trupore të fëmijës;
 • rreth 60% e peshës trupore tek meshkujt;
 • rreth 50% e peshës trupore tek femrat;
 • rreth 45% e peshës trupore të të moshuarve
 Indi dhjamor përmban sasi të pakta uji, ndërsa në indin muskular uji
përfaqëson73% të peshës.
 Volumi total i ujit është shpëmdarë në tre sektorë:
 • sektori intraqelizor, rreth 30% të peshës trupore,
 • sektori jashtëqelizor, rreth 21% të peshës trupore;
 • sektori intersticial, rreth 1,5% të peshës trupore.
 Informacione teknike
 Shpërndarja e likideve dhe elektroliteve ndjek dy ligje bazë:
 • ligjin e neutralitetit elektrolitik, sipas të cilit numri i kationeve (ngarkesa pozitive)
duhet të jetë e njëjtë me atë të anioneve (ngarkesa negative): në këtë mënyrë nuk ndodh
asnjëherë humbje qoftë edhe e një elektroliti të vetëm;
 • ligjin e izoosmolaritetit, sipas të cilit osmolariteti i dy pjesëve që ndodhen në
afersi, e në një farë mënyre komunikuese, ka tendencë të jetë i njëjtë.
 Me osmolaritet nënikuptohet përqëndrimi i osmoleve (moleve, ose i molekulave
osmotikisht aktive) që janë të pranishme në një litër solucion.
 Substancat që kanë rëndësi të madhe nga pikëpamja osmotike janë elektrolitet (95% të
presionit osmotik) dhe proteinat, në veçanti albumina.
 Osmolariteti plazmatik në kushtet e ekuilibrit është 285 mOsm/1, dhe i tillë është edhe
ai i likidit intersticial dhe intraqelizor.
 Presioni osmotik që tërheq likidet kur substancat e tretshme janë në përqëndrim më të
madh, kundërshton presionin hidrostatik, që tenton të shtyjë likidet në zonat ku
rezistencat janë më të pakta.
 Uji në mënyrë krejt pasive ndjek zhvendosjet e natriumit, e për këtë arsye flitet edhe për
"pompën e natriumit".
 Informacione teknike
 Ndryshimet që pëson organizmi kur ka një humbje të madhe të substancave:
 • Humbja e kripërave shkakton një perqëndrim më të vogël të tyre në hapësirën
ekstraqelizore, si pasojë likidet zhvendosen në hapësirën intraqelizore;
 • Volumi qarkullues rezulton të jetë më i ulët;
 • Për të penguar humbjen e mëtejshme të likideve aktivizohet mekanizmi reninë-angiotenzinë
që stimulon prodhimin e aldosteronit;
 • Aldosteroni favorizon riabsorbimin e natriumit në nivelin e tubulave renalë;
 • Natriumi del në hapësirën jashtëqelizore, e cila duke patur defiçit të likideve rezulton me
një përqëndrim më të lartë të natriumit, e gjë kjo stimulon prodhimin e hormonit antidiuretik
ADH;
 • Hormoni antidiuretik përcakton absorbimin tubular edhe për likidet.
 Organizmi, në mënyrë krejt të pavarur është mobilizuar në frenimin e humbjeve të mëtejshme të
kriprave dhe likideve, përveç atyre që tashmë kanë humbur për shkak të situatës patologjike të
zhvilluar.
 Ndërhyrja artificiale përmes futjes së kriprave, likideve, apo e të dyjave substancave njëherësh, do
ta pengonte organizmin në kryerjen apo plotësimin e plotë të ciklit. Për fat të keq, në realitet
gjërat nuk zgjidhen vetëm përmes mekanizmave të vetëkompensimit, e madje, ndodh që shpesh-
herë këta "dorëzohen" para humbjeve të rënda; këtu ndërhyrja mjekësore-terapeutike mbetet e
vetmja mënyrë zgjidhjeje.
 Ndërhyrja terapeutike riintegruese është shpesh rregullatorja e situatave të rënda, por jo që të na
MONITORIMI

 Me termin "monitorim" nënkuptohet marrja në mënyrë te vazhdueshme e të

dhënave, sipas nevojës, duke i shkruar ato në tabela, apo vende enkas për
këtë qëllim e duke i renditur sipas një nje rrjedhe kronologjike.
 Pasojat e një defiçiti, ose të shtimit të likideve mund të jenë me ndikim në
funksionin e veshkave, në nutricionin qelizor, në aktivitetin kardiak dhe
qarkullues, dhe përfaqësojnë një problematikë të rëndësishme infermierore.
 Të dhënat që ne mund të sigurojmë, konsiderohen si të pazëvendësueshme,
duke iu referuar si të dhënave objektive që konstatojnë, ashtu dhe atyre
subjektive që na i komunikon pacienti.
 Objektivi që duhet arritur është ruajtja e ekuilibrit hidro-elektrolitik të
subjektit. Të dhënat e grumbulluara do të shërbejnë si orientim për
ndryshimet që duhen bërë në program deri në momentin që situata hidro-
elektrolitike të mund të përcaktohet si "jo e rrezikshme
Monitorimi
 Monitorimi i një situate të ekuilibruar por në rrezik për çekuilibrim
 Monitorimi i të dhenave sinjifikative , për të njohur dhe kontrolluar ndryshimet hidro-
sodike
 1) vlerësim të gjendjes klinike dhe monitorim të sinjalizimeve të ndryshimeve hidrike
(edema, turgori, tharja, plikat e lëkurës, gjendja ë mukozave, diametrat e pjesëve të
ndryshme të trupit, pesha, etj)
 2) monitorim i të dhënave serike të elektrolitëve, veçanërisht i natriumit dhe
kaliumit;
 3) monitorim të osmolaritetit serik dhe urinar;
 4) monitorim të proteinave serike totale, veçanërisht të albuminës;
 5) monitorim të diurezës ditore;
 6) monitorim të të dhënave të marra nga analiza e gjakut, duke iu referuar
veçanërisht vlerës së hematokritit, të eritrociteve, volumit të tyre mesatar dhe vlerës së
hemoglobinës
 Përmes grumbullimit të këtyre të dhënave do të bëhet e mundur krijimi i një tabloje të
qartë të situatës.
Monitorimi
 Monitorimi në rastet e një ndryshimi të mundshëm të bilancit hidro-
elektrolitik
 Monitorimi i të dhënave sinjifikative:
 1- monitorimi i presionit venoz;
 2- monitorimi i elektrokardiogramës;
 3- monitorim i diurezës dhe i disa karakteristikave të saj çdo orë;
 4- monitorim i kujdesshëm dhe i shpeshtë i parametrave të presionit arterial;
 5- monitorim i karakteristikave të pulsit;
 6- monitorim i të gjitha marrjeve dhe eleminimeve, duke i kushtuar kujdes të
veçantë tipit, sasisë, karakteristikave dhe përbërësve;
 7- monitorim i të dhënave që lidhen me gjendjen e pacientit dhe ndryshimet
kliniko-objektive të tij;
 8- vlerësim dhe regjistrim të dhënave nëse i sëmuri është në gjendje të
komunikojë verbalisht, ose jo.
 Monitorimi
 Përveç humbjeve që mund të maten, duhen marrë në konsideratë edhe humbjet, të cilat nuk
vlerësohen dot në mënyrë objektive, si p.sh. "perspiratio insensibilis" që nënkupton
eleminimin e likideve përmes lëkurës dhe mushkërive, të cilat në kushte normale janë rreth
500-1000 ml në 24 orë.
 Këto janë vlerat që shërbejnë si orientim. Përsa i përket këtij fenomeni, mund të pësojë
ndryshime që lidhen me aktivitetin që kryhet, klimën, gjendjen subjektive, stimujt që merr
etj. P.sh. një person i axhituar, që ka një frymëmarrje të shpeshtë, ose një rritje të
temperaturës së trupit, do të ketë një shtim të humbjeve të likideve.
 Për të llogaritur me përafërsi humbjen e likideve përmes lëkurës, ose mushkërive mund të
përdorim formulën e mëposhtme:
 • 0.5 x Kg. e peshës trupore x 24 = vlera mesatare ditore në temperaturën e ambjentit,
dhe kur kryen veprimtari të kufizuara.
 • 0.2 x Kg. e peshës trupore x 24 = vlera suplementare që duhet shtuar për çdo gradë të
rritjes së temperatures trupore mbi 37 gradë C.
 Edhe nevoja hidrike ditore mund të llogaritet përmes formulave:
 • m2 i sipërfaqes trupore x 1500 ml.
 (duke njohur peshën dhe gjatësinë, sipërfaqja trupore gjendet nga tabelat e gatshme); ose: .
 • sasia ditore e urinës + 1000 ml.
 Rregulli që ruan vlefshmërinë më të madhe është ai i bilancit ditor.
 Informacione nga i sëmuri
 Sikundër është përmedur edhe më parë, një dëshirë e thjeshtë për të pirë mund të na
shtyjë që të thellohemi më shumë në kërkime. Një ndjenjë në formën e krampeve
mund të jetë shenja fillestare e dehidratimit, një parestezi, një ndjenjë si miza-miza
e trupit mund të jetë shenjë e një problemi me qarkullimin, ose përçimin elektrik të
stimujve nga elektrolitet..
 Shenja e Trosseau vlerësohet duke krijuar një hipoksi ishemike të njërit krah, duke
komprimuar për disa minuta arterien brakiale me nje lak hemostatik, ose duke fryrë
manshetën e sfingomanometrit. Hipereksitabiliteti neuromuskular që hipokalçemia
e shkakton, shfaciet përmes një kontraktimi tëgishtave të duarve, duke marrë
pozicionin e gishtave të mbledhura dhe të zgjatura (si dora e obstetrit).
 Shenja e Chvostek vihet re, duke e ngacmuar nervin facial në gjysmën e vijës që
bashkon kanalin e jashtëm të dëgjimit me këndin e buzëve. Në prezencë të
hipokalçemisë vihet re një kontraktim i madh i muskujve labialë, palpebralë dhe të
hundës të të njëjtës anë ku u ngacmua nervi facial.
 Objektivi
 Arritja ë këtij qëllimi varet tërësisht nga kryerja me korrektësi e një plani të kurimit
dhe e harmonisë me të cilën ai do të zbatohet.