04 / Dimr 2011

BOTIM PERIODIK
SPITALI AMERIKAN
IMPOTENCA
ndrra e frikshme
n krevat
VASER
LIPOSUCTION
Skulpturimi HD
Gjithka mbi
PARKINSONIN
Duam nj bebe,
por nuk po vjen
Pr ju nnat e reja,
dy msime baz
12 t vrtetat
pr mbipeshn
KUJDES
ZEMRN
Parandalo Sot!
Hap pas hapi
9 muajt
e shtatzanis
TIROIDJA
Gjendra q
rregullon
dhe rregullon
Zvoglimi gjoksit,
trendi i fundit
14 FAQE
mbi diabetin
dhe tiroiden
M T MIRT PR
SPITALI A
S SHPEJTI ED
SHNDETIN TUAJ!
AMERIKAN
HE N KOSOV
4 Vital
Kam patur fatin e mir t jem aty ditn e par q ky spital hapi
dyert. I vogl, i matur pa shum zhurm, por me ide t qarta filloi
punn n Dhjetor 2006 i pari dhe i vetmi spital privat n vend;
Spitali Amerikan.
Sot numri i pacientve tan numron 115 mij dhe do t doja ti
njoh dhe prshndes t gjith nj nga nj por jan aq shum
Megjithat njoh dhe mbaj mend do emr t pacientve tan t
par; t atyre q i besuan zemrn ktij spitali, ekipit t Prof. Neyyir
dhe iniciativs aq t guximshme t Dr. Klodian Allajbeut.
Prsri kam fatin t jem ketu dhe t dshmoj suksesin, rritjen
dhe krenarin me t ciln ne, 650 punonjsit e Spitalit Amerikan,
festojm sot 5 vjetorin.
Dhe nuk ndalemi. N kt prvjetor t pest hapim dyert e spitalit
ton t pest. sht koha t fitojm besimin e pacientve q prej
vitesh na presin n Kosov.
T dashur lexues t Vital, gzuar!
Paim shum vite t tjera t shndetshme!
Ornela DOI NAL BS. MA.
Drejtore e Spitali Amerikan 2
Drejtore e PR / Marketing / Menaxhim i Cilsis
5 vite bashk
VITE E
Kryeredaktore
Ornela Doi nal
Design dhe fotograa
Geljant Kaleci
Bordi Editorial
Dr. Klodian Allajbeu
CEO i Spitalit Amerikan
Prof. Dr. Neyyir Tuncay Eren
Kardiokirurg
Prof. Dr. Hakan atrolu
Obstetr - Gjinekolog
Prof. Dr. Musa Kazm alar
Pediatr - Neonatolog
Prof. Dr. Hakk Perk
Kirurg Urolog
Prof. Dr. Kenan Bayrak
Kirurg Ortoped
Dr. Blendi Horjeti
Kardiolog
Dr. Iris Allajbeu
Radiologe
Op. Dr. Cihan Kabuku
Obstetr - Gjinekolog
Op. Dr. Hakan Gndoan
Kirurg Plastik
Dr. nder Delialiolu
Kirurg Ortoped
Dr. Dritan Vasili
Kirurg Otorinolaringolog
Dr. Dilek Uzer
Kirurge Oftalmologe
Dr. Teuta Haveri
Oftalmokirurge
Dr. Brunilda Zllami
Neurologe
Dr. Albana Daka (Priftaj)
Mjeke Laboratori Klinik-Biokimik
Dr. Emiljana Huti
Onkologe
Dr. Arben Dhima
Radiolog
Dr. Ened Kacori
Kirurg Urolog
Dr. Etleva Gjoshe
Endokrinologe
Dr. Anila Duni
Mjeke e prgjithshme
Bashkpuntor
Ortenca Gjevori
Oriela Cano
Enela Muhedini
Redi Mjeshtri
Rozeta Koi
Erion Deda
Vital
08 - Duam nj bebe por nuk po vjen
12 - Srish me djal
15 - Transplanti i kornes, vetm n Spitalin Amerikan
Puls
16 - Aneurizma e Aorts
20 - Rezonanca Magnetike
Sociomed
25 - ALARM Hepatiti B vret!
30 - ndrra e frikshme n krevat
34 - 12 t vrtetat pr mbipeshn
Fokus
37 - Vaksina e gripit. Ta bsh a mos e bsh?
40 - Dhimbja e fytit me temperatur
Speciale
44 - T parandalosh m mir se t trajtosh
49 - Parkinson
52 - Talasemia dhe drepanocitoza
Med-tech
56 - Dmtimet e ligamentit kruciat anterior
62 - Implanti Koklear
66 - Goditja e fundit gurve n veshka
Profil
74 - Jeta jepet vetm nj her.
76 - Kanceri i gjirit, si ta parandaloj?
Monitor
80 - Dieta diabetike dhe rndsia e saj
84 - Retinopatia diabetike
90 - Tiroidja: gjndra q rregullon e rregullon

96 - Pr ju shtatzna, 42 jav hap pas hapi

98 - Dy msime baz pr nnat e reja
102 - Zvoglimi i gjoksit, trendi i fundit
Prmbajtja
Shtypur n shtypshkronjn grafik Gent
S H T Y P S H K R O N J E
VITAL sht botim mjeksor i Univers-Alb Sh.A. Spitali Amerikan. VITAL sht botim FALAS dhe nuk mund t
shitet. Prmbajtja sht autentike dhe pron e Spitalit Amerikan. Ndalohet riprodhimi, prdorimi apo shprndarja e pa
autorizuar e revists. Pr sugjerimet, pyetjet apo krkesat tuaja lutemi shkruani n: revistavital@spitaliamerikan.com
8 Vital
vital
N
Shqipri koncepti i familjes sht
shum i rndsishm. Pr vazhdimsin
e familjes besohet se ifti duhet t ket
fmij. Prandaj, menjher disa muaj
pas martess pavarsisht se kjo sht nj periudh
e shkurtr, vjen dshira pr fmij. Nse shtatzania
nuk arrihet n kohn e dshiruar, ifti llon t
shqetsohet dhe me kalimin e kohs stresi i krijuar
edhe nga mjedisi, ndikon negativisht te ifti.
N t vrtet mundsia e riprodhimit tek njerzit
sht m e ult se gjallesat e tjera. Pavarsisht
se gruaja prodhon nj vez do muaj dhe
kryen marrdhnie seksuale rregullisht, shansi i
shtatzanis brenda nj muaji sht rreth 10-15%.
Nse gruaja dhe burri nuk kan asnj problem, 80%
e ifteve t martuara mund t arrijn shtatzanin.
Pjesa tjetr q mbetet, rreth 20% e ifteve, duhet
t kontrollohen nga mjeku pr probleme mjeksore.
Para trajtimit t infertilitetit, gruaja dhe burri duhet
t kryejn ekzaminime t plota kontrolli dhe duhet
ta bjn kt njkohsisht. Infertiliteti n disa zona
pranohet si nj problem vetm i gruas. Por problemi
mund t jet si pasoj e gruas, burrit ose e t dyve.
Mjeku duhet t as n mnyr t detajuar me
iftin, pr ta informuar at. Nj arsye e diskutimit
me mjekun sht paraqitja e dshirave, friks dhe
shqetsimeve t iftit dhe ndarja e tyre me mjekun.
Gruaja dhe burri duhet t kalojn edhe nga nj
ekzaminim zik i detajuar.
TEK BURRAT...
Si llim i analizave bhet ekzaminimi i burrit dhe
spermograma q sht nj test shum i thjesht
e jep t dhna t cilat do t ndihmojn n trajtim.
Para analizs s sperms burri nuk duhet t kryej
marrdhnie seksuale pr 3 dit. Nga analiza
kuptohet nse sperma ka parametra normale
apo jo. Nse ka smundje t kaluara m par,
bhen ekzaminime m t detajuara. Disa nga kto
jan: ekzaminime gjenetike, ekograa doppler e
testikulave dhe analizat e hormoneve.
TEK GRAT...
Prderisa funksioni i riprodhimit kryhet dhe prfu-
ndon n trupin e gruas, ekzaminimet t cilave ajo
duhet tu nnshtrohet jan m t shumta dhe duhen
kryer n dit t caktuara t menstruacionit, sipas nj
rradhe t caktuar.
DUAM NJE BEBE
POR NUK PO VJEN
T dashur lexues t Vital, nisur nga shqetsimet dhe pyetjet
e shum pacienteve t mia pran Spitalit Amerikan Tiran
po ju shpjegoj m posht far sht infertiliteti, si duhet ta
kuptojm at dhe si mund t trajtohet. Meq do pacient
sht i ndryshm, edhe metodat e trajtimit jan t prshtatura
sipas individve. Mos harroni, faktori m i rndsishm i
suksesit sht trajtimi n nj qendr e cila i ka kushtet pr
aplikimin e t gjitha metodave moderne q ekzistojn sot pr
tju mundsuar ifteve arritjen e shtatzanis.
Op. Dr. Cihan Kabuku
Obstetr - Gjinekolog
Vital 9
titull
Prkuzimi mjeksor i
infertilitetit sht situata e mos
realizimit t shtatzanis pavarsisht
marrdhnieve t rregullta seksuale
t pambrojtura brenda nj viti
Ekzaminim nn drejtimin ekograk: zakonisht
nj ekzaminim i kujdesshm nxjerr n dukje shum
probleme.
Testet TORCH: Kto jan testet e toksoplazms,
rubells, citomegalovirusit dhe hepatitit. Kto jan
analiza gjaku t cilat duhen kryer nga do grua q
planikon shtatzanin. Sipas prfundimeve mund
t bhen vaksina para shtatzanis. Nse kto
smundje kalohen gjat shtatzanis mund t ket
rrezik shum t lart pr beben q on deri n
vdekje t fetusit brenda mitrs apo t dshtimit t tij.
Nivelet n serum t FSH, LH, E2, PRL: kto
hormone analizohen ditn e tret t menstruacionit.
Duhet par paksimi i hershm i rezervs s vezve.
Vlersimi i funksioneve t tiroides: duhen kryer
ekzaminime si TSH, FT3, FT4, dhe nse sht e
nevojshme anti-TPO.
Testet e tromboli-s: Kto teste duhen kryer
nse shtatzania nuk arrihet pr nj koh t gjat ose
pavarsisht shtatzanis, abortet (dshtimet) jan t
shpeshta. Trajtimet e kryera sipas prfundimit t
testeve mund t jen t suksesshme.
Analizat gjenetike: N infertilitetet pr nj koh
t gjat dhe n dshtimet e shpeshta, duhen
analizuar struktura gjenetike e nns dhe babait. N
shumicn e rasteve kjo sht e mundur me an t
nj testi t thjesht dhe t lir t gjakut, por shpesh
nevojiten edhe teste t tjera mjaft t avancuara dhe
t detajuara gjenetike.
Filmi i mitrs (HSG): duhet kryer brenda 1 jave
pas mbarimit t menstruacionit. Ky lm na jep t
dhna pr hapsirn e mitrs dhe tubave, nse
jan normal dhe t hapur.
Histeroskopia: Esht vlersimi me sy i pjess s
brendshme t mitrs me an t nj aparati, nn ndikimin
e anestezis lokale. Nse brenda uterusit ka polip,
miom apo septum, gjra t cilat pengojn shtatzanin,
kto kurohen n t njjtn seanc. N shumicn e
klinikave, ngaq neglizhohet prdorimi i ksaj metode,
edhe trajtimet e infertilitetit jan t pasuksesshme.
Laparoskopia: Kjo sht nj ndrhyrje q kryhet
nga mjeku nse sht e nevojshme (psh n
rastet si: ndrhyrje e mparshme problematike,
endometrioz, shtatzani ektopike etj, krijohen
ngjitje t cilat pengojn shtatzanin). Laparoskopia
prdoret pr diagnostikim dhe trajtim nn ndikimin
e anestezis s prgjithshme. Zakonisht pacienti
mund t shtrohet vetm nj dit ose t largohet nga
spitali t njjtn dit.
Ekzaminimet e siprprmendura nuk zbatohen
n t njjtn mnyr tek do pacient. Ashtu si
gjithsecili ka gjatsi, pesh dhe ngjyr t ndry-
shme, edhe faktort e voness s shtatza-
nis jan t ndryshm. Prandaj analizat kryhen
nga mjeku sipas domosdoshmris, duke ia
shpjeguar pacientit n mnyr t detajuar.

10 Vital
vital
Si llon trajtimi?
Mnyra m e thjesht e trajtimit sht bashkimi i
prllo garitur n koh. Gruas i jepet nj trajtim medika-
mentoz q indukton ovulimin, me an t s cilit stimu-
lohet formimi i vezve dhe m pas kryhet marrdhnie
seksuale n kohn kur veza kalon nga vezorja n
tuba. Kjo sht nj metod natyrale q rrit shansin e
takimit t vezs me spermn. Formimi i vezs mund t
ndiqet me ekogra. Nse pr disa muaj shtatzania nuk
sht br e mundur n kt form, ather aplikohet
proedura e inseminimit intrauterin- IUI.
N proedurn e inseminimit intrauterin, materiali i inse-
minimit vendoset brenda mitrs. Pr kt prdoren
teknika t prshtatshme, ku sperma ndahet nga lngu
seminal. Pas ksaj proedure, 0.5-1 cc nga sperma e
lvizshme vendoset n brendsi t uterusit. Kombinimi
i induktimit t ovulimit dhe metods IUI prdoren n ra-
stet kur infertiliteti sht i pashpjegueshm dhe suksesi
i arritur sht rreth 20-25%. Nse me aplikimin indu-
ktim ovulimi + IUI pas 4 cikleve nuk arrihet shtatzania,
ather duhet kaluar n metodat ndihmse t ripro-
dhimit, sepse statistikat kan treguar se nj inseminim i
mtejshm nuk do ishte i suksesshm. Nse, megjith
trajtimet e msiprme, shtatzania sht e pamundur,
ather duhet lluar trajtimi fertilizim in vitro-bebe provz.
far sht bebe provz IVF ose ICSI?
Proedura bebe provz sht fertilizimi jasht trupit, n
kushte laboratorike, i vezs dhe sperms. Pr kt nga
vezorja mund t merren nj ose disa vez. Fertilizimi
bhet me dy mnyra. E para sht metoda klasike e
bebes tub (IVF), ku sperma dhe veza bashkohen vet.
Metoda e dyt sht ICSI ku sperma injektohet brenda
vezs me an t nj mjeti mikroskopik.
M pas, n t dyja proedurat, embrioni vendoset
brenda mitrs me ann e nj kateteri.
Sa her mund t aplikohet metoda IVF?
N rastin e nj tentative t pasuksesshme t IVF ose
ICSI, metoda mund t llohet prsri vetm nse ifti
sht ziologjikisht dhe psikologjikisht gati pr nj
prov t re. Nuk ka nj limit n numr, por me kalimin
e moshs s nns shansi i shtatzanis ulet. Midis dy
tentativave duhet t kalojn t paktn dy muaj.
Cili sht suksesi i proedurs IVF?
Mundsia e suksesit ndryshon sipas shkakut t
infertilitetit dhe moshs s nns, por zakonisht,
n nj tentativ ai sht 45-55%. Domethn,
afrsisht gjysma e ifteve q provojn kt metod,
arrijn shtatzanin. Suksesi i fertilitetit rritet nse
provat jan t shumta.
Cilat jan rastet kur nevojitet
proedura e bebes tub?

Kur mitra apo tubat jan t zn pr fardo arsye

Sasia e sperms si edhe lvizja sht e pakt

Numri i spermatozoidve sht i pakt ose ka

rregullime t strukturs s sperms

Kur sperma merret direkt nga testikula

N disa raste endometrioze

Ka probleme t formimit t anti-trupave

tek gruaja apo burri

Kur nna dhe babai kan rregullime

t kromozomeve

Infertilitet i pashpjeguar dhe pr t cilin trajtimet

e tjera kan qen t pasuksesshme
A ka raste kur proedura bebe
provz nuk mund t aplikohet?

Nse gruaja nuk ka mitr

(nga lindja apo e hequr me operacion)

Nse gruaja nuk ka vezore ose e ka

t pamundur t formoj vez

Nse burri nuk ka sperm

Pr shtatzani t suksesshme
dhe shndet t mir t gruas
n do mosh t saj
Gj|neko|ogj|
Trajt|m | |nfert|||tet|t
Fert|||z|m InV|tro
Ndrhyrje k|rurgj|ka|e
K|rurgj| endoskop|ke
Ndjekje e shtatzan|s
dhe ||ndje
D|agnost|k|m dhe
trajt|m | menopauzs
www.sp|ta||amer|kan.com
Sp|ta|| Amer|kan 2 Sp|ta|| Amer|kan 2
edhe m | madh, edhe m modern
Rruga e Dibrs - pran Fakultetit t Mjeksis
QENDRA

E GJINEKOLOGJIS
DHE FERTILITETIT
042 366 663
2
* Fushata sht e vlefshme n
do Spital Amerikan, pr do shrbim
diagnostik, prfshir vizitat, ekzaminimet
laboratorike, imazherin e avancuar.
12 Vital
titull
jo sht nj histori gzimi, nj histori shprese
dhe jete, por nuk mund t mos ju tregoj
pr Granitin e madh nga i cili mori emrin
Graniti i vogl. I ijuar pr dashurin q n mosh
adoleshente, n Maj 2007, Graniti la nnn Saje,
babain Xheladin dhe pes motrat me nj dhimbje
t dysht: kishin humbur birin dhe vllain e dashur
por edhe trashgimtarin e vetm t mbiemrit. Dhe n
Lur, ku familja Gjoi jeton, kjo do t thot shum.
Pa shruar ende plagt e humbjes, Saja, n prag t
menopauzs, krkonte dshprimisht shtatzanin.
Mbaj mend mir mendimin e par t nj kolegu
t cilit sapo i fola pr familjen Gjoi: sht njlloj
si t krkosh nj Mesiah t dyt t vij n tok; e
pamundur kjo q duan m tha. N kt mosh,
n llim t menopauzs, n nj trup q ka 20
vite q nuk lind, sht e pamundur. Dhe pr m
tepr duhej t ishte djal.
Por ky mision duket se nuk ishte aq i pamundur
pr Prof. Dr. Hakan atiroglu dhe ekipin e tij.
Pas ekzaminimeve dhe prgatitjes hormonale q
zgjatn me muaj, si dhe prgatitjes mendore pr
Srish me djal!
Srish me djal!
Me nj histori shum t dhimbshme mbi supe, Xheladin Gjoi trokiti pr
her t par n Spitalin Amerikan n vitin 2009. Dy vite pas vdekjes s
djalit t vetm, t gjashtit fmij lindur pas pes vajzash, prindrit 50
dhe 56 vje krkonin nj tjetr djal, nj trashgimtar t mbiemrit.
K
Vital 13
vital
nj proedur aq inovative, Saja, m n fund, n Maj 2010, iu
nnshtrua fertilizimit in vitro. Dhe bebja e saj nuk ishte nj fmij
si gjith t tjert; ishte i przgjedhur t lindte djal.
Sa e gjat na sht dukur shtatzania e Sajes t gjithve
ne q e prisnim me ankth lindjen e djalit t saj! Pothuajse e
pabesueshme, megjithse e shihnim t rritej shndetshm
muaj pas muaji. N m shum se nj vit kontrollesh, para dhe
gjat shtatzanis, fytyra e ngrysur e Xheladinit fjalpak dhe e
qeshur por gjithnj n ankth e Sajes, na u bn si t shtpis.
Mbaje mir kt dhe ruaje diku, sht echo e par e djalit
tnd i thash Sajes ditn kur Dr. Cihan Kabuku dhe
Dr. Elton Pei i ertikuan me z dhe pamje rrahjet e nj
zemre q do shkrinte zemrat e ngrira t gjith familjes Gjoi.
Kjo nn e gjasht fmijve i kishte lindur ata t gjith t
shndetshm pa e ditur far ishte echo dhe pa i monitoruar
kurr, n nj fshat t thell si Lura.
Ti je nj heroin i thoshte Prof. Hakan Sajes, e cila
megjithse e kishte t vshtir t kuptonte t gjith hapat
e komplikuar t fertilizmit in vitro, e dinte mir q pr kt
shtatzani, kujdesi duhej t ishte maksimal dhe q duhej tu
besonte mjekve n do kshill q i jepnin. E teksa Saja
nga Lura me prkushtimin e saj i sdoi gjith nnat e reja dhe
qytetare duke mos ln pas dore asnj ekzaminim e kontroll
rigoroz, brenda saj rritej ajo jet pr t cilin ne t gjith
mbanim gishtat kryqzuar dhe ishim kurioz.
E teksa Saja nga Lura me
prkushtimin e saj i sdoi gjith nnat
e reja dhe qytetare, duke mos ln
pas dore asnj ekzaminim e kontroll
rigoroz, brenda saj rritej ajo jet pr
t cilin ne t gjith mbanim gishtat
kryqzuar dhe ishim kurioz.

14 Vital
titull
Pr ditn e madhe Xheladini kishte dy krkesa:
Bebja do t lindte n duart e ekipit q me aq
prkushtim e ndrmori kt mision dhe un do
t isha n sall ti bja fotot e para. Megjithse
blloku operator ka qen skena e shum
operacioneve t jashtzakonshme t zemrs,
transplanteve apo implantit koklear, e dija q
fotot e ktij operacioni do ishin dshmi nga m
t bukurat e Spitalit Amerikan. Tek ecja e hutuar
pr n sall me aparatin fotograk n dor, m
pyesnin nga recepsioni, infermier, teknik e
mjek: far ka sot kaq t rndsishme?
Dhe un, q shpesh m duket sikur e hiperbolizoj
lidhjen time shpirtrore me spitalin dhe pacientt,
pas fjals bisturi t Prof. Hakan, kuptova q
vrtet po ndodhte dika tepr e rndsishme.
Graniti i vogl kishte nxjerr nga barku vetm
kokn dhe shpatullat kur me njrn dor u zgjat
i tri si t donte t kapej fort pas jets, aq fort
sa e kishin dshiruar prindrit e tij. Tek shihja
kt sken, Xheladinin t dridhej dhe bijat e tij
t prloteshin nga lajmi i lindjes s nj djali t
shndetshm e t bukur, edhe nj her kuptova
rndsin dhe prkushtimin e stat q ua kishte
mundsuar ndrrn. Megjithse kishte dgjuar t
qarat e para t mbi 4500 bebeve, Prof. Satiroglu
at dit n sall nuk e fshihte dot gzimin. Ashtu
sikurse ne nuk e fshehim krenarin pr ekipin e
tij dhe qendrn m unike t fertilizimit in vitro dhe
besimin se pr shum ifte t tjera, secila me nga
nj histori t veant dhe me dshir po kaq t
madhe pr t patur fmijn e ndrruar, tani kjo
ndrr sht vetm nj hap larg.
Graniti i vogl kishte nxjerr nga
barku vetm kokn dhe shpatullat kur
me njrn dor u zgjat i tri si t donte
t kapej fort pas jets, aq fort sa e
kishin dshiruar prindrit e tij

Vital 15
vital
Kornea sht nj struktur transparente q
vendoset n pjesen e prparme t syrit dhe realizon
prthyerjen e rrezeve t drits dhe prcjelljen e tyre
n brendsi t syrit.
Transparenca e saj sht shum e rndsishme
pr t siguruar pamjen e qart dhe n rast se
ajo cnohet, cilsia e t parit ulet. Raste te tilla
jane p.sh. keratokoni i avancuar, ikatriet pas
traumave apo infeksionet e rnda t kornes.
Zgjidhja q ofrohet n kt rast sht ndrrimi i saj
me nj korne tjetr humane. Kjo sht procedura
e transplantit t kornes q, duke i rikthyer
transparencn kornes, ofron nj zgjidhje denitive
t problemit. Kornea sht nj nga organet m pak
t vaskularizuara t trupit, veori kjo e cila ul n
minimum incidencn e akjes s transplantit. Pr
kt arsye frekuenca e akjeve t transplantit t
kornes sht m e ult se n t gjith transplantet
e organeve t tjer.
Kornea e prdorur merret nga Bankat e kornes
t cilat jan institucione q grumbullojn, ruajn
dhe shprndajn indin korneal duke realizuar
njkohsisht edhe ekzaminimin virusal dhe
bakterial t tyre. N kt mnyr ofrohet ind
korneal i sigurt, i pakontaminuar dhe brenda
parametrave qelizor t prcaktuar.
Nj nga smundjet e syrit ku kjo procedur
rekomandohet dhe aplikohet me rezulate t shklqyera
sht keratokoni i avancuar. N keratokonin e
stadit 3-4, kur kornea ka lluar arjet, procesi i
dekompensimit dhe pr pasoj humbja denitive e
shikimit sht e afrt dhe krcnuese.
N kt rast aplikimi i shpejt i transplantit t kornes
ofron zgjidhje denitive t problemit pasi kornea
e ar hiqet dhe zvendsohet me nj tjetr t
shndetshme. N kt mnyr pacientit i rikthehet
shikimi i qart dhe evitohet degjenerimi i syrit.
Transplanti i kornes, n Shqipri
vetm n Spitalin Amerikan
Nga Dr. Teuta Haveri
Oftalmokirurge
Kornea e re
Qepjet
Kornea
e vjetr

16 Vital
puls
Gj
aku n trupin ton shprndahet n t
gjitha organet nprmjet nj ene gjaku
kryesore q quhet aorta. Zemra prngjan
me rrnjn ushqyese t nj peme dhe aorta me
trungun e saj. Degt q dalin nga krcelli apo trungu
i pems jan ent arteriale q ojn gjak n gjith
trupin ton. Pra nj aort e smur apo q vuan
do t thot qarkullim defektoz i gjakut q sapo del
nga zemra. Nj nga smundjet m t rndsishme
dhe m t rrezikshme t aorts sht zgjerimi i
pjesshm (lokal) i saj, q quhet ANEURIZMA. Kto
zgjerime t enve t gjakut krijohen si pasoj e
ATEROSKLEROZES, e cila sht nj smundje q
prish murin arterial. Shkaktar t tjer t aneurizms
jan hipertensioni dhe disa smundje inamatore, si
edhe patologjit q zhvillohen n shtresn elastike
t murit arterial dhe q jan zakonisht gjenetike. N
15 % e pacientve me aneurizm aorte, smundja
vihet re te m shum se nj person i familjes, pra
kemi t bjm me nj faktor gjenetik. Ndonjher
pas nj aksidenti trafiku ose traume t rndsishme,
dmtimet e krijuara n murin e aorts bjn q
muri t dobsohet dhe t krijohen aneurizma t
rrezikshme n t ardhmen. Ajo q e bn aneurizmn
e aorts nj smundje shum t rndesishme sht
se nj dit ky zgjerim i aorts mund t ahet krejt
papritur duke i kushtuar jetn pacientit.
Diagnoza e aneurizms s aorts abdominale
sht vn pr her t par n shekullin e XIV-
t, por nuk ka patur ndonj trajtim t duhur
deri n fillimet e shekullit t XX-t. Edhe Albert
Einstein kishte kt smundje dhe operimi i tij
ishte i suksesshm prsa i prket kohs s tij.
Aneurizma e tij u operua duke u prdorur nj
cop cellofani. Einstein pas ktij operimi jetoi
edhe 6 vite t tjera derisa aneurizma e tij u a
prsri dhe i shkaktoi vdekjen. Trajtimet e sotme
moderne kan filluar t praktikohen pas vitit 1950
dhe jan gjithnj e m shum drejt prsosmris.
Aneurizma e Aorts
Aneurizma e aorts sht nj smundje e fsheht e cila
rrezikon seriozisht jetn. N shumicn e rasteve diagnoza
vihet rastsisht, por nga ana tjetr ka edhe shum pacient
te t cilt diagnoza vihet n astin e arjes s ens s gjakut.
Mbi 80 % e ktij grupi pacientsh, pr fat t keq, humbin
jetn pa arritur t shkojn n spital. Ja prse vendosm q
n kt numr t Vital tju njohim me rrezikun, mundsit e
trajtimit dhe mbi t gjitha seriozitetin q mbart kjo smundje.
Prof. Dr. Neyyir T. Eren
Shef i Kardiokirurgjis
Kryemjek i Spitalit Amerikan
Vital 17
puls
Aneurizmat e aorts zakonisht nuk shkaktojn
ndonj simptom t rndsishme. Me prparimin
e smundjes aneurizmat mund t shtypin organet
rreth e rrotull dhe sipas vendodhjes s tyre shfaqen
edhe simptomat si dhimbje barku, dhimbje shpine,
ngjirje zri, ndryshim zri, simptoma kto t cilat
nuk jan shum specifike. Sidomos n pacientt e
dobt mund t vihet re nj mas n bark, e cila rreh
si puls me do rrahje t zemrs.
Ndonjher pjes nga inamacioni i murit t
zgjeruar t aorts mund t shkputen dhe t
bllokojn ent e mposhtme t gjakut. 90 % e
aneurizmave degjenerative t aorts zhvillohen
n pjesn e aorts q ndodhet brenda barkut.
Kjo quhet aneurizma e aorts abdominale.
Aneurizmat e aorts torakale ndodhen brenda
kafazit t kraharorit, kurse aneurizma e aorts
torakoabdominale quhet kur zgjerimet ndodhin n
t dy pjest kafaz kraharor dhe bark.
N fillim vdekshmria e operiacioneve t aneurizms
ka qen mbi 25%, kurse sot ky numr ka zbritur
n 2-5 %. N operacionin e aneurizms hapet ajo
pjes e trupit ku ndodhet aneurizma. Gjenden dhe
mbyllen me klemp (kapse) pjest e mira t aorts
lart edhe posht aneurizms. Aneurizma ahet,
pjesa e brendshme pastrohet nga inamacioni dhe
m pas qepet brenda nj en gjaku artificiale e cila
prbhet nga materiale sintetike si dakron. N kt
mnyr eleminohet pjesa e zgjeruar e aorts.
N vitet e fundit jan zhvilluar disa teknika
t reja, principet e t cilave i solli Parodi.
Kto teknika quhen t mbyllura sepse barku
apo kraharori nuk hapet dhe jan shum t
prhapura sot n bot. Kto teknika quhen:
EVAR ( Endovascular Aneurysm Repair Riparimi
endovaskular i aneurizms) ose TEVAR ( Thoracic
Endovascular Aneurysm Repair Riparimi torakal
endovaskular i aneurizms). Sipas ksaj teknike
Smundja e aneurizms s
aorts zakonisht shfaqet te personat
e moshuar, personat q pijn duhan
dhe ata me hipertension.
18 Vital
puls
hyhet me kateter nga pjesa e kanalit inguinal (rrza
e kofshs) n enn e gjakut. Stenti i cili sht i
mbuluar nga jasht me dakron ose PTFE ndodhet
n majn e kateterit. Stenti sht nj en gjaku
artificiale i cili vendoset n pjesn e aneurizms
me ann e kateterit. Kjo proedur zgjat zakonisht
vetm nj or dhe sht m e leht dhe e rehatshme
pr pacientin. N proedurat EVAR ose TEVAR
zakonisht pacienti sht i zgjuar. Kjo proedur
kryhet me ndihmn e aparatit t angiografis dhe
t nesrmen ose pas nj dite pacienti mund t dal
nga spitali. Avantazhi i ksaj teknike sht se kjo
mund t zbatohet n pacient t cilt nuk e tolerojn
dot operacionin dhe pr t cilt operacioni do t
ishte me rrezik t lart si p.sh pacient t moshuar,
pacient me smundje t rnda mushkrie dhe
zemre. Kjo teknik nuk mund t zbatohet n t gjith
pacientt pr arsye t vendndodhjes s aneurizms,
si edhe arjes s ens s gjakut apo disa gjrave
t tjera negative q pengojn proedurn. Nj gj
tjetr lidhur me proedurn sht se kta pacient
duhet t ndiqen vazhdimisht, sepse grafti mund t
luaj nga vendi ose aneurizma mund t zhvillohet
prsri n ant e graftit. Kto jan disavantazhe t
rralla, por mund t ndodhin.
Pra tani ju e dini; aneurizma e aorts sht nj
smundje e fsheht e cila rrezikon jetn. N
shumicn e rasteve diagnoza vihet rastsisht, por
nga ana tjetr ka edhe shum pacient te t cilt
diagnoza vihet n astin e arjes s ens s gjakut.
Mbi 80 % e ktij grupi pacientsh, pr fat t keq,
humbin jetn pa arritur t shkojn n spital. Pr kt
arsye, do person mbi moshn 50 vje dhe sidomos
ata q kan hipertension duhet t kontrollohen t
paktn nj her me nj metod tepr t thjesht
si ekografia. Ata q kan zgjerim t ens s gjakut
duhet t kontrollohen do 6 muaj ose nj her n vit
deri sa t vij koha e ndrhyrjes. Koha e kontrollit
caktohet nga mjeku sipas diametrit t zgjerimit.
Kjo smundje mund t operohet me sukses me
metodn e operacionit t hapur ose me teknikat e
mbyllura EVAR ose TEVAR.
Vital 19
puls
Zgjerimi on n arje, pra, aneurizma
n diseksion t aorts!
Muri i enve t mdha arteriale t gjakut prbhet nga
3 shtresa. Shtresa m e brendshme krijon nj siprfaqe
t rrshqitshme n mnyr q gjaku t rrjedh lirshm,
kurse shtresa e dyt prbhet nga fibra elastike dhe
muskuj duke br t mundur zgjerimin e enve t
gjakut sipas do rrahjeje t zemrs dhe menjher
me ann e forcs elastike merr formn e mparshme.
Shtresa e jashtme sht si nj mbules q mbshtjell
enn e gjakut. Hipertensioni i vazhdueshm shkakton
trauma t rndsishme dhe prishje t shtress elastike.
Si pasoj, n shtresn e brendshme q quhet INTIMA,
krijohen arje t vogla nga t cilat nj pjes e vogl
e gjakut t aorts hyn midis shtress s brendshme
dhe t mesit. Kjo gjendje quhet diseksion aorte dhe
shkakton nj dhimbje shum t fort e cila prshkruhet
si sikur po m ahet dika prbrenda, nj shprehje
kjo me t vrtet e sakt. N diseksionet e aorts ka dy
gjra t rndsishme. Nj nga kto sht se gjaku q
hyn mes dy shtresave mund t prparoj dhe krijon nj
rrug dytsore q quhet lumen i rrem. N kt rast
disa organe q marrin gjak nga aorta nuk furnizohen
m si duhet me gjak dhe jeta e ktyre organeve mund
t rrezikohet. Rasti i dyt sht q meq muri i ens s
gjakut dobsohet, pra ka rrezik pr arje. Nse aorta
ahet, n shumicn e rasteve pacienti humb jetn.
N diseksionet e aorts sht shum e rndsishme
vendi i fillimit t diseksionit. Nse diseksioni sht
n pjesn e siprme t aorts, afr zemrs, pacienti
duhet t merret menjher n operacion. Koha sht
shum e rndsishme. Nse diseksioni sht posht
vendit t daljes s ens s gjakut q ushqen krahun e
majt, ather ka rrezik arje ose rrezik mosfurnizimi
t mjaftueshm t organeve me gjak. Pacienti shtrohet
menjher n spital; ulet tensioni dhe ndiqet n spital.
N diseksionin e aorts sht e rndsishme t vihet
diagnoza dhe t zbatohet trajtimi i duhur menjher.
Kjo shpton jetn e pacientit.
Si pasoj e prishjes s pjess
elastike t arteries, n shtresn e
brendshme t saj q quhet INTIMA,
krijohen arje t vogla nga t cilat nj
pjes e vogl e gjakut t aorts hyn
midis shtress s brendshme dhe t
mesit. Kjo gjendje quhet diseksion
aorte dhe shkakton nj dhimbje
shum t fort e cila prshkruhet si
sikur po m ahet dika prbrenda,
nj shprehje kjo me t vrtet e sakt
dhe e shpjeguar me t njjtat fjal
nga pothuaj gjith pacientt. Trajtimet e duhura pr rastet e ko-
mplikuara t kirurgjis s aorts si
aneurizma apo diseksioni, fatkeq-
sisht nuk zbatohen pr momentin
n Shqipri apo Kosov, prve se
n Spitalin Amerikan t Tirans. Q
nga koha e krijimit deri tani, Spitali
Amerikan i ka dhn prparsi tra-
jtimit t aneurizms dhe arjeve t
aorts, fal ekzistencs s qendrs
kardiokirurgjikale 24/7, pra n shr-
bim t pacientit do dit, do or.

20 Vital
far sht Rezonanca Magnetike?
Imazheria e rezonancs magnetike sht nj
ekzaminim mjeksor jo invaziv, i padhembshm q
ndihmon mjekt n diagnostikimin e smundjeve
t ndryshme kur metodat e tjera radiologjike jan
t pamjaftueshme. Rezonanca Magnetike, pra
RM, prdor fush t fuqishme magnetike, val
radioje dhe nj kompjuter pr t prodhuar pamje
t detajuara t organeve, indeve t buta, kockave
dhe virtualisht t gjitha strukturave t tjera t
brendshme t trupit. RM nuk prdor rrezatim t
jonizuar (rrezet x). Imazhet e detajuara t RM i
mundsojn mjekut t vlersoj m mir pjest
e trupit dhe smundje t veanta q nuk mund
t prcaktohen n mnyr t prshtatshme
me metodat e tjera t imazheris si rreze x,
ultratingujt ose tomografn e kompjuterizuar
(e quajtur edhe CT ). Aktualisht RM sht
ekzaminimi m i ndjeshm i imazheris s koks
(veanrisht trurit) rutin n praktikn mjeksore.
REZONANCA MAGNETIKE
Ekzaminimi perfekt pr diagnostikn e shum smundjeve.
Nga Dr. Iris Allajbeu
Radiologe
Shefe e Radiologjis/Spitali Amerikan
puls
Vital 21
RM sht zgjidhja m e mir pr ekzaminimin e:
Artikulacioneve kryesore t trupit si gjuri,
shpatulla, kyi i dors e i kmbs etj
shtylls kurrizore pr smundje t diskut
indeve te buta t ekstremiteteve
Cilat jan disa nga prdorimet e
zakonshme t proedurs?
Rezonanca Magnetike e koks kryhet pr t
ndihmuar diagnostikimin e:
tumoreve t trurit
anomalive t zhvillimit t trurit
patologjive vaskulare t koks (p.sh. aneurizmat)
rregullimet e syve dhe t veshit t brendshm
infarktit cerebral
pacientt e traumatizuar (n pacient t veant)
smundjet e gjndrs s hipofzs
disa rregullime kronike t sistemit nervor si
sht skleroza multiple
Rezonanca Magnetike e sistemit muskuloskele-
tal prdoret pr t diagnostikuar apo vlersuar:
rregullimet degjenerative t kyeve, si sht
artriti, kputjet e meniskut (gjurit)
frakturat (n pacient t veant)
patologjit e kyeve pr shkak t traumave
(p. sh. kputje e tendinit)
patologjit e diskut spinal (p. sh, hernia diskale)
dmtimin e shtylls kurrizore pas traumave
dmtimet e lidhura me sportin dhe rregullimet
e lidhura me punn t shkaktuara nga sforcimi i
prsritur, vibrimi ose goditjet e fuqishme
infeksionet (p. sh. osteomieliti)
tumoret (p. sh. tumoret fllestare dhe metastazat)
q prfshijn kockat dhe kyet
dhimbjen, njtjen ose hemorragjin n indet
brenda dhe prreth kyeve dhe kockave
Rezonanca Magnetike gjithashtu prdoret pr
t diagnostikuar:
tumoret e kraharorit, abdomenit ose pelvisit
smundjet e arteries koronare dhe problemeve t
zemrs, prfshir aortn, arteriet koronare dhe ent
e gjakut, ekzaminimi i prmasave dhe trashsis
s dho mave t zemrs dhe shtrirja e dmtimit e
shkaktuar nga infarkti i miokardit (MI) ose smundje
progresive e zemrs.
patologjit funksionale dhe anatomike t zemrs.
tumoret dhe anomalit e tjera t organeve ripro-
dhuese (p. sh. uterusin, ovaret, testikujt, prostatn).
lezione t mlis ose organeve t tjera (kur
diagnoza nuk arrihet me teknika t tjera).
puls
22 Vital
anomali dhe smundje vaskulare, arteriale dhe
venoze kongjenitale (p. sh. arteroskleroza) t
kraharorit, abdomenit dhe pelvisit (Angiografa RM).
patologjit e tmthit dhe rrugve hepatobiliare
(MRCP) si alternative e ERCP invazive.
Rezonanca Magnetike e gjirit ofron informacion
t vlefshm rreth shum patologjive t gjendrs
mamare q nuk mund t merren prmes moda-
liteteve t tjera t imazheris, si jan mamografa
dhe eko e gjirit duke uar n diagnozn e sakt.
Rezonanca Magnetike e gjith trupit (whole body
MR) sht kontrolli i plot i trupit nga koka deri tek
gishti i kmbs duke prdorur sistemin modern
TIM t RM dhe prdoret n zbulimin e metastazave
n pacientt kur njihet fokusi primar malinj dhe
anasjelltas, pr t gjetur shkalln e prhapjes dhe
lokalizimin e patologjive infltrative t palcs s
kurrizit, patologjit infltruese t palcs kockore,
pr t gjetur shkalln e perhapjes n smundjet
muskulare si polimiozit dhe smundje t tjera.
Si funksionon proedura?
Ndryshe nga ekzaminimet konvencionale me rreze
x dhe tomografa e kompjuterizuar (CT), RM-ja
nuk ka radiacion. Ajo prdor fushn magnetike e
cila prftohet nga rryma elektrike. Ndrkoh q ju
rrini shtrir brenda njsis s RM-s, valt e radios
drejtohen tek protonet n zonn e trupit tuaj q do
t studiohet. Nn ndikimin e fushs magnetike,
kto protone ndryshojn pozicionin e tyre, duke
prodhuar sinjale q kapen nga bobinat. M pas nj
kompjuter prpunon sinjalet dhe prodhon nj seri
imazhesh secila prej t cilave tregon nj shtres t
holl t trupit q m pas prpunohen n pamje 3
dimensionale shumplanshe.
Pr shkak se protonet jan m t shumt n
molekulat e ujit, imazhet RM tregojn diferenca n
prmbajtjen e ujit n inde t ndryshme t trupit.
Si rrjedhim, RM sht veanrisht e prshtatshme
pr t zbuluar rregullimet n zonat e smura t
trupit, pr shembull, zonat e prekura nga tumoret,
infeksionet dhe infamacionet t cilat ndikojn n
prishjen e ekuilibrit t lngjeve n qeliz dhe jasht
saj. N prgjithsi, diferencimi i indeve anormale
(t smura) nga indet normale sht veanrisht
m i leht me RM sesa me modalitetet e tjera t
imazheris si jan rrezet x, CT dhe ultratingujt.
far provon pacienti gjat dhe pas
procedurs?
Ekzaminimi me RM sht pa dhimbje. Megjithat,
disa pacient mund t mos rrin dot pa lvizur
pr sa koh kryhet ekzaminimi. T tjert provojn
ndjenjn e t qenit mbyllur brenda (klaustrofobin).
N raste t tilla mund t aplikohen qetsues apo
anestezi pr pacientt anksioz dhe fmijt e vegjl.
sht normale q pjesa e trupit q po ekzaminohet
puls
Vital 23
t ndihet lehtsisht m e ngroht, por nse ju
shqetson, njoftoni radiologun ose teknikun. sht
e rndsishme q t qndroni plotsisht pa lvizur
gjat regjistrimit t imazheve, q zakonisht zgjat
nga disa sekonda deri disa minuta do her. Ju do
t kuptoni se po regjistrohen imazhe sepse do t
dgjoni tinguj godits nga aparatura. Ju do t mund
t qetsoheni ndrmjet seancave t imazheve. Do
t jeni vetm n dhomn e ekzaminimit gjat RM,
megjithat tekniku do t mund tju shoh, dgjoj
dhe fas me ju gjat gjith kohs duke prdorur
komunikimin me dy drejtime. Nse dshironi mund
tju lejohet nj mik ose i afrm t qndroj me ju n
dhom gjat egzaminimit. Ju mund t krkoni
kufje pr t kufzuar zhurmn e aparaturs gjat
skanimit. Aparatura jon e RM sht m e pajisur
me ajr t kondicionuar dhe e ndriuar mir.
Gjithashtu sht e pajisur me muzik pr tju
ndihmuar t kaloni kohn dhe t mos dgjoni
zhurmat. Kur injektohet lnda e kontrastit, sht
normale t ndjeni ftohje dhe nj rrjedhje pr
nj ose dy minuta. Agia intravenoze mund tju
shkaktoj parehati kur vendoset dhe kur hiqet,
mund t keni edhe mavijosje. Nse nuk keni marr
qetsues apo anestezi, nuk sht e nevojshme t
qndroni pas egzaminimit pr t marr veten. Ju
mund ti ktheheni rutins s prditshme menjher
pas egzaminimit. Pak pacient mund t ken
efekte ansore nga lnda e kontrastit, si mund
t jen t przierat dhe dhimbja lokale. Shum
rrall, pacientt jan alergjik ndaj materialit t
kontrastit dhe kan urtikarie dhe kruarje t syve.
Rekomandohet q nnat q ushqejn me gji
fmijt, t mos e bjn nj gj t till pr 36 deri
48 or pas RM me lnd kontrasti.
Cilat jan prfitimet krahasuar me
rrezikun?
PRFITIMET
Rezonanca Magnetike sht nj teknik jo-invazive e
imazheris q nuk prfshin ekspozimin ndaj radiacionit.
Imazhet e RM t trurit dhe strukturave t tjera kraniale
jan m t qarta dhe m t detajuara se me metodat
e tjera t imazheris. Ky detaj e bn RM nj mjet t
pazvendsueshm n vlersimin e shum patologjive
te trurit, prfshir dhe tumoret.
RM gjithashtu jep informacion funksional (fRM)
t zonave t ndryshme t trurit.
RM mundson zbulimin e patologjive q maskohen
nga kocka me metodat e tjera t imazheris.
RM sht ekzaminimi m i ndjeshm pr
tumoret e trurit.
Angiografa RM jep imazhe t detajuara t enve t
gjakut n tru pa nevojn e lnds s kontrastit.
RM e indeve t buta t trupit si sht zemra,
mlia dhe shum organe t tjera kan nj
ndjeshmri t madhe pr t identifkuar dhe
karakterizuar patologjit dhe lezionet lokale n
krahasim me metodat e tjera t imazheris. Ky
detaj e bn IRM nj mjet t pazvendsueshm
n diagnostikimin e hershm dhe vlersimin e
shum lezioneve fokale dhe tumoreve.
puls
24 Vital
RM sht provuar si metoda m e vlefshme
n diagnostikimin e shum patologjive prfshir
kancerin, smundjet e zemrs dhe enve t gjakut
dhe ato t sistemit muskuloskeletal.
RM jep informacion t detajuar jo vetm pr
strukturn e nj organi po edhe pr funksionin e tij.
RM ofron nj alternativ t shpejt, joinvazive
pr diagnostikimin e problemeve t zemrs dhe
gjith sistemit kardiovaskular .
Lnda e kontrastit e prdorur n ekzaminimet e RM
ka m pak mundsi t prodhoj reaksione alergjike
sesa kontrastet me baz jodine t prdorura n
radiografn konvencionale m rreze x dhe CT.
RREZIQET
Rezonanca Magnetike nuk paraqet ndonj rrezik pr
pacientin kur ndiqen udhzimet prkatse t siguris.
Nse prdoret qetsuesi, mund t ket rrezik
pr mbidoz t qetsuesit. Teknologu ose infe-
rmierja monitorojn shenjat tuaja t jets pr t
minimizuar rrezikun.
Megjithse fusha e fort magnetike nuk sht
e dmshme n vetvete, pajisjet mjeksore q
prmbajn metale mund t keq-funksionojn ose
t shkaktojn probleme gjat nj ekzaminimi RM.
Ka nj rrezik shum t vogl pr reaksion alergjik nse
injektohet lnd kontrasti. Reaksione t tilla jan zakon-
isht t lehta dhe kontrollohen mir nga medikamentet.
Ka gjithashtu nj rrezik t vogl pr infeksion n vendin
e injektimit. Fibroza nefrogjenike sht aktualisht nj
komplikacion i rrall i RM q mendohet t shkaktohet
nga injektimi i disa (por jo t gjitha) kontrasteve t RM n
pacient me funksionim t dobt t veshkave.
Cilat jan kufizimet e Rezonancs
Magnetike?
Imazhet e cilsis s lart arrihen vetm nse mu-
ndet t qndroni plotsisht pa lvizur kur regjistrohen
imazhet. Nse jeni n ankth, konfuz apo keni dhim-
bje t mdha mund t jet tepr e vshtir pr t q-
ndruar plotsisht pa lvizur gjat marrjes s imazhit.
Nj person q sht tepr obez, mund t mos
hyj n hapsirn e makineris s RM.
Prezenca e nj implanti ose objekti metalik shpesh
e bn t vshtir t merren imazhe t qarta dhe
lvizjet e pacientit mund t ken t njjtin efekt.
Frymmarrja mund t dmtoj cilsin e
imazheve gjat RM s gjoksit, abdomenit dhe
pelvisit. N kto raste do tju krkohet t mbani
frymn disa her.
Kontrolli i mushkrive sht i kufzuar.
RM nuk rekomandohet prgjithsisht pr pacientt
q sapo jan dmtuar. Kjo sepse pajisjet trheqse
dhe pajisjet e reanimacionit nuk duhet t hyjn n
zonn ku merren imazhet. Pr m tepr, ky ekza-
minim merr m shum koh se modalitetet e tjera t
imazheris (m tipike rreze x dhe CT) dhe rezultatet
mund t mos jen t disponueshme menjher si
sht shpesh e nevojshme n situatat e traumave.
Megjithse nuk ka asnj arsye pr t besuar se
rezonanca magnetike dmton fetusin, efektet e
fushs s fort magnetike nuk jan kuptuar mir.
Pr kt arsye grat shtatzna zakonisht kshillohen
t mos bjn nj ekzaminim RM nse nuk sht i
nevojshm nga ana mjeksore.
puls

Vital 25
Sociomed
Njihuni me hepatitin B
Hepatiti B sht nj infeksion virusal i mlis,
zhvillimi i t cilit ndryshon midis personave. Virusi
i hepatitit B mund t shkaktoj nj smundje akute
q shrohet vet shpejt pa shkaktuar dmtime
t prhershme t mlis. Megjithat, n 20%
t rasteve ai shkakton nj smundje kronike q
zgjat m shum se 6 muaj, ndonjher edhe pr
gjith jetn, me simptoma q ikin e vijn. 15-40%
e rasteve me infeksion kronik mund t kalojn n
ciroz, kancer mlie ose pamjaftueshmri mlie,
dhe n kt mnyr infeksioni bhet vdekjeprurs.
Virusi transmetohet zakonisht nga kontakti me gjakun
e infektuar ose sekrecionet e trupit. Vetm pak sasi
gjaku duhet pr transmetimin e virusit sepse ai sht
tepr infektues. Virusi i hepatitit B mund t ndodhet n
pshtym, sekrecione vaginale, qumshtin e gjirit dhe
lngjet e tjera trupore. Megjithat, infektimi zakonisht
ndodh nga marrdhniet seksuale t pambrojtura,
prdorimi i t njjtit injektor nga prdoruesit e drogs,
aksidentet me injektor t infektuar (psh nse gjilpra
prdoret pr tatuazh, piercing ose akupunktur), si
edhe nga prdorimi i s njjts makin rrojeje.
Simptomat
Periudha e inkubimit t virusit t hepatit B para
shfaqjes s simptomave sht 6 jav deri n 6
muaj. Simptomat jan t ndryshme gjat fazs
akute. Afrsisht nj e treta e personave t prekur
nuk kan simptoma - ky quhet infe ksion i fsheht
ALARM
Hepatiti B vret!
Ka vaksin, ka masa parandaluese, por ende,
Hepatiti B vret mbi 1 milion njerz n vit
n gjith botn.
Hepatiti B sht shum i shpesht
n vendet mesdhetare dhe
kryesisht n Europn Juglindore
dhe Qendrore dhe renditet si
nj ndr problemet kryesore
shndetsore n mbar botn.
N Azi dhe n shum vende t
Afriks shum persona e marrin
kt infeksion n kohn e lindjes
ose gjat fmijris. Si prfundim
2 miliard persona n bot jan
t infektuar me hepatitin B, dhe
350 milion vuajn nga infeksioni
kronik HBV. Ai sht shkaku i 10-
t kryesor vdekjeprurs n bot.
26 Vital
Sociomed
ose subklinik, ose mund t ken infeksion jo-ikterik
q do t thot nuk ka verdhz apo ngjyrosje t
verdh t lkurs dhe mukozs. N nj t tretn e
personave, infeksioni shkakton simptoma t lehta
si gripi, ose dobsi, dhimbje trupi, dhimbje koke,
temperatur, munges oreksi, diare, verdhz, t
prziera dhe t vjella. N nj t tretn e rasteve,
faza akute e infeksionit mund t shkaktoj
smundje t rnd q zgjat disa muaj. Verdhza
ndodh n infeksionin e hepatitit, sepse mlia nuk
mund t pastroj nga gjaku substancn e quajtur
bilirubin. Ky sht nj pigment q grumbullohet
n trup dhe shkakton ngjyrn e verdh te lkurs
dhe t s bardhs s syrit. Ndonjher zhvillohet
pamjaftueshmri e shpejt e mlis, e cila mund
t ket nevoj pr transplantimin jet-shptues t
mlis. N nj t pestn e rasteve, infeksioni
kthehet n faz kronike, ku njerzit mund t duken
t shndetshm dhe pa simptoma, por q mbartin
dhe shprndajn virusin (ata quhen mbarts t
shndetshm). Ata mund t zhvillojn hepatitin
kronik aktiv, i cili ka t njjtat simptoma si faza
aktive e infeksionit, si edhe lodhje, munges
oreksi, t prziera dhe shqetsime t barkut.
Shkaqet dhe faktort rrezikues
Personat me rrezik m t lart pr tu infektuar
nga hepatiti B jan prdoruesit e drogs n form
injeksioni, personat q kryejn seks t pambrojtur
me partner t ndryshm, t afrmit familjar t
personit t infektuar, bebet e lindura nga nna t
infektuara si edhe udhtart n vende me rrezik t
lart q bien n kontakt me gjakun e infektuar ose
me sekrecione t tjera trupore.
N vendet ku depistimi i prodhime-
ve t gjakut nuk sht rutin, ose ku
aparatet mjeksore nuk sterilizohen
n mnyr t prshtatshme, hepa-
titi B mund t transmetohet gjat
trajtimit mjeksor. Shum njerz
e marrin hepatitin B gjat pushi-
meve, sidomos n vende ku sht
shum i prhapur, kur seksi i pam-
brojtur, eksperimentet e drogs
dhe aksidentet gjat trajtimeve
mjeksore jan m t shpeshta.
Vital 27
Sociomed
Ka nj vaksin t efektshme mbrojtse ndaj hepatitit
B. Mund t pyesni mjekun e familjes, pran Institutit
t Higjens, Drejtorive t Shndetit Publik ose n
spitalet publike e private pran jush pr vendet ku
mund ta gjeni vaksinn dhe pr aplikimin e saj.
Familjart e personit t infektuar duhen vaksinuar
ndaj hepatitit B. Puntort e shndetsis, polict,
ata q punojn n emergjenc dhe do njeri q
mund t bjer n kontakt me gjakun e infektuar
duhen vaksinuar.
Trajtimi dhe shrimi
Shumica e njerzve me hepatitin B nuk kan
nevoj pr trajtim specik prve pushimit dhe ata
prfundimisht do t shrohen plotsisht. Megjithat
infeksioni duhet monitorizuar pr t kontrolluar nse
do t zhvillohet smundja kronike, si edhe personi
duhet kshilluar pr rrezikun e transmetimit t
infeksionit. Nse infeksioni zgjat m shum se 6 muaj
(infeksion kronik, ku virusi vazhdon t riprodhohet
aktivisht n trup) mund t nevojitet medikament m
specik pr t ulur rrezikun e dmtimit t prhershm
t mlis (cirozn) dhe t kancerit t mlis. Mjeku
i familjes i referon rastet specialistit t smundjeve
t mlis (hepatologu) ose mjekut t smundjeve
t aparatit trets (gastroenterologu). Ata mund t
rekomandojn trajtim me medikamentin Interferon,
ose me barna t tjera antivirusale. Interferoni (alfa-
interferoni ose pegylated-interferon q zgjat m
shum) jepet rregullisht me injeksione dhe ndihmon
n rritjen e imunitetit pr t luftuar infeksionin.
Prgjigja ndaj interferonit sht e ndryshueshme,
dhe disa njerz q n llim mund t prmirsohen,
mund t prkeqsohen kur mbaron trajtimi. Disa t
tjer nuk tolerojn efektet ansore t ilait.
Disa barna antivirusale, t njohura si analog
nukleozid, prdoren gjithashtu n trajtimin e
hepatitit kronik. Ato nuk shrojn, por ndalojn
shtimin e virusit. Kto mund t ken efekte ansore
megjithse jo shum t rnda sa interferoni
dhe virusi mund t krijoj rezistenc ndaj
tyre. Ndonjher, kur mlia dmtohet shum,
rekomandohet transplanti i mlis q paraqitet si
zgjidhja e fundit pr trajtimin e Hepatitit B.
KUJTONI!!!
Praktika e seksit t mbrojtur me
prezervativ dhe prdorimi i injek-
torve me nj prdorim pr medi-
kamentet me injeksion ul rrezikun
e infektimit. Gjat proedurave si
piercing, tatuazh ose akupunk-
tur, sigurohuni q biznesi sht i
regjistruar sipas rregullave t auto-
riteteve lokale, dhe q gjilprat t
jen nj-prdorimshe ose pajisjet
t sterilizohen me autoklav. Nse
vendi i proedurs nuk ju siguron
nj gj t till, shkoni diku tjetr.
Kontaktet e tjera sociale nuk kan
rrezik infektimi. Ju nuk mund t
merrni hepatitin B nga e ulura n
tualet ose nga prekja e nj personi
t infektuar. Virusi n rroba mendo-
het t vritet gjat larjes normale me
makin larse me uj t ngroht
si edhe nga larja me solucion dhe
uj t ngroht e enve ose lugve.
28 Vital
Vaksina e hepatitit B
1. Pse sht e nevojshme vaksina?
Vaksina mund t parandaloj hepatitin B dhe pasojat
serioze t infeksionit si kancer mlie dhe ciroz.
Vaksinimi rutin i hepatitit B tek fmijt n vendet e
zhvilluara lloi n vitin 1991 ndrsa n vendin ton
ne 1994. Q nga ajo koh, incidenca e hepatitit B
akut e raportuar te fmijt dhe adoleshentt u ul me
m shum se 95% dhe pr t gjith grupmoshat
me m shum se 75%.
Vaksina e hepatitit B prbhet nga nj pjes e virusit t
hepatitit B. Ajo nuk mund t shkaktoj infeksionin HBV.
Vaksina e hepatitit B zakonisht jepet n 3 ose 4 doza.
Kto formojn mbrojtje afatgjat ndaj infeksionit
HBV, mundsisht gjat gjith jets.
2. Kush duhet t vaksinohet dhe kur?
Fmijt dhe adoleshentt
T gjith fmijt duhet t marrin dozn e par t
vaksins n lindje dhe duhet ta ken plotsuar
serin e vaksinimit nga mosha 6-18 muajsh.
Fmijt dhe adoleshentt deri n moshn 18 vje
q nuk jan t vaksinuar m par duhen vaksinuar.
T rriturit
T gjith t rriturit n rrezik pr infeksionin HBV
duhen vaksinuar. Ktu prfshihen:
partnert e seksit me persona t infektuar me HBV
meshkuj q kan marrdhnie seksuale me meshkuj
persona q marrin drog me injektim
personat me m shum se nj partner seksual
personat me smundje kronike t mlis dhe veshks
personat t cilt n pun jan t ekspozuar
me gjakun e njeriut
familjart e personit t infektuar q banojn
n nj shtpi
sta n institucionet e invalidve
pacientt e dializs
personat q udhtojn n vende ku hepatiti B
ka incidenc t lart
personat mbarts t HIV
Grat shtatzan q duhet t mbrohen nga HBV
mund t vaksinohen dhe kushdo tjetr q dshiron
t jet i mbrojtur nga HBV duhet vaksinuar.
Sociomed
Vital 29
3. Kush nuk duhet t vaksinohet?
do person me alergji rrezikuese pr jetn ndaj majas
s buks ose ndaj do komponenti tjetr t vaksins,
nuk mund t vaksinohet me vaksinn e hepatitit B.
Personat q kan patur nj reaksion alergjik rrezikues
pr jetn ndaj dozs s mparshme t vaksins, nuk
mund t marrin dozn tjetr.
Personat q jan t smur leht ose rnd gjat kohs
s vaksinimit duhet t presin deri sa t shrohen.
4. A ka rreziqe vaksina?
Hepatiti B sht nj vaksin e sigurt. Shum persona
nuk kan problem me t. Problemet e mposhtme t
lehta jan raportuar:
Dhimbje n vendin e vaksins (1 n 4 persona).
Temperatur 38 C ose dhe m lart (1 n 15 persona).
Problemet e rnda jan shum t rralla. Reaksionet e
rnda alergjike ndodhin 1 n 1.1 milion doza.
Nj vaksin si do ila tjetr mund t shkaktoj reaksion
serioz. Por rreziku i vaksins pr t shkatuar dmtim t
rnd ose vdekje sht jashtzakonisht i vogl.
5. far ndodh nse ka reaksion t leht apo t
rnd t vaksins?
do situat t pazakont si temperatur e lart
ose ndryshim n sjellje si dhe shenja t reaksionit
alergjik si: vshtirsi n frymmarrje, grrhitje gjat
frymmarrjes, shenja n lkur, zbehje, dobsim,
rrahje e shpejt e zemrs ose marrje mendsh duhet
t jen faktor pr tu shqetsuar nse ndodhin
menjher pas vaksinimit.
6. far duhet br n rast reaksioni?
Telefononi mjekun ose shkoni menjher tek ai.
Mjekt e nj qendre t mir spitalore do t din t
kujdesen pr rastin e reaksionit nga vaksina.

Mbi 2 miljard njerz, pra 1/3 e po-
pullsis s bots jan t infektuar me
hepatit B (1 nga 3 persona)

Hepatiti B sht nj nga smundjet
m t prhapura e m t rrezikshme
n t gjith botn, q vret rreth nj
milion njerz n vit.

400.000.000 njerz jan t infektuar
kronik nga hepatit B

1 n 30 persona infektohen do vit

Mundsit pr tu infektuar jan deri
100 her m t larta se t HIV AIDS

do nj minut vdesin 2 persona nga
hepatiti B

Sipas t dhnave statistikore t In-
stitutit t Higjiens n Shqipri 9% e
popullats rezulton e prekur nga Hepa-
titi B ndrsa statistikat e pacientve
t ekzaminuar pran Spitalit Amerikan
tregojn pr fat t keq shifra shum m
alarmante q i kalojn 20%.


N Shqipri vaksinimi kundr Hepa-
titit B ka lluar q n vitin 1994 dhe sot
t gjith t porsalindurit e marrin dozn
e par t vaksins kundr ktij virusi
menjher pas lindjes.
facebook.com/spitaliamerikan
www.spitaliamerikan.com
Sociomed

30 Vital
far sht impotenca?
Kjo mund t shpjegohet kshtu: pavarsisht
dshirs pr marrdhnie seksuale, mosarritja e
fortsimit t duhur ose pamundsia e vazhdimit t
marrdhnies. do person her pas here mund t
ket nj problem t till. Ajo q sht e rndsishme
pr diagnoz t smundjes sht koha. Nse
problemi vazhdon pr m shum se 6 muaj, ather
themi se personi ka impotenc.
A duket problemi i impotencs vetm
tek moshat e mdha?
Jo. Ai shfaqet m tepr mbi moshn 40 vje, por
mund t shfaqet n do mosh. Sipas nj studimi
t fundit gjysma e meshkujve me mosh 40-70 vje,
her pas here kan probleme me ereksionin ose
nuk mund ta vazhdojn at mjaftueshm. Shkaku
i impotencs te moshat e mdha jan smundjet e
moshs si hipertensioni.
Cilat jan shkaqet e impotencs?
Shkaqet ndahen n dy grupe: faktor organik
dhe psikologjik. Faktort organik jan smu-
ndjet e zemrs dhe enve t gjakut, hipertensioni,
diabeti, skleroza multiple, smundja Alzheimer. Nj
shkak tjetr organik jan traumat. Nse trauma prek
shty lln kurrizore dhe krijohet nj prerje q prek
palcn, ather mund t shfaqet problemi i impo-
tencs. rre gullimet hormonale si p.sh niveli i ult i
testoste ronit sht nj faktor tjetr q shkakton im-
potenc. Edhe operacionet jan nj faktor ndikues
i rndsishm. Sidomos gjat operacioneve t zem-
rs ose enve t gjakut ndikohet pjesa e organit q
sht e rndsishme pr ereksion.
Si vihet diagnoza?
Si llim merret anamneza e pacientit pr t ditur
zhvillimin seksual t personit q nga fmijria, si
edhe smundjet e kaluara. M pas krkohen disa
analiza si glicemia, prolaktina dhe testosteroni, si
edhe testet q prfshijn sistemin kardiovaskular.
Prve ktyre personi vlersohet nga nj psikolog.
Psikologu vlerson nse ka probleme martesore,
ekonomike apo stresuese. Psikologu krijon nj ide
paraprake rreth personit duke kryer disa teste t
vogla psikologjike. Nj gj e rndsishme sht
nse impotenca sht shfaqur menjher apo pr
nj koh t gjat. Nse impotenca sht shfaqur
pas nj kohe t gjat, n kt rast mendohen
m tepr faktort organik. Nse impotenca ka
ndodhur menjher, ather mendohet m tepr
t jet psikologjike. Nse pacienti thot q kur
sht vetm nuk ka probleme me impotencn,
por kur ndodhet pran partnerit nuk arrin dot
fortsimin e duhur, ather mund t mendojm
m tepr arsye psikologjike.
far sht impotenca?
Kjo mund t shpjegohet kshtu: pavarsisht
dshirs pr marrdhnie seksuale, mosarritja e
fortsimit t duhur ose pamundsia e vazhdimit t
marrdhnies. do person her pas here mund t
ket nj p bl
tencs. rre gullimet
testoste ronit sht n
potenc. Edhe ope
i rndsishm. Sidom
rs ose enve t gja
ndrra e frikshme
n krevat
Impotenca mund t shfaqet n do mosh, por vihet
re akoma m shum me rritjen e saj. Studimet e fundit
tregojn q gjysma e meshkujve me mosh 40-70 vje
kan nj problem t till.
Nga Dr. Ened Kacori
Kirurg Urolog
Sociomed
Vital 31
titull
A mund t paraqiten s bashku faktort
organik dhe psikologjik?
Po. Ndonjher nuk arrijm t dallojm nse shkaku
sht organik apo psikologjik. Ather mund t
prdoret testi i gjumit. Gjat testit t gjumit pacienti
vihet t paktn tre her n gjumin e thell. Gjat
gjumit t thell, i cili zgjat 30 minuta, normalisht do
mashkull duhet t ket ereksion. Pra me an t testit
t gjumit vihet re nse personi ka ereksion apo jo.
Testi sht tepr i thjesht. Pacienti vihet n dhomn
e testit t gjumit. Nj aparat i vogl lidhet te kmba e
pacientit dhe dy aparate t tjera q dalin nga aparati
kryesor, vihen mbi penis. Stimuluesit q vijn nga
aparatet, regjistrohen n kompjuter. Kshtu arrihet
t kuptohet sa ereksione kan ndodhur gjat nats,
kohzgjatja e tyre dhe sa fortsim ka ndodhur te
koka dhe trupi i penisit. Kto t dhna na japin
informacion t sakt rreth pacientit.
A aplikohet ky test tek do njeri?
Jo. Ky test bhet vetm pr personat e rinj dhe
pr rastet e vshtira pr diagnoz. Gjithashtu nse
planikohet t kryhet operacioni i protezs, ky test
duhet br patjetr.
Si trajtohet smundja?
Nse problemi sht psikologjik, ather zbatohet
trajtim sjelljeje. N kt rast faktori kryesor jan situatat
q e kthejn marrdhnien n frik. Dmth nse personi
e ka prjetuar nj her kt problem, ai mund t ket
frikn q mund t ndodhi prsri dhe nse kjo ksohet
n mendje, ather personi llon t prjetoj atake
paniku n marrdhnie. Kjo situat mund t zgjidhet
vetm me terapi sjelljeje. N kt terapi paraqiten
detyrat q duhet t zbatoj do partner i iftit. N llim
prekje dhe m pas masazh pa kryer marrdhnie.
Kshtu iftet hap pas hapi arrijn n sukses.
Sociomed
32 Vital
Si trajtohen shkaqet organike?
Nse niveli i hormonit sht i ult, ai mund t
zvendsohet. Pavarsisht dshirs nse personi
nuk arrin ereksionin e duhur mund t prdoren
edhe barna si Viagra, Levitra, Cialis.
A duhet patjetr rekomandim nga
mjeku pr prdorimin e ilaeve?
Po , sepse secili prej tyre ka efektin dhe kohn e vet
t prdorimit. Pr shmbull Viagra mund t krijoj
ereksionin e duhur vetm pas 30 minutash ose nj
ore. Kurse Levitra mjafton t merret vetm 15 minuta
para marrdhnies. Efekti i t dy barnave zgjat 5-6
or. do barn ka efekt dhe kohzgjatje t ndryshme,
prandaj duhet marr patjetr rekomandimi i mjekut
pr prdorimin e ilait t duhur.
Cilt persona mund t operohen?
Nse medikamentet nuk kan efekt, ather mund
t bhen injeksione n trupin e penisit. Pacienti e
kryen vet injeksionin para marrdhnies. Pacientt
kardiak q jan duke prdorur nitrat nuk mund t
marrin medikamentet e siprprmendura.
Kta pacient mund t prdorin injeksionin.
Proteza sht zgjidhja e fundit q rekomandohet
kur asnj nga trajtimet e msiprme nuk ka qen
efektiv. Pacienti duke bashkbiseduar me mjekun
urolog, zgjedh nj nga protezat me pomp dhe t
prkulshme. Operacioni prdoret gjithashtu pr
t zgjidhur problemet si dhimbje gjat ereksionit
dhe prkulje penisi. N Spitalin Amerikan, ekipi i
urologjis realizon suksesshm ndrhyrjet kirurgjikale
pr zgjidhjen e impotencs.
Nse personi e ka prjetuar nj her
kt problem, ai mund t ket frikn q
mund t ndodh prsri dhe nse kjo
ksohet n mendje, ather personi llon t
prjetoj atake paniku gjat marrdhnies
Sociomed

I PARI dhe I VetMI

eRtIFIkuAR
PR cIlSIn
CeRtifiCate:
fS 558284
the British
Standards
institution
042 35 75 35
1
LAPRAK
042 36 66 63
2
RR. DIBRS
34 Vital
titull
12 T VRTETAT
PR MBIPESHN
Vital 35
SHT VRTET GJENETIKE
Shkenctart tregojn se shum gjene
n trupin ton prcaktojn peshn e
trupit. Kshtu numrohen rreth 100 gjene t tilla dhe
secili prej tyre mund t shtoj nga pak gram ose
kilogram n peshn ton. M i rndsishmi sht
gjeni FTO. 60% e individve q trashgojn t dyja
kopjet e ktij gjeni jan obez dhe 40% e tyre jan
diabetik. Shumica e atyre q trashgojn vetm
nj kopje jan mbipesh. Rreth 16% e popullsis
trashgon t dyja kopjet dhe rreth 50% trashgon
vetm nj kopje t gjenit FTO. Kjo nuk do t thot
se predispozicioni gjenetik prcakton n mnyr t
parikthyeshme peshn e trupit; rreziku mund t ulet
ndjeshm nprmjet ushtrimit t rregullt zik.
THJESHT DISA NJERZ KAN
M TEPR QELIZA
DHJAMORE SE T TJERT
Qelizat e reja dhjamore prodhohen
gjat fmijris dhe prodhimi i tyre ndrpritet gjat
adoleshencs. Individt e destinuar pr t pasur m
shum qeliza dhjamore, llojn ti prodhojn ato
q n fmijrin e hershme, rreth moshs 2 vje.
Edhe nse kta fmij reduktojn sasin e kalorive
t marra nprmjet diets, ritmi i shtimit t ktyre
qelizave vazhdon t jet i shpejt. Megjithat, e
rndsishme sht q qelizat dhjamore t mos
tejngarkohen me yndyrna dhe kshtu t ruajn
prmasa t vogla.
METABOLIZMI MUND
T NDRYSHOHET
Studiuesit kan vzhguar ifte
binjaksh, njri prej t cilve ishte
mbipesh ndrsa tjetri me pesh normale dhe
vun re se qelizat dhjamore n binjakt mbipesh
psonin ndryshime metabolike, t cilat e bnin m
t vshtir djegjen e yndyrnave. Kshtu mjafton
t shtojm 5 kilogram n pesh dhe ritmi i
metabolizmit t trupit ngadalsohet. Kjo on n nj
rreth vicioz. Sa m shum shtojm n pesh, aq m
e vshtir bhet humbja e saj.
STRESI SHNDOSH
Stresi n jetn e prditshme stimulon
dshirn pr ushqime t pasura me
karbohidrate, t cilat m pas, nga ana e tyre,
qetsojn hormonet e stresit t prodhuara nga
trupi. Gjithashtu, hormonet e prodhuara nga
trupi n kushtet e gjndjeve stresante stimulojn
depozitimin e yndyrnave n trup.
SHTATZANIA E NNS
VULOS FATIN E FMIJS
T dhnat e studimeve t fundit
sugjerojn se femrat mbipesh kan
nivele m t larta t sheqerit dhe yndyrnave n
gjak. Kto substanca nxisin lirimin e proteinave,
t cilat rregullojn sistemin metabolik dhe sistemin
e kontrollit t oreksit n trurin e fetusit. Ushqimi i
shndetshm prpara dhe gjat shtatzanis prbn
premis pr zhvillimin e shndosh t sistemit
metabolik t fmijs.
GJUMI I SHNDETSHM
LUFTON MBIPESHN
Mungesa e gjumit rregullon ekuilibrin
hormonal, duke nxitur rnie n nivelin
e Leptins (hormoni i cili stimulon ndjesin e
ngopjes) dhe rritje n nivelin e Gherlins (hormoni
i cili stimulon ndjenjn e uris). Kshtu na duket
sikur jemi t uritur edhe pse n realitet nuk jemi
dhe pr pasoj ushqehemi. N t vrtet, gjumi i
shndetshm mund t jet trajtimi m i lir dhe m
i leht i mbipeshs.
PESHA E BASHKSHORTIT/ES
KA RNDSI
Shtimi n pesh si edhe rnia n pesh
mund t jen ngjitse. Studimet kan
treguar se nse njri nga bashkshortt sht
mbipesh ather edhe bashkshorti tjetr ka 37%
m tepr mundsi pr tu br gjithashtu mbipesh.
Studiuesit kan konkluduar se mbipesha sht dika
q mund t prhapet nprmjet rrethit shoqror.
1
4
5
6
7
2
3
Sociomed
36 Vital
EDHE NJ VIRUS MUND T
SHKAKTOJ MBIPESHN
Adenovirust jan prgjegjs pr
infeksionet e siprme respiratore si dhe
infeksionet e traktit gastrointestinal. N kushte
laboratorike sht vrejtur se kto viruse mund
t shkaktojn gjithashtu shtimin e numrit dhe
madhsis s qelizave dhjamore n trup. Tek
individt mbipesh sht gjetur n nj shkall m t
lart prania e antitrupave kundr adenovirusit -36.
Ndoshta kjo na lejon t shpresojm pr nj vaksin
kundr obezitetit n t ardhmen?
USHQIMET
Ushqimi nuk krijon vartsi t njjt si
bn alkooli apo duhani. Gjithsesi n nj
studim, kur subjekteve u prmendeshin
emrat e ushqimeve t cilat ata plqenin, n trurin
e tyre aktivizoheshin zona t caktuara, t lidhura
me neurotransmetuesin dopamin, substanca
e lidhur me knaqsin dhe motivimin. Kshtu
nse individt mbipesh kan m pak receptor
t dopamins n trurin e tyre, atyre do ju nevojitet
sasi m e madhe ushqimi pr t nxitur reagimin e
ngopjes dhe knaqsis.
INFEKSIONET E VESHIT
MUND T NDIKOJN
N QELIZAT E SHIJES
Infeksionet n vesh mund t dmtojn jet
nervore t shijes, t cilat kalojn npr veshin
e mesm. sht par se pacientt t cilt kan
kaluar infeksione t prsritura n vesh jan m t
predispozuar t plqejn ushqimet e mbla dhe me
yndyr, ndoshta sepse dmtimi i nervit t shijes, sjell
rritjen e pragut t ndjeshmris pr ushqimet e mbla
dhe me yndyr. Shmangia e infeksioneve t veshve
n fmijri sht dika shum e vshtir. Megjithat
shmangia e ekspozimit t fmijve ndaj duhanpirjes
pasive mund t ul shpeshtsin e infeksioneve. Nga
ana tjetr nse jeni nj i rritur me mbipesh trupore dhe
me histori pr infeksione t veshve n fmijri, sht
e rndsishme ti kushtoni rndsi diets tuaj dhe t
prdorni ushqime t shndetshme si p.sh fruta n vnd
t mblsirave apo vaj ulliri n vnd t margarins.
ANTIOKSIDANTT LUFTOJN
EDHE MBIPESHN
Radikalet e lira, t cilat jan prgjegjse
pr plakjen e trupit, jan prgjegjse
edhe pr mbipeshn. Radikalet e lira prodhohen
me shumic kur ushqehemi me sasi t shtuara
karbohidratesh. Duke dmtuar qelizat t cilat na
tregojn nse jemi t ngopur, ato bjn q sinjali
ndalo s ngrni t dobsohet gradualisht n
trupin ton, ndrsa oreksi t shtohet gjithmon
e m shum. Mnyra m e mir pr ti luftuar?
Ushqehuni me sa m tepr fruta dhe perime t
pasura me antioksidant.
MUND T JENI NJKOHSISHT
T SHNDOSH DHE
T SHNDETSHM
N nj studim t kryer n SHBA me 5440 t
rritur, u pa se 50% e obezve dhe 32% e atyre
mbipesh, kishin vlera normale t kolesterolit,
sheqerit, presionit arterial dhe parametrave t
tjer, ndrsa rreth 23% e individve me pesh
normale kishin rregullime t metabolizimit, q
i bnte ata m t ndjeshm ndaj smundjeve t
zemrs. Kjo do t thot se 30 minuta ushtrim
zik n dit, pr pes dit n jav jan shum t
rndsishme pr mirqnien ton.
8
9
10
11
12
MOS HARRONI
Konsumoni karbohidrate n formn e drithrave
apo ushqimeve t pasura me bra
Shmangni yndyrnat e ngopura
Konsumoni sa m shum fruta dhe perime
Proteinat jan domosdoshmri
Sociomed

Vital 37
titull
TA BSH A MOS E BSH?
VAKSINA
E GRIPIT
5 20% e popullsis smuren do vit nga gripi. Shumica
kalojn thjesht nj smundje t shkurtr ndonse me efekte t
pakndshme si ethe, dhimbje muskulare, dhimbje koke, dobsi t
prgjithshme, koll dhe rruf. Nga ana tjetr virusi i gripit mund t
jet shum i rrezikshm pr grupe t caktuara t popullsis.
38 Vital
fokus
Virusi i gripit prhapet nga nj individ tek nj tjetr
nprmjet kolls dhe teshtimave. Periudha e
inkubacionit sht nga 1 deri n 4 dit, mesatarisht
2 dit. T rriturit mund t transmetojn smundjen
q nga nj dit prpara se t shfaqen simptomat
dhe deri n 5 dit pas shfaqjes s simptomave.
Fmijt mund ta transmetojn smundjen gjat,
m tepr se 10 dit dhe fmijt e vegjl mund ta
transmetojn at deri n 6 dit prpara se t shfaqin
simptomat e smundjes. Individt t cilt kan
deite t sistemit imunitar mund ta transmetojn
smundjen prgjat disa javve ose muajve.
Vaksina e gripit sht 90% ekase n parandalimin
e vdekjeve dhe 80% ekase n parandalimin e
hospitalizimeve. Nse do individ, t cilit i nevojitet
vaksinimi kundr gripit, do t merrte vaksinn,
ather ne do t mund t shptonim shum jet
njerzish. Kryerja do vit e vaksins s gripit sht
e rndsishme, pasi virusi i cili shkakton gripin,
ndryshon vazhdimisht prbrjen e tij dhe gati do
pranver shfaqet nj shtam i ri. Kjo do t thot se
vaksina e gripit e cila t mbron gjat nj viti, nuk t
mbron detyrimisht edhe n vitin pasardhs.
Trupit i nevojiten disa jav pr t mobilizuar
prgjigjen imunitare ndaj vaksins. Prandaj sht
e rndsishme q vaksina t kryhet gjat muajit
Tetor ose Nntor, prpara llimit t sezonit t gripit.
Por nse nuk arrini t vaksinoheni gjat vjeshts,
vaksina mund t aplikohet edhe m pas, veanrisht
n rast shprthimi t epidemis s gripit.
Cila vaksin duhet aplikuar?
N bot qarkullojn 2 lloje vaksinash pr gripin:
Vaksina me shtamin e gjall por t dobsuar e cila
administrohet si spray n hund dhe vaksina me
shtamin e inaktivizuar, e cila aplikohet n muskujt
e krahut nprmjet injeksionit. N Shqipri deri m
tani qarkullon forma inaktive e vaksins, e cila sht
dhe forma e prdorur m gjersisht n bot.
Kush duhet patjetr t vaksinohet?
1. T RRITURIT MBI 50 VJE
Efektet e gripit mund t jen vdekjeprurse n
moshat e vjetra. Sistemi imunitar pas moshs 50
vje, nuk sht po aq i fuqishm sa n t rinjt,
kshtu q moshat e mdha mund t psojn m
leht komplikacione nga virusi i gripit. Mbi 80% e
komplikacioneve t gripit dhe vdekjeve ndodhin n
kto grupmosha.
Aplikimi i prvitshm i vaksins n kto mosha
parandalon ose t paktn ul rndsin e
simptomave dhe komplikacioneve.
IMUNIZIMI KUNDR GRIPIT
MUND T PARANDALOJ INFEK-
SIONIN OSE T UL SHKALLN E
RNDSIS S TIJ.
Vital 39
fokus
2. FMIJT DHE GRAT SHTATZAN
Fmijt me mosh mbi 6 muajsh dhe femrat
shtatzana, ose t cilat planikojn t mbeten
shtatzan duhet t imunizohen kundr gripit.
3. PACIENTT ME SMUNDJE KRONIKE
Duhet t vaksinohen t gjith ata q vuajn nga:

Smundjet e mushkrive, duke prfshir asthmn.

Diabeti i sheqerit, smundjet e zemrs,

t veshkave, mlis ose anemit kronike.

Smundjet e sistemit imunitar, smundjet

malinje, leuemit dhe limfomat.

Pacientt q trajohen me kemioterapi ose

radioterapi pr smundje malinje.

Pacientt nn mjekim me imunosupresor.

Pacientt me trajtim me kortizonik.

4. PERSONAT N KONTAKT ME GRUPET ME
RREZIKSHMRI T LART
Gripi mund t transmetohet lehtsisht nprmjet
tshtitjeve ose kontaktit zik, kshtu q duhet t
mbrojm personat me rrezik t lart nga infektimi
nga personat e tjer prreth. Kjo do t thot se
duhen imunizuar edhe personat t cilt jetojn me
grupet e rrezikuara ose kujdesen pr ta:

Familjart, duke prfshir edhe fmijt.

Personat q jetojn me dik q vuan

nga smundje kronike.

Mjekt, infermiert dhe pjesa tjetr e personelit

mjeksor spitalor ose ambulator.
Kush nuk duhet t kryej vaksinn

Fmijt m t vegjl se 6 muaj

Personat t cilt vuajn nga alergjia

ndaj vezs s puls.

Personat t cilt kan psuar n t kaluarn

sindrom Guillain Barr n periudhn prej
6 javsh pas vaksinimit
Ka persona, fmij ose t rritur, q nuk duhet ta
bjn kt vaksin. Ky sht rasti i personave q jan
alergjik, ose shum t ndjeshm nga substanca
aktive, ose nga prbrsit e saj, si veza e puls,
proteinat e saj, neomicina, farmaldehyde ose actaxinol.
Vaksina nuk rekomandohet te personat me
temperatur t lart ose infeksione akute; te fmijt
dhe t rriturit q marrin mjekime t zgjatura me
kortizonik; te fmijt me mangsi t rnd t aparatit
imunitar si pasoj e nj smundjeje, ose ata q marrin
mjekim q ulin fuqit mbrojtse t organizmit.
GRIPI SHT NJ SMUNDJE
Q SHKAKTOHET NGA NJ VIRUS,
Q N PRGJITHSI SHT I
NDRYSHM NGA VITI N VIT DHE
SI PASOJ EDHE VAKSINAT JAN
T NDRYSHME.

40 Vital
titull
Vital 41
SI MJEKOHET DHIMBJA E FYTIT
N KUSHTET E SHTEPIS?
Dhimbja e fytit sht problemi m i shpesht q
haset tek fmijt dhe t rriturit. Infeksionet e
bajameve dhe faringut q shkaktohen nga viruset
dhe bakteret e ndryshme japin dhimbje fyti, ndjesi
enjtjeje dhe djegieje. Pacientt e mi zakonisht
m pyesin far mund t bjm n kushtet e
shtpis? Pr ta kuptuar m mir kt gjendje,
le t asim pak pr ziopatologjin (mekanizmin e
formimit t smundjes)
Bakteret natyrale t ors ton jan n ekuilibr t
plot me mekanizmin ton mbrojts, por n qoft se ky
mekanizm dobsohet lokalisht, ather kto baktere
t dobishme shumohen dhe krijojn infeksionin. N
kt rast smundja nuk sht e rnd. Dhimbjet e
grykve q shihen pas konsumimit t gjrave t ftohta
jan t ktij tipi. Ushqimet shum t ftohta shkaktojn
tkurrjen e enve t gjakut n bajame dhe faring
duke ngadalsuar qarkullimin e gjakut n kto zona.
Si pasoj, ushqimi (energjia) dhe qelizat e bardha
(qelizat mbrojtse) ndryshojn drejtimin, duke prishur
ekuilibrin mes baktereve natyrale t ors duke lejuar
kshtu shumimin e tyre. Ngritja e temperaturs vrehet
shpesh n kto raste. Me stabilizimin e qarkullimit t
gjakut n zonat e prekura, ky infeksion prmirsohet
n nj koh shum t shkurtr.
N qoft se n trupin ton hyn nj bakter me
t cilin nuk kemi patur kontakt m prpara dhe
vendoset n kto zona (bajamet dhe faringu) t cilat
prbjn kalan e par mbrojtse, athere shohim
nj infeksion me edem, dhimbje dhe temperatur
t lart. Biles edhe kur e prekim qafn e pacientit
nga jasht, vrejm nj nxehtsi te pazakont. N
kt mnyr, duke dhn nj prgjigje t shpejt n
nj koh sa m t shkurtr ndaj ktyre mikrobeve,
mundsohet formimi i mekanizmave mbrojts dhe
parandalohen bronkitet e pneumonit.
FAR MUND T BHET N KTO RASTE?
Duhet q zona e fytit t mbulohet vazhdimisht.
Prjashtimi i vetm jan infeksionet e grykve te
fmijt, t cilat shoqrohen me edem masive e
cila pengon frymmarrjen dhe me hungrim. Por
kto t fundit prbjn nj mas shum t vogl
t infeksioneve t fytit dhe duhet t drgohen
urgjentisht te mjeku pr t marr ndihmn e duhur.
FAKTORT E PRGJEGJSHM PR
INFEKSIONET E FYTIT
(TONSILITIN DHE FARINGITIN)
JAN SI M POSHT:
Bakteret e ors s kavitetit t gojs
(Kto jan bakteret q gjenden n indet
tona, zakonisht jan baktere t dobishme)
Viruset ose bakteret e marra nga jasht
trupit n ambjentet e hapura
Fillimi dhe ecuria e smundjes s
shkaktuar nga grupi i par ndryshon me
at q shkakton grupi i dyt.
Dhimbja e fytit me temperatur
Jan t pakt dhe shum me fat ata q gjat dimrit nuk preken t paktn nj
her nga dhimbja e fytit shoqruar me temperatur. Po a dim ta trajtojm?
A kemi gjithmon nevoj pr mjekun gjat nj temperature stinore?
Nga Dr. Cem Badatl / Mjek familjeje
fokus
42 Vital
sht e gabuar dhnia e ilaeve pr uljen e
temperaturs tek fmijt deri n 5 vje, n qoft
se temperatura e matur n aksil (sqetulla)
sht m pak se 39 grad C. N kt rast ju do
shpallnit armpushimin n luft me armiqt m
t pamshirshm ( por te fmijt q kan kaluar
konvulzione m par, duhet t veproni sipas
kshillave t mjekut prkats). Duke lluar nga
mosha 6 vje dhe te t rriturit sht totalisht e
gabuar prpjekja pr uljen e temperaturs. Efekte
shum t mira jep edhe zierja dhe pirja e mentes.
Mentja me vetin e saj kundr edems, n t njjtn
koh pakson edhe dhimbjen e fytit.
MOS U PRPIQNI T ULNI
TEMPERATUREN KUR SMURENI
T mposhtmet nuk jan t vlefshme para
kshillave t mjekut q jeni vizituar ju ose t
afrmit tuaj. Ato hyn n kategorin e njohurive
t prgjithshme mjeksore.
Dua ti kushtoj vmendje nj gabimi t rndsishm,
tems s shrimit me an t ilaeve te pacientet
me temperatur t lart. Kto raste fatkeqsisht
edhe n botn e mjeksise vlersohen sipas
njohurive t marra shabllon.
Fillimisht disa informacione paraprake:
Temperatura normale e trupit t njeriut sht
afrsisht 37 grad C. Temperatura e gjakut ton
sht afrsisht 38 grad C. Temperatura 37
grad C, e matur n aksil ( sqetull) ose n zonn
inguinale, pranohet si normale. Temperatura e
matur n vesh, n pjesn e brendshme t gojs
dhe n rektum ( zorra e trash) mund t rezultoj 1
grad m e lart. Gjithashtu temperatura ndryshon,
mund t rritet ose t ulet te femrat n periudhn
e menstruacioneve. Matjet nga veshi mund t na
gnjejn pr shkak t transferimit t temperaturs si
rrjedhoj e ndryshimit t ambjentit dhe nxehtsis
nga veshi i jashtm deri te timpani. Temperatura
e trupit ton rritet edhe kur ushqehemin me
ushqime t pasura me karbonhidrate, si dhe pas
ushtrimit t aktiviteteve zike.
Trupi yn mundson termorregullimin me an t
cikleve homeostatike duke adaptuar diametrin e enve
t gjakut sidomos atyre n lkur, sipas temperaturs
s jashtme dhe lvizjes s nxehtsis perreth, si dhe
duke prshtatur sasin e gjakut q kalon npr to,
duke djersitur dhe duke sekretuar mediator q rritin
temperaturn. Ndonjher pavarsisht se gjendemi
n nj mjedis me temperatur normale, trupi krijon
ndjesin e t ftohtit duke br q t mbulohemi dhe n
kt mnyr t rritim temperaturn ton.
sht interesante se si t gjith ne
kur shohim nj njeri t smur, me nj
impuls t pa vetdijshm, sigurohemi
q ai t jet ngroht.
fokus
Vital 43
SI FORMOHEN SMUNDJET
ME TEMPERATUR T LART?
Faza 1. Duhet q shkaktart si bakteret, viruset ose
prionet ( pjesza t prbra vetm nga materiali
gjenetik) t hyjn n trupin ton ose t gjenden atje
paraprakisht ( si psh. virusi i herpesit q shkakton
vesikula te buzt).
Faza 2. Duhet q ky shkaktar t shumohet sipas
programit t vet dhe n kt mnyr t prpiqet
t na dmtoj.N qoft se gjat fazs s dyt
sistemi yn mbrojts nuk e zhduk shkaktarin ( kur
sistemi imunitar nuk e regjistron shkaktarin me an
t qelizave t kujtess ose kur trupi yn ndodhet n
gjendje dobsie), shkaktari i smundjes shumohet
me nj shpejtsi marramendse dhe llon t dmtoj
trupin seriozisht. Pjesa m e madhe e baktereve
dhe viruseve nuk mund t shumohen lehtsisht n
temperaturn normale t trupit. Por n qoft se ne
ekspozohemi n t ftoht, n qoft se temperatura
e trupit ulet si pasoj e keq-ushqyerjes dhe kur
sistemi yn imunitar (mbrojts) nuk e njeh shkaktarin
(bakteret dhe viruset), ather kto t fundit q rrin
n pritje llojn t shumohen.
Faza 3. Sistemi mbrojts e analizon shkaktarin dhe
reagon ndaj tij. Nj pjes e prgjigjeve t sistemit
mbrojts jan specike dhe e sulmojn direkt
shkaktarin, kurse pjesa tjetr jan masa parandaluese
t prgjithshme. Por t gjitha kto ndrlidhen me
njra tjetrn n nj mnyr t komplikuar.
Faza 4. Shkaktari mundet nga sistemi mbrojts
( shrimi ) dhe veorit e tij regjistrohen nga ky
sistem, kshtu q kur ne t riekspozohemi me kt
shkaktar do ta zhdukim pa e lejuar t stimuloj
smundjen. Trajtimi llohet n qoft se trupi ka
psuar dmtim (rikuperimi).
Temperatura e lart sht nj mas parandaluese
e prgjithshme, dmth nj gjendje mobilizimi.
Shkallt e tjera t mbrojtjes lidhen pikrisht me t.
Rritja e temperaturs ul shpejtsin e shumimit
t mikrobeve ( fjala mikrobe n tekst prfaqson
edhe viruset e prionet, pavarsisht se ato nuk
hyn n klasikimin si mikrobe). Gjithashtu ajo
rrit qarkullimin lokal dhe sistemik t gjakut duke
tranferuar qeliza t bardha ( qeliza mbrojtse) dhe
ushqim n fushn e lufts.
Si shembull marrim rastin e tonsilitit kur pijm vazhdi-
misht pije t ftohta ose bronkitin dhe pneumonin kur t
djersitur qndrojm n vende ku fryn er.
Menjher sa llon smundja mikrobike, trupi yn
vendos set up-in e temperaturs mbi normalen, duke
rritur qarkullimin e gjakut veanrisht n zonat e
inamacionit. Rrjedhimisht n ato zona arrijn faktort
mbrojts dhe burimet e energjis q ato prdorin.
Kur temperatura i kalon 37 grad C, shpejtsia e
shumimit t mikrobeve ulet.
Ndonjher nevojitet nj rritje aq e madhe tempera-
ture, sa q gjat rritjes s saj kemi ftoht dhe drid-
hemi. Kur kemi ftoht, mbulohemi duke mundsuar
ruajtjen e temperaturs; kur dridhemi muskujt tan
prodhojn nxehtsi shtes. Duke kuptuar se far
do t thot trupi yn dhe duke u mbuluar, ne japim
ndihmn ton n qllimin e tij dhe zakonisht pas 1-2
orsh djersitemi dhe shrohemi.
P.sh. n rastin e llimit t infeksionit t bajameve, kur
i ndjejm grykt t skuqura, duhet ta mbulojm direkt
fytin q t rritim nxehtsin dhe qarkullimin e gjakut
n at zon, duke tuar betejn q n llim. Edhe n
rastet e avancuara, kto masa jan gjithmon efektive.
Si prfundim, nuk sht e drejt t ulim temperaturn
tek bebet.Temperatura e lart tek t rriturit nuk shkak-
ton ndonj problem serioz, prve rasteve t rritjes
anormale me e madhe se 41 grad C; kshtu q nuk
duhet t shqetsohemi dhe t shkatrrojm sistemin
imunitar me mjekime q ulin temperaturn.
Kur ta provoni do t shihni se sa shpejt do shroheni
n rastet kur nuk mundoheni ta ulni temperaturn.
Prve ksaj ngaq ju do u jepni mundsi reagimeve
mbrojtse t formohen shkall shkall, sistemi
mbrojts do forcohet me kalimin e kohs.
fokus

44 Vital
speciale
Parandalimi parsor i smundjes
ishemike t zemrs
Smundja ishemike e zemrs mbetet sot shkaku
kryesor i vdekshmris dhe smundshmris n
popullate n t gjith botn. Ateroskleroza sht
nj smundje q llimet e saj i ka q nga dekada
e dyt e jets dhe prparon n mnyr t heshtur,
t vazhdueshme dhe t pandalshme drejt bllokimit
ose edhe mbylljes s arterieve koronare t cilat
jan prgjegjse pr furnizimin me gjak t zemrs.
Bazuar n literatur, smundja aterosklerotike
duhet t shfaq shenjat e para, rreth moshs 55
vje tek meshkujt. Rreziku i prekjes nga smundja
ishemike tek femrat barazohet me at t meshkujve
pas moshs 60 65 vje apo pas periudhs s
menopauzs. Shfaqja e saj mund t jet n formn e
angins s kraharorit, ndjenja e shtrngimit n gjoks
q provokohet nga sforcimet zike p.sh. kur ngjisim
shkallt e pallatit apo kur nxitojm n rrug, pragu
i shprthimit t s cils ulet n mnyr progresive
ose n formn e krizs s zemrs apo infarktit t
miokardit, nj situat kjo shum e rrezikshme pr
jetn. N rreth 30% t rasteve smundja ishemike
zhvillohet n mnyr t heshtur dhe pacienti nuk sht
i vetdijshm pr pranin e smundjes q on deri
n dmtime t rnda e t parikthyeshme t zemrs.
N disa raste shfaqja e smundjes ishemike sht n
formn e vdekjes s papritur, e cila nuk paraprihet nga
ankesa apo histori pr smundje t njohura t zemrs
dhe i ngjan nj shkreptim n qiell t hapur.
Prpjekje t vazhdueshme jan br dhe vazhdojn t
bhen n drejtim t trajtimit sa m t prshtatshm t
smundjes ishemike t zemrs si n fazn akute ashtu
edhe n trajtimin kronik t saj. Trajtimi medikamentoz
bazuar n t dhnat e studimeve t gjra tashm
sht kthyer n formn e formulave t sakta n lidhje
m efektet e menjhershme dhe prtimet n koh.
Kirurgjia nprmjet bypass-it aortokoronar vazhdon
t jet tepr e efektshme n trajtimin e smundjes
ishemike t zemrs me rezultate t padiskutueshme
n prmirsimin e cilsis s jets s pacientve si
dhe n zgjatjen e saj. Ndrhyrja perkutane me balon
dhe sidomos stentet kan br nj revolucion t
padiskutueshm n trajtimin kryesisht t krizs s
zemrs n fazat m t nxehta t saj, duke sjell
nj ulje t rndsishme t vdekshmris dhe
invalidizimit n popullat.
T parandalosh
m mir se t trajtosh
N praktikn ton t p rditshme
n laboratorin e koronarogras n
Spitalin Amerikan po e hasim shfaqjen
e smundjes s arterieve ko ronare n
mosha gjithnj e m t reja dhe n
forma gjithnj e m t prparuara.
Rregulli i art n smundjet ishemike t zemrs.
Nga Dr. Blendi Horjeti
Kardiolog
Shef i Kardiologjis
Spitali Amerikan
Vital 45
speciale
M mir t parandalosh sesa t trajtosh
Afro gjysma e vdekjeve kardiovaskulare ndodhin n
mnyr t papritur duke e br t pamundur trajtimin e
smundjes kardiovaskulare.
Parandalimi sht nj detyrim pr shndetin e zemrs.
Studimi i Framinghamit ishte studimi m i madh i
organizuar n SHBA, me qllim q t zbulonte faktor
dhe zakone t jets s prditshme q ndikonin n
shfaqjen e smundjeve kardiovaskulare. Kta faktor
t cilt tashm jemi familjarizuar ti quajm si faktor
t rrezikut kardiovaskular jan t shumt. Disa prej
tyre si mosha, gjinia apo predispozicioni gjenetik
familjar jan t pamodikueshm, por ndrhyrja
pr modikimin e shumics s faktorve t tjer
madhor do t ishte shum e efektshme. Ktu duhet
t prmendim ndalimin e duhanpirjes, mbajtjen e
presionit arterial brenda vlerave normale, kontrollimin e
vlerave t sheqerit n gjak, uljen e nivelit t yndyrnave,
kontrollimin e peshs trupore nprmjet ushqimit t
shndetshm apo aktivitetit zik t vazhdueshm etj.
OBSH vlerson se vdekshmria dhe smundshmria
kardiovaskulare do t mund t ulej mbi 50%, vetm
duke kombinuar kto prpjekje t thjeshta.
Departamenti i kardiologjis dhe
kardiokirurgjis n Spitalin Amerikan
sht gjat 24 orve do dit n
shrbim t pacientve, t cilve u lind
nevoja e marrjes s ndihms mjeksore
urgjente, n trajtimin e smundjes
ishemike t zemrs
46 Vital
Shumica e njerzve nuk e din se sa
t rrezikuar jan.
Gjat ktyre viteve, mjekt kardiolog kan prdorur
nj matje t quajtur shkalla e rrezikut sipas
Framingham-it (Framingham risk score) pr t
vlersuar mundsin e nj personi pr t psuar nj
kriz t zemrs (infarkt miokardi) gjat 10 viteve t
ardhshm. Prllogaritja e rrezikut bazohet n disa
t dhna si mosha, vlerat e presionit arterial, niveli i
kolesterolit n gjak dhe prdorimit ose jo t duhanit.
Pas prllogaritjes s rrezikut, popullata klasikohet
me rrezik t ult (m pak se 10% rrezik pr t psuar
kriz t zemrs n 10 vitet e ardhshme), rrezik mesatar
(10-20% rrezik) dhe rrezik t lart (mbi 20% rrezik).
Prjashtim prbjn pacientt me smundje t njohur
t arterieve koronare apo me smundjen e diabetit t
sheqerit, t cilt klasikohen menjher si persona me
rrezik t lart kardiovaskular.
Personat n rrezik, sidomos ata me rrezik t lart
kardiovaskular, duhet t ken takime t rregullta, t
paktn nj her n vit me mjekun e tyre kardiolog.
Zakonisht vizita ka t bj me marrjen e nj historie
t shkurtr mbi simptomat apo shenjat e mundshme,
mbi pranin e faktorve t rrezikut dhe efektin e
masave t marra pr kontrollimin e tyre.
do her pacienti pyetet n lidhje me prdorimin
e duhanit. Duhani prmban m shum se 4800
substanca kimike, shumica e t cilave dmtojn
zemrn dhe ent e gjakut, duke shkaktuar
aterosklerozn. Edhe e ashtuquajtura duhanpirja
sociale q nnkupton pirjen e duhanit vetm n bare
apo restorante me miqt sht e dmshme. Gjithsesi
lajm i mir sht fakti se pas lnies s duhanit, rreziku
pr smundje t zemrs ulet ndjeshm pas 1 viti.
Lnia e duhanit shpesh sht nj proes i vshtir.
Mjeku do tju kshilloj programe specike dhe
mnyra ndihmse pr t lehtsuar kt proes.
Presioni arterial sht nj nga parametrat m t
rndsishm t matur gjat kontrolleve periodike
t zemrs. Hipertensioni arterial sht quajtur
ndryshe vrassi i heshtur, pasi dmton ndr vite
pa shkaktuar simptoma. Nj n tre t rritur vuan
nga hipertensioni arterial dhe 20 % e tyre nuk jan
n dijeni pr kt. Nga pacientt e diagnostikuar
me hipertension arterial afro 70% mjekohen dhe
vetm 45% e tyre i kan vlerat e presionit arterial
t kontrolluara. Vlerat normale jan m pak se 130
mmHg pr presionin sistolik dhe m pak se 80 mmHg
pr presionin diastolik. Nse hipertensioni arterial
sht prezent, ndrhyrja e mjekut pr normalizimin
e tij me an t modikimit t stilit t jets apo edhe
prdorimit t medikamenteve sht vendimtare.
T gjith duhet t njohin nivelin e yndyrnave
(kolesterolit dhe fraksioneve te tij) n gjakun e tyre.
Kolesteroli n trup ka dy burime. 75% e tij prodhohet
nga trupi dhe 25% merret nprmjet ushqimit. LDL-
kolesteroli ose kolesteroli i keq sht nj nga
prbrsit kryesor t pllakave t aterosklerozs,
ndrsa HDL-kolesteroli duke qen se ka aftsi
mbrojtse quhet edhe kolesteroli i mir. Trigliceridet
jan nj lloj yndyrnash, rritja e t cilave n shumicn
e rasteve nnkupton marrje t tepruar kalorish
Reduktimi i ngarkess s faktorve
t rrezikut prpara moshs 50 vje,
do t ulte n mnyr t ndjeshme
rrezikun pr smundje t zemrs.
Nse do t arrinim t zhduknim
plotsisht smundjet kardiovasku-
lare, jetgjatsia mesatare n bot
do t shtohej me t paktn mbi 7 vjet.
speciale
Vital 47
nprmjet diets. Matja periodike e yndyrnave
sht e detyrueshme. Nse niveli i kolesterolit ose
fraksioneve t tjera do t rezultonte i lart, ather do
t ishte e nevojshme kshilla e mjekut mbi mnyrn e
ushqyerjes dhe stilin e jets dhe nse kto do t ishin
t pamjaftueshme, prshkrimi i medikamenteve q
normalizojn prolin lipidik do t ishte i domosdoshm.
Gjat vizits maten pesha e trupit, perimetri i belit
dhe prllogaritet BMI-ja (indeksi i peshs trupore),
parametr i cili vlerson peshn e trupit sipas gjatsis.
Kto t dhna e ndihmojn mjekun t vlersoj nse
ju jeni mbipesh dhe n kt rast t rekomandoj nj
program t kombinuar diete specike me kalorazh t
ult dhe aktiviteti zik. Ruajta e peshs ideale bazohet
n balancimin e ushqyerjes s shndetshme me
shpenzimet energjitike t trupit gjat aktivitetit zik.
Personat diabetik jan 2 deri 4 her m t rrezikuar
pr smundje t zemrs se ata pa diabet. Matja n
mnyr t rregullt e glicemis ose e sheqerit n gjak
bn t mundur diagnostikimin e diabetit t sheqerit q
n llesat e tij. Hemoglobina e glukozuar ose HBA1C
sht nj analiz gjaku, e cila na jep panoramn
e sheqerit n gjak gjat 3 muajve t fundit. Kjo na
ndihmon nga njra an pr diagnostikimin e hershm
t smundjes dhe nga ana tjetr pr monitorimin
e ekasitetit t trajtimit t saj. Kontrolli i rrept i
nivelit t sheqerit n gjak ngadalson prparimin e
komplikacioneve t diabetit.
Kryerja periodike e ekzaminimeve diagnostikuese jo
invasive si elektrokardiograma, ekokardiograa apo
prova ushtrimore do t zbulonte pranin e smundjes
aterosklerotike t zemrs n fazat e hershme t saj dhe
do t bnte q trajtimi i saj t ishte sa m i efektshm.
Prova ushtrimore na jep informacion t detajuar se si
e prballon zemra juaj aktivitetin zik. Gjat aktivitetit
zik, trupi punon m fort dhe ka nevoj pr m tepr
oksigjen kshtu dhe zemra duhet t pompoj m tepr
gjak. N prani t ngushtimeve t arterieve koronare,
furnizimi me gjak i zemrs sht i pamjafueshm pr
t prballuar nevojat, gj q pasqyrohet gjat provs
ushtrimore. Aftsia ushtrimore q tregon pacienti, na
jep t dhna parashikuese n lidhje me rrezikun e
vdekshmris s pacientit n t ardhmen, pavarsisht
shkakut. Nga ana tjetr, nprmjet provs ushtrimore
ne mund t planikojm aktivitetin zik n jetn e
prditshme t pacientve.
Kryerja e kontrolleve periodike t
zemrs duhet t lloj tek meshkujt q
pas moshs 35 vjeare dhe tek femrat,
nse nuk kan faktor rreziku, pas
moshs 50 vje, sidomos pas periudhs
s menopauzs. Kontrolli i par pr
faktort e rrezikut kardiovaskular duhet
t nis q pas moshs 20-vjeare dhe t
kryhet do dy vjet.
speciale
48 Vital
speciale
Nj ekzaminim i ri dhe me prespektiv n zbulimin
e pranis s aterosklerozs dhe n prllogaritjen
e rrezikut t saj sht matja e sasis s kaliumit
n arteriet koronare ose Calcium Score koronar.
Depozitat e kaliumit n arteriet koronare jan
prbrse t pllakave t aterosklerozs. Prllogaritja
e sasis s kalikimeve n arteriet koronare na
tregon pr pranin ose jo t aterosklerozs dhe
shkalln e saj. Ky ekzaminim realizohet nprmjet
skanerit t zemrs, nj proedur e thjesht dhe q
zgjat vetm pak minuta.
Vitet e fundit, studiuesit, prve vlersimit t faktorve
klasik t rrezikut t aterosklerozs kan sugjeruar
edhe metoda t tjera pr prmirsimin e screening-
ut t zemrs. Disa analiza si proteina C reactive
apo homocisteina po prdoren gjithnj e m tepr
pr vlersimin e rrezikut kardiovaskular. Proteina C
reaktive (CRP) prbn nj shnues t inamacionit
n trup dhe mendohet se luan rol n grumbullimin
e pllakave te aterosklerozs. Matja e CRP kryhet n
gjak dhe prania e niveleve t rritura drejton mjekun
n metoda m agresive pr paksimin e rrezikut.
Homocisteina sht nj aminoacid, prania e t cilit
lidhet me rritje t rrezikut pr smundje t arterieve
koronare. Studiuesit sugjerojn se nivele t larta t
homocisteins kontribuojn n smundjen e arterieve
koronare, nprmjet dmtimit t murit t arterieve dhe
favorizimit t krijimit t trombeve.
Asnjher nuk sht von pr t
gjith ju, q t bni zgjedhje m
t mira pr shndetin. Pr kt ju
ftojm q t merrni nj vendim t
ri pr jetn tuaj. Kjo sht edhe
arsyeja, pse n Spitalin Amerikan
ne krijuam programet e kontrollit
t zemrs. Qllimi yn sht q t
parandalojm smundjen e zemrs
prpara se ajo t lloj. Plani yn i
veprimit synon q do pacient t
njoh gjendjen e tij shndetsore
dhe t edukohet mbi mnyrat e
shndetshme t jetess.

Vital 49
speciale
S
mundja e Parkinsonit u prshkrua pr
her t par n vitin 1817 nga Dr. Xhejms
Parkinson, nj mjek britanik. Esht nj
smundje kronike, progresive, degjenerative
e trurit. Ndodh kur disa qeliza nervore, t nj pjese
t trurit, q quhet Substantia Nigra, dmtohen, ose
vdesin. Normalisht kto neurone prodhojn nj produkt
kimik t njohur si dopamin. Dopamina ndihmon n
koordinimin dhe lvizjen e muskujve t trupit. Kur rreth
80% e qelizave q prodhojn dopamin dmtohen
ose vdesin, shfaqen simptomat e smundjes.

Kush preket nga smundja e Parkinsonit?
Smundja e Parkinsonit prek njsoj si meshkujt
edhe femrat. sht treguar se smundja nuk njeh
kuj social, ekonomik, etnik, apo gjeograk.
Smundja diagnostikohet rreth moshs 65 vje
dhe vetm15% diagnostikohet nn 50 vje.
A sht smundja e Parkinsonit
e trashguar?
Ka nj histori familjare me smundjen e Parkinsonit
n 10% t rasteve. Mund t prek m tepr njerz t
nj gjenerate (psh. motr, vlla) ose n dy gjenerata
(baba, bir). Toksinat ambientale si magnezi, monoksidi
i karbonit dhe rrall disa pesticide mund t shkaktojn
nj smundje q ngjan me smundjen e Parkinsonit,
megjithat shumica e pacientve q vuajn nga kjo
smundje nuk jan t ekspozuar ndaj ktyre toksinave.
N m pak se 1% smundja sht krejtsisht familjare.
Disa mutacione gjenetike jan zbuluar t jen shkak i
smundjes n disa familje, por kto nuk gjenden n
shumicn e atyre q vuajn nga Parkinsoni. Studimet
n binjakt identik, nga t cilt njri ka shfaqur s-
mundjen, nuk kan treguar ndryshime nga popullsia
normale e pacientve mbi 60 vje. Megjithat edhe n
binjakt identik me t rinj se 50 vje, nse njeri ka
Parkinson
Smundja e Parkinsonit prek njsoj si meshkujt edhe femrat. sht treguar se
smundja nuk njeh kuj social, ekonomik, etnik, apo gjeograk. Smundja
diagnostikohet rreth moshs 65 vje dhe vetm 15% diagnostikohet nn 50 vje.
Nga Dr. Brunilda Zllami
Neurologe
50 Vital
smundjen edhe tjetri ka risk t shtuar q ta ket n
t ardhmen. Kjo tregon se trashgimia ka rol n ras-
tet kur smundja shfaqet n mosh t re. Smundja
e Parkinsonit, sipas studiuesve, n shumicn e indi-
vidve reekton nj kombinim mes faktorve gjenetike
dhe atyre mjedisor.
Si diagnostikohet smundja
e Parkinsonit?
Proesi i diagnostikimit mund t jet i vshtir, sepse
nuk ka imazheri, apo analiza q mund t konrmojn
plotsisht smundjen e Parkinsonit. Neurologu arrin
n diagnoz pas egzaminimit klinik. Testet e gjakut
dhe imazheria performohen q t prjashtojn s-
mundje t tjera q mund t prezantohen me t njjtat
simptoma. Personat e dyshuar pr smundjen e Par-
kinsonit duhet t kryejn patjetr vizitn e neurologut
pr diagnostikimin dhe trajtimin e mtejshm.
far mund t jet tjetr nse nuk
sht Parkinson?
Ka shum shkaqe t tremorit (dridhjes) prve s-
mundjes s Parkinsonit dhe krkohet egzaminimi nga
mjeku neurolog pr t dalluar mes tyre. Kompleksi i
simptomave t smundjes s Parkinsonit (tremor, ri-
giditeti, bradikinezia, instabiliteti postural) jan emr-
tuar si parkinsonizm. Ky sht nj term i prgjith-
shm dhe jo t gjith pacientt me parkinsonizm
kan smundjen e Parkinsonit. N llimet e hershme
t smundjes mund t jet e vshtir pr t dalluar
nse sht smundja e Parkinsonit, apo ndonj e ng-
jashme me t. Zhvillimi i simptomave t mtejshme
dhe kursi i smundjes t on n diagnozn korrekte.
Njohja e shkaqeve t tjera
t parkinsonizmit
Shkaqet e parkinsonizmit jan t shumta. N nj
studim n pacientt me parkinsonizm 65% jan
gjetur s kan smundjen e Parkinsonit, 18% kan
parkinsonizm t nxitur nga medikamentet, 7%
kan parkinsonizm vaskular (dmtim nga shkaqe
t ndryshme t vazave t vogla q ushqejn trurin
me gjak) dhe 10% kan parkinsonizm atipik q
dyshohet kur ka pranin e demencs, mosprgjigje
ndaj mjekimit, progresion t shpejt, mungesa t
dridhjes etj. N kto raste nevojitet vlersimi i neu-
rologut pr gjetjen e diagnozs s sakt dhe mje-
kimit adekuat.
SI T KUPTOJM Q KEMI T
BJM ME PARKINSON?
Humbja e prodhimit t dopamins n tru
shkakton simptomat e hershme t smundjes
s Parkinsonit, t cilat jan:

Tremori i qetsis (dridhja n qetsi)

Rigiditeti (ngurtsimi, rritja e rezistencs

ndaj lvizjeve pasive)

Bradikinezia (ngadalsimi i lvizjeve)

Instabiliteti postural (balanca jo e mir)

Kur njra nga dy si-
mpto mat sht e pra -
ni shme dhe vean-
risht nse jan m
shum evidente n
njrn an t trupit,
diagnoza e smundjes
s Pa rkinsonit sht
m e mundshme, n-
se nuk ka shenja q
mund t sugjerojn
nj dia gnoz tjetr.
Pacientt ven re q
dika nuk shkon mir
kur ndjejn dridhje n nj gjymtyr, kur lvizjet q
dikur ishin t gjalla llojn t ngadalsohen, ose kur
prjetojn ngurtsim t ansive dhe mosmbajtjen
mir t balancs. Fillimisht simptomat jan variabl
n kombinimet e tremorit, bradikinezis dhe
instabilitetit postural. Simptomat llojn n nj pjes
t trupit dhe prhapen n pjesn tjetr me kalimin
e kohs. Ndryshime ndodhin n ekspresionin
facial (shprehje si mask, pa emocion), ose shikimi
si i ksuar (nga ulja e frekuencs s pulitjes s
qepallave), shtim i sekrecioneve orofaringeale (nga
ulja e frekuencs s glltitjes), seborre (nga ulja e
frekuencs s larjes). Meq simptomat zhvillohen
gradualisht, ato gabimisht mund ti atribuohen
ndryshimeve t moshs. Tremori mund t merret
si dridhje e zakonshme e njerzve t plakur,
bradikinezia si ngadalsim normal i lvizjeve dhe
ngurtsimi zakonisht i atribuohet artritit. Qndrimi i
ngrir i trupit, q sht i zakonshm n Parkinson, i
atribuohet osteoporozs.
speciale
Vital 51
A trajtohet Parkinsoni dhe si?
Ka nj numr medikamentesh efektiv q ndihmo-
jn n lehtsimin e simptomave t smundjes s
Parkinsonit. Meqnse shumica e simptomave jan
t shkaktuara nga mungesa e dopamins, medika-
mentet jan prodhuar pr t zvendsuar, ose pr t
mimetizuar dopaminn. Disa mjekime t reja premto-
jn t ngadalsojn progresionin e smundjes dhe t
ndihmojn kualitetin e jetess s t smurve. Por, pr
fat t keq, nuk ka mjekim q t shroj plotsisht s-
mundjen dhe terapia sht individuale e hartohet pr
secilin pacient enkas.
Mjekimet q prshkruhen zakonisht
Levodopa: Modikohet nga enzimat e trurit n dopamin.
Levodopa pr mbi 30 vjet ka revolucionarizuar trajtimin
e smundjes. Jepet bashk me inhibitor t enzims
amino-acid-dekarboksilaz q quhen p rkatsisht
carbidopa dhe benseraside, n mnyr q t shtohet
sasia e levodops q do arrij n tru.
Dopamin agonistet: Jan substanca q lidhen
me receptor t ndryshm t dopamins dhe
ndihmojn rrugt e saj.
Amantadina: Esht zbuluar pr her t par si
medikament antiviral. Rastsisht sht gjetur se
mund t ndihmoj dhe n trajtimin e smundjes s
Parkinsonit. Mund t prdoret me levodopen ose
me dopamin agonistet.
COMT-inhibitort: Efekti i tyre sht mbi enzimn
q ndan dopaminn. Me prdorimin e tyre sigurohet
kohzgjatje m e madhe e veprimit t dopamins.
Jan me prdorim t kuzuar pr shkak t efektit
toksik q kan mbi mlin.
Antikolinergjikt: Jan medikamente q prdoren
pr t reduktuar tremorin dhe rigiditetin. Prdoren
zakonisht n kombinim me levodopen. N pacientt e
moshuar dhe me ndryshime konjitive duhen prdorur
me kujdes sepse japin haluinacione, konfuzion
mendor dhe efekte t tjera ansore q nuk tolerohen
mir nga pacientt.
MAO-B inhibitort: Jan inhibitor t enzims q
ndan dopaminn dhe me prdorimin e tyre sigurohet
nj veprim m i gjat i dopamins n tru. Kan efekt t
leht edhe si antidepresiv dhe neuroprotektiv.
A sht kirurgjia nj alternative kurimi pr
smundjen e Parkinsonit?
Kirurgjia mund t lehtsoj simptomat e smundjes
s Parkinsonit, por nuk shron smundjen. Pr
shkak t risqeve t lidhura me kirurgjin e trurit, ajo
zakonisht konsiderohet vetm kur sht provuar
trajtimi medikamentoz dhe ka indikacione t qarta
pr ndrhyrjen kirurgjikale. Kur konsiderohet kirurgjia
duhet q edhe neurokirurgu dhe neurologu t jen t
specializuar pr trajtimin e smundjes s Parkinsonit.
Meq simptomat e Parkinsonit
zhvillohen gradualisht, ato gabimisht
mund t'i atribuohen ndryshimeve
t moshs. Tremori mund t
merret si dridhje e zakonshme e
njerzve t plakur, bradikinezia si
ngadalsim normal i lvizjeve dhe
ngurtsimi zakonisht i atribuohet
artritit. Qndrimi i ngrir i trupit, q
sht i zakonshm n Parkinson, i
atribuohet osteoporozs.
speciale

52 Vital
Hemoglobina sht prbrsi kryesor i rruazave
t kuqe t gjakut. Ajo ka si funksion t lidhet me
molekulat e oksigjenit dhe n kt mnyr t bj
gjith furnizimin e organizmit me oksigjen. Mutacionet
gjenetike q ndodhin q n embriogjenez ojn n
dmtime n strukturn e hemoglobins. rregullimet
kryesore t hemoglobins ose si quhen ndryshe
hemoglobinopatit jan talasemia dhe drepanocitoza.
jan Talasemia dhe Drepanocitoza?
TALASEMIA
Pr her t par u diagnostikua nga dy mjek
Cooley dhe Lee tek nj fmij Italian me nj form
t rnd anemie t shoqruar me rritje t shpretks
dhe dmtime kockore. Disa vit m von studiues
dhe mjek t tjer prshkruan nj form anemie q
u quajt anemi mesdhetare. Meqnse n prqindjen
m t madhe fmijt ku u vu re kjo anemi ishin nga
pellgu i mesdheut, smundja u quajt talasemi. Vet
emri talasemi vjen nga greqishtja q do t thot
det (thalassa-det). M von me shtimin e rasteve t
ksaj anemie u vrtetua se Lee dhe Cooley kishin
prshkruar nj rregullim reesiv homozigot /
heterozigot t prhapur n zonat mesdhetare
dhe tropikale. Kto rregullime transmetohen
n formn reesive homozigot, ndrsa t gjith
individt heterozigot pr to jan mbarts t ktyr
rregullimeve. Njihen dy forma t talasemis, alfa
dhe beta-talasemia. Format alfa t talasemis
jan format m t rnda pr smundshmrin dhe
vdekshmrin e lart q kan.
DREPANOCITOZA (SICKLE CELL ANEMIA)
Anemi me qelizat e kuqe t gjakut jonormale (si drapr)
n dallim nga ato normale n form disku bikonkav.
Kjo form jonormale e eritrociteve vjen nga ekzistenca
e nj hemoglobine defektoze e quajtur hemoglobina
S. N gjakun e pacientve drepanocitar qarkullojn
eritrocite n form drapri. Kto eritrocite (qeliza
t kuqe t gjakut) me qarkullimin e gjakut, shkojn
n shum inde dhe organe duke dhn bllokime t
enve t gjakut sidomos atyre m diametr t vogl.
Bllokimi i ktyre enve on n dmtime t organeve,
dhimbje dhe infeksione serioze.
Talasemia dhe
drepanocitoza
Shqipria nj nga vendet
m t prekura nga kto
anemi.
Nga Dr. Albana Daka (Priftaj)
Shefe Laboratori Klinik Biokimik
Spitali Amerikan
speciale
Vital 53
titull
Normalisht jet gjat-
sia e qelizave t kuqe
t gjakut sht deri 120 dit.
Drepanocitet duke qn qeliza defektoze, ojn
n organe sasi t pamjaftueshme oksigjeni dhe
eleminohen shpejt nga qarkullimi i gjakut duke
shfaqur kshtu anemi permanente n kta
pacient. Dhe kjo hemoglobinopati ashtu si
talasemia, jan anemi t lindura me transmetim
autozomik reesiv.
Hemoglobinopatit radhiten n rregullimet m frekue-
nte monogjenetike. Zonat m t prekura prmenden
Amerika e Jugut, India, Mesdheu, Afrika dhe Karaibet.
Sot n bot lindin mbi 300,000 fmij t smur. Rreth
4.9 % e popullsis sht mbartse e ktyre rregullime-
ve. Prqindja m e lart e hemoglobinopative shihet n
vendet me nivel socio-ekonomik t ult. N kto vende
kta t smur nuk marrin kujdesin mjeksor ade kuat
q on n vdekjen e tyre n mosh t hershme.
Si trajtohen kto dy lloje anemie?
Hemoglobinopatit konsiderohen shpesh t
patrajtueshme ose shum t shtrenjta pr
tu trajtuar. Kostoja e trajtimit t nj pacienti
hemoglobinopat, llogaritet rreth 1000 euro n
vit. Niveli i trajtimit t nj pacienti t till ndikon
n jetgjatsin e tij. Kjo jetgjatsi para 10-15
vjetsh shkonte deri n 12-13 vje ndrsa sot me
rritjen e cilsis s trajtimit shkon n 18-20 vje.
Prandaj piksynimi kryesor mbetet parandalimi
dhe ulja e prqindjes s hemglobinopative.
Personat e smur evidentohen dhe diagno-
stikohen q n vitet e para t jets, sidomos
personat me talasemi major. Kta pacient gjat
gjith jets marrin transfuzione gjaku dhe pr
kt arsye krijojn depozita t mdhaja hekuri
n organizm. Kto depozita t hekurit dmtojn
kryesisht mlin. Prandaj pr t shmangur kt,
paralelisht me transfuzionet e gjakut ata marrin
54 Vital
medikamente q lidhin hekurin dhe zvoglojn
depozitimet e tij n organizm. Mbartsit e ktyre
rregullimeve nuk kan probleme gjat jets s
tyre por mund t transmetojn kt rregullim
gjenetik tek pasardhsit.
Mesdheu sht nj ndr zonat m t prekura nga
hemoglobinopatit ku malaria ka qn endemike,
pasi kto patologji jan t instaluara n popullatn
e vendeve ish-malarike. Shprehje t gjr gjen
kryesisht talasemia dhe m pak drepanocitoza.
Edhe Shqipria si pjes e Mesdheut sht e prekur
seriozisht nga kto smundje t trashguara. N
vendin ton numrohen mbi 300.000 mbarts
t hemoglobinopative q prbn rreth 8% t
popullsis. Ndrsa n vijn bregdetare Kavaj
Vlor zona kryesor ish-malarike, kjo prqindje
shkon n 15-40%. Kto rregullime transmetohen
n mnyr autozomike reesive. Pra n nj ift
partnersh mund t kemi 25% t fmijv t smur
kur t dy partnert jan barts dhe 50% t fmijv
t smur kur njri sht barts dhe tjetri i smur.
Roli i mjeksis parandaluese
n hemoglobinopatit
Detyra kryesore n mjeksin parandaluese mbetet
njohja e bartshmris s hemoglobinopative n po-
pullat sidomos n at fertile (iftet e reja).
Pyetja q i lind do individi sht: A ekzistojn ekza-
minime pr t zbuluar smundjen dhe barshmrin
e hemoglobinopative q t jemi t sigurt pr pas-
ardhs t shndosh? Prgjigjia sht po. Ekzisto-
jn nj sr ekzaminimesh laboratorike q zbulojn
kt rregullim. Ky sht ai q quhet screening pre-
natal dhe prfshin:
Hemograma e cila jep nj informacion t prgjith-
shm mbi qelizat e bardha (leukocitet), qelizat e kuqe
(eritrocitet ), hemglobinn, trombocitet dhe nj sr
konstantesh qelizore.
Elektroforeza e hemoglobins q na jep informa-
cion mbi fraksionet e hemoglobins nse kto jan
normale apo defektoze.
Niveli i hekurit n gjak q na diferencon nse kemi
nj anemi nga nj hemoglobinopati e lindur apo nga
nivele t ulta t hekurit n organizm t cilat mund t
vijn pr shkaqe t ndryshme.
Kur pas ktyre ekzaminimeve laboratorike rezulton
se jemi barts t hemoglobinopative, nuk do t thot
se nuk mund t kemi fmij t shndosh. Gjat
nj shtatzanie kur partnert jan barts apo njri i
smur, bht nj monitorim i vazhdueshm i shtat-
zanis dhe fetusit. Ns gjat shtatzanis fetusi re-
zulton i shndosh ose barts i hemoglobinopative,
shtatzania vazhdon normalisht. Nse fetusi rezulton
i smur bhet ndrprerje e shtatzanis.
Pra trajtimi i hemoglobinopative sht i gjat, i
vshtir dhe me kosto t lart. Ajo q ka rndsin
krysore sht q ky trajtim on n prmirsim e
cilsis s jets dhe disi n zgjatje t jetgjatsis
por asnjher n shrim total.
Prandaj detyra kryesore sht parandalimi i ardhjes
n jet t personave t smur pr kto smundje t
trashgueshme. Kjo gj realizohet me nj screening
prenatal laboratorik t thjesht dhe jo me kosto t
lart t kandidatve pr prindr q on n lindje t
trashgimtarve t shndosh.
Nj ift mbartsish q nuk vuajn simptoma
ka 25% rrezik t sjell n jet nj fmij t
smur talasemik.
speciale

56 Vital
titull
Dmtimet e ligamentit
kruciat anterior
Nga Dr. nder Delialiolu
Kirurg Ortoped
Vital 57
titull
far sht ligamenti kruciat anterior (LKA)?
Gjuri ka katr ligamente t fuqishme t cilat mbajn
kockat s bashku. Dy nga kto ndodhen anash, kurse
ligamentet anteriror (para) dhe posterior (mbrapa)
kruciate ndodhen n mes t kyit t gjurit.

Cili sht funksioni i LKA?

LKA kufizon rrshqitjen e tibia-s prpara n lidhje me
femur-in si edhe kufizon lvizjet rrotulluese t gjurit.
N kt mnyr ky ligament luan rol t rndsishm
n stabilizimin e gjurit dhe bn t mundur paksimin e
forcave stresuese ndaj gjurit.

Si dmtohet ligamenti anterior kruciat?

LKA dmtohet zakonisht kur kmba sht e fiksuar n
vend dhe trupi kthehet duke prdorur gjurin si qendr
rrotullimi ose nga traumat q vijn drejt n an t gjurit
ose nga tendosja e teprt e gjurit. Nse ligamenti
dmtohet si pasoj e nj traume t drejtprdrejt,
ather, bashk me t, zakonisht dmtohen edhe
menisku, krci dhe indet e tjera. Dmtimi i LKA ndodh
zakonisht gjat aktiviteteve sportive, nga sforcimi dhe
pa kontakt t drejtprdrejt.

Cilat jan shenjat e dmtimeve t LKA?

Gjat dmtimit shkaktohet dhimbje. Gjithashtu
krijohet nj enjtje (fryrje) si pasoj e akumulimit
t menjhershm t gjakut. Me kalimin e kohs
edema ulet dhe i l vendin mungess s stabilitetit.
Gjat dmtimit mund t dgjohet madje edhe zri i
kputjes s ligamentit, por jo do tingull i till do t
thot se ligamenti sht kputur. Nse kputja sht
e pjesshme, dhimbja mund t ndihet vetm gjat
testit t trheqjes prpara. N dmtimet kronike,
aktivitetet sportive dhe sforcimet fizike shkaktojn
ankesa t cilat qetsohen gjat pushimit.
Kur duhet menduar pr operacion t LKA?
Nse mendohet se ka dmtim t LKA, operacioni duhet
t kryhet sa m shpejt n pacientt e rinj dhe aktiv,
sidomos n ata q merren me sport. sht shum e
rndsishme q pas operacionit pacienti t prshtatet
me programet e rehabilitimit. Pacientt t cilt nuk mund
t prshtaten me kt program, pacientt me mosh t
madhe dhe ata me aktivitet t pakt nuk duhen operuar.
Nse do t kemi patjetr nj ndrhyrje kirurgjikale, ajo
duhet kryer pas zhdukjes s hematoms (mbledhje gjaku)
brenda gjurit. Deri n kohn e operacionit, pacienti duhet
ti nnshtrohet disa ushtrimeve fizike t kuadricepsit n
mnyr q t zhvillohen lvizje t plota t kyit.
OPERACIONI DUHET KRYER TEK
Sportistt profesionist t cilt merren
me sporte aktive
Personat q kan sportin pasion
Personat t cilt nuk kan ankesa gjat
aktivitetit ditor, por kan ankesa gjat
zbritjes dhe ngjitjes s shkallve
Personat tek t cilt ndodh shpesh
hematom e shoqruar me edem
Personat tek t cilt ankesat nuk kan kaluar
pavarsisht trajtimit konservativ 6 mujor.
med-tech
58 Vital
titull
Cilat jan metodat e ndrhyrjes pr
rikuperimin e ligamentit kruciat?
Ka disa teknika t ndryshme q prdoren gjat
operacionit t LKA. do kirurg prdor teknika
t ndryshme n pacient t ndryshm. Qepja e
dy anve t ligamentit sht nj teknik e vjetr,
e pasuksesshme, e cila nuk prdoret n ditt e
sotme. Sot preferohen metoda ku ligamenti krijohet
prsri dhe ligamenti i vjetr nuk prdoret m.
Pr krijimin e ligamentit mund t prdoren tendoni
patelar ose hamstring i pacientit ose mund t
merren pjes nga kadavrat.
N operacionin e LKA n ditt e sotme preferohet
metoda artroskopike. Operacioni i hapur ka rezul-
tate jo t mira, si edhe pamja kozmetike e operaci-
onit mund t mos plqehet nga pacienti duke ln
she nja t mdha dhe t dukshme.
Pjesa q do t prdoret si ligament, e quajtur
graft, preferohet t merret nga vet pacienti. Ky
ind mund t merret nga tendoni q ndodhet para
gjurit, midis patells dhe tibia-s, ose nga tendonet
hamstring q ndodhen prapa gjurit. Kto pjes t
mara stabilizohen brenda tuneleve t krijuara. Pr
kt ka disa metoda t ndryshme. Preferohen vidat
titanium, vidat prej eliku ose vida t cilat mund t
treten vet brenda trupit.
N operacionin e
ligamentit kruciat anterior,
n ditt e sotme preferohet
metoda artroskopike e cila
traumatizon n mnyr
minimale pacientin, shpesh
kryhet edhe nn anestezi t
pjesshme si dhe krijon prerje
m t vogla se 1 cm n gjurin e
pacientit. Operacioni i hapur ka
rezultate jo t mira, dhe pamja
kozmetike e operacionit mund
t mos plqehet nga pacienti
duke ln shenja t mdha
dhe t dukshme.
Vital 59
med-tech
GRAFTI KOCK-TENDON-KOCK: Ky graft
merret me ann e dy prerjeve para gjurit, dy
centimetra larg njra tjetrs. N kockat tibia dhe
femur hapen tunele ku mund t vendoset grafti, i cili
pas vendosjes fiksohet me vida titaniumi, eliku ose
vida t tretshme.
Avantazhet: Fiksimi sht i fort. Ligamenti i ri, i
krijuar sht i fort sa origjinali, ose mund t jet
edhe m i fort.
Disavantazhet: Mund t ket dhimbje para gjurit.
Ankesat jan m t vazhdueshme tek personat q
punojn ulur, duke prthyer gjunjt. Tendoni patelar
dobsohet si pasoj e marrjes s graftit.
GRAFTI HAMSTRING: Ktu merret tendoni semitendi-
nous dhe gracilis nga pjesa e brendshme e gjurit. Kjo
metod preferohet tek pacientt e rinj t cilt e kan t
hapur pllakn e rritjes (dmth q jan akoma n rritje).
Avantazhet: prerja me t ciln merren tendonat
sht larg pjess s prparshme t gjurit prandaj nuk
ka dhimbje. Tendoni patellar mbetet i shndetshm.
Disavantazhet: Koha e prmirsimit kock-tendon
sht m e ngadalt se koha e prmirsimit kock-
kock, prandaj duhet nj koh m e gjat shrimi.
Tendonat hamstring mbeten vetm me 10% t
forcs s tyre, por kjo nuk vihet re nga pacienti.
ALOGRAFTI: Mund t prdoren tendonat patelar,
hamstring ose tendoni i Akilit, t marra nga kadavrat.
Pr fiksim prdoret i njjti material.
Avantazhet: Ktu nuk prdoret graft i pacientit,
prandaj nuk ka rreziqe dhe komplikacione lidhur me
kt. Koha e operacionit sht m e shkurtr.
Disavantazhet: Ka rrezik infeksioni, megjithse i rra-
ll. Alograftet zakonisht shkurtohen pasi kalohen nga
prpunimi. Nse gjat operacionit nuk zgjatet mjaftu-
eshm, m von krijohen probleme gjat relaksimit.
MOS HARRONI!
Ligamenti Kruciat Anterior mundson
90% t stabilitetit t gjurit.
Dmtimet e gjurit prbjn nj pjes t madhe
t traumave ortopedike dhe shumica e tyre
kan nevoj pr trajtim t menjhershm.
Dmtimet m t shpeshta t gjurit tek sportistt
ndodhin kryesisht tek ligamentet kryesore
q jan LKA dhe ligamentet ansore.
Operacioni i LKA bhet shpesh. N vendet
e zhvilluara do vit nga 100 t rritur 6
operohen pr kputje t ligamentit LKA.
Operacioni i LKA sht i suksesshm. 90% e
sportistve fillojn sportin aktiv pas 6 muajsh.
60 Vital
Cilat jan rreziqet dhe komplikacionet e
ktij operacioni?
Tromboza e vens s thell: Formimi i mpiksjes
s gjakut n venat e thella t kmbs. Mund t
ndodh pas do operacioni me gjurin. Ajo shkakton
fryrje t kmbs, dhimbje dhe nxehje. Mobilizimi i
hershm pas operacionit, ul rrezikun e trombozs
n mnyr t theksuar.
Infeksion: Rreziku sht i rrall, por i rndsishm.
Gjat operacionit i duhet kushtuar kujdes sterilizimit.
Ngurtsim artikulacioni: Ky sht komplikacion
i rrall q ndodh nga ngjitjet q krijohen brenda
artikulacionit. Pr t parandaluar kt duhet q pas
operacionit t fillohen hert programe lvizjesh t
shumta. Rreziku i ngurtsimit dhe imobilitetit sht m
i lart nse operacioni kryhet menjher pas dmtimit.
Shtypja dhe ngjeshja e graftit: Nse tuneli i hapur
n kock nuk sht i prshtatshm, grafti i ri q
vendoset mund t shtypet gjat lvizjeve. Zakonisht
kjo pengon hapjen e plot t gjurit. Ky problem rrall
rekuperohet me trajtim fizik, ndaj, n t shumtn e
rasteve, nevojitet nj operacion i dyt.
ndodh pas operacionit?
Pacienti mund t dal nga spitali n t njjtn dit;
sipas dshirs s mjekut dhe llojit t anestezis
s prdorur, ose mund t mbahet nj dit n
spital. Pas operacionit n gju vihet nj mbajtse
gjuri me nj knd t prshtatshm. Kur pacienti
ndihet mir, ai mund t ngrihet n kmb duke
prdorur mbshtetse dhe mund t ec duke
peshuar mbi kmbn e operuar aq sa t mos ket
dhimbje. Bashk me mobilizimin fillohen edhe
ushtrimet t cilat duhen kryer rregullisht. Javn
e par fillohet program rehabilitimi i cili vazhdon
3-6 muaj sipas materialit dhe graftit t prdorur
n operacion. Personat q kan pun zyre, mund
t fillojn punn javn e par, kurse ata q duhet
t punojn n kmb mund t fillojn pun pas
4-6 javsh. Personat me pun t rnd mund t
fillojn pun pas 2-4 muajsh.
Aktivitetet sportive pas operacionit n
ligamentin kruciat anterior mund t fillohen
n kto periudha kohore:

Ecje e shpejt pas 4 muajsh

Biikleta pas 4-5 muajsh

Vrapim i drejt pas 5 muajsh

Sportet e tjera pas 6-8 muajsh

USHTRIME REHABILITIMI
facebook.com/spitaliamerikan
www.spitaliamerikan.com
med-tech

62 Vital
titull
62 62 62 62 62 662 Vi Vi Vi Vi V tal tal tal ta t
titull
Implanti Koklear
Mrekullia q sjell tingullin n veshin e paaft pr t dgjuar
Nga Dr. Dritan Vasili
Kirurg Otorinolaringolog
Vital 63
med-tech
I
mplanti Koklear (IK) sht nj paisje elektronike
e cila implantohet tek njeriu n mnyr
kirurgjikale dhe q mundson dgjimin tek nj
person i cili sht plotsisht i shurdhr ose q
ka nj humbje t thell t dgjimit.
Shpesh e emrtuar me termin veshi bionik, sht e
vetmja pajisje e prodhuar nga njeriu e cila mund t
zvendsoj me rezultate t plqyeshme nj organ
t tij. Prpjekjet pr mundsimin e dgjimit me an
t nj pajisjeje t till kan nisur q n vitet 1950
por vetm n gjysmn e dyt t viteve 70 ato lluan
t aplikohen gjersisht tek individt me humbje t
dgjimit, t lindur apo t tuar gjat jets. Pr t
kuptuar humbjen e dgjimit le tju prshkruajm
shkurt se si bhet i mundur dgjimi.
Veshi, si organi i t dgjuarit, prbhet nga tre pjes:

Veshi i jashtm i prbr nga llapa e veshit dhe
kanali i jashtm i dgjimit

Veshi i mesm i prbr nga membrana timpa-
nike (daullja), zinxhiri i kockzave t dgjimit (e-
kici, kudhra dhe yzengjia) dhe tubi i Eustakut

Veshi i brendshm i prbr nga: Koklea ose
krmilli i cili prmban lngje dhe qeliza shum t
ndjeshme t quajtura qelizat me qime; sistemi
vestibular qelizat e t cilit kontrollojn ekuilibrin
dhe nervi i dgjimit i cili on ngacmimet elektrike
nga koklea n drejtim t trurit.
Por si kthehet ky tingull n impuls elektrik?

tingulli drejtohet n kanalin e dgjimit nga llapa
e veshit dhe prplaset n membrann timpanike
duke shkaktuar vibrime t saj

vibrimet e membrans timpanike transmetohen n
drejtim t kokleas nprmjet tre kockzave t dgjimit

vibrimet shkaktojn lvizje t lngjeve t kokleas

lvizjet e lngjeve prkulin qelizat me qime dhe
nga kjo prkulje prodhohet nj impuls elektrik nervor

Impulsi nprmjet nervit t dgjimit transmetohet
n drejtim t trurit ku perceptohet tashm si tingull.
Si edhe mund t kuptohet kemi t bjm me nj
proes kompleks ku mosfunksionimi ose dmtimi
i qoft edhe nj hallk mund t shkaktoj dmtim
deri n humbje t dgjimit. Dmtimi m i rnd
sht ai q ndodh n nivel t kokleas dhe quhet
dmtim neurosensorial. Dmtimet e kokleas,
t lindura apo t tuara gjat jets, zakonisht
jan t pakthyeshme dhe deri m sot nuk sht
gjetur ndonj trajtim adekuat pr korrigjimin e
ktyre dmtimeve. Nse ulja e dgjimit sht
e shkalls s leht, t moderuar ose t rnd,
dgjimi mund t ndihmohet edhe nprmjet
aparateve t dgjimit. Por nse kjo humbje
sht e shkalls s thell dhe e pamundur t
ndihmohet me kto aparate, ather nevojitet
stimulimi i drejtprdrejt i nervit t dgjimit i cili
arrihet vetm nprmjet implantit koklear.
64 Vital
PJESA E JASHTME

Mikrofoni i cili kap zra nga ambienti

Proesori i t folurit i cili n mnyr selektive
ltron zra, me prioritet zrat e fjaln e dgjuar
dhe drgon nj sinjal elektrik nprmjet nj kablli
t holl tek transmetuesi

Transmetuesi i cili sht nj spiral q qndron i k-
suar me an t nj magneti t vendosur prapa veshit
dhe i transmeton sinjalet zanore t proesuara paisjes
s brendshme nprmjet induksionit elektromagnetik.
PJESA E BRENDSHME

Marrsi dhe simulatori i ksuar n kockn prapa
veshit, konverton sinjalet n impulse elektrike dhe
nprmjet nj kablli i on n drejtim t elektrodave.

Elektrodat (deri n 24) vendosen n koklea dhe
drgojn impulse n strukturat e saj, e m pas
nprmjet nervit t degjimit direkt n tru.
Cilt jan kandidatt pr imlantim koklear?
Mjeku audiolog sht ai q prcakton llimisht
nse fmija apo i rrituri sht kandidat pr im-
plantim nprmjet disa ekzaminimeve si Emisionet
Otoakustike, ABR, Timpanometria dhe Audiome-
tria. M pas sht i nevojshm kontaktimi me nj
klinik e cila ka nj program t implantimit koklear
ku ekipi i specialistve t Implantimit Koklear do
tju propozoj zgjidhjen m t mir. Spitali Ameri-
kan i Tirans sht e vetmja qendr e specializuar
n vend pr implantimin koklear.
POR SI SHT I NDRTUAR IMPLANTI KOKLEAR?
med-tech
Vital 65
Nj fmij mund t jet kandidat pr implantim
koklear nse ai ose ajo:

Ka nj humbje t thell neurosensoriale t
dgjimit n t dy vesht;

Ka pak ose aspak prtim nga aparatet e dgjimit

Nuk ka kunderindikacione pr kt lloj kirurgjie

Ka mundsi pr nj edukim t duhur dhe ndjekjen
e rehabilitimit

Ka nj ambient i cili e mbshtet n msimin dhe
rehabilitimin me implant koklear
Por jo do fmij mund t jet nj kandidat
pr implant koklear. Ja disa arsye se prse nj
fmij nuk prton nga implantimi koklear:

Fmijt mbi moshn 6 vje; fmija mund t
dgjoj prtej ksaj moshe por sht e pamundur
t zhvilloj t folurin

Fmijt q kan prtime sinjikative (q zhvillojn
mir t folurin) nga aparatet e dgjimit

Humbjet e dgjimit nga shkaqe t tjera

Ambienti familjar. Mbshtetja e familjarve dhe
pjesmarrja n programet e rehabilitimit jan
themelore n marrjen e rezultatit maksimal nga
implantimi koklear. Nse familja nuk merr pjes
n kto programe duhen marr n konsiderat
alternativa t tjera pr edukimin e fmijs.
Nj fmij mund t prtoj nga implantimi koklear
n do mosh por suksesi sht m i madh sa me
hert t kryhet implantimi. Sot fmijt implantohen n
vitin e par t jets dhe kjo si rrjedhoj e prmirsimit
t teknikave operatore, pr m tepr studimet kan
treguar se rezultatet jan m t mira n mosha sa m
t vogla. Pr fmijt t cilt kan patur dgjim por e
kan humbur gjat jets, aplikohet nj rregull i till: sa
m e shkurtr periudha e shurdhsis aq m t larta
jan shanset e prtimit nga implanti koklear.
Prpara vendimarrjes ekipi i specialistve do t bj
vlersimim mjeksor (nse individi ka probleme t
tjera q bjn t pamundur operacionin); audiologjik
dhe imazherik (Tomogra e Kompjuterizuar dhe
Rezonanc Magnetike pr t prcaktuar nse sht
e mundshme kirurgjia nga pikpamja teknike).
Operacioni sht nj proedur e cila zakonisht
zgjat 2-3 or dhe kryhet nn anestezi gjenerale. N
prgjithsi rreziqet nga ky operacion jan t vogla dhe
t njjta me rreziqet e ndrhyrjeve t tjera n vesh.
Qndrimi n spital mund t jet nga 1 deri n disa dit
dhe varet nga nevojat individuale dhe mundsit e
trajtimit postoperator pran qendrs s banimit.
3-4 jav pas operacionit personit t implantuar i
vendoset audioproesori i cili programohet nga
audiologu nprmjet nj proedur q quhet
tting. Pr ta programuar implantin optimalisht
duhen kryer disa proedura t tilla. Njkohsisht
llohet edhe programi i terapis s t folurit nga
profesionist t quajtur logoped t cilt msojn
fmijn se si t dalloj zrat dhe si t zhvilloj t
dgjuarin e aftsin e t folurit. N fmij shum
t vegjl pjesmarrja e prindrve n keto programe
rezulton shum frytdhns n rehabilitimin e fmijs.
Nga ana tjetr bashkpunimi i audiologut me
logopedin sht nj element shum i rndsishm
n programimin adekuat t implantit.
N Spitalin Amerikan, pr her t par
n Shqipri, ekipi i Prof. Dr. Wolfgang
Gstoettner - shef i katedrs ORL n
univerisitetin e Viens dhe Dr. Dritan
Vasili - shef i departamentit ORL-s
kan realizuar deri m sot suksesshm
ndrhyrjen e implantit koklear n 15
pacient; shumica e tyre fmij pa
aftsi dgjimi dhe disa t rritur me aftsi
dgjimi t humbur gjat kohs.
med-tech

66 Vital
Goditja e fundit
gurve n veshka
Nefrolitotomia perkutane - Metoda m e fundit
e kirurgjis urologjike
Nga Prof. Dr. Hakk Perk
Kirurg Urolog
Spitali Amerikan 2
Sh
kaqet e krijimit t gurve n veshka shpesh
jan t panjohura. Mnyra t caktuara t t
ushqyerit mund t jen shkak pr formimin e gurve
tek njerz t ndjeshm, megjithat shkencrisht
nuk besohet se konsumi i ushqimeve specike
nga persona t ndjeshm shkakton formimin e
gurve n veshka. Nj person q ka familjar me
gur n veshka, ka m shum mundsi t jet m i
ekspozuar ndaj shfaqjes s tyre.
rregullime t caktuara metabolike si hiperpara-
tiroidizmi, infeksionet urinare, rregullime t
veshkave si dhe smundje cistike t tyre, jan
gjitha shtu t lidhura me formimin e gurve.
Gjithashtu, m shum se 70% e njerzve me nj
smundje t rrall t trashguar q quhet renal
tubular acidosis, jan m t ekspozuar ndaj
formimit t gurve n veshka.
Shkaktar t tjer t gurve n veshka mund t
jen: konsumi i teprt i vitamins D; infeksionet
urinare si edhe bllokimi i rrugve urinare. Disa
diuretik dhe antiacid me baz kalciumi mund t
rrisin rrezikun e formimit t gurve n veshka duke
rritur sasin e kalciumit n urin.
Gurt e veshkave mund t formohen edhe tek
perso nat q kan infeksion kronik n zorr ose q
kan pasur nj operacion bypass intestinal.
Gjithashtu edhe kur urina prmban sasi t teprt t
substa ncave t caktuara. Kto substanca mund t
krijojn kristale t vogla t cilat shndrrohen n gur.
Gurt n veshka mund t mos shfaqin simptoma
deri sa llojn t lvizin posht npr tubat prmes
t cilve urina shkon n fshikz. Kur kjo ndodh,
gurt mund t bllokojn rrjedhjen e urins nga
veshka. Kjo gj shkakton enjtje t veshkave duke
sjell dhimbje shum t fort.
Faktori m i madh i rrezikut pr
gurt n veshka sht dehidratimi.
med-tech
Vital 67
Gurt n veshka shfaqen m shpesh tek meshkujt.
Ekzistenca e tyre rritet m shum kur meshkujt
hyjn n t 40-tat dhe vazhdojn deri n t 70-tat.
Tek femrat, shfaqja e gurve n veshka sht m
e shpesht kur ato hyjn n t 50-tat. Kur tek nj
person shfaqet nj gur n veshka, rritet mundsia
q t zhvillohen edhe gur t tjer.
Lngjet, elementi m i rndsishm
pr pacientt me gur n veshka
N mnyr q t prodhohet nj volum urinar prej
t paktn 2 litrash n dit, rekomandohet t pi-
hen sasi t bollshme lngjesh. N periudhat e
djersitjes s vazhdueshme apo ushtrimeve zike,
rekomandohet nj sasi ditore prej 3 ose m shum
litra lngje (mbi 12 gota). sht e rndsishme q
sasia e lngjeve t shprndahet n mnyr sa m
t barabart gjat 24 orve. Pothuajse t gjitha
lngjet jan t rekomandueshme t pihen, por bi-
karbonatet dhe uji mineral i pasur me kalcium jan
veanrisht t rekomandueshm. Nga ana tjetr,
formimi i gurve n veshka nxitet nga sasit e
mdha t ajit t zi ose ajrave tjer si edhe pijeve
freskuese t gazuara.
Si i trajtojm gurt e veshkave?
Nj pjes e konsiderueshme e gurve, vea nrisht
e atyre me diametr m t vogl se 0.5 cm, bien
spontanisht. Plani i mjekimit ndryshon n varsi
t vendndodhjes s gurve (veshka, kanali urinar,
fshikza e urins), numrit dhe diametrit t tyre.
Ndrkoh q aplikimi i ndrhyrjeve kirurgjikale me
prerje t mdha ka qn shum i prhapur deri
para pak kohsh, n saj t zhvillimit teknologjik,
krahas aplikimit t metods s thyerjes s gurve,
lluan t aplikohen operacione t mbyllura me
prerje minimale, gati t padukshme: nefrolitoto-
mia perkutane. Kjo lloj ndrhy rjeje tepr e favo-
rshme pr pacientin, e aplikuar n Shqipri vetm
n Spitalin Amerikan 2, jo vetm shpton pa-
cientin nga dhimbjet e mundimshme t gurve,
por e bn kt nn kushte shum komode duke
minimizuar kohn e hospitalizimit dhe t rikthimit
aktiviteteve t prditshme.
Ushqimet q rekomandohen tek
pacientt me gur n veshka
Perimet dhe frutat e shtojn sekretimin
urinar t gurve. Komsumimi i ushqimeve
me prmbajtje t lart oksalati (spinaq,
panxhar, arra) duhet t jet minimal ose t
kombinohet me ushqime t tjera q kan
sasi t mdha kalciumi (psh, spinaq me
djath), q parandalon prthithjen e sasive
t mdha t oksalatins nga zorrt, gj q
do t onte n rritjen e sekretimit urinar.
Nj sasi e teprt e konsumit t proteinave
nga mishi dhe peshku, rrisin rrezikun e
gurve n veshka, pra, konsumi i ktyre
ushqimeve duhet paksuar.
Gjithashtu, rekomandohet konsumimi i nj
sasie t reduktuar t krips, duke qen se
sodiumi q gjendet n kripn e zakonshme
mund t rris rrezikun e formimit t gurve
n veshka. Nga ana tjetr, nj reduktim
total i krips on n rnien e volumit urinar.
Kshtu, rekomandohet konsumimi i nj
sasie t kontrolluar kripe.
med-tech
68 Vital
Kirurgjia Perkutane e gurve
Para futjes s metodave moderne t kirurgjis
urologjike, mnyra e vetme e eleminimit t gurve
t veshkave ishin operacionet e gjata traumatike
me prerje mbi 10 cm. Jo vetm madhsia e
plags por edhe koha e gjat e hospitalizimit dhe
rekuperimit bnin q kta paciente ti shmangeshin
ndrhyrjes, shpesh deri n insucience totale t
veshks. N saj t nefrolitotomis perkutane;
kirurgjis minimalisht invazive, vetm 1% e gurve
t veshkave operohet me metodn e vjetr.
N shumicn e rasteve, gurt q nuk mund t
nxirren me metodn e thyerjes ose q jan n nj
madhsi q nuk lejon daljen npr ureter nxirren
jasht veshks me metodn m t avancuar t
kirurgjis endoskopike: nefrolitotomi perkutane.
Operacioni Perkutan i gurve t veshks
N nefrolitotomin ose nefrolitotripsin perku-
tane, kirurgu bn nj prerje t vogl n shpin
nprmjet s cils hyn me an t nj kateteri deri
n brendsi t veshks, aty ku sht pozicionuar
guri. M tej, nprmjet nj sonde q hyn n t
njejtin kateter kirurgu arrin t shoh me sy t
lir madhsin dhe vendosjen e gurit dhe ta
trheq at jasht veshks pikrisht prgjat
ktij kateteri t vetm. Nse guri sht m i
madh se kateteri ather m par coptohet n
brendsi t veshks dhe pastaj aspirohet nga
sonda. Sipas zgjedhjes s pacientit dhe mjekut
anestezist proedura kryhet nn anestezi t
prgjithshme, lokale ose shpinore.
Tek cilt pacient aplikohet
kjo proedur?
Kjo proedur mund t prdoret pr t trajtuar
gurt e veshkave q kan kto karakteristika:
Jan m t mdhenj se 2 cm n diametr.
Jan t mdhenj dhe t shkaktuar nga nj
infeksion (staghorn calculi).
Bllokojn daljen e urins jasht veshks.
Nuk mundet t thyhen nga litotripsi
e jashtme me presion valsh (ESWL).
Gurt q formohen n pjesn e poshtme
t bashkimit t veshks me kanalin urinar
(kaliks), pr shkak t vendosjes anatomike
dhe gravitetit, mund t trajtohen nprmjet
kirurgjis perkutane edhe kur jan m t
vegjl se 2 cm.
Pelvisi
Renal
Ureteri
Lkura
med-tech

Vital 69
titull
Nse dshironi t humbisni disa kilogram n pjest
m problematike bel, t ndenjura, kofsh apo
t formoni bukur kraht, qafn apo gjoksin, VASER
Lipo jua mundson kt. VASER Lipo ju ndihmon
t modeloheni, q nga ndrhyrjet m t vogla e t
padukshme deri tek transformimet m t mdha.
Kjo metod revolucionare ofron nj alternativ t
sigurt pr Liposuction-in tradicional ose heqjen e
dhjamit t teprt si e quajm ndryshe. VASER Lipo
mundson rezultate t parashikueshme dhe shrim
n nj koh rekord.
Prse VASER sht ndryshe
nga liposuction tipik?
Ndryshe nga Liposuction-i tradicional, rezultatet
e VASER Lipo jan m pak traumatike dhe t
shrueshme shpejt. Me an t nj teknike t
quajtur Liposelection, VASER Lipo ka si qllim
zona specifike t trupit. Valt ultra tinguj prhapen
duke ndar vemas qelizat dhjamore, q jan pr tu
hequr dhe duke ln t paprekura indet e gjalla.
Liposuction-i tipik eliminom dhjamin, i cili mund t
dmtoj indet prreth dhe krkon nj periudh t
gjat shrimi. Ndrsa VASER Lipo selekton indet,
duke hequr specifikisht dhjamin dhe duke mbrojtur
qelizat nervore, ent e gjakut dhe indet lidhore nga
dmtimet. Si rezultat pacienti ka m pak dhimbje
dhe nj rikthim t shpejt n aktivitetin e prditshm.
VASER Lipo prdor proesin Liposelection me
qllim q t mbledh dhjamin n t gjith trupin.
Ky proces sht mjaftueshm i fuqishm pr
t eliminuar siprfaqe t mdha dhjami, por
njkohsisht edhe delikat pr t vepruar edhe n
zona t tjera t trupit si krah, qaf etj.
Indet dhjamore q pas nj far moshe bhen makthi i pothuajse t gjithve
ne, e kan m n fund nj zgjidhje t shpejt e tepr t avancuar. Nse jeni
edhe ju t shqetsuar pr pjes t veanta q nuk jan n proporcion me
trupin tuaj apo q, megjith ushtrimet zike nuk arrini ti modeloni, pr ju
zgjidhja: VASER Lipo Metoda m e avancuar e heqjes s dhjamit.
Skulpturim HD
70 Vital
VASER Lipo sht aq e sakt dhe vepron aq but,
saq (si raportojn edhe pacientt) rigjenerimi
i lkurs bhet pr nj koh fare t shkurtr.
VASER Lipo plqehet nga mjekt sepse u jep atyre
sigurin pr t prodhuar m shum rezultate t
parashikueshme, ndrsa Liposuction-i tradicional jep
rezultate jo t njtrajtshme dhe me plisa (e kercyer).
METODA VASER LIPO JU MUNDSON:
Forma t dukshme edhe n pjest
m t vshtira
Zhdukje t leht t sasive t mdha dhjamore
Formim perfekt t pjesve m delikate
Shrim n nj koh rekord
Rezultate t shklqyera, nj lkur e but
dhe e tendosur
Trajtime t specializuara pr nj trup
t formuar.
VASER HI Def sht nj teknik e avancuar pr nj
trup t formuar. Ajo krijon nj pamje t jashtme t
formuar dhe atletike tek meshkujt, ndrsa tek femrat
duke eliminuar dhjamin prreth muskujve i bn ato
edhe m t dukshm.
Transferimi i dhjamit nga nj pjes
n tjetrn.
Nj trend i nxeht pr nj trup t formuar, metoda
e transferimit, prdor dhjamin e vet pacientit (t
hequr nga nj pjes e trupit) pr ti dhn volum dhe
kontur nj pjese tjetr t trupit. VASER Lipo - trajtim
dhajmor, ka cilsi t lart dhe sht i leht pr tu
transferuar n t tilla metoda.
VASER Lipo selekton indet, duke
hequr specikisht dhjamin dhe duke
mbrojtur qelizat nervore, ent e gjakut
dhe indet lidhore nga dmtimet. Si
rezultat pacienti ka m pak dhimbje
dhe nj rikthim t shpejt n aktivitetin
e prditshm.
med-tech
Vital 71
Metoda (tipike) VASER Lipo
1. VASER Lipo mund t kryhet me anestezi t
prgjithshme ose me anestezi lokale. Mund t
zhvillohet n spital, n qndr kirurgjikale ose ne
zyrn e mjekut.
2. Dhjami i padshirueshm trajtohet me
energjin me ultra tinguj t VASER Lipo dhe
mund t hiqet lehtsisht nga trupi. Kjo proedur
zgjat nga 1 deri n disa or, kjo varet nga
siprfaqja e zonave q jan pr tu trajtuar.
3. Pacientt jan t pajisur me veshje t veant
pr t ndihmuar q lkura e tyre t prputhet
me konturet e reja t trupit. Rekomandohet
nj periudh e shkurtr pushimi prej 12 orsh,
e ndjekur kjo nga 2-3 jav t tjera ku ndalohet
aktiviteti i fuqishm.
4. Rezultatet shihen direkt pas trajtimit me
metodn VASER Lipo, dhe vazhdojn t
prmisohen me koh, kur edhe indet n zonn
e trajtuar shrohen. Rezultatet finale jan t
dukshme n 3-4 muajt e ardhshm.
Pr t filluar me proedurn, n zonn
ku do t veprohet injektohet nj solucion
fiziologjik special i njohur si tumescent fluid.
Tumescent fluid mpin zonn e caktuar dhe tkurr
qelizat lokale t gjakut. Gjithashtu ajo e zgjeron
siprfaqen e zons e cila do t trajtohet, duke
br q dhjami t hiqet lehtsisht.
Sonda me diametr t vogl futen n t
gjith trupin me an t prerjeve t vogla. Nga
rezonanca e lart e frekuencs s ultra tingujve,
sondat shkundin qelizat e yndyrshme - duke i
ln qelizat e gjakut, indet nervore dhe lidhore
t paprekur.
Indi dhjamor miksohet m tej me tumescent
fluid, dhe e gjith masa hiqet m pas nga trupi
me an t thithjeve t lehta.
Pas operacionit, pr pacientin, parashikohet nj
pushim, pr t mundsuar me lehtsi trheqjen
e lkurs. Mjeku gjithashtu do ju rekomandonj
masazhe ose terapi shtes pr t prmirsuar
rezultatet dhe pr nj shrim m t shpejt t
arave minimale.
med-tech

72 Vital
titull
KU APLIKOHET VASER LIPO?
Mjekr / Gush
Gjoks
Krah
Shpin e siprme
Bel
Shpin e poshtme
Bark
Vithe
Kofsh
Gjunj
Kye
med-tech
Vital 73
titull
74 Vital
prol
Marie, ti ke kaluar nj periudh
t vshtir dhe tepr t
ngarkuar emocionalisht kt
vitin e fundit, prse vendose t
assh pr revistn ton?
sht shum njerzore t ndash
momente t gzuara apo t
hidhruara me njerz t dashur
e t njohur, por ndoshta edhe
me t panjohur.
Ndaj mendova se revista Vital,
duke e par si "zdhnsen" time,
do m shrbente t ndaja me
lexuesit e saj momentet e mia m
t vshtira, q s'do t'ia uroja askujt.
Kishe kryer ndonjher
ekzaminime t gjirit para se t
diagnostikoheshe?
Jo, nuk kisha kryer ekzaminime
t ksaj natyre, si shumica e
njerzve q jan neglizhent
ndaj shndetit t tyre, por
duke qen se kam patur edhe
probleme shndetsore t tjera
para se t diagnostikohesha me
kt smundje.
Megjithse nj zonj e
informuar dhe intelektuale,
asnjher nuk kishe br nj
ekzaminim? Prse?
Po, sht e vrtet q un kam
patur informacion pr kancerin
e gjirit, por t them t drejtn,
nuk ka qen i mjaftueshm edhe
Jeta jepet vetm nj her,
kujdesuni pr t!
Pr mua, t intervistoja halln time pasi ka kaluar aq shum peripeci ishte po aq
e vshtir sa prballja m shum se nj vit m par me diagnozn e saj: kancer i
gjirit. Por Maria, kurajoze sic ishte gjat gjith trajtimeve q iu nnshtrua n Spitalin
Amerikan, m surprizoi me krkesn e saj pr t'ju shkruar lexuesve t Vital.
Nga Ornela Doi
Vital 75
prol
pse kisha shqetsime t vogla,
un gjithnj mendoja: "Jo, s'kam
pse t jem un nj e prekur prej
kesaj smundjeje".
Si ka qen eksperienca n
Spitalin Amerikan? Cfar do t
doje t ishte ndryshe?
do gj e prkryer, me nj
komunikim njerzor e t ngroht,
me nj staf t kualikuar, me
aparatura moderne, me ambiente
sterile e relaksuese, q t gjitha s
bashku t lehtsonin smundjen.
Shkurt, s'mungon asgj.
Ke kaluar nga nj periudh e
gjat trajtimi me kemioterapi.
Pr ata q do t'ju nevojitet nj
mjekim i till cfar do t thoje?
Kemioterapia sht e vshtir,
jo aq zikisht sa psikologjikisht
dhe momenti i rnies s okve,
mund t prjetohet keq.
Lexuesve do t doja t'iu jepja
kt mesazh: "Kurajo, kurajo
dhe vetm kurajo, mos e lini
smundjen t'iu mund me
pesimizmin tuaj, mundeni ju at
me kurajon tuaj".Kur e dgjoja
kt shprehje nga doktoresha
ime Emiljana dhe mbesa ime
e dashur Ornela, e pohoja me
pesimizm, ndonse thell n
shpirt krkoja kurajon time si t
vetmen arm pr ta mposhtur
kt smundje dhe ia dola besoj.
Si ka ndryshuar jeta jote pas
ndrhyrjes dhe kemioterapis?
E ndjej q kam ndryshuar, e
shoh botn me nj sy tjetr.
Jam br m e dashur me
njerzit, m humane, m e
ndjeshme, m e dhimbsur, por
edhe m e fort pr tu prballur
me sdat e jets.
E dua m shum jetn.
far roli ka luajtur familja
n gjith kt udhtim t
vshtir?
Ah, po, familja !
Ajo ka qen pr mua mbshtetja
m e fuqishme, bashkshorti
im Nikolli dhe vajza ime Ilda, q
i shoh si shptimtar, m kan
qndruar gjithmon pran.
Nuk mund t l pa prmendur
dhe vllezrit, motrat, kunatat
dhe gjith njerzit e mi t
afrt q m kan mbshtetur
vazhdimisht pr ta mposhtur
smundjen. Shoqria ka rolin e
saj t veant n shrimin tim.
'do t doje t ndaje me
zonjat lexuese t Vital?
Do t dshiroja t isja me
seciln personalisht, t'iu jepja
gjith informacionin q kam,
duke theksuar me ngulm :
"Ekzaminohuni ritmikisht pr t
shmangur prekjen nga kanceri
i gjirit. Kujdesuni pr shndetin
tuaj duke mos i ln gjrat t
vshtirsohen deri n momentin
e fundit".
Tani q je shruar dhe i je
kthyer jets normale sa e
kujdesshme je pr shndetin
tnd dhe t t afrmve t tu?
Shum, ndoshta m shum
se 'duhet. Alarmohem edhe
pr gjra t vogla, ndoshta t
parndsishme, por kjo vjen
ngaq e kam psuar, e kt
e kam kuptuar vetm pas
smundjes.
Vetm n kt situat njeriu
e kupton q jeta jepet nj
her, ndaj gzojuni asaj dhe
kujdesuni pr t !!!
E ndjej q kam ndryshuar, e shoh botn me
nj sy tjetr. Jam br m e dashur me njerzit, m
humane, m e ndjeshme, m e dhimbsur, por edhe
m e fort pr tu prballur me sdat e jets

76 Vital
titull
Sa m shpejt t zbulohet kanceri i gjirit, aq m
shum mundsi ka pr kurimin e plot t tij me
trajtimet q disponohen sot.
Nse ju konstatoni, nprmjet prekjes, nj mas
n gjirin tuaj duhet t drejtoheni menjher tek
mjeku pr t br ekzaminimin e gjirit. Nj mas
n gji mund t jet malinje (kanceroze) ose
beninje (jo-kanceroze). Jo t gjitha masat jan
kanceroze. M shum se 90% e tyre jan jo
kanceroze. Fortsimi dhe/ose dhimbja e gjirit para
ciklit menstrual sht e zakonshme pr shum gra
dhe nuk sht shenj e kancerit t gjirit. Masat e
gjirit t cilat jan beninje mund t jen solitare (t
vetme) ose multiple (t shumta). Shpesh zhvillimi
i tyre lidhet me efektet normale t hormoneve n
indin e gjirit dhe nuk ekziston asnj mnyr pr t
parandaluar zhvillimin e tyre.
far e shkakton kancerin e gjirit
dhe k prek ai?
M posht do t rendisim disa nga f aktort e
riskut q njihen sot pr kancerin e gjirit. Ajo far
duhet t theksoj sht se pasja e nj ose disa
faktorve t riskut nuk do t thot se kta faktor
do t zhvillojn kancerin e gjirit por q mund t
kontribuojn n zhvillimin e tij.
Nga Dr. Emiljana Huti
Onkologe
Kanceri i gjirit
Mund t ndihmoj un pr ta parandaluar?
ti ti ti ti ti t tu tu tu tu u tull ll ll lll l
Vital 77
Rreziku i zhvillimit t kancerit t gjirit nuk lidhet
me madhsin e gjirit. Kanceri i gjirit sht kanceri
m i shpesht i grave n Shqipri.
Megjithse i rrall, kanceri i gjirit mund t prek
edhe meshkujt. Dallimet kryesore midis kancerit t
gjirit tek burrat dhe kancerit t gjirit tek grat jan:

Kanceri i gjirit tek burrat shpesh diagnostikohet

von, n stade t avancuara (metastazike) ndoshta
kjo lidhet me mosdhnien e rndsis nga ana e
burrave e nj mase n gjirin e tyre.

Burrat q preken nga kanceri i gjirit kan m shum

mundsi t ken trashguar mutacione gjenetike q
rrisin rrezikun pr zhvillimin e kancerit t gjirit.
Faktort e rrezikut

T qnit femr.

Risku i zhvillimit t kancerit t gjirit rritet me mo-

shn. Risku dyshohet n moshn midis 45-65 vje.

Diagnostikimi i kancerit te gjirit tek nj grua rrit

riskun pr t pasur nj kancer tjetr t gjirit.

Historia familjare pr kancer gjiri, n veanti

diagnostikimi i kancerit t gjirit tek nna, motra,
tezja, fmija e nj gruaje rrit riskun pr kancerin e
gjirit t kjo grua.
- Nse t afrmit (nna, motra ose vajza) n
momentin e diagnostikimit t kancerit t gjirit e
kan kaluar menopauzn, risku pr t pasur kancer
t gjirit sht 2 her m i madh se risku mesatar.
- Nse t afrmit n momentin e diagnostikimit
kan qn para menopauzs, risku pr t pasur
kancer gjiri sht 5 her m i madh se risku i
prgjithshm i grave.
- N rast se e afrmja n momentin e diagnostiki-
mit ka qn para menopauzs dhe ka pasur kancer
n t dy gjinjt, risku sht 9 her m i madh.
Faktor t tjer risku

Defektet ose mutacionet n disa gjene t cilat

mund t trashgohen nga prindrit tek fmijt,
mund t rrisin riskun pr kancer t gjirit. Grat dhe
burrat q kan mutacione BRCA1 dhe BRCA2
kan rrezik shum t madh pr t pasur kancer t
gjirit gjat jets s tyre. Megjithat sht par se
vetm 5% e grave me kancer t gjirit kan pasur
mutacione n kto gene.

Grat me histori familjare pr kancer n qafn e

mitrs, n mitr dhe n zorrn e trash, kan nj
risk relativisht t lart.

Zgjatja e ekspozimit ndaj estrogjenit tek grat

sht nj faktor risku pr kancerin e gjirit. Niveli
i estrogjeneve tek nj grua rritet mbasi ajo hyn
n moshn e pubertetit (q prkon me ardhjen
e menstruacioneve) dhe ulen mbas hyrjes n
menopauz si dhe gjat shtatzanis. Pra, rritje t
ekspozimit ndaj estrogjenit kan:
- Grat t cilave kan patur menstruacione para
moshs 12 vjeare.
- Gra t t cilat kalojn von n menopauz (pas
moshs 52 vjeare).
- Grat t cilat e kan shtatzanin e par pas
moshs 30 vjeare ose grat q nuk kan pasur
asnj shtatzani.
- Grat n menopauz t cilat marrin terapi
hormonale, zvendsuese (estrogjen) pr nj
periudh kohore prej 5-10 vjetsh.
- Terapia hormonale zvendsuese sht e
njohur sepse lehtson simptomat e menopauzs
dhe parandalon osteoporozn, pr kt arsye i
rekomandohet grave q kalojn n menopaz. N
t kaluarn, kjo terapi iu sht rekomanduar edhe
Frekuenca e kancerit t gjirit rritet
me moshn si paraqitet m
posht. Mundsia q nj grua t
ket kancer t gjirit sht*:
Mosha 30 - 39 . . . . 0.43 % ( ose 1 n 233 gra)
Mosha 40 - 49 . . . . 1.44 % ( ose 1 n 69 gra)
Mosha 50 - 59 . . . . 2.63 % ( ose 1 n 38 gra)
Mosha 60 - 69 . . . . 3.65 % ( ose 1 n 27 gra)
*T dhna nga NCI (Instituti Nacional i Kancerit) Tetor 2009
prol
78 Vital
titull
grave t cilat nuk vuajn nga kanceri i gjirit, pr t
paksuar risqet e smundjeve kardiovaskulare.
- Studimet e fundit kan treguar se marrja e tera-
pis zvendsuese hormonale pr m shum se
5 vjet (5-10 vjet) rrit riskun e kancerit t gjirit me
rreth 25%. T njjtat studime nuk treguan pr-
time n mbrojtjen e ktyre grave ndaj smund-
jeve kardiovaskulare si ishte menduar m par.
- Terapia hormonale zvendsuese duke pasur
parasysh kto studime, rekomandohet vetm pr
grat me simptoma shum shqetsuese t meno-
pauzs pr nj periudh kohore prej 2-4 vjetsh.
Grat q marrin kt terapi duhet t vihen n dijeni
pr rritjen potenciale t riskut t kancerit t gjirit n
mnyr q t bjn kontrolle t rregullta t gjirit.
- Grat e diagnostikuara m par me kancer t
gjirit nuk duhet t marrin terapi zvendsuese
hormonale, sepse ekziston mundsia q kjo terapi
t shkaktoj rikthim t smundjes. Pr disa gra
me simptoma shum t rnda t menopauzs
q nuk mund t kontrollohen me metoda t tjera,
kjo terapi mund t jepet por gjithmon duke u
kshilluar me nj mjek onkolog.

Pirja e alkolit shoqrohet me rritje t riskut pr

kancer gjiri.

Mbipesha (indeksi i mass trupore m shum

se 25) ose obeziteti (indeksi i mass trupore m
shum se 30) rrit riskun e kancerit t gjirit tek
grat pas menopauzs. Kjo lidhet me faktin q
qelizat dhjamore mund t prodhojn estrogjen,
kshtu q t qnit mbipesh pas menopauzs
rrit nivelin e estrogjenit n trupin e ktyre grave.
Gjithashtu masa dhjamore e teprt mund ta
fsheh tumorin dhe t vonoj diagnostikimin e tij,
duke ulur kshtu mundsit e kurimit.
Mitet rreth risqeve t kancerit t gjirit

Implantet e gjirit q prdoren n kirurgjin

plastike nuk rrisin n mnyr direkte riskun pr
kancer t gjirit. Fakti q kto gra kan risk m
t lart pr kancer gjiri konsiston n faktin se
ato nuk mund t bjn me lehtsi kontrollet me
mamogra si grat e tjera pas vendosjes s ktyre
implanteve. Pr kt arsye grat kshillohen t
kryejn nj mamogra baz prpara realizimit t
nj ndrhyrjeje t till kirurgjikale si dhe kshillimi
me mjekun onkolog pr t zgjedhur opsionin m t
prshtatshm pr kontrollet pr kancerin e gjirit.

Kontraceptivt oral
- Shum studime kan treguar se nuk ka rritje
domethnse t riskut pr kancer t gjirit nga
prdorimi i kontraceptivve oral.
- Disa studime kan treguar nj rritje t vogl t
riskut pr kancer t gjirit tek grat q kan prdorur
kontraceptiv t vjetr oral t cilt kan pasur n
prbrjen e tyre sasi m t madhe estrogjeni sesa
kontraceptivt oral q prdoren sot.

Reipetat me tel nuk shkaktojn apo rrisin

riskun pr kancer t gjirit.

Mamograa nuk shkakton apo rrit riskun pr

kancer t gjirit

Nj dmtim apo vrarje e gjirit nuk shkakton

apo rrit riskun pr kancer t gjirit por n disa
raste mund t rris vmendjen drejt nj mase
ekzistuese n gji.
Vital 79
Mund t ndihmoj une n parandalimin
e kancerit t gjirit?
Nj grua e cila ka nj pesh trupore normale,
bn aktivitet zik dhe nuk pi alkool (ose pi n sasi
modeste), e ka ulur riskun e t paturit kancer t gjirit.
Dieta
Roli i ushqimit n parandalimin e kancerit t
gjirit nuk sht shum i qart. Nj diet me pak
yndyrna shtazore dhe pa shum kalori mund t
ndikoj n uljen e riskut pr kancer gjiri, por kjo
nuk sht plotsisht e provuar. Nj diet e pasur
me fruta dhe perime luan nj rol t rndsishm
n parandalimin e kancerit n prgjithsi. Nse
pini alkool sht e rndsishme t limitoheni n
m pak se nj pije n dit pr grat dhe m pak
se dy pije n dit pr burrat. Dietat q prmbajn
produkte t sojs kan nj faktor t vogl
mbrojts ndaj parandalimit t kancerit t gjirit.
Kontrollet periodike pr kancerin e gjirit
"Screening"
Me kontrolle periodike pr kancerin e gjirit
"Screening" do t kuptojm krkimin pr kancerin
e hershm t gjirit n momentin kur nuk ka asnj
simptom ose arsye pr t dyshuar n pranin
e ksaj smundjeje. Kjo duhet t veohet nga
ekzaminimet q bhen pr diagnostikimin e
kancerit t gjirit n rastet e nj mase t dyshimt
n gji apo n situata t tjera q t ojn t
dyshosh n mundsin e ksaj diagnoze.
Mamograa
Mamograa sht nj ekzaminim me rreze-x. Nj
mamogra kontrolli shikon pr nj kancer gjiri t
fshehur q nuk dyshohet klinikisht n gra q jan
plotsisht t shndetshme dhe q nuk kan pasur
kancer t gjirit m par. Qllimi i realizimit t ktyre
mamograve sht evidentimi pikrisht i ka ncerit pa
simptom n stade t hershme kur edhe mundsit
pr trajtimin e plot t tij jan shum t mdha.
Esht tashm e provuar se n saj t programeve
q inkurajojn kontrollet periodike pr kancerin
e gjirit (Screening) jan shptuar me qindra jet
grash. Mamograa sht nj ekzaminim i shpejt,
i leht dhe i padmshm me rreze-x i gjinjve q
realizohet n spitalin ton me profesionalizm
dhe privatsi, nga nj teknik e specializuar e
radiologjis. Ekzaminimi nuk zgjat m shum se
10 deri 15 minuta.
Si duhet t prgatiteni pr kt
ekzaminim?
Periudha m e mir pr realizimin e mamogras
sht kur gjinjt jan m pak t ndjeshm ose
t dhimbshm (p.sh. 10 dit pas ardhjes s
mentruacioneve). Pr disa gra ndihmon edhe
evitimi i kafeins disa dit para ekzaminimit.
Nuk kshillohet prdorimi i deodorantit, pudrs,
kremrave apo substancave t tjera n gji ose n
sqetull ditn q do t vini pr t kryer kt ekzaminim.
Arsyeja sht se kto produkte mund t japin mbetje
t cilat vshtirsojn interpretimin e mamogras.
Metoda t tjera pr kontrollet
periodike t gjirit
Prej vitesh ka pasur nj interes t veant n
metodat e tjera imazherike t zbulimit t kancerit
t gjirit t cilat nuk prdorin rrezet-x. Ekzaminime
t tilla jan eko dhe rezonanca magnetike e gjirit
(MRI) por asnjra prej tyre nuk sht provuar
t ket rezultate aq t mira sa mamograa pr
kontrollet periodike.
Eko e gjirit sht nj metod e pavlefshme n
ekzaminimin e gjirit n rast se nuk ka nj mas
ose simptoma t tjera n gji. Ajo mund t prdoret
pr t diferencuar nse nj mas q preket n gji
sht mas solide apo kist. Kistet n prgjithsi
jan gjithmon beninje ndrsa masat solide mund
t jen beninje ose malinje. Pr nj prcaktim t
till shpesh nevojitet biopsia.
Prdorimi i MRI pr kontrolle periodike sht par
t jet me vler tek grat q kan mutacione t
geneve BRCA ose risk shum t lart pr kancer t
gjirit por nuk rekomandohet si ekzaminim rutin pr
kontrollin periodik tek t gjitha grat.
prol

80 Vital
monitor
Principet e diets diabetike
Principet e planikimit t diets diabetike ja-
ntthje shta nse ne kuptojm mnyrn sesi trupi
ynshprbn ushqimin. do gjq hamshprbhet
s fundmi n sheqer. Ushqimet me sheqer si psh
mblsirat ose frutat kalojnshumshpejt ngjak,
m pas vijn karbohidratet t cilat shp rbhen
m ngadal dmth ato shprbhen pr nj ose dy
orsipas kompleksitetit ttyre. Proteinat duan katr
ortshprbhen, kurse yndyrnat rreth gjasht apo
tet or. Nse tregohet nj kujdes i veant ndaj
diets dhe ushtrimeve zike, shumnga diabetikt
mund tkontrollojnnivelin e sheqerit ngjak duke
u varur shumpak nga ilaet.
Ushqimi ideal diabetik prbhet nga njko mbinim
ushqimesh. Nevojat tona ndryshojn sipas kohs
gjatdits dhe sipas ushtrimeve zike qkryejm.
Njshembull i diets ditore diabetike:
Njracion proteinash
(pul, mish vii pa dhjam ose peshk)
Njracion buke
(nj buk sanduii e prbr me grur t plot
ose lxhani makaronash)
Njracion produkt qumshti
(djath, qumsht ose kos me yndyr t pakt)
Njracion perimesh
(nj tas i vogl ose nj mas grushti sallat)
Njracion frutash
(frut me mas sa nj top tenisi ose
lxhani fruti i prer n feta)
Shmangni mblsirat
(Konsideroni frutin si mblsir tuajn!)
do diabetik duhet ta dij!
Dieta e shndetshme sht e rndsishme prdo njeri, por sidomos
pr personat me diabet. Ndjekja e njplani tushqimit tduhur sht
ajo qi duhet personit pr tmbajtur sheqerin e gjakut nn kontroll.
Vital 81
titull
82 Vital
Ushqimet q duhen eliminuar jan: mishi i kuq me
yndyr, mishi i organeve, mishi i derrit, ushqimi i
konservuar, ushqimi i skuqur, ushqimet e shpejta
si hamburgerat, ushqimi me kolesterol t lart dhe
ushqimet me yndyrna t ngopura.
Kuptimi i Karbohidrateve dhe Fibrave
Karbohidratet prodhojn energji pr trupin nformn
e glukozs. Glukoza sht energjia kryesore pr
tgjitha qelizat e trupit. Ka dy lloj karbohidratesh -- i
thjesht dhe kompleks. Karbohidratet dhe sheqernat
e thjeshta -- ato ndodhen n sheqerin pluhur dhe
frutat. Karbohidratet komplekse jan niseshtet --
ato ndodhen n fasule, arra, perime dhe miellin me
krunde. Ato konsiderohen shum t shndetshme
sepse treten ngadal nga trupi dhe prodhojn nj
burim t vazhdueshm t energjis. Karbohidratet
kan efektin m t menjhershm t glukozs n
gjak sepse karbohidratet shprbhen n sheqer
menjher gjat tretjes. sht e rndsishme t
hahet sasia e duhur e karbohidrateve do vakt, s
bashku me disa proteina dhe yndyrna.
Karbohidratet gjenden n tre grupe ushqimore:
frutat, qumshti dhe kosi, drithrat dhe makaronat.
Rekomandohet tham do dy ose tre or, gji thsej
pesose gjashtracione tvogla ushqimi. Ushtrime
tlehta njose dy or pas do ngrnieje do tndih-
mojn llimin e tretjes duke parandaluar nj ngritje
tlarttsheqerit ngjak.
Sa bra duhet t ha?
Fibra sht pjesa e patretshme e ushqimit bimor
dhe luan rol t rndsishm n tretje. Fibra bn t
mundur lvizjen e ushqimit prmes kanalit trets,
shton sasin e jashtqitjes pr t shpejtuar kalimin e
saj n zorr dhe krijon lvizje t rregullta t zorrve.
Fibrat ngadalsojn absorbimin e sheqerit, duke
ndihmuar m mir kontrollin e glukozs n gjak.
Gjithashtu, brat bashkohen me kolesterolin dhe
ulin nivelin e kolesterolit n gjak. Fibrat parandalojn
kapsllkun dhe ulin rrezikun e disa rregullimeve
t zorrve. Por mos harroni se brat krijojn edhe
gazra nse hani me shumic.
Yndyrnat
Diabeti rrit rrezikun e zhvillimit t smundjeve
t zemrs, prandaj duhen konsumuar ushqimet me
pak yndyrna dhe sa m pak yndyrnat e ngopura.
Kuzimi i yndyrnave ju ndihmon t bini nga pesha,
sidomos kur bni edhe ushtrime zike.
Mposhtkeni disa nga udhzimet pr zgjedhjen
dhe prgatitjen e ushqimeve me pak yndyr:
Zgjidhni mish me pak yndyr si pula, peshku dhe
mish i kuq pa dhjam. Mos i skuqni ato, por piqini
nfurrose zgarose konsumojini tzjera.
Zgjidhni prodhime qumshti me pak yndyr si
djath me pak yndyr, qumsht me pak yndyr, kos
me pak yndyr. Mos harroni tprdorni produktet e
qumshtit gjatdits.
Tgjitha frutat dhe perimet janzgjedhje tmira
t ushqimeve me pak yndyr. Prdorni fruta dhe
perime me niseshte gjatdits.
do person duhet t konsumoj 25 deri
n 35 gram fibra gjat dits. Mnyra m
e mir pr t rritur sasin e fibrave sht
konsumimi i ushqimeve t pasura me fibra:
Fruta dhe perime t freskta
Fasule dhe bizele t gatuara
Bukose biskota me miell me krunde
Oriz kaf dhe bullgur
monitor
Vital 83
monitor
Kripa
Diabeti rrit rrezikun e tensionit t lart t gjakut.
Kripa e larte shton m tepr ktrrezik. Diabeti ju
vjuve nnj rrezik mtlartpr hipertensionin.
Niveli i lart i sodiumit (krips) n diet shton
kt rrezik. Mjeku mund tju kshilloj t kuzoni
ose shmangni ushqimet me sodium tlartsi psh:

Kripa ose erzat e prziera me krip

Mishi i konservuar

Supa dhe perimet e konservuara

Ushqimi i proesuar

Salca e domates e konservuar, mustarda,

salcat e tjera t konservuara

Supat dhe salcat e paketuara

Ushqimet pikante

Mishrat e proesuar: saliet, proshuta, sallami

Ullinj me krip

Monosodium glutamate ose MSG

(q prdoret te ushqimet kineze)

Salcat e sojs dhe biftekut

Kshilla pr gatime me pak sodium
Prdorni prodhime dhe ushqime tfreskta pa shtuar
krip. Shmangni ushqimet si konservat e sups, sa-
llatave, perimeve; przierjet me oriz dhe makarona;
gjellt e ngrira; przierjet e salcave dhe pudingu.Pr-
dorni perime t konservuara pa krip, qjan tfre-
skta dhe t ngrira menjher. Mund t prdoren
konservat e sups me prmbajtje t ult krip.
Paksoni kripn!
Mos shtoni krip gjatgatimit, mos hidhni kripas
te gjella ntavolin. Paksoni ushqimet me shum
krip si konservat e sups, sallami, saliet dhe
pikantet. Ushqimi qka shije kripe prmban krip.
Shmangni restorantet me ushqim t shpejt. Edhe
nse ato nuk kan shije kripe, ato jan zakonisht
tngarkuara me krip.

Hani shndetshm!
Planikoni ushqimet n mnyrqthani shnde-
tshm, jo fardo q t jet e leht. Prdorni
nj pjat m t vogl, kshtu q ju nuk mund
t hani m shum sesa keni nevoj. Prtypuni
ngadal dhe plotsisht duke e mbaruar farkeni
n goj, n vend q t hani shpejt me gojn e
mbushur plot vazhdimisht.
Hani m pak yndyrna!
Hani mpak mish. Hani mshumpeshk dhe pul.
Kur hani mish tkuq, merrni pjesn pa dhjam.
Prdorni pjekjen dhe zierjen n vend t skuqjes.
Hiqni dhjamin nga mishi, lkurn nga pula dhe mos
prdorni vaj shtes. Kujdes salcat! Ato prmbajn
shumyndyrna.
Eliminoni ose paksoni ushqimet me shum yndy-
r si sallami, salija, proshuta, gjalpi, margarina,
arrat-kikirikt, majonezat.
Hani mpak akullore, djath, kremra dhe prodhimet
e tjera t qumshtit q jan me shum yndyr.
Kontrolloni pr versionet me pak yndyr t cilat
gjenden mshpesh npr dyqane. Prdorni qumsht
me pak ose pa yndyrnvend tqumshtit tplot.
Reduktoni sheqerin!
Mos hani sheqer pluhur. Nse keni zakon thidhni
sheqer n pije, prdorni mblsues articial
qska kalori, si sakarina dhe aspartami.
Shmangni mjaltin, shurupin, reelin, pudingun,
mblsirat, xhelatinn, kekun me akullore. Zgjidhni
fruta t freskta ose fruta n konserva natyrale
nvend tfrutave nshurupe tkonservuara. Pini
pije diete. Nj kanae koka-kole prmban nnt
lugaji sheqer!
84 Vital
titull
Kush sht n rrezik pr
retinopatin diabetike?
Diabeti sht nj smundje q ndikon n aftsin e
trupit pr t prodhuar ose prdorur insulinn n sasi
t mjaftueshme pr t kontrolluar nivelin e sheqerit n
gjak. Ka tre lloje diabeti: tipi 1, tipi 2 dhe gestacional,
i cili mund t zhvillohet kur nj grua sht shtatzan.

Tipi 1. Zakonisht diagnostikohet tek fmijt dhe

tek rinjt dhe m par quhej edhe diabeti juvenil.
Trupi nuk prodhon insulin.

Tipi 2. Forma m e shpesht e diabetit. Trupi nuk

prodhon insulin t mjaftueshme ose qelizat e trupit
nuk i prgjigjen insulins.

Gestacionali. Niveli i sheqerit (glukozs) n gjak

rritet gjat shtatzanis tek grat q nuk kan patur
diabet m par. Diabeti gestacional llon kur trupi i
nns nuk sht i aft t prodhoj dhe t prdori
tr insulinn e duhur gjat shtatzanis.
Personat me diabet kan hiperglicemi, q sht sheqeri
ose glukoza e teprt n gjak. Megjithse glukoza sht
burimi kryesor i energjis pr t gjitha qelizat e trupit,
rritja e vazhdueshme e sheqerit shkakton dmtime
n tr trupin, duke prfshir edhe ent e vogla t
gjakut tek syt. Si prfundim, nj person me diabet
sht gjithnj i ekspozuar ndaj rrezikut t zhvillimit t
retinopatis diabetike, ku dmtimi pr shkak t diabetit
ndodh tek ent delikate t gjakut brnda retins, n
pjesn e mbrapme t syrit.
Pamje Normale Sy me retinopati diabetike
Retinopatia diabetike
80% e pacientve diabetik vuajn dmtime n retin dhe si pasoj probleme
serioze me shikimin. Nj pjes e vogl e tyre kujdesen pr trajtimin n koh dhe
shum prej tyre shkojn drejt verbris totale.
Nga Dr. Dilek Uzer / Kirurge Oftalmologe
Vital 85
Faktor rreziku t retinopatis diabetike
NIVELI I SHEQERIT N GJAK Kontrolli i sheqerit
tuaj n gjak sht faktori kryesor parandalues. Ulja e
nivelit t sheqerit n gjak mund t vonoj llimin dhe
t ngadalsoj zhvillimin e retinopatis diabetike.
PRESIONI I GJAKUT Studimet klinike kan demo-
nstruar se kontrolli i presionit t gjakut ul rrezikun
e zhvillimit t retinopatis si edhe dmtimin e shi-
kimit. Tensioni i lart dmton ent e gjakut, duke
shtuar kshtu rrezikun e problemeve t syrit. Pr
shum pacient diabetik tensioni i gjakut duhet t
jet nn 130/80 mmHg.
KOHZGJATJA E DIABETIT Rreziku i llimit dhe
zhvillimit t retinopatis diabetike rritet me kalimin e
kohs. Pas 15 viteve, 80 % e pacientve me tip 1
zhvillojn retinopati diabetike. Pas 19 viteve 84 % e
pacientve me tip 2 preken nga retinopatia diabetike.
NIVELI I YNDYRNAVE N GJAK (KOLESTEROLI
DHE TRIGLICERIDET). Niveli i lart i yndyrnave
n gjak mund t shkaktoj akumulim t teprt t
eksudatit, depozits s proteinave tek retina. Kjo
situat sht e shoqruar me nj rrezik m t madh
pr humbjen e shikimit.
SHTATZANIA Shtatzania mund t shkaktoj ndry-
shime n sy. Nse keni diabet dhe mbeteni shtat-
zan, rreziku i shfaqjes s retinopatis diabetike
rritet. Dhe nse keni retinopati diabetike, ajo mund
t zhvillohet akoma m shum. Megjithat, disa
studime kan treguar se me trajtimin e duhur kto
ndryshime jan t kthyeshme pas lindjes dhe nuk ka
rrezik n zhvillimin e mtejshm t smundjes.
Si diagnostikohet retinopatia diabetike?
Mnyra e vetme pr t dalluar retinopatin diabetike dhe
pr t monitoruar progresin e saj, sht nprmjet nj
ekzaminimi t plot t syrit. Ka disa pjes ekzaminimi:

Testi i t parit. Ktu prdoret nj skem syri pr

t par sa mir arrini t dalloni detajet e objekteve
dhe format e tyre nga distanca t ndryshme. Shikimi
perfekt sht 20/20 ose edhe m mir. Qorrimi legal
quhet kur shikimi sht 20/200 ose edhe m keq.

Ekzaminimi me mikroskop (slit-lamp). Ky sht

nj mikroskop pr t ekzaminuar pjesn frontale t syrit,
kapakt, konjuktivn, sklern, kornen, irisin, dhomn e
prparme, lenten dhe pjes t retins dhe nervit optik.
Ekzaminim me sy t zmadhuar. Hidhen disa
pika n sy pr t zmadhuar pupiln nprmjet t
cils ekzaminohet retina dhe nervi optik pr t par
pr ndonj dmtim t mundshm.
sht e rndsishme q sheqeri n gjak t jet
kontrolluar disa dit para se t takoni mjekun e syrit.
Nse nivelet e sheqerit nuk jan t njjta, kjo shkakton
nj ndryshim n fuqin e syrit pr tu fokusuar, dhe
kjo do t ndikoj n matjet q kryhen pr t caktuar
numrin e syzeve. Syzet q funksionojn mir, kur
niveli i sheqerit nuk sht i kontrolluar, nuk jan njsoj
kur sheqeri sht i kontrolluar.

Prve testit t shikimit dhe ekzaminimit me

sy t zmadhuar, mjeku mund t kryej edhe
teste t tjera t nevojshme si:
Angiograa uoreshente/tomograa
optike koherente (OCT)
Mjeku juaj mund t krkoj kryerjen e angiogras
uoreshente ose tomogran optike koherente
pr t ekzaminuar retinn ose pr t vendosur
nse duhet nj trajtim me lazer apo jo. Angiograa
uoreshente sht nj proedur diagnostikuese
e cila prdor nj kamera t veant pr t
fotografuar retinn pasi nj ngjyrues i verdh
(uoresenti) injektohet n krahun tuaj. Kur
ngjyruesi uoreshent prshkon ent e gjakut t
retins, merren nj seri fotogrash q tregojn, se
monitor
86 Vital
n ciln en t gjakut rrjedh lngu, sasin e lngut
q rrjedh, sa en gjaku jan t mbyllura dhe a
kan lluar t formohen en t reja gjaku.
Ekograa
Nse oftalmologu nuk mundet t shikoj retinn
pr arsye t hemoragjis, ather kryhet ekograa.
Ekograa arrin t dalloj prmes gjakut, nse retina
sht e shkputur ose jo. Nse ka shkputje pran
makuls, ather duhet nj operacion i menjhershm.
Kur vlersimi sht i plot, mjeku vendos kur duhet t
trajtoheni apo t ekzaminoheni prsri.
Pacientt me diabet duhet t shkojn menjher
te oftalmologu nse kan ndryshime t shikimit q:

Kan ndikuar vetm tek njri sy

Kan zgjatur m shum se disa dit

Nuk jan t shoqruara me ndryshime

t sheqerit n gjak
Si trajtohet retinopatia diabetike?
Trajtimi m i mir sht parandalimi i zhvillimit t re-
tinopatis. Kontrolli i sheqerit t gjakut ul n mnyr
t theksuar rrezikun e humbjes s shikimit. Trajtimi
zakonisht nuk do t shroj plotsisht retinopatin
diabetike apo t kthej shikimin normal, por ai mund
t ngadalsoj progresin e humbjes s shikimit. Pa
trajtim, retinopatia diabetike progreson vazhdimisht
nga shkalla minimale n m t prparuarat.
Trajtimi me AVASTIN
Sot trajtimi m i mir pr t parandaluar
komplikimet e syrit.
Ne mund ta zgjedhim kt para trajtimit me lazer
apo kirurgjis sepse Avastina mund t ndaloj
gjakrrjedhjen prapa syrit (tek vazat retinale). M von
trajtimi me lazer mund t provohet por zakonisht nuk
sht i nevojshm. Trajtimi me lazer krkon kontrolle
t vazhdueshme dhe ndonjher mund t prsritet.
Kirurgjia lazer
Lazeri sht nj drit e fokusuar shum e
ndriueshme. Ajo kalon prmes kornes, lentes dhe
vitreusit pa patur ndikime n to. Lazeri zhduk ent
e reja jo normale t gjakut dhe zvoglon edemn.
Trajtimi rekomandohet pr pacientt me edem
makulare, retinopati diabetike dhe glaukom n
fazat e hershme.
Lazeri kryhet zakonisht n ambjente klinike.
Prdoret nj pik anestetike q proedura t jet sa
m e rehatshme. Ndonjher mund t prdoret nj
injeksion. Pacienti ulet para mikroskopit slit-lamp.
Nj lente kontakti vihet para syrit pr t fokusuar
dritn lazer mbi retin.
Pr edemn makulare, lazeri aplikohet pran
makuls pr t paksuar rrjedhjen e lngut. Qllimi
i trajtimit sht parandalimi i mtejshm i humbjes
s shikimit duke ulur edemn. Personat q kan
shikim t turbullt pr arsye t edems makulare
mund t ken pak prmirsim, por jo shikim
normal pas trajtimit.
N retinopatin diabetike, lazeri aplikohet n tr
retinn prve makuls (quhet fotokoagulim pa-
nretinal). Ky trajtim zhduk ent e reja t gjakut dhe
parandalon rritjen e tyre. N kt mnyr ulet rreziku
i gjakrrjedhjes s vitreusit apo shkputjes s retins.
Ky trajtim sht shum efektiv pr t parandaluar
humbjen e shikimit n personat diabetik.
Mund t duhen disa trajtime lazeri. Lazeri nuk kuron
retinopatin plotsisht dhe jo gjithmon para ndalon
humbjen e mtejshme t shikimit.
OCT sht nj skaner jo invaziv me lazer
q tregon imazhe me rezolucion t lart t
retins dhe trashsin e saj. OCT mund t
jap informacion shtes pr prezencn dhe
shkalln e edems makulare.
Kto teste ndihmojn mjekun t prcaktoj:

Pse shikimi sht i turbullt;

A duhet lluar trajtimi me lazer;

Ku t aplikohet trajtimi me lazer.

monitor
Vital 87
Kirurgjia vitrektomi
Vitrektomia kryhet n spital ose n qendra kirurgjikale
ambulatore. Pacienti mund t mos ket fare nevoj
pr hospitalizim ose mund t rrij vetm pak koh n
spital. Prdoret anestezi lokale ose e prgjithshme.
Gjat vitrektomis, nj mikroskop operator dhe in-
strumente t vogla kirurgjie prdoren pr t hequr
gjakun q shoqron ent jo normale t gjakut.
Heqja e hemorragjis s vitreusit bn q drita t
fokusohet prsri n retin.
Vitrektomia parandalon hemorragji t reja duke
zhdukur ent jo normale t gjakut q shkaktuan
hemoragjin. Retina kthehet n pozicionin e saj
normal. Gjat vitrektomis mund t prdoret edhe
lazer. Vitrektomia rekomandohet pr:

Gjakun e trash vitreoz tek t rinjt me diabet t

varur nga insulina. Ata jan me rrezik t lart pr
shkputjen e retins

Hemoragji t prsritura t vitreusit q

nuk pastrohen ose q ndikojn mnyrn e jetess

Shkputje t reja ose distorcione t makuls

Rreziqet e viktrektomis jan infeksioni, hemoragjia,
shkputja e retins dhe tensioni i lart i syrit. Katarakta
sht shum e rrall menjher pas operacionit, por
shum pacient mund t formojn katarakt pas disa
muajve ose viteve.
KLINIKA E SYRIT N SPITALIN AMERIKAN
REKOMANDON KTO EKZAMINIME
OFTA LMO LOGJIKE PR PERSONAT ME DIABET:
Tipi 1: Nj her brenda pes viteve t diagnozs
dhe m von do vit
Tipi 2: N kohn e diagnozs dhe pastaj do vit
Gjat shtatzanis: Grat shtatzna me diabet duhet
t ln nj takim me oftalmologun n trimestrin e
par sepse retinopatia mund t zhvillohet shum
shpejt gjat shtatzanis.
Koha e ekzaminimit t syrit
Retinopatia diabetike zhvillohet brenda disa viteve,
prandaj sht e rndsishme t kryhen rregullisht
ekzaminime t syrit. Personat me diabetin tip 2
mund t ken patur kt smundje shum koh
para diagnozs prandaj sht e rndsishme q ata
t vizitohen nga oftalmologu pa humbur koh.
Nj i rritur humbet shikimin
do 5 sekonda.
N total, afrsisht 37 milion njerz n
bot sot jan t verbr plotsisht dh
rreth 124 milion kan ndonj dmtim
t shikimit.
Shumica e rasteve t verbris
ose t dmtimeve t shikimit (mbi
90%) haset n vendet n zhvillim.
Rreth e rasteve t verbris q
ndodhin n vendet n zhvillim jan
t parandalueshme.
Fmijt nn 15 vje mund t preken
leht nga verbria, sidomos n zonat
e varfra. Rreth 500 mij t tjer
verbohen do vit sepse nuk marrin
vitamin K n dietn e tyre.
Mbas 15 vitesh pas diagnostikimit si
diabetik, 2% e pacientve ve rbohen
totalisht dhe 20% e ty re kan probleme
serioze me shikimin.
monitor

88 Vital
titull
Ne t gjith kemi knaqsin q t kemi nj lkur
t shndetshme, me nj pamje t freskt dhe t
lmuar n prekje. Ndodh q n disa raste lkura
t thahet, t skuqet dhe t mbulohet me cipa.
Smundje t tilla si Dermatiti Perioral mund t
ndodhin pavarsisht faktit se sa shum kujdesemi
apo e trajtojm lkurn. Pacientt q vuajn nga
kjo smundje duhet t evitojn t gjitha preparatet
n treg q prmbajn uor, kanell dhe sodium
laurel sulfate (SLS), t cilat e acarojn dhe e
prkeqsojn kt gjendje. Fatkeqsisht preparate
dentare t formuluara veanrisht pr kt grup
jan shum t pakta pasi 99.4% t pastave t
dhmbve n tregun e sotm prmbajn SLS.
Si ta kuptoj q sht dermatit perioral?
Dermatiti perioral sht nj variant i rosacea q
shfaqet me pura t vogla t kuqe (papula) n
lkurn prreth gojs. Purat duken si element
t aknes dhe n shumicn e rasteve gabimisht
trajtohen si t tilla. Lkura posht dhe prreth
do elementi sht e skuqur dhe e that me cipa.
Zakonisht lkura n kurin e buzs sht e
pastr ose preket m pak duke formuar nj
rreth t dukshm gati simetrik prreth gojs.
Ndonjher preket edhe lkura prreth syve.
Agravimi i smundjes varion nga disa njolla t
vogla q dallohen me vshtirsi deri n nj skuqje
t dukshme dhe t ngritur mbi nivelin e lkurs
Dermatiti Perioral
Purrat e bezdisshme prreth buzve
Vital 89
n zonn prreth gojs. Kjo skuqje, n shumicn
e rasteve, nuk shoqrohet me dhimbje ose t
kruara, ndonjher jep vetm nj ndjesi diskomforti
nga trheqja e lkurs. Kjo smundje nuk sht
serioze dhe nuk lidhet me ndonj patologji tjetr
shoqruese. Zakonisht haset n grat e rritura, por
mund t prek edhe fmijt.
far e shkakton?
Jan kryer studime t shumta pr kt smundje
por asnjher nuk sht prcaktuar nj shkaktar i
saj. Karakteristikat kryesore q t orientojn drejt nj
dermatiti perioral jan tharja e lkurs dhe t kruarat
t cilat tregojn nj munges hidratimi. Megjithse
shkaku i dermatitit perioral sht i panjohur, njihen
disa faktor ngacmues:

Kortikosteroidt lokal: kto mund t jen n

form kremi i cili mund t aplikohet n fytyr qllimisht
ose aksidentalisht me duar pasi sht aplikuar kremi
n pjes t tjera t trupit. Edhe kortizonikt q merren
me inhalacion pr trajtimin e astms jan t lidhur me
shprthimet e dermatit perioral.

Nj reaksion i lkurs s fytyrs ndaj disa

produkteve kozmetike si p.sh pastruesit, kremrat,
hidratantt dhe kremrat e diellit me faktor mbrojts.
Kremrat anti-rrudh ose anti-mosh prmbajn
retinol, acidet citrike, beta-hidroxi acidet ose alfa
hidroxi acidet t cilat e shtojn skuqjen e fytyrs dhe
acarimin e lkurs.

Bakterie ose myk q jetojn dhe shtohen n

folikujt e qimeve t fytyrs.

Pastruesit me kokrriza q bjn mikrodermoabra-

zion t lkurs dhe trajtimet pr akne.

Pastat e dhmbve me uor ose shplarsit e gojs,

zbutsit, shklqyesit ose aplikatort e tjer pr buzt.
Si diagnostikohet dermatiti perioral?
Vizita tek specialisti dermatolog sht e mja-
ftueshme pr t vn diagnozn nprmjet ekza-
minimit t lkurs, megjithse ndonjher mund t
jen t nevojshme antibiograma dhe mykograma
pr t prjashtuar nj infeksion mykotik ose bak-
terial. Nqs dyshohet pr akne, rosacea, ose pr
ndonj smundje tjetr e ngjashme, merren disa
qeliza nga lkura dhe shihen nn mikroskop. N
raste t rralla mund t merret nj biopsi pr t pr-
jashtuar shkaqe t tjera t skuqjes s lkurs.
KUJDES GJAT TRAJTIMIT!

Ndalohet prdorimi i t gjitha kremrave

t fytyrs, locioneve dhe trajtimeve
t tjera kozmetike.

Kur fytyra sht ende e skuqur lahet

vetm me uj t vakt

Mnjanohet prdorimi i do lloj

kortizoniku n fytyr

Minimizohet prdorimi i hidratantve

dhe kremrat kozmetik t cilt duhet
t jen jo t yndyrshme ose me baz ujore.

Ndalohet prdorimi i pastave t dhmbve

dhe produkteve t tjera dentare q prmbajn
uor dhe SLS derisa lkura t qetsohet.
Fatmirsisht dermatiti perioral
i prgjigjet mir trajtimeve por
mund t duhen disa muaj tra-
jtimi para se t shihen rezultatet
dhe nj prmirsim i dukshm.
Trajtimet lokale mund t jen
metronidazoli (MetroGel), takro-
limusi (Protopic), ose pimecroli-
mus (Elidel) dhe antibiotikt nga
goja si doxycyclina.
monitor

90 Vital
titull
ndra tiroide sht e lokalizuar n qaf,
para trakea-s. Tiroidja (nga greqishtja thy-
reos, mburoj, dhe eios, form) prbhet
nga dy lobe q jan t lidhura me nj ind
t holl, istmus-i. Esht nj nga organet m t mdha
endokrine, i cili peshon rreth 12 - 20 gram. Tiroidja e
zmadhuar quhet zakonisht gusha (guatr) dhe mund
t peshoj qindra gram. Lobi i djatht sht zakonisht
m vaskular se sa i majti, sht m i madhi dhe ka
tendenca t rritet m tepr.
Funksioni i gjndrs tiroide sht t prodhoj sasin e
mjaftueshme t hormonit tiroid pr krkesat e indeve
n periferi. Ajo prodhon dy hormone t lidhura me
njri-tjetrin, tiroksinn (T4) dhe trijodiotironinn (T3).
Kto hormone luajn rol t rndsishm n diferen-
cimin qelizor gjat zhvillimit dhe ndihmojn n ruajtjen
e homeostazs termogjenike dhe metabolike tek t
rriturit. Formimi i sasive normale t hormonit tiroid
krkon sasi t mjaftueshme t jodit t jashtm, kshtu
t paktn 100 mikrogram jod n dit krkohet pr t
eliminuar shenjat e mungess s jodit. Sasia e rekom-
anduar pr marrjen e jodit nga dieta pr t rriturit sht
150 mcg n dit, kjo krkes rritet gjat shtatzanis
(200 mcg/dit) dhe tek fmijt (90-120 mcg/dit).
Marrja ditore me diet e jodit ndryshon n vende
t ndryshme t bots. Edhe n nj vend t vetm,
marrja e jodit ndryshon sipas individve t ndryshm,
si edhe n t njjtin individ nga dita n dit. Mungesa
e jodit sht e shpesht, sidomos n zonat malore.
Afrsisht 1 miliard njerz jetojn n zona me
munges jodi, dhe kta individ zakonisht zhvillojn
Tiroidja: gjndra q rregullon e rregullon
Gj
Mund t themi se disfunksioni
i gjndrs tiroide sht nj nga
smundjet m t shpeshta t
gjndrave endokrine. rregullimet e
gjndrs tiroide rezultojn edhe nga
proese autoimune t cilat stimulojn
prodhimin e teprt t hormonit tiroid
(tirotoksikozn) ose shkaktojn dmti-
min e gjndrs dhe munges hormoni
(hipotiroidizm). Gjithashtu, nodulat
tiroide dhe disa forma kanceri t
tiroides jan relativisht t shpeshta.
Vital 91
guatr endemike. Nse gjat shtatzanis mungesa
e jodit sht e rnd, prodhimi i jodit n fetus ulet
dhe shkakton dmtim t pakthyeshm n sistemin
nervor qendror, gj kjo e cila shkakton ngadalsim
t zhvillimit mendor t fmijs (kretinizm endemik).
Kshtuq, rregullimet e mungess s jodit si guatr
endemike dhe kretinizmi, jan rregullimet m t
shpeshta dhe m t parandalushme n t gjith
botn. Dieta sht burimi m i rndsishm i jodit.
Ekzaminimi zik i tiroides
Ekzaminimi zik i gjndrs tiroide zakonisht prfshin
krkimin e shenjave si pasoj e funksioneve jo
normale t tiroides, si edhe shenjat e tjera jasht
tiroides, si probleme syri dhe lkure, t cilat mund
t shkaktohen nga smundjet e tiroides. Ekzaminimi
i qafs llon duke inspektuar pacientin e ulur nga
para dhe anash. Tiroidja mund t preket me dy duart
nga prapa ose prball pacientit. sht m mir t
prdoren t dyja metodat. Qafa e pacientit sht
zakonisht pak e prkulur para n mnyr q muskujt
e qafs t jen t relaksuar. Tiroidja mund t ndihet
m mir kur pacienti prtypet, pasi ajo lviz posht
gishtave t ekzaminuesit. Gjithsesi, ekograa sht
metoda e preferuar kur sht e rndsishme t dihet
saktsisht madhsia e tiroides.
Matja e hormonit tiroid
Meqnse niveli i hormonit stimulues t tiroides (TSH)
ndryshon dinamikisht si pasoj e ndryshimeve t T4
dhe T3, do t ishte e llogjikshme t matet n llim
nse TSH sht e ult, normale apo e lart. Nj vler
normale e TSH-s prjashton nj rregullim primar t
funksionit tiroid. Nse niveli TSH nuk sht normal,
duhet t maten nivelet e hormoneve t tjera tiroide
pr t konrmuar diagnozn e tirotoksikozs (TSH
e ult) ose hipotiroidizmit (TSH e lart). Niveli i ult
i TSH-s zakonisht tregon tirotoksikoz, por mund t
jet edhe n tre muajt e par t shtatzanis, pas tra-
jtimit t hipertiroidizmit dhe si pasoj e disa ilaeve.
Testet q prcaktojn etiologjin
e rregullimit tiroid
Smundja autoimune tiroide prcaktohet m leht me
matjen e auto-antikorpit. Rreth 5 - 15% e femrave dhe
deri n 2% t meshkujve kan antitrupa t tiroides.
Kta persona jan me rrezik t lart pr zhvillimin e
disfunksionit tiroid. Nivele t ulta t auto-antitrupave
nuk jan t rndsishme n prezencn e funksionit
normal t tiroides, megjithat, brenda nj familjeje me
rregullime autoimune tiroideje, ato mbeten nj faktor
rreziku. Auto-antitrupat tiroid jan tregues t shtat-
zanive me rrezik, por nuk nnkuptojn q disfunksioni
tiroid shkakton rrezikun e lart. Shum studime trego-
jn se n grat me auto-antitrupa, rreziku i dshtimit
dyshohet. Pra prezenca e ktyre antikorpeve sht
nj sinjal i nj imuniteti t panjohur.
Ekograa e tiroides
Ekograa prdoret gjersisht pr t diagnostikuar
smundjet nodulare t tiroides. Ajo dallon njohjen
e nodulave dhe kisteve q jan mbi 3 mm. Prve
ksaj, ekograa prdoret pr t ndjekur madhsin
e noduls, pr t drejtuar biopsit aspiruese me gji-
lpr t holl dhe pr aspirimin e lezioneve kistike.
Shintigraa e tiroides
Imazhi nuklear i gjndrs tiroide ndihmon n di-
agnozn diferenciale t rregullimeve t tiroides,
sidomos kur TSH sht e ult. Nodulat e ftohta, q
kan nj kapje t ult t jodit radioaktiv, jan m t
predispozuara pr t qn maligne (rreth 5 - 10%)
sesa nodulat e nxehta, t cilat sjan pothuajse as-
njher maligne. Shintigraa sht e rndsishme
pr ndjekjen e kancerit t tiroides.
Tirotoksikoza
Termi tirotoksikoz i referohet shfaqjeve biokimike
dhe ziologjike t sasis s teprt t hormonit tiroid.
Termi tirotoksikoz preferohet m tepr sesa termi
hipertiroidizm, sepse mund t mos jet patjetr me
origjin nga gjndra tiroide. Termi hipertiroidizm
prdoret m tepr pr rastet kur mbiprodhimi i
hormonit rezulton nga vet gjndra tiroide.
monitor
92 Vital

Ndryshimi m karakteristik i tirotoksikozs sht

lkura e ngroht dhe e lagsht e cila shkaktohet nga
zgjerimi i enve t gjakut n lkur, si edhe djersitja
e teprt. Floku sht i holl dhe i brisht, dhe mund
t bien shum ok. Thonjt jan t but dhe t
brisht. Trheqja e kapakut t syrit sht e shpesht
n t gjitha format e tirotoksikozs (sy peshku).
Rrahje t shpeshta t zemrs dhe aritmi kardiake vi-
hen re shpesh, dhe takikardia gjat gjumit sht nj
tregues i besueshm, m tepr i origjins tirotoksike
sesa psikogjenike. Vshtirsi n frymmarrje dhe
shtim n oreks ndodh shpesh, por jo n pacientt
me smundje t leht. N stadet e avancuara t
smundjes sasit e ushqimit nuk mjaftojn pr t
plotsuar nevojat e rritura t kalorive dhe si pasoj
vihet re humbje n pesh. Jashtqitja sht e but
dhe rriten lvizjet e zorrve por diarrea ndodh rrall.

Ndryshimet n funksionin e sistemit nervor n

pacientt tirotoksik shfaqen me nervozim dhe
ndryshime emocionale. Pacienti mund t mos jet
i qet, ka munges prqendrimi dhe nj dshir
pr t lvizur. Pacienti tirotoksik dshiron t jet
aktiv, por sht shum i lodhur m tepr nga qafa
e posht. Ndryshimet emocionale bjn q pacienti
t nxehet me njher ose t qaj me nj provokim t
vogl. Lvizjet i ka t shpejta, t menjhershme, t
ekzagjeruara dhe pa qllim. Shum pacient kan
dobsim muskulor dhe dobsia shkakton vshtirsi
n ngjitjen e shkallve.

Tirotoksikoza ndikon shpesh edhe n funksionin

riprodhues, sidomos n gra. Intervali midis menstru-
acioneve mund t jet i gjat ose i shkurtr, men-
struacionet paksohen deri sa zhduken. Fertiliteti
ulet dhe rreziku i dshtimit rritet.

Shkaku m i shpesht i tirotoksikozs sht s-

mundja Graves, zhvillimi dhe progresi i s cils
ndikohen shum nga trashgimia. Ka nj rritje t
incidencs s rregullimeve autoimune (si diabeti
mellitus ose tiroiditi kronik) n pjestart e tjer t
familjes. Gjithashtu vihet re se smundja Graves
shfaqet m tepr pas nj stresi emocional, si psh
ndarja nga nj njeri i dashur, ose pas nj frike t
madhe si aksident me makin. Ka shum t dhna
klinike q lidhin stresin me llimin e smundjes
Graves, duke prfshir ktu incidencn e rritur
t tirotoksikozs midis refugjatve nga kampet e
burgimit nazist. Shum pacient me smundjen
Graves thuhet t ken patur stres n 12 muajt para
llimit t smundjes.
Smundja Graves sht e rrall gjat shtatzanis,
sepse hipertiroidizmi shkakton ulje t fertilizimit dhe
humbje t shtatzanis. Gjithashtu, shtatzania sht
nj periudh gjat t cils imuniteti ulet, kshtu q
smundja ka tendenca t prmirsohet me zhvillimin
e shtatzanis. Rreth 30% e grave t reja kan histori
shtatzanie n 12 muajt para llimit t smundjes
Graves, duke treguar kshtu q shtatzania sht nj
faktor kryesor nxits n femrat e predispozuara.
TREGONI KUJDES NSE KENI DISA PREJ SIMPTOMAVE T MPOSHTME
DHE NUK E DINI NGA SE SHKAKTOHEN!
monitor

94 Vital
Sh
intigrafia sht nj test diagno-
stikues q prdoret n mjeksin
brthamore, ku radioizotopet apo
radiomedikamentet e marra n rrug venoze
apo orale emetojn rrezatim beta, gama, etj i cili
kapet m pas nga detektort e jashtm (kamera
gama) pr t formuar imazhe 2-dimensionale
t tiroideve. N kt mnyr ne prftojm
imazhe n t cilat jo vetm duket morfologjia
e gjendrs si nj fotografi, por edhe nj aspekt
funksional i plot i saj. Shintigrafia e tiroideve
ndihmon n diagnostikimin e smundjeve t
tiroideve; tregon sakt vendndo dhjen, funksi-
onalitetin, morfologjin e tiroideve.
Kjo metod sht e vlefshme n vlersimin e
hi pertireozs, n vlersimin e volumit t synuar
para terapis me radioiod, si dhe n vlersimin
e su ksesit terapeutik.
Shintigra a e tiroideve
Shum prej atyre q krkojn diagnostikim t sakt kan lluar ta dgjojn
shpesh. Mjekt e kan nj nga ekzaminimet e preferuara, kryesisht
endokrinologt. Por shum prej pacientve nuk din far sht apo cili sht
parimi baz. Shintigraa, sht nj nga metodat e avancuara t mjeksis
nukleare q ka gjetur prdorim t gjer kryesisht n diagnostikimin e tiroides.
Nga Dr. Arben Dhima / Radiolog
monitor
Vital 95
RADIOIZOTOPET Q PRDOREN
PR SHINTIGRAFIN E TIROIDEVE
Tc99m n formn e pertechnetate, por mund t
prdoren edhe radioizotope jodi, I-123. Tc99m
sht nj izotop i preferuar pasi ka m pak doza
rrezatimi, jep cilsi m t mir t imazhit, si dhe
nuk ka efekte ansore.
I-131 prdoret ather kur dyshohet pr gush
retrosternale ose intratoracike; rrezet gama t
I-131 jan shum t dobishme pasi arrijn t
kalojn prmes kafazit t kraharorit.
Nse duhet t kryeni
shintigran e tiroideve:
Nuk sht e nevojshme paraprgatitja e pacientit.
Vetm n ato raste kur pacienti mjekohet me ndonj
medikament antitiroidal ai duhet t ndrpres
marrjen e medikamentit dhe shintigraa e tiroideve
mund t kryhet pas 72 orve.
N rast se pacienti sht duke kryer terapi t
zvendsimit t hormoneve tiroide dhe jod, testi duhet
t bhet 6 jav pas ndrprerjes s ktyre barnave.
Pacientet femra, shtatzna apo nnat q
ushqejn fmijt me gji, duhet t njoftojn mjekun
para kryerjes s shintigras, edhe pse ekspozimi
ndaj rrezatimit sht shum i ult.
Shintigraa e tiroideve
rekomandohet pr:
Smundjen Graves
Pr t diferencuar shkakun e tirotoksikozs
Gushn multinodulare
Nodulat e vetmuara
Pr t kontrolluar enjtjen e qafs, n mnyr q
t prjashtohet origjina nga tiroidja
Hypotiroidizmin kongjenital
Kancerin e tiroideve
A sht shintigraa e dhimbshme?
Cilat jan rreziqet?
Shintigraa e tiroideve sht nj teknik e thjesht
dhe pa dhimbje, edhe pse shpesh administrimi
i medikamenteve radioaktive bhet n rrug
venoze. Izotopi administrohet n doza shum t
ulta dhe nuk prbn rrezik pr pacientin.
Testi llon me nj vizit paraprake me mjekun
endokrinolog pr tu njohur me historin dhe do
t dhn mjeksore t smundjes; pasohet nga
shqyrtimi i qafs (me prekje). M pas vijohet me
marrjen e medikamenteve radioaktive - n rrug
venoze ose ne rrug orale. Pas periudhs s
pritjes proedohet me prvetsimin e imazhit dhe
interpretimin e rezultateve.
N ort e para pas shintigras, pacienti duhet t
shmang kontaktin e afrt me fmijt e vegjl dhe
grat shtatzna si dhe t pij lngje m shum
se zakonisht pr t prshpejtuar eliminimin
e medikamenteve radioaktive, si edhe t laj
shpesh duart me uj t rrjedhshm.
monitor

96 Vital
titull
Pr ju shtatzna
Jav pas jave, guida e ekzaminimeve q duhet t'u
nnshtroheni drejt nj lindjeje t suksesshme.
Nga Op.Dr. Cihan Kabuku / Kirurg Obstetr - Gjinekolog

Vital 97
titull
6 - 8
JAV
EKOGRAFIA
Shtatzania 5 javore vihet re n ekogran transvaginale,
vetm n javn e 6 bebi duket n ekogran abdominale.
TESTI INDIREKT COOMBS
Nse ka mosprputhje midis gjakut t nns dhe
babait, kjo situat mund t ndikoj te fmija. Pr ta
diagnostikuar kt bhet ky test.
GJAKU KOMPLET
Me kt analiz diagnostikohet nse nna ka anemi apo
jo n llim t shtatzanis.
ANALIZA BIOKIMIKE
Bhen analiza gjaku pr t ditur nse nna ka smundje
sistemike si smundje diabeti, hipertension, rregullime
te tirodes, mlis dhe veshks.
ANALIZA TORCH
Krkohet pr toksoplazmozn, rubelln, CMV (cito-
megalovirus).
TESTI PAP SMEAR Teston rrezikun pr kancerin e qafs s mitrs.
PROFILI I GJAKRRJEDHJES
Ktu prfshihen analizat aPTT, PTT, INR dhe numri i
trombociteve.
DEPISTIMI PR SIDA- HIV, HEPATI-
TIN B DHE C
Testohet nse nna sht mbartse apo jo pr kto
smundje.
10 - 13
JAV
TRANSLUCENCA NUKALE
Trashsia e pjess s pasme t qafs (Nuchal Transluce-
ncy/NT). Kjo bhet pr t par rrezikun pr sindromin Down.
TESTI I DEPISTIMIT IFT
N gjak shikohet niveli i beta-HCG dhe PAPP-A pr t
par rrezikun pr sindromin Down.
16 - 18
JAV
TESTI TRESH I DEPISTIMIT
Kjo bhet pr t ditur rrezikun pr sindromin Down,
Trizomi 18 dhe defektin e tubit neural. Shikohen nivelet
e beta-HCG, AFP (alpha fetal protein) dhe estriolit (uE3)
t lir n gjakun e nns.
22-24
JAV
EKOGRAFIA
Matet gjatsia dhe forma e qafs s mitrs. Vlersohet
zhvillimi i organeve t brendshme t fmijs. Vihen re
anomalit.
24 - 28
JAV
GJAKU KOMPLET Bhet kontrolli i anemis me zhvillimin e shtatzanis.
ANALIZA E URINS Bhet pr t dalluar infeksionet urinare.
TESTI I NGARKESS ME 50 GRAM
GLUKOZ
Bhet pr t dalluar nse ka shfaqje t diabetit t
shtatzanis.
TESTI INDIREKT COOMBS Bhet pr nnat q kan mosprputhje grupi gjaku.
32
JAV
EKOGRAFIA
Vlerson zhvillimin e fetusit dhe organet e brendshme.
34
JAV
NST
Prsritet testi i javs 32, personat n rrezik vlersohen
me testin NST.
36
JAV
EKOGRAFIA
Shikon pozicionin e bebit, lngun amniotik, placentn
dhe lvizjet aktive t bebes. Bhet edhe testi NST.
38 - 40
JAV
TESTET NST, EKOGRAFIA DOPPLER
ME NGJYRA
Kto jav, q jan edhe fundi i shtatzanis, bhen testet
NST, ekografia Doppler me ngjyra dhe kontrollet e
duhura. Jepen t dhna pr shenjat e lindjes.
42
JAV
Nse lindja ska lluar ende, t gjitha grat shtatzna 42 ja-
vshe duhet t shtrohen n spital dhe t stimulohet lindja.

98 Vital
A sht temperatura shenj
e nj smundjeje t rnd?
Shkaku i temperaturs mund t jet nj infeksion i
leht ose nj smundje q rrezikon jetn, pra prania
e saj nuk tregon nse smundja sht e rnd apo
jo. Temperatura sht nj shenj q na tregon hert
pranin e smundjes. Gjat daljes s dhmbve,
fmija i on duart shpesh n goj, n kt mnyr,
mikrobet hyjn m shpesh. Temperatura shkaktohet
nga smundja q shkakton mikrobi.
Sa m e lart temperatura aq m
serioze smundja?
Jo. Nuk ka lidhje midis shkalls s smundjes dhe
temperaturs. Temperatura mund t jet shum e
lart n nj infeksion t leht dhe mund t jet jo
shum e lart n nj smundje t rnd.
A i duhet drejtuar menjher
mjekut n rast temperature?
Shumica e prindrve mendojn se do t ishte e
dobishme q fmijt t vizitoheshin nga mjeku
pikrisht kur ata jan me temperatur. Ky sht nj
mendim i gabuar. Temperatura e shqetson fmijn.
Prandaj ajo duhet ulur para se t shkoni te mjeku dhe
nse nuk ka ndonj shenj tjetr, mos nxitoni pr t
shkuar te mjeku. Shumica e fmijve qetsohen dhe
rehatohen pas uljes s temperaturs dhe llojn t
luajn sikur t mos kishin qn smur.
Si kuptohet temperatura?
Temperatura kuptohet vetm duke e matur at me
termometr. Mund t gaboheni me prekjen me dor,
prandaj prdorni termometrin. Matja nn sqetull mbi
37
0
C dhe n anus mbi 37.8
0
C tregon tempe ratur.
Fmija ka temperatur..! far t bj..?
Temperatura nuk sht smundje. Ajo sht shenja e prbashkt e shum smundjeve.
Nse fmija juaj ka temperatur, kjo do t thot se ai sht smur. Kur lkura ndihet m
e ngroht se zakonisht dhe kur fmija nuk sht i qet duhet t mendoni pr temperaturn.
Dy msime baz
pr nnat e reja
Temperatura dhe diarreja tek bebet
Prof. Dr. Musa Kazm alar
Shef i Pediatris dhe Neonatologjis
Spitali Amerikan 2

Vital 99
Prsriteni matjen e temperaturs n kushtet e duhu-
ra dhe mund t prdorni edhe termometr tjetr nse
dyshoni q temperatura t jet ulur.
Si zbritet temperatura?
Pavarsisht shkakut t temperaturs, ajo duhet
ulur q bebja t rehatohet. Temperatura bie kur
nxehtsia e trupit transmetohet jasht tij. Fillimisht
hiqen gjith rrobat (mbahen vetm pelenat) dhe
lejohet transmetimi i temperaturs jasht. Bebi
mund t lihet lakuriq pr sa koh ka temperatur.
Kur temperatura bie nn 37
0
C vishen rrobat prsri.
Kur temperatura e trupit nn sqetull sht midis 37
0
-
38.5
0
C hiqen rrobat e trupit dhe jepet medikament
pr uljen e saj. Kur temperatura nn sqetull sht mbi
38.5
0
C prve t msiprmve, bebit i bhet banj
me uj t vakt (m pak i ngroht se uji i banjos s
zakonshme). Nuk duhet prdorur uj i ftoht. Koha
e larjes nuk duhet t jet m pak se 20 minuta dhe
duhet vazhduar deri sa t bjer temperatura.
Prderisa smundja q shkakton temperaturn
vazhdon akoma, temperatura mund t shfaqet
prsri pas uljes. Prsrisni t njjtat veprime.
Bebet dhe fmijt nuk smuren nga larja. Prandaj
bebja dhe fmija me temperatur duhet lar
pavarsisht shkakut t temperaturs. Ndikimi i
medikamentit q i jepet bebit pr ulje temperature
shfaqet 0.5-1 or pas dhnies, prandaj mos harroni
tia jepni at para larjes! Ndiqeni temperaturn
shpesh dhe silluni sipas ecuris s saj.
A duhet ulur patjetr temperatura?
Temperatura tregon se n trupin e fmijs ka dika
q nuk shkon, pra sht nj shenj smundjeje.
Temperatura e shqetson beben, e bn t ndihet
i dobt, i pafuqishm dhe jo n qejf. Ajo duhet
ulur q fmija t ndihet m mir. Nga ana tjetr
temperatura stimulon sistemin mbrojts t trupit
prandaj dhe nuk duhet ulur plotsisht. Temperatura
duhet mbajtur n sqetull nn 38.5
0
C dhe nuk duhet
ulur m shum se 37
0
C.
MEDIKAMENTET Q ULIN
TEMPERATURN DHE DOZA E TYRE
Te fmijt nuk duhet prdorur n asnj mnyr
aspirina dhe medikamente t t njjtit grup pr
t ulur temperaturn!
Paracetamoli sht zgjedhja e par pr
ulje temperature. N 5 ml shurup (si Calpol,
Tamol, Tylol) ka 120 mg paracetamol dhe
prdoret sipas peshs:
Pasi t keni ulur temperaturn duhet t shkoni
te mjeku n kohn e duhur pr t gjetur shkakun
e temperaturs dhe pr planikimin e trajtimit.
PESHA E TRUPIT N DIT
4 kg 3 her 0.5 mase
5 - 6 kg 4 her 0.5 mase
7 kg 5 her 0.5 mase
8 - 9 kg 3 her 1 mase
10 - 14 kg 4 her 1 mase
15 - 20 kg 4 her 1.5 mase
21 - 26 kg 4 her 2 mase

100 Vital
Nga se shkaktohet diarreja?
Diarreja shkaktohet nga mikrobet q hyjn n trup.
Mikrobet q shkaktojn diarre ndodhen n uj,
ushqime dhe t duart e pacientit. Kur nuk tregohet
kujdes ndaj rregullave t pastrtis, kto mikrobe
kalojn n zorr dhe shkaktojn smundje. Mikrobi i
ndodhur n zorr dmton murin e zorrs, ul thithsh-
mrin e zorrs dhe si pasoj rrit sasin e lngjeve
n t. Jashtqitja bhet e but nga lngu i teprt,
hollohet dhe del n form uji.
Si parandalohet diarreja?
Diarreja prhapet nga uji dhe ushqimet me mikrobe,
prandaj duhet t kemi kujdes ndaj rregullave t
pastrtis s ushqyerjes.
Qumshti i nns sht steril, domethn pa mikrobe,
dhe n t ka prbrs mbrojts ndaj diarres.
Qumshti i trash dhe i verdh q vjen menjher
pas lindjes ka shum prbrs mbrojts, prandaj
bebi duhet ushqyer vetm me qumsht gjiri. Bebi q
ushqehet vetm me qumsht gjiri, nse arrin peshn
e duhur do muaj, nuk ka nevoj as pr uj edhe n
koh t nxehta. Kur bebi nuk ka nevoj pr uj, dhnia
e tij krijon mundsin e dhnies s mikrobeve dhe si
pasoj dhe shkaktimin e smundjeve. Prandaj rregulli
kryesor i mbrojtjes s bebit larg nga diarreja sht
t ushqyerit vetm me qumsht gjiri dhe mundsisht
pr nj koh sa m t gjat.
Pastrimi i ujit t pijshm sht shum i rndsishm.
Mnyra m e mir e pastrimit t ujit nga mikrobet
sht zierja. Uji i zier q mbetet n ajnik sht mir
t hidhet n nj en tjetr dhe t prdoret pr bebet.
Uji i mbyllur n shishe mund t mos zjehet nse i
prket nj marke t sigurt e t mirkontrolluar.

far ndodh kur ka diarre?
Jashtqitja e bebes me diarre sht e ujshme, e
shpesht, prandaj trupi humbet uj. Zakonisht kur nuk
sht smur trupi humbet uj me jashtqitje, urinim,
djers dhe frymmarrje, por e plotson at duke e
marr si uj t pijshm, lngje apo ushqim. T tjer
element q humbasin me diarren jan edhe kriprat,
por kto zvendsohen duke u ushqyer normalisht.
Si trajtohet diarreja?
Nj pjes e vogl e mikrobeve q shkaktojn diarre
mund t mjekohen, por n shumicn e rasteve nuk
sht i nevojshm mjekimi. Kur diarrea sht me
gjak dhe mukus, ka m shum mundsi t trajtohet
Fmija ka diarre, po tani?
Edhe pse zakonisht shfaqet gjat vers, ajo mund t jet
edhe n muajt e tjer t vitit. sht nj nga smundjet m
t shpeshta t fmijris, si edhe nj nga smundjet q
krkon m tepr hospitalizimin e pacientit. Ajo renditet n
krye t shkaqeve vdekjeprurse n fmijri.
URGJENC PEDIATRIKE
042 36 66 63

Vital 101
me mjekim. N kt rast duhet prcaktuar patjetr
lloji i mikrobit duke u br analiza e fees. Trajtimi
planikohet sipas prfundimit t analizave. Kur
diarrea sht pa gjak, pa mukus dhe e ujshme,
ka mundsi t lart q t jet shkaktuar nga lloje
mikrobesh q skan nevoj pr trajtim. N kt rast
prdorimi i medikamentit-antibiotikut nuk sht i
dobishm. Antibiotiku mund t dmtoj zorrn dhe
t shtoj diarren, prandaj nuk duhet prdorur n
asnj mnyr. Diarrea zgjat zakonisht 7-10 dit, por
mund t zgjas edhe m shum ose m pak. Duhet
t dini se shumica e diarreve rekuperojn vet. Gjja
m e rndsishme sht zvendsimi i lngjeve t
humbura. Gjat diarres nuk smuret vetm zorra,
por edhe stomaku. Kur smuret stomaku fmija
vjell. Vjellja nuk sht penges pr pirjen e ujit apo
ngrnien e ushqimit, por pacienti me t vjella dhe
diarre duhet ushqyer pak dhe shpesh.
Pacienti me diarre ka etje pr uj dhe krkon t pij
shum. Meq stomaku sht i ndjeshm, pacienti
mund t vjell menjher pas pirjes s ujit, prandaj uji
duhet t pihet nga pak. Mikrobet dmtojn murin e
zorrve prandaj asnj ushqim nuk e ndalon diarren.
Gjat ecuris s diarres, prthithja e ushqimeve nga
zorra vazhdon, prandaj q t mos prishet dieta duhet
t vazhdohet me ushqyerje normale, pa ndryshuar
llojin e ushqimit t mparshm. Por n diarre ashtu
sikurse n do smundje tjetr ka munges oreksi.
Fmija nuk duhet t haj i sforcuar, sepse kjo mund
ti shkaktoj t vjella.
KUR DUHET SHPN TEK MJEKU
FMIJA ME DIARRE?
Duhet t konsultoheni patjetr me mjekun
nse pavarsisht marrjes s masave fmija
vazhdon t ket:
t vjella pr m shum se 24 or
temperatur pr m shum se 48 or
jashtqitje me gjak dhe mukus
humbje vetdijeje ose epilepsi
kputje t theksuar dhe prgjumje
fryrje t shumt barku
munges t dshirs pr gjirin e nns
ndryshim t ngjyrs s lkurs

102 Vital
titull
Na ka ndodhur shpesh t dgjojm kt thnie, n dukje krejt
t pazakont, por q pr nj pjes t femrave sht vrtet e
rndsishme. "Gjoks m i vogl apo m i ngritur"
Shumica e duan m t madh
un e dua m t vogl
Nga Op. Dr. Hakan Gndoan / Kirurg Plastik
Vital 103
G
rat me gjoks t madh dhe t varur
kan probleme shndetsore si
dhimbje beli, kurrizi e qaf pr arsye
t peshs s gjoksit, dmtim lkure,
si edhe probleme me frymmarrjen. Rripat e
sutjenave mund t shkaktojn shenja t thella n
shpatulla, nganjher edhe plag. Gjithashtu vajzat
e reja mund t ken ndrojtje dhe t veohen nga
shoqria pr arsye t gjoksit t madh. Kjo shkakton
nj traum psikologjike. Ato me vshtirsi prdorin
veshjet sportive dhe shpesh nuk kan dshir apo
edhe mundsi t kryejn sporte. Gjoksi sht nj
organ i rndsishm q i bn grat t ndihen t
plota, por n ditt e sotme gjoksi i madh shkakton
probleme mjeksore dhe estetike, mund t prish
imazhin e trupit dhe si pasoj mund ti detyroj ato
t trhiqen nga jeta sociale.
Operacioni i zvoglimit t gjoksit sht nj zgjidhje
e prshtatshme pr kto raste. Pas ktij operacioni
gjoksi sht m i vogl, m i leht, m i dendur, qn-
dron m drejt dhe m n raport me pjesn tjetr t
trupit. Grat e ndiejn veten m mir, duken m t bu-
kura dhe estetike. Gjat t njjtit operacion mund t
zvoglohet edhe koka e gjoksit dhe areola; pjesa me
ngjyr rreth koks s gjoksit, e cila mund t jet nj
problem tjetr pr disa gra. Qllimi i operacionit sht
t krijoj gjoks m t vogl, me form m t bukur,
m n raport me trupin si edhe t jet i prshtatshm
pr t dhn qumsht. Ky operacion preferohet t
kryhet pas moshs 17 vje kur gjoksi sht zhvilluar
plotsisht, por n disa raste, te vajzat e reja q kan
probleme serioze psikologjike dhe zike t shkaktu-
ara nga gjoksi tepr i madh, ose asimetri t theksuar,
ky operacion mund t kryhet edhe m hert.
Ka disa teknika t kryerjes s operacionit t
zvoglimit t gjoksit dhe operacioni q aplikohet
m shpesh sht mamoplastia vertikale. Me kt
teknik operacioni, n gjoks krijohet nj shenj n
formn e lolipopit. Pr nj gjoks shum t madh
dhe t rnd mund t kryhet nj operacion tjetr
i cili ka vite q aplikohet dhe q l nj shenj si
nj T e mbrapsht. Gjat ksaj teknike prerja
bhet rreth areols si nj rreth, zgjatet posht dhe
ndjek vijn natyrale t gjoksit. Hiqen pjesa e teprt
e gjoksit, dhjamit dhe lkurs dhe m pas areola
qepet prsri sipr. N etapn tjetr bashkohen
dy pjest e gjoksit rreth areols dhe i jepet forma
gjoksit. Gjat ktij operacioni mund t hiqet me li-
posuction (thithje dhjami) edhe dhjami i teprt q
mund t ndodhet posht sqetulls.
Personat q aplikojn te mjeku i kirurgjis
plastike pr zvoglim gjoksi n shumicn e
rasteve kan problem t gjoksit t madh dhe t
varur, por ka edhe motive te tjera si me posht:

Gjoksi sht shum m i madh dhe jo n
raport me pjesn tjetr t trupit.
Koka e gjoksit mund t ndodhet m posht se
normalisht dhe mund t jet e drejtuar posht.
Njri gjoks mund t jet m i madh se tjetri.
Si pasoj e rndess s gjoksit mund t
shkaktohen dhimbje kurrizi, qafe dhe shpatulle.
Lkura posht gjoksit mund t dmtohet
dhe krijohen probleme higjiene.
Rripat e sutjenave shkaktojn shenja
t thella tek shpatullat.
Aktiviteti zik mund t ulet si pasoj
e madhsis dhe peshs s gjoksit.
Pr arsye t madhsis s gjoksit shkaktohen
probleme lidhur me perceptimin e trupit.

104 Vital

Kirurgu mund t krkoj para operacionit nj
mamogra sipas moshs s personit dhe sipas
historis familjare t kancerit t gjoksit, si edhe ta
drgoj pjesn e hequr me operacion, n laboratorin
e patologjis pr analiz. Ky operacion sht nj
operacion serioz i cili duhet kryer patjetr nga nj
kirurg plastik dhe n nj spital, n kushte t salls
s operacionit. Operacioni kryhet me anestezi t
prgjithshme nn ndjekjen e nj anestezisti dhe zgjat
2 deri n 3 or. Personi mund t dal nga spitali po
t njejtn dit ose ndonjher duhet t shtrohet dhe
t ndiqet nj nat n spital. T gjitha pacientet mund
t kthehen t nesrmen n shtpi duke mbajtur
vetm nj sutjen t thjesht operacioni. Gjithashtu,
mund ti kthehen aktiviteteve sociale brenda nj
jave duke iu shmangur aktivitete t rnda zike n
tre javt e para.
Operacioni i zvoglimit t gjoksit sht operacioni
i cili prfundon m shpejt me ndryshime t trupit
dhe q shkakton m tepr knaqsi te pacientet
sesa operacionet e tjera plastike. Pas operacionit
pacientja shpton nga problemet zike q i ka
shkaktuar gjoksi i madh, trupi ka nj raport m t
mir dhe veshjet duken shum m mir n trup.

GJOKSIN LART!
Gjoksi i gruas gjat viteve mund t varet si pasoj
e shtatzanis, ushqyerjes me gji apo si pasoj e
ndryshimet t teprt t peshs (si humbja apo
marrja e teprt e peshs). Kur lkura humbet
elasticitetin e saj dhe gjoksi humbet formn e
varet, operacioni i ngritjes s gjoksit q n gjuhn
mjeksore quhet mastopeksi, sht ndrhyrja me
an t s cils gjoksi ngrihet, i jepet nj form e re
dhe qndron m drejt.
Operacioni i ngritjes dhe drejtimit t gjoksit
ka si qllim paraqitjen m t bukur dhe
estetike. M posht jan disa nga ankesat e
grave q aplikojn pr nj operacion t till
te kirurgu plastik:
Gjoksi ka madhsin e duhur por sht i varur

Gjoksi nuk sht i fort dhe si pasoj varet

Koka e gjoksit varet dhe ka drejtimin pr posht

Njri nga gjinjt sht m i fort, kurse tjetri
m i but dhe i varur.
Shumica e grave q aplikojn pr kt ndrhyrje
tregojn se u sht krijuar varja e gjoksit pas shtat-
zanis dhe dhnies s gjirit si pasoj e humbjes
s mass s gjoksit dhe varjes s lkurs. Ky op-
Pr ti dhn formn gjoksit, lkura sipr
koks s gjoksit trhiqet posht. Kryhet
qepja dhe kshtu gjoksi merr formn e re. N
shumicn e rasteve nuk sht e nevojshme
t priten ent e gjakut dhe nervat q kalojn
nga koka e gjoksit. Por n raste t rralla,
dhe kryesisht n mosha t avancuara, nse
gjoksi sht tepr i madh dhe i varur, koka
e gjoksit dhe areola hiqen plotsisht dhe
rivendosen. N kt rast mund t humbas
ndjesia e prekjes te koka e gjoksit dhe
areols. Shenja e operacionit sht rreth
areols dhe si nj vij e drejt posht saj.

Vital 105
titull
eracion nuk ndikon n kanalet e qumshtit dhe tek
funksioni i koks s gjoksit, prandaj pas ktij ope-
racioni nnat mund t japin srish qumsht gjiri.
Gjat operacionit mund t zvoglohet edhe
areola nse ajo sht e gjer. Nse gjoksi sht
i vogl ose nse ai sht zvogluar dhe varur pas
shtatzanis, ather mund t vihen implante gjoksi
pr t rritur edhe madhsin.
Edhe kjo sht nj ndrhyrje serioze e cila duhet
kryer patjetr nga nj kirurg plastik, n nj spital t
kompletuar dhe n kushte t salls s operacionit.
Operacioni kryhet me anestezi t prgjithshme nn
ndjekjen e nje anestezisti dhe zgjat deri n 1,5-2
or. Personi i operuar mund t dal nga spitali n
t njejtn dit ose menjher ditn tjetr.
Ka disa teknika t prerjes por m e shpeshta
sht mamoplastia vertikale e cila l nj shenj si
lolipop mbi gjoks. Kur lkura sht tepr e varur
mund t aplikohet edhe teknika q l nj shenj
si T e mbrapsht . Prerjet rrethojn lkurn q
do t hiqet dhe prcaktojn vendin e ri t koks
s gjoksit. Gjat ktij operacioni mund t vihet
edhe nj implant gjoksi; sipr muskulit ose posht
muskulit nse ka nevoj pr rregullim t prma-
save. Koha pas operacionit sht m e leht sesa
operacioni i zvoglimit t gjoksit dhe pacientet
mund ti kthehen jets aktive pas 4 ditve.
Kur lkura humbet
elasticitetin e saj dhe gjoksi
humbet formn e varet, operacioni
i ngritjes s gjoksit, q n gjuhn
mjeksore quhet mastopeksi,
sht ndrhyrja me an t s cils
gjoksi ngrihet, i jepet nj form e
re dhe qndron m drejt.

M T MIRT
PR SHNDETIN
TUAJ!
NGA JANARI 2012
Hajvali-Prishtin
038 221 661
SPITALI
AMERIKAN
TANI EDHE N
KOSOV
Shrbim Urgjence 24h
Shrbime Laboratorike
Kardiologji
Kardiokirurgji
Kirurgji e Prgjithshme
Kirurgji Plastike
Ortopedi
Gastroentereologji
Otorinolaringologji
Obstetrik - Gjinekologji
Fertilizim In Vitro
Neonatologji
Neurologji
Nefrologji
Hemodializ
Urologji
Onkologji
Hematologji
Anatomopatologji
Endokrinologji
Reumatologji
Pneumologji
Alergologji
Dermatologji
Pediatri
Okulistik
Imazheri e Avancuar
- Rezonanc magnetike
- Skaner 64 dedektor
- Shintigra
- Mamogra
- Densitometri e kocks
facebook.com/spitaliamerikan
URGJENC 042 36 66 63
Fier
Lagjia 1 Maji, Rr. amria, prball Spitalit - Fier
034 23 21 23
Durrs
Lagjja 18. Rruga Ahmet Ramzoti - Durrs
052 22 23 33
Rruga e Dibrs - pran Fakultetit t Mjeksis - Tiran Rruga Lord Bajron pran SUQU. Laprak - Tiran
1 2
042 35 75 35 042 36 66 63