SINTAKS

Napagtibay na natin na kapag ponema ng wika ang pinag-aaralan, ponolohiya ang pag-aaral ng wika. Kapag
morpema naman ang paksa, morpolohiya ng mga salita ang pag-aaral ng wika. Sa araling ito ay tatalakayin ang sintaks na
tumutukoy sa pag-aaral o pag-uugnay-ugnay ng mga salita upang bumuo ng mga pahayag kagaya ng mga parirala,
sugnay, at pangungusap. Parirala, Sugnay, at Pangungusap Pag-aralan ang talahanayan na naglalaman ng parirala,
sugnay, at pangungusap.

Mga Bahagi, Ayos, Kayarian, at Gamit ng Pangungusap

Pag-aralan ang talahanayan sa ibaba na naglalaman ng mga bahagi, ayos, kayarian, at gamit ng pangungusap.

Bahagi ng Pangungusap Maliban sa mga sambitla at pangungusap na walang tiyak na paksa, may dalawang
bahagi ang isang pangungusap—simuno at panaguri. Ang simuno ay ang paksa o ang pinag-uusapan sa pangungusap.
Samantala, ang panaguri ay tumutukoy o nagpapaliwanag tungkol sa paksa.
Halimbawa:
Matibay ang paninindigan ng pangulo.
Ang simuno ng pangungusap ay ang pangulo, at ang panaguri ay ang matibay ang paninindigan.

Ayos ng Pangungusap
May dalawang ayos ang pangungusap:
1. Karaniwan o Natural – nauuna ang panaguri
Halimbawa: Nagpapakita ng pagkabahala ang mamamayang Pilipino.

2. Di-karaniwan o Kabaligtaran – nauuna ang simuno

Halimbawa: Ang mamamayang Pilipino ay nagpapakita ng pagkabahala.

Kayarian ng Pangungusap
Ang pangungusap ay may apat na uri ayon sa kayarian:
1. Payak – nagpapahayag ng isang diwa.
Halimbawa: Hindi madaling makalimot ng kasaysayan ang maraming Pilipino.
2. Tambalan – nagpapahayag ng dalawa o higit pang diwa; pinag-uugnay ng pangatnig.
 Halimbawa: Ang Florante at Laura ay isinulat ni Francisco Balagtas at ang Noli Me Tangere ay
isinusulat naman ni Jose Rizal.
3. Hugnayan – binubuo ng isang sugnay na nakapag-iisa at isang sugnay na di-nakapagiisa na ginagamit
din bilang pang-uri, pang-abay, o pangngalan.
Halimbawa: Ang bansa ay uunlad kung magsisikap tayo. (pang-abay)
4. Langkapan – pinagsamang tambalan at hugnayan.
Halimbawa: Kapag may pinaninindigan ka, ipagpatuloy mo ang laban nang pamarisan ka ng ibang
makabayan.

Gamit ng Pangungusap
Mayroon namang apat na uri ang pangungusap ayon sa gamit:
1. Paturol o Pasalaysay – nagsasalaysay o nagpapahayag; ginagamitan ng tuldok (.).
Halimbawa:
Usap-usapan ng madla ang pagsususpinde ng writ of habeas corpus.

2. Patanong – nag-uusisa o nagtatanong; ginagamitan ng tandang pananong (?).

Halimbawa:
Sino-sino ang maaaring ilibing sa Libingan ng mga Bayani?

3. Pautos o Pakiusap – nag-uutos o nakikiusap; ginagamitan ng tuldok.

Halimbawa:
Pakisiyasat nang mabuti kung may nagaganap na paglabag sa mga karapatang pantao ng mga mamamayan.

4. Padamdam – nagpapahayag ng matinding damdamin; nagtatapos sa tandang padamdam (!).

Halimbawa:
Kasuhan na ang pinaghihinalaan sa lalong madaling panahon!

Tandaan, ang ponolohiya ay nagbibigay daan upang makabuo ng salita. Ang morpolohiya na nakatuon sa pag-
aaral ng estruktura ay susi tungo sa pagbuo ng mga salita. Ang sintaks ay nag-uugnay-ugnay ng mga salita upang bumuo
ng mga pahayag kagaya ng mga parirala, sugnay, at pangungusap.
Mahalaga ang papel ng mga ito sa kakayahang lingguwistiko upang malinaw na makapaghatid ng makabuluhang
mensahe.

Ortograpiya

Ang orihinal at pangunahing gampanin ng ortograpiya ay ang pagbaybay o ang paghanap ng mga simbolong
itinatapat sa mga tunog na ginagamit sa isang salita o wika at ang pagbuo ng mga alituntunin kung paano gagamitin ang
mga ito sa pagsulat. Sa kasalukuyan, ang ortograpiya ay nangangahulugang isang sistemang istandardisado na ginagamit
sa pagsusulat o pagsasalin ng isang wika.

Mga Tuntunin sa Pagbabaybay na Pasulat

Ang Komisyon ng Wikang Filipino (KWF) ay naglabas ng aklat tungkol sa wastong paggamit ng wikang Filipino—ang
Binagong Gabay sa Ortograpiya sa Wikang Filipino—noong 2013. Ito ay nagsisilbing gabay at pamantayan sa wastong
pagbabaybay ng mga salita sa wikang Filipino, maging ito man ay bahagi ng katutubong wika o hiram na salita.

Gamit ng Walong Bagong Titik Isang malaking pagbabago sa pagbaybay na pasulat ang paggamit ng walong dagdag na
titik sa modernong alpabeto: C, F, J, Ñ, Q, V, X, at Z upang mapanatili ang mga kahawig na tunog sa pagsulat ng ating
mga taal na wika.

Halimbawa:
• safot (Ibaloy) – sapot ng gagamba
• masjid (Tausug) – lugar-sambahan ng mga Muslim
• vuyu (Ibanag) – bulalakaw
Bagong Hiram na Salita
Hindi na kailangang ibalik sa orihinal na anyo ang mga hiram na salitang nakasanayan na ayon sa ating abakada.
Halimbawa:
• kalye (hindi calle)
• pirma (hindi firma)
• tseke (hindi cheque)

Di-binabagong Bagong Hiram na Salita

Maaari nang hiramin nang buo at walang pagbabago ang mga bagong salitang banyaga, lalo na kung ito ay magiging
katawa-tawa sa wikang Filipino.
Halimbawa:
• zigzag, visa, jar, level
• Coke (hindi Kok)
• carbon dioxide (hindi karbon day-oksayd)
• duty-free (hindi dyuti-fri)

Suliranin sa C, Ñ, Q, at X
Mapupuna na walang halimbawa ng hiram na salita na may mga titik C, Ñ, Q, at X, dahil sa ating abakada, may
sitwasyong isang tunog lamang ang kinakatawan ng bawat titik.

Mga suliranin:

Eksperimento sa Ingles
Sa pangkalahatan, hinihimok ang higit pang eksperimento sa pagsasa-Filipino ng baybay ng mga hiram na salita mula sa
Ingles at iba pang wikang banyaga.
Halimbawa:
• boxing > boksing
• stand by > istambay
• photo bomb > fotobam

Sa panghihiram at pagbabaybay ng mga hiram na salita ay kailangang tumbasan muna ng kasalukuyang leksikon
sa Filipino ang mga salitang hiram/banyaga.
Halimbawa:
• rule = tuntunin
• skill = kasanayan
• tranquil = tiwasay

Tandaan, ang kakayahang lingguwistiko ay ang kakayahang makabuo ng pangungusap o pahayag na may
wastong kayariang panggramatika upang malinaw na makapaghatid ng mensahe. Ang kakayahang ito ay lalo pang
malilinang sa pinakamataas na antas kung may sistemang istandardisado sa pagsulat ng wika. Sa pamamagitan ng
ortograpiya, maiiwasan ang kaguluhan sa paggamit ng mga salita o katawagan sa alin pa mang disiplina ng karunugan. Sa
pamamagitan ng istandardisasyon, ang Filipino ay higit na uunlad at maitataas ang antas nito bilang wika.