Modyul DALUMAT-SANAYSAY

Lagom-Pananaw (Overview)
Pagbasa at pagsulat ang lilinangin sa bahaging ito. Dito ay palalawakin ang
kaalaman ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman at kaisipan basi sa mga
natalakay sa mga naunang aralin. Dito ay mas mahahasa ang kanilang kasayan sa
pagbuo ng isang dalumat o artikulo na maaaring makapag-ambag sa
pangangailangan ng lipunan. Kinakailangan ang masidhing pagsasaliksik at
pagsisiyasat upang mas lalong epektibo ang isasagawang pagbuo ng isang dalumat
sa kontekstong Filipino.

Layunin:
1. Makapagbasa ng mga artikulo o dalumat-Filipino.
2. Makabuo ng isang kaisipan o teorya sa paraang pagsulat ng isang
katha o artikulo base sa kanilang nabasang sanggunian o referensya.

Paunang Pagsubok ( Pre-test)

Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. Bilugan ang letra ng
wastong kasagutan.
1. nagmula sa 2 salita, ang sanay at pagsasalaysay isang piraso ng sulatin na
kadalasang naglalaman ng punto de vista (pananaw) ng may katha pagpuna, opinyon,
impormasyon, obserbasyon, kuru-kuro, pang-araw-araw na pangyayari, ala-ala ng
nakaraan at pagmumuni-muni ng isang tao
A. Talumpati B. Sanaysay C. Maikling Kuwento
2. Uri ng Sanaysay na tumatalakay sa mga seryosong paksa at nangangailangan ng
masusing pag-aaral at malalim na pagkaunawa sa paksa naglalaman ng mahahalagang
kaisipan at nasa isang mabisang ayos ng pagkakasunud-sunod upang lubos na
maunawaan ng bumabasa ang mga salita’y umaakma sa piniling isyu at kadalasang
may mga terminong ginagamit na kaugnay ng tungkol sa asignaturang ginawan ng
pananaliksik.
A. Pormal B. Di-Pormal C. Malayang Pagsulat
3. Uri ng Sanaysay na tumatalakay sa mga paksang magaan, karaniwan, pang-araw-
araw at personal karaniwang nagtataglay ng opinyon, kuru- kuro at paglalarawan ng
isang may akda naglalaman ng nasasaloob at kaisipan tungkol sa iba’t ibang bagay at
mga pangyayari na nakikita at nararanasan ng may akda
A. Pormal B. Di-Pormal C. Malayang Pagsulat
4. Bahagi ng sanaysay na pinakamahalagang bahagi ng isang sanaysay sapagkat ito
ang unang titingnan ng mga mambabasa at dapat nakapupukaw ng atensyon
A. Panimula B. Wakas C. Katawan
5. Bahagi ng Sanaysay na makikita ang pagtalakay sa mahahalagang puntos ukol sa
tema at nilalaman ng sanaysay
A. Panimula B. Katawan C. Wakas
6. Bahagi ng Sanaysay na nagsasara sa talakayang naganap sa katawan ng sanaysay
A. Panimula B. Katawan C. Wakas
7. Elemento ng Sanaysay na ang nilalaman ng isang sanaysay ay itinuturing na paksa
dahil sa layunin sa pagkakasulat nito at kaisipang ibinahagi
A. Tema at Nilalaman B. Anyo at Istruktura C. Kaisipan
8. Elemento ng sanaysay na naglalahad ng mga ideyang nabanggit na kaugnay o
panlinaw sa tema
A. Tema at Nilalaman B. Anyo at Istruktura C. Kaisipan
9. Elemento ng sanaysay na naglalahad ng maayos na pagkakasunud-sunod ng ideya o
pangyayari
A. Tema at Nilalaman B. Anyo at Istruktura C. Kaisipan
10. Elemento ng Sanaysay na naglalahad na dapat ay mabuting gumamit ng simple,
natural at matapat na mga pahayag
A. Wika at Istilo B. Kaisipan C. Tema at Nilalaman

Pagtalakay:
Dalumat - Ayon kay Panganiban (1973), ang salitang “dalumat” ay
kasingkahulugan ng “paglilirip” at “panghihiraya”. Sa Ingles na kahulugan,
ganito ang ibig sabihin: very deep thought, abstract conception. Ang
dindalumat ay salita na may implikasyong abstrakto at pilosopikal.
Sanaysay - Lumbera (2000)ay tumutukoysa alinmang akdang prosa nanagbabahagi
ng impormasyon,nagpapaliwanag, umaakit napaniwalaan ang isang
panig,tumutuligsa, at umaaliw.
 Dalumat - Sanaysay - isang gawaing kritikal sa larangan ng pagsulat na layuning
magpaliwanag, magbigay -impormasyon , maghanap ng katuwiran , tumuligsa at
mang-aliw gamit ang malalim na pag-unawa.

KONSEPTO o TEORYA
IDEYA

Ito ay sistematikong binubuo ng

Tawag sa paliwanag o
pananaw na nabuo bunga ng
malalim o masusing pag-iisip.
konsepto o ideya upang ipaliwanag
ang relasyon ng mga bagay, sanhi-
bunga ng pangyayari at penomenong
malaki ang saklaw o epekto sa tao,
kapaligiran, kultura, at lipunan.

MGA GABAY SA APLIKASYON NG DALUMAT

1. Kilalanin ang pinagkuhanan ng dalumat / konsepto / ideya o teorya.
2. Kailangan malinaw ang datos na kakalapanin. Ang paksa magdidikta sa datos
na hahanguin at hindi ang teorya o dalumat na gagawin.
3. Ipaliwanag ang dalumat kung paano ito gagamitin sa pag-aaral. Minsan
nagiging komplikado ang mga teoryang isinusulat kaya mas mainam na
ipaliwanag ito sa simpleng pagsulat.
Marami ang nagtangka’t nagtagumpay sa masinop at mataas na paggamit ng Filipino
sa akademya. Sa ginawang paglilinaw ni I.R. Cruz (2003) sa Critical Practice ni
Belsey (1980), lumitaw ang apat na konsiderasyong ito.

3. Ipaliwanag kung ano ang

Linawin ang bagong
mga bagong palagay na
konsepto na nais ipaliwanag
naghahari sa diskors ng
ng teorista
teorista

2. Ituro ang mga bagong

salita, kung mayroon man, 4. Hindi lamang nilalaman
na nilikha ng teorista para kundi pati na ang estilo o
maipaliwanag ang kanyang estrstehiys ng pagsulat nito.
bagong konsepto.

“Ang denims (maong sa Pinas) ay isang uri
ng matibay at makapal na telang buhat sa
sinulid na bulak.”
DENOTATIBO
Nakabatay sa talatinigan
Literal na kahulugan
“Dahil sa original na kulay indigo ay naging angkop ito sa
gawaing pampabrika.”
Ang ngalan ng tela ay buhat sa Serge de Nimes, o telang
buhat sa Nimes, na isang pook sa Pransya. Kalaunan, mas
nakilala ito sa pinaikling denims.”
KONOTATIBO
Lampas sa talatinigan
Kahulugang nakakabit sa salita
 PAGBIBIGAY-KATUTURAN
(pagbibigay)(kahulugan)

“Tungkol sa kung ano ang isang bagay o salita.”

“Pagpapaliwanag ng isang KONSEPTO o DALUMAT na nakapaloob sa isang

salita”

BAKIT ITO MAHALAGA?

 Dahil ito ang pundasyon ng argumento.
 Nasisiguradong pareho ang pagkakaunawa ng salita ng mambabasa at ng
manunulat.
 Nagbibigay ng ekspektasyon ng nilalaman ng paksa
 Nagpapaliwanag ng teknikal at mahirap na salita

PAANO ITO GINAGAMIT?

 Binibigyang-diin ang denotatibo at konotatibo
 Gumamit ng mga salitang mauunawaan
 Ipahayag ang pagkakaiba ng salita sa ibang mga salita
 Gumamit ng paglalarawan, paghahalimbawa, pagtutulad at paghahambing,
pagsusuri, sanhi at bunga, atbp.
MGA HAKBANG SA KRITIKAL NA PAGSULAT NG DALUMAT- SANAYSAY
1. Pagninilay sa Tunguhin, Adbokasiya at Paksa sa Pagdadalumat.
2. Pagpapasya ng Suliranin at Isyung Batayan sa Pagdadalumat.
3. Mapanuring Proseso ng Pagbabasa, Pagsasalin at Paglalagom ng mga Ideya.
4. Aktwal na Pagsulat: Pagsasanib ng mga Sangkap sa Pagdadalumat
MGA DAPAT ISAALANG- ALAN SA PAGPILI NG PAKSA
1. Ano ang lam ko sa paksa?
2. Anong dapat kong alamin ukol sa paksa?
3. Anong nilalaman ng mga naunang pag-aaral ukol sa paksang napili?
Halimbawa:
Field of Study Filipino
 Pokus na larangan Wika
Kultura
Nais na larangan Wika
Mga pangunahing konsepto Mother tongue
Gaano ko nauunawaan ang napili E ( ) VG ( ) G ( ) F ( ) P ( )
kong larangan?
Mga kaugnay na Pag-aaral a.Conceptual Literature (10%)
b.Research Literature (90%)
c.Gray Literature (x)

TIOC FORMAT
Trends- Bigyang diin ang BAGO o NAPAPANAHON sa larangan Issues- tukuyin
kung ano ang isyu o suliranin sa larangan
Objectives- Ilahad ang pangkalahatang layunin na may kinalaman sa isyung
natukoy
Contributions- Ilahad ang mga maaaring kapakinabangan sa pagpapaunlad ng mga
teorya sa iba’t ibang disiplina o larangan ng pananaliksik at polisiya.

Mga babasahin sa kontekstong Filipino bilang batayang pandalumat:

Bigwas Sa Neoliberalismo,Alternatibo Sa Kapitalismo:Adbokasing PangwikaAt

Sosyalistang Programa Sa Nobelang Mga IbongMandaragit Ni Amado V. Hernandez
(David Micheal M. San Jaun)

Kultura at Kaunlaran: Tungo Sa Ekonomiks Ng Lakas Ng Loob At Magandang Loob

(Kapag Nabigo Na Ang Bilihan At Pamahalaan) ni Tereso S. Tullao Jr.
Phinotoshop at Pinacquiao na Larawan at Lipunan: Transnasyonalismo, Pastiche at si
Manny Pacquiao Bilang Politiko-Kultural na Texto = Photoshopped and Pacquaioed
Photos and Society: Transnationalism, Pastiche and Manny Pacquiao as Politico-
Cultural Text ni Michael Francis C. Andrada
Gawain
Bumuo ng isang artikulo na naglalahad ng iyong sariling kaisipan at pag-unawa
base sa napili mong babasahin. Maaaring salungat o kampi ang iyong kaisipan at
gumamit ng mga dagdag na referensya upang maging mas mapatibay pa ang iyong
isasagawang pagsulat ng artikulo.

Pagsasanay

Bilang natapos mo na ang pag-aaral sa paraan ng pagsulat ng dalumat -

sanaysay. Ikaw ay inaasahang makalilikha ng isang makabuluhang dalumat -
sanaysay.

KRAYTERY Napakahusay Mahusay Katamtaman Papaunlad Nangangailangan

A 5 4 3 2 ng Gabay
1
Paglalahad ng Napakahusay na Mahusay na Inilahad ang thesis May papaunlad na Nangangailangang
Thesis inilahad ang thesis inilahad ang thesis statement sa kasanayan sa paunlarin ang
Statement statement sa statement sa katamtamang pagsulat ayon sa kasanayan sa
pamamagitan ng pamamagitan at pamamaraan ng paglalahad ng pagsulat
pagiging malikhaing may pagsulat nang may thesis statement
ng pagsulat nito pagkamalikhain sa pagtatangka sa
pagsulat nito pagiging malikhain
nito
Nilalaman Naisulat ang Naisulat ang Naisulat ang Naisulat ang Hindi naisulat ang
katawan ayon sa katawan ayon sa katawan ayon sa katawan ayon sa katawan ayon sa
mga suportang ideya dalawang ideya na isang ideya na magkakaibang paksang dapat
na tumutugon sa tumutugon sa tumutugon sa ideya na tumutugon talakayin
kabuuan ng kwento kabuuan ng kwento bahagi ng kwento sa kabuuan ng
batay sa isyung batay sa isyung batay sa isyung kwento batay sa
tinatalakay tinatalakay tinatalakay isyung tinatalakay
Transisyong Nakapaglahad ng Nakapaglahad ng Katamtamang Papaunlad ang Nangangailangan
Talata katangi-tanging transisyong talata nakapaglahad ng pagkakalahad ng ng gabay sa
transisyong talata ayon sa tunguhin ng transisyong talata transisyong talata pagsulat ng
ayon sa tunguhin ng buong sanaysay ayon sa tunguhin transisyong talata
buong sanaysay ng buong sanaysay
Konklusyon Naisuma ang Naisuma ang Katamtamang Papaunlad ang Hindi naisuma ang
sanaysay ayon sa sanaysay ayon sa naisuma ang pagkakasuma ng buong sanaysay
pangkabuuang tiyak na sanaysay ayon sa buong sanaysay
kaisipan/mensahe kaisipan/mensahe kaisipan/mensahe
ng istorya ng istorya ng istorya

Naisuma ang Naisuma ang Katamtamang Papaunlad ang Hindi naisuma ang
Pagsulat ayon sanaysay ayon sa sanaysay ayon sa naisuma ang pagkakasuma ng buong sanaysay
sa Wastong pangkabuuang tiyak na sanaysay ayon sa buong sanaysay
Grammar o kaisipan/mensahe kaisipan/mensahe kaisipan/mensahe
Balarila ng istorya ng istorya ng istorya