1.

Карактерот на бизнисот
2. Бизнисот и окружувањето
2. Форми на претпријатија
3. Претприемништво

Ученикот треба:
- Да го дефинира поимот бизнис;
- да го разбира карактерот на малиот бизнис;
- да ги идентификува основните економски поими и принципи на работењето;
- да го разбира взаемното влијание на бизнисот и окружувањето;
- да ги познава условите за создавање на бизнис;
- да ги разликува подрачјата на делување на бизнисот;
- да ги разликува правните форми на бизнисот;
- да ја разбира суштината на претприемништвото;
- да го сфаќа значењето на иновации;

1.Бизнисот е организиран напор на поединци или група на

1. Дефиниција за бизнис?
луѓе да произведат и продадат добра и услуги за
остварување на профит.
2.-раст на економијата
2. Кое е значењето на бизнисот? -подобрување на животниот стандард
-раст на БДП (вкупната пазарна вредност на сите
произведени финални добра и услуги во една земја за една
година)
-ја зголемува потрошувачката
-ја зголемува конкуренцијата
-ги подобрува условите за живот.
3.Инвестициона потрош.-отварање на нови фабрики за кои
3. Што е инвестициона потрошувачка? се купуваат машини, опрема, компјутери, ситен инвентор.
4.Потрош. на домаќинствата е онаа со која луѓето купувајќи
производи ги задоволуваат личните(индивидуални)
4. Што е потрошувачка на потреби.
5.Јавна потрошувачка е потрошувачка на државата која
домаќинствата?
преку буџетот купува добра и услуги од разните бизниси.

5. Што е јавна потрошувачка?

1
1. Кои се мали бизниси? 1. Мали претпријатија (трговски друштва):
-до 50 вработени
-годишен приход до 8.000просечни бруто плати
-сметководствена вредност на активата до 6.000 просечни
бруто плати по работник
2. Карактеристики на малите бизниси? 2.Карактеристики:
-индивидуална сопственост,
-ограничена одговорност,
-неограничена одговорност,
-семејни бизниси,
-ја намалуваат невработеноста,
-во земјоделството, индустријата, трговијата и др.
3. Кои се големи бизниси? 3.Големи бизниси:
-над 250 вработени,
-годишен приход над 40.000 просечни годишни бруто плати,
-сметководствена вредност на активата над 30.000 просечни
бруто плати по работник.
4.Карактеристики:
-главни носители на економската активност на секоја земја,
4. Карактеристики на големите -голем обем на производство,
бизниси? -пониски трошоци,
-пониски продажни цени,
-вработуваат голем број на луѓе,
-партнери се со голем број мали претпријатија,кооперанти,
-развиваат патенти и иновации,
-висока кредитоспособност,
рафинерии,металургија,производствонаавтомобили,фарма
цевски компании,челичарници

2
1. Д ефиниција за претпријатие?
2. Поимот трговец според дејноста?
3. Поимот трговец според формата?
4. Видови трговски друштва според
Законот за трговски друштва?
5. Јавно трговско друштво
6. Друштво со ограничена одговорност
7. Акционерско друштво
8. Командитно друштво
1.Според Законот за трговски друштва на Р.М.
претпријатието се дефинира како збир од права ,ствари и
фактички односи кои имаат имотни вредности кои
припаѓаат на трговецот.
2.Трговец според дејноста е секое лице кое самостојно
трајно во вид на занимање врши трговска дејност заради
остварување профит со производство, трговија и давање
услуги.
3.Трговец според формата се сите видови трговски друштва
– тоа е правно лице во кое едно или повеќе лица вложуваат
пари, ствари или права и заеднички ја делат добивката или
загубата.
4.Според Законот за трговски друштва постојат:
Јавно трговско друштво
Друштво со ограничена одговорност
Акционерско друштво
Командитно друштво
Командитно друштво со акции
5.ЈТД – здружение од две или повеќе правни или физички
лица (содружници) кои за обврските одговараат лично и
неограничено со целиот свој имот.
6.ДОО или ДООЕЛ- содружниците или основачот
учествуваат со еден основен влог во основната главнина и
имаат ограничена одговорност.
7.АД –основна главнина поделена на акции, кои се во
сопственост на акционери, за обврските друштвото
одговара со целиот имот на друштвото.
8.КДА- може да го основаат:
Комплементари одговараат за обврските на друштвото
неограничено со целиот свој имот.
Командитори акционери кои одговараат до висина на
запишаниот влог.
3
 1. Дефиниција за профитна бизнис 1.Профитните бизнис организации се основаат како
организација? резултат на приватната иницијатива чиј главен мотив е
остварување на профит.

2. Кои се трите основни облици на 2. Трите основни облици на профитни бизнис организации
профитни бизнис организации? се:
-претпријатие во индивидуална сопственост,
-партнерство и
-корпорација.

3. Дефиниција за претпријатие во 3.Претпријатија во индивидуална сопственост се мали

индивидуална сопственост? претпријатија во сопственост на едно лице, кое за обврските
на фирмата одговара со целосна неограничена
одговорност.

4. Во кои сектори од економијата се 4.Застапени се во:

застапени овие претпријатија во - занаетчиството,
индивидуална сопственост? - трговијата,
- угостителството,
- ситното производство,
- мали сервисни фими за одржување, чистење, контрола

5. Кое е нивното значење во 5.Нивното значење е следно:

економијата? - создаваат нови работни места,
- го ангажираат слободниот капитал на граѓаните,
- ги активираат расположивите локални ресурси,
- ја намалуваат невработеноста,
- ја зголемуваат конкуренцијата на пазарот,
- дејствуваат врз кооперативна основа со големите бизниси,
- тие се особено флексибилни т.е. успеваат брзо да се
прилагодат кон барањата на пазарот.
1.Дефиниција за партнерство? 1.Партнерство претставува претпријатие основано од двајца
или повеќе сопственици (партнери или содружници) кои за
обврските на претпријатието одговараат ограничено, до
висината на влогот во основната главнина или
неограничено со целиот свој имот.
2.Кои се причините за настанување на
партнерство? 2.Основните причини за настанување на партнерство се
предизвикани од ограничените финансиски средства на
сопственикот и потребата за окрупнување на капиталот со
кој се купуваат: објекти, машини, алати, технологија...
3.Колкави се правата и обврските на
партнерите? 3. Правата и обврските на партнерите зависат од нивните
влогови во основната главнина на партнерското
претпријатие (од тоа зависи и распределбата на профитот и
покривањето на загубата).

4

1.Дефиниција за корпорација?
2.Симултано основање на АД?
3.Сукцесивно основање на АД?
4.Зошто инвеститорите купуваат акции?
5.Кои се заеднички карактеристики
корпорациите?
1.Корпорација – Акционерско друштво е вид на
претпријатие кое својот почетен капитал го стекнал со
емисија, продажба на акции и за обврските одговара со
целиот свој имот (на корпорацијата).
2.Симултано основање на АД – е кога основачите сами ги
превземаат акциите без јавно огласување и корпорацијата
се стекнува со средства од акционерите.
3.Сукцесивно основање на АД – е продажба на акции преку
оглас објавен во средствата за јавно информирање и сите
заинтересирани субјекти кои сметаат дека претпријатието
ќе остварува профит можат да купат од овие акции.
4.Инвеститорите купуваат акции бидејќи:
- очекуваат дека купените акции ќе можат да ги продадат
по повисока цена од куповната,
- очекуваат дивиденда (право на дел од остварениот
на профит),
- право на глас во Акционерското собрание.
5. Заеднички карактеристики на корпорациите се:
- овие претпријатија остваруваат голем обем на
производство, имаат пониски трпшоци по единица
производ, а со тоа пониска продажна цена на производот,
- полесно доаѓаат до кредити - располагаат со големи
парични средства со кои ја обезбедуваат својата
кредитоспособност,
- лесно прибираат дополнителен капитал со продажба на
акции,
- корпорациите имаат трајно постоење ,
- високо квалитетен менаџмент,
- сопствени истражувачки и развојни центри,
- капиталоте е во трајна сопственост на корпорацијата која
нема обврска да го врати истиот на акционерите.
5
 1.Претптприемништвото претставува процес на
1. Дефиниција за откривање можности и превземање активности
претприемништво? (ризик) за реализација на тие можности, со
рационална употреба на ресурси.
2. Каде претприемачите ги
бараат шансите за успех? 2.Шансите за успех ги бараат во:
- промена на цени,
3. Кое е значењето на - промена на потребите на потрошувачите,
претприемништвото? - промена на модата,
- сезонски промени,
4. Кои се карактеристики на - промени во закони и прописи.
претприемачите?
3.Значењето на претприемништвото е:
- создава нови бизниси,
- создава нови работни места,
- ја поттикнува конкуренцијата,
- создава нови производи,
- ја зголемува продуктивноста,
- остварува повисоки стапки на економски раст.

4.Карактеристики на претприемачите:
- посветеност и одлучност,
- лидерство,
- ориентираност кон можности,
- прифаќање ризик и неизвесност,
- креативност,
- самоувереност,
- способност за прилагодување,
- мотивација.

6

1. Дефиниција за иновација?
2. Изум?
3. Патент?
4. Лиценца?
5. Франшиза?
6. Пионерска иновација
7. Радикална иновација
8. Технолошко приспособување
1.Иновација е примена на нова и подобрена идеја, постапка,
производ, услуга,процес која носи нова корист или квалитет
или:
-создавање на нови производи,
-воведување на нови начини на производство и
-нови облици на организација.
Во поширока смисла на зборот иновацијата е зафат со кој се
намалува инпутот т.е. трошоците за производство, се
зголемува продуктивноста, квалитетот, сигурноста, се
намалува шкартот, се зголемува пласманот или се зголемува
конкуренцијата.
2.Изум е ново решение на некој технички проблем, на кој му
претходи некоја инвентивна идеја. Пр:физичкиот труд на
човекот е заменет со парна машина, па потоа со целосна
автоматизација и роботизација а денес со целосно
ослободување на човекот за креативно творештво.
3.Патент изумот се штити со патент т.е. негово заведување во
регистарот и од овој момент сопственикот стекнува право на
монопол врз својот изум.
4.Лиценца е целокупната документација во која е објаснета
технологијата на производство на новиот изум како и
меѓусебните односи меѓу давателот и примачот на лиценцата
кои се дефинираат во договорот за лиценцирање.
5.Франшиза е договор меѓу сопственикот на трговската
марка (давател на франшиза) и корисникот на франшизата
кој се обврзува дека ќе работи во согласност со условите од
договорот.
6.Пионерска иновација – нов производ со ист производствен
процес.
7.Радикална иновација – производство на нов производ со
нов производсвен процес.
8.Технолошко приспособување-користење на нов
технолошки процес во производството на ист производ. Пр:
Системот на подвижна лента од компанијата Форд.
7
 1.-откривање (идентификување) и проценка на
1. Кои се фазите во можностите,
претприемничкиот процес? -подготовка на бизнис план,
-определување на потребните ресурси,
-менаџирање со претпријатието.
2. Каде претприемачот ги бара
можностите за нов бизнис? 2.а)технолошка промена,
б)конкуренција
в)промена во законските прописи
г)промена во желбите на потрошувачите.
3. Како врши проценка
евалуација на можноста? 3.Претприемачот треба да процени дали приносот
од продажба на нов производ на пазарот, може да
ги покрие потрошените ресурси и на крај да му
остане определена добивка.
Проценка на неговите индивидуални вештини.

4. Подготовка на бизнис план 4.Во бизнис планот се дефинираат целите на п-

то,кој е начинот за нивно остварување и колкави се
финансиските средства за нивно остварување.

5. Определување на потребните 5.Проценка за видот и количината на потребните

ресурси? ресурси.

6. Менаџирање со 6.Утврдување на стилот на раководење, типот на

претпријатието организациската структура, системот на контрола...

8
1. Потеклото на зборот 1.Потекнува од францускиот збор ,,enterprendre,,
претприемач? што значи да се превземе нешто, да се направи.
2.Претприемачот е спремен да преземе паричен
2. Ричард Кантијот 18 век? ризик за да оствари профит, според ова тој не е
иноватор.
3. Жан Баптист Сеј? 3.Улогата на претприемачот е да ги комбинира
факторите на производство, но ризикот не е
централна категорија.
4. Адам Смит? 4. Дејството на невидливата рака на пазарот која
е најдобриот механизам за разместување на
ресурсите во економијата во дејности со највисок
5. Јозеф Шумпетер? профит.
5.Иновациите и креативноста се основните
елементи по кои претприемачите се разликуваат
од ,,обичните,, бизнисмени. Го воведе
поимот ,,креативна деструкција,, - за да создадеме
нешто ново мора да го уништиме она што веќе
постои. Иновациите на претприемачот се основна
движечка сила во економијата. Видови иновации
се:
-создавање на нов производ,
6. Питер Дракер? -воведување на нов метод на п-во,
-откривање на нов пазар,
-воведување на нови фактори на производство.
6.Според Питер Дракер претприемачот е човек кој
постојано се стреми кон промени согледувајќи ги
можностите кои се нудат.
1.Карактеристики на претприемачот се:
1. Кои се основните
карактеристики на -посветеност и одлучност,
претприемачот? -лидерство,
-ориентираност кон можности,
-прифаќање на ризик и неизвесност,
-креативност, самоувереност и способност за
прилагодување
-мотивација за успех.

9
 1.Претприемничкото однесување подразбира
1. Што е претприемничко примена на соодветна стратегија од страна на
однесување и претприемачите, а стратегија е збир на активности
претприемничка стратегија? кои ги превзема претприемачот за остварување на
определена цел.
2. Кои типови на стратегии ги
користат претприемачите? 2.-стратегија на целосно планирање,
- стратегија на критична точка,
- опортунистичка стратегија,
- реактивистичка стратегија,
3. Стратегија на целосно - рутинска стратегија.
планирање и критична точка? 3.Кај стратегијата на целосно планирање
претприемачот однапред долгорочно ги планира
сите свои активности за остварување на можноста.
Кај стратегијата на критична точка претприемачот
ја разјаснува најнејасната но најважната точка а
4. Опортунистичка, потоа преминува кон следните чекори.
реактивистичка и рутинска
стратегија? 4.Опортунистичка-искористување на
новонастаната можност или шанса,
Реактивистичка – претприемачот реагира според
настанатата ситуација и не користи планирање,
Рутинска- рутинско(по навика) извршување на
работните задачи без разлика на промените во
опкружувањето.

10

1. Што е опкружување?
2. Надворешно опкружување? и др. Од нив 60% живеат во градовите а 40% во село.
П,О,Е,Т
3. Внатрешно опкружување?
1.Опкружувањето го претставува просторот во кој
дејствува претпријатието т.е. економските,
политичките, правните услови, конкуренцијата,
добавувачи, потрошувачи, социо-културни фактори и
др.
Пр:површината на РМ е 25 713км квадратни. Според
пописот од 2005 год. Во РМ живеат 2 037 000 жители
од кои 64%Македонци, 25%Албанци, 4%Турци, 2%Срби
2.Надворешното опкружување се дели на:
А) општо надворешно опкружување –ПОЕТ
Политичи фактори-политика на влада, закони и др.
Општествени – популација, мода, миграција, етика
Економски-инфлација, економски развој, даноци,
придонеси
Технолошки – комуникација и компјутеризација
Бизнисот неможе да влијае врз овие фактори туку може
само да се приспособи.
Б)посебно опкружување –тоа е различно за секој
бизнис (добавувачи, потрошувачи, конкуренција...)
3.Внатрешно опкружување – фактори кои постојат во
рамките на претпријатието (вработени, технологија на
производство, локација, атрактивност на производот...)

1. Средства
2. Трошоци
3. Цени
4. Пазар
5. Калкулација
6. Резултати од работењето
7. Финансирање на работењето

Ученикот треба:
- Да ги идентификува ресурсите;
- да ги класифицира видовите на средства;
- да ги разликува видовите трошоци;
- да ја објаснува понудата и побарувачката и ценовниот ефект;
- да го разбира начинот на формирање на цените;
- да изготвува калкулација;
- да ги препознава основните индикатори за мерење на успехот во работењето;
- да ги разликува изворите и начините на финансирање на бизнисот;
- да ја разбира амортизацијата.

11

1.Дефиниција за потреба?
2.Како се групираат потребите?
3.Дефиниција за производ?
4.Употребни, естетски и економски својства на создаден и постои,
производот?
5.Амбалажа, дизајн и квалитет на
производот?
1. Кои се фактори на производство?
2. Трудот како фактор на производство?
3. Капиталот како фактор на производство?
4. Природните ресурси како фактор на
производство?
5. Претприемништвото како фактор на
производство?
1.Потребата претставува чувство за недостиг на некое добро
или услуга и настојување да се отстрани тоа чувство на
незадоволеност.
2.-Природни потреби,обезбедување на опстанок, храна, облека,
стан, обувки и др.
-Културни потреби, му ги наметнува општеството,музика, филм,
книги,образование, здравство, спотр, патување и др.
3.Производот е резултат на процесот на производство кој е
способен да задоволо одредени лични и општествени потреби.
4.-Употребни својства-намената на призводот заради што е
-Естетски својства-надворешни својства на произ.(боја,
форма,димензија и др).
-Економски својства- трошоците кои се направени за негово
производство.
5. Амбалажа- обвивката во која е спакуван производот.
Дизајн-идејно, естетско и функционално обликување на
производот.
Квалитет-усогласеност на производот со барањата и
очекувањата на купувачите (производ без грешка). Квалитетот се
одредува според следните елементи :
*доверливост
*трајност
*перформанси
*сервис
*естетика.
1.(труд)
(капитал)
(земја) →→ производство →→производ
(претприемништво) услуга
2.Труд –умствени и физички способности (знаење,
искуство, вештини) на човекот насочени кон создавање
на одреден производ.
3.Капиталот го сочинуваат сите видови алати,
машини,уреди, опрема, згради, транспортни средства,
инсталации парични средства со кои се одвива процесот
на производство.
4.Земјата е извор на природни материи кои ги користи
човекот за да добие производи со кои ќе ги задоволи
своите потреби.
5.Претприемништвото подразбира согледување на
можности и реагирање во вистинско време, со цел да се
воведат нови призводи на пазарот или да се подобрат
старите.
12

1. Дефиниција за понуда и каква
може да биде?
2. Како се движи понудата?
3. Што е побарувачка и каква
може да биде?
4. Што е Закон за побарувачка?
5. Дефиниција за пазар?
1.Под понуда се подразбираат различните количества на добра
и услуги што бизнисите сакаат и можат да ги произведат и
продадат по различни цени, во одредено време. Таа може да
биде:
-индивидуална понуда- количина на производи што едно
претпријатие сака и може да ги произведе и продаде.
-пазарна понуда - вкупната количина на сите индивидуални
понуди на пазарот.
2.Повисоката цена на некој производ на пазарот, претставува
поттик за производителот да го зголеми производството т.е.
понудата.
3.Под побарувачка се подразбира количина на добра и услуги
кои потрошувачите сакаат и можат да го купат за да задоволат
некоја своја потреба, во определено време и по одредена цена.
-индивидуална побарувачка-количина на производи што едно
лице или еден бизнис може да ја плати во одредено време,
-пазарна побарувачка звир од сите индивидуални побарувачки
за определен производ.
4.Законот на побарувачка гласи дека колку е повисока цената за
одреден производ толку е помали побарувачката.
5.пазарот еместо на кое се сретнуваат понудата и
побарувачката:продавници,ресторани, пазари, купување преку
интернет, преку телефон,преку каталог и др.
13

1. Дефиниција за конкуренција?
2. Кои се добрите страни од
конкуренцијата на пазарот?
3. Ценовна конкурентност?
4. Стратешка (функционална)
конкурентност?
1. Што е конкурентна цена?
2. Кои стратегии може да се користат?
3. Кои фактори влијаат врз изборот на
цената?
1.Конкуренцијата е натпревар меѓу бизнисите кои
произведуваат и продаваат исти или слични
производи.
2.Добрите страни од постоењето на конкуренцијата
се:
-потрошувачите купуваат по пониски цени,
-бизнисите произведуваат и продаваат повеќе,
-се отвараат нови раб. места,
-бизнисите остваруваат поголем профит,
-државата наплатува повеќе даноци,
3.Ценовна конкурентност – променливост на цената
со која претпријатието влијае врз побарувачката на
своите производи.
4. Стратешка (функционална) конкурентност се
остварува преку:
-производот-негово усовршување:подобрување на
неговиот квалитет,функционалност,дизајн,амбалажа,
продажни услови,
-каналите на дистрибуција-зголемување на бројот
на дистрибутери,утврдување на ефикасноста на
дистрибутерите,карактерот на дистрибутерите,
-промоција –подобрување на промотивните
активности,дали производот е наменет за широка
потрошувачка,за производна потрошувачка,за
секојдневна употреба, за повремена употреба, за
основни потреби, за луксузни потреби и др.
1.Конкурентна цена – претпријатието при формирањето на
цената води сметка за цената на конкурентските
производи(брашно,леб,шеќер). Претпријатието ги менува
цените како резултат на промена на цените на конкурентите.
2.- усогласена цена со конкуренцијата,
- цената да биде повисока од конкуренцијата,
- цената да биде пониска од конкуренцијата.
3.а)бројот и големината на конкурентските
претпријатија(совршена конкуренција или олигопол)
б) видот и хомогеноста на производите (слични
производи=слична цена)
в) за кого е наменет производот (луксузни производи=висока
цена)
г) влез на нов бизнис (нов бизнис треба да обезбеди пониска
цена од конкуренцијата)
14

1. Каква е цената при фиксна понуда?
2. Каква е цената при фиксна
побарувачка?
3. Каква е цената при едновремено
менување на понудата и
побарувачката?
1.Дефиниција за средства?
2.Како се делат средствата според начинот на кој се
трошат?
3.Кои се постојани (фиксни) средства?
4.Кои се тековни (обртни) средства?
1.При фиксна понуда, ако се намалува побарувачката за
производи ќе се намали и цената на производот и обратно ако
се зголеми побарувачката ќе се зголеми и цената(земјод.произ).
2.При фиксна побарувачка, ако се зголеми понудата на одреден
производ ќе се намалат цените за тој производ и обратно ако се
намали понудата ќе се зголемат цените.
3. - при еднакво зголемување или намалување на понудата и
побарувачката цената на производот останува непроменета.
- поголемото зголемување на побарувачката од понудата на
одреден производ ќе доведе до зголемување на неговата цена.
- поголемото зголемување на понудата од побарувачката ќе
доведе до намалување на цената.
1.Средствата се матерјални добра со кои се извршуваат
задачите на претпријатието. Средствата треба
квантитативно (според обемот) и квалитативно (според
дејноста) да одговараат на бизнисот.
2.-Постојани (фиксни) средства
- Тековни(обртни) средства
3. Постојани (фиксни) средства се оние кои се користат
во бизнисот подолго од една година, бидејќи не се
трошат целосно, туку делумно така што му пренесуваат
дел по дел од својата вредност на секој нов производ.
Спаѓаат:објекти, опрема, машини, алати, транспортни
средства и др.Трошењето на фиксните средства се
нарекува амортизација.
4.Тековни(обртни) средства влегуваат целосно во
производството на новиот производ и се трошат во еден
производствен циклус. Спаѓаат: суровини,
матерјали,финансиски средства.
Пар - Сур. и матер. - Пр. - Готови пр. –Пари од про
15

1.Дефиниција за трошоци?
2.Основна-природна поделба на трошоците?
3.Поделба на трошоците според обемот на
производство?
4.Трошоци според начинот на пресметување?
5.Трошоци според начинот на утврдување?
6.Гранични трошоци?
1. Дефиниција за цена?
2. Кои внатрешни фактори влијаат врз
одредување на цените?
3. Кои надворешни фактори влијаат врз
формирање на цените?
1.Трошоците претставуваат во пари искажани трошења, на
машините, алатите, опремата, суровините, енергијата,
добиените услуги, трудот од работниците и др.
2.-Трошоци на капитал-камата,амортизација,кирии и др.
-Трошоци на труд-плати на ангажираните работници.
-Трошоци на земјата-издатоци во вид на рента или закупнина
на земјоделско или градско земјиште кои сопствениците на
бизнисите им ја плаќаат на сопствениците на земјиштето како
надомест за користењето на земјата и нејзините природни
богатства.
3.-Фиксни трошоци,оние кои не се менуваат, без оглед на
промената во обемот на производство (кирии,
амортизација,камата,осигурување и др.)
-Варијабилни трошоци тие се зголемуваат со зголемување на
производството и се намалуваат со неговото
намалување(суровини,материјал,гориво, енергија, плати и др.)
4.-Директни трошоци-се знае за кој производ се однесуваат
(материјал за изработка, плати, амортизација)
-Индиректни трошоци-се прават за повеќе производи (општи
трошоци за изработка и трошоци за управа и продажба)
5.-Стварни трошоци,вистински настанати трошоци во текот на
одреден период на работење на претпријатието,
-Плански трошоци,се планираат однапред,
-Стандардни трошоци,утврдени според одредени стандарди.
6.Граничен трошок-претставува неопходен трошок за
производство на секоја дополнителна единица производ.
1.Цената- претставува паричен израз на вредноста на доброто
или услугата. За продавачот тоа се пари што треба да ги добие
од купувачот при продажбата. За купувачот сума пари што треба
да ја плати за одреден производ.
2. Внатрешни фактори кои влијаат врз одредување на цените се:
-маркетинг целите-искористунање на цената за остварување
на маркетинг целите, а тоа се зголемување на пазарот и
продажбата,развој на нов пазар, проширување на асортиманот
на производи, остварување на поголем профит и др.
-трошоците на претпријатието – со цената треба да се
покријат сите фиксни и варијабилни трошоци на
производство,дистрибуција и продажба.
-организацијата за одредување на цени-кој ги одредува цените,
сопственикот, менаџерите на производство и сл.
3.Надвореш. фактори кои влијаат врз одредување на цените се:
-пазарот и побарувачката- трошоците ја одредуваат долната
граница, а побарувачката горната граница до која се движи
цената,
-конкуренцијата – дали се работи за слободна конкуренција,
монополистичка, олигополистичка или чист монопол.
-други надвор. фактори-инфлација, каматни стапки, експанзија,
рецесија, мерките на државата, фискалната политика и др.
16
 1.Калкулација претставува метод за пресметка на трошоците
1.Дефиниција за калкулација? заради утврдување на цените на производите (НЦ,ЦЧ,ПрЦ).
2.
2.Како се добива цената на чинење? Цена на чинење=Тр.материј+Тр.плат+Ам,+Оп.Тр.изра+Оп.Тр.ММ

3.Како се добива продажната цена? 3.ПжЦ=ЦЧ +профит+ДДВ

4.Општи трошоци за изработка? 4.Општи трошоци за изработка-плати на

администрација,трошоци за внатрешен транспорт, за
5. Трошоци за менаџмент и маркетинг? осветлување,за затоплување, камата на кредит и др.

5.Трошоци за менаџмент и маркетинг-плати за

менаџери,трошоци за маркетинг,трошоци за дистрибуција,
закупнини и др.

1.Ова е наједноставен пристап за одредување на цената кој

1. Како се одредува цената базирана на тргнува од одредување на трошоците по единица производ и на
трошоците? овој износ се додава стандардна профитна маржа.
2.
2. Која е формулата? Цена = Трошоци + %профит

3. Како се пресметуваат просечните 3.

трошоци? Просечни трошоци= вкупни трошоци/обем на производи

4. Пример:Пресметај ја продажната
цена на едно чоколадо Милка ако 4.Пример: 500 000 / 10 000=50ден. ТР за един. п-вод
знаеш дека вкупните трошоци за
производство се 500 000 денари за 10 ПжЦ = 50 + 10% = 50 + 5 = 55 + 18% = 55 + 10 = 65 ден.
000 Милка чоколади. Профитната
стапка е 10%, а ДДВ 18%?

1.- ефективност,
1. Кои се основните економски -ефикасност и
принципи? -профитабилност.
2.Ефективност претставува правилен избор на целите на
2. Ефективност? претпријатието прилагодувајќи се кон промените на
опкружувањето. Ефективноста се мери според процентот на
остварување на целите на претпријатието. Пр:планирале 100 000
призводи а произвеле 98 000 (98 000/100 000=98%) или 98% од
планираните цели се остварени.

3.Ефикасност е способност претпријатието да ги оствари

3. Ефикасност? зацртаните цели со најмали можни вложувања. Како
поефикасно се смета она претпријатие кое остварило што
поголем обем на производство со што помали трошоци.
Питер Дракер вели: ,,Ефективност значи да се понуди производ
кој го бараат потрошувачите, а ефикасност тој да се произведе со
што помали трошоци.,,

4.Профитабилност
4. Профитабилност? Постојат два начина на пресметување
-сметководствен начин: профит = приходи – расходи
-според паричниот прилив: профит = пар. Приливи – пар.одливи

17

1. Наброј ги можните извори на
финансирање на малиот
бизнис?
2. Објасни го
самофинансирањето?
3. Семејство и пријатели?
4. Бизнис ангели?
5. Банкарски кредити?
6. Улогата на државата?
1. -самофинансирање,
-семејство и пријатели,
-бизнис ангели,
-банкарски кредити,
-улогата на државата.
2.Самофинансирање-користење на сопствени средства
(лична заштеда или преку кредитни картички) за
започнување на новиот бизнис.
3.Семејство и пријатели-добри страни од овој начин
на финансирање е тоа што добиените финансиски
средства најчесто се враќаат без камата но за возврат
овие лица мора правилно да ги информираме за сите
ризици врзани за успехот.
4.Бизнис ангели- се инвеститори кои своето богатство
го користат за финансирање на нови бизниси но за
возврат бараат враќање на средствата со камата од
20до 35%, а некои бараат и учество во бордот на
директори.
5.Банкарски кредити-најважното прашање за банките
во одобрувањето на овие кредити е степенот на
сигурност дека кредитот ќе биде вратен во
договорениот рок. Сите овие кредити се одобруваат на
правни лица со претходно обезбедена хипотека која е
гаранција за враќање на позајмените средства.
6.Улогата на државата –формирање на Стопанска
комора, бизнис инкубатори кои нудат консултации,
обука,посета на саеми, семинари и др.
18
1.Дефиниција за финансирање? 1.Под финансирање се подразбира напор на сопственикот на претпријатието да
обезбеди и правилно да ги користи сопствените и туѓите финансиски средсва кои се
потребни за остварување на зацртаните цели.

2.Сопствени извори на финансирање се срества обезбедени од сопствениците на

2.Кои се сопствени извори на претпријатието за кои не постои обврска за враќање . Сопствените извори на
финансирање? финансирање може да бидат обезбедени од:
А) од сопственикот
- капитал на сопственикот (заштеди, пари од продажба на недвижен имот, пари од
продадени ХВ, пари стекнати по пат на наследство, подарок...)
Б) средства од заштеди на претпријатието
- профит,
- амортизација

3.Туѓи извори на финансиски средства се:

- кредити,
3.Кои се туѓи извори на финансирање? - средства стекнати со емисија на акции,
- средства стекнати со емисија на обврзници.

4. Кредитот (англиски: credit, loan) претставува приватно-правен акт со кој еден

4.Дефиниција за кредит?
стопански субјект (најчесто, банка) му позајмува на друг стопански субјект
определени реални економски добра или пари, за определено време, и со право
да си ги врати подоцна со определен надомeст (камата). Кредитот e економско-
правен однос помеѓу две физички или правни лица, од кои, едното е должник, а
другото е доверител.

5. Акцијата претставува документ (ХВ) за сопственост на средства вложени во

5.Што е акција? акционерско друштво. Постојат обични и приоритетни акции. Обични се оние акции
кои ги поседуваат сопственици кои имаат право на дивиденда и право на глас во
собранието. Приоритетни, пак, се оние акции чии сопственици имаат првенство
при наплата на дивиденда, предлагање членови во раководниот тим и најчесто
немаат право на глас.

6. Обврзница е должничка хартија од вредност, со која се потврдува дека имателот

6.Што е обврзница? (купувачот, доверителот) му исплатил на должникот (издавачот) определен износ
пари, како противвредност на обврзницата и дека должникот ќе му ги исплати на
доверителот позајмениот износ, заедно со камата, и тоа, според утврдената
каматна стапка и во договорените рокови.

19
 1.Се базира на 4C
1. На што се базира банката во -character (карактер)
одобрувањето на кредитот? -cash flow (паричните текови)
-collateral (гаранции)
-contribution (финансииски ефект од работењето)

2.Прашањата што си го поставува банката при оценка на

2. Карактерот на претприемачот?
карактерот на претприемачот се:
-Колку е способен овој претприемач успешно да управува со
претпријатието?
-Дали ќе може да го отплатува долгот во договорените
рокови?
-Каква е неговата претходна кредитна историја?

3. Банката сака да биде сигурна дека паричните текови ќе

3. Паричните текови?
бидат доволни за да се покријат сите обврски на
претпријатието т.е п-то ќе биде ликвидно. Најчесто
главнината и каматата почнуваат да се исплатуваат веднаш
по одобрување на кредитот, со исклучок ако кредитот е
одобрен со грејс период кога се враќа само каматата а
главнината покасно (најчесто по 1 година).

4. Гаранција? 4. Еден од начините со кој банката се обезбедува дека

позајмениот кредит ќе го врати е хипотеката на недвижен
имот или опрема кој го поседува сопственикот на бизнисот.

5. Финансиските ефекти од 5.Секоја банка очекува дека должникот ќе покаже добри

работењето? финансиски ефекти во работењето со што ќе се намали
учеството на фиксните трошоци во вкупните трошоци.

20
 1.Банки –зборот банка потекнува од италјанскиот
1. Банкарски финанасиски збор ,,banko,, кој означува клупа, тезга, денес шалтер на кој
институции? се извршува размена на пари. Денес под поимот банка се
подразбира финансиска институција која се занимава со
примање на депозити и одобрување на кредити и
остварување на профит. Профитот го остварува преку
разлика во раматните стапи на примените депозити и
одбрените кредити, преку банкарски провизии за извршени
банкарски услуги ...Според Законот за банки основачкиот
капитал за формирање на банка треба да изнесува 310
милиони денари кој несмеат да го повлекуваат. Основни
начела:
-ликвидност, -сигурност во пласманите и – профитабилност.
2. Небанкарски финансиски 2.Според законот небанкарска фин. инс. е правно лице која
институсии? не е банка и која одобрува кредити, врши менувачки
работи,издава кредитни картички,работи со хартии од
вредност...
-Осигурителни компании (осигурители на живот, на
подвижен и неподвижен имот),
-Инвестициски фондови
-Пензиски фондови
-Штедилници и штедно кредитни задруги
-Финансиски друштва

3. Небанкарски нефинансиски 3.Се поддржувачи на развојот на мали и средни п-тија:

институции? -Македонската берза на хартии од вредност,
-Фондот за осигурување на депозити,
-Централниот депозитар на Хартии од врдност,
-Клириншката куќа и
-Брокерските друштва.

21
 1.а)финансискиот кредит е паричен износ во кој
1. Какви кредити постојат според давателот на кредит во договорот не ја одредува
обликот во кој се одобрува? намената за која ќе бидат искористени средствата.
б)стоков кредит во кој е одредена намената на
кредитот, за купување на производи или плаќање на
услуги.
2. а)извозни кредити кои се одобруваат најчесто за
2. Според економската намена? градежни фирми кои треба да извршат активност во
странство,
б)увозен кредит го користат претпријатијата кои
немаат доволно сопствени средства за увоз на стоки од
странство,
в)инвестициски кредити кој е наменет за изградба на
инвестициски објекти и проекти (еден од најстрого
контролирани наменски кредити, поради долгиот рок
и високиот ризик за банката).
3.Ако рокот на враќање на кредитот е подолг, тогаш
3. Според времето на користење? ризикот за банката е поголем а со тоа и каматата.
а)краткорочни од 1 ден- за одржување на ликвидноста
до 1 година за набавка на обртни средства,
б)среднорочни од 1 до 5 години,
в)долгорочни од 5 до 10 години (инвестиционен
кредит, станбен кредит, хипотекарен...
4. а)еднократни (во целост се повлекуваат по
4. Според начинот на одобрувањето),
повлекување на кредитот? б)револвинг (се повлекуваат по потреба)
5.а)кредити за основни средства
5. Според употребата? б)кредити за обртни средства.
1. Производ и услуга
2. Продажна цена
3. Промоција
4. Дистрибуција
Ученикот треба:
- Да го сфаќа значењето на маркетинг миксот за бизнисот;
- да ги разликува потребите на луѓето за производи и услуги;
- да ја разбира потребата од истражување на пазарот;
- да ги разликува цените како инструмент на маркетингот;
- да ги објаснува облиците на промоција;
- да го сфаќа значењето на промоцијата како инструмент на маркетингот;
- да ја објаснува улогата на дистрибуцијата;
- да ги разликува каналите на дистрибуција;
- да одреди елементи на маркетинг микс за одреден производ

22
 1.Маркетингот се дефинира како збир на активности кои ги
1. Дефиниција за маркетинг? превзема претпријатието со цел да ги открие и да ги задоволи
желбите и потребите на потрошувачите со соодветни производи.
2. Овој тип маркетинг е неконвенционален, неочекуван и
прилично интересен начин на рекламирање со цел да придобие
максимални резултати со вложување на минимални ресурси.
2. Герила маркетинг? Герила-маркетинг револуцијата почнува со Џеј Конрад Левинсон
во 1984 година, со издавањето на книгата „Герила-маркетинг”.
Иако на почетокот намената и идејата била со овој маркетинг да
им се помогне на малите бизниси што немале неограничен буџет
за рекламирање, денес ова е концепт што го користат
најпознатите и најголемите светски компании.

Овој алтернативен маркетинг се ориентира повеќе на енергија и

имагинација, отколку на големи буџети и светкави ефекти.
Интересно е дека се постигнуваат фантастични резултати преку
директна интеракција со потенцијалните потрошувачи. Герила-
маркетингот преку изненадување постигнува огромен впечаток
на потрошувачите, бидејќи се појавува на места и во време кога
тие тоа најмалку го очекуваат.
Герила маркетингот е поставување на 3Д цртежи или анимации
на најфреквентни места (во метро, на автобуска станица, на
улица...) со цел постигнување на изненаденост кај потрошувачот
и желба за купување на производот.
3. -зголемување на продажбата,
3. Кои се ефектите од маркетингот?
-зголемување на бројот на купувачи,
- зголемување на фреквенцијата на купување,
- зголемување на цената.
4.Маркетингот се остварува преку следниве
4. Како се остварува маркетингот?
инструменти (маркетинг микс 4P),
- produkt,
- price,
- place,
- promotion

23

1.Дефиниција за истражување на пазарот?
2.Кои методи на истражување се користат?
3.Што е прашалник?
4.Интервју?
5.Кои се фазите во истражувањето?
1.Што е сегментирање на пазарот?
2. Која е целта на сегментирањето на пазарот?
3.Според кои критериуми може да се врши
сегментирање на пазарот?
4.Што е насочен маркетинг?
1.Истражувањето на пазарот подразбира процес на собирање, средување и
анализа на податоците со цел постигнување на поголеми резултати.
Истражувањето на пазарот треба да ни одговори кои се нашите купувачи, каде и
како го купувата нашиот производ и што влијае врз нивната одлука. Кога ќе се
појави конкретен проблем во продажбата за кој треба да се донесе конкретна
одлука треба да се пристапи кон истражување на пазарот.
2.а) историски метод – се базира на податоци од минатото, статистички податоци
со цел да се утврди тенденцијата во продажбата, производството, движењето на
цените и сл.
б) метод на набљудување – набљудување на одредена специфична цел
- набљудување во трговската мрежа (однесувањето на потрошувачите,
асортиманот на производите,
- набљудување на улица – (бројот на минувачи, циркулацијата на
автомобили...)
в) метод на испитување информациите се добиваат преку одговори на
поставени прашања.
3.Прашалникот е средство за прибирање на податоци од испитаниците, без
директна комуникација со нив.
А) формализиран – со заокружување на еден од понудените одговори (да, не, се
согласувам, не се согласувам, немам став...)
б) неформализиран – одговорот го дава самиот испитаник (прашања кои
почнуваат Што мислите за ..., во кои испитаникот сам го дава одговорот)
в) комбиниран – со отворени и затворени прашања.
4.Интервју – техника на собирање на податоци преку директно, усно и лично
комуницирање меѓу испитувачот и испитаникот.
А) ненасочено интервју – постои голема слобода во поставувањето на
прашањата,
б) насочено интрвју – однапред разработена шема за што ќе се разговара.
5.Фазите во истражувањето се:
- собирање и претставување на податоците (во графикони, во табели,
прегледи...)
- обработка и анализа на податоците
- донесување на заклучоци
- изработка на извештај (насловна страна, содржина, вовед, методи на
истражување)
1.Под сегментирање на пазарот се подразбира поделба на
пазарот на хомогени делови според точно одредени
критериуми.
2.Целта на сегментирањето на пазарот е претпријатието да
согледа кој дел од пазарот е најголем потрошувач на негови
производи.
3.Сегментирање на пазарот се врши според:
- демографски податоци (географска област, големина на
семејството, занимање, доход, број на вработени во
семејството)
- начин на однесување (количина на конзумирање, лојалност
кон марка, социјален статус, религија)
- физички карактеристики на потрошувачот (пол, старост,
физички разлики)
- психолошки особини (ниво на интелигенција, интерес за забава,
психолошки потреби, политички убедувања)
-пазарни услови (канали на продажба, степен на конкуренција).
4.Насочен маркетинг – дефинирање на маркетинг програма со
која едно претпријатие се насочува кон одреден сегмент од
пазарот.
24
 1.Производот е ново матерјално добро создадено во процесот
1. Дефиниција за производ? на производство во едно претпријатие, наменето за
задоволување на потребите на луѓето.

2. Дизајн на производот? 2.Дизајнот е естетско и функционално обликување на

производот кој треба да придонесе за задоволување на
потребите на потрошувачите. Во дизајнот се вклучени естетскиот
изглед, облик, боја...

3. Марка на производ? 3.Марката е збор, знак, симбол или комбинација на овие

елементи. За потрошувачот марката е препознатлливост,
гаранција за квалитет, емотивна потреба, навика за повторно
купување. За производителот марката е афирмација на пазарот,
поголема контрола на пазарот, лојалност.

4. Квалитет? 4.Квалитет на производот се особините кои треба да ги имаат

сите производи кој најчесто се гарантира со одредени стандарди
за квалитет.

5. Пакување или амбалажа? 5.Амбалажата го заштитува производот, ги привлекува

купувачите, ја зголемува продажбата...

6. Функционалност на производот? 6.Функционалнаоста на производот се однесува на разликите во

конструкцијата или намената со што еден производ се разликува
од друг. Функционалноста на производот е еден од најважните
елементи на маркетингот, бидејќи преку него во најголем дел се
одговара на потребите на потрошувачите.

7. Гаранција и сервисирање? 7.Гаранција и сервис- години на гаранција, кој е овластен сервис,

упатство за употреба, упатство за одржување, поправка и др.

25
1. Цената во маркетингот? 1. Цената е одраз на вложениот труд и направените трошоци во
производството. Најголемо влијание врз продажбата има
неговата цена. Цената за претпријатијата значи можност за
остварување на профит, а за купувачите можност за купување и
задоволување на своите потреби.

2. Кои фактори влијаат врз
формирањето на цената?
2. Врз формирањето на цената влијаат следниве фактори:
- трошоците
- побарувачката на пазарот,
- конкуренцијата,
- мерките на економската политика на државата

3. Трошоците за производот? 3. Трошоците се внатрешен фактор и ја сочинуваат долната

граница на цената на производот.

4.Побарувачката на пазарот – ( надворешен фактор) ако

4. Побарувачката на пазарот? побарувачката расте за одреден производ тогаш ќе расте и
неговата цена и обратно.

5.Конкуренцијата – (надворешен фактор) ако некое

5. Конкуренцијата? конкурентско претпријатие ги намали цените на своите
производи, тоа може негативно да се одрази на оние кои нудат
исти или слични производи.

6. Економските мерки на државата? 6. Економските мерки на државата (надворешен фактор)

даноци, царини, акцизи,

26
 1.Дистрибуцијата го означува патот на производот од производителот
1. Дефиниција за дистрибуција? до потрошувачот.

2. Ефекти од брзата дистрибуција се:

2. Кои се ефектите од брзината на - потрошувачите побрзо доаѓаат до посакуваниот производ,
дистрибуцијата? - производителите побрзо доаѓаат до приходите,
- побрзата дистрибуција значи и пониски транспортни трошоци.

3.Активности на дистрибуцијата се:

- физичко движење на производот, се однесува на начинот на
транспорт и времето потребно за транспорт на производот до
3. Кои активности ги опфаќа потрошувачот,
дистрибуцијата? - пренос на сопственоста, пренесување на сопственоста на производот
при набавка и продажба,
- плаќање на производот, со продажбата следи и плаќање на
4. Што е канал на дистрибуција? производот.
4.Каналот на дистрибуција го претставува начинот на кој се движи
производот до потрошувачот (цевковод низ кој тече производот до
потрошувачот).
5. Кои се трите основни канали на
дистрибуција? 5.Постојат следните канали на дистрибуција:
- директна продажба, преку продажното одделение на
производителот, трговски патник, по пошта или преку малопродажна
мрежа на производителот.
- продажба со посредство на трговија на мало, преку стоковни куќи,
продажни задруги, продавници на мало...
- продажба преку големопосредници, препуштање на дистрибуцијата н
атрговските фирми, но се губи контрола врз движењето на производите
и врз потребите на потрошувачите.

6.Стратегии на дистрибуција се:

6. Кои се стратегии на дистрибуција? - интензивна дистрибуција, сите заинтересирани субјекти да се
вклучат во дистрибуцијата: леб, млеко, месо, весници...
- селективна дистрибуција, производителот ги селектира
дистрибутерите кои добијат можност да го дистрибуираат производот:
Филипс, Браун, Електролукс ...
-ексклузивна дистрибуција, договор меѓу производителот и ограничен
број дистрибутери кои треба да обезбедат посебни услови за чување на
производот, рагранета мрежа на маркети, поседување на
специјализирани сервиси, стручна работна сила...

27
 1.Промоцијата претставува масовна комуникација со потрошувачите со
1. Дефиниција за промоција? цел да им го привлече вниманието, да ги натера да размислуваат, да
пројават интерес и да станат купувачи.

2.Учесници во промоцијата се:

2. Учесници (елементи) во промоцијата? - испраќачот на пораката (претпријатието),
- содржината на пораката и
- примачот на пораката (потрошувачот).

3.Целите на промоцијата се АИДА:

3. Кои се целите на промоцијата? -внимание (аттентион),
-интерес (интерест),
-желба (десире) и
-акција (ацтион).

4.Ефектите од промоцијата се гледаат во:

4. Кои се ефектите од промоцијата? -бројот на продадени производи, висина на приходи, број на нови
нарачки и др.

5.Постојат следниве начини за промоција:

5. Кои видови-начини за промоција - економска пропаганда,
постојат? - продажна промоција,
- односи со јавноста и
- лична продажба.

1. Дефиниција за економска пропаганда - Економската пропаганда е насочена кон директно поттикнување

на потрошувачот за купување на одреден производ
1. Кои средства и медиуми се користат кај економската пропаганда?
-деловно пропагандни средства, пликови, фактури, писма на кои во еден дел стои пораката со која се
обраќа претпријатието до купувачите,
директни пропагандни средства, пропагандно писмо, каталог, проспект, сопствен весник и др.кои се
користат за директна комуникација со познат купувач,
репрезентативни пропагандни средства, календари,пенкала, нотеси, честитки и др. Кои им се даваат
бесплатно на потенцијалните купувачи,
надворешно пропагандни средства , плакати, светлосни реклами, билборди.. поставени на воочливо
место за да го потсети купувачот запроизводот,
медиуми за масовно информирање, радио, телевизија интернет, дневен печат...
2. Што е продажна промоција
- Продажната промоција се активности со кои се стимулираат потрошувачите а не се опфатени во
личната продажба, пропаганда и публицитет. Се организира во супермаркети, преку дегустација,
делење на бесплатни примероци, гратис пакување и сл.
3. Односи со јавност
- Односи со јавност, менаџерска активност т.е. комуникација меѓу поединец од претпријатието со
потенцијалните купувачи со цел зголемување на продажбата и градење на имиџот на претпријатието.
4. Дефиниција за лична продажба
- Личната продажба е директна комуникација од страна на платени претставници со еден или повеќе купувачи со
цел остварување на продажба (ORIFLAME, AVON, HERBALIFE…)

1. Менаџмент и бизнисот
2. Планирање
3. Организирање
4. Раководење
5. Мотивирање
6. Контролирање
Ученикот треба:
- Да го дефинира поимот менаџмент;
- да ги идентификува функциите на менаџментот;
- да ги разликува нивоата на менаџментот;
- да го објаснува значењето на планирањето како главна менаџмент функција;

28
 - да ги објаснува принципите на организирање;
- да ги разликува стиловите на раководење;
- да го сфаќа значењето на мотивацијата;
- да ја објаснува контролата како функција на менаџментот
1. Самиот збор менаџмент потекнува од англискиот јазик
1. Потеклото на зборот менаџмент? management кој води корени од францускиот збор ménage што
значи да бидеш способен нешто да направиш т.е. да управуваш
со нешто – преверено тоа значи управување или раководење.
Појавата на практиката на модерниот менаџмент се должи на
едно испитување од 16 век во врска со неефикасноста и
падовите на одредени претпријатија, спроведено од
англискиот државник Сер Томас Мор (1478-1535 г.).

2. Како се управува секој бизнис? 2.Инпути → технологија → аутпути

чов.рес. добра или услуги
фин.рес. профит или загуба

3. Дефиниции за менаџмент? 3. – менаџмент значи поттикнување на другите да го прават она

што мислиме дека е правилно,
- менаџмент значи да се работи нешто со рацете на другите,
- менаџмент е остварување на нешто што се сака да се направи,
преку луѓето.

4. Што е менаџмент според Фредрик 4.Фредерик Тејлор вели дека секој работник треба да биде
Тејлор? одговорен за извршените задачи,работниците постојано треба
да се усовршуваат и треба да постои пријателска соработка меѓу
раководството и работниците. Тој го поттикнал плаќањето на
работниците по учинок т.е. реботниците кои повеќе
произведувале биле повеќе платени.

5. Што е менаџмент според 5.Анри Фајол тргнува од претпријатието и поставените цели.

французинот Анри Фајол?
6. Менаџмент според Питер Дракер?
Менаџментот е процес на планирање, организирање,
координирање, мотивирање и контрола на активностите во една
организација, заради остварување на нејзините цели .
5. Според Питер Дракер основната задача на менаџментот се
состои во две работи: маркетинг и иновации.

29
 1.Со растењето и ширењето на бизнисот и создавањето на разни
1. Кога се создава менаџерска сектори и одделенија се создава менаџерска хиерархија.
хиерархија во еден бизнис? 2.Со средните и големите бизниси управуваат три вида
2. Кои нивоа на менаџмент постојат? менаџери:
- врвен менаџер (топ манагер),
- средно ниво на менаџери (миддле левел манагерс) и
- прва линија на менаџери( фирст лине манагерс).
3. Врвниот менаџер се среќава под различни имиња топ
менаџер, генерален директор, управител... Тој е одговорен за:
3. Врвен менаџмент? -поставување на долгорочните цели,
-нивно извршување,
-разрешување на конфликтите,
-мотивација на вработените,
-ги спроведува одлуките на управниот одбор, се грижи за
законитоста и поднесува годишен извештај.
4.Менаџерите од средно ниво се секторски директори кои се
грижат за остварување на целите на одредени сектори
(функции).
5.Во првото ниво на менаџмент се распоредени менаџерите
4. Среден менаџмент? како што се надзорник, контролор, шеф на смена, шеф на
продавница, шеф на одделение... и тие го контролираат
извршувањето на работните задачи на извршителите.
6.Автократски-менаџерот има мала доверба во вработените, сам
5. Прво ниво на менаџмент? ги донесува одлуките, ги распределува задачите без да даде
објаснување за тоа, ги мотивира со награда и казна т.е страв.
6. Какви стилови на менаџмент Демократски-менаџерот има голема доверба во вработените,
постојат? одлуките ги донесува заедно со нив, се однесува пријателски, ги
мотивира со награда, ги објаснува причините за пофалба и
критика, помага кога е потребно.
Леиссез фаире-секој е препуштен сам на себе,вработените сами
ги одредуваат целите и средствата за нивно извршување,
менаџерот има пасивна улога.

30

1. Кои се менаџерските функции?
2. Планирање како менаџерска
функција?
3. Организирање и екипирање
како менаџерска функција?
4. Координирање како
менаџерска функција?
5. Контрола како менаџерска
функција?
1.Работата менаџерот ја остварува преку следниве
функции:
- планирање,
- организирање,
- координирање
- мотивирање и
- контрола.
2.Планот е средство за акција и начин за остварување
на целите. Плановите можат да бидат долгорочни,
среднорочни и краткорочни.
3.Организирање подразбира поставување на секој
вработен на соодветно работно место според
неговите способности и квалификации.
Екипирањето се однесува на вработување на нови
работници, нивно тестирање, селекција и правилен
избор.
4.Координирање – менаџерот треба да ја насочува
силата и знаењето на вработените во смерот на
течението на реката. За жал понекогаш мора да се
оди и спротивно од течението на реката доколку се
јават проблеми во работењето.
5. Контрола – споредување на остварените резултати
со поставените планови.
31

1. Дефиниција за планирање?
2. Стратегиски (долгорочни)
планови?
3. Тактички (оперативни)
планови?
4. Како треба да се одвива
процесот на планирање?
5. Која компонента треба да се
вклучи во планирањето?
1.Планирање – претставува формулирање на цели и
изнаоѓање на најповолен начин како да се остварат
истите.
2. Стратегиски (долгорочни) планови се изработуваат
за наредните пет, десет и повеќе години. Овие
планови може да се однесуваат на: освојување нови
пазари, воведување на нови производи,
квантитативни и квалитативни промени...
3. Тактички (оперативни) планови се донесуваат за
период до една година и се однесуваат на
реализацијата на производство, набавка, продажба,
финансии, тековно одржување...
4.Процесот на планирање се сведува на дефинирање
на нова состојба на системот (С 2) познавајќи ја
претходната состојба (С 1).
С0 ------С1 --------------------С2 ------------------ С3
5.Треба да се вклучи динамичката компонента т.е.
патиштата или начините за да се дојде до новата
состојба С2.
Т0-------Т1-------------Т2-----------------Т3
С0-------С1-------------С2------------------С3
32
 1.Организирање е менаџерска функција со која се дефинираат
1. Дефиниција за организирање? работните задачи што треба да ги изврши секој работник според
неговите способности и квалификации (поставување на секој вработен
на соодветно работно место). Организирањето е процес на
поделба на работите меѓу групите и индивидуите, и
координирање на нивните активности за постигнување на
целите на организацијата.

2. Дефиниција за организациска структура? 2. Организациска структура претставува шемата според која се

организирани вработените во претпријатието и таа се нарекува
уште и органограм.

3. Типови на организациска структура? 3.а) функционална организациска структура – според менаџерските

функции (продажба, производство, финансии)
Б) организација според типот на производот- секој сектор произведува
посебен производ
В) организација според типот на потрошувачот- е поделена од аспект на
клиентите или групите за кој е наменет производои или услугата.
Г) организација според географската положба-кај големи и
мултинационални компании кои делуваат на повеќе региони, држави,
континети
Д) матрична организациска структура - Прво, персоналот ќе работи
во својот соодветен сектор, и второ истиот персонал од овие
сектори, може да добие задача да работи на некои проекти, или
во некои тимови за извршување на некоја посебна задача.
Според тоа, во некоја институција може да се случи, некој од
членовите на секторот за маркетинг, освен на својот директен
претпоставен, во исто време да му одговараат и на директорот
на произвидството. Како пример за ваква структура може да се
земе оној, од физичката дистрибуција на ИМБ Млекара –
Битола. Имено, возачите на млекарата препаѓаат во секторот за
транспорт и одржување. Распоред за работа добиваат од
менаџерите од секој сектор и ним им одговараат за својата
работа, но за физичката дистрибуција на готовите производи
на Млекарата, тие се одговорни и пред менаџерите од секторот
за комерција.

33
 1.Интегрирање и усогласување на активностите на вработените
1. Дефиниција за координирање? од посебни организациони делови на претпријатието за
ефективно и ефикасно остварување на целите на
претпријатието. Менаџерот е тој кој го врши координирањето
така што ги издава работните задачи ја координира нивната
работа за да биде завршена во предвиденото време и со што
помали трошоци.
2. Основни механизми за
координација? 2.Основните механизми за координација се одредени политики,
процедури и правила кои мора да се почитуваат за да се
обезбеди потребната координација.

3. Координација во трговските 3. Координација во трговскиот менаџмент има понагласена

претпријатија? „специфична тежина” во однос на производствените
претпријатија, а основните причини за тоа се следните:
а) разновидност во асортиманот во кој може да постојат и по
неколку десетици илјади производи.
б) дисперзијата на трговските претпријатија ја наметнува
потребата на носењето на одлуките на различни места ,
в) брзината и перманентноста на промените е значајно поголема
во трговските организации со што менаџментот мора да
воспостави складност помеѓу потребите на потрошувачите и
можностите на претпријатието.

1.Мотивација – внатрешно чувство кај човекот кој го поттикнува

1. Дефиниција за мотивација? за извршување или неизвршување на некоја активност.

2. Фактори за мотивација? 2.Фактори кои ги мотивираат луѓето се:

-добра плата,
-можност за напредување,
-интересна работа,
- добри работни услови,
-добри менаџери,
-пријатна околина,
-личен пример од менаџерот.
3. Дефиниција за контрола?
3. Контролата претставува споредба на остварените резултати со
поставените стандарди и задачи кои сака да ги оствари
4. Чекори во контролата? компанијата.

4.Првиот чекор е: поставување на стандарди и планови,

Вториот чекор е : мерење на остварените резултати,
Третиот чекор е: отстранување на отстапувањата од стандардите
5. Видови контрола? и плановите.
5.Постојат следниве видови на контрола:
-превентивна контрола, поставување на стандарди,
-контрола во текот на работењето, (преку разни инструменти
лампи, звучни сигнали и др. се сигнализира грешката),тука
застанува производст ото бидејќи бесмислено е да се
произведува нешто што има грешка,
-контрола по работењето, нејзината цел е да се спречат грешките
во иднина.

1. Бизнис планот – основа за претприемачка активност

34
 Ученикот треба:
- Да го дефинира поимот бизнис план;
- да ја разбира суштината и значењето на бизнис планот;
- да ја определува содржината на бизнис планот;
- да ја разбира постапката на изработка на бизнис план;
- да ги идентификува предусловите за изработка на бизнис план;
- да ја разбира СВОТ матрицата

1.Бизнис планот е пишана форма на бизнис идејата на сопственикот на

1. Што е бизнис план? претпријатието за да се согледа и намали ризикот т.е. уште еднаш
сопственикот да ја провери остварливоста на неговата бизнис идеја.

2.Значењето на бизнис планот е следно:

2. Кое е значењето на бизнис планот? - сопственикот на бизнисот ќе стекне јасна претстава за ризиците и
проблемите на кои би можел да наиде и како ќе ги реши,
- да се претстави пред инвеститорите и кредиторите кога ќе му биде
потребна финансиска помош.

3.Целта на бизнис планот е да се убеди инвеститорот во спроведливоста

3. Која е целта на бизнис планот? на идејата која се нуди со него и во способноста на претприемачот
истата да ја реализира.

4.- при отворање на нова фирма т.е. запичнување на бизнисот,

4. Кога се изготвува бизнис план? - проширување на производството или започнување на нов производ,
- кога се бараат надворешни инвеститори, акционери...
- при одредени тешкотии во производството,
- при освојување на нов пазар за кое се потребни дополнителни фин.ср,

5. Зошто бизнис план? 5. – за да се тестира бизнис идејата,

1. Од што зависи содржината на од намената на бизнис планот и тука основната
бизнис планот?
2. Која е неговата содржина?
- за да се привлечат инвеститори,
- за да се добијат финансиски средства,
- за дефинирање на развојните планови,
- за соработка со странските партнери.
1.Содржината на бизнис планот во голема мера зависи
поделба која можеме да ја направиме е:
- бизнис план за основање на ново претпријатие и
- бизнис план за проширување на веќе постоечко п-тие.
Без оглед за кого е наменет бизнис планот треба да ја
докаже финансиската и развојната оправданост на
претприемничката идеја.
2.-содржина која ќе овозможи брзо пронаоѓање на
одредени делови од БП.Сите страници мора да бидат
нумерирани вклучувајќи ја и содржината,
- основни податоци за претпријатието (назив,име на
сопственикот,адреса, телефон, факс, е-маил,веб,
иновации, патентирање, добиени дозволи..
- SWOT анализа,
- маркетинг план,
- план на производство,
- план на менаџмент,
- финансиски план,
- Breakeven анализа.

35
 1.Тоа е анализа на S-Strengths јаките страни, W-Weaknesses
1. Дефиниција за SWOT анализа? слабите страни, O-Opportunities можностите и T-Threats заканите
на претпријатието.
2. S-Strengths јаките страни? 2. S-Strengths јаките страни произлегуваат од интерното
опкружување и ги претставуваат предностите на п-то во однос на
конкурентите.Можни внатрешни предности: искуството на
работниците, нивните вештини, преданост кон работата,
иновации во производството, брзина во испораката, директна
продажба...
3. W-Weaknesses слабите страни произлегуваат од интерното
опкружување и ги претставуваат слабите страни на п-то во однос
3. W-Weaknesses слабите страни? на конкурентите. Менаџерите треба да ги препознаат
недостатоците на п-то и да ги отстранат или намалат истите.
Можни внатрешни слабости: создавање на бренд, 24 часа работа,
создавање на дистрибутивна мрежа, трошоци за промоција,
потреба за кредит...
4.O-Opportunities можностите произлегуваат од екстерното
опкружување и менаџментот треба навреме да ги согледа
шансите што се нудат и да ги искористи за да бидат пред
4. O-Opportunities можностите? конкурентите. Тоа се: субвенции од владата, ослободување од
данок на добивка за фирми со годишен приход до 50.000 евра,
финансиска помош од Владата, отворање на продавници во
новоизградени населби, промена во желбите и вкусовите на
купувачите, укинување на увозните царини...
5. T-Threats закани произлегуваат од екстерното опкружување и
менаџментот не може да влијае врз нив но тие сепак треба да се
5. T-Threats заканите? обидат да ги намалат или елиминираат. Закани може да
бидат:намалена куповна моќ на населението, голема
конкуренција, монопол, економска криза, политичка
нестабилност...

36

1. Кои одговори треба да ги добиеме
преку маркетинг планот?
2. Што сакаме да постигнеме преку
маркетингот?
3. Кој ги купува нашите производи?
4. Преку кои инструменти може да
комуницираме со купувачите?
1. - што сакаме да постигнеме преку маркетингот?
- кој ги купува нашите производи?
- како да направиме промоција на нашите производи и
кои начини на огласување ќе ги користиме,
- колкави се трошоците за маркетинг,
- дефинирање на маркетинг календар,
- кои се очекуваните резултати.
2.Мора да ја дефинираме нашата маркетинг цел:
 Зголемување на продажбата за 20% во однос на претходната
година во следните 12 месеци,
 Зголемување на фреквенцијата на купување (почесто
купување на нашиот производ),
 Отворање на нова продавница во Куманово до крајот на јуни
2012 и
 Стекнување на нови купувачи.
3.Треба точно да го дефинираме нашиот потенцијален купувач
 Анализа на физичките карактеристики на купувачот
- Дали е маж или жена?
- Која е неговата возраст?
 Анализа на психолошките карактеристики на купувачот?
- Интерес за забава, спорт, музика, компјутерски игри,
степен на интелигенција
 Како купуваат?
- Рационални купувачи (прават споредба на цените и
здраворазумски донесуваат одлука за производот )
- Емотивно врзани купувачи за одредена марка на
производ.
 Што сакаат да читаат, да гледаат, да јадат…?
4.Користење на 4 инструменти на маркетинг миксот (4Р):
- производ,
- цена,
- дистрибуција,
- промоција (економска пропаганда, лична продажба, односи со
јавност и продажна промоција).
37
 1.Планот на производство треба да ги содржи следниве делови:
1. Кои делови треба да ги содржи планот на -опис на производот,
производство? -проценка на побарувачката,
-утврдување на цената,
-проценка на понудата и
-планирање на продажбата.
2.Карактеристики на производот се: детален опис на производот,
2. Основни карактеристики на производот суровини потребни за негово производство, дизајн на
т.е. услугата? производот(естетски изглед, боја, облик), марка на производот (збор,
знак, симбол), квалитетот (ознака за стандард-гаранција за особините на
производот), пакување т.е.амбалажа (преку која се заштитува
производот, се привлекува купувачот), функционалност т.е. намената на
производот, гаранција и сервис.
3. Анализа и проценка на побарувачката? 4. Проценка на побарувачката преку критериумите за сегментација на
пазарот:
- демографски податоци (географска област, големина на семејството,
занимање, доход, број на вработени во семејството)
- начин на однесување (количина на конзумирање, лојалност кон марка,
социјален статус, религија)
- физички карактеристики на потрошувачот (пол, старост, физички
разлики)
- психолошки особини (ниво на интелигенција, интерес за забава,
психолошки потреби, политички убедувања)
4. Планирање на цената? -пазарни услови (канали на продажба, степен на конкуренција).
4.Формирање на цената на производот според:
-трошоците на производство,
Цена на чинење=Тр.материј+Тр.плат+Ам,+Оп.Тр.изра+Оп.Тр.ММ
ПжЦ=ЦЧ +профит+ДДВ
-побарувачката на пазарот,
-конкурентската цена,
5. Утврдување т.е. планирање на понудата и -даноците и царините за тој производ.
продажбата? 5. Утврдување т.е. планирање на понудата и продажбата преку:
Потенцијалот на пазарот=бр.на купувачи X колич.која ја купуваат X цена
Потенцијал на продажбата дел од пазарниот потенцијал на кој п-то може
да ги продава своите производи.

38
 2.Вработување на потребните кадри преку усмено и писмено тестирање
4. Која е сорджината на планот на преку што се врши правилна селекција. По вработувањето за секој
менаџмент? вработен во претпријатието се отвора картон (file) со релевантни
податоци како што се:
5. Планирање на кадри? - Лични податоци,
- Информации за сегашното работно место и претходните,
- Вид на образование,
- Работно искуство,
- Дополнителни обуки спроведени во претпријатието и надвор
од него,
- Познавање на стрнаски јазици,
- Податоци за успешноста,
- Податоци за плата и други бенефиции,
- Патенти, награди, објавени дела,
- Дисциплински проблеми
6. Планирање на организациска структура? 3.Организациска структура претставува шемата според која се
организирани вработените во претпријатието и таа се нарекува
уште и органограм.
а) функционална организациска структура – според менаџерските
функции (продажба, производство, финансии)
Б) организација според типот на производот- секој сектор произведува
посебен производ
В) организација според типот на потрошувачот- е поделена од аспект на
клиентите или групите за кој е наменет производои или услугата.
Г) организација според географската положба-кај големи и
мултинационални компании кои делуваат на повеќе региони, држави,
континети
Д) матрична организациска структура -  Прво, персоналот ќе работи во
својот соодветен сектор, и второ истиот персонал од овие сектори,
може да добие задача да работи на некои проекти, или во некои
тимови за извршување на некоја посебна задача. Според тоа, во
некоја институција може да се случи, некој од членовите на секторот
за маркетинг, освен на својот директен претпоставен, во исто време
да му одговараат и на директорот на произвидството. Како пример за
ваква структура може да се земе оној, од физичката дистрибуција на
ИМБ Млекара – Битола. Имено, возачите на млекарата препаѓаат во
секторот за транспорт и одржување. Распоред за работа добиваат од
менаџерите од секој сектор и ним им одговараат за својата работа, но
за физичката дистрибуција на готовите производи на Млекарата, тие
се одговорни и пред менаџерите од секторот за комерција.

39
 1.БИЛАНС НА УСПЕХ – преглед на сите приходи и расходи, кои
1. Биланс на успех настанале за период од една година за да се согледа остварениот
профит или загуба.

ПРИХОДИ_________________________________________РАСХОДИ
Пх од продажба Тр. за матерјал
Пх од извршени услуги Тр. за плати
Пх од камата и дивиденда Амортизација

Вк. Приходи 500 000 Вк. Расходи 300 000

Добивка 200 000

2. Биланс на состојба 2.БИЛАНС НА СОСТОЈБА – преглед на средствата и изворите на

претпријатието на крајот на годината.

АКТИВА___________________________________________ПАСИВА
Постојани (основни) средства Сопствен капитал
Нематерјални вложувања Акумулирана добивка
(патенти, лиценци, основ.влож) Добивка
Матерјални вложувања Долгорочни обврски
(згради, машини, земјиште) Обвр. кон банки и
добавув.
Тековни средства Краткорочни обврски
Парични срества Обврски кон банки
Залихи Обврски кон добавувачи
Побарувања од купувачи Обврски за плати
Вкупна актива 6 500 Вкупна пасива 6 500

1. Break Even Point е преломна точка во која сите приходи на компанијата

1. Што е Break Even Point? се доволни за да се покријат вкупните трошоци. Накратко до оваа точка
претпријатието работи со загуба а над оваа точка тоа остварува добивка.

2.За да се дојде до оваа точка се користи Break Even анализата со

следнава цел:
2. Break Even анализа? -да се утврди дали приходите ги покриваат трошоците,
-колку производи треба да се произведат за да се покријат трошоците од
работењето,
-за да се дефинира цената,
-за да се изработи бизнис план.

3. Таа зависи од следниве фактори:

3. Од кои фактори зависи точката на -обемот на производство (П),
рентабилност? -продажната цена (Ц) 70,00 денари,
-фиксни трошоци (Ф) 100 000 денари,
-варијабилни трошоци (В) 250 000 денари,
-вкупни трошоци (Т) 350 000 денари,
-Вкупни приходи (Пх).

4. Пример: да се утврди прагот на 4.ПР=Ф/(Ц-В)=100 000 / (70-50)= 5000 Значи компанијата

рентабилност ако фиксните трошоци се мора да произведе 5000 производи за да ја достигне преломната точка,
100 000,00 цената на единица производ е ако произведе повеќе од 5000 производи влегува во зоната на добивка а
70,00 а варијабилните трошоци по под 5000 производи е во загуба.
единица се 50,00 денари.

Тема2.ВИДОВИ ОРГАНИЗАЦИИ

40
ДЕФИНИРАЊЕ НА ПОИМОТ ПРЕТПРИЈАТИЕ,ТРГОВЕЦ И ТРГОВСКО ДРУШТВО

 Што претставува претпријатието?

Претпријатието претставува сложен систем составен од голем број меѓусебно поврзани

елементи
институции на вработените

државата

потрошувачите добавувачите

 Дефинирање на претпријатието според Законот за трговски друштва на Р.М

Претпријатието се дефинира како збир од права, предмети и односи кои имаат

имотни вредности кои припаѓаат на трговецот.

 Трговецот дефиниран спрема два критериуми:

Секое лице кое самостојно трајно во вид на

а) трговец според дејноста занимање врши трговска дејност за остварување

профит.( производство, трговија или давање на

услуги)

41
 б)трговец според формата Спаѓаат сите видови трговски друштва.

 Дефинирање на трговско друштво:

Трговско друштво е правно лице во кое што едно или повеќе лица вложуваат

пари, предмети или право на имот што го користат за заедничко работење и

заеднички ја делат добивката и загубата од работењето.

 Видови трговски друштва:

1. Јавно трговско друштви – ЈТД

2. Друштво со ограничена одговорност – ДОО
3. Акционерско друштво-АД
4. Командитно друштво- КД
5. Командитно друштво со акции- КДА

ПРЕТПРИЈАТИЕТО И ОПКРУЖУВАЊЕТО

 Дефинирање на опкружувањето:

Сите фактори и услови кои се наоѓаат надвор од претпријатието а кои имаат

потенцијално влијание врз неговото работење.

42
 Опкружувањето како закана или можност за успех на претпријатието

 Фактори кои влијаат на работењето на претпријатието можат да бидат во:

надворешно (екстерно) опкружување

а) општо опкружување

б) посебно опкружување

економски услови добавувачи

политички    потрошувачи

технолошки    конкуренти

социјално културни  

природни   

внатрешно (интерноо) опкружување

43
вработените

технологијата на производство

атрактивноста на сопствените производи

локацијата

ФАКТОРИ НА ПРОИЗВОДСТВОТО

 Основни фактори на производство:

 труд
 к

претпријатие

апитал влез излез производи ,

44
  земја услуги
 претприемништво

 Трудот е целна и разумна дејност на човекот со кој тој менува и приспособува

природата кон своите потреби.

Човекот како носител на трудот треба да поседува: знаење, способност, работни

вештини, искуство и работна дисциплина.

 Капитал е се она што човекот го става на помеѓу себе и природните ресурси во

процесот на извршување на бизнис активностите.

Во капиталот спаѓаат: машини, алати, уреди, опрема, згради,транспортни средства,

парични средства.

 Земјата е природен ресурс врз кој човекот дејствува со капитални добра за да

произведува.

Примери: во земјоделието таа е предмет на обработка за да се добијат производи,

Во рударството да се добијат руди и минерали.

 Претприемништво подразбира согледување на можностите и реагирањево

вистинско време, со цел да се воведат нови производи на пазарот или да се подобрат
старите.

Улогата на претприемачот е да: испробува, иницира, насочува, да развива нови

производи, нови методи на управување и организација и поднесува ризик.

45
 ИЗВОРИ И НАЧИНИ НА ФИНАНСИРАЊЕ НА БИЗНИСОТ

1.Финансирањето претставува настојување да се обезбедат финансиски средства

неопходни за нормално одвивање на работата и развојот на бизнисот за остварување на
зададените цели.

2.Класификација на изворите на финансирање:

А.Сопствени извори на финансирање

Б. Туѓи извори на финансирање

А. Сопствени извори на финансирање- се базира на средства на сопствениците на

претпријатието за кои не постои обврска за враќање.

46
 Видови: капитал на сопственикот

а) средства во вид на влогови на сопствениците

заеднички влогови

( влогови на повеќе основачи)

профит

б)средства од заштеда

амортизација

(паричен израз на трошењето на фиксниот капитал)

Б. Туѓи извори на финансирање - се средства добиени од надвор, потребни за почетно

инвестирање или проширување на работата на претпријатието.

Видови форми на финансирање:

трговски кредит

-Краткорочни кредити: кредит од финансиски институции

рок на враќање до 1год. кредит од други претпријатија

-Долгорочни кредити :

рок на враќање над 5год.

Инвестициниони кредити наменети за фиксни трошоци (опрема ,објекти) одобрени од

банка со изготвен бизнис план.

-Корпорациски обврзници:ги издаваат голамите претпријатија и претставуваат хартии

од вредност кои ја покажуваат задолженоста на претпријатието кон имателот на
обврзницата.

47
-Акција претставува хартија од вредност (писмена потврда) за право на сопственост на
дел од капиталот на претпријатието.

-Дивидента е дел од профитот наманет за распределба на имателите на акциите

(сопствениците).

3.ЕКОНОМИЈА НА БИЗНИСОТ

СРЕДСТВА

1.Средствата како материјална основа во работењето на бизнисите и услов за

нивниот опстанок и развој.

2.Средствата се изразуваат во вид на:

- парични средства

- средства кои директно или индиректно учествуваат во процесот на производство или

услуга

3.Карактеристики на средствата кои зависат од видот и карактерот на бизнисот:

- квантитет (големина)

- квалитет (структура)

4.Поделба на средствата според времето кое го поминуваат во претпријатието и

начинот како се трошат:

Постојани –фиксни средства

48
 а. Се употребуваат

повеќекратно во процесот

на производство и имаат

долгорочен карактер

опрема, објекти, машини,транспортни средства,

инсталации трошењето на фиксните трошоци ја дава

амортизацијата

Тековни –обртни средства

б.

имаат обртен карактер, најмалку еднаш

годишно ја менуваат својата форма

средства кои еднократно, материјално и

вредносно се вградуваат во новиот

производ

Трансформација на тековните средства:

П Д П - пари за набавка на суровини и материјали

Д - суровини и материјали

Пр- производство (трансформација)

49
 Пр Д1- готови производи

П1 П1 – пари добиени од продажба на готовите

производи

Д1

ТРОШОЦИ

1. Трошоците претставуваат во пари искажани трошења, на машините, алатите,

опремата, суровините, енергијата, услугите од другите бизниси, плати идр.

2. Поделба на трошоците

50
51
3.Резиме:

Со направената евиденција на трошоците ќе може да се утврди кој производ носи

добивка, а кој загуба, т.е да се утврди постигнатата економичност на пооделни места во
производниот процес.

КАЛКУЛАЦИЈА

1.Калкулацијата претставува метод за пресметка на трошоците за утврдување на

различни видови цени на производите.

2.Структура на цена на чинење:

- материјал за изработка

- плати за изработка

- амортизација

- општи трошоци за изработка

- општи трошоци за менаџмент и маркетинг

- профит-добивка

- данок -ДДВ

3. Добивање на вистинска продажна цена

52
4.Изработка на калкулациај на продажна цена на еден приозвод кај производен
бизнис:
Р.бр. ОПИС ИЗНОС

1. Матерiјал за изработка: 30000

штрафчиња

дрвена ѓраѓа

метални делови

кваки

стакло

2. Плати за производствени работници за еден производ 3000

3. Амортизација на фиксни средства за еден производ 1000

4. Општи трошоци за еден производ: 3500

5. Општи трошоци за менаџмент и амортизација: 2500

Цена на чинење 40000

6. Профит за 20% 8000

Продажна цена пред оданочување 48000

53
 7. Данок-ДДВ 18% 8640

Продажна цена 56640

Да се изработи калкулација за производ по сопствен избор.

ТЕМА4.

ПРОИЗВОДИ

-ДОБРА И УСЛУГИ-

ПРОИЗВОДОТ КАКО ЗАДОВОЛУВАЧ НА ПОТРЕБИ

А.Поим за потреба:

1.Потребата претставува чувство на недостиг за некое добро или услуга и настојување

да се отстрани тоа чувство на незадоволеност.

2.Поделба на потребите

а) природни потреби

б) културни потреби

3.Истражување на пазарот –активност на претпријатието во насока на идентификување

и предвидување на потребите.

Б. Производи - добра и услуги

54
1.Предметите кои се резултат на човековиот труд т.е резултат од процесот на
производството за задоволување на потребите се нарекуваат економски добра или
производи.

2.Услугите материјално не постојат но може да се почуствуваат.

3.Својства на производот:

4. Останати својства:

- амбалажа и пакување

- дизајн

- квалитет

* Наведи конкретен производ на кој ќе ги определиш функционалните, естетските

и економските својства.

Правосмукалка

функционални својства: правосмукалтака се користи за чистење.

55
Естетски својства : има одредена форма

економските својства: чинење на производот за изработка

КОНКУРЕНЦИЈА

1.Конкуренцијата претставува натпревар помеѓу бизнисите за да произведат и

продадат добра и услуги по различни услови.

56
2.Корист од конкуренцијата:

- поквалитетни производи

- поефтини цени

- подобри услови за плаќање

- долготрајни и сигурни производи

3.Конкуренти се оние претпријатија што произведуваат исти или слични добра и

услуги кои ги нудат на исти потрошувачи.

4.Видови конкуренции:

Примена:

Наведи конкретен пример од прктиката со кој ќе ја објасниш конкуренцијата

57
 КОНКУРЕНЦИЈА

1.Конкуренцијата претставува натпревар помеѓу бизнисите за да произведат и

продадат добра и услуги по различни услови.

2.Корист од конкуренцијата:

- поквалитетни производи

- поефтини цени

- подобри услови за плаќање

- долготрајни и сигурни производи

3.Конкуренти се оние претпријатија што произведуваат исти или слични добра и

услуги кои ги нудат на исти потрошувачи.

4.Видови конкуренции:

58
Примена:

Наведи конкретен пример од прктиката со кој ќе ја објасниш конкуренцијата

59
 ТЕМА4.

ПРОИЗВОДИ

-ДОБРА И УСЛУГИ-

ПРОИЗВОДОТ КАКО ЗАДОВОЛУВАЧ НА ПОТРЕБИ

А.Поим за потреба:

1.Потребата претставува чувство на недостиг за некое добро или услуга и настојување

да се отстрани тоа чувство на незадоволеност.

2.Поделба на потребите

а) природни потреби

б) културни потреби

3.Истражување на пазарот –активност на претпријатието во насока на идентификување

и предвидување на потребите.

Б. Производи - добра и услуги

1.Предметите кои се резултат на човековиот труд т.е резултат од процесот на

производството за задоволување на потребите се нарекуваат економски добра или
производи.

2.Услугите материјално не постојат но може да се почуствуваат.

3.Својства на производот:

60
 КОНКУРЕНЦИЈА

1.Конкуренцијата претставува натпревар помеѓу бизнисите за да произведат и

продадат добра и услуги по различни услови.

2.Корист од конкуренцијата:

- поквалитетни производи

- поефтини цени

- подобри услови за плаќање

- долготрајни и сигурни производи

3.Конкуренти се оние претпријатија што произведуваат исти или слични добра и

услуги кои ги нудат на исти потрошувачи.

4.Видови конкуренции:

61
Примена:

Наведи конкретен пример од прктиката со кој ќе ја објасниш конкуренцијата

4. Останати својства:

- амбалажа и пакување

- дизајн

- квалитет

* Наведи конкретен производ на кој ќе ги определиш функционалните, естетските и

економските својства.

62
63
 КОНКУРЕНЦИЈА

1.Конкуренцијата претставува натпревар помеѓу бизнисите за да произведат и

продадат добра и услуги по различни услови.

2.Корист од конкуренцијата:

- поквалитетни производи

- поефтини цени

- подобри услови за плаќање

- долготрајни и сигурни производи

3.Конкуренти се оние претпријатија што произведуваат исти или слични добра и

услуги кои ги нудат на исти потрошувачи.

4.Видови конкуренции:

64
Примена:

Наведи конкретен пример од прктиката со кој ќе ја објасниш конкуренцијата

КОНКУРЕНЦИЈА

1.Конкуренцијата претставува натпревар помеѓу бизнисите за да произведат и

продадат добра и услуги по различни услови.

2.Корист од конкуренцијата:

- поквалитетни производи

- поефтини цени

- подобри услови за плаќање

- долготрајни и сигурни производи

65
3.Конкуренти се оние претпријатија што произведуваат исти или слични добра и
услуги кои ги нудат на исти потрошувачи.

4.Видови конкуренции:

Примена:

Наведи конкретен пример од прктиката со кој ќе ја објасниш конкуренцијата

66
67
68
69