“Ngày mười tám trận Chi Lăng, Liễu Thăng thất thế.

Ngày hai mươi trận Mã Yên, Liễu Thăng cụt

đầu. Ngày hăm lăm, bá tước Lương Minh bại trận tử vong. Ngày hăm tám, thượng thư Lí Khánh
cùng kế tự vẫn”

Nguyễn Đình Chiểu có lẽ cũng muốn lắm, để viết được những sự thất bại chồng chất của kẻ thù.
Nhưng ở đây ta thấy trận đánh dù có rầm rộ đến đâu đi nữa nó cũng mang tính chất của người
dân cầm cuốc, cầm cày đã quen. Họ thất bại là phải, bởi lẽ:

Mười ban võ nghệ nào đợi tập rèn

Chín chục trận binh thư không chờ bày bố.

Đấy là những cơn người anh hùng nhưng rất đáng thương. Nhìn hoàn cảnh đánh giặc của họ, ai
mà không xót xa cho những con người cụ thể và xót xa cho cả toàn đất nước. Bởi thế âm điệu
thơ như mặt hồ đang nổi sóng bỗng dưng lắng xuống, đang hừng hực lửa chiến trận bỗng chốc
trở nên hoang vắng lạnh lùng, mang màu sắc bi thương não nuột.

“Những lăm lòng nghĩa lâu dùng, đâu biết xác phàm vội bỏ ... .Đoái sông Cần Giuộc cỏ cây mấy
dặm sầu giăng. Nhìn chợ Trường Bình già trẻ hai hàng lụy nhỏ.”

Những câu thơ như câm lặng trôi trong niềm kí ức của tác giả. Nhà thơ gửi một nỗi tiếc thương
vô hạn cho những người đã khuất. Cái chết của họ làm cho cả trời đất, cây cỏ tang thương, nhỏ
lệ, cái chết nhuốm màu sầu ải lên vạn vật. Cả một bầu trời âm u, tối tăm trước sự hi sinh mất
mát của những người nghĩa sĩ.

“Chùa Tông Thạnh năm canh ưng đóng lạnh, tấm lòng son gửi lại bóng trăng rằm. Đồng lang sa
một khắc đặng trả hờn, tủi phận bạc trôi theo dòng nước đổ. Đau đớn bấy mẹ già ngồi khóc trẻ,
ngọn đèn khuya leo lét trong lều. Não nùng thay vợ yếu chạy tìm chồng, cơn bóng xế dật dờ
trước ngõ.”

Những hình ảnh thương tâm ấy gặm nhấm tâm can ta, linh hồn ta đau nhức. Nguyễn Đình
Chiểu đã nhân danh lịch sử mà cất tiếng khóc cho những người anh hùng hi sinh vì Tổ quốc. Từ
những âm thanh sầu thảm vang vọng lên qua đoạn văn, chúng ta không phân biệt được đâu là
tiếng khóc của tác giả, của nhân dân, gia đình mà như nghe thấy một tiếng khóc chung của đất
nước. Ngòi bút của Nguyễn Đình Chiểu đã hội tụ lại mọi nỗi đau để cất lên tiếng khóc cao cả.