1.

Невербална комуникација

Во секојдневниот говор, покрај често користените зборови со кои се споделуваат информациите,

нашите мисли и внатрешни процеси, се користат и голем број други знаци, како што се разни
движена телото, делови од телото, се менува изразот на лицето, бојата, височината и
интонацијата на гласот, се замислуваме, подголтнуваме, даваме сигнали со рацете,
дообјаснуваме. Сите овие и уште многу други знаци што не се зборови, но служат за подобро да
се комуницира се нарекуваат невербални знаци и се дел од една голема област, посебно значајна
за лугето-невербална комуникација. Во определени ситуации невербалната комуникација ја
надополнува и ја следи вербалната комуникација, но често се случува да се користи само
невербалната комуникација и лугето одлично да се разбираат меѓусебе.

Со помош на невербалните знаци може да бидат ставовите, емоциите и расположенијата,

сомневањата, намерите очекувањата, односот кон другите луге или објекти, како и тие да се
изразени проценат ка; соговорниците. Невербалната комуникација е суштински дел од нашето
живеење, неделива од нашето однесување и практично невозможно да не се користи.

Пишувај тука 185стр

Првата функција на невербалната комуникација, изразување емоции, претставува честа и мошне

важна функција. При изразувањето на емоциите, особено важно средство е фацијалната
експресија (израз на лицето): движењата на мускулите околу устата и околу очите, како и
движењето на очните капаци, вегите и ширењето на зениците. Исто така, многу важен фацијален
знак е насочувањето на погледот кон соговорникот (гледање) и задржување на погледот на
соговорникот (фиксирање). Движењата на телото, како и определени промени и варијации BO
гласот, проксемичките знаци ОПШТИОТ стил на и се средства за изразување на емоциите на
личноста. Еден дел од невербалните смоционални реакции се наследни, додека другите се под
силно влијание на културата и учењето, посебно за степенот на манифестирање на емоциите и
начинот на нивното изразување во различни ситуации.

Bmopama функција изразувањето ставови, што На невербалната комуникација e секогаш

придружено И e CO изразување емоции, со различен интензитет. Во стручната литература. често
се зборува за две основни димензии на интерперсоналните ставови, присутни во
комуникациската интеракција: димензијата пријателство-непријателство димензијата
доминантност и субмисивност. Со комбинацијата на нивните квалитети, интензитет и мотиви со
чија помош се предизвикани, може да се разликуваат уште поголем број различни
интерперсонални ставови: покрај наведените основни димензии и ставови на воодушевување,
завист, покорување, отпор, сексуална привлечност, љубомора и многу други. на комуникација
изразувањето на движењата. Во процесот ставовите може да биде преку телото (приближување
кон соговорникот, телесен контакт, одалечување од соговорникот, релаксираност на подигнување
на вегите и слично).

Во текот на комуникацијата луѓето изразуваат и многу свои лични особини, што претставува
третата функција на невербалната комуникација. Дел од овој процес, се случува свесно и намерно,
кога луѓето ги истакнуваат своите физички карактеристики (посебно оние за кои сметаат дека се
атрактивни за другите), социјалниот статус, начинот на облекување и надворешниот изглед
(чешлање, украсување, дотерување), начинот на држење на телото и изговарање на разни
вербални соопштенија. Постојат и особини кои се пројавуваат спонтано, несвесно и ненамерно,
како што се ектровертност, интровертност, неуротичност, доминантност, субмисивност,
агресивност, социјабилност и други. Многу од невербалните знаци, според кои се проценува нечиј
карактер или темперамент, може да се контролираат и со нив да се манипулира, со цел луѓето да
се прикажат во личност каква би сакале да бидат или за да се допаднат на другите луге.

Четвртата фукција на невербалната комуникација е следење, поддршка и дополнување на

вербалната комуникација. Во различни ситуации, исти говорни искази, може да се интерпретираат
како потврдни, прашални, молбени или заповедни, благодарение на невербалните знаци, како на
пример: паузи во говорот, подигнување или намалување на гласот, нагласување на поедини
слогови или зборови. Исто така, особено значајна улога имаат невербалните знаци кои во
комуникацијата со соговорникот придонесуваат за поголемо внимание или сознание дека другата
личност го слуша неговото говорење (кимање со главата, фацијална експресија, движење со
телото), дали го разбира, се сложува со него или не.

Во некои ситуации невербалните знаци може да бидат замена за вербалните знаци (потполно или
делумно), што претставува пеmmama функција но невербалнато комуникација. Потполна замена
Ha вербалните знаци се јавува при комуникација меѓу глувонеми, како и при користење на
технички движења кои се воспоставени прецизно за подобра и побрза комуникација во
определени ситуации (движењата на диригентот кој го управува оркестарот). Делумната употреба
на невербалните знаци е многу честа и се применува во голем број ситуации кога е полесно да се
врши изразување со гестови отколку со зборови.

Шестата функција невербалната комуникација е невербалните e користењето HO невербалните

знаци како карактеристични за конвенционални карактеристични за определена култура, системи
кои претставуваат разни видови социјални активности и се обично дел од социјалниот живот на
луѓето. Такви примери се поздравувањето или збогувањето со некого, честитање за некој успех
или изразување сочувство.

1.3. Видови невербална комуникација (паралингвистика, кинезички знаци, проксемички знаци)

Постојат голем број невербални знаци што се поделени во три главни категории:
паралингвистични, кинезички и проксемички знаци Знаците може да се разликуваат и според
нивниот интензитет, траење н формата на манифестирање.

1.3.1. Паралингвистички знаци

Паралингвистички знаци претставуваат разни придружни шумови и не формираат зборови звуци

што се јавуваат при изговарање на гласовите од зборовите, целите зборови и реченици, како и
посебни гласови и нивните комбинации што го следат говорот, НО Паралингвистички знаци може
да се сметаат сите звуци во говорот што не се однесуваат на граматиката.

Големиот број паралингвистички знаци поради нивната различна улога во комуникацијата, се

групирани во две големи групи:-10 паралингвистички знаци паралингвистички знаци.
Првата група, поролингвистички знаци во потесно смисла, не е врзана за граматичката структура
на вербалниот исказ, не влијае на основната смисла расположението на исказот, но може да дава
информации за на оној кој комуницира, неговите ставови кон соговорникот или кон некои негови
карактеристики.

Паралингвистичките зница во потесна смисла, може да бидат: звуци од кои се образуваат сигнали
како што се плачење, смеење или врисок; разни извици, како што се ох или уф: варијации во
брзината, височината и гласноста при изговарање на гласовите во зборовите; персоналните
карактеристики при артикулирањето на гласовите и акцентот при говорењето

Другата група паралингвистички знаци, прозодијските порадингвистички знаци, е особено

значајна за сфаќање на основната смисла на вербалниот исказ (пр. за означување дали со
реченицата нешто се тврди, се прашува или се наредува). Знаците од оваа група се секогаш
присутни во говорот, како составен дел од говорниот јазик и елемент на граматичката структура на
јазикот.

Во втората група прозодиски паралингвистички знаци спаѓаат карактеристиките во начинот на

изговарање на речениците, а кои се поврзани со содржината на реченицата и влијаат на нејзината
смисла. Такви знаци се: ритамот, модулот (интонацијата) и нагласувањето на зборовите во
речениците и паузите помеѓу зборовите

1.3.2. Кинезички знаци

Од сите невербални знаци, кинезичките се најмногу изучувани и тие се оние на кои прво ке се
сетите кога ќе се спомне оваа тема. Карактеристика која ги обединува сите кинезички знаци е
движењето, било тоа да е на делови на телото или телото во целина. Самиот термин има потекло
од грчкиот зборinesis" што значи движење и е првпат употребен од антропологот Реј Брдвистел
(Ray Birdwhistell). Ce разликуваат неколку видови кинезички знаци: движења на лицето или
фацијална експресија, движења на поединечни делови од телото, особено рацете, нозете, трупот
и главата, држењето на телото во целина. Неколку кинезички знаци може да се појавуваат
истовремено и заеднички во една целина, понекогаш и заедно со проксемички знаци и често
добиваат определено значење и се нарекуваат гестови или ритуали.

-Фоцијалната експресија како комуникациски знак

Лицето претставува најизучуваниот дел од телото бидејќи тоа е делот кој е највпечатлив, најмногу
се гледа во текот на комуникацијата, привлекува најмногу внимание и е најекспресивниот дел.
Зачетник на изучувањата во оваа област е Чарлс Дарвин, кој во 1872 година ја објавил првата
научна студија на оваа тема: „Изучување на емоциите кај човекот и животните" .

На човековото лице може да се придвижат на најразличен нивните начин неговите делови: очите,
устата, веѓите, очните капаци, челото HOCOT образите. Промените во овие делови, како и
многубројни комбинации, служат за изразување на голем број психички состојби, начини на
регирање на определени информации, изразените ставови и емоции кон соговорникот,
карактеристиките на човековата личност. 116 Искуство на човекот потврдува дека за
соговорниците може да бидат донесени многу заклучоци, базирани на изразот на неговото лице и
она што може да се чита" од него. Забележано е дека на луѓето со привлечни лица им се
припишуваат позитивни атрибути, што може и да не ги поседуваат.
-Контакт со очи

Прва работа која се забележува на нечие лице се очите, нивната форма, големина, боја и начинот
на кој гледаат. Очите претставуваат најмноќно средство за комуникација и со нив може да се
изразат многу чувства, многу ставови, мисли, допаѓање на нешто или не. Додека комуницираат,
лугето се гледаат еден со друг, односно прават контакт со очите. Сепак, може да се забележи дека
во текот на разговорот, погледот се префрла и на други предмети, односно тој е во серија на
испрекинати погледи. Многу често, погледот е насочуван кон нешто што привлекло внимание
(некој кој се однесува необично, некој кој изгледа многу привлечно, разновидните бои и форми,
објектите кои се движат)

Контактот со очите може да има повеќе функции, односно се воспоставува контакт со очи кога:

1. бараме информација.

2. покажуваме внимание и интерес,

3. бараме и ја контролираме интеракцијата,

4 доминираме, се закануваме или влијаеме на другите,

5. им нудиме можност за реакција на оние што слушаат додека зборуваме,

6. откриваме ставови.

-Гестови и движења на телото

Постојат голем број движења и положби на телото што претставуваат значајни невербални знаци.
Кога се набљудува телото и неговите движења многу очигледни се движењата на рацете кои бргу
привлекуваат внимание поради динамиката што ја имаат. Секако не треба да се занемаруваат и
движењата на нозете, рамењата и положбата на телото во целина. Движењата на телото се израз
на човечката емотивна состојба, лични ставови, некои карактерстики на личноста и поддршката
која се дава за да продолжи комуникацијата. Комуникациската функција на движењата на телото
се стекнува соДеловно комуницирање и етика учење и затоа постојат разлики во начинот на
изразување и толкување на движењата на телото во различни култури.

Пол Екман и Волас фризен направија обид за толкување категоризирање на гестовите. Според
нив, постојат пет групи на категории на движења

1. Амблеми се движења што ги заменуваат зборовите. Тие се користат многу често кога
вербалните канали се блокирани или не може да се употребат. Пример за овие знаци е јазикот на
глувонемите или на работниците кога е многу бучно.

2. Илустратори се движења што го следат говорот. Тие се тесно врзани или го придружуваат
вербалниот говор и илустрираат што било кажано.

3. Регулатори се движења што ја задржуваат или ја сигнализираат промената во улогата на

говорник или на слушател. Тие најчесто вклучуваат движења на главата и на очите и може да
укажат дека не постои инетрес или се намалило вниманието, како и желба на говорникот да
забрза или да забави. Од сите движења на телото, регулаторите се најмногу културно обусловени
и нивното неправилно користење може да биде сфатено како непристојност (во определени
средини).

4. Адаптери се движења како што се чешкање на главата или триење на рацете или играње со
некој предмет, што укажува на емотивната состојба на личноста. Тие се најинтересните
невербални знаци, но и најтешките за дефинирање. Тие вклучуваат држење рамениците, LUTO на
МОЖе телото, движење со ногата да бидат интерпретирани или како агресивни, заводливи или
одбранбени. Овие движења може да произлезат од вербалното или од невербалното однесување
и вообичаено се случуваат без свесност на личноста.

5. Покажувачи се движења што подиректно ги изразуваат емоциите, како што се изразите на

лицето. Тие најчесто се јавуваат несвесно и може да се повторуваат, но може и да се
контрадикторни или неповрзани за вербалната порака.

Гестовите, како невербални знаци, пренесуваат голем број пораки слушателите во

комуникацискиот процес. Авторот кој ги проучувал гестовите Мајкл Аргајл предлага пет различни
функции што може дати извршуваат гестовите:

1. илустрирање и други сигнали поврзани со говорот;

2. конвенционални знаци и јазични знаци:

3. движења што може да изразат емоции;

4. движења што ја изразуваат личноста;

5. движења што се користат при разни религиски и други ритуали.

Движења со главата

Во текот на комуникацијата меѓу две лица, покрај движењата на усните и промените на изразите
на лицето, може да се забележат и движења на главата кои на прв поглед изгледаат како да се
сосема произволни. Движењата со глава укажуваат на ставот во врска со слушнатото и се израз на
личност која слуша и на нејзината индивидуалност. Во ситуации кога главата е високо и можеби
малку навалена наназад, тоа се толкува како презирен, горд и можеби дури и малку агресивен
став (особено ако е следена со остар поглед). Кога главата е наведната може да биде
интерпретирана како покорност, понизност или тага (особено ако е проследено со тивок говор и
избегнување на вообичаено е да контакт ce со очи). Кога слуша соговорникот, ce се имитираат
неговите стреми несвесно да движења со благо накривување главата.

Најчесто и најочигледно употребувано движење со главата e кимањето. Во целиот свет ова

движење се толкува како согласност, потврда или одобрување на слушнатото.

-Движења со рацете

Bo комуникациската интеракција ce добиваат значајни информации токму од движењето на

рацете, кои континуирано го следат говорот, го илустрираат и го дополнуваат. Во многу случаи, се
користат рацете, како надополнување на кажаното или како недостаток на соодветни зборови за
изразување. Движењата на рацете ги изразуваат интерперсоналните ставови, емоциите и некои
персонални карактеристики. Со рацете може да се искажат многу чувстава како допаѓање,
исмејување, испраќање бакнежи, поздрави или одобрување.

-Држење на телото и став

Секој човек има свој сопствен и карактеристичен репертоар на определени пози (позиции), со што
е препознатлив и од голема оддалеченост (по начинот на кој го движи телото и ставот кој го има).
Преку држењето на телото може да се изврши процена на ставовие на другите. Позитивните
ставови кон другите најчесто се проследени со наведнување напред, што е особено забележливо
кога се седи. Негативните или непријателските ставови ce сигнализираат CO навалување поназад.
Исто така, негативниот став кон некого или одбранбениот став и немање желба да се одгвори на
нечие прашање, е проследено со прекрстување на рацете на градите.

1.3.3. Проксемичка комуникација

Една од најфасцинантните области на невербалната комуникација од говорот на телото, е онаа на

просторните врски или проксемиката, која е наука за човековата процена

Просторните врски и територијалните обележувања директно влијаат и употреба на просторот. на

секојдневните контакти на луѓето. Задржувањето на контролата врз ваквиот простор е еден од
клучните фактори на личната сатисфакција. додека пак опсервацијата на просторните интеракции
во секојдневниот живот е патот до постигнување на поголема лична свесност.

-Физичката близина како комуникациски знак

Одржувањето на определена оддалеченост од другите учесници во комуникацијата, положбата

која ја заземаат еден кон друг и односот на луѓето кон просторот во кој дејствуваат и кон луѓето во
тој простор - претставуваат просторни карактеристики на комуникациската

интеркација или просторно, спацијално однесување во интеракцијата. Антропологот Хол,

заземањето место и положба во просторот го нарекува проксемичка или просторна комуникација
Трите главни категории на просторното однесување или трите текот на главни видови
проксемички знаци, во текот на комуникацијата се:

1. физичката оддалеченост или близина мегу учесниците во комуникацијата;

2. положбата која ја заземаат учесниците, еден кон друг, во комуникациската интеракција;

3. субјективниот однос што го заземаат кон просторот во кој дејствуваат и луѓето во тој простор
(т.н. територијално однесување).

-Персонален простор

Сите ние луѓе се однесувааат на определен начин или преземаат некои активности, со цел да се
истакне нивното право на определен простор, како и да се реагира ако некој го загрози. Со
човековото територијално однесување се истакнува правото на определен простор и се реагира
ако некој друг без дозвола го злоупотреби. Овој простор ce нарекува персонален простор и го
претставува ограничениот простор околу нас, кој изгледа како воздушен меур или воздушен оклоп
околу нас. Секој непосакуван влез во тој простор се доживува како напад, инвазија и повреда на
нешто што лично. Во такви ситуации се чувствува непријатност и брзо се реагира на неа
Персоналниот простор не е на иста оддалеченост на сите страни околу нас-тој е поголем од
нашата предна страна, кај лицето, предниот дел од телото, додека е помал на задниот дел од
телото.

1.3.4. Хаптичка комуникација

Како посебен вид екстралингвистички комуникациски знаци, кои не може да бидат групирани во
проксемичките и кинезичките знаци, а неминовно мора да бидат спомнати се разните облици на
телесен допир, надворешниот изглед и конзистентниот начин на вршење на активностите.
Разните форми на телесен допир како што се ракување, потапкување на рамото, милување, но и
оттурнување од себе и удирање некого, се средства со кои се изразуваат различни степени на
лична поврзаност наклонетост KOH и некого или одбојност и непријателство. Иако овие знаци
имаат елементи од кинезичките знаци, поради нивната сложеност, се третираат како од
проксемичкитеи посебен вид невербални знаци. Во оваа група влегува и мирисот кој некој го
шири околу себе и начинот на кој другите реагираат на него. Исто така, не треба да го заборавиме
и многу често користениот невербален знак, а тоа е изгледот на индивидуата: неговиот физички
изглед, начинот на облекување и дотерување.

1.4. Кронемика

Кронемика е наука за проучување на начините на користење на времето во невербалната

комуникација, особено начинот на кој се доживува времето, како се структурира и како се реагира
Кронемиката може да биде силна комуникациска алатка и е од голема на него. помош при
поставувањето на фазите во комуникацискиот процес.

Во различни култури постојат различни перцепции за времето, кои главно ги делиме во две групи:
монохрони и полихрони култури.

Монохрон временски систем постои во оние култури каде работите се прават една по друга и каде
времето се сегментира на мали, прецизни делови.

Полихрониот временски систем е систем, каде во исто време, се прават повеќе работи и постои
полабав пристап кон времето и неговото организирање. Култури каде постои полихрон временски
систем се латиноамериканските, африканските, азиските (освен и арапските култури. Во овие
култури не постои таква посветеност и ригидност во точното планирање на секој момент од
Јапонија) денот за овие култури е многу позначајно да се негува традицијата и релациите отколку
завршувањето на задачите.