THẠCH LAM

KHỞI ĐỘNG
HS sử dụng bảng KWL (Knew – Want – Learn) đã chuẩn bị ở nhà để
trao đổi về những vấn đề các em đã biết và muốn biết về văn bản.

K W L
(Em đã biết gì về Thạch (Em muốn biết thêm gì (Những gì em đã
Lam và Hai đứa trẻ?) về tác giả và tác phẩm?) học được?)
I TÌM HIỂU
CHUNG
 1. Tác giả
Thạch Lam (1910 - 1942) tên thật là Nguyễn Tường Vinh
(sau đổi thành Nguyễn Tường Lân), sinh ra trong một gia
đình công chức ở Hà Nội nhưng tuổi thơ sống chủ yếu ở
quê ngoại – phố huyện Cẩm Giàng (Hải Dương).
Là con người điềm đạm, nồng hậu và rất đỗi tinh tế. Ông
có lòng đồng cảm sâu sắc với những con người lao động
nghèo khổ trong xã hội cũ.
Là nhà văn tiêu biểu của Văn học Việt Nam thời kỳ 1930
– 1945 với biệt tài về truyện ngắn và phong cách lãng
mạn trữ tình.
Mỗi truyện ngắn của ông như một bài thơ trữ tình đượm
buồn, thể hiện cảm quan hiện thực sâu sắc.
 1. Tác giả
Các tác phẩm chính: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong
vườn (1938), Ngày mới (1939), Theo dòng (1941), Sợi
tóc (1942), Hà Nội băm sáu phố phường (1943)

→ Thạch Lam là
một cây bút tài hoa,
giàu xúc cảm.
 2. Truyện “Hai đứa trẻ”
a. Xuất xứ b. Chủ đề c. Thể loại

Trích trong tập

Niềm xót thương
“Nắng trong vườn”
đối với những
(1938). Truyện “không
người nghèo đói,
có cốt truyện”,
quẩn quanh và
kết hợp yếu tố
sự cảm thông,
Bối cảnh truyện là hiện thực và lãng
trân trọng trước
quê ngoại của tác mạn trữ tình.
mong ước có
giả - phố huyện
cuộc sống tốt
nghèo Cẩm Giàng
đẹp hơn.
(ga xép Cẩm Giàng)
 2. Truyện “Hai đứa trẻ”
d. Bố cục: 3 phần

Phần 1 Phần 2 Phần 3

(từ đầu đến “… cười (tiếp đến “… cảm (còn lại): cảnh
khanh khách”): giác mơ hồ không chuyến tàu đêm đi
Cảnh phố huyện lúc hiểu nổi”): Cảnh phố qua phố huyện
chiều tàn huyện khi đêm về.
II ĐỌC – HIỂU
VĂN BẢN
 1. Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn
a. Bức tranh
Âm thanh Hình ảnh,
thiên nhiên màu sắc

Tiếng trống thu không Phương tây đỏ rực như lửa cháy
… gọi buổi chiều.
Những đám mây ánh hồng như
Văng vẳng tiếng ếch hòn than sắp tàn
nhái kêu ran ngoài Dãy tre làng trước mặt đen lại và
đồng ruộng. cắt hình rõ rệt trên nền trời.
Muỗi đã bắt đầu vo ve. Bóng tối ngập đầy dần trong mắt
Liên
→ Lấy động để tả tĩnh, gợi ra cái
yên ả, tĩnh lặng của làng quê Việt → Màu sắc của sự tàn lụi, gợi
Nam trước cách mạng tháng Tám. bóng tối xâm chiếm dần cảnh vật.
 1. Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn
a. Bức tranh
Nghệ thuật
thiên nhiên

Điệp từ “chiều”: tạo nhịp điệu cho câu

văn, nhấn mạnh vào thời điểm ngày tàn

Ngôn từ mộc mạc, giản dị, câu văn dịu êm

=> Bức tranh thiên nhiên nơi phố huyện vừa êm

đềm thân thuộc, vừa man mác u sầu, thấm đượm
cảm xúc trìu mến, nâng niu của con người với cảnh
sắc quê hương.
 1. Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn
b. Bức tranh đời
Cảnh chợ tàn Những kiếp người tàn
sống trong buổi
• Mấy đứa trẻ con nhà nghèo chiều tàn
• Chợ họp giữa phố cúi lom khom nhặt nhạnh
vãn từ lâu, người về những thứ còn sót lại ở
hết và tiếng ồn ào chợ.
• Mẹ con chị Tí: ban ngày mò
cũng mất. cua bắt tép, tối về dọn hàng
• Chỉ còn rác rưởi, vỏ nước.
bưởi, vỏ thị, lá nhãn • Bà cụ Thi hơi điên với tiếng
và lá mía. cười khanh khách và dáng
đi lảo đảo.
• Mùi âm ẩm bốc lên… • Chị em Liên An trông coi
cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu

=> Cảnh chợ tàn và những kiếp người tàn tạ gợi

lên sự tàn lụi, nghèo đói, tiêu điều của phố huyện.
 1. Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn
c. Tâm trạng của Liên
- Cảm nhận rất rõ bức tranh thiên nhiên buổi chiều
tàn với nỗi buồn thấm thía.

- Cảnh ngày tàn và những kiếp người tàn tạ gợi cho

Liên những xúc cảm:
• Động lòng thương những đứa trẻ nhà nghèo
nhưng chính chị cũng không có tiền mà cho chúng.
• Xót thương mẹ con chị Tí: ngày mò cua bắt tép, tối
dọn cái hàng nước chè tươi chả kiếm được bao
nhiêu.

=> Liên là một cô bé có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, có lòng trắc ẩn, yêu
thương con người. Thông qua nhân vật Liên, Thạch Lam kín đáo bày tỏ
tình cảm của mình: yêu mến, gắn bó với thiên nhiên đất nước và xót
thương đối với những kiếp người nghèo khổ.
 2. Bức tranh phố huyện lúc đêm khuya
a. Hình ảnh của “bóng tối” và “ánh sáng”

Phố huyện về đêm ngập chìm

trong bóng tối:

“Đường phố và các ngõ con dần dần chứa đầy

bóng tối”.

“Tối hết con đường thăm thẳm ra sông, con

đường qua chợ về nhà, các ngõ vào làng càng
sẫm đen hơn nữa”.
 2. Bức tranh phố huyện lúc đêm khuya
a. Hình ảnh của “bóng tối” và “ánh sáng”

Ánh sáng của sự sống hiếm hoi,

bé nhỏ:

Ở một vài cửa hàng, cửa chỉ hé ra một khe ánh sáng

Quầng sáng thân mật quanh ngọn đèn của chị Tí

Chấm lửa nhỏ ở bếp lửa của Bác Siêu

Ngọn đèn của Liên thưa thớt từng hột sáng lọt qua
phên nứa
 2. Bức tranh phố huyện lúc đêm khuya
a. Hình ảnh của “bóng tối” và “ánh sáng”

→ Ánh sáng và bóng tối tương

phản nhau, biểu trưng cho
những kiếp người nhỏ bé sống
leo lét, tàn lụi trong đêm tối
mênh mông của xã hội cũ.
 2. Bức tranh phố huyện lúc đêm khuya
b. Đời sống của những kiếp
người nghèo khổ trong bóng tối:
Vẫn những động tác quen thuộc:
• Chị Tí dọn hàng nước
• Bác Siêu hàng phở thổi lửa.
• Gia đình Xẩm “ngồi trên manh chiếu rách,
cái thau sắt để trước mặt”, “Góp chuyện
bằng mấy tiếng đàn bầu bật trong im
lặng”
• Liên, An trông coi cửa hàng tạp hoá nhỏ
xíu.
 2. Bức tranh phố huyện lúc đêm khuya
b. Đời sống của những kiếp
người nghèo khổ trong bóng tối:
Vẫn suy nghĩ và mong đợi như mọi
ngày: Mong những người phu gạo,
phu xe, mấy chú lính lệ vào hàng uống
bát chè tươi và hút điếu thuốc lào.

Vẫn mơ ước: “chừng ấy người trong

bóng tối đang mong đợi một cái gì
tươi sáng cho cuộc sống nghèo khổ
hàng ngày của họ”
 2. Bức tranh phố huyện lúc đêm khuya
b. Đời sống của những kiếp
người nghèo khổ trong bóng tối:

→ Với giọng văn trầm buồn tha

thiết, thể hiện niềm cảm thương
của Thạch Lam với những con
người nghèo khổ, cuộc sống quẩn
quanh không lối thoát. Thạch Lam
vừa phản ánh thực tế đời sống lại
vừa cho thấy khát vọng về cuộc
sống tốt đẹp hơn luôn luôn âm ỉ
trong lòng người dân phố huyện.
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An

a. Lí do chờ đoàn tàu c. Tâm trạng của hai đứa trẻ

b. Hình ảnh đoàn tàu d. Ý nghĩa biểu tượng của

hình ảnh con tàu
e. Thông điệp
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An
a. Lí do chờ đoàn tàu

Để bán hàng (theo lời mẹ

dặn).

Để được nhìn chuyến tàu

đêm đi qua – hoạt động
cuối cùng của đêm khuya.
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An
b. Hình ảnh đoàn tàu
Dấu hiệu tàu đến: đèn Khi tàu đến: các toa
01 ghi với ngọn lửa xanh 02 tàu sáng trưng, lố
biếc, tiếng còi, tiếng nhố những người,
dồn dập, tiếng xe rít đồng và kền lấp lánh,
mạnh vào ghi các cửa kính sáng.

Khi tàu đi vào đêm tối: để lại

những đốm than đỏ, chiếc đèn
03 xanh treo trên toa sau cùng đi xa
mãi khi chỉ còn một chấm nhỏ.

=> Đoàn tàu mang đến những âm thanh huyên náo,

sôi động và ánh sáng mạnh mẽ, rực rỡ, đối lập hoàn
toàn với âm thanh đơn điệu, buồn bã và ánh sáng
yếu ớt, leo lét của phố huyện.
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An
c. Tâm trạng của hai đứa trẻ

Trước khi tàu đến:

Trong khi tàu đến: Khi đoàn tàu đi xa:
háo hức, mong chờ,
vui sướng, hạnh hụt hẫng, luyến tiếc
cố thức để chờ đoàn
phúc, mơ mộng. và tiếp tục chờ đợi.
tàu.
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An
c. Tâm trạng của hai đứa trẻ

=> Hai đứa trẻ là đại diện cho

những người dân phố huyện, có
tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, giàu
lòng trắc ẩn, yêu thương con
người. Chúng có một khát khao
mãnh liệt với đoàn tàu. Đó chính
là khát khao được sống, được
hạnh phúc trước sự tăm tối của
cuộc đời
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An
d. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con tàu

Biểu tượng của một thế giới đáng sống: sự giàu

sang và rực rỡ ánh sáng, nó đối lập với cuộc
sống mỏi mòn, nghèo khổ, tối tăm của người
dân phố huyện.

Hình ảnh của Hà Nội, của hạnh phúc, của những

kí ức tuổi thơ êm đềm.

Là khát vọng vươn ra ánh sáng, vượt qua cuộc

sống tù túng, quẩn quanh, không cam chịu cuộc
sống tầm thường, nhạt nhẽo đang vây quanh.
 3. Cảnh chờ tàu và tâm trạng của hai chị em Liên - An
e. Thông điệp

Đừng để cuộc sống chìm trong cái “ao đời

phẳng lặng” (Xuân Diệu). Con người phải sống
cho ra sống, phải không ngừng khao khát và
xây dựng cuộc sống có ý nghĩa.

Những ai phải sống trong một cuộc sống tối

tăm, mòn mỏi, tù túng, hãy cố vươn ra ánh
sáng, hướng tới một cuộc sống tươi sáng.

→ Giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.

III TỔNG KẾT
 1. Nghệ thuật
Cốt truyện đơn giản, nổi bật những dòng tâm trạng chảy trôi,
những cảm xúc, cảm giác mong manh mơ hồ trong tâm hồn
nhân vật.

Bút pháp tương phản đối lập.

Miêu tả sinh động những biến đổi tinh tế của cảnh vật và tâm
trạng con người.

Ngôn ngữ, hình ảnh giàu ý nghĩa tượng trưng.

Giọng điệu thủ thỉ thấm đượm chất thơ, chất trữ tình sâu lắng.
 2. Ý nghĩa văn bản

Truyện ngắn Hai đứa trẻ thể hiện niềm cảm thương chân
thành của Thạch Lam đối với những kiếp sống nghèo khổ,
chìm khuất trong mỏi mòn, tăm tối, quẩn quanh nơi phố
huyện trước Cách mạng và sự trân trọng với những mong
ước bé nhỏ, bình dị mà tha thiết của họ.

=> Giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo.

IV LUYỆN TẬP
 Câu 1:

So sánh Hai đứa trẻ với Tắt đèn, Lão Hạc, ( đã học ở chương
trình THCS) để thấy con người và xã hội trong những năm
trước cách mạng tháng Tám năm 1945?

• Điểm chung: Cái nhìn hiện thực và nhân đạo đối với xã hội VN
đang chìm đắm trong cảnh nô lệ, lầm than.
• Nét riêng: Phong cách và bút pháp nghệ thuật của các nhà văn:
Hiện thực - Lãng mạn.
 Câu 2:

Nêu biểu hiện của bút pháp tương phản và tác dụng của nó trong truyện
Hai đứa trẻ:

a. Tương phản giữa ánh sáng và bóng tối

b. Tương phản giữa hình ảnh đoàn tàu và phố huyện (nhất là khi đoàn tàu đi qua và sau khi đoàn tàu
đã đi qua).
c. Tương phản giữa cuộc sống thực tại và mơ ước xa xôi
* Nêu tác dụng của bút pháp tương phản trong truyện Hai đứa trẻ.
• Làm nổi bật bức tranh phố huyện êm đềm, bình lặng nhưng nghèo khó, tù túng, đơn điệu trong
bóng tối mênh mông và hiu quạnh.
• Thể hiện sinh động cuộc sống của con người lao động bé nhỏ, vô danh nơi đây. Họ không chỉ thiếu
thốn về vật chất mà còn phải sống cuộc sống tẻ nhạt, đơn điệu, không ánh sáng và niềm vui, chỉ có
chút hi vọng bé nhỏ và mong manh, xa xôi và leo lét như chính những ngọn đèn nơi phố huyện.
• Góp phần thể hiện và lí giải những biểu hiện tinh tế trong tâm hồn nhân vật, nhất là Liên