‫ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،1‬زﻣﺴﺘﺎن‪1397‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ ﺟﻠﺒﮏ و ﮔﯿﺎﻫﺎنآﺑﺰي‬

‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ‬

‫‪1‬و‪3‬‬
‫ﺳﺎﻧﺎز دروﯾﺶزاده*‪ ،1‬ﻋﻠﯽ ﮔﻨﺠﯿﺎن ﺧﻨﺎري‪1‬و‪ 2‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﺑﯿﺎﻧﯽ‬

‫‪ -1‬وزرات ﻋﻠﻮم ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﻓﻨﺎوري‪ ،‬ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺷﯿﻼت و آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎي آﺑﯽ ﺧﺰر) ﮐﺎﺳﭙﯿﻦ( ‪،‬ﺳﺎري‬

‫‪ -2‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻠﻮم ﺷﯿﻼﺗﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه اﮐﻮﻟﻮژي درﯾﺎي ﺧﺰر‪ ،‬اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎري‪،‬‬

‫‪ -3‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﻗﺎﺋﻤﺸﻬﺮ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻋﻠﻮم ﭘﺎﯾﻪ‬

‫‪*sdarvishzadeh21@gmail.com‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫از ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮاد ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ ارزﺷﯽ ﺑﻮده و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﯿﺪﭼﺮب و آﻧﺘﯽ‪-‬‬
‫اﮐﺴﯿﺪان ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻓﺰودﻧﯽ ﻏﺬاﯾﯽ و داروﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ در ﻣﻘﯿﺎس زﯾﺎد ﺑﺴﯿﺎر ارزانﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺸﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر )‪ Photobioreactor (PBR‬ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺮخ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﻮﻣﺎس‬
‫)زيﺗﻮده( و ﯾﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻨﺎوﯾﻦ و ﭼﯿﮑﺪه ﺣﺪود ‪ 200‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Pubmed ، Sciencedirect ،SID‬و ‪ ، Scopus‬ﺣﺪود ‪ 30‬ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬درﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺴﺘﻢﻫﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﮐﺸﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از آﻟﻮده ﺷﺪن ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺑﻪآﺳﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎزدﻫﯽ‬
‫ﺣﺠﻤﯽ ﺑﯿﻮﻣﺎس در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ‪ 13‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺨﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻘﺪار روﻏﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻫﮑﺘﺎر در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﺳﺘﺨﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﮑﻼت اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺎز‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺷﺪ‪ .‬اﻣﮑﺎن راهاﻧﺪازي‬
‫و ﻧﺼﺐ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ در ﻫﻮاي آزاد و ﻫﻢ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺳﻮﻟﻪ و ﯾﺎ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي وﺟﻮد دارد ‪.‬‬

‫واژه ﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي‪ :‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر‪ ،‬ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﺑﯿﻮﻣﺎس)زيﺗﻮده(‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﮐﺸﺖ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫از ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮاد ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ ارزﺷﯽ ﺑﻮده و ﻣﺼﺎرف ﻏﺬاﯾﯽ و داروﯾﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﻮﺛﺮه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي ﺟﻠﺒﮏ در ﻣﻘﯿﺎس زﯾﺎد ﺑﺴﯿﺎر ارزانﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﯿﺪ ﭼﺮب و آﻧﺘﯽاﮐﺴﯿﺪان ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻓﺰودﻧﯽ ﻏﺬاﯾﯽ و داروﯾﯽ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎدهي آﮔﺎر ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪي ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺑﺮاي ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎ و ﻗﺎرچﻫﺎ و در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻏﺬاﯾﯽ از آن اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد از ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ‪-‬‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ رﯾﺰ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺟﺰء ﻣﻨﺎﺑﻊ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬داروﯾﯽ‪ ،‬آراﯾﺸﯽ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪﺣﺪي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﻤﻞﻫﺎي ﻏﺬاﯾﯽ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاي ﮐﻮدﮐﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺟﻠﺒﮏ ﮐﻠﺮﻻ در ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮص در داروﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻠﺒﮏ داراي ﺗﻤﺎم وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادهي ‪ B‬و اﮐﺜﺮ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺪن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻠﺒﮏ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻨﯽ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎم اﺳﯿﺪﻫﺎي آﻣﯿﻨﻪي اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺪن را داراﺳﺖ )اﺳﯿﺪﻫﺎي‬
‫آﻣﯿﻨﻪي اﺳﺎﺳﯽ آن دﺳﺘﻪ از اﺳﯿﺪ ﻫﺎي آﻣﯿﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯿﮑﺮوارﮔﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎ داراي‬
 ‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪..‬‬ ‫دروﯾﺶزاده و ﻫﻤﮑﺎران‬

‫ﻣﯿﺰان ﺑﺎﻻﯾﯽ ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ ﺑﻮده و ﻗﺪرت ﺳﻨﺘﺰ ﻫﻤﻪ اﺳﯿﺪﻫﺎي آﻣﯿﻨﻪ ﺿﺮوري را دارﻧﺪ‪ .‬ﮐﺮﺑﻮﻫﯿﺪارتﻫﺎي ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻠﻮﮐﺰ و ﺳﺎﯾﺮ ﭘﻠﯽ ﺳﺎﮐﺎرﯾﺪﻫﺎﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﻀﻢ ﺑﺎﻻ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮراﮐﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﻤﻞﻫﺎي ﻏﺬاﯾﯽ و ﯾﺎ رﻧﮓ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻏﺬا در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻏﺬاﯾﯽ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺛﺮات ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﺜﺒﺖﺷﺎن در‬
‫ﺻﻨﺎﯾﻊ داروﯾﯽ و ﺣﺘﯽ آراﯾﺸﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺷﮑﻞ ﻗﺮص‪ ،‬ﮐﭙﺴﻮل‪ ،‬ﻣﺎﯾﻌﺎت و ﯾﺎ ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫اﻓﺰودﻧﯽ در اﻧﻮاع ﻏﺬاﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﺎﮐﺎروﻧﯽ و ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﯿﺎن وﻋﺪه‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬آداﻣﺲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽﻫﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻟﯿﭙﯿﺪﻫﺎي ﺟﻠﺒﮏ ﻫﺎ ﺣﺎوي اﺳﯿﺪﻫﺎي ﭼﺮب اﺷﺒﺎع ﺷﺪه و اﺷﺒﺎع ﻧﺸﺪه از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﯿﺪﻫﺎي ﭼﺮب ﻣﻬﻢ اﻣﮕﺎ ‪ 3‬و اﻣﮕﺎ ‪ 6‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﮔﻨﺠﯿﺎن‪.( Devgoswami ,2012 ;1396 ،‬ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻗﺪرت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﻤﻪ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦﻫﺎي ﺿﺮوري از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ‪، E‬‬
‫‪C, B12, B6, B2, B1, A‬را دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻏﻨﯽ از رﻧﮕﺪاﻧﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎروﺗﻨﻮﺋﯿﺪﻫﺎ )ﺑﺘﺎﮐﺎروﺗﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎﮔﺰﻧﺘﯿﻦ و‪ (...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮ آﻧﻬﺎ را در اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي وﯾﺮوﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﮐﺘﺮﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺎرﭼﯽ و اﻧﮕﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﮐﺮوﻧﺮي ﻗﻠﺐ و ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺳﺮﻃﺎن را ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺪرن اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن در ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﺗﻮﻣﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺿﺪ ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ از اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ﺗﻮﻣﻮري از آنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﯾﺮوس ‪ HIV‬ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از‬
‫ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺰودﻧﯽ ﻏﺬاي دام وﻃﯿﻮر و آﺑﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻘﻮي ﺑﻮده و ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﻮﺷﺖ و‬
‫ﺷﯿﺮ دامﻫﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﻓﯿﺒﺮ زﯾﺎد‪ ،‬ﻣﮑﻤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻏﺬاﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﻼم اﯾﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺎ اﻓﺰودن ﺟﻠﺒﮏﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻏﺬاﻫﺎي آﻣﺎده ﮐﻪ ارزش ﻏﺬاﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺎﺛﯿﺮ‬
‫زﯾﺎنﺑﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻫﺶ داد ) ﮔﻨﺠﯿﺎن‪.(1396 ،‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮه وﺳﯿﻊ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﺤﻤﻞﭘﺬﯾﺮي ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﺒﻮدن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ )‬
‫‪ (Requel,2016‬و اﻣﮑﺎن ﺗﻨﻈﯿﻢ اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ )‪ (Giordano,2015‬ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺸﺖ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي رﯾﺰ ﺟﻠﺒﮑﯽ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻪ ﮔﺮوه ﮐﻠﯽ اﺗﻮﺗﺮوف‪ ،‬ﻫﺘﺮوﺗﺮوف و ﻣﯿﮑﺴﻮﺗﺮوف ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺸﺖ اﺗﻮﺗﺮوف ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮر و ﻣﺎده ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻣﺘﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺑﺮﮐﻪﻫﺎي ﺑﺎز )اﺳﺘﺨﺮﻫﺎ( و ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬اﻏﻠﺐ اﺳﺘﺨﺮﻫﺎي ﺑﺎز در ﻣﻘﯿﺎس ﺗﺠﺎري اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻔﻮذ ﻧﮑﺮدن ﻧﻮر و ﺑﺎزدﻫﯽ ﮐﻢ‬
‫)‪ (Chisti,2007‬در ﮐﻨﺎر ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﻧﻈﯿﺮ اﺣﺘﻤﺎل آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺟﻠﺒﮑﯽ و ﭘﺮوﺗﻮزوآ ) &‪Pulz‬‬
‫‪ (Scheibenbogen,1998‬از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺴﺒﺐ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺒﻮدن اﯾﻦ روش اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺮوري ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻨﺎوﯾﻦ و ﭼﯿﮑﺪه ﺣﺪود ‪ 200‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪،SID‬‬
‫‪ Pubmed ،Sciencedirect‬و ‪ ، Scopus‬ﺣﺪود ‪ 20‬ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﮐﻠﯿﺪ واژه ﻫﺎي ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ در ﻓﻀﺎي ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬و ‪ ...‬ﺟﻬﺖ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ در ﺑﺎﻧﮑﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎ)‪Photobioreactor(PBR‬‬

‫رﺧﻼف اﺳﺘﺨﺮﻫﺎي روﺑﺎز‪ ،‬در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎص از ﮐﺸـﺖ ﺟﻠﺒﮑـﯽ را ﺑـﺮاي ﻣـﺪت ﻃـﻮﻻﻧﯽ رﺷـﺪ داد‪.‬‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰي در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﻧﺒﻮﻫﯽ از ﺑﯿﻮﻣﺎس )زيﺗﻮده( ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪-‬‬
‫اﻧﺪ)‪ .( Pulz , 2001‬ﯾﮏ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي ﺷﮑﻞ از ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﺷﻔﺎف ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺟﻨﺲ ﭘﻼﺳﺘﯿﮏ ﯾـﺎ ﺷﯿﺸـﻪ‬

‫‪23‬‬
 ‫ﺟﻠﺒﮏ و ﮔﯿﺎﻫﺎن آﺑﺰي‬
‫ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،1‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﻄﺮ اﯾﻦ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮐﻠﮑﺘﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪي )ﮐﺎﻟﮑﺘﻮرﻫﺎي ﻧﻮري ﮐﻪ ﺳﻮﺳﭙﺎﻧﺴـﯿﻮن ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒـﮏ در‬
‫آن در ﭼﺮﺧﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ( ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 0/1‬ﻣﺘﺮ و ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻄﺮ ﻟﻮﻟﻪ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﻋﻤﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧـﻮر‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ داﺧﻞ آن ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻫﻤﻮاره از ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﮐﻠﮑﺘﻮرﻫﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﻪ ﮔﺮدش در ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺗﻮان ﺟﺬب ﻧﻮر اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮان ﺟﺬب‪ ،‬ﮐﻞ ﻧﻮر درﯾﺎﻓﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ )‪Molina et al. 1999‬‬
‫( و ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺑﻬﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﮑﻪ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﺑـﻪﺻـﻮرت اﻓﻘـﯽ روي زﻣـﯿﻦ ﻗـﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ ﻣـﯽﺗـﻮان آﻧﻬـﺎ را از‬
‫ﭘﻼﺳﺘﯿﮏﻫﺎي اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻤﻮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دور ﯾﮏ ﻗﺎب ﭘﯿﭽﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي ﻣﺎرﭘﯿﭽﯽ ﺑﺪﺳـﺖ آﯾـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺣﺠﻢ ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﺗﻠﻘـﯿﺢ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘـﻮر ﻟﻮﻟـﻪاي ﺑﺰرﮔﺘـﺮ ﻣـﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع دﯾﮕﺮي از ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴـﺘﺮده ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻧﻤـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﻧﯿﺰ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮔﺮانﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺟﻮد از روش روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﻮﻣﺎس در ﻣﻘﯿﺎس زﯾﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﯽﺷـﻮد)‪ ; Pulz , 2001‬ﮔﻨﺠﯿـﺎن ‪.(1396‬‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر داﺋﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﯽ‪ ،‬ﻧﻮر و دياﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ را ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧـﺖ در اﺧﺘﯿـﺎر‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺿﺨﺎﻣﺖ اﭘﺘﯿﻤﻢ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺑﯿﻦ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 4‬ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺎن در آﻟﻤﺎن‬
‫در ﯾﮏ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 10000‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ در ﻟﻮﻟﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﻧﮕﺎهدارﻧﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻓﻘﯽ و ﺑـﺎ ﺣﺠـﻢ ‪ 700‬ﻣﺘﺮﻣﮑﻌـﺐ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ و ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ‪ 120‬ﺗﻦ ﺑﯿﻮﻣﺎس ﺧﺸﮏ ﮐﻠﺮﻻ را ﺑﺎ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﻪﻧﺸﯿﻦ ﺷﺪن ﺑﯿﻮﻣﺎس در ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ از ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻮرﺑﻮﻟﻨﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﭘﻤـﭗ‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ﯾﺎ ﭘﻤﭗ ﺣﺒﺎﺑﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﻤﭗﻫﺎي ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺑﯿﻮﻣـﺎس آﺳـﯿﺐ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪(Sobczuk et ،‬‬
‫)‪al.,2006‬اﻣﺎ ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﻧﺼﺐ و ﻋﻤﻠﮑﺮد آنﻫﺎ راﺣﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺮاﺣﯽ ﭘﻤﭗﻫـﺎي ﺣﺒـﺎﺑﯽ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫـﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ راﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺣﺒﺎﺑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ)‪ .( Acién et al., 2001‬ﭘﻤﭗﻫﺎي ﺣﺒﺎﺑﯽ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي ﮐﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﭘﻤـﭗﻫـﺎي‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ داﺷﺘﻪ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻫﻮا ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮرﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت دورهاي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﺷﺪن دارﻧـﺪ‬
‫)‪ .(Chisti & Moo-Young,1994‬ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺣـﺪاﮐﺜﺮ ﻣﯿـﺰان اﮐﺴـﯿﮋن ﺗﻮﻟﯿـﺪي در ﯾـﮏ‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺎﻻ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ‪ 10 gO2/m3.min‬ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﻣﻘـﺎدﯾﺮ‬
‫اﺷﺒﺎع ﻫﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮد)‪ .( Molina et al.,2001‬ﺑﻪﻋﻼوه ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي اﮐﺴﯿﮋن ﺣﻞ‬
‫ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮر زﯾﺎد ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺘﻮاﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﺷﺪه و ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺟﻠﺒﮑﯽ را ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از آﺳﯿﺐ رﺳـﯿﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﮐﺴﯿﮋن ﺣـﻞ ﺷـﺪه ﻧﺒﺎﯾـﺪ از ‪ 40%‬ﻣﻘـﺪار ﻫـﻮاي اﺷـﺒﺎع ﺗﺠـﺎوز ﮐﻨـﺪ‪ .‬اﮐﺴـﯿﮋن ﻣﻮﺟـﻮد در ﻟﻮﻟـﻪ‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر را ﻧﻤﯽﺗﻮان دﻓﻊ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻃﻮل ﻟﻮﻟﻪ در ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫ﮐﺸﺖ ﺑﺎﯾﺪ در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻌﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺎززدا ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺒﺎبﻫﺎي ﻫﻮا ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﮐﺴﯿﮋن ﺗﺠﻤﻊ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺧـﺎرج‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻃﻮل ﯾﮏ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ‪ 80‬ﻣﺘﺮ ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ)‪ .( Molina et al.,2001‬اﻣﺎ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻃـﻮل‬
‫دﻗﯿﻖ آن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﯿﻮﻣﺎس‪ ،‬ﺷﺪت ﻧﻮر‪ ،‬ﺷﺪت ﺟﺮﯾﺎن و ﻏﻠﻈﺖ اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺤﻞ ورود ﺑﻪ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ دارد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺠﻤﻊﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻈﻪ ﮔﺎززدا ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﺣﺒﺎبﻫﺎي ﻫﻮا را از ﺑـﯿﻦ ﺑﺒـﺮد ﺗـﺎ ﯾـﮏ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺪون ﺣﺒﺎب ﺑﻪ داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮐﻠﮑﺘﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﺎزﮔﺮدد )‪ .(Chisti, 1998‬ﺑﻪدﻟﯿـﻞ اﯾﻨﮑـﻪ ﻋﻤـﻖ ﻣﺤﻔﻈـﻪ ﮔـﺎززدا‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮐﻠﮑﺘﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪي زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮر ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽرﺳﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺠﻢ اﯾﻦ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﮐﻠﮑﺘﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪..‬‬ ‫دروﯾﺶزاده و ﻫﻤﮑﺎران‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﮐﻪ ﻣﺎﯾﻊ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ در ﻃﻮل ﻟﻮﻟﻪ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ pH ،‬آن ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻣﺼـﺮف دياﮐﺴـﯿﺪﮐﺮﺑﻦ اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ)‪ .( Rubio et al.,1999‬دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﮔﺎززدا وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ اﺿﺎﻓﯽ در ﻃﻮل ﻟﻮﻟﻪ‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ از ﮐﻢ ﺷﺪن ﮐﺮﺑﻦ و اﻓﺰاﯾﺶ ‪ pH‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ روزاﻧﻪ ﻧﯿﻤﯽ از ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﯿﻮﻣﺎس ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد و آب ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺑﻪ دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎي ﮐﺸـﺖ ﺑﺮﻣـﯽ‪-‬‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 260/000‬ﮔﺎﻟﻦ آب در روز ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻫﮑﺘﺎر ﮐﺸﺖ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻨـﯽﺳـﺎزي ﻣﺤـﯿﻂ ﮐﺸـﺖ ﺑـﺎ‬
‫‪ %10‬دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ )‪ (v/v‬ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ راﻧﺪﻣﺎن ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﻮﻣﺎس ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺘﻘـﺎل ﮔـﺎز دياﮐﺴـﯿﺪﮐﺮﺑﻦ از‬
‫‪ Floating CO2 Injector‬در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺴـﺘﻪ دياﮐﺴـﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﭘﺎﯾـﺪاري و ﺗـﺮاﮐﻢ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮي دارد وﻟﯽ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ راﻧﺪﻣﺎن ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻣﻘﺪار ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و از رﺷﺪ و ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻞ از ﮐﺸﺖ رﯾﺰﺟﻠﺒﮏ در داﺧﻞ ﻓﺘﻮ ﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﯾﺎ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ آﻣﺎدهﺳـﺎزي ﺷـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ ﻣﺤـﯿﻂ ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﻬﺖ رﺷﺪ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻬﺎرﺟﺰء اﺻﻠﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻤﯿﺎب‪ ،‬آب و‬
‫دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ را ﺑﺮاي ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻮر‪ ،‬دﻣﺎ و ‪ PH‬ﻧﯿﺰ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﭘﺮاﻫﻤﯿـﺖ و ﺗﺎﺛﯿﺮﮔـﺬار ﺑـﺮ‬
‫رﺷﺪ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ رﺷﺪ رﯾﺰﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﮐﺮو و ﻣﯿﮑﺮو ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﮐﺮو ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻧﯿﺘﺮوژن‪ ،‬ﻓﺴﻔﺮ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﻮر‪ ،‬ﮐﻠﺴﯿﻢ ‪ ،‬ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ و ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﯿﮑﺮو ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬روي‪ ،‬ﯾـﺪ‪ ،‬ﺳـﯿﻠﯿﮑﻮن‪،‬‬
‫ﮐﺒﺎﻟﺖ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬ﻣﻨﮕﻨﺰ و وﯾﺘﺎﻣﯿﻦﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﻏﺬاﺋﯽ رﯾﺰﺟﻠﺒﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮐﻨﺎر ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺿﺮوري ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮر‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻫﻮادﻫﯽ و ‪ pH‬ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻬﺖ رﺷﺪ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ در ﻃﻮل روز ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺧﻨﮏ ﺷﺪن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه ﮐﻨﺘﺮل دﻣﺎ در ﺷﺐ ﻧﯿﺰ ﻣﻔﯿﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل ﺑـﺎ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ دﻣﺎ در ﻃﻮل ﺷﺐ ﻣﯽﺗﻮان اﺗﻼف و ﻫﺪر رﻓﺘﻦ ﺑﯿﻮﻣﺎس را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻨﻔﺲ ﮐﺎﻫﺶ داد‪ .‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫ﺑﯿﺮون ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮﺛﺮ و ﮐﻢﻫﺰﯾﻨﻪاي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺒﺎدل ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺧﻨﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﮐﻮﯾﻞ ﻣﺒﺪل ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫در ﺳﺘﻮن ﮔﺎززدا ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد)‪ .( Terry & Raymond,1985‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺒﺪلﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻨﺎوﺑﯽ در ﻟﻮپ ﻟﻮﻟﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺧﻨﮏﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﺗﺒﺨﯿﺮي ﺑﺎ اﺳﭙﺮي ﻧﻤﻮدن آب ﺑﺮ روي ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ آب و ﻫـﻮاﯾﯽ ﻣـﻮﺛﺮ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎي ﻟﻮﻟﻪاي ﺑﺰرگ را در داﺧﻞ ﮔﺮﻣﺨﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ دﻣﺎي ﮐﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﻗـﺮار ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﯾـﻦ روش ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﺑﯿﻮدﯾﺰل ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب روش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺑﯿﻮﻣـﺎس ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒـﮏ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖﻫـﺎي‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎي ﻟﻮﻟﻪاي و اﺳﺘﺨﺮﻫﺎي روﺑﺎز دارد‪.‬‬
‫ﺟﺪول )‪ (1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﻮﻣﺎس ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ را در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر و اﺳﺘﺨﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 100‬ﺗـﻦ‬
‫ﺑﯿﻮﻣﺎس در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو روش ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ از دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ را ﻣﺼﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ )اﮔﺮ از اﺗـﻼف ﺑـﻪ‬
‫اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﺷﻮد(‪ .‬در ﺟﺪول )‪ (1‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮاي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺑـﺎزدﻫﯽ ﺑﯿﻮﻣـﺎس و ﻏﻠﻈـﺖ در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫـﺎ و‬
‫اﺳﺘﺨﺮﻫﺎي واﻗﻌﯽ و ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺰرگ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار روﻏﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻫﮑﺘﺎر در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫از اﺳﺘﺨﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎزدﻫﯽ ﺣﺠﻤﯽ ﺑﯿﻮﻣﺎس در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ‪ 13‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺨﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو روش از ﻧﻈﺮ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ دو روش ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ذﮐﺮ ﺷﺪه در ﺟﺪول ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺠﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ‬
‫)‪.(Lorenz & Cysewski, 2000 ; Spolaore et al.,2006‬‬

‫‪25‬‬
 ‫ﺟﻠﺒﮏ و ﮔﯿﺎﻫﺎن آﺑﺰي‬
‫ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،1‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺟﺪول‪ :1‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر و اﺳﺘﺨﺮ‬

‫اﺳﺘﺨﺮ‬ ‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮرآﮐﺘﻮر‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫‪100000‬‬ ‫‪100000‬‬ ‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﻮﻣﺎس ﺳﺎﻻﻧﻪ )‪( kg‬‬
‫‪0/117‬‬ ‫‪1/535‬‬ ‫ﺑﺎزدﻫﯽ ﺣﺠﻤﯽ )‪( kg m-3 d-1‬‬
‫‪0/035‬‬ ‫‪0/072‬‬ ‫ﺑﺎزدﻫﯽ ﺳﻄﺤﯽ )‪(kg m-2 d-1‬‬
‫‪0/14‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﺑﯿﻮﻣﺲ )‪( kg m-3‬‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/384‬‬ ‫ﻧﺮخ رﻗﺖ )‪( d-1‬‬
‫‪7828‬‬ ‫‪5681‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز )‪( m2‬‬
‫‪99/4‬‬ ‫‪136/9‬‬ ‫ﺑﺎزده روﻏﻦ )‪(m3 ha-1‬‬
‫‪183333‬‬ ‫‪183333‬‬ ‫ﻣﺼﺮف ‪ CO2‬ﺳﺎﻻﻧﻪ )‪(kg‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮي ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 82‬و ﻋﺮض‬ ‫‪ 132‬ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻮازي ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 80‬ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫‪12‬‬ ‫و ﻗﻄﺮ ‪ 0/06‬ﻣﺘﺮ‬
‫و ﻋﻤﻖ ‪ 0/3‬ﻣﺘﺮ‬
‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ در ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺰرگ‬

‫ﻫﺪف از ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﺟﻠﺒﮏ در ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺰرگ و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮل در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺗﺎ‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ)اﺳﺘﻔﺎده در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ( ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﺮاي رﺷﺪ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬آب‪ :‬اﮐﺜﺮ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎي آﺑﯽ رﺷﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي رﺷﺪ ﺑﺪان واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪذﮐﺮ اﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﺼﺮف‬
‫و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﯿﮑﺮو ﺟﻠﺒﮏ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮان از ﻫﺮ ﻧﻮع آﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﻮر‪ :‬ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﺮاي ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻧﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ زﯾﺮا ﻧﻮر ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ در ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻟﻮگ رﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ‪ :‬ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻮاد آﻟﯽ ﺧﻮد اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﺰان دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﻫﻮا ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﺣﻞ ﺷﺪه در آب ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ زﯾﺎدي در رﺷﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﯽ‪ :‬ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﺮاي رﺷﺪ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺤﻠﻮل در آب دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻨﺸﺎن‪ ،‬ﻧﯿﺘﺮات و ﻓﺴﻔﺎت‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﺪان آن رﺷﺪ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬دﻣﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ :‬اﮐﺜﺮ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ در دﻣﺎي ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 27‬درﺟﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ رﺷﺪ را دارﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎﻫﺶ و اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﯾﺎدي ﺑﺮ رﺷﺪ‬
‫ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﻣﯽﮔﺬارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻨﺪي رﺷﺪ و ﺣﺘﯽ ﻣﺮگ آنﻫﺎ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪..‬‬ ‫دروﯾﺶزاده و ﻫﻤﮑﺎران‬

‫ﺷﮑﻞ اﻧﻮاع ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﺒﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ‬

‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﯽ ﺗﻮان از اﻧﻮاع ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪.(1‬‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﺑﻦ اﻧﻮاع ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮐﺜـﺮ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘـﻮرﻫـﺎي ﻟﻮﻟـﻪاي ﺷـﺎﻣﻞ ﻟﻮﻟـﻪﻫـﺎي‬
‫ﭘﻼﺳﺘﯿﮑﯽ ﯾﺎ ﺷﯿﺸﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي ﭘﻤﭗ ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻓﺸﺎر ﻫﻮا درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﭼﺮﺧﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻘﯽ ﻣﺎرﭘﯿﭽﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮدي‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ اﻓﻘﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺮوﻃﯽ و ﺷﯿﺐدار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻮادﻫﯽ و ﻫﻢﺧﻮردﮔﯽ )ﺗﻼﻃﻢ( ﮐﺸﺖ در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي ﭘﻤﭗ ﻫﻮا اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﻬـﺖ ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از‬
‫رﺳﻮب ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺟﻠﺒﮏ و در اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻧـﻮع راﮐﺘـﻮر ﺳـﻄﺢ‬
‫زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺟﺬب ﻧﻮر دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻋﯿﻮب اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺠﻤﻊ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل در آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺷـﺪه در اﺛـﺮ‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺗﺠﻤﻊ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺗﻨﻔﺲ ﻧﻮري ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺪت از‬
‫ﺑﺎزدﻫﯽ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻗﻄﺮ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺣﺪي ﺑﺎﻻﺗﺮ رود زﯾﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺳـﻄﺢ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺠﻢ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺟﺬب ﻧﻮر ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺎد ﺟﻠﺒﮏ اﺣﺘﯿـﺎج ﺑـﻪ ﻣﯿـﺰان زﯾـﺎدي‬
‫ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﺠﻤﻊ‪ ،‬ﺗﻪﻧﺸﯿﺸﻨﯽ و ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﻪ دﯾﻮارهي ﻟﻮﻟﻪﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﮐﺮدن و ﺗﻤﯿﺰ ﮐﺮدن ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﮐﺎري ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ و ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻌﺎﯾﺐ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﻨﻈﯿﻢ دﻣﺎي‬
‫آن ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎﮐﺎراﻣﺪي ﻫﻮادﻫﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﺗﻨﻈﯿﻢ دﻣﺎ و ﻫﻮادﻫﯽ در ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﮐﺰي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﮐﺸﺖ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ‬
‫ﭘﻤﭗ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪاي ﻟﻮﻟﻪ ﻏﻠﻈﺖ دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﺑﺎﻻ و اﮐﺴﯿﮋن ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ و دﻣـﺎي آن ﺗﻨﻈـﯿﻢ ﺷـﺪه ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ اﻣـﺎ در‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﻧﺘﻬﺎي ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺷﺪه و دﻣﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي اﻓﻘﯽ‪ :‬ﮐﺸﺖ ﻫﻮادﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﺷﺪه ﺑﻪ داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ ﭘﻤﭗ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ از اﻧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ‬

‫ﻣﺠﺪدا وارد ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻮادﻫﯽ و ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﭼﺮﺧﻪ داﺋﻤﺎ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد ﺷﮑﻞ )‪ 1‬و ‪.(2‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ﺟﻠﺒﮏ و ﮔﯿﺎﻫﺎن آﺑﺰي‬
‫ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،1‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪51‬‬ ‫ﭘﮋوھﺸﮑﺪه اﮐﻮﻟﻮژی درﯾﺎی ﺧﺰر‬

‫‪d‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 1.‬اﻧﻮاع ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ي ﻟﻮﻟﻪاي‬

‫‪: a‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻋﻤﻮدي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﺎﯾﺖ‪(www.algaefuls.org):‬‬

‫‪ : b‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر اﻓﻘﯽ‬
‫‪ : C‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻣﺎرﭘﯿﭽﯽ‬
‫‪ : d‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻠﺮﻻ در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎي ﻟﻮﻟﻪاﯾﯽ داﺧﻞ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ‪،‬آﻟﻤﺎن‬

‫‪28‬‬
 ‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪..‬‬ ‫دروﯾﺶزاده و ﻫﻤﮑﺎران‬

‫ﺷﮑﻞ‪ .2‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻓﺘﻮﺑﯿﻮ راﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي زﻣﯿﻨﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺻﻔﺤﻪ ﺻﺎف‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺻﻔﺤﻪ ﺻﺎف ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻄﺢ ﺟﺬب ﻧﻮري ﺑﺎﻻﯾﯽ ﮐﻪ دارد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ راﮐﺘﻮر در ﺳﺎل‬
‫‪ 1953‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﯿﻠﺮ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از او داﻧﺸﻤﻨﺪان زﯾﺎدي روي آن ﮐﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺻﻔﺤﻪ ﺻﺎف از دو‬
‫ﺻﻔﺤﻪي ﻣﺴﻄﺢ ﺷﻔﺎف ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﮑﻌﺐ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺷﮑﻞ ﯾﮏ آﮐﻮارﯾﻮم ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﮐﻢ را‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﻤﻊ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﻠﻮل در اﯾﻦ روش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻟﻮﻟﻪاي اﻓﻘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬
‫از ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪ ﺻﺎف ﮔﺰارش ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻞ)‪.(3‬‬

‫‪29‬‬
 ‫ﺟﻠﺒﮏ و ﮔﯿﺎﻫﺎن آﺑﺰي‬
‫ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ،1‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ .3‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺻﻔﺤﻪ ﺻﺎف‬

‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر‪ ،‬ﺗﺎﺳﯿﺴﺎﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺬب ﻧﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎﻟﮑﺘﻮرﻫﺎي ﻧﻮري ﺗﻮدهي زﻧﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺣـﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘـﻮرﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺑﻬﯿﻨـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻄﺢ ﺟﺬب ﻧﻮر ﺑﺎﻻﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ )ﮐﺎﻟﮑﺘﻮرﻫﺎي ﻧﻮري( ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻮادﻫﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻼﻃـﻢ و ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ در اﺧﺘﯿﺎر ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان دياﮐﺴـﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﻣﺤﻠـﻮل در‬
‫آب اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻮدهي زﻧﺪه )ﻣﺤﺼﻮل( اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ از داﺧﻞ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺸﺖ ﺟﻠﺒﮏ ﺧﺎرج ﺷﻮد و ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن از ﺗﺠﻤﻊ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان‬
‫اﮐﺴﯿﮋن در راﮐﺘﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ اﮐﺴﯿﮋن ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻨﻔﺲ ﻧﻮري ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺎزده ﻓﺘﻮﺳـﻨﺘﺰ و‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪..‬‬ ‫دروﯾﺶزاده و ﻫﻤﮑﺎران‬

‫‪ -4‬دﻣﺎي ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ و از اﻓﺰاﯾﺶ زﯾﺎد دﻣﺎ در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﮔﺮم و ﮐﺎﻫﺶ زﯾﺎد دﻣـﺎ در ﻓﺼـﻞﻫـﺎي ﺳـﺮد‬
‫ﺳﺎل ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪﻋﻤﻞ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬داﺧﻞ راﮐﺘﻮر ﺑﺎﯾﺪ داﺋﻤﺎ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﮔﺮدﺷﯽ آب وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ ﺑﻪﺳﻤﺖ ﻣﺮﮐﺰ و ﺳـﻄﻮح ﺑﯿﺮوﻧـﯽ راﮐﺘـﻮر‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺎرﯾﮏ )اﻋﻤﺎق راﮐﺘﻮر( و روﺷﻦ )ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر راﮐﺘﻮر( ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾـﻦ ﺣﺮﮐـﺖﻫـﺎ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮان ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰي ﺟﻠﺒﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﻣﺤﻠﻮل )ﻣﺤـﯿﻂ ﮐﺸـﺖ( و ﯾﮑﻨﻮاﺧـﺖ‬
‫ﺷﺪن ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد و در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي و دﻣﺎ در داﺧﻞ راﮐﺘﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ و ﺗﻪﻧﺸﯿﻨﯽ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ در راﮐﺘﻮر ﺑﺎﻋﺚ از دور ﺧﺎرج ﺷﺪن اﯾﻦ ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻌﺪي ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -7‬ارزان ﻗﯿﻤﺖ و ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا در ﺳﻄﻮح زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ در ﻫﺮ زﻣﯿﻦ و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ از ﺟﻤﻠﻪ اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫ﺗﻮﻟﯿــﺪ روﻏــﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻــﺎ ﺑــﺮاي ﺑﯿﻮدﯾﺰل)ﺳــﻮﺧﺖ ﺳــﺒﺰ(‪ ،‬ﺻــﻨﺎﯾﻊ ﻏــﺬاﯾﯽ‪ ،‬داروﯾــﯽ و آراﯾﺸــﯽ ﻣــﻮرد اﺳــﺘﻔﺎده ﻗــﺮار ﻣــﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮد)‪ (Aakrutiruia et al., 2015‬در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣـﺪه از ﺗﺤﻘﯿـﻖ ‪ Aakrutiruia‬و ﻫﻤﮑـﺎران )‪ (2015‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ زيﺗﻮده ﻣﻘﺪار روﻏﻦ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﯿﮑﺮو ﺟﻠﺒﮏ ‪ Chlorella rotunda‬در دو ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘـﻮر ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ‪ 2/5‬ﺗـﺎ‬
‫‪ 3/7‬ﻣﯿﻠﯽﮔﺮم در ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ‪ Masojidk‬و ﻫﻤﮑﺎران )‪ (2003‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘـﻮر‬
‫ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺤﺼﻮل و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ روﻏﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﻮع راﮐﺘﻮر از ﻧﻈـﺮ ﻫـﻮادﻫﯽ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ ‪ 2/2‬ﻣﯿﻠـﯽﮔـﺮم در‬
‫ﻣﯿﻠﯽﻟﯿﺘﺮ روﻏﻦ از ﻣﯿﮑﺮو ﺟﻠﺒﮏ ‪ Asthrospira plantens‬اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﮑﻼت اﺳﺘﺨﺮ ﺑﺎز از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺒﺨﯿﺮ آب و آﻟﻮدﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ راه‬
‫اﻧﺪازي و ﻧﺼﺐ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ ﻫﻢ در ﻫﻮاي آزاد ﻫﻢ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺳﻮﻟﻪ و ﯾﺎ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ را‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻫﻮاي آزاد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﺷﻤﺎل ﮐﺸﻮر از اواﯾﻞ اردﺑﯿﻬﺸﺖ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻣﻬﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺸﺖ در ﻫﻮاي آزاد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﯽ و ﺣﺘﯽ ﻧﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﻧﺪارد ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﻣﯽﺗﻮان ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺎﻫﺶ داد‪ .‬ازآﻧﺠﺎﯾﯽﮐﻪ اﻣﮑﺎن آﻟﻮده ﺷﺪن دراﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﺒﺨﯿﺮ آب در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮل در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﺳﺘﺨﺮﻫﺎي رو ﺑﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﺮورش در ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري و ﻧﯿﺮوي‬
‫ﮐﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﭘﺮورش در اﺳﺘﺨﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯿﮑﺮو ﺟﻠﺒﮏﻫﺎ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻮاد ﻣﻮﺛﺮه ﻓﺮاﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﮐﺎرﺑﺮدي ﮐﺮدن اﯾﻦ ﻃـﻼي ﺳـﺒﺰ در ﺻـﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬داروﯾﯽ ‪ ،‬آراﯾﺸﯽ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﭘﯿﺸـﻨﻬﺎد ﻣـﯽﮔـﺮدد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺗﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮐﺮدن ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از ﻧﻮاﻗﺺ و ﻣﺤﺪوﯾﺖﻫﺎي ﮐﻨﻮﻧﯽ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺸﺖ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻘﯿﺎس وﺳﯿﻊ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫ﺟﻠﺒﮏ و ﮔﯿﺎﻫﺎن آﺑﺰي‬
1397 ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬،1‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ﺳﺎل اول‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

31‫ ص‬.4526880 ‫ ﺷﻤﺎره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ‬،.‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﺤﻮل‬. ‫ ﻣﯿﮑﺮوﺟﻠﺒﮏ ﻃﻼي ﺳﺒﺰ آﯾﻨﺪه‬.1396 .‫ﻋﻠﯽ‬، ‫ﮔﻨﺠﯿﺎن ﺧﻨﺎري‬
‫ ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﻘﺪار ﺑﯿﻮﻣﺲ ﺗﻮﻟﯿﺪي در‬.1397 .‫ ن‬،‫ و ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ‬.‫ ب‬،‫ آﯾﺘﯽ‬،.‫ ح‬،‫ ﮔﻨﺠﯽ دوﺳﺖ‬،.‫ س‬،‫ﻗﺒﺎدﯾﺎن‬
.5: 25-13 ‫ – ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ در ﻋﻠﻮم زﯾﺴﺘﯽ‬.‫رﯾﺰﺟﻠﺒﮏ اﺳﭙﯿﺮوﻟﯿﻨﺎ‬
AAKRUTI RUIA, ANJALI TIW ARI & AMULYA GRACE. 2015. “Design and fabrication of economically
viable Hybrid Photobioreactor (closed bubble column) prototype for the cultivation of elite Microalgae
for enhanced lipid (biodiesel) yield”. KSCST_KSBDB_39S_B _BE_005. New Horizon College of
Engineering Autonomous College affiliated to VTU. Project Report – VIII Semester (2015-16)
Acién Fernandez, F. G., Fernandez Sevilla, J. M., Sanchez Pérez, J. A., Molina Grima, E. and Chisti, Y.,
,2001. Airlift-driven external-loop tubular photobioreactors for outdoor production of microalgae:
assessment of design and performance, Chemical Engineering Science, 56, 8, 2721-2732.
Chisti, Y. and Moo-Young, M., 1994, Clean-in-place systems for industrial bioreactors: Design, validation
and operation, Journal of Industrial Microbiology & Biotechnology, 13, 4, 201-207.
Chisti, Y., 1998. Pneumatically Agitated Bioreactors in Industrial and Environmental Bioprocessing:
Hydrodynamics, Hydraulics, and Transport Phenomena, Applied Mechanics Reviews, 51, 1, 33-112.
Chisti, Y, 2007. Biodiesel from microalgae. – Biotechnol. Adv. 25: 294-306.
Devgoswami, Ch.R., Kalita, M.C., Talukdar, J., Bora, R., Sharma, P., 2012. Studies on the growth behavior
of Chlorella, Haematococcus and Scenedesmus sp. in culture media with different concentrations of
sodium bicarbonate and carbon dioxide gas. African Journal of Biotechnology, Vol. 10(61), pp. 13128-
13138.
Giordano, M., Palmucci, M. and Norici, A,. 2015. Taxonomy and growth conditions concur to determine the
energetic suitability of algal fatty acid complements. – J. Appl. Phycol. 27: 1401-1413.
Lorenz, R. T. and Cysewski, G. R., 2000. Commercial potential for Haematococcus roalgae as a natural
source of astaxanthin, Trends in Biotechnology, 18, 4, 160-167
Molina, E., Fern‫ل‬ndez, J., Acién, F. G. and Chisti, Y., 2001. Tubular photobioreactor esign for algal
cultures, Journal of Biotechnology, 92, 2, 113-131.
Molina Grima, E., Fern‫ل‬ndez, F. G. A., Garc‫ي‬a Camacho, F. and Chisti, Y., 1999. Photobioreactors: light
regime, mass transfer, and scaleup, Journal of Biotechnology, 70, 1-3, 231-247.
J. Masojídek, Š. Papáček, M. Sergejevová, V. Jirka, J. Červený, J. Kunc,J. Korečko, O. Verbovikova, J.
Kopecký, 2003: A closed solar photobioreactor for cultivation of microalgae under supra-high
irradiance:basic design and performance.Applied phycology, 15: 239-248
Pulz, 2001. Photobioreactors: production systems for phototrophic microorganisms ,Applied Microbiology
and Biotechnology, 57, 3, 287-293
Pulz, O. and Scheibenbogen, K., 1998. Photobioreactors: design and performance with respect to light energy
input. Bioprocess and algae reactor technology, apoptosis. – Springer 123-152 pp.
Rubio ,F. C., Fernández, F. G. A., Pérez, J. A. S., Camacho, F. G. and Grima, E. M., 1999. Prediction of
dissolved oxygen and carbon dioxide concentration profiles in tubular photobioreactors for microalgal
culture, Biotechnology and Bioengineering, 62, 1, 71-86.
Raquel, R.S., Ofélia, Q.F., José, L.M. and Ricardo, M.Ch., 2016. Cultivation of Spirulina maxima in medium
supplemented with sugarcane vinasse. – Bioresour. Technol. 204: 38-48.
Spolaore, P., Joannis-Cassan, C., Duran, E. and Isambert, A., 2006. Commercial applications of microalgae,
Journal of Bioscience and Bioengineering, 101, 2, 87-96.
Sobczuk, T., Camacho, F., Grima, E. and Chisti, Y., 2006. Effects of agitation on the microalgae
Phaeodactylum tricornutum and Porphyridium cruentum, Bioprocess and Biosystems Engineering, 28,
4, 243-250.

32
 ..‫ ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺘﻮﺑﯿﻮراﮐﺘﻮر ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬،‫ﻃﺮاﺣﯽ‬ ‫دروﯾﺶزاده و ﻫﻤﮑﺎران‬

Design, evaluation and manufacturing of photobioreactor for mass

production of microalgae

Abstract

From micro-algae, various compounds are extracted, and materials are very valuable, and
the best source of extracting fatty acids and antioxidants, as food additives and
pharmaceuticals. Production of micro-algae on a large scale is much cheaper than other
existing bio-resources. The photobioreactor culturing system (PBR), Photobioreactor, has
been designed and built to achieve higher photosynthesis rates and the production of
biomass (biogenic) or more microalgae product. In this research, studies have been done
on the production of massive microalgae from a photobioreactor closed system.
After reviewing the titles and abstracts, about 200 related articles published in databases
such as SID, ScienceDirect, Pubmed and Scopus, about 30 articles were finalized and used.
Control of culture medium is better in closed photobioreactors
In these systems, the production of the product is much higher than other cultivating
systems and it is easy to avoid contamination of the culture medium. The volumetric
biomass yield of photobioreactors is 13 times greater than that of pools, and the amount of
oil produced per hectare in photobioreactors is much higher than that of pools. Despite
open pool problems, all attention was paid to the development of photobioreactors. It is
possible to set up and install photobioreactors in open air and in a closed environment of
niches or greenhouses.

Keywords: photobioreactor, microalgae, mass production, biomass (ziothous), systems of cultivation

33