1/4/2022

CHƯƠNG 6
CÁC PHẨM CHẤT VÀ
THUỘC TÍNH TÂM LÝ
ĐIỂN HÌNH CỦA
NHÂN CÁCH
GV. ĐÀO THỊ DIỆU LINH
BM TÂM LÝ – GIÁO DỤC
ĐH NGOẠI NGỮ - ĐHQGHN
Email: linhdtd@vnu.edu.vn
ĐT: 091 217 01 82

NỘI DUNG CHÍNH

Tình cảm và Ý chí và

Các thuộc
các quy luật hành động ý
tính tâm lí
của tình cảm chí

1
 1/4/2022

MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN VỀ

NHÂN CÁCH

Phân biệt một số khái niệm

Khái niệm con người, cá nhân, nhân cách

CON NGƯỜI CÁ NHÂN CÁ TÍNH NHÂN CÁCH

Con người là Là con Cái đơn nhất Bao gồm phần xã

một thực thể người, có một không hội, tâm lý của cá
sinh vật, xã nhưng con hai, không lặp nhân với tư cách
hội, văn hóa. người cụ lại trong tâm lý thành viên của một
thể của hoặc sinh lý xã hội nhất định, là
cộng đồng, của cá thể chủ thể của cả
một thành động vật hoặc quan hệ người -
viên của xã cá thể người. người, của hoạt
hội. động có ý thức và
giao lưu.

2
 1/4/2022

Khái niệm nhân cách trong tâm lý học

Nhân cách là tổ hợp những đặc điểm, thuộc

tính tâm lý của cá nhân biểu hiện bản sắc và giá
trị xã hội của con người

Các đặc điểm cơ bản của nhân cách

Tính Các đặc điểm Tính

thống cơ bản giao
nhất của nhân cách lưu

Tính Tính
ổn tích
định cực

3
 1/4/2022

1 Click
CẤUto add TitleCỦA NHÂN CÁCH
TRÚC

Quan điểm coi nhân cách bao gồm

3 lĩnh vực cơ bản

Nhận thức Ý chí

(bao gồm Tình cảm (phẩm chất ý
tri thức và (rung cảm, chí, kỹ năng,
năng lực thái độ) kỹ xảo,
trí tuệ) thói quen)

K.K.Platonov nêu lên 4 tiểu cấu trúc

của nhân cách như sau:

Tiểu cấu trúc có nguồn gốc sinh học:

bao gồm khí chất, giới tính,
lứa tuổi và cả những đặc điểm bệnh lý

Tiểu cấu trúc các đặc điểm của các quá trình
tâm lý: các phẩm chất trí tuệ, trí nhớ,
ý chí, đặc điểm của xúc cảm…

Tiểu cấu trúc về vốn kinh nghiệm: tri thức,

kỹ năng, kỹ xảo, thói quen…

Tiểu cấu trúc xu hướng nhân cách: nhu cầu,

hứng thú, lý tưởng, thế giới quan, niềm tin…

4
 1/4/2022

Quan điểm coi nhân cách gồm 4 nhóm

thuộc tính tâm lý điển hình của cá nhân

Xu hướng

Tính cách

Năng lực

Khí chất

Quan điểm coi cấu trúc nhân cách bao gồm

2 mặt thống nhất với nhau là đức và tài

PHẨM CHẤT (ĐỨC) NĂNG LỰC (TÀI)

- Phẩm chất xã hội (đạo - Năng lực xã hội hoá: khả năng
đức, chính trị): thế giới quan, thích ứng, hoà nhập, tính mềm
lý tưởng, niềm tin, lập dẻo, cơ động, linh hoạt trong
trường… cuộc sống.
- Phẩm chất cá nhân (đạo - Năng lực chủ thể hoá: khả năng
đức, tư cách): các nết, đức thể hiện tính độc đáo, đặc sắc,
tính, các thói, tật… cái riêng, cái bản lĩnh của cá
nhân.
- Phẩm chất ý chí: tính mực - Năng lực hành động: khả năng
đích, tính tự chủ, tính kỷ luật, hành động có mục đích, chủ
tính quả quyết, tính phê động, tính cực, có hiệu quả.
phán.

5
 1/4/2022

CÁC PHẨM CHẤT TÂM LÝ

CỦA NHÂN CÁCH

6.1. Tình cảm và quy

luật hình thành tình cảm

6.1.2. Khái niệm xúc cảm, tình cảm

Định nghĩa

Tình cảm là những thái độ thể hiện sự rung cảm của

con người đối với những sự vật, hiện tượng có liên quan
tới nhu cầu và động cơ của họ.

https://static1.bestie.vn/Mlog/UploadThumbs/201506/383753d5-e264-49f0-abd8-9c212ccfe347.jpg

6
 1/4/2022

BÀI THƠ “ÁO ĐỎ”

(VŨ QUẦN PHƯƠNG)

Áo đỏ em đi giữa phố đông

Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro em biết không?

Phân biệt xúc cảm và tình cảm

XÚC CẢM TÌNH CẢM

Có cả ở người và
Chỉ có ở con người
động vật
Có trước Có sau

Là quá trình tâm lý Là thuộc tính tâm lý

Có tính nhất thời, biến đổi Có tính ổn định lâu dài

7
 1/4/2022

6.1.3. Những đặc điểm của tình cảm

Tính xã hội

Tính nhận thức Tính khái quát

1 3
Đặc điểm
đặc trưng
của
tình cảm

Tính hai mặt

4 Tính chân thực
5

6.1.4. Các mức độ của đời sống tình

cảm (xét từ thấp đến cao)

Màu sắc xúc cảm của

cảm giác 4

1
Tình cảm- thuộc tính
tâm lý ổn định, bền
3 vững, nói lên thái độ
cá nhân
Xúc động-
2 tâm trạng

Xúc cảm- những rung

cảm xảy ra nhanh,
mạnh, rõ rệt https://cdn.vietnammoi.vn/stores/news_dataimages/linhlhd/022019/12/16/gui-gam-yeu-thuong-qua-nhung-loi-chuc-
valentine-danh-cho-ban-trai-18-.7693.jpg

8
 1/4/2022

HUMAN EMOTIONS
(CARROLL ELLIS IZARD )

9
1/4/2022

10
 1/4/2022

6.1.5. Vai trò của tình cảm

Trong Là mặt tập trung nhất, đậm nét nhất nhân cách của
tâm lý học con người

Tình cảm là nguồn động lực mạnh mẽ kích thích con

Với nhận người tìm tòi chân lý. Ngược lại nhận thức là cơ sở, là cái
thức “lý” của tình cảm, “lý” chỉ đạo tình cảm, lý và tình là 2 mặt
của một vấn đề, nhân sinh quan thống nhất của con
người.

Với hành Nảy sinh và biểu hiện trong hoạt động, đồng thời là một
động trong những động lực thúc đẩy con người hoạt động

Tình cảm có quan hệ và chi phối toàn bộ các thuộc tính tâm lý
của nhân cách

11
 1/4/2022

6.1.6. CÁC LOẠI TÌNH CẢM

Các loại tình cảm

Tình cảm cấp thấp Tình cảm cấp cao

Tình
Tình Tình Tình
cảm
cảm cảm cảm
mang
đạo trí thẩm
tinh
đức tuệ mĩ
TGQ

6.1.7. Các quy luật của tình cảm

Thích ứng

Cảm ứng
Hình thành
Tình cảm Các quy luật
của
tình cảm

Lây lan Pha trộn

Di chuyển

12
 1/4/2022

QUY LUẬT THÍCH ỨNG

Khi một xúc cảm, tình cảm nào đó được lặp

đi lặp lại nhiều lần một cách không thay đổi
thì đến một lúc nào đó sẽ bị suy yếu, lắng
xuống.
Hiện tượng “thích ứng”, “trơ”,
“chai dạn” của tình cảm.

QUY LUẬT “CẢM ỨNG”

Sự xuất hiện hoặc suy yếu đi của một tình

cảm này có thể làm tăng hoặc giảm một
tình cảm khác đối cực với nó, xảy ra đồng
thời hoặc nối tiếp với nó.

13
 1/4/2022

QUY LUẬT PHA TRỘN

Hai tình cảm đối cực (hoàn toàn trái ngược)

có thể cùng tồn tại, cùng xảy ra một lúc
nhưng không loại trừ nhau, ngược lại chúng
pha trộn vào nhau, quy định lẫn nhau, cái
này là điều kiện của cái kia.

QUY LUẬT “DI CHUYỂN”

 Là hiện tượng XC, TC có thể “di chuyển” từ một đối

tượng này sang đối tượng khác có liên quan tới đối
tượng gây gây nên TC trước đó.

 Tình cảm có thể “di chuyển” theo 4 cách sau:

 Chuyển từ thái độ sang hành động
 Chuyển từ cực này sang cực kia
 Chuyển từ đối tượng này sang đối tượng khác
 Chuyển từ số lượng sang chất lượng

14
 1/4/2022

QUY LUẬT LÂY LAN

Là hiện tượng xúc cảm, tình cảm của một chủ

thể này có thể “lan truyền” sang một chủ thể
khác.
Ví dụ: hiện tượng vui lây, buồn lây,...

QUY LUẬT VỀ SỰ HÌNH THÀNH

TÌNH CẢM
Tình cảm được hình thành là do quá trình
tổng hợp hóa, khái quát hóa những xúc cảm
cùng loại.
Khi được hình thành thì tình cảm lại được
thể hiện qua xúc cảm và chi phối xúc cảm.

“Năng mưa thì giếng năng đầy

Anh năng đi lại, mẹ thầy năng thương”

15
 1/4/2022

6.2. Ý CHÍ VÀ HÀNH ĐỘNG Ý CHÍ

http://www.englishlessonsbrighton.co.uk/wp-content/uploads/2015/08/ready-willing-able-to-do.jpg

6.2.1. Khái niệm ý chí

Ý chí là một phẩm chất nhân cách, là mặt

năng động của ý thức, biểu hiện ở năng
lực thực hiện những hành động có mục
đích, đòi hỏi phải có sự nỗ lực khắc phục
khó khăn.

16
 1/4/2022

6.2.2. CÁC PHẨM CHẤT CỦA Ý CHÍ

Tính
độc
lập
Tính Tính
mục quyết
đích Các đoán
phẩm
Tính chất Tính
kiên Tính dũng
cường tự kiềm cảm
chế-tự
chủ

17
 1/4/2022

6.2.3. Hành động ý chí

Hành động ý chí là gì?

Hành động ý chí là hành động có ý thức, có chủ

tâm, đòi hỏi nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện
đến cùng mục đích đã đề ra.

18
 1/4/2022

Đặc điểm của hành động ý chí

 Nguồn kích thích hành động ý chí không trực tiếp quyết định hành
động bằng cường độ vật lý mà thông qua cơ chế động cơ hoá
hành động, trong đó chủ thể nhận thức ý nghĩa của kích thích để từ
đó quyết định có hành động hay không?

 Hành động ý chí có tính mục đích rõ ràng và chứa đựng nội dung
đạo đức.

 Hành động ý chí bao giờ cũng có sự lựa chọn phương tiện và biện
pháp tiến hành.

 Hành động ý chí luôn có sự điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra của ý
thức, luôn có sự nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện đến cùng
mục đích đã đề ra

Cấu trúc của hành động ý chí

CẤU TRÚC CỦA HÀNH ĐỘNG Ý CHÍ

Giai đoạn Giai đoạn Giai đoạn

chuẩn bị thực hiện đánh giá kết quả

Xác Lập Quyết Hành Hành

định định động động Đối
kế
mục hành bên bên chiếu
hoạch
đích động ngoài trong

19
 1/4/2022

6.2.4. Hành động tự động hoá: Kỹ xảo và thói quen

Hành động tự động hoá là gì?

Hành động tự động hoá vốn là hành động có ý thức,

nhưng do lặp đi lặp lại nhiều lần, hoặc do luyện tập mà
nó trở thành tự động hoá, không có sự kiểm soát trực
tiếp của ý thức mà vẫn thực hiện.
Có 2 loại hành động tự động hoá:
• Kỹ xảo
• Thói quen

Phân biệt kỹ xảo và thói quen

KỸ XẢO THÓI QUEN

Mang tính chất kỹ thuật Mang tính chất nhu cầu, nếp sống

Được đánh giá về mặt thao tác Được đánh giá về mặt đạo đức

Ít gắn với tình huống Luôn luôn gắn với tình huống cụ
thể

Ít bền vững nếu không thường Bền vững, ăn sâu vào nếp sống
xuyên luyện tập, củng cố

Con đường hình thành chủ yếu là Hình thành qua nhiều con đường
luyện tập có mục đích và hệ thống như rèn luyện, bắt chước

20
 1/4/2022

Quy luật hình thành kỹ xảo

Quy luật về
Trong quá trình luyện tập kỹ xảo có sự tiến bộ
sự tiến bộ không đồng đều: hoặc là khi mới luyện tập thì tiến
không đồngđều bộ nhanh, sau đó chậm dần, hoặc là ngược lại,
của kỹ xảo cũng có những trường hợp khi bắt đầu luyện tập
thì sự tiến bộ tạm thời lùi lại, sau đó tăng dần
Quy luật
“đỉnh” của Mỗi phương pháp luyện tập kỹ xảo chỉ đem lại 1
phương pháp kết quả cao nhất có thể đối với nó, gọi là “đỉnh” của
luyện tập phương pháp đó

Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo cũ và

Quy luật kỹ xảo mới diễn ra theo 2 chiều hướng: kỹ xảo cũ ảnh hưởng
tác động tốt, có lợi cho việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là sự di chuyển
qua lại kĩ xảo; kĩ xảo cũ ảnh hưởng xấu, gây trở ngại cho
việc hình thành kỹ xảo mới, gọi là “giao thoa” kĩ xảo.

Quy luật Một kĩ xảo đã được hình thành nếu không

dập tắt luyện tập, củng cố và sử dụng thường xuyên
kỹ xảo có thể bị suy yếu và cuối cùng
bị mất đi

6.3
CÁC THUỘC TÍNH TÂM LÝ CỦA
NHÂN CÁCH

THUỘC TÍNH

Xu hướng Năng lực Tính cách Khí chất

Phương hướng Cường độ Tính chất,

phát triển của phong cách
nhân cách nhân cách của nhân cách

21
 1/4/2022

6.3.1. Xu hướng nhân cách

và động cơ của nhân cách

a. Xu hướng nhân cách

Là một thuộc tính
tâm lý điển hình của cá
nhân, bao hàm trong nó
một hệ thống những
động lực quy định tính
tích cực hoạt động của
cá nhân và quy định sự
lựa chọn các thái độ
của nó

Các biểu hiện của xu hướng nhân cách

- Có đối tượng
Nhu cầu - Nội dung do điều kiện, phương thức thoả mãn quy định
- Có tính chu kì
- Nhu cầu con người khác với nhu cầu con vật cụ thể
- Là thái độ đặc biệt của cá nhân đối với nào đó, vừa có ý
Hứng thú nghĩa đối với cuộc sống, vừa có khả năng đem lại khoái
cảm cho cá nhân trong quá trình hoạt động

- Mục tiêu cao đẹp, mẫu mực tương đối hoàn chỉnh có
Lý tưởng sức lôi cuốn con người vươn tới nó.
- Biểu hiện tập trung nhất xu hướng của nhân cách

Thế giới quan - Là hệ thống các quan điểm về tự nhiên, xã hội và và bản
thân xác định phương châm hành động của con người

- Kết tinh các quan điểm, tri thức, rung cảm, ý chí và được
Niềm tin thể nghiệm, trở thành chân lí bền vững trong mỗi cá nhân

22
 1/4/2022

Động cơ của nhân cách

• Là vấn đề trung tâm trong cấu trúc nhân cách

• Trong nhân cách có hệ thống các động cơ được
sắp xếp theo thứ bậc.
• Thứ bậc này không phải là bất biến, có thể thay
đổi tuỳ điều kiện cụ thể.
• Các thành phần (biểu hiện) của xu hướng nhân
cách là các thành phần trong hệ thống động cơ của
nhân cách, là động lực trực tiếp của hành vi.

6.3.2. TÍNH CÁCH

a. Tính cách là gì?

Tính cách là một
thuộc tính tâm lý phức hợp
của cá nhân bao gồm một
hệ thống thái độ của nó đối
với hiện thực, thể hiện
trong hệ thống hành vi cử
chỉ, cách nói năng tương
ứng.

https://cdn.zenquiz.net/external/2017/07/12/05/3c2493b0-66c5-11e7-81a4-050901070303-compressed.jpg

23
 1/4/2022

b. Cấu trúc của tính cách

CẤU TRÚC

HỆ THỐNG HỆ THỐNG
THÁI ĐỘ HÀNH VI, CỬ CHỈ

Là sự biểu hiện
Đối với ra bên ngoài của hệ
Đối với Đối với Đối với
tập thể thống thái độ và
lao mọi bản
và chịu sự chi phối của
động người thân
xã hội hệ thống thái độ

Gieo suy nghĩ gặt hành động

Gieo hành động gặt thói quen
Gieo thói quen gặt tính cách
Gieo tính cách gặt số phận

24
 1/4/2022

6.3.3. KHÍ CHẤT

Khí chất là gì?
Là thuộc tính tâm lý phức hợp của cá nhân, biểu
hiện cường độ, tốc độ, nhịp độ của các hoạt động tâm
lý thể hiện sắc thái của hành vi, cử chỉ, cách nói năng
của cá nhân.

Các kiểu khí chất

CÁC KIỂU KHÍ CHẤT

Hăng Bình Nóng Ưu

hái thản nảy tư

Mạnh mẽ Mạnh mẽ Mạnh mẽ

cân bằng cân bằng không Yếu
linh hoạt không linh hoạt cân bằng (Melancholy)
(Sanguine) (Phlegmatic) (Choleric)

25
 1/4/2022

FOUR KEY PERSONALIT Y T YPES

(“PERSONALIT Y PLUS”)

 Choleric: This is the commander-type (thủ lĩnh).

Cholerics are dominant, strong, decisive, stubborn
(ngoan cố, bướng bỉnh) and even arrogant (kiêu căng).
 Melancholy: This is the mental-type (trí tuệ). Their
typical behaviour involves thinking, assessing (ước
tính), making lists, evaluating the positives and
negatives, and general analysis of facts.
 Sanguine: This is the social-type (xã hội). They enjoy
fun, socialising, chatting, telling stories - and are fond
of promising the world, because that's the friendly thing
to do.
 Phlegmatic: This is the flat-type (cân bằng). They are
easy going, nonchalant (lãnh đạm), unexcitable and
relaxed (tính kỉ luật kém). Desiring a peaceful
environment above all else.

FOUR KEY PERSONALIT Y T YPES

26
 1/4/2022

6.3.4. NĂNG LỰC

Năng lực là gì?

Năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của
cá nhân, phù hợp với những yêu cầu của một hoạt
động nhất định, đảm bảo hoạt động có một kết quả.

27
 1/4/2022

Các mức độ của năng lực

THIÊN
TÀI

TÀI NĂNG

NĂNG LỰC

6.3.4. Phân loại năng lực

Bao gồm những thuộc tính về thể lực, về trí

tuệ (quan sát, trí nhớ, tư duy, tưởng tượng,
NĂNG LỰC ngôn ngữ…) là những điều kiện cần thiết
CHUNG để giúp cho nhiều lĩnh vực hoạt động có
kết quả

Là sự thể hiện độc đáo các phẩm chất

NĂNG LỰC riêng biệt, có tính chuyên môn, nhằm đáp
ứng yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động
RIÊNG chuyên biệt với kết quả cao, chẳng hạn
năng lực toán học, văn, hội hoạ, âm nhạc,
thể thao…

28
 1/4/2022

Mối quan hệ giữa năng lực và tư chất, năng lực và thiên

hướng, năng lực với tri thức, kỹ năng, kỹ xảo

• Năng lực và tư chất: Tư chất là một trong những điều

kiện hình thành năng lực, nhưng tư chất không quy định
trước sự phát triển của cả năng lực.

• Năng lực và thiên hướng: Thiên hướng về một loại

hoạt động nào đó và năng lực đối với hoạt động ấy
thường ăn khớp với nhau và cùng phát triển với nhau.

• Năng lực và tri thức, kỹ năng, kỹ xảo: Giữa năng lực

và tri thức, kỹ năng, kỹ xảo có sự thống nhất biện chứng,
nhưng không đồng nhất.

29