1

ტექნოლოგიური რევოლუციები
1.1 ინდუსტრიული რევოლუცია
1.2 პირველი და მეორე ინდუსტრიული რევოლუცია
1.3 ინდუსტრიული რევოლუციების გავლენა
1.4 ინდუსტრიული რევოლუციების გამოგონებები

1.1 ინდუსტრიული რევოლუცია

თანამედროვე ისტორიაში ინდუსტრიული რევოლუცია არის

აგრარული და ხელოსნური ეკონომიკიდან მრეწველობისა და მან­
ქანათ­მშენებლო­ბის დომინირებულ ეკონომიკაში გადასვლის
პროცესი. ამ ტექნოლოგიურმა ცვლილებებმა შემოიღო მუშაობისა
და ცხოვრების ახალი ფორმები და ფუნდამენტურად გარდაქმნა
საზოგადოება. ეს პროცესი ბრიტანეთში მე-18 საუკუნეში დაიწყო
და მოგვიანებით მსოფლიოს სხვა ქვეყნებშიც გავრცელდა.
ტერმინი ინდუსტრიული რევოლუცია პირველად არნოლდ ტოინბიმ1
დაამკვიდრა. იგი აღწერდა ბრიტანეთის ეკონომიკურ განვითარებას
1760 წლიდან 1840 წლამდე. ტოინბის დროიდან მოყოლებული
ინდუსტრიული რევოლუციის ეტაპ­
ტერმინი უფრო ფართოდ გამოიყენება, როგორც ეკონომიკური
ები. სამრეწველოს რევოლუციიდან
ტრანსფორმაციის პროცესი, ვიდრე დროის მონაკვეთი კონკრეტულ ტექნოლოგიურ რევოლუციამდე
გარემოში. ზოგიერთმა რეგიონმა, როგორიცაა ჩინეთი და ინდოეთი,
პირველი ინდუსტრიული რევოლუციები მე-20 საუკუნემდე არ
დაიწყო, ხოლო სხვებმა, როგორიცაა შეერთებული შტატები და
დასავლეთ ევროპა, მე-19 საუკუნის ბოლოს დაიწყეს „მეორე”
ინდუსტრიული რევოლუცია.
ინდუსტრიული რევოლუციის ძირითად მახასიათებლებად

1 Arnold J. Toynbee (1889 - 1975) ინგლისელი ისტორიკოსი და სოციოლოგი.

აღიარება მოუპოვა „ისტორიის გამოკვლევამ“. ტოინბის აზრით, არ არსებობს
კაცობრიობის ერთიანი ისტორია, არსებობს მხოლოდ თავისებური და დახშული
ცივილიზაციების ისტორია.
11

ქვანახშირის საბადოები
ქვანა­ხშირის მომპოვებლები
ნავთობის საბურღი ინფრასტრუქ­
ტურის ერთ-ერთი ადრეული თაობა.
სურათი მდინარე ათაბასკადან,
ალბერტა, კანადა 1898 წელი
12
მიიჩნევა ტექნოლოგიური, სოციალურ-ეკონომიკური და კულტუ­
რული მახასია­თებლები. ტექნოლოგიური ცვლილებები შეგვიძლია
დავყოთ შემდეგ ჯგუფებად:
• ახალი მასალების, ძირითადად რკინისა და ფოლადის
გამოყენება;
• ენერგიის ახალი წყაროების გამოყენება, როგორც საწვავის,
ასევე მამოძრავებელი ენერგიის ჩათვლით, როგორიცაა
ქვანახშირი, ორთქლის ძრავა, ელექტროენერგია, ნავთობი,
და შიდა წვის ძრავა.
• ახალი მანქანების გამოგონება, მაგალითად, სართავი დაზგები,
რომელიც საშუალებას იძლეოდა გაზრდილიყო წარმოება ადა­
მიანური რესურსის ნაკლები დანახარჯით.
• სამუშაოს ახალი ტიპის ორგანიზება, რომელიც ცნობილია
როგორც ქარხნული სისტემა. ამან გამოიწვია შრომის დაყოფა
და ფუნქციების გადანაწილება, სპეციალიზირება.
• ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების მნიშვნელოვანი განვი­
თარება, მათ შორის ორთქლის ლოკომოტივის, ორთქლის
გემის, ავტო­მობილის, თვითმფრინავის, ტელეგრაფისა და
რადიოს გამოყენება
• ინდუსტრიაში მეცნიერული მიდგომების და კვლევების
დანერგვა.
ამ ტექნოლოგიურმა ცვლილებებმა შესაძლებელი გახადა
ბუნებრივი რესურსების ეფექტუ­რი გამოყენება და საჭირო პროდუქ­
ციის მასობრივი წარმოება. ასევე მრავალი სიახლე იყო არა­
ინდუსტრიულ სფეროებში. გაუმჯობესდა სოფლის მეურნეობა,
რამაც შესაძლებელი გახადა უფრო დიდი არასასოფლო-სამეურნეო
მოსახლეობის საკვებით უზრუნველყოფა; ეკო­ნომიკური ცვლი­
ლებები, რამაც გამოიწვია სიმდიდრის უფრო ფართო განა­
წილება. მზარდი ინდუსტრიუ­ლი წარმოების და გაზრდილი
საერთაშორისო ვაჭრო­ბის პირობებში მიწის, როგორც სიმდიდრის
წყაროს, მნიშვნელობის შემცირება; პოლიტიკური ცვლილე­ბე­ბი,
რომლებიც ასახავდა ეკონომიკური ძალაუფლების ცვლილებას.
ისევე, როგორც ახალი სახელმწიფო პოლიტიკა, რომელიც
შეესაბამება ინდუსტრიული საზოგადოების საჭიროებებს; ფართო
სოციალური ცვლილებები, მათ შორის ქალაქების ზრდა მუშათა
კლასის მოძრაობების განვითარება და ავტორიტეტის ახალი
მოდელების გაჩენა; ფართო წესრიგის კულტურული გარდაქმნები.
მუშებმა შეიძინეს ახალი და გამორჩეული უნარები და შეიცვალა
მათი ურთიერთობა დავალებების მიმართ. ნაცვლად იმისა,
რომ ხელოსნები მუშაობდნენ ხელის იარაღებით, ისინი გახდნენ
მანქანების ოპერატორები. ჩამოყალიბდა ქარხნული დისციპლინა.
საბოლოოდ, მოხდა ფსიქოლოგიური ცვლილება: გაიზარდა
ახალი რესურსების გამოყენების მიმართ ნდობა და განვითარდა
ახალი ტექნოლოგიების დაუფლების უნარი.
1.2 პირველი და მეორე ინდუსტრიული რევოლუცია

1760-1830 წლებში ინდუსტრიული რევოლუცია ძირითადად

შემოიფარგლებოდა ბრიტანეთით. ბრიტანელებმა გააცნობიერეს
თავიანთი ტექნოლოგიური უპირატესობა და შესაბამისად აკრძალეს
მანქანების, გამოცდილი მუშაკებ­ის და წარმოების ტექნიკის
ექსპორტი. ბრიტანული მონოპო­ლია სამუდამოდ ვერ გაგრძელ­
დებოდა, მით უმეტეს, რომ ზოგიერთი ბრიტანელი მომგებიან
ინდუსტრიულ შესა­ძლებ­ლობებს საზღვარგარეთ ხედავდა,
განსაკუთრებით, როცა კონტინენტური ევრო­პელი ბიზნესმენები
ცდილობ­დნენ ბრიტანელი ნოუ-ჰაუს მოზი­დვ ­ ას თავიანთ ქვეყნებში. რუკა ასახავს ინდუსტრიული რე­ვო­­
ლუციის გავრცელებას ევროპაში მე-
ორი ინგლი­სელი, უილიამი და ჯონ კოკერილმა2 ინდუსტრიული
19 საუკუნეში.
რევო­ლუცია ბელგიაში ქ.ლიეჟში შეიტანა მანქა­ნების მაღაზიების
გახსნით (დაახლოებით 1807წ.). ამით ბელგია გახდა პირველი ქვე­ყანა
კონტინენტურ ევროპაში, რომელიც ეკონომიკურად გარდა­იქმნა.
მისი ბრიტანელი წინაპარის მსგავსად, ბელგიაში ინდუსტრიული
რევოლუცია ორიენტირებული იყო რკინაზე, ქვანახშირსა და
ქსოვილებზე.
საფრანგეთი უფრო ნელა და ნაკლებად საფუძვლიანად იყო
ჩართული ინდუსტრიულ ცვლილებებში, ვიდრე ბრიტანეთი ან
ბელგია. სანამ ბრიტანეთი აყალიბებდა თავის ინდუსტრიულ
ლიდერობას, საფრანგეთი ჩაეფლო რევოლუციაში და გაურკვეველი
პოლიტიკური ვითარება ხელს უშლიდა დიდ ინვესტიციებს
ინდუსტრიულ სფეროში. 1848 წლისთვის საფრანგეთი გახდა
1848 წელს აჯანყებებმა და
ინდუსტრიული ძალა, მაგრამ, მეორე იმპერიის პირობებში
საპროტესტო გამოსვლებმა მთე­­
მიუხედავად დიდი ზრდისა იგი ბრიტანეთს მაინც ვერ უწევდა ლი ევროპა მოიცვა, რაც მთავრო­
კონკურენციას. ბებისადმი ხალხის უკმაყო­ფილებამ
ევროპის სხვა ქვეყნები ძალიან ჩამორჩნენ. მათ ბურჟუაზიას განაპირობა. ამ აჯანყებების
უმრავ­ლესო­ბას საფუძვლად იგივე
აკლდა ბრიტანელი, ფრანგი და ბელგიელი კოლეგების სიმდიდრე,
მიზეზები ედო, რაც საფრანგეთის
ძალა და შესაძლებლობები. სხვა ქვეყნებში პოლიტიკური რევოლუციას.
პირობებიც ხელს უშლიდა ინდუსტრიულ ექსპანსიას. გერმანიამ,
ქვანახშირისა და რკინის უზარმაზარი რესურსების მიუხედავად,
1870 წლამდე, ეროვნული ერთიანობის მიღწევამდე, არ დაიწყო
თავისი ინდუსტრიული გაფართოება. მაგრამ შემდეგ, გერმანიის
ინდუსტრიული წარმოება იმდენად სწრაფად გაიზარდა, რომ
საუკუნის დასასრულისთვის ეს ქვეყანა აჭარბებდა ბრიტანეთს
ფოლადის წარმოებაში და გახდა მსოფლიო ლიდერი ქიმიურ
მრეწველობაში.
მე-19 და მე-20 საუკუნეებში აშშ-ს ინდუსტრიულმა ზრდამ ასევე
აჯობა ევროპულს. მოგვიანებით ინდუსტრიულ რევოლუციას
საოცარი წარმატებით იაპონიაც შეუერთდა.
აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები მე-20 საუკუნის დასაწყისში
ჯერ კიდევ ჩამორჩებოდნენ. საბჭოთა კავშირი, მოგვიანებით,
თავისი ხუთწლიან გეგმებით გახდა მსხვილი ინდუსტრიული ძალა
და სულ რამდენიმე ათწლეული დასჭირდა მთლიანად გადმოეტანა
ინდუსტრიალიზაცია, რომელსაც ბრიტანეთში საუკუნენახევარი

2 William Cockerill (1759–1832), John Cockerill (1790–1840) ბრიტანელი

გამომგონებელი, მეწარმე და ინდუსტრიალისტები
13

ქარხნის მუშები. ქალები მომუშავე
მანქანებთან American Woolen
Company-ში, ბოსტონი, ქ. 1912 წ.
მუშები უყურებენ, როგორ ასხამენ
გამდნარ ფოლადს კასრიდან ყალი­
ბებში Homestead Steel Works-ში,
1914 წელი
14
დასჭირდა. მე-20 საუკუნის შუა ხანებში ინდუსტრიული რევოლუცია
გავრცელდა აქამდე არაინდუსტრიალიზებულ ქვეყნებში, როგორი­
ცაა ჩინეთი და ინდოეთი.
პირველმა ინდუსტრიულმა რევოლუციამ მნიშვნელოვანი
შემო­ბრუ­ნება მოახდინა ისტორიაში. გავლენა მოახდინა
ყოველდღიური ცხოვრების თითქმის ყველა ასპექტზე. კერძოდ,
საშუალო შემოსავალმა და მოსახლეობამ დაიწყო უპრეცედენტო
მდგრადი ზრდა. ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ ინდუსტრიული
რევოლუციის ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი იყო ისტორიაში
პირველად დასავლურ სამყაროში მოსახლეობის ცხოვრების დონის
სტაბილურად მატება, თუმცა სხვები თვლიან, რომ მნიშვნელოვანი
გაუმჯობესება დაიწყო მე-19 და მე-20 საუკუნის ბოლოს. ერთ
სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტი სტაბილური იყო
ინდუსტრიულ რევოლუციამდე და თანამედროვე კაპიტალისტური
ეკონომიკის გაჩენამდე, ხოლო ინდუსტრიულმა რევოლუციამ
გამოიწვია ერთ სულ მოსახლეზე ეკონომიკური ზრდა კაპიტალისტურ
ეკონომიკაში. ეკონომიკური ისტორიკოსები თანხმდებიან, რომ
ინდუსტრიული რევოლუციის დაწყება ყველაზე მნიშვნელოვანი
მოვლენაა კაცობრიობის ისტორიაში ცხოველებისა და მცენარეების
მოშინაურების შემდეგ.
ეკონომიკური რეცესია3 მოხდა 1830-იანი წლების ბოლოდან
1840-იანი წლების დასაწყისამდე, როდესაც ინდუსტრიული
რევოლუციის ადრეული ინოვაციები შენელდა და მათი ბაზრები
მომწიფდა. ინოვაციები განვითარდა გვიან პერიოდში, როგორიცაა
ორთქლმავლების, ორთქლის გემების მზარდი წარმოება და ცხელი
აფეთქებით რკინის დნობა.
სწრაფი ეკონომიკური ზრდა დაიწყო 1870 წლის შემდეგ, რაც
წარმოიშვა ინოვაციების ახალი ჯგუფიდან. ამ ეტაპს მეორე
ინდუსტრიული რევოლუცია ეწოდა. ეს ინოვაციები მოიცავდა
ფოლადის დამზადების ახალ პროცესებს, მასობრივ წარმოებას,
კონვეირის ხაზებს, ელექტრო ქსელის სისტემებს, ჩარხების
ფართომასშტაბიან წარმოებას და ორთქლზე მომუშავე მანქანების
და ქარხნებში სულ უფრო მოწინავე ტექნოლოგიების გამოყენებას.
მეორე ინდუსტრიული რევოლუცია, ასევე ცნობილი როგორც
ტექნოლოგიური რევოლუცია. ეს იყო სწრაფი მეცნიერული
აღმოჩენების, სტანდარტიზაციის, მასობრივი წარმოებისა და
ინდუსტრიალიზაციის ფაზა მე-19 საუკუნის ბოლოდან მე-20
საუკუნის დასაწყისამდე. პირველი ინდუსტრიული რევოლუცია,
რომელიც დასრულდა მე-19 საუკუნის შუა ხანებში, 1870 წლის მეორე
ინდუსტრიულ რევოლუციამდე მნიშვნელოვანი გამოგონებების
შენელებით გამოირჩეოდა. მეორე ინდუსტრიული რევოლუცია
ზოგადად თარიღდება 1870-დან 1914 წლამდე (პირველი მსოფლიო
ომის დასაწყისი).
მეორე ინდუსტრიული რევოლუციის დასაწყისში განვითარდა
სინერგია რკინასა და ფოლადს შორის, რკინიგზასა და ნახშირს
შორის. რკინიგზა იძლეოდა მასალების და პროდუქტების იაფ
3 რეცესია (Recession) არის ეკონომიკის (მთლიანი შიდა პროდუქტის) მკვეთრი
კლება
ტრანსპორტირებას, რამაც თავის მხრივ გამოიწვია უფრო მეტი
გზების ასაშენებლად იაფი ლიანდაგების წარმოება. ორთქლის
ლოკომოტივებისთვის რკინიგზა სარგებლობდა იაფი ქვანახშირით.
ამ სინერგიამ განაპირობა 1880-იან წლებში შეერთებულ შტატებში
75,000 მილის სიგრძის რკინიგზის გაყვანა, რაც ყველაზე დიდი
რკინიგზაა მსოფლიოს ისტორიაში.

1.3 ინდუსტრიული რევოლუციების გავლენა პრომონტორის სამიტი, იუტა, ა.შ.შ.

პირვე­ლი ტრანსკონტინენტური რკი­
ინდუსტრიულმა რევოლუციამ მოიტანა ფართო ცვლილებები ნი­გზის დასრულება. 1869 წლის 10
ეკონომიკურ და სოციალურ ორგანიზაციაში. ეს ცვლილებები მოი­ მაისი.

ცავდა სიმდიდრის უფრო ფართო განაწილებას და საერთაშორისო

ვაჭრობის გაზრდას. ასევე განვითარდა შრომის დანაწილების
ზედამხედველობისთვის მენეჯერული იერარქია.
1700-იანი წლების ბოლოს ბევრმა ადამიანმა ვეღარ იშოვა
საარსებო მინიმუმი სოფლად. სულ უფრო და უფრო მეტი ხალხი
გადადიოდა ფერმებიდან და სოფლებიდან დიდ ქალაქებში,
ქარხნებში სამუშაოს საპოვნელად. ქალაქები გაიზარდა, მაგრამ
ისინი ხშირად ბინძური, ხალხმრავალი და არაჯანსაღი იყო.
ქარქნულმა მანქანა-დანადგა­რებმა მნიშვნელოვნად გაზარდა
წარმოება. ეს იმას ნიშნავდა, რომ პროდუქციის დამზადება უფრო
იაფი ჯდებოდა და, ასევე სარეალიზაციო ფასიც შედარებით იაფი
იყო. ბევრი ქარხნის მფლობელი გამდიდრდა. მიუხედავად იმისა,
რომ მანქანა-დანადგარები გარკვეულწილად აადვილებდნენ
მუშაობას, ქარ­ხნულ­მა მუშაობამ ბევრი პრობლემა შეუქმნა
მუშებს. ქარხნის თანამშრომლები დიდ შემოსავალს არ იღებდნენ
და სამუშაო ხშირად სახიფათო იყო. ბევრი მუშაობდა 14-დან 16
საათამდე, კვირაში ექვს დღეს. ქარხნებში მუშაობდნენ კაცები,
ქალები და პატარა ბავშვებიც.
ინდუსტრიულმა რევოლუციამ გაზარდა სიმდიდრის საერთო
რაოდენობა და გაავრცელა იგი უფრო ფართოდ, ვიდრე ეს იყო
წინა საუკუნეებში, რაც დაეხმარა საშუალო კლასის გაფართოებას.
თუმცა, სამრეწველო წარმოების შიდა სისტემის შეცვლამ, რო­
მელშიც დამოუკიდებელი ხელოსნები მუშაობდნენ საკუთარ
სახლებში ან მის მახლობლად, ქარხნული სისტემით და მასობრივი
წარმოებით, ხალხის დიდი რაოდენობა, ქალებისა და ბავშვების ახალგაზრდა ბიჭები, რომლებიც
ჩათვლით, გადაიყვანა ხანგრძლივი შრომატევადი და ხშირად საშიში მუშაობენ ძაფის დაზგებზე, მაკონში,
ჯორჯიის შტატი, აშშ, 1909 წ.
სამუშაოებზე და მათი შემოსავალი საარსებო მინიმუმს შეადგენდა.
მუშები ცდილობდნენ მოეპოვებინათ გაუმჯობესებული პირობები
და ხელფასი პროფკავშირების მეშვეობით. ამ ორგანიზაციებმა
ხელი შეუწყვეს მუშების დასაცავად კანონების ჩამოყალიბებას.
ასეთი კანონები, მაგალითად, ზღუდავდა სამუშაო საათების
რაოდენობას და ამ კანონებით მუშებს გარანტირებული ჰქონდათ,
რომ დამქირავებლები გადაიხდიან ზეგანაკვეთური მუშაობისთის
გარკვეულ თანხას.
ინდუსტრიალიზაციის პროცესი გრძელდებოდა მთელ
მსოფლიოში, ისევე როგორც ბრძოლა მრავალი მისი უარყოფითი
ეფექტის წინააღმდეგ, როგორიცაა ინდუსტრიული დაბინძურება
15
 და ურბანული ხალხმრავლობა.

1.4 ინდუსტრიული რევოლუციების გამოგონებები

ინდუსტრიული რევოლუციის მნიშვნელოვანი გამოგონებები

მოიცავდა ორთქლის ძრავას, რომელიც გამოიყენებოდა ორთქლის
ლოკომოტივების, ორთქლის გემების, ორთქლის გემების და
ქარხნებში მანქანების დასამუშავებლად; ელექტრო გენერატორები
და ელექტროძრავები; ინკანდესენტური ნათურა; ტელეგრაფი და
ტელეფონი; შიდაწვის ძრავა და ავტომობილი, რომლის მასობრივი
წარმოება მე-20 საუკუნის დასაწყისში კონვეირის სისტემის
გამოყენებით განახორციელა ჰენრი ფორდმა4.
ინდუსტრიული რევოლუციის მნიშვნელოვანი გამომგონებლები
იყვნენ ჯეიმს ვატი5, რომელმაც გააუმჯობესა ორთქლის ძრავა;
რიჩარდ ტრევიტიკი6 და ჯორჯ სტეფენსონი7, რომლებიც ორთქლის
ლოკომოტივის პიონერები იყვნენ; რობერტ ფულტონი8, რომელმაც
დააპროექტა პირველი კომერციულად წარმატებული ბორბლებიანი
ორთქლმავალი; მაიკლ ფარადეი9, რომელმაც შექმნა პირველი
ელექტრო გენერატორი და ელექტროძრავა; ჯოზეფ უილსონ
სვანი10 და ტომას ალვა ედისონი11, რომლებმაც დამოუკიდებლად
გამოიგონეს ნათურა; სამუელ მორსი12, რომელმაც შექმნა ელექტრო
ტელეგრაფის სისტემა და გამოიგონა მორზეს კოდი, რითაც ის
დაეხმარა ტელეგრაფიის კომერციული გამოყენების განვითარებას;
სართავი დაზგა მრავალწახნაგა ალექსანდერ გრეიამ ბელი13, ვისაც ეკუთვნის ტელეფონის
მანქანა მატყლის ან ბამბის
გამოგონება; გოტლიბ დაიმლერი14 და კარლ ბენცი15, რომლებმაც
დასაწნავად. ხელით მომუშავე
სართავი დაზ­გა დააპატენტა ჯეიმს შექმნეს პირველი მოტოციკლი და ავტომანქანა, საკუთარი
ჰარგრივზმა 1770 წელს. სართავი დიზაინის მაღალსიჩქარიანი შიდაწვის ძრავებით.
ბორბლის განვითარება იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილებები, რამაც გამოიწვია
მნიშვნელოვანი ფაქტორი ტექსტილის
ინდუ­სტრიული რევოლუცია, იყო ხელსაქმის ნაცვლად მანქანა-
ინდუსტრიალიზაციისთვის.
დანადგარების გამოგონება, ორთქლის და მოგვიანებით სხვა სახის

4 Henry Ford (1863 – 1947) ამერიკელი ინდუსტრიალისტი და ბიზნეს მაგნატი .

Ford Motor Company- ის დამფუძნებელი
5 James Watt (1736-1819) შოტლანდიელი ინჟინერ-გამომგონებელი და
მათემატიკოსი, ლონდონის სამეფო საზოგადოების წევრი
6 Richard Trevithick (1771 - 1833) ბრიტანელი გამომგონებელი და სამთო
ინჟინერი.
7 George Stephenson (1781-1848) ინგლისელი მექანიკოსი.
8 Robert Fulton (1765 - 1815) ამერიკელი ინჟინერი და გამომგონებელი. 1800 წელს
ნაპოლეონის რეკომენდაციით ააგო გემი „ნაუტილუსი“, რომელიც პირველი
წყალქვეშა ნავი იყო მსოფლიო ისტორიაში.
9 Michael Faraday, (1791 - 1867) ინგლისელი ქიმიკოსი და ფიზიკოსი (ან ნატურ­
ფილოსოფოსი, იმდროინდელი ტერმინოლოგიით).
10 Joseph Wilson Swan (1828 - 1914) ინგლისელი ფიზიკოსი, ქიმიკოსი და
გამომგონებელი.
11 Thomas Alva Edison (1847 - 1931) ამერიკელი მეწარმე და გამომგონებელი
ელექტრიფიკაციის სფეროში. სახელი გაითქვა ფონოგრაფის გამოგონებით.
12 Samuel Finley Breese Morse (1791 - 1872) ამერიკელი გამომგონებელი და
მხატვარი.
13 Alexander Graham Bell (1847 - 1922) შოტლანდიელი წარმოშობის ამერიკელი
გამომგონებელი, მეცნიერი და ყრუთა მასწავლებელი.
14 Gottlieb Daimler (1834 - 1900) გერმანელი მექანიკოსი.
15 Carl Benz (1844 - 1929) ძრავების გერმანელი დიზაინერი, რომელიც ითვლება
ბენზინის ძრავიანი პირველი ავტომობილის შემქმნელად.
16
ენერგიის გამოყენება და ქარხნული სისტემის გამოგონება.
მანქანა-დანადგარები, რომლებმაც ინდუსტრიული რევოლუცია
დაიწყო, ძირითადად მე-18 საუკუნის ბოლო მესამედში გამოიგონეს.
თუმცა, საუკუნის დასაწყისში გაკეთდა რამდენიმე გამოგონება,
რამაც გზა გაუხსნა გვიანდელ დანადგარების გამოგონებას.
პირველი იყო ორთქლის ძრავა, რომელიც გამოიგონა თომას
ნიუკომენმა16 1712 წელს. მეორე იყო ჯონ კეის17 სართავი დაზგა
(1733), რომელიც საშუალებას აძლევდა ერთ ადამიანს უფრო
სწრაფად ემართა საქსოვი ძაფი, ვიდრე ორ და მეტ ადამიანს შეეძლო
მისი მართვა ადრე.

ორთქლის ძრავა. 1760-იან წლებში ჯეიმს ვატმა მნიშვნელოვნად

გაუმჯობესება ნიუკომენის არა­ეფექტურ ორთქლის ძრავა.
ორთქლის ძრავისთვის 1769 წელს ვატს მიენიჭა პატენტი. ვატის
ძრავა მოგვიანებით გამოიყენებოდა სხვადასხვა ტიპის ქარხნებში,
ასევე დისტილერებსა და წყალსაწარმოებში.
ორთქლის ძრავის, როგორც გემებისა და სარკინიგზო ლოკო­
მოტივების ენერგიის წყარო, ასევე წარმოებაში გამოყენებამ
გაზარდა ქარხნების პროდუქტიული სიმძლავ­რე და მე-19 საუკუნეში
გამოიწვია ეროვნული და საერთაშორისო სატრანსპორტო ქსე­
ორთქლის ძრავა
ლების დიდი გაფართოება.
ჯეიმს ვატმის ორმაგი მოქმედების
ბრიტანეთში მე-17 საუკუნეში პრიმიტიული ორთქლის ძრავები ორთქლის ძრავის გვიანდელი
გამოიყენებოდა მაღაროებიდან წყლის ამოტუმბვისთვის. ვერსია, რომელიც შეიქმნა D. Napi­
ჯეიმს ვატმა, ადრეული გაუმჯობესებების საფუძველზე, er & Son-ის მიერ (ლონდონი) 1832
წელს, ახლა UPM-ის ინდუსტრიული
გაზარდა ორთქლის სატუმბი ძრავების ეფექტურობა ცალკე
ინჟინრების უმაღლესი ტექნიკური
კონდენსატორის დამატებით და 1781 წელს მან დააპროექტა სკოლის ფოიეში (მადრიდი). ამ ტიპის
მანქანა ლილვის დასატრიალებლად, რითაც შეცვალა ტუმბოს ორთქლის ძრავებმა გამოიწვია
ზევით-ქვევით მოძრაობის გენერირება. 1780-იან წლებში შემდგომი ინდუსტრიული რევოლუცია დიდ
ბრიტანეთში და მსოფლიოში.
გაუმჯობესებით, ვატის ძრავა გახდა ენერგიის ძირითადი წყარო
ქაღალდის ქარხნებში, ფქვილის ქარხნებში, ბამბის ქარხნებში,
რკინის ქარხნებში, დისტილერიებში, არხებსა და წყალსაწარმოებში,
რამაც ვატი მდიდარ ადამიანად აქცია.

რკინის მრეწველობა. რკინის ძელაკი იყო რკინის სასაქონლო

ფორმა, რომელიც გამოიყენებოდა როგორც რკინის ნედლეული
დასამზადებლად, როგორიცაა ლურსმნები, მავთულები, საკინძები,
ცხენები, ვაგონის საბურავები, ჯაჭვები და ა.შ., ასევე, როგორც
სტრუქტურული ფორმები. მცირე რაოდენობით რკინის ძელაკები
გადაკეთდა ფოლადად. ცხელი აფეთქების ტექნიკა, რომლის დროსაც
აფეთქების ღუმელიდან გამომავალი ცხელი გაზი გამოიყენება ცხელი აფეთქების ტექნიკა, რო­
აფეთქების ღუმელში ჩაშვებული წვის ჰაერის წინასწარ გასათბობად, მე­ლ­მაც საფუძველი დაუდო მეტა­
გამოიგონა და დააპატენტა ჯეიმს ბომონტ ნელსონმა18 1828 წელს. ლურგიასა და რკინის გადამუშავებას

ცხელი აფეთქება იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი წინსვლა, რადგან

მან შეამცირა საწვავის მოხმარება რკინის დასამზადებლად და იყო
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ტექნოლოგია. დამუშავებული

16 Thomas Newcomen (1663 - 1729) ინგლისელი გამომგონებელი, პროფესიით

მჭედელი.
17 John Kay (1704-1764) ინგლისელი გამომგონებელი.
18 James Beaumont Neilson (1792 - 1865) შოტლანდიელი გამომგონებელი
17

მსოფლიოში პირველი რკინის ხიდი
აშენდა 1779 წელს. ეკონომიკურად
ეს არ იყო წარმატებული პროექტი,
რადგან მისი ღირებულება უფრო
დიდი იყო, ვიდრე ბიუჯეტი, რის
გამოც მისი დამფინანსებელი ვალში
დარჩა სიცოცხლის ბოლომდე.
პირველი ტანკი - პატარა ვილი
ინგლისურად Tank ნიშნავს ავზის.
ალბათ, ახლა გასაგებია, რატომ
დაერქვა ამ საბრძოლო მანქანას
„ტანკი“, რადგან ის ძალიან ჰგავდა
წყლის დიდ ავზს.
საბურღი დაზგა, ჩარხი. ფოლანზე
გლუვი და ზუსტი ხვრელების
გასაკეთებელი დანადგარი.
18
რკინის წარმოების ხარჯების შემცირება დაემთხვა რკინიგზის
გაჩენას 1830-იან წლებში.
რკინის მრეწველობაში მნიშვნელოვანი ცვლილება იყო ხის და
სხვა ბიო საწვავის ჩანაცვლება ნახშირით. სითბოს მოცემული
მოცულობისთვის, ნახშირის მოპოვება მოითხოვს გაცილებით
ნაკლებ შრომას, ვიდრე ხის მოჭრა და ნახშირად გადაქცევა. ამასთან
ქვანახშირი გაცილებით უხვი იყო, ვიდრე ხე, რომლის მარაგი
მცირდებოდა.
ფოლადი არის რკინის დეფორ­მირებადი შენადნობი ნახშირბადსა
(არაუმეტეს 2.14%-ისა და არანაკლებ 0,022%-ისა) და სხვა
ელემენტებთან, შავი მეტალურგიის უმნიშვნელოვანესი პროდუქტი.
იაფი ფოლადის ხელმისაწვდომობამ შესაძლებელი გახადა უფრო
დიდი ხიდების, რკინიგზის, ცათა­მბჯენების და გემების აშენება.
სხვა მნიშვნელოვანი ფოლადის პროდუქტები, რომლებიც ასევე
მზადდება ღია კერის პროცესის გამოყენებით, იყო ფოლადის
კაბე­ლი, ფოლადის ღერო და ფოლადის ფურცელი, რომელიც
ამუშავებდა დიდ, მაღალი წნევის ქვაბებს და მაღალი დაძაბულობის
ფოლადი მანქანებისთვის, რომლებიც უზრუნ­ველყოფდნენ ბევრად
უფრო მძლავრ ძრავებს, მექანიზმებს და ღერძები, ვიდრე ადრე
შესაძლებელი იყო. დიდი რაოდენობით ფოლადის გამოყენებით
შესაძლებელი გახ­და ბევრად უფრო ძლიერი თოფებისა და
ვაგონების, ტანკების, ჯავშანტექნიკის და საზღვაო გემების აგება.
1860-იანი წლებიდან ფოლადის წარმოების ზრდა ნიშნავდა,
რომ რკინიგზა საბოლოოდ კონკურენტულ ფასად შეიძლებოდა
ფოლადისგან დამზადებულიყო. როგორც ბევრად უფრო გამძლე
მასალა, ფოლადი სტაბილურად ცვლიდა რკინას, როგორც
სარკინიგზო სტანდარტს, და მისი დიდი სიმტკიცის გამო, ახლა
უფრო გრძელი რელსების დამზადება იყო შესაძლებელი. რკინა
იყო რბილი და ადვილად ჟანგდებოდა. რკინის რელსები ასევე
ვერ უძლებდა მძიმე ლოკომოტივებს და ზიანდებოდა ჩაქუჩის
დარტყმით. პირველი, ვინც დაამზადა ფოლადის გამძლე რელსები,
იყო რობერტ ფორესტერ მუშეტი, გლოსტერშირში 1857 წელს
ჩარხების გამოყენება დაიწყო პირველი ინდუსტრიული
რევოლუციის დაწყებისთანავე. მექანიზაციის ზრდა მოითხოვდა
მეტ მეტალის ნაწილებს, რომლებიც, როგორც წესი, თუჯისგან ან
დაფქული რკინისგან იყო დამზადებული, ხოლო ხელით მუშაობას
არ ჰქონდა სიზუსტე და ნელი და ძვირი პროცესი იყო. ერთ-ერთი
პირველი ჩარხები იყო ჯონ უილკინსონის19 მანქანა, რომელმაც
1774 წელს ჯეიმს უოტის პირველ ორთქლის ძრავას ზუსტი ხვრელი
გაუკეთა. უილკინსონის კიდევ ერთი ინოვაცია (1787) იყო რკინის
კორპუსიანი ბარჟა, რომელიც მაშინდელი სენსაცია იყო. ბარჟა
შეეძლო მძიმე საბრძოლო მასალის გადატანა. უილკინსონმა
ფრანგებს ასწავლა, როგორ ჩამოესხათ მთლიანი მყარი ქვემეხი; მან
ჩამოასხა ყველა მილი, ცილინდრი და რკინა, რომელიც საჭირო იყო
19 John Wilkinson, (1728 - 1808) ბრიტანელი მრეწველი, რომელიც ცნობილია
როგორც “დიდი სტაფორდშირის რკინის ოსტატი”, რომელმაც აღმოაჩინა
რკინის ახალი გამოყენება
პარიზის წყალსადენისათვის. სათანადოდ, ის დაკრძალეს თუჯის
კუბოში საკუთარი დიზაინით.

ორთქლის ლოკომოტივი.
ლოკომოტივი ბრიტანელი ინჟინერი რიჩარდ
ტრევიტიკი ზოგადად აღიარებულია, როგორც ორთქლის
სარკინიგზო ლოკომოტივის გამომგონებელი (1803), ორთქლის
ძრავის გამოყენება, რომელიც თავად უოტმა ოდესღაც უარყო,
როგორც არაპრაქტიკული. ტრევიტიკმა ასევე მოახდინა თავისი
ძრავის ადაპტაცია, რომ აეგო ბარჟა ბორბლების ბორბლების
შემობრუნებით და ბორბალის სამართავად. ტრევიტიკის ძრავა,
რომელიც უფრო მეტ სიმძლავრეს გამოიმუშავებდა ვიდრე
ვატის მიერ, მუშაობდა უფრო მაღალი წნევით, მალევე გახდა
გავრცელებული სამრეწველო აპლიკაციებში ბრიტა­ნეთში, რითაც სტეფენსონის რაკეტა. შექმნილია
ჩაანაცვლა ვატის ნაკლებად ეფექტური დიზაინი. პირველი ორთქლზე რობერტ სტეფენსონის მიერ და დამ­
მომუშავე ლოკომოტივი, რომელმაც გადა­ი­ყვანა მგზავრები, შექმნა ზა­დებულია რობერტ სტეფენსონის
და კომპანიის მიერ, ნიუკასლ ოონ
ინგლისელმა ინჟინრმა ჯორჯ სტეფენსონმა. ლივერპულსა და
ტაინი, ინგლისი, 1829 წ.
მანჩესტერს შორის ახალი სამგზავრო სარკინიგზო ხაზისთვის,
რომელიც დასრულდა 1830 წელს, სტეფენსონმა და მისმა შვილმა
დააპროექტეს რაკეტა, რომელის სიჩქარეც აღწევდა 58 კმ/სთ.

ორთქლის ხომალდები და ორთქლის გემები. ორთქლის

ხომალდები და სხვა ორთქლმავალი პიონერები იყვნენ
საფრანგეთში, ბრიტანეთში და შეერთებულ შტატებში მე-18
საუკუნის ბოლოს და მე-19 საუკუნის დასაწყისში. პირველი
კომერციულად წარმატებული ორთქლის გემი, North River Steam­
boat, შექმნილი ამერიკელი ინჟინრის რობერტ ფულტონის20 მიერ,
1807 წელს მოძრაობდა მდინარე ჰადსონზე ნიუ-იორკიდან ოლბანში,
ნიუ-იორკში, დაახლოებით 8 კმ/ სთ სიჩქარით. საბოლოოდ, უფრო
დიდმა ორთქლმავალებმა ტვირთი და მგზავრები გადაიყვანეს
ასობით მილის მანძილზე აღმო­სავლეთ და ცენტრალურ შეერ­
თე­ბული შტატების შიდა წყალ­სატევებზე, განსაკუთრებით
მდინარე მისი­სიპზე. პირველი ტრანსოკეანური მოგზაურობა
ორთქლის ენერგიის გამოყენებით შესრულდა 1819 წელს სავანის კლერმონის ორთქლის გემი
პირველი ორთქლის გემი საჯარო
მიერ. ამერიკული მცურავი გემი დამხმარე ორთქლზე მომუშავე
სამსახურში (1807), შექმნილი
პადლით. ის სავანიდან, ჯორჯია, ლივერპულამდე მიცურავდა ამერიკელი ინჟინრის მიერ.რობერტ
27 დღეზე ცოტა მეტი ხნის განმავლობაში, თუმცა მისი ბორბა­ლი ფულტონი და აშენდა ნიუ იორკში
მოგზაურობის მხოლოდ 85 საათის განმავლობაში მუშაობდა. მე-19 ჩარლზ ბრაუნის მიერ რობერტ
ლივინგსტონის ფინანსური
საუკუნის მეორე ნახევრისთვის, უფრო დიდი და სწრაფი ორთქლის
მხარდაჭერით
გემები რეგულარულად ემსახურებოდნენ მგზავრებს, ტვირთის
გადაზიდვასა და ფოსტას ჩრდილო ატლანტის ოკეანის გავლით. ამ
სერვისა „ატლანტიკური ბორანი“ უწოდეს.

ნავთობის ინდუსტრია,
ინდუსტრია როგორც წარმოება, ასევე გადამუშავება,
დაიწყო 1848 წელს შოტლანდიაში. ქიმიკოსმა ჯეიმს იანგმა21
წამოიწყო მცირე ბიზნესი ნედლი ნავთობის გადამუშავების

20 Robert Fulton (1765 - 1815) ამერიკელი ინჟინერი და გამომგონებელი

21 James Young (1811 – 1883) შოტლანდიელი ქიმიკოსი , რომელიც ცნობილია
ნახშირისა და ნავთობის ფიქლებიდან პარაფინის გამოხდის მეთოდით . მას
ხშირად მოიხსენიებენ როგორც პარაფინ იანგს
19

ნავთის ნათურა. ჭურჭელი სინათლის
უზრუნველსაყოფად, რომელიც
შეიცავს ნავთს, ფითილით წვისთვის
ფარადეის დისკი. პირველი ელექტრო
გენერატორი. ცხენის უღლის ფორმის
მაგნიტი (A) ქმნის მაგნიტური
ველს დისკის (D) მეშვეობით.
როდესაც დისკი შემობრუნდება, ეს
აღძრავს ელექტრულ დენის დისკში
რადიალურად ცენტრიდან გარეთ.
დენი გაივლის მცურავი ზამბარას
კონტაქტს m-ით, გარე წრედის
გავლით და ღერძის გავლით დისკის
ცენტრში.
ელექტროფიკაცია. ელექტროგადამ­
ცემი ხაზები ბროდვეიზე.
20
მიზნით 1848 წელს. იანგმა აღმოაჩინა, რომ ნელი დისტილაციით
მას შეეძლო ნავთობისგან მრავალი სასარგებლო სითხის მიღება,
რომელთაგან ერთ-ერთს უწოდა “პარაფინის ზეთი”, რადგან
დაბალ ტემპერატურაზე ის იხსნება პარაფინის ცვილის მსგავს
ნივთიერებად. 1850 წელს იანგმა ააგო მსოფლიოში პირველი
კომერციული ნავთობ­გადამამუშავებელი ქარხანა.
განათებისთვის ნავთის გამო­ყენება ბევრად უფრო ეფექტური
და იაფი იყო, ვიდრე მცენარეული ზეთები. მიუხედავად იმისა,
რომ ქალაქების განათებისთვის უკვე ფართოდ გავრცელებული
იყო გაზის გამოყენება, ეს ტექნოლოგია თანდათან ჩაანაცვლა
ნავთის გამოყენება, რადგან ის წარმოქმნიდა უფრო კაშკაშა შუქს.
მომავალში ორივე ჩაანაცვლა ელექტროენერგიით განათებამ,
ქუჩის განათებები 1890-იანი წლების შემდეგ და ოჯახებში 1920-იან
წლებში.
ელექტროენერგიის გამოყენება. მე-19 საუკუნის დასაწყისში
ევროპასა და შეერთებულ შტატებში მეცნიერებმა გამოი­კვლიეს
ელექტროენერგიასა და მაგნიტიზმს შორის კავშირი და მათმა
კვლევამ მალე გამოიწვია ელექტრომაგნიტური ფენომენების
პრაქტიკული გამოყენება.
ელექტრო გენერატორები და ელექტროძრავები. 1820-იან
და 30-იან წლებში ბრიტანელმა მეცნიერმა მაიკლ ფარადეიმ
ექსპერიმენტულად აჩვენა, რომ ელექტრული დენის გავლა
მავთულის ხვეულში მაგნიტის ორ პოლუსს შორის გამოიწვევს
კოჭის ბრუნვას, ხოლო მავთულის ხვეულის მობრუნება მაგნიტის
ორ პოლუსს შორის წარმოქმნის ელექტრულ დენს კოჭში
(ელექტრომაგნიტური ინდუქცია). პირველი მოვლენა საბოლოოდ
გახდა ელექტროძრავის საფუძველი, რომელიც ელექტრო ენერგიას
გარდაქმნის მექანიკურ ენერგიად, ხოლო მეორე საბოლოოდ გახდა
ელექტრო გენერატორის საფუძველი, ანუ დინამო, რომელიც
გარდაქმნის მექანიკურ ენერგიას ელექტრო ენერგიად. მიუხედავად
იმისა, რომ ძრავებმაც და გენერატორებმაც მნიშვნელოვანი
გაუმჯობესება განიცადეს მე-19 საუკუნის შუა წლებში, მათი
პრაქტიკული გამოყენება ფართო მასშტაბით დამოკიდებული იყო
მოგვიანებით სხვა მანქანების გამოგონებაზე, კერძოდ, ელექტრო­
მოძრავი მატარებლებისა და ელექტრო განათების შესახებ.
კომერციული ელექტროენერგია თავდაპირველად გადაიცემოდა
იმავე ძაბვით, რომელსაც იყენებდა განათება ან იმდროინდელი
ელექტრომოწყობილობები. ეს ელექტრო­ენრგიის წარმომქმნელ
სად­გურსა და მომხმარებ­ლებს შო­­რის ზღუ­დავდა მანძილს. იმ
დროისთის შორ მანძილზე ელექტროენერგიის გადაცემისთვის
მუდმივი ძაბვის გაზრდა შეუძლებელი იყო. სხვადასხვა კლასის
დატვირთვები (მაგალითად, განათება, ძრავები და წევის/რკინიგზის
სისტემები) საჭიროებდა სხვადასხვა ძაბვას, ამიტომ გამოიყენებოდა
სხვადასხვა გენერატორები და სქემები. ამრიგად, გენერატორები
განლაგებული იყო მათი დატვირთვის მახლობლად, ამ პრაქტიკას
განაწილებული გენერაცია დაერქვა სახელად, რომელიც დიდი
რაოდენობით მცირე გენერატორებს იყენებდა.
 პირველი მაღალი ძაბვის ცვლადი გადამცემი ხაზი შეერთებულ
შტატებში აშენდა 1890 წელს, მისი სიგრძე იყო 20 კმ ორეგონის
ქალაქ ვილამეტის ჩანჩქერსა და ორეგონის პორტლენდს შორის.

ელექტრო ლოკომოტივი. 1879 წლის

ელექტრო რკინიგზა და ტრამვაი. პირველი ელექტრო რკინიგზა, 31 მაისს ბერლინის ინდუსტრიულ
რომელიც განკუთვნილი იყო ურბანული მასობრივი ტრანსპორტით გამოფენაზე მისულმა მნახველებმა
გამოსაყენებლად, შექმნა ვერნერ ფონ სიმენსმა22 ბერლინში 1879 ძლივს დაუჯერეს თვალებს,
როცა ლოკომოტივი ისე გავიდა,
წელს. მე-20 საუკუნის დასაწყისისთვის ელექტრო რკინი­გზა
თითქოს ბილიკზე უხილავი ხელით
მოქმედებდა ევროპისა და შეერთებული შტატების რამდენიმე დიდ მოძრაობდა, კვამლისა და ორთქლის
ქალაქში და მათ შორის. ლონდონის მეტროს სისტემის პი­რვე­ლი გარეშე. რაც მათ არ იცოდნენ, რომ
ელექტრიფიცირებული მონაკვეთი, სახელწოდებით ლონ­დო­ნის ისინი იყვნენ მე-19 საუკუნის ერთ-
ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი
მეტრო, ფუნქციონირება დაიწყო 1890 წელს.
ტექნიკური ინოვაციის, ელექტრო
რკინიგზის დაბადების მოწმენი,
ინკანდესენტური ნათურა. 1878–1879 წლებში ჯოზეფ უილსონ რომელიც თავისი სხვადასხვა
სვანმა ინგლისში და მოგვიანებით ტომას ალვა ედისონმა ფორმით, როგორც ტრამვაი, მეტრო
შეერთებულ შტატებში დამოუკიდებლად გამოიგონეს პრაქტიკული თუ ჩქაროსნული მატარებელი,
დომინირებდა მომავალზე.
ელექტრო ინკანდესენტური ნათურა, რომელიც წარმოქმნის უწყვეტ
სინათლეს ვაკუუმში (ან ვაკუუმთან ახლოს) ძაფების ელექტრული
დენით გაცხელებით. ორივე გამომგონებელმა მიმართა პატენტებს
და მათი იურიდიული ჩხუბი დასრულდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც
ისინი შეთანხმდნენ ერთობლივი კომპანიის შექმნაზე 1883 წელს.
მას შემდეგ ედისონს მიენიჭა გამოგონების უდიდესი დამსახურება,
რადგან მან ასევე შეიმუშავა ელექტროგადამცემი ხაზები და სხვა
აღჭურვილობა, რომელიც აუცილებელია პრაქტიკული საქმისთვის.
განათების სისტემა. მომდევნო 50 წლის განმავლობაში ელექტრო
ინკანდესენტურმა ნათურებმა თანდათან შეცვალა გაზისა და ნავთის
ნათურები, როგორც ხელოვნური განათების ძირითადი ფორმა
ურბანულ რაიონებში, თუმცა გაზით განათებული ქუჩის ნათურები
არსებობდა ბრიტანეთში მე-20 საუკუნის შუა პერიოდამდე.

ტელეგრაფი და ტელეფონი. მე-19 საუკუნის ორმა გამოგონებამ,

ელექტრო ტელეგრაფმა და ელექტრო ტელეფონმა, პირველად
ინკანდესენტური ნათურა

22 Ernst Werner Siemens (1816 - 1892) გერმანული. ელექტრო ინჟინერი,

გამომგონებელი და ინდუსტრიალისტი . სიმენსი სახელი მიღებულია როგორც
SI ელექტრული გამტარობის ერთეული,
21

ტელეგრაფი. პირველი ტექნოლოგია,
რომელიც შორ დისტანციებზე
მყისიერი კომუნიკაციის საშუალებას
იძლეოდა. ტელეგრაფის გამოგონებამ
მრავალი თანამედროვე IT
ინფრასტრუქტურის ჩამოყალიბებას
დაუდო საფუძველი.
პირველი ტრანსატლანტიკური ტე­
ლე­გრაფის კაბელი. Atlantic Telegraph
Company-მა პროექტი დაიწყო 1854
წელს და დასრულდა 1858 წელს.
კაბელი ფუნქციონირებდა მხოლოდ
სამი კვირის განმავლობაში, მაგრამ
იყო პირველი ასეთი პროექტი,
რომელმაც პრაქტიკული შედეგი
გამოიღო.
22
შესაძლებელი გახადა საიმედო მყისიერი კომუნიკაცია დიდ დისტან­
ციებზე. ამან დიდი გავლენა მოახდინა კომერციაზე, დიპლომატიაზე,
სამხედრო ოპერაციებზე, ჟურნალისტიკაზე და ყოველდღიური
ცხოვრების უამრავ ასპექტზე.
პირველი პრაქტიკული ელექტრო ტელეგრაფის სისტემები
თითქმის ერთდროულად ბრიტანეთში და შეერთებულ შტატებში
1837 წელს შეიქმნა. ბრიტანელი გამომგონებლების უილიამ ფო­
თ­ერ­გილ კუკის23 და ჩარლზ უიტსტოუნის24 მიერ შემუშავებულ
მოწყობილობაში. ნემსები მიმღებ­ზე სამონტაჟო ფირფიტაზე მიუ­
თითებდნენ კონკრეტულ ასოებზე ან ციფრებზე მიმაგრებული
მავთულში დენის გავლის დროს. ამერიკელმა მხატვარმა და
გამომგონებელმა სამუელ ფ.ბ.მ მორზემ შექმნა საკუთარი ელექტრო
ტელეგრაფი, უნივერსალური კოდი, ცნობილი როგორც მორზეს
კოდი, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას ტელეგრაფიის
ნებისმიერ სისტემაში. კოდი, რომელიც შედგებოდა სიმბოლური
წერტილების, ტირეებისა და სივრცეების ნაკრებისგან, მალევე იქნა
მიღებული მთელ მსოფლიოში.
საჩვენებელი სატელეგრაფო ხაზი ვაშინგტონსა და ბალტიმორს
(მერილენდი) შორის 1844 წელს დასრულდა. მასზე გაგზავნილი
პირველი შეტყობინება იყო: „What hath God wrought!“ ტელეგრაფის
კაბელები პირველად გადაჭიმეს ინგლისის არხის გადაღმა 1851
წელს და ატლანტის ოკეანის გადაღმა 1858 წელს. შეერთებულ
შტატებში ტელეგრაფიული კომუნიკაციის გავრცელებამ კერძო
სატელეგრაფო კომპანიების ზრდის გზით, როგორიცაა West­
ern Union, ხელი შეუწყო კანონისა და წესრიგის შენარჩუნებას
დასავლეთის ტერიტორიებზე და რკინიგზაზე მოძრაობის
კონტროლს. უფრო მეტიც, მან შესაძლებელი გახადა მავთულის
ქსელების გამოყენებით ეროვნული და საერთაშორისო სიახლეების
გადაცემა. 1896 წელს გულიელმო მარკონიმ25 დაასრულა უკაბელო
23 William Fothergill Cooke (1806 – 1879) ინგლისელი გამომგონებელი.
24 Charles Wheatstone (1802 – 1875), ინგლისელი მეცნიერი და გამომგონებელი
25 Guglielmo Giovanni Maria Marconi (1874 – 1937) იტალიელი ფიზიკოსი და
გამომგონებელი.
ტელეგრაფიის სისტემა (რადიოტელეგრაფია), რომელსაც
მნიშვნელოვანი სამხედრო გამოყენება ჰქონდა მე-20 საუკუნეში.

ტელეფონი. შოტლანდიაში დაბადებულმა ამერიკელმა

მეცნიერმა ალექსანდრე ბელმა 1876 ​წელს შექმნა ტელეფონი,
რომელიც ელექტრული დენის საშუალებით გადასცემდა ხმას,
მათ შორის ადამიანის ხმას. ბელის მოწყობილობა შედგებოდა
ლითონის მემბრანებისგან და ელექტრომაგნიტური ხვეულების ორი
ნაკრებისგან. ერთ მემბრანის მახლობლად წარმოქმნილი ბგერითი
ტალღები იწვევდა მის ვიბრაციას გარკვეულ სიხშირეებზე, რაც
წარმოქმნიდა დენს მასთან დაკავშირებულ ელექტრომაგნიტურ
ხვეულში, და ეს დენი შემდეგ გადადიოდა მეორე ხვეულზე, რაც თავის
მხრივ იწვევდა მეორე მემბრანის ვიბრაციას იმავე სიხშირეებზე.
ეს იყო ხმის ტალღების ორიგინალური რეპროდუცირება.
პირველი „სატელეფონო ზარი“ (ადამიანის გასაგები მეტყველების ალექსანდრე ბელი. ბელმა 1876 წელს
დააპატენტა ტელეფონი. მან 1892
წარმატებული ელექტრული გადა­ცემა) შედგა ბელის ბოსტონის
წლის 18 ოქტომბერს ნიუ-იორკსა და
ლაბორატორიის ორ ოთახს შორის 1876 წლის 10 მარტს, როდესაც ჩიკაგოს შორის 1520 კილომეტრიანი
ბელმა დაიბარა თავისი თანაშემწე, ცნობილი სიტყვე­ბით, რომელიც სატელეფონო კავშირი დაამყარა.
ბელმა თავის ჩანაწერებში გადაიწერა, როგორც „Mr. Watson.
Come here. I want to see you“. თავდაპირველად ტელეფონი
მდიდრებისთვის ცნობისმოყვარეობის ობიექტი ან სათამაშო იყო,
მაგრამ მე-20 საუკუნის შუა პერიოდისთვის ის გახდა ჩვეულებრივი
საყოფაცხოვრებო ნივითი, რომლსაც მილიარდობით ადამიანი
იყენებს მთელ მსოფლიოში.

შიდაწვის ძრავა და ავტომობილი. გვიანი ინდუსტრიული

რევოლუ­ციის ყველაზე მნიშვნელოვან გამოგონებებს შორის
იყო შიდა წვის ძრავა და, მასთან ერთად, ბენზინზე მომუშავე
ავტომობილი. ავტომობილი, რომელ­მაც შეცვალა ცხენი და
ეტლი ევროპასა და შეერთებულ შტატებში, შესთავაზა უბრალო
ადამიანებს გადაადგილების მეტი თავისუფლება, ხელი შეუწყო
კომერციულ კავშირებს ქალაქსა და სოფლებს შორის, გავლენა
მოახდინა ურბანულ დაგეგმარებასა და დიდი ქალაქების ზრდაზე.
შიდა წვის ძრავა ოქსიდი­ზატორის (ჰაერის) და საწვავის
შეკუმშული ნარევის წვის გზით, წარმოქმნის მუშაობას ძრავის
მოძრავ ზედაპირებზე, როგორიცაა დგუში ან როტორი. პირველი შიდა წვის ძრავა. შიდა წვის ძრავები
კომერციულად წარმა­ტებული შიდა წვის ძრავა, რომელიც იყენებდა გვხვდება მანქანებში, ნავებში,
ნახშირის გაზისა და ჰაერის ნარევს, დაახლოებით 1859 წელს შექმნა გემებში, თვითმფრინავებში და
მატარებლებში და წვავს საწვავს
ეტიენ ლენუარმა26 . ის თავდაპირველად ძვირი და არაეფექტური
შიგნით.
იყო. შემდეგ მნიშვნელოვნად შეიცვალა 1878 წელს ნიკოლაუს
ოტოს27 მიერ, რომელმაც შემოიტანა ინდუქციური-შეკუმშვის-
გასროლა-გამონაბოლქვის ოთხტაქტიანი ციკლი. მათი უფრო დიდი
ეფექტურობის, გამძლეობისა და გამოყენების სიმარტივის გამო,
ოტოს დიზაინზე დაფუძნებულმა გაზზე მომუშავე ძრავებმა მალე
შეცვალეს ორთქლის ძრავები მცირე სამრეწველო პროგრამებში.
პირველი ბენზინზე მომუშავე შიდაწვის ძრავა, რომელიც ასევე

26 Jean Joseph Étienne Lenoir, (1822 – 1900) ბელგიელ ფრანგი გამომგონებელი,

27 Nicolaus August Otto (1832 – 1891) გერმანელი ინჟინერი
23
 ეფუძნება ოტოს ოთხტაქტიან დიზაინს, 1885 წელს გამოიგონა
გერმანელმა ინჟინერმა გოტლიბ დაიმლერმა28. მალევე, 1890-
იანი წლების დასაწყისში, სხვა გერმანელმა ინჟინერმა, რუდოლფ
დიზელმა29, შექმნა შიდა წვის ძრავა (დიზელის ძრავა), რომელიც
ბენზინის ნაცვლად იყენებდა მძიმე ზეთს და უფრო ეფექტური იყო
ვიდრე ოტოს ძრავა. მას ფართოდ იყენებდნენ ლოკომოტივების,
მძიმე ტექნიკასა და წყალქვეშა ნავებში.

ავტომობილის ეფექტურობისა და მსუბუქი წონის გამო,

Benz Patent-Motorwagen Nr. 1 ბენზინზე მომუშავე ძრავა იდეალური იყო მსუბუქი მანქანების
გადაადგილებისთვის. პირველი მოტოციკლი და შიგაწვის ძრავით
მომუშავე ავტომანქანა შექმნეს დაილმერმა და კარლ ბენცმა,
1885 წელს. 1890-იანი წლებიდან ახალი ინდუსტრია კონტინენტურ
ევროპასა და შეერთებულ შტა­ტებში აწარმოებდა სულ უფრო
დახვეწილ მანქანებს ძირითადად მდიდარი მომხმარებლებისთვის.
20 წელზე ნაკლები დროის შემდეგ ამერიკელმა მრეწვეელმა ჰენრი
ფორდმა დაასრულა წარმოების კონვეირული ხაზი, რათა წა­
რმო­ებულიყო მილიონობით ავტო­მობილი (განსაკუთრებით Mod­
el T) და მსუბუქი სატვირთო მანქანები ყოველწლიურად. დიდი
მაშტაბის ეკონომიამ, რომელიც ფორდმა მიაღწია, ავტომობილის
მფლობელობა ხელმისაწვდომი გახა­და საშუალო შემოსავლის
ფორდის Model T ავტომობილი ამერი­კელებისთვის, რაც მნიშვნე­ლოვანი განვითარება იყო
კონვეირის ხაზზე ტრანსპორტის ისტორიაში.

28 Gottlieb Wilhelm Daimler (1834 – 1900) გერმანელი ინჟინერი, ინდუსტრიული

დიზაინერი
29 Rudolf Christian Karl Diesel (1858 – 1913) გერმანელი გამომგონებელი და
მექანიკოსი
24