Conversión da enerxía

Tema 12.- Mitocondrias

As mitocondrias son orgánulos citoplasmáticos de forma variable aínda que normalmente teñen forma
de bastonciño.
A súa función principal é xerar a enerxía metabólica. O seu número depende do tipo celular e da
actividade da célula, mais o habitual son unhas mil ou dous mil.

ESTRUTURA DA MITOCONDRIA

O interior das mitocondrias denomínase matriz mitocondrial.

Presentan dobre membrana. A membrana interna presenta pregamentos que forman as chamadas
cristas mitocondriais. Entre ambas membranas hai un espazo denominado espazo intermembrana.

COMPOSICIÓN DAS MEMBRANAS MITOCONDRIAIS

A membrana externa ten un 60% de proteínas e un 40% de lípidos. Conta con poucos enzimas, é
permeable para todas as moléculas menores a 6KDa (kilodalton) e contén porinas que forman canles
acuosos a través da capa lipídica.
Na membrana externa diferenciamos:
1. Proteínas de canle respiratorio e enzimas complementarios: complexo FADH deshidroxenasa,
complexo NADH oxidasa.

2. Transportadores específicos: transportador de ADP-ATP, transportadores de ións (calcio, fosfato),

transportador de piruvato, transportadores de ácidos orgánicos (dicarboxilato, tricarboxilato).

3. ATP sintetasas (ATPasa mitocondrial): formada por unha cabeza ATPasa (F1) orientada cara a
matriz e un transportador de H+ transmembrana (F0).
Trátase dun mecanismo reversible, polo tanto a mitocondria pode empregar o fluxo de ións a
favor de gradiente electroquímico para sintetizar ATP. Coa posterior hidrólise de ATP pode
bombear ións H+ a través da membrana.

A membrana interna contén un 20% de lípidos e un 80% de proteínas que se poden clasificar en tres
grupos segundo a súa función:
- Proteínas de cadea respiratoria e enzimas complementarios: complexo FADH, complexo NADH
oxidase...

- Transportadores específicos: de ADP-ATP, de ións (calcio, fosfato), de piruvato, de ácidos

orgánicos (dicarboxilatos, tricarboxilato).

- ATP sintetase (ATPase) mitocondrial.

Como di o nome, sintetiza ATP. Estrutura:
cabeza ATPase F1 que mira cara a matriz
e transportador de H+ transmembrana F0.
Cada parte formada por varias
subunidades. Mecanismo reversible: pode
empregar fluxo protóns a favor de
gradiente electroquímico para producir
ATP. Tamén empregar hidrólise ATP para
bombear protóns a través da membrana (movemento en contra de gradiente, por iso
gasto de enerxía).

1
 ESPAZO INTERMEMBRANA

Ten unha composición similar á do citosol, contén ións, pequenas moléculas e poucos enzimas,
mais destacamos o enzima adenilato quinase, encargado de catalizar a reacción AMP + ATP →
2ADP.
As moléculas de ADP xeradas son transportadas á matriz mitocondrial.

MATRIZ MITOCONDRIAL
Contén:

• Inclusións lipídicas, ións (Ca2+), moléculas en solución (nucleótidos, CoA, metabolitos) e

ribosomas.
• Enzimas implicados no Ciclo de Krebs e na oxidación dos ácidos graxos.
• O enzima superoxido dismutase implicado na transformación do anión euperoxidos .
• Enzimas

O ADN mitocondrial codifica :

• 13 proteínas implicadas no transporte de electróns e na fosforilación

oxidativa.
• Os ARNr (16s e 12 s) e a maioría dos ARNt.

O ADN mitocondrial ten disposición circular, está empaquetado con

proteínas e atópase copiado varias veces nas células.
As mitocondrias contan co seu propio sistema xenético, aínda que só varia nalgúns codóns respecto
ao código universal.
O ADN mitocondrial humano so codifica 22 ARNt, entón
hai menos ARNt que posibles combinacións de
nucleótidos (61 tripletes), polo tanto é necesaria unha
forma extrema de balanceo: o U do anticodón do ARNt
mitocondrial pode emparellarse con calquera das catro
bases na terceira posición do codón do ARNm. Así un
único ARNt pode recoñecer catro codóns.

INTERNALIZACIÓN DAS PROTEÍNAS NAS MITOCONDRIAS

Máis do 99% das proteínas mitocondriais son

sintetizadas en ribosomas libres do citosol e
incorporadas a través de complexos proteicos das
membranas ata o seu destino final: o espazo
intermembrana, a matriz e a membrana externa ou
interna.

As proteínas mitocondriais sintetízanse en ribosomas

libres do citosol e permanecen despregadas mediante
a unión a chaperonas citosólicas (Hsp70). Estas
diríxense ao complexo Tom da membrana mitocondrial
externa por ter unha secuencia sinal, chamada
presecuencia. Esta presecuencia é recoñecida por
receptores da membrana externa da mitocondria e,
despois, únese ao complexo Tom atravesándoo.

2
Despois a presecuencia únese ao complexo Tim23 da membrana interna.

Na matriz, a chaperona Hsp70 e o complexo motor importador translocan a proteína a través do

complexo Tim23 mediante a hidrólise de ATP. A peptidase procesadora da matriz (MPP) escinde a
presecuencia e as chaperonas Hsp70 da matríz pregan correctamente a proteína internalizada.

En canto as proteínas da membrana mitocondrial interna temos:

- Proteínas que teñen presecuencia.
- Proteínas transportadoras de moléculas pequenas.

As proteínas que teñen presecuencia atravesan as membranas como acabamos de ver, pero teñen
unha secuencia interna de direccionamento que ao entrar no complexo Tim23 sae lateralmente del e
quedan inseridas na membrana interna.

As proteínas da membrana interna transportadoras de

moléculas pequenas non conteñen presecuencias, teñen
varios sinais internos de introdución á mitocondria que fan
que atravesen o complexo Tom. No espazo intermembrana, a
proteína únese as chaperonas móbiles (Tim9-Tim10) que a
guían cara un complexo distinto, o complexo Tim22 da
membrana interna. As secuencias internas de detención da
transferencia deteñen a translocación e a proteína insírese na
membrana interna.

As proteínas sintetizadas na propia mitocondria e que se

insiren na membrana interna teñen un sinal que as dirixe á
translocase Oxa1 (coa axuda das chaperonas Hsp70), as
secuencias de detención da transferencia fan que saian
lateralmente de Oxa e se insiran na membrana interna.

As proteínas que se sintetizan na mitocondria e que son da matriz, sintetízanse nos ribosomas da
matriz, as chaperonas préganas correctamente e xa quedan aí.

As proteínas destinadas á membrana externa ou ao espazo intermembrana tamén se introducen a

través do complexo Tom.
As proteínas destinadas á membrana externa son
recoñecidas polos receptores Tom, así detense a
translocación grazas aos sinais de detención da
transferencia, a proteína sae lateralmente do
complexo e insírense na membrana externa.

Outras proteínas da membrana mitocondrial

externa tamén son recoñecidas polos receptores
Tom, como as porinas, pasan ao espazo
intermembrana polo complexo Tom onde se unen
ás chaperonas Tim9-Tim10, estas chaperonas dirixen a proteína ao complexo Sam onde se insiren
na membrana externa por secuencias de detención da transferencia.

Para as proteínas do espazo intermembrana: a maquinaria de importación e montaxe do espazo

intermembrana mitocondrial (MIA) transporta proteínas ricas en cisteína a través do complexo Tom
ao espazo intermembrana e media o seu pregamento correcto, polo que xa quedan no espazo
intermembrana.

3
Hai outra ruta distinta que seguen algunhas proteínas da membrana externa, son inseridas a través
do translocador Mim1. Igual que no complexo Tom, detense a translocación polo sinal de detención
da transferencia, sae lateralmente e insírense na membrana externa. O translocador Mim1 insire
directamente proteínas entregadas por chaperonas citosólicas (proteínas cun só dominio
transmembrana), ou insire proteínas, con varios dominios transmembrana, que son recoñecidas polos
receptores Tom do complexo Tom.

FUNCIÓNS DAS MITOCONDRIAS

1. Oxidacións respiratorias:

Primeira fase: fórmase Acetil-CoA e poder redutor (NADH + H+; FADH2) na matriz mitocondrial:
a) A partir do piruvato producido no citosol pola glicolise anaerobia (oxidación da glicosa), o
piruvato pasa á matriz mitocondrial onde é transformado en Acetil-CoA.
b) A partir de ácidos graxos derivados das graxas (triglicéridos) na beta-oxidación dos ácidos
graxos.
c) A partir de proteínas. A cadea carbonada dos aminoácidos, por diferentes vías metabólicas, dá
lugar a piruvato, acetil-CoA ou outros intermediarios do ciclo de Krebs. Tamén pode ser usada
para a síntese doutros compostos (ácidos graxos, glicosa, colesterol).

Segunda fase: oxidación do acetil-CoA na matriz mitocondrial mediante ciclo do ácido cítrico ou ciclo
de Krebs.
Cada volta do ciclo produce: 2 moléculas de CO2; 3 moléculas de NADH; 1 molécula de FADH2; 1
molécula de GTP.

Terceira fase: na membrana mitocondrial interna prodúcese a fosforilación oxidativa que é o

mecanismo polo que a transferencia de electróns, a través de complexos enzimáticos que forman a
cadea de transporte electrónico ou cadea respiratoria, acóplase coa formación de ATP.

A transferencia de electróns que proceden do

poder redutor (NADH + H+; FADH2) provoca a
translocación de protóns (H+) dende a matriz
mitocondrial ata o espazo intermembrana creando
un gradiente. Como hai maior concentración de
H+ no espazo intermembrana, estes tenderán a
entrar na matriz e entran a través da ATP sintetase
polo que se sintetiza ATP.

Tres etapas do metabolismo celular de células animais que van dende os alimentos ata os produtos
de refugallo.

2. Intercambio de moléculas co citosol: a membrana

interna das mitocondrias ten transportadores
específicos: transportador ADP-ATP, transportador
de fosfato, transportador de piruvato. P. ex.,
transportadores para moléculas do ciclo da urea (xa
que parte deste ciclo ten lugar no interior da
mitocondria).
Tamén están implicadas na formación de
precursores na síntese de glicosa, ácidos graxos e
aminoácidos non esenciais.

A MEMBRANA EXTERNA É MOITO MAIS PERMEABLE DEBIDO Á PRESENZA DE PORINAS

4
3. Síntese de constituíntes mitocondriais: sintetízanse:
• As proteínas implicadas no transporte de electróns
• As proteínas implicadas na fosforilación oxidativa
• Os ARNr e a maioría dos ARNt

Na membrana interna da mitocondria sintetízanse :

• a fosfatidiletanolamina
• o fosfatidilglicerol
• a cardiolipina e os fosfolípidos presentes nas membranas mitocondriais

Outros lípidos de membrana fórmanse no REL e pasan ás membranas das mitocondrias mediante
proteínas intercambiadoras de lípidos. Tamén hai
intercambio de lípidos nos complexos de unión RE-
mitocondria (sitios de contacto entre membranas).

Como se produce o intercambio entre a membrana externa

e interna da mitocondria:

• Mediante o intercambio espontáneo de lípidos en sitios

de contacto de membranas
• Mediante proteínas de transferencia de lípidos entre as
dúas membranas, estas actúan tanto nos sitios de
contacto como en zonas onde non hai contacto.

O intercambio entre hemimembranas dáse:

• Por movementos espontáneos de translocación (I e II)

• No momento da síntese dos fosfoípidos (III) p.ex a cardiolipina
• Pola acción da baralladora (cambia arbitrariamente os fosfolípidos para que a membrana teña
hemimembranas do mesmo tamaño) e de flipases específicas (IV)

4. Produción de calor:
As mitocondrias das células do tecido adiposo pardo producen calor.
Os protóns non pasan pola ATP sintetasa, polo tanto non se sintetiza ATP. Estes protóns o que
fan é entrar no espazo intermembrana cara a matriz a través da proteína termoxenina, xerando
calor.
Nos animais que hibernan serve para quentar o sangue que circula a través do tecido adiposo
pardo cando o animal está a espertar, pero os seres vivos que non hibernamos tamén a temos.

5. Outras funcións:

• Almacenamento de calcio: polo que as mitocondrias contribúen á homeostase (estado de

equilibrio) do calcio nas células.
• Están implicadas na apoptose (morte celular programada).
• Regulación do potencial de membrana.
• Síntese de esteroides.
• Regulación do metabolismo celular.
• Sinalización hormonal: teñen receptores de estróxenos polo que responderán a eles.

5
 DINÁMICA MITOCONDRIAL

As mitocondrias estanse a dividir e a fusionar continuamente segundo as necesidades de cada tipo

celular.
Antes da división celular, as mitocondrias aumentan de tamaño para se dividir despois. Tamén se
poden dividir en resposta a necesidades enerxéticas, independentemente da división celular.
É máis, na maioría da células, as mitocondrias dispóñense nunha gran rede interconectada (rede
mitocodrial).
DIVISIÓN MITOCONDRIAL

A división pódese producir por dous mecanismos:

• Partición: a división iníciase polo crecemento dunha crista que divide a matriz en dous
compartimentos. Non é a máis defendida.
• División binaria (segmentación): consiste no estrangulamento simultáneo das membranas interna
e externa nunha determinada zona. Totalmente comprobada.

Na división binaria, a dinamina-1 interacciona con proteínas adaptadoras da membrana externa da

mitocondria, formándose unha espiral de dinamina-GTP arredor da mitocondria. A hidrólise do GTP
causa a constrición da espiral de dinamina que divide a mitocondria.
Tamén intervén o REL: rodea a mitocondria e facilita a formación do anel de división.

FUSIÓN MITOCONDRIAL

Fusiónanse primeiro as membranas externas mediante proteínas GTPases que hai nela.
Despois fusiónanse as membranas internas mediante dinaminas de unión a GTP. Por tanto, a hidrólise
do GTP tamén é necesaria para a fusión das mitocondrias.

SIMILITUDES ENTRE AS MITOCONDRIAS E OS PROCARIOTAS ACTUAIS NA QUE SE BASEA A

HIPÓTESE ENDOSIMBIÓTICA

Teoría da endosimbiose seriada (aínda vixente con algunhas matizacións) proposta en 1970 por
Lynn Margulis, comparaba as similitudes entre a estrutura e actividade da mitocondria e dos
cloroplastos, entre outras, coas das células procariotas. Así defendía a idea de que estas estruturas
foron nalgún momento procariotas independentes que se viron englobadas por outros urcariotas.

Estes acabarían desenvolvendo unha relación de simbiose que evolucionou ata dar lugar ás células
actuais.

Algunhas das similitudes entre as mitocondrias e as procariotas son:

• A cadea respiratoria localízase na membrana interna.
• A ATP sintetasa esta orientada cara a matriz.
• O ADN é circular.
• Divídense por fisión binaria como as bacterias.
• O cloranfenicol inhibe a síntese de proteínas en mitocondrias e bacterias.
• A membrana externa mitocondrial é semellante a do RE, mais a interna é parecida a dos
procariotas.
• O proceso endosimbiótico é factible (paramecios con bacterias endosimbiontes).
• A principal diferencia é que os ribosomas teñen diferente composición e tamaño que os dos
procariotas.