TEMA 4.

ADN É PROTEÍNAS
A BIOTECNOLOXÍA.

1. ADN E INFORMACIÓN XENÉTICA.

En 1953, James Watson e Francis Crick publicaron na prestixiosa revista científica Nature o seu
famoso artigo "Unha estrutura para o ácido desoxirribonucleico" onde anunciaban que descubriran
o segredo da vida.

No artigo interpretaban toda a información dispoñible sobre o ADN, ata ese momento, e propúxose
a estrutura da dobre hélice para a molécula de ADN.
Para o seu descubrimento foron esenciais os traballos previos realizados por Rosalind Franklin e
Maurice Wilkins, que, mediante a técnica de difracción de raios X, obtiveron fotografías que
mostraban a estrutura repetitiva da molécula de ADN.

A Watson, Crick e Wilkins foilles concedido o Premio Nobel de Medicina en 1962; Rosalind
Franklin morrera de cancro en 1958 e, por iso, non puido ser incluída no galardón.

AS CLAVES DA ESTRUTURA DO ADN

A molécula de ADN é un polinucleótido, formado por dúas cadeas de nucleótidos, enroladas
entre si, formando o que se coñece como dobre hélice.
Principais características da estrutura do ADN.

• As dúas cadeas de nucleótidos interaccionan entre si polo apareamento

ou complementariedade das súas bases: A-T e G-C.

• A dobre hélice é unha estrutura estable, grazas aos enlaces que se forman entre as
bases complementarias.

• As dúas cadeas son antiparalelas, ao estar orientadas de maneira oposta.

• A información xenética codifícase pola orde na que se unen os seus nucleótidos, isto
denomínase secuencia de nucleótidos.

• A única diferenza entre a información xenética de cada individuo é a secuencia de

nucleótidos do seu ADN.
EN QUE CONSISTE A REPLICACIÓN DO ADN?

Durante a división celular, a célula debe repartir copias idénticas do ADN ás dúas células fillas.
Para iso, debe realizarse unha copia idéntica e sen erros da secuencia de nucleótidos do seu
ADN.

Este é o proceso mediante o que se poden formar as dúas cromátides idénticas dos cromosomas
que observas durante a metafase da mitose; denomínase replicación do ADN e ten lugar no
núcleo durante a fase S da interfase do ciclo celular.

Pasos da replicación do ADN

1. A dobre hélice de ADN desenrólase, os enlaces entre as bases rompen e as dúas cadeas
sepáranse.

2. Os nucleótidos libres, presentes no núcleo, únense ás bases da molécula de ADN inicial,

de acordo coas regras de apareamento de bases: A-T e G-C, e establécense, de novo, os
enlaces entre elas.

3. Os novos nucleótidos incorporados únense entre si e dan lugar ás novas cadeas de ADN.
Neste proceso interveñen encimas denominadas ADN polimerases.

4. Este proceso continua ata que se forman dúas moléculas de ADN idénticas (dúas dobres
hélices).

Este modelo de replicación denomínase replicación semiconservadora, xa que as moléculas de

ADN formadas posúen unha das cadeas orixinais e unha nova. Deste xeito, cada unha das dúas
cadeas de ADN serve como molde para producir unha nova cadea.

As ADN polimerases tamén interveñen na reparación de posibles erros que se poidan producir na
incorporación de nucleótidos durante a replicación. Se non se corrixisen, estes erros poderían dar
lugar a mutacións.
2. XENES E CONTROL CELULAR

Un xene é un segmento de ADN, é dicir, de nucleótidos, que contén a información xenética para
producir unha proteína. Polo tanto, o conxunto de xenes dun individuo, ou xenoma, determina o
conxunto de proteínas que fabricarán as súas células. As proteínas son as responsables das
características de cada individuo

A hemoglobina, os anticorpos, os receptores das células, a actina e a miosina, a insulina, o

coláxeno e todas as encimas que producen as células están codificadas polos seus xenes. Os
xenes, como responsables das proteínas que producen as células, por exemplo, as encimas,
controlan as reaccións metabólicas e outras funcións celulares.

As proteínas son biomoléculas formadas pola unión de ami noácidos; existen 20 aminoácidos
diferentes que forman as proteínas. A orde ou secuencia na que se unen os aminoácidos
determina o tipo de proteína, o cambio dun só deles dá lugar a que a proteína sexa diferente.
Dado que unha proteína contén centos ou miles de aminoácidos, o número de proteínas
diferentes que se pode formar é enorme.

A información xenética contida nos xenes, cópiase nunha

molécula de ARNm mediante a transcrición, e sae ao
citoplasma para controlar a síntese das proteínas, mediante
a tradución.

QUE É O CODIGO XÉNETICO?

Denomínase código xenético ao conxunto de instrucións que contén a secuencia de nucleótidos

do ADN, para poder sintetizar as proteínas.
O código xenético posúe as seguintes características:

• É un código de tres letras. Cada secuencia de tres nucleótidos,

denominado triplete ou codón, codifica para un aminoácido. Existen 61 tripletes para os
distintos aminoácidos.

• É un código dexenerado, dado que todos os aminoácidos, agás a metionina, están

codificados por máis dun triplete.

• Hai 3 tripletes que non codifican para ningún aminoácido, son tripletes que indican os
puntos de inicio e de fin de cada proteína.

• O máis importante é que o código xenético é universal; todos os organismos comparten

os mesmos códigos para os mesmos aminoácidos.
A EXPRESIÓN DA INFORMACIÓN XENÉTICA DO ADN: A SÍNTESE DE
PROTEINAS.

Denomínase expresión da información ao conxunto de procesos mediante os que os códigos

contidos na secuencia de nucleótidos dos xenes ditan a secuencia de aminoácidos das
proteínas.
En 1958, Francis Crick denominou a esta relación entre ADN-ARN e proteínas coma o dogma
central da bioloxía molecular.

LEMBRA
Replicación: síntese de ADN utilizando ADN como molde.

Transcrición: síntese de ARNm, utilizando ADN como molde.

Tradución: síntese de proteínas, utilizando ARNm como molde.

Etapas da síntese de proteínas

1. Transcrición: proceso polo que a secuencia de nucleótidos dun xene do ADN se copia
nunha molécula de ARN mensaxeiro(ARNm). As bases U, G, C e A do ARNm, únense ás
bases A, C, G e T do ADN, respectivamente. Deste xeito cópiase a información xenética da
cadea codificante do ADN, na molécula de ARNm.

2. Saída do ARNm: o ARNm sae do núcleo celular a través dos poros e diríxese aos
ribosomas do citoplasma.

3. Tradución: proceso polo que se realiza a unión dos aminoácidos na secuencia ditada polos
tripletes do ARNm, e segundo as claves do código xenético. A proteína resultante
considérase a expresión da información xenética do xene.

Realízase nos ribosomas, que se van desprazando ao longo da cadea de

ARNm, lendo os tripletes e ensamblando os aminoácidos na orde adecuada.
Cando o proceso termina, os ribosomas liberan a proteína, recentemente
sintetizada, ao citoplasma.

Outros tipos de ARN tamén interveñen no proceso de tradución: os ARN

ribosómicos (ARNr), que forman a estrutura dos ribosomas, e os ARN de
transferencia (ARNt), moléculas máis pequenas que transportan os
aminoácidos aos ribosomas.
3. AS MUTACIÓNS E A SÚA IMPORTANCIA BIOLÓXICA

QUE SON AS MUTACIÓNS?

As mutacións son cambios no material xenético que se producen ao chou. Poden ocorrer en

calquera célula do organismo.

As mutacións ocorren, de forma natural, cunha frecuencia moi baixa, pero poden aumentar pola
acción de certos axentes mutaxénicos, como as radiacións (raios X, raios gamma e luz
ultravioleta), algunhas substancias químicas (alcatrán do tabaco e gas mostaza) e determinados
contaminantes ambientais.

Isto púidose comprobar nos afectados por accidentes nucleares. Nestas persoas, a incidencia de
determinadas enfermidades é moi alta (leucemias e outros tipos de cancro), e moitos dos seus
fillos naceron con graves malformacións, debido ás mutacións producidas nos xenes dos seus
pais, e que se transmitiron a través dos seus gametos.

As mutacións poden ser de dous tipos:

•Cromosómicas: afectan ao número ou á estrutura dos cromosomas e débense a erros

durante a división celular ou na formación dos gametos. Producen graves consecuencias nos
individuos que as posúen.

•Xénicas: son cambios, na secuencia de nucleótidos do ADN, que afectan á estrutura dun
xene e en consecuencia alteran a proteína codificada por este xene.

Tipos de mutacións xénicas.

Gran parte das mutacións xénicas débense a erros que se producen durante o proceso de
replicación do ADN, tales como:

Substitución: dunha base por outra.

Inserción ou perda dun ou varios nucleótidos da secuencia orixinal.

Cando a partir dun xene que sufriu unha mutación se produce unha proteína, esta pode non ver
afectada a súa estructura, sufrir un cambio insignificante ou, pola contra, ter efectos desastrosos
para a estrutura e función da devandita proteína. Nestes casos pódense producir alteracións
importantes nas células e no individuo.
SON HERDABLES AS MUTACIÓNS?
As mutacións que se asocian á mitose son mutacións somáticas, que poden causar alteracións
ou enfermidades ao individuo que as posúe, pero que non se transmiten á descendencia

Aquelas mutacións que se producen por erros durante a meiose e a formación dos gametos son
mutacións xerminais e, polo tanto, son herdables e transmítense de pais a fillos.

ENFERMIDADES XENÉTICAS DEBIDAS A MUTACIÓNS: A ANEMIA

FALCIFORME.
A anemia falciforme é unha enfermidade orixinada por unha mutación nun único nucleótido do
xene que produce a hemoglobina.

A hemoglobina é unha proteína localizada nos glóbulos vermellos e é responsable do transporte

de osíxeno polo sangue.

O xene mutante produce unha hemoglobina que sofre unha agregación anormal que deforma a
estrutura do glóbulo vermello. Estes glóbulos vermellos tenden a agregarse e causan obstrucións
dos vasos; ademais destrúense máis rapidamente e provocan anemia.

A anemia falciforme só se manifesta cando a persoa é homocigótica para o xene mutado (F’F’).
Os individuos heterocigóticos (FF’), producen suficiente cantidade de hemoglobina normal como
para non padecer a enfermidade.

Coa idade, as células do noso corpo acumulan mutacións, algunhas espontáneas e outras debido
á nosa forma de vida: exposición ao sol, consumo de tabaco, hábitos alimentarios, contaminantes
ambientais etc. Por iso, aumenta a frecuencia de aparición de determinadas lesións, como as
cutáneas producidas polas radiacións solares, ou de moitos tipos de cancro.

IMPORTANCIA BIOLÓXICA DAS MUTACIÓNS

Non todas as mutacións son prexudiciais para o individuo que as porta, algunhas son neutras e
non producen ningún efecto, pero moitas delas poden ser beneficiosas e mellorar a capacidade de
supervivencia do individuo.
4. A BIOTECNOLOXÍA E AS SÚAS APLICACIÓNS

QUE É A BIOTECNOLOXÍA

Denomínase biotecnoloxía ao conxunto de procesos e de tecnoloxías que utilizan organismos

vivos ou parte deles para obter produtos ou proporcionar servizos útiles para a saúde, a
agricultura, a alimentación, a industria ou o medio natural.

O uso da biotecnoloxía remóntase a miles de anos, cando se desenvolveron os procesos de

fermentación tradicional para producir pan, cervexa, viño ou queixo.

O grande avance da biotecnoloxía produciuse en paralelo ao da bioloxía molecular do ADN, ao

coñecerse que a estrutura do material xenético, o código xenético ou os mecanismos de
transcrición e tradución dos xenes en proteínas, son comúns para todos os seres vivos.

Este coñecemento permitiu transferir xenes entre individuos de distintas especies, o que se
coñece como enxeñaría xenética, e o organismo que contén o novo xene é un organismo
modificado xeneticamente (OMX).

Os avances no coñecemento do ADN permitiron desenvolver as modernas técnicas de

secuenciación de ADN e comparación de xenomas, o desenvolvemento de perfís de ADN e
pegadas xenéticas, así como as técnicas de terapia xénica ou de clonación.

A PENICILINA

Alexander Fleming descubriu a penicilina en 1928. Howard Florey e Ernst Chain desenvolveron un

método para producila industrialmente. Estes avances marcaron o inicio da biotecnoloxía
farmacéutica. Os tres científicos recibiron o Premio Nobel en 1945.

APLICACIÓNS DA BIOTECNOLOXÍA EN DISTINTOS SECTORES.

-Saúde e farmacéutico. Deseño e produción de fármacos e biomoléculas activas.

Desenvolvemento de vacinas biotecnolóxicas. Sistemas de administración e liberación de
fármacos.

Novos tratamentos de enfermidades (terapia xénica e celular, enxeñaría de tecidos e materiais

biocompatibles).

-Agrícola. Micropropagación e cultivo de plantas, desenvolvemento de cultivos máis resistentes e

adaptados a condicións adversas. Novas tecnoloxías para unha agricultura máis eficiente,
competitiva, sustentable e segura.

-Veterinario. Desenvolvemento de novos ingredientes e aditivos para a produción animal

(prebióticos e probióticos).

Mellora de probas de diagnóstico de enfermidades e deseño de vacinas biotecnolóxicas.

Aplicacións da clonación reprodutiva. Emprego de animais como biofactorías para a produción de
medicamentos de uso humano.

-Industrial. Obtención de microorganismos e encimas optimizadas para procesos industriais.

Desenvolvemento de biocombustibles e doutros produtos renovables (bioplásticos e biosolventes).
Uso de biodeterxentes e doutros sistemas biolóxicos de limpeza. Revalorización de subprodutos
ou residuos.
-Alimentación. Técnicas para asegurar a calidade, seguridade e autenticidade dos alimentos.
Novos alimentos e ingredientes alimentarios con propiedades máis saudables. Melloras nos
procesos biotecnolóxicos clásicos: fermentacións lácteas, curación de embutidos ou produción de
bebidas alcohólicas.

-Medio natural. Tecnoloxías innovadoras para a depuración biolóxica de augas e efluentes.

Eliminación de contaminantes en solos empregando encimas, microorganismos e plantas.
Eliminación de petróleo das mareas negras e metais pesados, coma o mercurio.

QUE FUNCIÓN DESEMPEÑAN AS ENCIMAS?

As encimas son proteínas que actúan como catalizadores, acelerando as reaccións químicas
que teñen lugar nas células. As encimas poden romper unha molécula (substrato) noutras máis
pequenas ou unir moléculas pequenas nunha máis grande.

CARACTERÍSTICAS DAS ENCIMAS.

-As encimas son específicas, cada encima únese a un único tipo de substrato e cataliza un tipo
de reacción química.

-Posúen un sitio de unión para o substrato denominado centro activo.

-Non se consomen nas reaccións que catalizan, pero a súa actividade pode verse afectada pola
temperatura e o pH(acidez) do medio.

EFECTO DA TEMPERATURA NUNHA REACCIÓN ENCIMÁTICA

As altas temperaturas modifican a súa forma e desnaturalizan as encimas: deixan de poder unirse ao substrato e de catalizar a
reacción. A temperatura óptima adoita estar ao redor dos 37 ºC; as encimas das fontes termais seguen activas a temperaturas
superiores.

O USO DE MICROORGANISMOS EN BIOTECNOLOXÍA

Moitos dos procesos biotecnolóxicos utilizan microorganismos, principalmente bacterias e fungos,

que se producen en grandes tanques industriais, denominados fermentadores.

As súas principais vantaxes son:

•Producen gran cantidade de encimas e outras biomoléculas de interese industrial que segregan
fóra da célula.

•Poden modificarse xeneticamente con facilidade para producir a molécula desexada.

•Medran moi rapidamente, a baixas temperaturas, en condicións controladas e a baixo custo.