Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO

TEMA 6 - O SISTEMA NERVIOSO E A PERCEPCIÓN DO MEDIO

63

Os seres vivos relaciónanse co medio para obter enerxía, nutrientes, parella para a reproducción,
A COORDINACIÓN DO NOSO ORGANISMO
etc.. Por eso necesitan coñecer o que ocorre no medio externo. O noso organismo está formado por
billóns de células que dependen unhas doutras para o seu perfecto funcionamento.
Os seres vivos relaciónanse co medio para obter enerxía, nutrientes, parella para a reproducción, etc.. Por eso
COORDINACIÓN: conxunto
necesitan coñecer de procesos
o que ocorre que permiten
no medio externo. ás células
O noso organismo actuar
está formado ao mesmo
por billóns tempo
de células para
que dependen
que o organismo funcione
unhas doutras para o como un todo.
seu perfecto Para iso,distínguense dous tipos de coordinación:
funcionamento.
-COORDINACIÓN NERVIOSA: é realizada polo SISTEMA NERVIOSO, formado polas
COORDINACIÓN: conxunto de procesos que permiten ás células actuar ao mesmo tempo para que o organismo
neuronas, funcione
célulascomo
especializadas en transmitir información en forma de impulsos nerviosos; a
un todo. Para iso, ten que haber unha transmisión de información entre as distintas células e segundo
velocidadecomo
de teña
transmisión é moi rápida
lugar esta transmisión, e a resposta
distínguense dous tiposédeinstantánea.
coordinación:

! COORDINACIÓN NERVIOSA: é realizada polo SISTEMA NERVIOSO, formado polas neuronas, células
-COORDINACIÓN HORMONAL: é realizada polo SISTEMA HORMONAL ou ENDOCRINO,
especializadas en transmitir información en forma de impulsos nerviosos; a velocidade de transmisión é moi
formado polas glándulas
rápida endocrinas,
e a resposta que producen e liberan no sangue as hormonas, sustancias que
é instantánea.
coordinan a actividade das células. A velocidade de transmisión é moi lenta e a resposta pode
durar moito tempo.
! COORDINACIÓN HORMONAL: é realizada polo SISTEMA HORMONAL ou ENDOCRINO, formado polas
glándulas endocrinas, que producen e liberan no sangue as hormonas, sustancias que coordinan a actividade
das células. A velocidade de transmisión é moi lenta e a resposta pode durar moito tempo.
SISTEMA NERVIOSO: organización e funcionamento
Nos Metazoos (animais) o encéfalo coordina a actuación destes dous sistemas
NEURONAS: son células especializadas na xeración e transmisión do simpulso nervioso.
Fórmanse durante o desenvolvemento embrionario e a maioría delas perden a capacidade de
SISTEMA NERVIOSO: organización e funcionamento
reproducirse. Despois do nacemento, coa aprendizaxe, amplíase o número de conexións entre elas,
NEURONAS
co que o individuo : son células especializadas na xeración e transmisión dos impulsos nerviosos. Fórmanse durante
vai adquirindo cada vez máis capacidades. Nunha neurona diferéncianse tres
o desenvolvemento embrionario e a maioría delas perden a capacidade de reproducirse.
partes:
Despois do nacemento, coa aprendizaxe,
Corpoamplíase
neuronal: contén
o número o núcleo,
de conexións onde
entre elas,
reside toda acoinformación.
que o individuo vai adquirindo cada vez
máis capacidades
Dendritas: prolongacións curtas e moi
ramificadas,Nunha neurona diferéncianse tres partes:
co aspecto das ramas dunha
á r b o r e ; mCorpo
e d i a nneuronal:
t e e l a sconténa s on núcleo,
e u r o nonde
as
interconéctanse unhas con outras.
reside toda a información

Axón:prolongación citoplasmática moi

Dendritas: prolongaciones curtas e moi
longa ramificadas, co aspecto das ramas dunha
que só presenta ramificacións
árbore; mediante elas as no seu
neuronas
interconéctanse
extremo final; éstas terminan nun unhas con outras.

ensachamento chamado
Axón: prolongación botón sináptico.
citoplasmática No
moi longa
seu interior queatópanse
só presenta vesículas que conteñen
ramificaciones no seu extremo final; éstas terminan nun ensachamento chamado botón sináptico.
unhas moléculasNo seuchamadas neurotransmisores.
interior atópanse vesículas que conteñen unhas moléculas chamadas neurotransmisores.
O axón estáOrodeado
axón está rodeado por unha evoltura membranosa que contén un lípido chamado mielina; por esta razón, esta
por unha evoltura membranosa que contén un lípido chamado mielina; por esta
envoltura denomínase vaina de mielina e a súa función é protexer ao axón.
razón, esta envoltura denomínase vaina de mielina e a súa función é protexer ao axón.
Os axones e a súa vaina de mielina constitúen as fibras nerviosas. Estas agrúpanse en feixes que se rodean de tecido
Os axonesconjuntivo
e a súa evaina de mielina
asócianse formandoconstitúen
os NERVIOS. as fibras nerviosas. Estas agrúpanse en feixes que se
rodean deSegundo
tecido aconjuntivo e asócianse formando os NERVIOS.
súa función, distínguense 2 tipos de nervios:
Segundo a súa función, distínguense 2 tipos de nervios:
-NERVIOS
- NERVIOSSENSITIVOS: transmiten
SENSITIVOS: transmiten información
información desde desde
os receptores ata os receptores ata o centro
o centro coordinador
coordinador
- NERVIOS MOTORES: transmiten a información desde o centro
coordinador ata os órganos efectores, que son os que levan a cabo a
resposta
1
 Bioloxía e Xeoloxía 64 3º ESO
- NERVIOS MOTORES: transmiten a información desde o centro coordinador ata os órganos
efectores, que son os que levan a cabo a resposta
ndritas e desde estas, en forma de impulso nervioso, transmítese ao
or onde é transmitido a outras neuronas ou outras células do organismo.
FUNCIONAMENTO
información é unidireccional. DAS NEURONAS :Como pasa o impulso nervioso dunha neurona a outra?
dunha - A neurona que transmite o impulso
mpulso
chámase presináptica
- A neurona que recibe o impulso chámase
ámase
postsináptica.
nión ni - Entre ambas neuronas non hai unión nin
ste un
pacio contacto físico, pois entre elas existe un pequeno
espacio chamado espacio sináptico.
apsis A transmisión do impulso chámase sinapse e ten
lugar do seguinte modo:
ca, o 1º Cando, na neurona presináptica, o impulso
n, as
botóns
chega ao final do axón, as vesículas que se
rando encontran nos botóns sinápticos ábrense ao
spacio
exterior liberando os neurotransmisores no
espacio sináptico.
e á 2º Os neurotransmisores fíxanse á membrana
áptica
vioso
Proceso de sinapsis da neurona postsináptica desencadeando nela o
a: impulso nervioso.

A información é captada polas dendritas e desde estas, en forma de impulso nervioso, transmítese
ao corpo neuronal saíndo polo axón, por onde é transmitido a outras neuronas ou outras células do
organismo. Por esta razón, a transmisión da información é unidireccional.

65
No Sistema nervioso podemos distinguir dous compoñentes:
ento -Sistema Nervioso Central (SNC) formado polo encéfalo e
a medula espiñal.
-Sistema Nervioso Periférico(SNP) formado polos nervios
SENSITIVOS( que transmiten información dende os
receptores ata o SNC) e os nervios MOTORES( que
transmiten respostas dende o SNC a músculos ou
o glándulas).

ENCÉFALO
Localízase no interior da caixa craneana, protexido por 3
membranas chamadas meninxes; nel distínguense 3 partes:
esde los cerebro, cerebelo e bulbo raquídeo.

-Cerebro
el SNC
Nel distínguese un profundo surco lonxitudinal que o
divide en dúas masas (hemisferios cerebrais), e a súa
superficie está moi aumentada gracias a numerosos
2
 conectan el SNC con el resto del
organismo

Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO

Sistema Nervioso
repregos chamados circunvolucións Central
cerebrais. Na (SNC)
parte máis externa do cerebro (corteza cerebral)
concéntranse os corpos celulares
ENCÉFALO das neuronas constituíndo a chamada substancia gris.
Localízase no interior da caixa craneana, protexido por 3 membranas chamadas meninges; nel distínguense 3 partes:

os órganos ! CEREBRO
voluntarias Nel distínguese un profundo surco
longitudinal que o divide en dúas masas
mediante o (hemisferios cerebrais), e a súa superficie
está moi aumentada gracias a numerosos
repliegues chamados circunvolucións
cerebrais
Na parte máis externa do cerebro (corteza
sferios con cerebral) concéntranse os corpos celulares
a gris e no das neuronas constituíndo a chamada
sustancia gris.
No interior atópanse os axóns e dendritas
das neuronas constituíndo a chamada
sustancia branca.
cárgase de
idos como Función:
Noe interpreta
a corteza cerebral recibe interior atópanse
información os órganos
procedente dos axóns
e dendritas das neuronas
Corte del encéfalo dos sentidos e elabora respostas que determinan actividades voluntarias
o cerebro almacenaconstituíndo a chamada
información (memoria) substancia
e procésaa mediante o branca.
Funcións:
pensamento (intelixencia)
66
-a corteza cerebral recibe e interpreta información procedente
! CEREBELO
! BULBO RAQUÍDEO
dos órganos dos sentidos e elabora
o encéfalo
circunvoluciones.
respostas
coasuperficie
Na súa
que determinan
Está situado baixo o cerebro, tamén está formado por dous hemisferios con
Enlaza médula espinal
tamén presenta sustancia gris e no
actividades voluntarias interior sustancia branca, con aspecto de ramas de árbore
Función:
-almacena informaciónFunción:
(memoria)
Coordina movementos e procésaa
involuntariosmediante o
coma a ventilación
en resposta a ordes procedenten da corteza cerebral, encárgase de
pensamento (intelixencia) coordinar
pulmonar, movementos
o ritmo cardíaco, a deglución,
voluntarios etc.
previamente aprendidos como
Debidoir a
andar, enimportancia destes
bicicleta, manexo demovementos
instrumentos, para
etc. a vida, unha
! BULBO RAQUÍDEO
Corte del encéfalo
lesión neste órgano produce a morte inmediata.
Enlaza o encéfalo coa médula espinal
-Cerebelo participa no mantemento do equilibrio e das posturas

Está situado baixo o cerebro, tamén está formado por dous Función:

hemisferios con circunvolucións. Na súa superficie tamén Coordina movementos involuntarios coma a
pulmonar, o ritmo cardíaco, a deglución, etc.
presenta sustancia gris e no interior sustancia branca, con Debido a importancia destes movementos para

aspecto de ramas de árbore.

lesión neste órgano produce a morte inmediata.

Función: MÉDULA ESPINAL

-en resposta a ordesÉ un procedenten da corteza
longo tubo que percorre o tronco, cerebral,
protexido polas
encárgase de coordinarmeninxes
movementos voluntarios
e polas vértebras. Ao revéspreviamente
do que ocorre no
aprendidos como andar, encéfalo,
ir en bicicleta,
a sustancia manexo denoinstrumentos,
gris atópase interior e a sustancia
branca na parte externa.
etc. MÉDULA ESPINAL

-participa no mantemento do equilibrio e das posturas É un longo tubo que percorre o tronco, prote
meninxes e polas vértebras. Ao revés do que
encéfalo, a sustancia gris atópase no interior e
-Bulbo raquídeo branca na parte externa.
Enlaza o encéfalo coa médula espiñal.Función:
-coordina movementos involuntarios coma a ventilación pulmonar, o ritmo cardíaco, a deglución, etc.
Debido á importancia destes movementos para a vida, unha lesión
neste órgano produce a morte inmediata.

MEDULA ESPIÑAL
É un longo tubo que percorre o tronco, protexido polas meninxes e
polas vértebras. Ao revés do que ocorre no encéfalo, a sustancia
gris atópase no interior e a sustancia branca na parte externa.

Función:
3
É a vía de transmisión dos impulsos nerviosos
 Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO
Función:
-É a vía de transmisión dos impulsos nerviosos desde os
receptores ao encéfalo e desde este a os órganos efectores
-Coordina movementos que se realizan de67 forma
automática(ACTOS
A ELABORACIÓN REFLEXOS):retirada
DA RESPOSTA da man en contacto
cun obxecto quente, pechadura das pálpebras ao entrar un
As respostas elaboradas polo SNC fronte aos estímulos captados polos receptores poden determinar a realización de actos
corpo estraño no ollo, etc.
reflexos ou actos voluntarios.

Actos reflexos
Son respostas rápidas que se producen sempre igual ante o mesmo estímulo. Son exemplos, a pechadura de
os pálpebras ao introducirse un obxecto estraño, o retirar a man cando tocamos un obxecto quente ou cortante, a tos, etc.
os A ELABORACIÓN DA RESPOSTA
Estas respostas son elaboradas pola MEDULA ESPINAL, sen o control da corteza cerebral, polo que se executan
As respostas elaboradas polo SNC fronte aos
involuntariamente.
estímulos captados polos receptores
A realización poden
automática (ACTOS REFLEXOS): retirada da mandun acto reflexo ten 67
determinar
lpebras ao entrar un corpo a realización de etc.
actos reflexos
lugar do seguinte modo:
estraño no ollo,
ou actos voluntarios.A 1º ELABORACIÓN
Un estímulo é captadoDA RESPOSTA
por un
receptor xerando un impulso
Actos
As respostasreflexos nervioso que é transmitido por
elaboradas polo SNC fronte aos estímulos captados polos receptores poden determinar a realización de actos
unha neurona sensitiva á
Son respostas rápidas MEDULA
reflexos ou actos voluntarios.
que ESPINALse producen
sempre
Actos reflexos igual ante o 2º mesmo
Unha neurona estímulo.de asociación, Son
situada na medula espinal,
exemplos,
Son respostas rápidas a pechadura desempre
transmite
que se producen pálpebras
a información
igual antea ounha ao
mesmo estímulo. Son exemplos, a pechadura de
neurona motora
introducirse un obxecto estraño, o retirar a
pálpebras ao introducirse un obxecto estraño, o retirar a man cando tocamos un obxecto quente ou cortante, a tos, etc.

man cando son

Estas respostas tocamos
elaboradasun pola obxecto
3º Un nervio motor
MEDULA
elaborada naquente
ESPINAL,
medula ou
leva asen resposta
o control da corteza cerebral, polo que se executan
aos
involuntariamente.
cortante, a tos, etc. ó r g a n o s e f e c t o r e s , que
A realización dun acto reflexo ten executarán a resposta
Estas respostas
lugar do seguinte modo: son elaboradas pola
MEDULA
1º Un estímuloESPINAL,é captado porsen un o control da corteza
cerebral,
receptor polo que se executan involuntariamente.
xerando un
nervioso que é transmitido por
impulso

A realización
unha neurona
MEDULA ESPINAL
dun acto reflexo
sensitiva á ten lugar do seguinte modo:
1º Un estímulo é captado por un receptor xerando un impulso nervioso que é transmitido por unha
2º Unha neurona de asociación,
neurona
situada na sensitiva
medula espinal,á MEDULA ESPIÑAL. O conxunto formado
transmite a información a unhapolo receptor, neurona sensitiva, neurona de asociación, neurona motora e órgano efector chámase ARCO
2º
neurona Unha
motora neurona de asociación, situada na medula espinal, transmite a información a unha
REFLEXO

neurona
3º Un nerviomotoramotor leva a resposta
elaborada na medula aosActos voluntarios
3º
ó r g aUn
n o s nervio
e f e c t o rmotor leva a resposta elaborada na medula aos órganos efectores, que executarán
e s , q u eSon máis complexos e neles intervén a
a resposta.
executarán a resposta
CORTEZA CEREBRAL:

1º Os estímulos captados polos receptores O conxunto formado polo receptor,

son transformados en impulsos nerviosos
neurona sensitiva, neurona de
2º Polos nervios sensitivos, chegan á asociación, neurona motora e órgano
medula espinal e ascenden ata a
CORTEZA CEREBRAL efector chámase ARCO
3º A CORTEZA CEREBRAL analiza e
interpreta eses impulsos e, se é O conxunto formado
necesario,
polo receptor, neurona sensitiva, neurona de elabora unha
asociación, resposta
neurona de e órgano efector chámase ARCO
motora
forma consciente e voluntaria
Actos
REFLEXOvoluntarios
4º Esta resposta é conducida a través de
Son máis complexos e neles intervén
nervios motores aosa órganos
CORTEZA CEREBRAL:
efectores
Actos voluntarios
1º Os estímulos captados polos receptores son transformados en impulsos nerviosos
que, neste caso, son sempre MÚSCULOS
que van
Son máis complexos e neles intervén a executar uns determinados movementos.
CORTEZA CEREBRAL:

1º 2º Polos nervios
Os estímulos sensitivos,
captados polos receptores chegan á medula espinal e ascenden ata a CORTEZA CEREBRAL
son transformados en impulsos nerviosos

3º A CORTEZA CEREBRAL
2º Polos nervios sensitivos, chegan á
medula espinal e ascenden ata a
analiza e interpreta eses impulsos e, se é necesario, elabora unha
resposta
CORTEZA de forma consciente
CEREBRAL e voluntaria
3º A CORTEZA CEREBRAL analiza e
interpreta eses impulsos e, se é
necesario, elabora unha resposta de 4
forma consciente e voluntaria
 O conxunto formado
polo receptor, neurona sensitiva, neurona de asociación, neurona motora e órgano efector chámase ARCO
REFLEXO
Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO
4º Esta resposta é conducida
Actosavoluntarios
través de nervios
motores aos órganos efectores que,
Son máis nestee caso,
complexos son a
neles intervén
sempre MÚSCULOS que van executar uns
CORTEZA CEREBRAL:

determinados movementos. 1º Os estímulos captados polos receptores

son transformados en impulsos nerviosos

2º Polos nervios sensitivos, chegan á

medula espinal e ascenden ata a
CORTEZA CEREBRAL

3º A CORTEZA CEREBRAL analiza e

interpreta eses impulsos e, se é
necesario, elabora unha resposta de
forma consciente e voluntaria

4º Esta resposta é conducida a través de

nervios motores aos órganos efectores
que, neste caso, son sempre MÚSCULOS
que van executar uns determinados movementos.
A PERCEPCIÓN DO MEDIO
O funcionamento do sistema nervioso, que xa estudamos, podemos resumilo mediante o seguinte
esquema:

Recordemos que:
-Chámase ESTÍMULO a calquera variación que ten lugar no medio ou no interior do organismo
e que é capaz de provocar a formación dun impulso nervioso.
-Chámase RECEPTOR a unha estructura especializadas na captación dun estímulo (luz, son,
calor, frío, golpes..). O estímulo desencadea un impulso nervioso que é transmitido por un NERVIO
SENSITIVO ao centro coordinador.
-Chámase CENTRO COORDINADOR o órgano (MEDULA ESPINAL, ENCÉFALO) que recibe e
analiza a información que chega dos receptores; se é necesario emite unha resposta que, tamén en
forma de impulso nervioso, será transmitida por un NERVIO MOTOR a un efector.
-Chámase EFECTOR ao órgano que executa a resposta;pode ser: un músculo (responde con un
movemento) ou unha glándula (responde cunha secreción).

Segundo a localización dos receptores distínguense dous tipos:

-RECEPTORES INTERNOS: encóntranse no interior do organismo; infórmannos sobre o
estado e funcionamento dos nosos órganos internos; son os que determinan a necesidade de
comer, beber, urinar, etc.. Tamén son os que determinan as sensacións de dor cando hai alteracións
no funcionamento dos órganos.
-RECEPTORES EXTERNOS: localízanse na superficie do organismo,especialízanse en captar
un determinado tipo de estímulo externo (luz, temperatura, sons, etc.) e localízanse en órganos

5
Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO
específicos chamados en conxunto ÓRGANOS DOS SENTIDOS. Temos un órgano do tacto, do
gusto, do olfato, do oído e da vista.

1/TACTO: o órgano do tacto está representado pola PEL,na que se localizan distintos receptores
dispersos por todo o corpo; chámanse RECEPTORES TÁCTILES e son responsables de distintas
sensacións.
- Uns son termorreceptores, é decir, permítennos percibir os cambios de temperatura, orixinando
as sensacións de calor e de frío.
- Outros permítennos percibir a textura, dureza e forma dos obxectos que tocamos
- Na pel tamén hai receptores que determinan as sensacións de dor cando se produce unha70ferida.
Segundo a súa organización, os
Segundo a súa receptores
organización,do tacto os sonreceptores
de 2 tipos: do
tacto, poden ser:
! Terminacións nerviosas libres: son 70
T e r m i n a c i ó n s terminacións
n e r v i o s ade s nervios
l i b r e sque: s osen
terminacións
Segundo a de nervios
súaramifican naque
organización,pel. seosramifican na
70
receptores do tacto Son
son demoi
2 abundantes
tipos: nalgunhas zonas
pel. coma as mans e os beizos, ás que
Segundo a súa organización, os
Son moi abundantes
! Terminacións donalgunhas
confiren
nerviosas
receptores zonas
2 tipos:coma as
unha gran sensibilidade.
tactolibres:
son de son
mans e os beizos,
terminacións ás que confiren
!deCorpúsculos
nervios que sesonunha
táctiles:
gran
terminacións
sensibilidade.
ramifican na! pel.
Terminacións
nerviosas, pero nerviosas libres: son
están rodeadas por
Son moi abundantes nalgunhas
terminacións
distintas de zonas
nervios
envolturas que quelles se
dan
Corpúsculos
coma as mans
táctiles:
easpectos
os na
ramifican beizos,
pel.
son terminacións
ás queOs seus nomes
diferentes.
nerviosas, pero
confiren unha están
gran
Son proceden rodeadas
sensibilidade.
moi abundantes por distintas
dos científicos
nalgunhas que
zonasos
envolturas que lles dan aspectos diferentes.
coma descubriron.
as mans e os beizos, ás que
! Corpúsculos confiren
táctiles: unha gran sensibilidade.
son terminacións
Os seus nomes Osproceden
nervios aos que dosperteñecen
científicos que nerviosas chegan, a través da médula espinal, ata a corteza cerebral,
as terminacións
nerviosas, pero están rodeadas por
os descubriron.
distintas !
donde se
Corpúsculos
envolturas
orixinan
que táctiles:
as sensacións
lles dan
do
son terminacións
tacto.

nerviosas,
aspectos diferentes. Os pero
seus están
nomesrodeadas por
proceden dos distintas envolturas
científicos que os que lles dan
Os nervios que saen OLFACTOdas terminacións nerviosas
: o órgano relacionado có olfactochegan,
é o NARIZ, a través
cuxas da (fosas
cavidades médula espinal,
nasais) ata a corteza
están recubertas por un
descubriron. aspectos diferentes. Os seus nomes
cerebral, donde se orixinan as
dos VERMELLAsensacións
científicos que do os tacto.
tecido epitelial moi fino, chamado pituitaria; nela distínguense dúas rexións:
proceden
- a PITUITARIA : chámase así porque presenta numerosos capilares sanguíneos que lle dan cor vermella
descubriron.
Os nervios aos que perteñecen as terminacións
e a súa función nerviosas ochegan,
é quentar e humedecer aire queainspiramos
través da médula espinal, ata a corteza cerebral,
donde se orixinan -as asensacións do tacto.
PITUITARIA AMARELA: localízase na parte superior das fosas nasais e contén os RECEPTORES OLFACTORIOS
Os nervios
queaos
son que perteñecen
neuronas as terminacións
especializadas nerviosas
en detectar chegan,
os distintos olores.a través da médula espinal, ata a corteza cerebral,
2/OLFACTO:o donde órgano
se orixinanrelacionado
as sensacións có
do olfacto
tacto. é o NARIZ,cuxas
Para que un obxecto teña olor, ten que desprender moléculas no aire. cavidades(fosas nasais)están
recubertas
OLFACTO por
: o un tecido
órgano epitelial
relacionado moi fino,
có olfacto chamado
é o NARIZ , cuxasEsaspituitaria;
cavidades
moléculas(fosas nelanasais)
distínguense
desencadean nos dúas rexións:
están recubertas por un
tecido epitelial moi fino, chamado pituitaria; nela distínguense dúas rexións:
receptores olfactorios un
- a PITUITARIA: oVERMELLA: chámase asíé oporque presenta numerosos capilares sanguíneos
- a PITUITARIA OLFACTO
VERMELLA: chámase órganoasírelacionado có olfacto
porque presenta numerosos NARIZ
impulso ,nervioso
cuxas
capilares cavidades
sanguíneos
que, a través(fosas nasais)
que lle están
dan cor recubertas
vermella por un
quee lle dan cor vermella
tecido e
epitelial a
moi súa función
fino, chamado é quentar
pituitaria; e
nela humedecer
distínguense
a súa función é quentar e humedecer o aire que inspiramosdos nervios olfactorios, é o aire
dúas que
rexións: inspiramos
- a- PITUITARIA
- a PITUITARIA aAMARELA
PITUITARIA AMARELA:
VERMELLA
: localízase na: parte
chámase localízase
así porque
superior das fosasna parte
presenta
transmitido
nasais easuperior
numerosos
cortezaos
contén das sanguíneos
capilares
cerebral,
RECEPTORES fosas OLFACTORIOS
nasais e dan
que lle contén os
cor vermella
e a súa función é quentar e humedecer o aire queq u einspiramos
é d o n d e r e a l m e n t e
RECEPTORES
que son neuronas OLFACTORIOS
especializadas en que sonos
detectar neuronas especializadas en detectar os distintos olores.
distintos olores.
- a PITUITARIA
Para que un obxecto teña olor,AMARELA : localízasemoléculas
ten que desprender identificamos
na parte superior aire.das os distintos
fosas nasais olores.
e contén os RECEPTORES OLFACTORIOS
Para queno un obxecto teña olor, ten que desprender
que son neuronas especializadasEsas en detectar
moléculasos distintos olores.nos
desencadean
Para que un obxecto teña olor, ten que moléculas no aire. no Esas moléculas
receptores olfactorios aire.
desprender moléculas un
desencadean Esas nos
moléculas
impulso nervioso que, a través
receptores
desencadean nos
olfactorios un
receptores
dos nervios olfactorios, é impulso nervioso
olfactorios un
q u e , a aimpulso
transmitido tcorteza
rGUSTO
a v é snervioso
:d o s que,
cerebral,
o órgano nrelacionado
e ravtravés
i o s có gusto é a LINGUA, órgano
musculoso e móvil, recuberto por qun olfactorios,
u eepitelio
é que dos
d o ncontén nervios
d e éros lmente olfactorios,
e atransmitido
RECEPTORES aé
GUSTATIVOS . Son un tipo de células
transmitido a corteza cerebral,
especializadas que se agrúpan formando corteza os
os
identificamosbotóns cerebral, , que é donde
que
distintos olores.
gustativos se localizan nas papilas gustativas, pequenas
elevacións do epitelio lingual. Tamén hai receptores q ugustativos
e é dno o npaladar
d e r eeana l mfarinxe.
ente
r e a l m e nidentificamos
t e i d e n tos i f distintos
i c a m o solores. os
distintos olores.

GUSTO: o órgano relacionado có gusto é a LINGUA, órgano

musculoso e móvil, recuberto por un epitelio que contén os 6RECEPTORES GUSTATIVOS. Son un tipo de células
GUSTO: o órgano relacionado có gusto é a LINGUA, órgano
especializadas que se agrúpan formando os botóns gustativos, que se localizan nas papilas gustativas, pequenas
Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO
3/ GUSTO: o órgano relacionado có gusto é a LINGUA, GUSTO: oórgano
órgano musculoso
relacionado cóe gusto
móvil,é recuberto
a LINGUA, órgano
por un
musculoso e móvil, recuberto por un epitelio que contén os RECEPTORES GUSTATIVOS. Son un tipo de células
epitelio que contén os RECEPTORES GUSTATIVOS. Son un tipo de células especializadas que se
especializadas que se agrúpan formando os botóns gustativos, que se localizan nas papilas gustativas, pequenas
agrúpan formando os botóns gustativos, que se localizan nas papilas gustativas, pequenas elevacións
elevacións do epitelio lingual. Tamén hai receptores gustativos no paladar e na farinxe.
do epitelio lingual. Tamén hai receptores gustativos no paladar e na farinxe.

8
Cando comemos, o mesmo tempo que masticamos, a saliva humedece e disolve parcialmente o
alimento. As moléculas disoltas na saliva xeneran un impulso nervioso nos receptores gustativos,
que, a través do nervio gustativo, chega a corteza cerebral, que é donde identificamos cada 71 sabor.
Os receptores gustativos permítennos
ando comemos, detectar
o mesmo tempo 4 sabores
que masticamos, básicos:
a saliva humedece doce, osalado,
e disolve parcialmente acedo e
alimento. As moléculas
disoltas na saliva xeneran un impulso nervioso nos receptores gustativos, que, a través do nervio gustativo, chega
amargo. Cada un deles apercíbese mellor nunha zona específica da lingua, como se pode ver no
corteza cerebral, que é donde identificamos cada sabor.
esquema que se adxunta.
Sen embargo, podemos percibir moitos máis sabores, xa que os alimentos desprenden moléculas
Os receptores gustativos permítennos detectar 4 sabores básicos: doce, salado, acedo e amargo. Cada un deles
percíbese mellor nunha zona específica da lingua, como se pode ver no esquema que se adxunta.
gasosas que, gracias a comunicación
Sen embargo, podemos entre a boca
percibir moitos e as xafosas
máis sabores, nasais,
que os alimentos impresionan
desprenden os receptores
moléculas gasosas que, gracias

olfactivos. Polo tanto, ona que percibimos na corteza cerebral é unha mezcla das sensacións
a comunicación entre a boca e as fosas nasais, impresionan os receptores olfactivos. Polo tanto, o que percibimos
corteza cerebral é unha mezcla das sensacións gustativas e olfactivas.
gustativas e olfactivas.
Ésta é a razón pola que cando nos acatarramos, o estar “bloqueada” a comunicación entre a boca e as fosas nasais,
Ésta é a razón pola que cando nos acatarramos, o estar “bloqueada” a comunicación entre a boca e as
temos a sensación de que os alimentos teñen un sabor distinto.
fosas nasais, temos a sensación de que os alimentos teñen un sabor distinto.
OÍDO: esta denominación inclúe realmente dous sentidos: a AUDICIÓN (percepción dos sons) e o EQUILIBRIO
(información da posición do corpo en reposo e cando realizamos movementos). Os receptores responsables
destes sentidos localízanse nuns órganos (os OÍDOS), situados a ambos lados da cabeza. Nestes órganos
4/OÍDO: esta denominación inclúe realmente dous sentidos: a AUDICIÓN (percepción dos sons) e
distínguense 3 partes:

o EQUILIBRIO (información OÍDOda posición

EXTERNO , formado dopor:corpo en reposo e cando realizamos movementos).
Os receptores responsables destes sentidosda pel
- o pabellón auditivo, repregue localízanse nunsé oórganos
sostido por cartílago; (os
que chamamos OÍDOS),
vulgarmente orella situados a
- oconducto auditivo externo, termina nunha membrana de forma parabólica chamada tímpano que vibra por efecto
ambos lados da cabeza. Nestes
das ondas sonoras. órganos
distínguense 3 partes:
OÍDO MEDIO, contén tres pequenos
Oído externo, formado por:ósos situados un a continuación doutro
- o pabellón auditivo,
e que se repregue
chaman martillo da(unido
pel ao
tímpano), yunque e estribo (en
sostido por cartílago; comunicación
é o queco oído chamamos
interno). Estes
vulgarmente orella. ósos transmiten as vibracións do
tímpano ao oído interno.
- o conducto auditivo
O oído externo, terminacoa
medio está comunicado
nunha membrana de forma parabólica chamada
farinxe pola trompa de Eustaquio,
conducto que permite a entrada e saída
tímpano que vibra por efecto daspara
de aire ondas sonoras.
equilibrar a presión a
Oído medio, contén tres pequenos ósos situados
ambos lados do tímpano; así evítase
que rompa cando se produce un ruido
un a continuación doutro e que se chaman martelo
moi intenso.
(unido ao tímpano), yunque e estribo (en
OÍDO INTERNO, contén unha serie de
comunicación co oído interno). Estesqueósos
estruturas membranosas se atopan
transmiten as vibracións aloxadas
do tímpanoen cavidades aodooído cráneo,
adaptándose á súa forma como un molde. Distínguense 3 partes:
interno. - o vestíbulo é a parte central, da que saen os conductos semicirculares e a cóclea.

- os conductos semicirculares, son73 tubos membranosos en forma de arco, dispostos nas tres direccións do
espacio, que conteñen unhas células especializadas chamadas RECEPTORES DO EQUILIBRIO.
Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO
O oído medio está comunicado coa farinxe pola trompa de Eustaquio, conducto que permite a
entrada e saída de aire para equilibrar a presión a ambos lados do tímpano; así evítase que rompa
cando se produce un ruido moi intenso.
Oído interno,contén unha serie de estruturas membranosas que se atopan aloxadas en cavidades do
cráneo, adaptándose á súa forma como un molde. Distínguense 3 partes:
- o vestíbulo é a parte central, da que saen os conductos semicirculares e a cóclea.
- os conductos semicirculares, son 3 tubos membranosos en forma de arco, dispostos nas
tres direccións do
espacio, que conteñen unhas células especializadas chamadas RECEPTORES DO EQUILIBRIO.
- a cóclea ou caracol, é outro tubo membranoso que se enrola helicoidalmente e que contén
outras células especializadas chamadas RECEPTORES AUDITIVOS.

No interior destes conductos localízase un líquido chamado endolinfa. O espacio externo, entre
estas estruturas e o óso, está ocupado por outro líquido chamado perilinfa.

Como é o mecanismo da AUDICIÓN? 72

1º As ondas sonoras son recollidas

! ¿Cómo polo pabellón
é o mecanismo auditivo
da AUDICIÓN?
e son canalizadas cara 1ºaoAs conducto auditivo, facendo
ondas sonoras son recollidas polo pabellón
vibrar o tímpano. auditivo e son canalizadas cara ao conducto
2º A vibración do tímpanoauditivo,
é transmitida pola cadea de
facendo vibrar o tímpano.

pequenos ósos do oído 2ºmedio ao dooído

A vibración tímpano interno,
é transmitidaopola
que
cadea
provoca o desprazamentoo que do provoca
líquido (endolinfa) que
de pequenos ósos do oído medio ao oído interno,
o desprazamento do líquido
rechea a cóclea ou caracol.(endolinfa) que rechea a cóclea ou caracol.
3º O desprazamento da endolinfa estimula os
3º O desprazamento da endolinfa estimula os
RECEPTORES AUDITIVOSRECEPTORES situadosAUDITIVOS
na cóclea, xerando
situados na cóclea,
neles un impulso nervioso xerando neles un impulso nervioso

4º Mediante o nervio 4ºauditivo,

Mediante o o impulso
nervio auditivo,nervioso é
o impulso nervioso é transmitido ao CEREBRO, en cuxa corteza adquirimos
transmitido ao CEREBRO, en cuxa corteza adquirimos consciencia e identificamos os distintos sons.
consciencia e identificamos os distintos sons.

! ¿Cómo é o mecanismo do EQUILIBRIO?

Como é o mecanismo do EQUILIBRIO?

1º Cando movemos a cabeza, a endolinfa que rechea os conductos semicirculares móvese no seu interior.
1º Cando movemos a cabeza, a endolinfa que rechea os conductos semicirculares móvese no seu
2º O movemento da endolinfa determina que os RECEPTORES DO EQUILIBRIO, que se atopan nas paredes dos
interior. conductos semicirculares, xeren un impulso nervioso

2º O movemento da endolinfa determina

3º Este impulso nervioso,que os tamén
a través RECEPTORES DOinforma
do nervio auditivo, EQUILIBRIO,
o CEREBELO dos que se atopan nas
movementos
paredes dos conductos semicirculares, xeren un impulso nervioso.
4º Como resposta, o cerebelo encárgase de organizar os movementos necesarios para manter o equilibrio.
3º Este impulso nervioso, a través tamén do nervio auditivo, informa o CEREBELO dos
movementos. Cando o noso corpo da voltas de forma moi rápida, a endolinfa móvese moi rápido; ao deixar de xirar, a endolinfa segue
4º Como resposta, o movéndose
cerebeloe, polo
encárgase de organizar
tanto, o cerebelo segue recibindoos movementos
a información necesarios
de que nos movemos. para manter o
equilibrio. Como a percepción no cerebelo non coincide coa información visual que chega o cerebro (ausencia de movemento),
aparece a sensación de vértigo ou mareo.

Cando o noso corpo daOvoltas de forma moi rápida, a endolinfa móvese moi rápido; ao deixar de
No seguinte esquema represéntase a estructura do oído e as súas conexións co encéfalo. Indica o nome das estructuras sinaladas

xirar, a endolinfa segue movéndose e, polo tanto, o cerebelo segue recibindo a información de que
A F
nos movemos.
Como a percepción no cerebelo non coincide coa información visual que chega o cerebro (ausencia de
movemento), aparece a sensación de vértigo ou mareo.
B G

C H

8
D I
 Bioloxía e Xeoloxía 73 3º ESO
5/VISTA: o órgano relacionado coa vista son os 73
VISTA: o órgano relacionado coa vista son os
OLLOS, nos que se localizan os
VISTA: oOLLOS, órganonos relacionado
que se localizan coaosvista son os
FOTORRECEPTORES ,
FOTORRECEPTORES,
OLLOS, nos células células
que seespecializadas
especializadas
en captar a luz emitida
localizan os FOTORRECEPTORES ,
enou
captar célulasa especializadas
luz emitida
reflectida polos ou reflectida
en obxectos;
captar a a luzinformación
emitida ou quepolos
envían
obxectos; reflectida a polos
oinformación
obxectos; aque
cerebro, permítenos a envíanqueo envían
visión
información deses cerebro,
obxectos.
permítenoso cerebro, a permítenos
visión deses
Cada ollo está
obxectos.
formado
a visión polo
Cada ollo aloxado
GLOBO OCULAR, 73
deses obxectos. está
nunha cavidade ósea da cara (órbita ocular), e por
formado
elacionado coa vista polo
Cada son os GLOBO OCULAR, aloxado nunha
ollo está formado polo GLOBO
ÓRGANOS ANEXOS que o protexen (cellas,
OCULAR , aloxado
nunha
cavidade ósea
alizan os FOTORRECEPTORES cavidade ,
daósea carada cara (órbita ocular),
(órbita ocular), e por
e por
pálpebras, pestanas, glándulas lacrimais)
en captar aÓRGANOS
luz emitida ouANEXOS que o protexen (cellas,
ctos; aÓRGANOS
información que envíanANEXOS que o protexen (cellas,
pálpebras, pestanas, glándulas lacrimais)
pálpebras, pestanas, glándulas lacrimais).
a visión deses obxectos.
polo GLOBO OCULAR, aloxado O GLOBO OCULAR é como unha esfera oca, en
O GLOBO
da cara (órbita ocular), e por OCULAR é como unha esfera oca,
cuxa parede podemos distinguir, de fóra adentro, 3
que en cuxa
o protexen
O GLOBO parede
(cellas, OCULAR podemos é como distinguir,
unha esfera oca, deen fóra
capas:
glándulas lacrimais)
adentro, cuxa 3parede
capas: podemos distinguir, de fóra adentro, 3
1º ESCLERÓTICA
capas: Capa branca e dura que protexe e
1ºEsclerótica: mantén
Capa branca e dura que protexe e mantén a forma do ollo. Na parte anterior presenta
R é como 1º unha ESCLERÓTICA
esfera oca, en a forma do ollo. Na parte
un Capa
distinguir,abombamento
de fóra adentro,
branca 3e r itransparente
a ne tdura oque p r e s een t achamado
r protexe un córnea.
mantén a forma abombamento
do ollo. Na parte transparente A esclerótica e a córnea atópanse
chamado córnea.
otexe e a n t e r i o r presenta un recubertas por unha membrana
A esclerótica e a córnea atópanse
a parte abombamento transparente
recubertas por unha membrana transparente chamada conxuntiva.
a un
chamado córnea.
arente transparente chamada 2ºCoroides: Capa opaca que escurece o
A esclerótica e a córnea atópanse
conxuntiva. interior do ollo. Na parte anterior, ao nivel
ópanse recubertas por unha membrana
mbrana t r a n s p a r e n t e
2º COROIDES chamada da córnea, atópase un músculo circular
mada
conxuntiva. Capa opaca que escurece o chamado iris, que rodea un orificio central
interior do ollo. Na parte anterior, chamado pupila.
2º COROIDES ao nivel da córnea, atópase un
O iris ten unha cor variable segundo as
rece o Capa opaca músculoque circular
escurece chamado
o iris,
anterior, que Na rodea persoas e permite aumentar ou diminuír o
interior do ollo. parteun orificio central
anterior,
ase un
chamado pupila. tamaño da pupila. Por detrás do iris está o
do iris, ao nivel da córnea, atópase un
O iris ten unha cor variable
central músculo circular chamado iris, cristalino, lente transparente e elástica,
segundo as persoas e permite
que rodea un orificio central que pode aumentar ou diminuír o seu grosor.
variable aumentar ou diminuír o tamaño da pupila
permite
chamado pupila.
Por detrás do iris está o cristalino, lente transparente e elástica, 3ºRetina
que pode: aumentar
É a capa máiso seu
ou diminuír interna
grosor. e nela
O iris ten unha cor variable
maño da pupila
localízanse os fotorreceptores, que son de
ristalino, segundo as
lente transparente persoas
e elástica, e quepermite
pode aumentar ou diminuír o seu grosor.
dous tipos: diminuír o tamaño da pupila
aumentar ou
3º RETINA
É a capa máis interna e nela localízanse os fotorreceptores, que son de dous tipos:
- Bastóns,
Por detrás son
do osestá
iris
- Bastóns,
máis abundantes
o cristalino,
son os demáis lente e
abundantes
son
transparentecapaces
e son capaces
de percibir
e elástica, que pode
de percibir
aaumentar
luz
a luz de
de pouca intensidade,
ou diminuír
pouca intensidade, o seu
pero grosor.
non
pero non as
as cores
ela localízanse os fotorreceptores, que son dous tipos:
cores
bundantes e son capaces - Conos,
de percibir permiten percibir
a luz de pouca as cores,
intensidade, pero
pero nonnecesitan
as cores intensidade luminosa alta
- Conos,
as cores, 3º RETINA
pero permiten
Da retinapercibir
necesitan intensidade luminosa
sae o nervio as óptico
alta cores,que pero necesitan
transmite ao cerebrointensidade luminosa alta
os impulsos nerviosos
ptico que Étransmite
a capaaomáis
cerebro
xerados osnos
internaimpulsos
nelanerviosos
efotorreceptores fotorreceptores,
polaosluz.
localízanse que son de dous tipos:
es pola luz.
- Bastóns, son os máis abundantes e son capaces de percibir a luz de pouca intensidade, pero non as cores
- Conos,
cular atópanse
Nas cavidades
permiten
dúas disolucións percibir
que
doas
globo
contribúen
ocular atópanse dúas disolucións que contribúen a forma
acores,
forma pero necesitan intensidade luminosa alta
DaDaretina
retina saesaeo nervio
do o nervio
globo
ópticoóptico
ocular: que transmite
que transmite ao cerebro osao cerebro
impulsos os
nerviosos
- o humor acuoso, situado entre a córnea e o cristalino
impulsos
xerados nerviosos
o entre a córnea e o cristalino
xerados
nos fotorreceptores
da entre o cristalino e a -retina
polanos
luz.fotorreceptores pola luz.
o humor vítreo, localizada entre o cristalino e a retina
Nas cavidades do globo ocular atópanse dúas disolucións que
Nas cavidades do globoque
ocular atópanse dúas disolucións que contribúen a forma
contribúen
gran movilidade
des das órbitas. Gracias
aOaglobo
forma
gracias os MÚSCULOS
estes
do globo
ocular presenta
músculos, podemos
ocular:
se insertan
gran movilidade gracias os MÚSCULOS que se insertan
do globo ocular:
- o-enhumor
a mirada acuoso,sinsituado
na
distintas direccións,
o humor acuoso,
situado
esclerótica e nas entre
paredes
mover a cabeza.
entre
a das
a córnea
córnea e Gracias
órbitas. o cristalino
a estes músculos, podemos
mover os ollos para dirixir a miradae en
o cristalino
distintas direccións, sin mover a cabeza.
- o- humor
EXOS son:
o humorvítreo,
vítreo,Oslocalizada
localizada
ÓRGANOS
entre
entre oson:
cristalino
o cristalino
ANEXOS e a retinae a retina
O globo ocular presenta gran movilidade gracias os
MÚSCULOS
O globo ocular que se insertan
presenta na esclerótica
gran movilidade e nas paredes
gracias os MÚSCULOS das
que se insertan
na esclerótica e nas paredes das órbitas. Gracias a estes
órbitas. Gracias a estes músculos, podemos mover os ollos para músculos, podemos
mover os ollos para dirixir a mirada en distintas direccións, sin mover a cabeza.
dirixir a mirada en distintas direccións, sin mover a cabeza.
Os ÓRGANOS ANEXOS son:

9
Bioloxía e Xeoloxía 3º ESO
Os ÓRGANOS ANEXOS son:
A/ As cellas: impiden que a súor da frente entre nos ollos
B/As pálpebras: no seu borde implántanse as pestanas, entre as que se encontran pequenísimos
74
orificios por onde desembocan glándulas
sebáceas,
A/ As que verten
cellas: impiden unha
que asustancia graxa
súor da frente entre
que asnos
impermeabiliza.
ollos
B/ As pálpebras: no seu borde implántanse as
Gracias a súa movilidade, as pálpebras
pestanas, entre as que se encontran pequenísimos
reparten a secreción lacrimal mantendo
orificios por onde desembocan glándulas sebáceas,
húmedaquea superficie
verten unha do sustancia
ollo e o mesmo
graxa tempo
que as
evitanimpermeabiliza.
a entrada de partículas extrañas.
C/ As Gracias
glándulas
a súa lacrimais: están
movilidade, as situadas
pálpebras na a
reparten

parte secreción
superior lacrimal mantendo húmeda a superficie do
externa de cada ollo e
ollo e o mesmo tempo evitan a entrada de partículas
segregan as lágrimas, solución acuosa que
extrañas.
despois
C/ de humedecer
As glándulas o ollo, están
lacrimais: escúrrese
situadas polos
na parte
conductos lacrimais, situados no ángulo
superior externa de cada ollo e segregan as lágrimas,
interno do ollo.
solución Estes
acuosa conductos
que despois evacúan
de humedecer a
o ollo,
secreción lacrimal
escúrrese polosnas fosas nasais.
conductos lacrimais, situados no
ángulo interno do ollo. Estes conductos evacúan a secreción lacrimal nas fosas nasais.

Como é! o¿Cómo
mecanismo da VISIÓN?
é o mecanismo da VISIÓN?
1ºA luz emitida ou reflectida polos obxectos entra pola pupila; se hai moita luz, o iris pecha a
pupila 1º
para non
A luz cegarnos;
emitida se hai
ou reflectida pouca,
polos o iris
obxectos entraabre a pupila
pola pupila; separa facilitar
hai moita o paso
luz, o iris pechada luz para non
a pupila
cegarnos; se hai pouca, o iris abre a pupila para facilitar o paso da luz
2º A luz chega o CRISTALINO, que aumenta ou diminúe o seu grosor có fin de enfocar a imaxe
sobre 2ºa RETINA:
A luz chega oaplánase
CRISTALINO, para enfocarouobxectos
que aumenta diminúe o seudistantes e de
grosor có fin abómbase para sobre
enfocar a imaxe enfocar obxectos
a RETINA:
próximos.aplánase
Este proceso
para enfocar chámase
obxectos acomodación visualpara
distantes e abómbase e non se obxectos
enfocar produce cando Este
próximos. a distancia é inferior a
proceso chámase
acomodación visual e non se produce cando a distancia é inferior a 15 cm; neste caso, non hai posibilidade de
15 cm; neste caso, non hai posibilidade de enfocar o obxecto.
enfocar o obxecto.
3º Nos FOTORRECEPTORES da retina , xenéranse impulsos nerviosos que, a través do nervio
óptico,3º son
Nos transmitidos
FOTORRECEPTORES o cerebro.
da retina ,Axenéranse
interpretación
impulsosdestes impulsos
nerviosos na CORTEZA
que, a través CEREBRAL
do nervio óptico, son da
lugar a percepción das imaxes dos obxectos que foron enfocados polos ollos.
transmitidos o cerebro.

Como 3ºos Aollos están destes

interpretación separados
impulsosuns cantos centímetros,
na CORTEZA CEREBRAL da lugar a imaxe xerada
a percepción das por undos
imaxes ollo é lixeiramente
obxectos que
distinta áforon
do enfocados
outro. Apolos
integración
ollos. de ambas nunha soa permítenos a percepción do relieve.
Como os ollos están separados uns cantos centímetros, a imaxe xerada por un ollo é lixeiramente distinta á do outro.
A integración de ambas nunha soa permítenos a percepción do relieve.

O Completar o esquema:

10
12