- XENES DA POLARIDADE ANTERO-POSTERIOR

• Xenes maternos da polaridade do ovo:

◦ Xenes de efecto materno: son de orixe materno (transcribense na nai) e pasaran á célula ovo,
donde se traducirán e farán o seu efecto.

* Puntualización: como e donde difunden os xenes, e donde quedan acumuladas. (mirar foto cando a suba)

Entre as proteínas responsables do terceiro grupo de xenes, o grupo terminal, está a proteína torso, que
responde a outro sinal emitido polas células foliculares. Esa proteína ten efecto no cigoto (tras a
fecundación), pero é un xene materno que se sintetiza nas células nutricias e que vai ir migrando a través
delas para depositarse no oocito ao longo da súa superficie, pero só se vai a activar nos extremos debido ao
efecto duns xenes que producen as células foliculares. Ese efecto é producido polas células foliculares
tamén antes da fecundación, xa que esas células foliculares non estaran no embrión. Cando o embrión está
dentro da cámara do ovo hai unha serie de células foliculares, e cando o oocito pasa ao úturo só pasa o ovo
sen as células foliculares nin as nutricias. As células foliculares secretan a cuberta do ovo, a cal pasa xunto
con algúns sinais que quedaron no espacio perivitelino e que foran secretadas polas células foliculares. Eses
sinais activan unha serie de proteínas tras a fecundación (como torso). En definitiva as células foliculares fan
o seu efecto aínda que non están presentes tras a fecundación grazas ás proteínas que quedaron no espazo
perivitelino, da mesma maneira que bicoid e nanos proceden das células nutricias e fan o efecto moito máis
tarde.

[É importante saber donde están os sinais en cada momento para interpretalo]

- XENES CIGÓTICOS DA SEGMENTACIÓN A-P

Transcríbense no propio cigoto (nas células que derivan de ese núcleo que derivan da
fusión do pronúcleo masculino co femenino). Os xenes da segmentación foron
definidos orixinalmente por mutacións no cigoto que alteraban o plan corporal
básico. Estes xenes dividíronse en tres grupos, en función dos seus fenotipos
mutantes (onde faltaban grupos de segmentos, porcións de segmentos alternos ou a
rexión máis anterior ou posterior dun segmento).

Xenes gap → Xenes da regra par → Xenes da polaridade dos segmentos.

➢ Os mutantes gap carecen de rexións amplias do corpo (varios segmentos

contiguos).
➢ Os mutantes da regra par carecen de porcións en segmentos alternos.
➢ Os mutantes da polaridade dos segmentos mostran defectos (delecións,
duplicacións, polaridade reversa) en cada segmento.

• XENES GAP

Directamente activados ou reprimidos polos xenes maternos. Vanse expresar nun ou dous dominios ao
longo do eixo antero-posterior. Os seus patróns de expresión correlacionanse ben coas rexións que faltan
nos mutantes. Por exemplo Krüppel vaise expresar no futuro nunha rexión que determina que se
especifiquen os segmentos 4, 5, e 6 que están máis ou menos no centro, e en ausencia de esta proteína van
faltar eses segmentos e os seus adxacentes.

◦ Activados por xenes maternos.

◦ Exprésanse en etapa de blastodermo sincitial (expresanse a partir dos núcleos do propio
embrión, aínda non se produciu a celularización).
◦ Dividen o corpo en tres rexións (cabeza, torax, abdome).
◦ Activan a expresión de xenes da regla par.
O gradiente de hunchback, por exemplo, é particularmente importante para establecer o patrón da
expresión dos xenes gap. Cara o final da división 12 – a celurarización prodúcese no estadío 13 - hunchback,
vai estar cara a parte anterior do embrión formando un gradiente que chega máis ou menos ata a metade.

Os patróns da expresión dos xenes van estar iniciados por distintas concentracións
de xenes maternos, polo que, por exemplo, altos niveis de bicoid (que estaba na
rexión anterior e era materno) van inducir altos niveis de hunchback na rexión
anterior.

Krüppel vaise forman donde non haxa hunchback, e giant formarase por un
mecanismo distinto nunha rexión un pouco posterior.

Esto vese facilitado porque ocorre nun sincitio e aínda non hai membranas
celulares. Os núcleos están todos na superficie (por eso vense as cores, se estivese
cortado pola metade veriase negro, e adoitase representar o corte transversal cos
núcleos na periferia). Cada un deses núcleos expresa distintos xenes (hundchback,
Krüppel…) e difunden cara o citoplasma común (pero non enormemente, e os
gradientes solápanse, como se ve na banda amarela).

Eso vaise manter por interaccións represivas entre os xenes. Tamén hai interaccións de inducción.
Finalmente crease un sistema preciso de bandas da expresión do ARNm (que se traducen a proteínas).
Cando dominio sirve de fonte para a difusión de proteínas nas rexións adxacentes implica certo
solapamento. Esas proteínas entran nos núcleos na seguinte fase para activar a expresión dos seguintes
xenes, actuando como factores de transcripción. Están en distintas concentracións nos distintos lugares:
distintas concentracións de proteínas gap determinan si un xen da regra par se transcribe ou non.

• XENES DA REGRA PAR

As mutacións afectan a parte posterior dun compartimento e a anterior do outro

(parasegmentos). Descubriuse que a expresión dos xenes no embrión temperá no
estadío sincitial corresponderánse máis tarde cos parasegmentos, polo que estos
parasegmentos parecen ser a unidade organizativa dos embrións temperás. Esta
organización non se corresponse que se ve no adulto: a parte posterior dun
segmento correspóndese coa parte anterior dun parasegmento e viceversa.

* A banda xerminal é un conxunto de células ao longo da linea media ventral de

Drosophila que se vai a formar durante a gastrulación. Este grupo celular que
funciona como un conxunto primeiro migra cara a parte posterior-ventral e despois
anterior-dorsal e produciráse un movemento de retracción.

◦ Activados por xenes gap

◦ Exprésanse en etapa de blastodermo celular (cada célula xa se dividiu da adxacente polas
membranas que rodean os núcleos)
◦ Exprésanse en parasegmentos alternos (7 bandas): por exemplo even-skipped e fushi-tarazu,
non exactamente na mesma rexión (ao solaparse cada un expresase en 7 parasegmentos pero
non exactamente nas mesmas células, pero cada un deles fai sete bandas). Cada parasegmento
ten distintas combinacións determinadas (hai 3 xenes primarios e 5 secundarios).
▪ Os patróns dos xenes da regla par primarios estabilízanse por interaccións entre os seus
productos e forman o contexto que permite ou inhibe a expresión dos xenes da regla par
secundarios.
▪ O control da expresión de cada banda está localizado nunha rexión discreta do ADN, que
contén sitios de unión para distintas proteínas gap (que reprimirán ou activarán a expresion
dos xenes da regra par segundo se unan á rexión promotora – é importante recordar a
 distinta e concreta distribución dos xenes gap no embrión-). Exemplo: a banda 2 de even-
skipped está controlada por unha rexión promotora de 500 pb activada por Bicoid e
Hunchback (reguladores positivos) e reprimida por Giant e Krüppel (reguladores positivos
da transcripción).
◦ A súa expresión combinada dividirá ao corpo en 14 segmentos
◦ Activan a expresión de xenes da polaridade dos segmentos
◦ Os 8 se expresan nun patrón de bandas, non coincidentes.
▪ Cada grupo de núcleos nun parasegmento ten a súa propia combinación de proteínas da
regla par, que activan o seguinte nivel de segmentación: os xenes da polaridade dos
segmentos.

• XENES DA POLARIDADE DOS SEGMENTOS

◦ Activados por xenes da regra par

◦ Exprésanse na gastrulación (banda xerminal extendida)
◦ Exprésanse en todos os parasegmentos (14 bandas) nunhas
rexións específicas e actúan sobre os segmentos
◦ A súa expresión combinada polariza cada segmento (destino das
células dentro do segmento)

Even-skipped (bandas 2, 4, 6) e fushi-tarazu (bandas 1,3) (xenes da regla par)

expresanse en bandas alternas. Os da polaridade van estar na parte anterior:
engrailed (en 14 bandas) marca o extremo anterior de cada parasegmento,e
wingless exprésase en posición inmediatamente anterior a engrailed (onde
non hai eve nen ftz). A parte anterior do parasegmento será a parte posterior
do segmento.

Mantemento do patrón: regulado por interaccións recíprocas entre células

veciñas. Donde hai engrailed vaise transcribir tamén hedgehog (da familia de
sonic), e difundirá e fará efecto sobre as células adxacentes que transcribirán
wingless, que fará efecto nas que transcribían engrailed, polo que se
retroalimenta e estabiliza. Hh é máis elevado na parte posterior de cada
segmento: haberá unha polaridade antero-posterior o longo do ovo, pero tamén
dentro de cada segmento (polarízanse).

Por exemplo, na epiderme da larva, as filas de células producen distintas

estruturas cuticulares dependendo da posición no segmento.

(entender diapo 53-4)

Estamos nun momento que o embrión está dividio en parasegmentos: engrailed na parte anterior do
parasegmento e a continuación wingless na parte máis posterior do seguinte. Esta sinalización recíproca se
inicia e se mantén e eses sinais empezan a difundir, e dependendo dos sinais e de donde difundan vanse
xerar unha sinalización que están máis ou menos lonxe de esta sinalización inicial, de maneira que lonxe da
influencia de wingless e de sonic se vai a encender outro xen que é Serrate, e na zona que queda entre
wingless e serrate inhibese a expresión de Rho, mentres que na zona que queda entre sonic e serrate
activase a expresión de Rho, co que xa hai un patrón. Engrailed pasa a ser a parte posterior dun segmento, e
Rho marca a parte anterior do segmento seguinte. Dependendo da rexión formaránse distintas estructuras
cuticulares. Este conxunto de xenes, da súa expresión e interaccións, establece unha polaridade antero-
posterior dentro do segmento, o que é importante para que as estructuras non aparezan revertidas.

Engrailed ( En/Hh ) ocupa a parte anterior de cada parasegmento (PS). Máis tarde, ocupará a parte
posterior de cada segmento (S).
-> XENES SELECTORES HOMEÓTICOS

Están influenciados polos xenes anteriores do

desenvolvemento, e van especificar as características estruturais
de cada segmento (son responsables da identidade dos
segmentos: das partes corporais). Localízanse no cromosoma
(concretamente no 3 en Drosophila) seguindo un orden espacial
correspondiente ao lugar de expresión do xen. Todos conteñen
unha secuencia moi conservada de 180 nucleótidos, chamada
caixa homeótica , que se traduce nunha rexión de 60
aminoácidos (homeodominio), dentro da proteína que
codifican. Esta rexión da proteína reguladora permite a súa
unión á doble hélice do ADN. Os xenes que conteñen
homeodominios codifican proteínas de unión a ADN que
regulan a expresión de xenes e controlan varios aspectos da
morfoxénese e a diferenciación celular.

Caixa homeótica: a nicel do ADN e contén 180 pares de nucleótidos

Homeodominio: a nivel de proteína con 60 aminoácidos

> XENES HOX: determinan os segmentos antero-posteriores ao longo do tubo

neural (marcan os distintos rombómeros), en que lugar se forman os esbozos das
extremidades anteriores e posteriores e a súa polaridade proximo-distal. Están
moi conservados ao longo da evolución. Na mosca atopanse no cormosoma 3.

Este cromosoma 3 ten dúas rexións: o complexo antena-pedia e a rexión bitorax,

e eses xenes son os responsables dos segmentos o longo do eixo A-P. Localízanse
dun xeito especial que se corresponde co patrón A-P da expresión de esos xenes
no embrión; é dicir, os xenes que están situados na rexión cromosómica máis 5’
(ao inicio) vanse situar na rexión máis anterior, e os xenes que están a
continuación expresanse un pouco máis posteriormente, de maneira que o xen
que está no complexo bitorax expresase máis posterior no embrión.

As mutacións nos xenes homéoticos da lugar a mutantes homeóticos, que no

individuo adulto teñen partes duplicadas, non están, ou están no lugar que non
lles corresponde. Se non hai expresión ¿do cuarto? o terceiro segmento torácico
transfórmase nun segundo segmento torácico, porque durante o
desenvolvemento unhas células están influindo na formación dos discos
imaxinais.

Os discos imaxinais son grupos de células relativamente indiferenciadas pero que se identifican ben do
resto que se encontran xa no periodo larvario como consecuencia da expresión dos xenes selectores
homeóticos e que van dar lugar a distintas estructuras no adulto. Se non hai os xenes homeóticos
necesarios para especificar e determinar estos discos imaxinais, o disco imaxinal ¿contiguo? vai extender a
súa expresión co cal haberá máis células nesa rexión que se especifiquen como alas, por exemplo, de xeito
que haberá máis alas.

Un mutante antenapedia: responsable da especificación do segundo segmento torácico que ademais de

¿antenas? forma patas. Cando hai un mutante, formanse na cabeza patas (saenlle da parte dianteira), xa
que no desenvolvemento embrinoraio teriase que ter expresado antenapedia, pero adquiriu a expresión do
disco imaxinal máis cercano que era o das patas. No desenvolvemento embrionario pata e antena están
bastante próximos (non no adulto).

- XENES DA POLARIDADE DORSO-VENTRAL: seminario