SÓNG

- Xuân Quỳnh -

A. Mục tiêu cần đạt :

+ Kiến thức :
Qua bài học giúp HS:
Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn và niềm khát khao của người phụ nữ về một tình yêu thuỷ
chung, bất diệt.
Thấy được đặc sắc về nghệ thuật kết cấu, xây dựng hình ảnh, nhịp diệu và ngôn từ của bài
thơ.
+ Kĩ năng : Trình bày, trao đổi về mạch cảm xúc của bài thơ, về sự thể hiện hình tượng sóng và
em trong bài thơ. Phân tích, so sánh, bình luận về vẻ đẹp của tình yêu trong thơ ca, về vẻ đẹp của
gương mặt thơ Xuân Quỳnh.
+ Thái độ : Tự nhận thức về vẻ đẹp tình yêu trong cuộc sống.
B. Chuẩn bị :
+GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu giảng dạy SGK, SGV, Thiết kế bài học
+HS chuẩn bị: đọc kĩ SGK và trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài.
C.Phương tiện: SGK, SGV, Thiết kế bài học.
D. Phương pháp:
- Hướng dẫn HS tiếp cận và khám phá TP qua phát vấn, đàm thoại về các h/ả, từ ngữ, âm điệu
của bài thơ.
- Kết hợp việc đọc diễn cảm với các hình thức nêu vấn đề, phát vấn, đàm thoại, thảo luận
nhóm.

Tiết 1
E. Tiến trình tổ chức:
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ:
3. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG THÀY VÀ TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT
? Căn cứ vào phần Tiểu dẫn, hãy nêu những I. Tìm hiểu chung:
thông tin về cuộc đời, theo em là có ảnh có 1. Tác giả: Xuân Quỳnh (1942 - 1988)
ảnh hưởng đến sự nghiệp văn học, là phong
cách nghệ thuật thơ của Xuân Quỳnh. - Tên khai sinh : Nguyễn Thị Xuân Quỳnh.
- Mồ côi mẹ từ nhỏ, sống với bà nội → khao khát tình
yêu thương.
Từng làm diễn viên múa, là biên tập viên báo Văn
nghệ, nhà xuất bản Tác phẩm mới. mất đột ngột trong
(Mất đột ngột trong một tai nạn giao thông một tai nạn giao thông.
cùng chồng là nhà văn Lưu Quang Vũ.) - Một trong số những gương mặt thơ trẻ tiêu biểu thời
chống Mĩ.
 + Tác phẩm chính : SGK
Tác phẩm chính - SGK + Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn
Gv giới thiệu sơ lược về một số tập thơ, bám phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi tắn, vừa
vào đặc điểm của hồn thơ XQ (thơ cho mẹ, mẹ chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng
chồng, chị gái, người yêu, chồng, con,..) hạnh phúc đời thường.
2. Tác phẩm:
a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Sáng tác năm
1967 trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền
(Thái Bình). In trong tập Hoa dọc chiến hào (1968).
b. Cảm hứng sáng tác :
? Bài thơ viết về đề tài gì? Đề tài này có vị trí - Cảm hứng trữ tình tình yêu và cũng là cảm hứng
như thế nào trong thơ ca? Kể tên một vài bài nhân văn.
thơ cùng đề tài?
- Bài thơ thể hiện những cung bậc, sắc màu tâm trạng
của người phụ nữ đang yêu.
Bài thơ tình duy nhất trong tập thơ. Trong bối
cảnh thơ ca chống Mỹ mang đậm KHST và
CHLM, thì Sóng có tiếng nói riêng, đó là tiếng
nói tình yêu sôi nổi say mê, khát khao và cũng
là sự tự nhận thức tâm hồn mình để sống có
ích với cộng đồng.
II. Đọc- hiểu văn bản:

Hướng dẫn HS đọc đúng nhịp thơ, giọng thơ.

1. Hình tượng nghệ thuật
? Bài thơ có nhan đề là Sóng. Bên cạnh hình
tượng nghệ thuật này, bài thơ còn có hình
tượng nào nữa? a. Hình tượng Sóng :
- Sóng được khắc họa qua những từ ngữ diễn tả đặc
? Không có chất liệu âm thanh, màu sắc, điểm, trạng thái : dữ dội, dịu êm, ồn ào, lặng lẽ, dưới
đường nét của âm nhạc, hội họa, cũng không lòng sâu, trên mặt nước…
sử dụng hình ảnh thơ, Xuân Quỳnh đã dùng Đặc biệt qua âm điệu dào dạt, nhịp nhàng, lúc sôi nổi
những cách thức nào để mô tả Sóng? trào dâng, lúc thầm thì sâu lắng (được tạo nên từ thể
- Các từ ngữ diễn tả trạng thái, đặc điểm của thơ năm chữ, từ phương thức tổ chức ngôn từ, hình
sóng. ảnh). Âm điệu đó mô phỏng âm hưởng của những con
sóng lúc miên man dịu dàng, lúc cuồn cuộn vỗ bờ, lúc
- Âm điệu bài thơ trào dâng bạc đầu, lúc lặng chìm đáy nước biển
- Biện pháp nghệ thuật nhân hóa khơi…
(GV nên đọc diễn cảm để học sinh phát hiện - Ý nghĩa :
ra âm điệu này. Hướng dẫn HS liên tưởng đến + Ý nghĩa tả thực : miêu tả chân thực, sinh động hình
hình ảnh của biển cả) ảnh của sóng ngoài biển khơi. Sóng có tính cách, tâm
? Ý nghĩa của hình tượng sóng? trạng, tâm hồn.
+ ý nghĩa biểu tượng : tính cách, tâm trạng và khát
vọng của nhân vật trữ tình em. Sóng là hình tượng ẩn
dụ, hóa thân của cái tôi trữ tình nhà thơ.
→ âm điệu bài thơ cũng là nhịp sóng lòng của em, là
dòng tâm tình của người phụ nữ đang yêu được khơi
nguồn khi đứng trước biển cả, đối diện với những con
 sóng vô hạn vô hồi.
b. Hình tượng «em »
- Xuất hiện song hành với sóng. Có lúc hòa nhập làm
một, vừa phân đôi để soi chiếu vào nhau và cộng
hưởng nghệ thuật với nhau, nhằm biểu đạt một cách
trọn vẹn thế giới tâm tình người phụ nữ đang yêu.
Tâm hồn người phụ nữ đang yêu soi vào sóng để
- Em đã gặp cách thể hiện tâm trạng gián tiếp hiểu tận đáy lòng mình và nhờ con sóng biển mà biểu
qua đối tượng khác ở đâu? hiện những trạng thái tâm hồn mình trong tình yêu.
Ca dao: Đêm qua ra đứng bờ ao. Trông cá cá
lặn trông sao sao mờ…
Khung cửa sổ hai nhà cuối phố. Chẳng hiểu vì
sao k khép bao giờ. Đôi bạn ngày xưa học
chung một lớp. Cây bưởi sau nhà ngan ngát
hương đưa (Hương thầm - Phan Thị Thanh
Nhàn)
→ Che dấu sự e ngại, ngượng ngùng (tính nữ)
(Khác nam giới: Anh nhớ bóng, anh nhớ hình,
anh nhớ ảnh. Anh nhớ em, anh nhớ lắm em
ơi! - Xuân Diệu)
XQ cũng có sự mạnh mẽ ấy trong bài thơ.

Tiết 2
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ:
Nhắc lại ý nghĩa của hình tượng nghệ thuật của bài thơ Sóng
3. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG THÀY VÀ TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Đọc lại bài thơ. II. Đọc - hiểu văn bản
Phân chia bố cục 2.Những biểu hiện cụ thể của tình yêu:
- Hai khổ thơ đầu
- hai khổ thơ 3,4
- ba khổ tiếp theo
- Hai khổ thơ cuối.
? ở khổ thơ 1, sóng được miêu tả thế nào? a. Hai khổ đầu: .
Thể hiện tâm trạng người phụ nữ đang yêu - Hai câu thơ đầu :
như thế nào? dữ dội ><dịu êm
ồn ào>< lặng lẽ
 => hai trạng thái đối nghịch của sóng cũng là những
biến động khác thường về trạng thái tâm lí tình yêu
của người phụ nữ đang yêu: tình yêu nồng nàn, mãnh
liệt, đắm say nhưng cũng dịu dàng, e ấp, đầy nữ tính ;
thế giới tình cảm yêu đương ẩn chứa những sự đối
nghịch, bất thường, phức tạp, không phải lúc nào
cũng dễ dàng lí giải.
- Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể.
Sông, bể là ẩn dụ cho những không gian sống, không
Sông, bể trong câu thơ có ý nghĩa là gì? gian yêu, những giới hạn. Sông - giới hạn chật hẹp -
Sự lựa chọn của sóng là vì lí do như thế nào? thì sóng dứt khoát tìm ra tận bể, để đến được với cái
cao rộng, bao dung. Chỉ tìm đến với biển khơi bát
ngát, sóng mới thực sự tìm thấy mình, mới nhận thấy
rõ nhất sức mạnh và khát khao cháy bỏng trong tâm
hồn mình.
→ quan điểm sống dứt khoát, mãnh liệt, thể hiện một
Qua ý thơ, em hiểu được gì về tâm hồn, tính tâm hồn, một tích cách mạnh mẽ, đầy cá tính, không
cách, quan điểm sống của nhà thơ Xuân chấp nhận ngủ quên trong hạnh phúc tình yêu mà
Quỳnh? luôn tự nhìn lại tình yêu của mình, vươn tới sự hoàn
Theo em, quan điểm này có giống với quan thiện.
điểm của một số bạn trẻ hiện nay: yêu - không
thích thì bỏ!? (Lí do của họ?)
- Khổ thơ thứ hai : suy tư, liên tưởng về hình ảnh
những con sóng ngoài đại dương với nỗi khát vọng
Làm sao sống được mà k yêu tình yêu. Sóng trường tồn cùng thời gian (ngày xưa -
K nhớ k thương một kẻ nào ngày sau) ; không bao giờ ngưng nghỉ, cũng như tình
yêu con người, đã từ ngàn xưa và còn mãi với con
(Xuân Diệu) người, nhất là người trẻ tuổi.

Nhận xét về giọng thơ? b. Khổ 3,4:

Những câu hỏi trong đoạn thơ có phải câu hỏi - Giọng thơ chuyển sang tâm tình, thầm thì - như lời
tu từ không? Nó thể hiện điều gì trong tâm tư tự bạch của nữ thi sĩ
nhà thơ?
- Những câu hỏi băn khoăn : đâu là cội nguồn của
sóng ? đâu là cội nguồn của tình yêu. Đó cũng là nỗi
băn khoăn ngàn đời của những trái tim yêu nhau.
Sóng - từ gió
Làm sao cắt nghĩa được tình yêu. Gió - từ đâu…
→ các hiện tượng tự nhiên đều có thể lí giải được,
nhưng tình yêu, cội nguồn của tình yêu thì đâu thể cắt
nghĩa rạch ròi.
XQ phát hiện ra cội nguồn của tình yêu bằng một
cách hoàn toàn nữ tính, đó là sự thú nhận thành thực
lòng mình :
em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau.
 Không lí giải được nhưng sự thú nhận chân thành mà
dễ thương ấy là đủ để nói lên bản chất của một tình
yêu trong sáng mà sâu sắc.

c. Khổ 5,6,7:
- Khổ thơ thứ 5 : nỗi nhớ.
Khổ thơ thứ 5 nói đến biểu hiện nào của tình
yêu (điệp từ?)
? Thử lí giải tại sao khổ thơ này lại có số câu + Nỗi nhớ là một trạng thái rất đặc biệt của tình yêu.
nhiều hơn các khổ thơ còn lại? Tại sao lại phải Có nhiều cung bậc, nhiều biểu hiện phức tạp của nỗi
sử dụng cả sóng nhớ, và em nhớ? nhớ → phải dùng nhiều ngôn từ, nhiều đối tượng,
nhiều cách thức để diễn tả.
VD: nhớ bổi hổi bồi hồi, nhớ đau đáu, nhớ
cồn cào... có khi bộc lộ ra bên ngoài (kiểu Chí Sóng nhớ bờ- ngày đêm không ngủ, em nhớ anh: khi
Phèo chửi Thị Nở khi không gặp), có khi lặn thức lẫn khi vô thức (mơ)=> nỗi nhớ thật sâu đậm,
sâu vào trong một mình mình biết một mình chiếm cả tầng sâu, bề rộng (lòng sâu, mặt nước); khắc
mình hay… khoải trong mọi thời gian (ngày- đêm, mơ- thức),
choáng ngợp cả lòng người.
- Khổ thơ 6,7 :
+ phương bắc, phương Nam - phương hướng địa lý bị
xóa nhòa trong cảm nhận của trái tim người phụ nữ
Tại sao lại là xuôi về phương Bắc, ngược về đang yêu. Lí do : sự chế ngự của một phương duy
phương Nam (thông thường: xuôi Nam, ngược nhất trong tâm trí là phương anh → anh là sự duy
Bắc)? nhất.
+ sự đồng điệu của sóng : con nào chẳng tới bờ, dù
muôn vời cách trở → khao khát gắn bó thủy chung,
Đây là biểu hiện nào trong tình yêu? sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, cách trở.
→ quan niệm tình yêu của XQ mới mẻ, mạnhbaoj
? Có sự mâu thuẫn trong hình ảnh một trái tim nhưng rất truyền thống. Quan niệm này bắt rễ rất sâu
yêu sẵn sàng từ bỏ giới hạn chật hẹp để đến trong tâm thức người Việt chúng ta.
với sự bao dung với tâm nguyện chung thủy
trong tình yêu ở những câu thơ này không?
(Theo em, sự thủy chung trong tình yêu hiện
này còn được đánh giá là một phẩm chất quan d. Khổ thơ 7,8
trọng không?) - Các từ ngữ : cuộc đời, dài, năm tháng, biển rộng thể
Các từ ngữ: cuộc đời, năm tháng, biển rộng hiện những cảm nhận về thời gian, không gian của
mang ý nghĩa là gì? cuộc đời, vũ trụ. Thời gian chảy trôi mãi mãi, không
gian đất trời thì vô cùng vô tận, vô biên.
Cảm giác dễ thấy khi con người đứng đối diện
với không gian mênh mông của trời biển.
? trước mênh mông trời biển, con người sẽ có → ý thức sâu sắc về lẽ hữu hạn của đời người, của
cảm giác như thế nào? tình yêu. Cuộc đời con người vô cùng ngắn ngủi, mà
tình yêu lại càng mong manh, dễ vỡ.
"Em đâu dám nghĩ là vĩnh viễn. Hôm nay yêu
mai có thể xa rồi"
"Lời yêu mỏng mảnh như màu khỏi. Ai biết
tình anh có đổi thay". (Hoa cỏ may).
Theo em, trong trạng thái ấy, con người có dễ - Làm sao : ước muốn
nảy sinh suy nghĩ tiêu cực không ? (Ví dụ :
cuộc đời ngắn ngủi, tại sao phải hoài phí, chôn - Biển lớn tình yêu : tình yêu lớn, tình yêu cuộc đời,
chân trong thứ tình yêu phù phiếm, tại sao lại tình yêu của cả cộng đồng.
phải yêu duy nhất ?) - Ngàn năm còn vỗ : tình yêu được bất tử, trường tồn.
? Xuân Quỳnh ứng xử thế nào trước sự ý thức Khát vọng bất tử tình yêu là khát vọng của muôn đời.
ấy ? (giải thích nghĩa từ) Quan niệm của XQ : chỉ có hòa mình vào tình yêu
lớn, tình yêu của mọi người thì tình yêu của mỗi cá
nhân mới được vĩnh hằng.

Em ơi em Đn là máu xương của mình… →cách ứng xử đầy văn hóa và tích cực của những
con người thời đại : luôn biết gắn cái tôi cá nhân vào
cái tôi chung của cộng đồng.
→ những cảm nhận và suy tư rất sâu sắc nhưng vẫn
Qua những lời tự bạch của nhân vật trữ tình từ được thể hiện bằng một giọng thơ đầy cảm xúc, sôi
đầu bài thơ, em cảm nhận như thế nào về tâm nổi tha thiết. Qua đó, nhân vật trữ tình thể hiện mình
hồn của người phụ nữ đó ? một cách trọn vẹn : yêu thương chân thành tha thiết,
trong sáng thủy chung nhưng cũng vô cùng mạnh mẽ
và sâu sắc.

3.Một số đặc sắc nghệ thuật:

- Nghệ thuật tạo kết cấu : sự đan xen, song hành của
hai hình tượng nghệ thuật.
? Tìm các biện pháp nghệ thuật được dùng để - Nghệ thuật xây dựng hình ảnh thơ : nhiều hình ảnh
thể hiện tâm tư và cảm xúc của tác giả? mang tính biểu tượng như sóng, bờ, biển lớn tình yêu
? Nhận xét về thể thơ, âm điệu, nhịp điệu bài - NT tạo âm điệu thơ qua thể thơ 5 chữ ; nhịp điệu
thơ? Âm điệu, nhịp điệu đó được tạo nên bởi câu thơ mô phỏng nhịp của những con sóng ; giọng
những yếu tố nào? điệu thơ biến đổi, nhiều âm sắc, có giọng kể, có thủ
thỉ tâm tình, có giọng suy tư..
III. Tổng kết:
- Qua hình tượng “Sóng” nhà thơ nêu lên khát vọng
về một tình yêu sâu sắc, nồng nàn, thủy chung và bất
? Cảm nhận được điều gì qua bài thơ? diệt, gắn với hạnh phúc đời thường. Qua đó, chúng ta
? Em học được điều gì về cách ứng xử trong cảm nhận được sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của người
tình yêu từ bài thơ này ? phụ nữ trong tình yêu.
Củng cố bài, hướng dẫn HS luyện tập. (BT
SGK)

Dặn dò:
- Đọc thuộc bài thơ và phân tích hình tượng sóng, qua đó thấy được tâm trạng của chủ thể trữ tình.
- Chuẩn bị bài Luyện tập vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt trong văn nghị luận.
• Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
 Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau

Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức

Dẫu xuôi về phương bắc

Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương

Ở ngoài kia đại dương

Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở

Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
•
Biển Diêm Điền, 29-12-1967