VIỆT BẮC

Tố Hữu
Tác giả: Tố Hữu là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng VN. Thơ Tố Hữu
biểu hiện lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn. Thơ ông khắc sâu
tình đồng chí, nghĩa đồng bào, lòng yêu dân, yêu nước, ân tình cách
mạng
Tác phẩm: VB là quê hương của cách mạng, là căn cứ địa vững chắc
của cuộc kháng chiến, nơi đã che chở, đùm bọc cho Đảng và chính
phủ, bộ đội trong suốt những năm kháng chiến chống Pháp gian khổ.
Bài thơ được viết vào tháng 10-1954 sau chiến thắng Điện Biên Phủ.

Part 1: Tám câu thơ đầu, bằng nghệ thuật tài hoa, Tố Hữu đã
khắc họa khung cảnh chia ly nhưng thấm đẫm tình cảm của cả kẻ
ở lẫn người đi.
a, 4 câu thơ đầu – lời của người ở lại.
“Mình về mình có nhớ ta
Mười năm năm ấy thiết tha mặn nồng.
“Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn?”
-2 câu thơ đầu: gợi nhắc kỷ niệm 15 năm gắn bó
+Câu hỏi hướng đến thời gian. “Mình” ở đầu câu, “ta” ở cuối câu,
tương như xa cách mà hóa ra gần gũi. Vì ở giữa hai đầu nỗi niềm ấy
xuất hiện động từ “nhớ”
+Cơ sở tạo nên nỗi nhớ là “mười lăm năm”. “Mười lăm năm ấy” là
trạng ngữ chỉ thời gian, đó là thời gian được tính từ năm 1940 sau
cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn cho đến tháng 10 năm 1954, mười lăm năm
cùng gắn bó, cùng sẻ chia cay đắng ngọt bùi, cùng trải qua khó khăn
gian khổ.
+Bốn chữ “thiết tha mặn nồng” đã cho thấy tình cảm giữa Việt Bắc và
người cán bộ thật thủy chung sâu nặng, keo sơn bền chặt.
=>Hỏi nhưng mục đích là để bộc lộ tình cảm và hỏi là để thể hiện
mong muốn người ra đi cũng có tình cảm như mình.
-2 câu thơ tiếp:lời nhắc nhở ân tình ân nghĩa và cũng là lời dặn dò kín
đáo, thiết tha của người ở lại
+Câu hỏi tu từ thứ hai hướng đến không gian, đó chính là hai không
gian: cây, sông (miền xuôi) và núi, nguồn (miền ngược). Núi và
nguồn là Việt Bắc-đây là không gian quen thuộc gắn với người ở và
cũng gắn bó với người đi
+Động từ “nhìn” và “nhớ”: một hành động tác động vào thị giác, một
hành động tác động vào tâm tưởng; một hành động hướng tới hiện tại,
một hành động hướng về quá khứ. Sự đan xen giữa các hành động đó
là để người ra đi sống ở hiện tại đừng quên quá khứ, sống ở miền xuôi
đừng quên miền ngược, đừng quên kỷ niệm của một thời đã qua.
+Hình ảnh “cây-núi-sông-nguồn” đều gợi về không gian Việt Bắc,
cách gợi nhắc này cho thấy lời dặn dò kín đáo rất đỗi chân thành: Việt
Bắc là cội nguồn cách mạng, là trung tâm đầu não của cuộc kháng
chiến. Xin người về đừng quên cội nguồn.
b, 4 câu thơ sau – lời của người ra đi.
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay
+Những lời dặn dò của người ở lại khiến người ra đi nghe “thiết tha”,
thân thương trìu mến. Chính những lời ruột gan ấy đã làm người ra
đi : “Bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi”.
+Câu thơ ngắt nhịp 4/4 với hai vế tiểu đối trong tương quan:đối lập
giữa bên trong và bên ngoài
“Trong dạ” “bâng khuâng” một cảm xúc nhớ nhung, lưu luyến,
không nỡ
“Bồn chồn bước đi” diễn tả cảm xúc, nôn nao, mong ngóng.
=>Buồn vui lẫn lộn (buồn vì phải xa Việt Bắc, vui vì đc trở lại quê
hương của mình), mà buồn nhiều hơn vui, không biết bao giờ mới đc
quay trở lại Việt Bắc
+Buổi chia ly ấy có hình ảnh “Áo chàm đưa buổi phân ly” đầy cảm
động. “Áo chàm” là màu áo của người dân Việt Bắc. Đó là hình ảnh
hoán dụ để chỉ con người Việt Bắc mà cũng là hình ảnh ẩn dụ để chỉ
cuộc sống gian khổ.
+Những con người nghèo khổ nhưng thủy chung ấy, màu áo ấy chính
là thứ đã góp phần nên chiến thắng vẻ vang của cuộc kháng chiến
chống Pháp. Hỏi làm sao người đi có thể quên được màu áo ân tình ấy
+Câu thơ “cầm tay nhau biết nói gì hôm nay” đầy tính biểu cảm.
“Biết nói gì” không phải là không có gì để nói. Mà là không nói đc vì
nghẹn ngào, không thể cất lời đc. Những lời không nói ra được ấy có
lẽ đã nằm hết trong hành động “cầm tay nhau”
+ “Cầm tay” là biểu tượng của tình yêu thương đoàn kết; “’cầm tay”
là đã đủ nói lên bao cảm xúc trong lòng. Mặt khác, dấu ba chấm đặt ở
cuối câu như càng tăng thêm tình cảm mặn nồng ấy.
=>Thể thơ lục bát đậm đà bản sắc dân tốc kết hợp linh hoạt đối đáp
giao duyên, đã tạo ra giai điệu phong phú cho bài thơ. Nhiều biện
pháp tu từ được tác giả vận dụng một cách khéo léo (hoán dụ, ẩn dụ,
câu hỏi tu từ). Ngôn ngữ trong sáng , thuân nhị và có nhiều nét cách
tân, đặc biệt là hai đại từ “mình-ta”, “ta-mình”.

Part 2: Lời gợi nhắc và cũng là lời tâm tình của Việt Bắc về
những ngày kháng chiến đã đồng cam cộng khổ trong suốt mười
lăm năm
a, 4 câu thơ đầu: Kỷ niệm kháng chiến gian khổ đã trải qua cùng
nhau 15 năm
 Mình đi, có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù
Mình về, có nhớ chiến khu
Miếng cơm chấm muối mối thù nặng vai
+Điệp từ “nhớ” được lặp đi lặp lại 2 lần, với 2 câu hỏi tu từ: “Có nhớ
những ngày?”, “Có nhớ chiến khu?” dã khơi gợi những kỷ niệm gian
khổ nhưng vô cùng tình nghĩa
+Mình còn nhớ hay không những ngày tháng kháng chiến gian khổ
khi thiên nhiên thời tiết khắc nghiệt: “Mưa nguồn suối lũ, những mây
cùng mù”
+Đây cũng là hình ảnh ẩn dụ để chỉ cảnh gian khổ mà cán bộ ta phải
chịu đựng
+ Mình còn nhớ hay không cảnh sinh hoạt thiếu thốn nhưng tinh thần
luôn lạc quan, yêu đời, vì thiếu thốn vật chất “miếng cơm chấm
muối”. Chính gian khổ đã gắn kết “ta” và “mình” có phúc cùng hưởng
có họa cùng chia
+Gạt đi những khó khăn “ta” và “mình” cùng gánh lên vai nhiệm vụ
chung-nhiệm vụ giải phóng dân tộc, đó là “mối thù nặng vai”-mối thù
giặc Pháp đang đè nặng. Ở đây, cái chung luôn đặt trên cái riêng, đó
là tinh thần của thời đại.
b, 4 câu thơ tiếp theo: Người VB tiếp tục khắc ghi vào lòng người đi
những kỷ niệm gắn bó với thiên nhiên núi rừng kháng chiến và con
người nặng nghĩa, nặng tình
Mình về, rừng núi nhớ ai
Trám bùi để rụng, măng mai để già
Mình đi có nhớ những nhà
Hắt hiu lau xám đậm đà lòng son
+Hỏi người ra đi còn chưa thỏa mãn, người dân VB còn hỏi chính
lòng mình để từ đó kỷ niệm cứ đua nhau hiện lên
+BPNT: “hoán dụ”: “rừng núi” để chỉ người dân VB
+Kỷ niệm với thiên nhiên: “Mình về, rừng núi nhớ ai?” vừa là câu hỏi
người ra đi, vừa là để hỏi chính mình. Cách nói “Trám bùi để rụng,
măng mai để già” toát lên nỗi bùi ngùi, thương nhớ
+”Mình về” núi rừng bỗng trở nên trống vắng đến lạ thường, ngay cả
khi “trám bùi”-“măng mai” rụng, già không ai thu hái
+Không chỉ con người mang nỗi nhớ mà thiên nhiên cũng rất nặng
nghĩa, nặng tình.
-Kỷ niệm với con người:Nhà thơ hướng nỗi nhớ của mình về con
người VB trong câu thơ: “Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son”
+Câu thơ sử dụng phép đảo ngữ đưa “hắt hiu” lên đầu câu, tạo thành
hai vế tương phản: “hắt hiu lau xám” là để chỉ những ngôi nhà của
những nguồi áo chàm dân dã, bình dị; Những ngôi nhà nghèo khổ của
đồng bào VB
+Nhưng bên trong ngôi nhà ấy, lại chứa đựng tấm lòng nhân dân thủy
chung, son sắt luôn hướng về cách mạng
c, 4 câu thơ cuối: người VB gợi nhắc những sự kiện lịch sử gắn liền
với những địa danh, những tên gọi đã trở thành điểm mốc.
Mình về, còn nhớ núi non
Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh
Minh đi mình có nhớ mình
Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đà
+Hai câu thơ đầu có liệt kê sự kiện: “núi non”-chiến khu VB, “kháng
Nhật, thuở Việt Minh”.
+Nhắc nhở cán bộ cách mạng rằng: VB là nơi có mặt trận Việt Minh
lãnh đạo cách mạng đánh Pháp, đuổi Nhật; VB là khu căn cứ quan
trọng của cách mạng giải phóng dân tộc thời kì 1940-1945
+Kết thúc đoạn thơ là một câu hỏi lạ: “Mình đi mình có nhớ mình”,
đây là một cách nói sâu sắc
+Từ “mình” thứ nhất và thứ 2 chỉ người cán bộ về xuôi, từ “mình”
thứ 3 chỉ người VB. Giữa người VB và cán bộ như đã có sự gắn bó
mật thiết, hòa nhập vào nhau tuy hai mà lại là một.
+Hình ảnh liệt kê: mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào chỉ hai địa
danh gắn với hai sự kiện quan trọng trc cách mạng tháng Tám
*Hai địa danh kháng chiến: cây đa Tân Trào và mái đình Hồng Thái
+Địa điểm thứ nhất: “cây đa Tân Trào” (12/1944), đây là nơi đội VN
tuyên truyền giải phóng quân làm lễ xuất phát, sau đó lớn mạnh trở
thành Quân đội nhân dân VN ngày nay
+Địa điểm thứ hai: Tại đình “Hồng Thái”, nơi Bác Hô đã chủ trì cuộc
họp (vào tháng 8/1945) ra quyết định làm cuộc cách mạng. Chính nhờ
quyết định sáng suốt này mà cuộc kháng chiến chống Pháp thành
công vang dội
=>Cả đoạn thơ có 8 chữ “mình”, trong đó 7 chữ chỉ người đi, một chữ
“mình” chỉ người ở lại. Khi thì “mình đi”, “mình về” rồi lại “mình
về”, “mình đi” rồi “mình đi, mình có nhớ”… tạo nên một giai điệu trữ
tình lưu luyến như khắc sâu hồn người đi
=>Tác giả, dùng từ “mình” kết hợp từ “đi-về” biến hóa linh hoạt gợi
ra một cuộc chia tay đầy lưu luyến. Điệp từ “có nhớ…” là tâm tình
của người đi với VB. Thể thơ lục bát với âm điệu nhẹ nhàng sâu lắng
Part 3: Bức tranh tứ bình, nỗi nhớ về thiên nhiên bốn mùa tươi đẹp Việt
Bắc
a, 2 câu thơ đầu: mang cảm xúc chủ đạo xuyên suốt khổ thơ, là nỗi nhớ nhung
khôn nguôi về VB
Ta về, mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người
+Mở đầu là một câu hỏi tu từ bâng khuâng, thấm vào hồn người và cảnh
+Vẫn cách xưng hô “ta-mình” gợi nhiều cảm xúc. “Ta” chỉ người đi, “mình” chỉ
người ở lại
+Điệp từ “ta” được nhắc đi nhắc lại 4 lần cùng với từ “hoa” khiến cho dòng
cảm xúc của người đi bỗng trở nên mênh mang, sâu lắng
+ “Hoa” là vẻ đẹp của thiên nhiên VB còn “người” là vẻ đẹp của con người lao
động VB
b, Bức tranh thiên nhiên mùa đông mở ra thiên nhiên núi rừng VB đầy sức
sống:
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng
+Bức tranh mùa đông:được gợi nên từ màu xanh trầm tĩnh của đại ngàn, màu
của sức sống.
+Tô điểm trên nền xanh bát ngại của núi rừng, là màu “hoa chuối đỏ tươi” đang
nở rộ lung linh dưới ánh nắng mặt trời
+Màu đỏ là gam màu nóng, lại thêm “đỏ tươi” làm cho thiên nhiên VB trở nên
tươi sáng, ấm áp và như tiềm ẩn một sức sống xua đi cái hoang sơ, hiu hắt vốn
có của núi rừng Tây Bắc
+Bức tranh mùa đông càng sống động hơn bởi có sự xuất hiện của con người:
“Đèo cao nắng ánh, dao gài thắt lưng”, con người vùng chiến khu lên núi làm
nương, phát rẫy sản xuất lương thực cung cấp cho kháng chiến.
+Ở đây nhà thơ không khắc họa gương mặt mà để ánh mặt trời lóe lên trên lưỡi
dao. Con người như một điểm hội tụ của ánh sáng, con người ấy xuất hiện ở
một vị trí, một tư thế đẹp nhất-là trên “đèo cao”, là tư thế chủ động
=>Có thể nói, giữa sự hoang sơ, heo hút, giữa trời cao và rừng mênh mang, con
người đã trở thành linh hồn của bức tranh mùa đông

c, Bức tranh mùa xuân lan tỏa và bừng sáng một sức sống hoang dại và mãnh
liệt của hoa mơ
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
+Bao trùm lên cảnh vật là màu trắng dịu dàng, trong trẻo, tinh khiết. Động từ
“nở” nằm ở giữa câu làm sức sống mùa xuân lan tỏa và tràn trề nhựa sống. Nở
trắng cả “ngày xuân”, nở trắng cả núi rừng
+Như vậy, màu trắng lấn át màu xanh của lá, và làm bừng sáng cả khu rừng bởi
sắc trắng dịu mát, tinh khiết của hoa mơ
+Dưới bóng hoa mơ dịu mát là hình ảnh con người lao động “chuốt từng sợi
giang”. Người VB đẹp tự nhiên trong lao động, là công việc đan nón bằng thủ
công, một nghề truyền thống của VB.
+Động từ “chuốt” và hình ảnh thơ đã nói lên phẩm chất con người lao động: cần
mẫn, tỉ mỉ, khéo léo, tài hoa. Đó cũng chính là phẩm chất tần tảo của người VB.
d, Bức tranh mùa hạ như một bức tranh sơn mài vừa đậm chất cổ điển vừa
mang nét hiện đại
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
+Câu thơ có hai hình ảnh: tiếng ve và hoa phách, là nét đẹp đặc trưng của mùa
hạ ở VB
+Chữ “đổ” dùng thật chính xác và tinh tế. Vừa gợi sự chuyển biến mau lẹ, vừa
diễn tả tài tình từng đợt mưa hoa phách, vừa thể hiện chính khoảnh khắc hè sang
+Tác giả sử dụng nghệ thuật âm thanh để khơi dậy màu sắc, dùng không gian để
miêu tả thời gian. Cảnh thực mà như lạc vào chốn thơ.
+Hiện lên trên cái nền vàng của hoa phách là hình ảnh cô gái áo chàm cần mẫn
đi hái măng rừng cung cấp cho bộ đội: “Nhớ cô em gái hái măng một mình”.
+ “Một mình” mà không cô đơn, bởi cô đang làm bạn với thiên nhiên tươi đẹp,
làm chủ tự do
+Hình ảnh thơ cũng gợi lên được vẻ đẹp chịu thương chịu khó của những cô gái
vùng núi Tây Bắc. Đằng sau đó ẩn chứa biết bao niềm cảm thông, trân trọng của
tác giả.

e, Bức tranh mùa thu khép lại bộ tranh tứ bình bằng tiếng hát chia tay để lại
âm vang nghĩa tình kháng chiến
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung
+Chữ “rọi” rất hay, nó diễn tả đc ánh trăng tràn ngập cả không gian bao la, đó là
hình ảnh ánh trăng của tự do, của hòa bình rọi sáng niềm vui lên núi rừng, lên
từng bản làng VB
+Giữa “ánh trăng vàng dịu” ấy là tiếng hát trong trẻo của đồng bào VB, tiếng
hát nhắc nhở ân tình thủy chung
+Mùa thu đã hoàn chỉnh bức tranh về núi rừng và khép laị đoạn thơ bằng tiếng
hát “ân tình thủy chung”
=>Sự thành công của đoạn thơ là nhờ vào một số thủ pháp nghệ thuật, cùng với
thể thở lục bát âm điệu ngọt ngào, sâu lắng. Cách miêu tả giàu hình ảnh, sống
động, nhiều động từ, điệp từ linh hoạt để lại trong lòng người đọc những dư vị
khó quên. Tất cả đã làm nên một đoạn thơ giàu tính tạo hình về thiên nhiên và
con người VB. Mở rộng hơn nữa, đó là tình yêu quê hương, đất nước sâu nặng
trong tâm hồn nhà thơ Tố Hữu.
Part 4: Không khí ra trận và tin vui chiến thắng của quân và dân ta
a, 2 câu thơ đầu: sức mạnh tổng hợp của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến
chống Pháp
Những đường Việt Bắc của ta
Đêm đêm rầm rập như là đất rung
+Câu thơ đầu tiên vang kên rất đỗi tự hào. Hai chữ “của ta” khẳng khái, chắc
nịch, hùng hồn.
+Đó là niềm tự hào về những con đường VB đã và đang được giải phóng sau
bao ngày kháng chiến gian khổ, khó khăn.
+Câu thơ: “Đêm đêm rầm rập như là đất rung” là sức mạnh của quân và dân ta,
sức mạnh đã được đo bằng thước đo sông núi. Đọc câu thơ ta đã thấy ngay âm
hưởng hết sức hùng tráng của bài ca kháng chiến
+BPNT: Điệp từ “đêm đêm”, từ láy “rầm rập” và phép so sánh cùng từ gợi tả
hình ảnh “đất rung”
+Tất cả đã tạo nên bức tranh tổng hợp của sức mạnh VN
b, Hình ảnh đoàn quân nối tiếp nhau ra trận
Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay.
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên
-Hình ảnh một VB trong những năm tháng hào hùng bỗng trở nên rực sáng và
hùng vĩ bởi hình ảnh của những đoàn quân ra trận. Đó là sức mạnh của Quân
đội nhân dân VN
+Điệp ngữ “điệp điệp”, “trùng trùng” tạo ấn tượng về một sức mạnh khổng lồ
của quân đội VN, có thể đập ta mọi hành động gây hấn của kẻ thù
+Hình ảnh “ánh sao đầu súng” vừa thực vừa lãng mạn. Đó là hình ảnh những
người lính trong đêm hành quân dưới trời sao. “Khẩu súng” tượng trưng cho ý
chí đánh giặc, “mũ nan” là cách nói hoán dụ về người lính nhưng đồng thời
cũng chỉ ý chí vươn tới sao trời
-Trong bức tranh tổng hợp về sức mạnh có sức mạnh của đoàn dân công

+Tác giả mở đầu câu thơ là hai chữ “dân công”, cuối câu thơ là hai chữ “từng
đoàn”. Cấu trúc đảo ấy gợi ra sự trùng điệp vô tận của những đoàn dân công
+Hình ảnh “bước chân nát đá muôn tàn lửa bay” sử dụng phép phóng đại.
“Bước chân” tượng trưng cho sức mạnh của con ngườ gắn liền với những chặng
đường đấu tranh cách mạng
+Ở đây, hình ảnh bước chân đã dùng thủ pháp phóng đại, cường điệu làm bừng
sáng lên ánh sáng lãng mạn nhưng đầy khí thế oai hùng, lẫm liệt
-Bức tranh kháng chiến hiện lên với đoàn xe ầm ầm kéo nhau ra mặt trận. Ánh
“đèn pha” rực sáng xuyên thủng màn sương dày đặc
+ “Nghìn đêm thăm thẳm” là ẩn dụ để nói đến những năm tháng đêm trường nô
lệ của cả dân tộc
+Sự tương phản giữa quá khứ: “thăm thẳm sương dày” với ánh sáng của “ngày
mai lên” làm nổi bật giá trị của nghìn đêm kháng chiến. Chữ “bật sáng” nhằm
nhấn mạnh cái khoảnh khắc chói lóa, kháng chiến chuyển sang thời kì mới, thời
kì chiến thắng vẻ vang.
c, Không khí, tin vui chiến thắng đang dồn dập trên khắp cả nước
Tin vui chiến thắng trăm miền
Hòa Bình Tây Bắc, Điện Biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng.
-Không khí chiến thắng đang dồn dập trên khắp mọi miền tổ quốc
+Biện pháp liệt kê địa danh gắn với điệp từ “vui” để thấy tin vui khắp trăm
miền.
+Kết cấu của bốn câu thơ này cũng là kết cấu chặt chẽ. Câu một là cảm xúc bao
quát “Tin vui chiến thắng trăm miền”, còn những câu sau nhằm thể hiện sự lan
tỏa của những tin vui khắp nơi
+Sự liệt kê các địa danh chiến thắng: Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên, Đồng
Tháp, An Khê,..
+Thể hiện sự trân trọng chiến khu VB-trung tâm đầu não của cách mạng
=>Thành công nhờ vào 1 số thủ pháp nghệ thuật:thể thơ lục bát truyền thống;
các BPTT:so sánh, trùng điệp; Từ láy tượng hình, tượng thanhh; hình ảnh thơ
sinh động, gợi cảm…Giọn thơ hào hùng, sôi nổi, ngôn ngữ sử thi tráng lệ.

qnhi.07