II.

Phần còn lại: Hồi tưởng lại kỉ niệm gắn bó sâu nặng
1.12 câu đầu: là lời người ở lại gợi nhắc kỉ niệm gắn bó giữa người đi kẻ ở trong những
năm tháng kháng chiến
a. 2 câu đầu: Gợi nhắc lại bức tranh thiên nhiên dữ dội và khắc nghiệt của núi rừng VB, qua đó
tái hiện lại những ngày tháng kháng chiến đầy gian khổ.
Mình đi có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ những mây cùng mù
- Thủ pháp liệt kê liên tiếp: mưa nguồn, suối lũ, mây,mù kết hợp với thủ pháp đan xen từ
“những mây cùng mù” đã làm nổi bật được bức tranh thiên nhiên đầy dữ dội, hết sức khắc
nghiệt ở núi rừng VB.
- Hình ảnh đó còn có nghĩa ẩn dụ gợi nhắc đến những ngày tháng kháng chiến gian khổ, khó
khăn của cả dân tộc. Chính vì vậy mà câu hỏi của người ở lại là “ có nhớ những ngày”. Người
ở lại đã nhắc người đi về những ngày tháng chia ngọt sẻ bùi, cùng nhau nếm trải sự khắc nghiệt
của thiên nhiên VB
b. 2 câu tiếp: Tái hiện lại cuộc sống đầy thiếu thốn gian khó của những ngày kháng chiến ở
chiến khu VB và ý chí quyết tâm của con người kháng chiến.
Mình về có nhớ chiến khu
Miếng cơm chấm muối /mối thù nặng vai
- Câu thơ được ngắt thành hai vế, thủ pháp tiểu đối đã thể hiện sự đối lập hoàn cảnh và ý chí
con người .
+ “Miếng cơm chấm muối” là hình ảnh vừa có ý nghĩa tả thực vừa là những biểu tượng của
những ngày tháng kháng chiến chồng chất khó khăn và đầy thiếu thốn. (Liên hệ Vợ nhặt)
+“ Mối thù nặng vai” là mối thù dường như có hình có khối, đè trĩu lên đôi vai của người
dân VN.
Dường như những thử thách ấy càng tôi luyện trong trái tim những người kháng chiến lòng
căm thù giặc sâu sắc, ý chí sắt đá quyết tâm chiến đấu vì độc lập tự do của TQ. Người đi, kẻ
ở, cán bộ kháng chiến và đồng bào VB không chỉ sẻ chia với nhau gian khổ thiếu thốn mà còn
đồng lòng chung sức gánh vác trách nhiệm sứ mệnh lịch sử, trách nhiệm với non sông, TQ.
c. 2 câu tiếp: Diễn đạt trực tiếp nỗi trống vắng của người ở lại
Mình về rừng núi nhớ ai (Hỏi chính nỗi niềm mình)
Trám bùi để rụng măng mai để già
- Nếu những câu trước người ở lại cất tiếng hỏi người ra đi thì đến hai câu này câu hỏi hướng
vào sự trống vắng trong tâm hồn mình, khẳng định nỗi niềm nhung nhớ đến ngẩn ngơ trong
trái tim con người Việt Bắc. Rừng núi ở đây không còn là biểu tượng của thiên nhiên mà còn là
biểu tượng của con người (hoán dụ), của quê hương VB.
- Trám bùi, măng mai là những sản vật quen thuộc của quê hương VB, những sản vật mang
nặng tấm lòng ấm áp thảo thơm của VB giành cho con người kháng chiến. Giờ phút chia tay
đã điểm, tất cả núi rừng cũng như con người thương nhớ đến ngẩn ngơ, thẩn thờ.
- Phép điệp cấu trúc + để rụng....để già: cuộc sống như ngưng trệ, núi rừng như hoang phế
cùng với cảm giác buồn bã, hụt hẫng, trống trải trong lòng người ở lại khi thiếu vắng người ra
đi
- Hai câu thơ làm ta liên tưởng đến những câu thơ rất xúc động TH viết khi BH ra đi:
Trái bưởi kia vàng ngọt với ai
Thơm cho ai nữa hỡi hoa nhài
Còn đâu bóng Bác đi hôm sớm
Quanh mặt hồ in mây trắng bay
(Bác ơi)
Cuộc chia tay với những người thân yêu gắn bó sâu nặng khiến lòng người ở lại cảm thấy đất
trời trở nên trống vắng đến vô nghĩa.
- Như vậy, hai câu thơ đã diễn tả đầy xúc động nỗi nhớ thiết tha sâu nặng của con người VB
d. 2 câu tiếp: Gợi nhắc đến nghĩa tình thủy chung son sắt của đồng bào VB với kháng
chiến, với cách mạng
Mình đi có nhớ những nhà
Hắt hiu lau xám/ đậm đà lòng son (Đảo)
- Tác giả tiếp tục sử dụng biện pháp tiểu đối thể hiện sự tương phản giữa thiên nhiên, giữa
không gian cảnh vật “hắt hiu lau xám”(Hoang vắng đìu hiu) với trái tim ấm áp yêu
thương, nghĩa tình của con người “đậm đà lòng son” Vế 1 của câu thơ gợi tả được bức tranh
thiên nhiên núi rừng VB hoang vắng hắt hiu, buồn thương ảm đạm. Vế 2 là sự khẳng định
niềm tự hào của con người VB về tình nghĩa thủy chung: đậm đà lòng son. Các từ láy kết hợp
với đảo ngữ vừa tạo nhạc tính cho câu thơ vừa làm nổi bật sự tương phản.
* 4 câu còn lại: Gợi nhắc người đi hãy nhớ về quê hương cách mạng, cội nguồn cách mạng.
Mình về còn nhớ núi non
Nhớ khi kháng Nhật thuở còn Việt Minh (Những năm trước
CMT8)
Mình đi mình lại nhớ mình
Tân Trào Hồng Thái mái đình cây đa
 - Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh. Câu thơ gợi dậy thời gian gắn bó dài lâu
nặng sâu tình nghĩa.(15 năm ân nghĩa) VB không chỉ là căn cứ địa của những năm tháng
kháng chiến chống P mà là cái nôi của căn cứ cách mạng ngay từ những ngày đầu.
- Tố Hữu là người có biệt tài đưa địa danh vào thơ. Những tên đất, tên làng, tên núi, tên
sông đi vào thơ TH một cách tự nhiên, đầy ý nghĩa. Tân Trào, Hồng Thái là những địa danh gắn
liền với những sự kiện lịch sử trọng đại của cách mạng Việt Nam, là nơi họp quốc dân đại
hội để phát động tổng khowirr nghĩa tháng Tám, là nơi diễn ra lễ xuất phát của của đội Việt Nam
tuyên truyền giải phóng quân. Mang trong mình ý nghĩa thiêng liêng, những địa danh ấy
thực sự là những địa chỉ có tác động sâu sắc đối với trái tim con người Việt Nam.
- Đại từ “mình” được sử dụng linh hoạt, uyển chuyển, xuất hiện ba lần trong một câu
thơ “mình đi mình có nhớ mình”. Hai chữ “mình” đầu tiên là để chỉ người ra đi, chữ “mình”
thứ ba mang nhiều hàm nghĩa, vừa chỉ người ra đi vừa chỉ người ở lại. Nhớ về VB là nhớ
về mảnh đất và những con người từng gắn bó sâu nặng, là nhớ về mảnh đất thiêng liêng
của dân tộc, nhớ về một phần đời mãi mãi mãi ở lại với miền đất ấy.
-Nghệ thuật:
+ Điệp từ “có nhớ” kết hợp với câu hỏi tu từ được lặp đi lặp lại nhiều lần tạo nên một
giọng điệu khắc khoải, da diết.
+ Sử dụng đan xen, luân phiên cụm từ “mình đi, mình về” tạo âm điệu lưu luyến, ngọt
ngào. Đi và về thường chỉ những hướng vận động khác nhau nhưng lại cùng chỉ hoạt động của
con người kháng chiến chia tay với quê hương VB về với thủ đô Hà Nội. Đó là một cuộc chia tay
từ quê hương này về với quê hương khác bởi VB đã thực sự trở thành tổ ấm, thành quê hương
thứ hai của mỗi con người kháng chiến.
+ Nghệ thuật tiểu đối được sử dụng nhiều lần tạo nên sự cân xứng, hài hòa, đậm màu sắc
cổ điển góp phần tạo nên giọng thơ vừa bình dị thân thương, vừa thiêng liêng trang trọng.
+ Đoạn thơ gồm 6 câu hỏi với người ở lại và người ra đi, nhũng câu hỏi dồn dập, gấp gáp
bởi nỗi nhớ trào dâng khi giờ phút chia ta đang đến gần. Sự đắp đổi nhịp nhàng trong điệp ngữ ở
câu 6 mình đi có nhớ... mình về có nhớ...; sự đăng đói trong hai vế của các câu 8 với nhịp 4/4, đó
là những yếu tố tạo nên nhạc điệu ngân nga, dìu dắt ngọt ngào cho đoạn thơ. Nhịp điệu trữ tình
ấy đã góp phần tinh tế nỗi vấn vương xao xuyến giăng mắc trong lòng kể ở lẫn người đi để từ đó,
quá khứ đầy ắp kỉ niệm ào ạt trở về.
- Nội dung
+ Trong những lời nhắc nhở da diết của người ở lại với người ra đi, Việt Bắc hiện lên thật sống
động từ những khắc nghiệt của thiên nhiên với mưa nguồn suối lũ, lau xám, mây mù... tới cuộc
sống kháng chiến gian khổ, thiếu thốn với miếng cơm chấm muối, từ những trang sử hào hùng
khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh tới những sự kiện trọng đại của cách mạng và kháng chiến
nơi Tân Trào, Hồng Thái...
+ Thể hiện nỗi nhớ nhung và lòng biết ơn của tác giả đối với VB
+ Phong cách