कलम ४४ अंतर्गत समान नागरी

संहिता काय आहे? अर्थ, उद्दे ,

महत्त्व, साधक आणि बाधक
मायाश्री आ चा र्ययांनी केले
|
17 जुलै 2023 रोजी अपडेट केले
|
5 मिनिटे वाचा

एकसमान नागरी संहिता (UCC) हा एक दकाहून अधिक काळ चर्चेचा विषय

ती
आहे. पण अलीकडेच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी मध्य प्रदे तीललशा
त्यांच्या एका रॅलीत यूसीसीच्या महत्त्वाचा उल्लेख केल्यावर ते
केंद्रस्थानी आले.

तथापि, भारतातील सांस्कृतिक आणि धार्मिक विविधतेचा परिणाम म्हणून UCC

च्या अंमलबजावणीमध्ये गंभीर अडथळे निर्माण झाले आहेत. या लेखात,
आम्ही समान नागरी संहितेचा अर्थ, त्याचे महत्त्व, उद्देश, युक्तिवाद,
साधक आणि बाधक आणि बरेच काही यावर चर्चा केली आहे.

समान नागरी संहिता: अर्थ

समान नागरी संहिता (UCC) ही एक कायदे ररशी
चौकट आहे, जरी ती कायद्याने
लागू करता येत नाही. हा वारसा, विवाह, दत्तक, वारसाहक्क आणि घटस्फोट
यांसारख्या विविध बाबींसंबंधी एकसमान कायद्यांचा संच आहे जो सर्व
नागरिकांना त्यांचा धर्म, समुदाय, वंश, लिंग आणि जात विचारात न घेता लागू
होतो .

भारतीय संविधानात समान नागरी संहिता (UCC) राज्याच्या धोरणाच्या

त् तत्त्वांच्या स्वरूपात समाविष्ट करण्यात आली होती . याचा अर्थ
मकशा
निर्दे त्मक
कायद्याच्या दृष्टीने ते लागू करण्यायोग्य नाही परंतु सरकारसाठी नेहमीच
क तत्त्व मानले जाऊ शकते.
मार्गदर्कर्श

समान नागरी संहिता लेख: अनुच्छेद

44
हा एकसमान नागरी संहिता (UCC) भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 44 अंतर्गत
त्
मकशा
येतो जो राज्य धोरणाच्या निर्दे त्मक तत्त्वांचा संदर्भ देतो. राज्य धोरणाची
क तत्त्वे (DPSP) असे सांगते की, राज्य भारतीय हद्दीतील
मार्गदर्कर्श
आपल्या नागरिकांना कायद्यांचा एकसंध संच प्रदान करण्याचे वचन देईल.

समान नागरी संहितेचा उद्दे

प्रथा आणि धर्मग्रंथांवर आधारित प्रत्येक धार्मिक समुदायाला लागू
होणारे वैयक्तिक कायदे बदलण्याच्या उद्देशाने समान नागरी संहिता लागू
करण्याचा प्रस्ताव होता . हे प्रत्येक नागरिकाला शासन करण्याच्या
नेशा
उद्दे ने कायद्याच्या एकत्रित संचाची अंमलबजावणी सांगते.

सध्या हिंदू, मुस्लिम आणि इतर धार्मिक समुदायांसाठी अनेक स्वतंत्र

वैयक्तिक कायदे आहेत.

समान नागरी संहितेचे महत्त्व

भारतातील समान नागरी संहिता स्वीकारण्याचे महत्त्वपूर्ण फायदे खाली
सूचीबद्ध आहेत:

समानतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी

आजच्या आधुनिक युगात भारतासारख्या धर्मनिरपेक्ष लोक हीही
शा
देशाने प्रत्येक
नागरिकासाठी समान नागरी आणि वैयक्तिक कायदे प्रस्थापित केले
पाहिजेत. प्रत्येक धर्म, वर्ग, जात, लिंग, लिंग किंवा वंश यासाठी कायदे
वेगळे नसावेत.

राष्ट्रीय एकात्मतेचे समर्थन करण्यासाठी

फौजदारी कायदे आणि दिवाणी कायदे यांचा संबंध असताना, हे वैयक्तिक

कायदे वगळता सर्व भारतीयांना न्यायालयाने समान वागणूक दिली पाहिजे.
त्यामुळे, UCC च्या अंमलबजावणीमुळे विविध धार्मिक समुदायांमधील
भेदभाव दूर होऊ शकतो.

लिंग समानता आणण्यासाठी

जवळपास सर्वच धर्मांचे वैयक्तिक कायदे हे पुरुषांबाबत पक्षपाती

आहेत, हे सर्वसामान्य निरीक्षण आहे. वारसा किंवा वारसा या काळात
स्त्रियां शासहसा भेदभाव केला जातो. UCC मध्ये लैंगिक समानता
आणण्याची क्षमता आहे.

वैयक्तिक कायद्यातील त्रुटी कमी करण्यासाठी

समाजाच्या पितृसत्ताक संकल्पनेबद्दल त्यांच्या पक्षपातीपणामुळे

वेगवेगळ्या धर्मांच्या वैयक्तिक कायद्यांमध्ये काही गंभीर समस्या
आहेत. समान कायद्यांची अंमलबजावणी केल्यास भारतीय नागरिकांमधील
अ शापळवाटा किंवा पक्षपातीपणा दूर होऊ शकतो.

समान नागरी संहितेच्या विरोधात

यु क्ति वा द
समान नागरी संहिता (UCC) विरुद्ध काही लोकप्रिय युक्तिवाद येथे आहेत:
धर्मस्वातंत्र्याच्या अधिकाराच्या विरोधात जाते

धर्मस्वातंत्र्याचा अधिकार हा मूलभूत अधिकारांपैकी एक आहे ज्याचा

प्रत्येक भारतीय नागरिकाला हक्क आहे. परंतु समान नागरी संहितेच्या
अंमलबजावणीमुळे या अधिकाराचे उल्लंघन होऊ शकते, असे काही लोकांचे
ठाम मत आहे.

एकमत नसणे

हे अगदी स्पष्ट आहे की एकमताचा अभाव असेल कारण शेवटी विवास सश्वा
आणि
विचारसरणीचा फरक एखाद्या व्यक्तीच्या नैतिकतेवर परिणाम करतो. हा घटक
पुन्हा UCC अंमलबजावणी कठीण बनवू शकतो.

धर्म आणि संस्कृतीत विविधता

भारत असा देश आहे जिथे विविध संस्कृती आणि धर्म असलेले लोक एकत्र
राहतात. म्हणून, कायद्यांचा एकत्रित संच विविधता आणि विद्यमान एकतेसाठी
गंभीर धोका असू शकतो.

समान नागरी संहितेचे फायदे आणि

तोटे
प्रत्येक नाण्याला दोन बाजू असतात; त्याचप्रमाणे UCC देखील सकारात्मक
आणि नकारात्मक बाजूंसह येतो. समान नागरी संहितेचे फायदे आणि तोटे
खाली सूचीबद्ध आहेत:

UCC चे फायदे

धर्मनिरपेक्षता
भारतात UCC ची अंमलबजावणी सर्व नागरिकांना समान नियम लागू होईल
याची खात्री करून धर्मनिरपेक्षतेला चालना देईल. अ शाप्रकारचा दृष्टिकोन
निवडक धर्मनिरपेक्षता नष्ट करू शकतो. निवडक धर्मनिरपेक्षता म्हणजे
धार्मिक बहुसंख्य आणि अल्पसंख्याकांबद्दल पक्षपातीपणा. प्रत्येक
व्यक्ती शासमान वागणूक देऊन, UCC धर्मनिरपेक्षतेचे न्याय्य तत्त्व राखू
शकते.

समानता

सर्व भारतीयांना समान वागणूक दिली पाहिजे आणि समान नागरी संहिता हे
सक्षम करते. सध्याच्या परिस्थितीत, धार्मिक समुदायांच्या वैयक्तिक
कायद्यांमध्ये समानता नाही. उदाहरणार्थ, मुसलमान भारतात अनेक विवाह
करू शकतात. दुसरीकडे, हिंदू किंवा ख्रिचन नश्चअसे करत असल्यास कायदे ररशी
परिणाम भोगावे लागू शकतात.

अ शाअसमानता आपल्या देशातील समानतेच्या कल्पनेला विरोध करतात.

त्यामुळे, विवाह, वारसा, कौटुंबिक बाबी आणि जमिनीच्या मालकी शासंबंधित
एकसमान कायदे स्थापन करून, UCC प्रत्येक भारतीयाला समान वागणूक
मिळेल याची खात्री करू शकते.

लिंग समानता

UCC अंमलबजावणीमुळे भारतीय महिलांना अधिक अधिकार मिळतील आणि

त्यांच्या एकूण अधिकारांमध्ये सुधारणा होईल. एकसमान नागरी संहिता
कालबाह्य परंपरांना आव्हान देईल आणि आजच्या समाजात महिलांना न्याय्य
वागणूक आणि समान अधिकार प्रदान करेल.

UCC चे बाधक

धार्मिक विविधतेमुळे अडचणी

लग्नासारख्या वैयक्तिक बाबींसाठी सामान्य आणि एकसमान नियम स्थापित
करणे व्यावहारिकदृष्ट्या कठीण आहे. संपूर्ण देशात प्रचलित असलेल्या
षतःआव्हानात्मक कार्य
अफाट सांस्कृतिक विविधतेमुळे भारतात हे वि षतःशे
आहे.

संवेदन ललशी
कार्य

UCC लागू करण्याच्या या कार्यासाठी प्रचंड वेळ आणि मानवी संसाधने

आवयककश्य
आहेत. त्यामुळे याचे प्रत्येक पाऊल उचलताना निःपक्षपाती आणि
संवेदन ललशी
राहणे हे सरकारचे कर्तव्य आहे.

शेवटी, एकसमान नागरी संहिता (UCC) च्या अंमलबजावणीमध्ये भारतातील

धर्मनिरपेक्षता आणि राष्ट्रीय अखंडता दोन्ही वाढवण्याची क्षमता आहे.
तथापि, भारतासारखा सांस्कृतिकदृष्ट्या वैविध्यपूर्ण देश काही परिणामांना
सामोरे न जाता यशस्वीपणे UCC लागू करू शकतो की नाही हे पाहणे बाकी
आहे.

भारतातील "एक राष्ट्र-एक कायदा" म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या समान नागरी संहितेची सखोल माहिती प्रदान
करणे हा या पेपरचा उद्देश आहे. देशातील प्रत्येक प्रमुख समुदायाच्या धार्मिक श्रद्धेवर आधारित
वैयक्तिक कायद्यांच्या सध्याच्या संचाला सर्व नागरिकांना लागू असलेल्या नियमांच्या एका संचासह
पुनर्स्थित करणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे. या पेपरमध्ये आधुनिक भारतातील UCC शी संबंधित तीन मुख्य
संदर्भ समस्यांचा समावेश आहे: वैधता, बहुसंख्य विरुद्ध अल्पसंख्याक आणि लैंगिक समानता.

हे UCC चा इतिहास, त्याची सद्यस्थिती, त्याचे फायदे आणि तोटे आणि न्यायिक व्यवस्थेची भूमिका यांचे
विहंगावलोकन देखील प्रदान करते. हा पेपर जर्नल्स, पुस्तके आणि लेख तसेच इंटरनेटसह विविध
स्त्रोतांवर आधारित आहे. म्हणून, हा पेपर डॉक्ट्रीनल रिसर्च मेथडॉलॉजीचा परिणाम आहे.

परिचय
UCC चा अर्थ "एक राष्ट्र-एक कायदा" आहे आणि भारताच्या राज्यघटनेत कलम 44 अंतर्गत त्याची व्याख्या
केली आहे, ज्यामध्ये असे म्हटले आहे की भारतातील सर्व प्रदे तील ती लशा
लोकांना समान नागरी संहिता
प्रदान करण्याचे बंधन राज्याचे आहे. समान नागरी संहितेचा मुख्य उद्देश हा आहे की भारतातील प्रमुख
धर्मग्रंथ आणि परंपरांवर आधारित वैयक्तिक कायदे प्रत्येक नागरिकासाठी नियमांच्या नेहमीच्या
व्यवस्थेसह बदलणे. वैयक्तिक कायदे सार्वजनिक कायद्यापेक्षा वेगळे आहेत आणि ते
प्रामुख्याने विवाह, घटस्फोट, वारसा, दत्तक आणि देखभाल यासारख्या प्रकरणां शासंबंधित आहेत.

बातम्यांमध्ये का?
समान नागरी संहिता हा फार पूर्वीपासून चर्चेचा विषय राहिला आहे. गेल्या काही महिन्यांत, राज्यसभेत समान
नागरी संहिता विधेयक सादर करणारी दोन खाजगी सदस्य विधेयके दिसली; मात्र, विरोधकांनी तो
फेटाळण्याची विनंती अध्यक्षांना केली आहे. आगामी विधिमंडळ अधिवेशनात सरकार हे
विधेयक मांडेल, असा अंदाज सध्या वर्तवण्यात येत आहे. 1835 च्या 2 ऱ्या कायदा आयोगाच्या

अहवालाने
मुस्लिम आणि हिंदूंचे वैयक्तिक कायदे यांसारख्या कायद्यांचे संहिताकरण करण्याविरुद्ध शिफारस
केली आहे, जे त्यांचे अधिकार त्यांच्या संबंधित धर्मातून मिळवतात, परंतु गुन्ह्यां शासंबंधित भारतीय
कायद्यांच्या संहितीकरणामध्ये एकसमानतेच्या गरजेवर जोर देण्यात आला आहे. , पुरावे आणि
करार.

1858 मध्ये, राणी व्हिक्टोरियाने तिच्या घोषणेमध्ये भारतातील लोकांना धार्मिक बाबींमध्ये पूर्णपणे
हस्तक्षेप न करण्याचे वचन दिले.

आधुनिक भारतातील संदर्भात्मक मुद्दे

आधुनिक भारतातील समान नागरी संहिते शासंबंधित प्रामुख्याने तीन संदर्भ समस्या आहेत. ते
आहेत:

1. वैधता
2. बहुसंख्य उदा. अल्पसंख्याक
3. लिंग समानता

एक असा युक्तिवाद करू शकतो की, एकंदरीत शांतता टिकवण्याच्या दृष्टीने, 1858 मध्ये धर्म आणि रीतिरिवाजांशी
संबंधित क्षेत्रे टाळणे परदे शावसाहतवादी सत्तेसाठी एक चांगली कल्पना होती. तथापि, स्वतंत्र
भारतात जिथे लोक त्यांच्याबद्दल अंतिम मत देतात. नियतीने, सार्वभौमिक मताधिकाराच्या आधारावर सात
दशकांपासून विधिवत आणि वारंवार सत्तेवर आलेल्या भारतीय सरकारला मानक वैयक्तिक संहिता
स्थापित करणारे कायदे करण्यापासून कोणतीही बाहेरची शक्ती रोखू शकत नाही.

बहुसंख्य उदा. अल्पसंख्याक

गैर-हिंदू हेच लोक नाहीत जे त्यांच्या मूळ धार्मिक श्रद्धा, विधी आणि प्रथा नियंत्रित करणाऱ्या कायद्याच्या
अंमलबजावणीला तीव्र विरोध करू शकतात. त्याच्या असंख्य जाती आणि समुदायांमधील रीतिरिवाजांमध्ये मोठ्या
प्रमाणात फरक असल्यामुळे, काही हिंदूंनी प्रनातल्या तल् याश्ना
जागेवर आक्षेपही व्यक्त केला आहे.

स्त्री-पुरुष समानता
हे देखील सामान्यतः ज्ञात आहे की हिंदू कायद्याने ऐतिहासिकदृष्ट्या स्त्रियांना वारसा मिळण्यापासून,
पुन्हा लग्न करण्यापासून किंवा घटस्फोट घेण्यापासून रोखून भेदभाव केला आहे. या आणि इतर
षतःहिंदू विधवा आणि मुलींची.
प्रचलित अधिवेशनांमुळे त्यांची परिस्थिती वाईट होती, वि षतःशे

स्वातंत्र्यापूर्वीच्या आणि नंतरच्या घटना

हे देखील सामान्यतः ज्ञात आहे की हिंदू कायद्याने ऐतिहासिकदृष्ट्या स्त्रियांना वारसा मिळण्यापासून,
पुन्हा लग्न करण्यापासून किंवा घटस्फोट घेण्यापासून रोखून त्यांच्याशी भेदभाव केला आहे. या आणि
इतर प्रचलित अधिवेशनांमुळे त्यांची परिस्थिती वाईट होती, वि षतःशेषतःहिंदू विधवा आणि मुलींची

१९४१ ची बीएन राऊ समिती

हिंदू कायदा समिती, ज्याला 1941 ची बीएन राऊ समिती म्हणूनही ओळखले जाते, त्यांच्यावर प्रामुख्याने
सामान्य हिंदू कायदे आवयककश्यआहेत की नाही या मुद्द्यावर चौक शाकरण्याचा आरोप ठेवण्यात आला होता.
समकालीन सामाजिक प्रवृत्तींनुसार स्त्रियांना समान अधिकार देणारा संहिताबद्ध हिंदू कायदा हिंदू
कायदा समितीने सुचवला होता. हिंदू कोड बिल 1952 मध्ये पुन्हा सादर करण्यात आले, परंतु हे लक्षात
घेतले पाहिजे की त्याचे प्राथमिक लक्ष या विषयावरील धर्मग्रंथांच्या अनुषंगाने हिंदू कायद्यात
सुधारणा करण्यावर होते, जे अंतहीन होते. परिणामी बिल लॅप्स झाले.

हिंदू संहितेचा उतारा

मे 1995 मध्ये हिंदू विवाह विधेयक, जून 1956 मध्ये हिंदू उत्तराधिकार कायदा, ऑगस्ट 1956 मध्ये हिंदू
अल्पसंख्याक आणि पालकत्व विधेयक आणि डिसेंबर 1956 मध्ये दत्तक आणि देखभाल विधेयक मंजूर
करण्यात आले. या विधेयकांमध्ये हिंदू संहितेच्या तरतुदींचा समावेश आहे.

प्रत्युत्तरात, जीआर राजगोपाल म्हणाले: "हिंदू कायद्याची संहिता बनवण्याचा प्रयत्न केला जावा असे
वाटले आणि जर ते यशस्वी झाले, तर ती वेळ दूर नाही जेव्हा इतर समुदायांना त्यांचे अनुकरण करणे
आवडेल आणि त्यांच्या स्वतःच्या कायद्याचा पुनर्विचार करण्यास सांगावे लागेल. बदललेल्या
परिस्थितीच्या प्रका ततशा." या प्रयत्नांच्या परिणामी तयार केलेल्या उपायांमध्ये आंतरिक गुण होते जे
साशंकरतात.
सार्वत्रिक वापरासाठी त्यांची प्र सा

राजकीय कथनात समान नागरी संहिता

हिंदू संहितेवर कट्टरवाद्यांनी काही कारणांवरून टीका केली होती. प्रथम, असा युक्तिवाद करण्यात
आला की हिंदू शास्त्रांच्या पवित्र प्रथा जपल्या गेल्या पाहिजेत. दुसरे, मुस्लिम वैयक्तिक कायदे
अपरिवर्तित होते या वस्तुस्थितीमुळे संताप निर्माण झाला.

तिसरे म्हणजे, जनमताचा विचार न करता घाईघाईने धोरणे आखली जात होती आणि चौथे, स्त्रियांना
समान संपत्तीचे अधिकार दिल्याने समाजातील पुरुषांचे आर्थिक अधिकार धोक्यात आले. याशिवाय, हिंदू
संहिता मूलत: एक सांप्रदायिक उपाय आहे आणि राष्ट्राच्या धर्मनिरपेक्ष आदर् ची चीर्शां
अंमलबजावणी
एकसमान नागरी संहिता निर्माण करून व्हायला हवी होती, असा युक्तिवाद करण्याचा एका भागाने प्रयत्न
केला.

भारतीय राज्यघटनेत समान नागरी संहिता

जवाहरलाल नेहरूंनी विधेयकातील तफावत मान्य केली. त्यांचा असा विवास सश्वा होता की दे ला
समान नागरी संहितेची गरज आहे, परंतु तो कोणत्याही समुदायावर लादण्यास कचरत होता,
षत: तयार नसलेल्या समुदायावर. एकसमान नागरी संहिता अनुच्छेद 44 मध्ये
वि षतशे
त्
मकशा
निर्दे त्मक तत्त्व म्हणून लागू करण्याचा निर्णय घेण्यात आला की संसद कधीतरी यावर विचार
करण्यास तयार असेल.

हंसा मेहता आणि राजकुमारी अमृत कौर यांसारख्या पुरोगामी महिला सदस्य समान नागरी
संहितेला गैर-न्याययोग्य निर्देश बनवण्याच्या निर्णयाच्या विरोधात होत्या. लोक हीही
शा
धर्मनिरपेक्ष आणि समाजवादी घोषणांच्या अनुषंगाने समान नागरी संहिता प्रदान करण्यात
भारतीय राज्याचे अपयश, अपर्णा मेहता यांनी प्रत्युत्तरात तीव्र टिप्पणी केली. आधुनिक
राज्याने पितृसत्ताक समाजाच्या पारंपारिक हितसंबंधांचे वर्णन केले आहे

नेप्रयत्न
समान नागरी संहितेच्या दि नेशे
समान नागरी संहितेच्या अंमलबजावणीसाठी अनेक प्रयत्न करण्यात आले.

1. वि षशे
ष विवाह कायदा, 1954
ष विवाह कायदा 1954 कोणत्याही धर्माचा विचार न करता कोणत्याही नागरिकासाठी नागरी
वि षशे
विवाहाची तरतूद करतो, अ शाप्रकारे, कोणत्याही भारतीयाला कोणत्याही धार्मिक वैयक्तिक
 कायद्याच्या मर्यादेबाहेर विवाह करण्याची परवानगी देतो.

2. 1985 मधील शाह बानो केस 1

शाह बानोने देखभालीसाठी केलेली विनंती या उदाहरणात फेटाळण्यात आली. फौजदारी प्रक्रिया
संहिता (CrPC) च्या कलम 125 अंतर्गत, जे सर्व नागरिकांना लागू होते, सर्वोच्च न्यायालयाने
बा
पती/पत्नी, मुले आणि पालकांच्या देखभालीच्या आदे बाबतबतशां
तिच्या बाजूने निर्णय दिला. बहुप्रतीक्षित
समान नागरी संहिता मंजूर करावी, असेही सर्वोच्च न्यायालयाने सुचवले.

शाह बानो प्रकरणी सर्वोच्च न्यायालयाचे महत्त्वाचे निरीक्षण

शाह बानो प्रकरणात सर्वोच्च न्यायालयाने खेदाने नमूद केले की कलम 44 मृत पत्र राहिले आहे. समान
नागरी संहिता विविध विरोधी तत्त्वज्ञान असलेल्या कायद्यांवरील भिन्न निष्ठा दूर करून राष्ट्रीय एकात्मतेला
चालना देईल. या विषयावर अन्यायकारक तडजोड करून कोणताही समाज कोणावरही विजय मिळवेल अ शाशक्यता
नाही.

एकसमान नागरी संहिता सुरक्षित करण्याचे काम राज्यावर येते आणि ते पूर्ण करणे हे त्यांच्या विधानाच्या
कार्यक्षेत्रात आहे यात शंका नाही. भिन्न श्रद्धा आणि विचारधारा असलेल्या लोकांना एका समान
व्यासपीठावर एकत्र आणणे सोपे नाही. पण राज्यघटनेला काही अर्थ द्यायचा असेल तर सुरुवात करावी
लागेल. वैयक्तिक कायद्यांमधील अंतर कमी करण्यासाठी न्यायालयांचे तुकडे-तुकडे प्रयत्न समान नागरी
प्
रकारेशा
संहितेची याचिका घेऊ शकत नाहीत. अ प्रकारे , प्रत्येक प्रकरणातील न्यायापेक्षा सर्वांना न्याय हा न्याय
देण्याचा अधिक समाधानकारक मार्ग आहे.

शाह बानो प्रकरणानंतरची घटना

1984 च्या शीख विरोधी दंगलीनंतर, भारतातील बहुतेक अल्पसंख्याक, ज्यामध्ये मुस्लिम सर्वात मोठे होते,
त्यांना त्यांच्या अस्मितेवर हल्ले होण्याची भीती वाटली आणि त्यांना त्यांच्या संस्कृतीचे रक्षण करण्याची गरज
वाटली.

त्यांच्या मते:
समान नागरी संहितेसाठी न्यायव्यवस्थेची शिफारस हा पुरावा होता की सर्व भारतीयांना हिंदू मूल्यांचे पालन
करण्यास भाग पाडले जाईल. राजीव गांधी सरकारचे पतन मुस्लिम महिला (घटस्फोटातील अधिकारांचे
संरक्षण) कायदा, 1986 मुळे झाले, ज्याने CrPC चे कलम 125 मुस्लिम महिलांना लागू न होणारे ठरवले.
हे कृत्य प्रकरणाचा सर्वात वाईट परिणाम होता. हिंदू उजवे, हिंदू डावे, मुस्लिम उदारमतवादी आणि महिला
संघटना या सर्वांनी त्या वेळी त्याचा तीव्र निषेध केला.. समकालीन विकास:

1. आवयक कयकिंवा इष्ट नाही: 21 वा कायदा आयोग:

बहुतेक राष्ट्रे सध्या भिन्नतेच्या पावतीकडे वाटचाल करत आहेत, आणि कॉन्ट्रास्टची साधी
ष्ट्
उपस्थिती भेदभाव सुचवत नाही तथापि हार्दिक बहुमताच्या शासनाचे वै ष्ट्ययशि
आहे.

2. उजव्यांचा उदय: भाजप:

हिंदू राष्ट्रवादी असा युक्तिवाद करतात की हिंदू संहिता लिंग आणि धर्मनिरपेक्ष दोघांसाठी समान
आहे, ते या मुद्द्याचा अर्थ कसा लावतात. सत्तेवर निवडू न आल्यास समान नागरी संहिता लागू
करण्याचे वचन देणारा देशातील पहिला राजकीय पक्ष भारतीय जनता पक्ष (भाजप) होता.
 3. लैंगिक समानता: महिला चळवळ:
लैंगिक समानतेसाठी यूसीसीचे महत्त्व नाकारले जाऊ शकत नाही आणि भारतासारख्या देशात, जिथे
ष महत्त्व
महिलांच्या हक्कांवर दररोज संघर्ष केला जातो आणि अनेकदा नाकारला जातो, हे वि षशे
आहे.

समान नागरी संहितेचे फायदे

1. सर्व नागरिकांना समान दर्जा प्रदान करा:
एक धर्मनिरपेक्ष लोक हीही शा
प्रजासत्ताक आपल्या नागरिकांना समान दर्जा प्रदान करण्यासाठी
त्यांचा धर्म, वर्ग, जात, लिंग इत्यादींचा विचार न करता समान नागरी आणि वैयक्तिक कायदा
असणे आवयककश्य आहे.

2. लिंग समानता वाढवा:

साधारणपणे असे दिसून येते की जवळजवळ सर्व धर्मांमध्ये पुरुषांना उत्तराधिकार आणि वारसा
या बाबतीत सर्वोच्च प्राधान्य दिले जाते ज्यामुळे स्त्रियांबद्दल भेदभाव होतो. अ शा
प्रकारे, समान नागरी संहिता लैंगिक समानतेला चालना देईल आणि स्त्री आणि पुरुष दोघांनाही
समानतेवर आणेल.

3. तरुण लोकसंख्येच्या आकांक्षांना सामावून घ्या:

तरुण लोकसंख्येची सामाजिक वृत्ती आणि आकांक्षा समानता, मानवता आणि आधुनिकतेच्या
प्
सार्वत्रिक आणि जागतिक तत्त्वांद्वारे आकार घेतात. अ प्रकारे , समान नागरी संहिता लागू
रकारेशा
केल्याने त्यांची संपूर्ण क्षमता राष्ट्र उभारणीसाठी वापरण्यात मदत होईल.

4. राष्ट्रीय एकात्मतेचे समर्थन करा:

कायद्याच्या न्यायालयात, सर्व नागरिकांना समान वागणूक दिली जाते, ते गुन्हेगारी किंवा दिवाणी
कायद्यांच्या अधीन असले तरीही (वैयक्तिक कायदे वगळलेले). म्हणून, समान नागरी
संहितेची अंमलबजावणी प्रत्येकाला वैयक्तिक कायद्यांचा समान संच प्रदान करेल,
भेदभाव किंवा सवलतीं शासंबंधित मुद्द्यांचे राजकारणीकरण समाप्त करेल, किंवा, याउलट,
ष्
वि ष्ट टशि
समुदायाद्वारे त्यांच्या अद्वितीय धार्मिक वैयक्तिक कायद्यांच्या आधारे मूल्यवान असा
अपवादात्मक फायदे.

5. विद्यमान वैयक्तिक कायद्यांमध्ये सुधारणा करण्याच्या वादग्रस्त मुद्द्याला बायपास करा:

सध्या व्यवहारात असलेल्या सर्व धर्मांमध्ये उच्च वर्गाच्या पितृसत्ताक कल्पनांवर
आधारित वैयक्तिक कायदे आहेत. त्यामुळे पितृसत्ताक सनातनी लोकांचे पावित्र्य एकतर नष्ट
होईल किंवा समान नागरी संहितेच्या संहितेला आणि लागू करून तीव्र विरोध केला जाईल.

समान नागरी संहितेचे तोटे

1. भारतातील विविध धर्म, पंथ, जाती, राज्ये इत्यादींमध्ये असलेल्या प्रचंड वैविध्यपूर्ण
संस्कृतीमुळे विवाहासारख्या वैयक्तिक समस्यांसाठी एकसमान नियम तयार करणे कठीण आहे.

2. समान नागरी संहितेची धार्मिक स्वातंत्र्यावरील अतिक्रमण म्हणून धारणा: अनेक समुदाय,
षत: अल्पसंख्याक समुदायांचा असा विवास सश्वा
वि षतशे आहे की समान नागरी संहिता त्यांच्या धार्मिक
स्वातंत्र्याच्या अधिकारावर अतिक्रमण आहे. त्यांच्या मते, समान नागरी संहिता त्यांच्या
परंपरांकडे दुर्लक्ष करेल आणि मुख्यत्वे बहुसंख्य धार्मिक समुदायांवर प्रभाव टाकणारे नियम
 लादतील.

3. वैयक्तिक बाबींमध्ये राज्याचा हस्तक्षेप: भारतीय राज्यघटनेतील कलम २५ ते २८ धर्म

स्वातंत्र्याचा अधिकार प्रदान करतात. परंतु समान नागरी संहिता लागू झाल्याने
धर्मस्वातंत्र्याची व्याप्ती कमी होईल.

4. संवेदन ललशी आणि कठीण कार्य: विवाह, देखभाल, दत्तक आणि उत्तराधिकार या कल्पनेने एका
समाजाने इतरांकडून लाभ मिळावा या विचाराने विस्तृत व्याख्या स्वीकारणे, तसेच लैंगिक
समानतेची खात्री देणारे न्यायिक निर्णय जारी करणे या सर्व बदलांमुळे समान नागरी
अंमलबजावणी होते. एक नाजूक आणि कठीण काम कोड करा. सरकारने अल्पसंख्याक आणि
बहुसंख्य समुदायांना सहानुभूती आणि वस्तुनिष्ठतेने हाताळले पाहिजे, कारण हे एक कठीण
काम आहे ज्यामुळे दंगली आणि आंतरजातीय हिंसाचार यासारखे आणखी विनाशकारी परिणाम
होऊ शकतात.

5. या सुधारणेसाठी अद्याप योग्य वेळ नाही: भारतातील मुस्लिम समुदायाचा मोठा विरोध लक्षात घेता,
गोमांसावरील वाद, शाळा-महाविद्यालयांचे भगवेकरण, लव्ह जिहाद इत्यादी विषय आहेत. त्यामुळे,
प्रस्थापित करण्यासाठी पुरेसा वेळ दिला पाहिजे. समाजात आत्मविवास सश्वा ; अन्यथा, ते
अतिरेकी विचारसरणीकडे आकर्षित होण्यासाठी अधिक असुरक्षित आणि असुरक्षित होतील.

न्यायपालिकेची भूमिका
वा
वडिलांच्या परवानगी वाय , न्यायालयाने ABC v. राज्य (NCT of Delhi 2) मध्ये अविवाहित ख्रिचन नश्च
यशि
आईचे पालकत्व हाताळले. "आमच्या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये एकसमान नागरी संहितेच्या
अस्तित्वाची कल्पना आहे हे अधोरेखित करणे आमच्यासाठी विपरित ठरेल, परंतु ही एक
अपूर्ण घटनात्मक अपेक्षा आहे," असे न्यायालयाने महिलेच्या बाजूने शोधून काढले.

त्याचप्रमाणे, सर्वोच्च न्यायालयाने जोस पाउलो कौटिन्हो वि. मारिया लुइझा ३ च्या अलीकडील खटल्यात
निर्णय दिला की, "राज्यघटनेच्या लेखकांनी विवास सश्वा
ठेवला होता आणि अपेक्षा केली होती की राज्य
नागरिकांसाठी संपूर्ण एकसमान नागरी संहिता सुरक्षित करण्यासाठी प्रयत्न करेल," कलम 44,
भाग IV, राज्य धोरणाच्या

गंभीर विले षषणाच्या

णाच्या श्ले
निर्देशक तत्त्वांसह व्यवस्थापित करणे
न्यायपालिके चे सतत प्रोत्साहन, एक शक्तिशाली महिला चळवळ आणि बहुसंख्य सरकार यामुळे आता ते
पार पडण्याची अधिक शक्यता आहे. ऑल इंडिया मुस्लिम पर्सनल लॉ बोर्डाने (एआयएमपीएलबी)
स्पष्ट केले आहे की समान नागरी संहिता लागू करण्याच्या कोणत्याही प्रयत्नांना ते विरोध
करेल; तथापि, मुस्लिम महिलांसह बहुतेक ठिकाणी मंजूर झालेल्या अलीकडील तिहेरी तलाक कायद्याला
मौलवी आपला विरोध करत आहेत.

प् , ज्या काळात नागरिकांचे हक्क अत्यंत महत्त्वाचे आहेत आणि जात, धर्म, प्रदेश यांचा
रकारेशा
अ प्रकारे
विचार न करता मानवी हक्कांचा आदर करणाऱ्या समाजाकडे वाटचाल करणे ही एकसमान नागरी
संहिता तयार करण्यासाठी कायदा संमत करण्याच्या आवयकतेवर विवाद करणे अशक्य आहे. ,
कतेवरश्य
किंवा लिंग.

निष्कर्ष
जरी ही एक कठीण प्रक्रिया असली तरी समान नागरी संहिता लागू करणे अशक्य नाही. डॉ. बी.आर.
आंबेडकरांच्या परिषदेने एक मध्यम मार्ग सुचवला होता, ज्यामध्ये असे म्हटले होते की
भविष्यातील संसद अ शातरतूद करेल की संहिता फक्त त्यांनाच लागू होईल जे ते आधी बंधनकारक
राहण्यास इच्छुक आहेत, याचा अर्थ असा की संहितेचा अर्ज सुरुवातीला पूर्णपणे ऐच्छिक असू
शकतो