Q 2) Define the term International politics and discuss its scope ?

आं तरराष्ट्रीय राजकारण या शब्दाची

व्याख्या करा आणण त्याच्या व्याप्तीबद्दल चचाा करा ?
1) अर्थ : आं तरराष्ट्रीय राजकारण म्हणजे राज्ां मधील संघर्थ आणण परस्परसंवादाचा अभ्यास, संकुणचत अर्ाथ ने
आं तरराष्ट्रीय राजकारण म्हणजे व्यापक अर्ाथने "राज्ाच्या अणधकृत नेत्ां नी आयोणजत केलेल्या अणधकृत संबंधां चा"
अभ्यास. त्ात "राज्ातील सवथ परस्परसंबंध आणण लोकांच्या हालचाली, राष्ट्रीय सीमां वरील चां गल्या आणण कल्पना"
समाणवष्ट् आहे त.
2) व्याख्या : 1)मॉगेंर्ॉच्या मते, "आं तरराष्ट्रीय राजकारण हा राष्ट्रां मध्ये शक्तीचा वापर आणण संघर्थ आहे". 2) पाल्मर
आणण पणकथन्सच्या मते, "आं तरराष्ट्रीय राजकारण हे मूलत: राज् व्यवस्र्ेशी संबंणधत आहे".
3) व्याप्ती scope : अ) राज्व्यवस्र्ा : राज्व्यवस्र्ा हा आं तरराष्ट्रीय संबंधां चा आधार आहे . सावथभौम राज्ां च्या
असंगत णहतसंबंधां मुळे संघर्थ णनमाथ ण होतो. हा संघर्थ आं तरराष्ट्रीय संबंधां च्या अभ्यासासाठी आवश्यक ड्र ाइव्ह प्रदान
करतो.
ब) राष्ट्रीय णहत : राष्ट्रीय णहत ही सावथभौम राज्ाची उणिष्ट्े असतात, ज्ाचा ते सत्तेच्या साहाय्याने पाठपुरावा करतात.
राष्ट्रीय णहत हा आं तरराष्ट्रीय संबंधां चा मागथदशथक तारा आहे .
क) राष्ट्रीय शक्ती : आं तरराष्ट्रीय संबंध म्हणजे राष्ट्रां मधील सत्तेसाठी संघर्थ. जागणतक राजकारणातील राज्ाची एकूण
(घटक) पररणामकारकता म्हणजे राष्ट्रीय शक्ती. सत्ता हे सवथ राजकारणाचे सार आहे , राष्ट्रीय णकंवा आं तरराष्ट्रीय.

Q 3)What is the meaning of natural power ? and its limitation ? नैसणगाक शक्तीचा अर्ा काय आहे ?
आणण त्याची मयाादा ?
1) राष्ट्रीय शक्ती ही राष्ट्राची इच्छा व इतर राष्ट्रां कड्ून अशाणकत करून घेण्याची क्षमता णकंवा कुशलता आहे . यामध्ये
बळाचा वापर करण्याची क्षमता णकंवा बळाचा वापर करण्याची इतर राष्ट्रां ना धमकी दे ण्याची णकंवा भीती दाखवण्याची
क्षमता गुंतलेली आहे राष्ट्रीय शक्तीचा वापर करून एखादे राष्ट्र त्ां च्या इच्छे नुसार दु सऱ्या राष्ट्राचे वतथन णनयंणित करु
शकते. प्रत्ेक राष्ट्र अणधकाणधक शक्ती धारण करण्याचा प्रयत्न करीत असते. ही इच्छा न sampanarya स्पधेकड्े घेऊन
जाते याचा पररणाम युद्धात होतो. युद्ध म्हणजे संपूणथ णवनाश. अशा पररस्स्र्तीतील जीवन जगण्याचे एकमेव मागथ म्हणजे
राष्ट्रीय शक्तीच्या मयाथ णदत राहून णकंवा णनबंध लादू न अस्ित्वात जीवन जगणे होय.
2) जागणतक लोकमत आं तरराष्ट्रीय शक्तीची मयाथ दा :
1) अर्थ : जागणतक लोकमत हे कायद्याचे ( णनयमाचे )अनुपालन करून घेण्याचे साधन आहे . सरकार लोकां ना नेहमी
वाद कारणाच्या न्यायासाठी आवाहन करीत असते आणण अन्यायास णवरोध करण्यास आवाहन करीत असते. परं तु
लोकमत हे सत्तेचा गैरवापर करण्यासाठी दु बथल संयम आहे .
2) लोकमत (जनमत) हे अल्पजीवी आहे : सरकार या आशेने आहे की लोकमत ( जनमत) मोठ्या कालावधीत
त्ाच्या बाजूने एकजूट होईल सत्तेचा गैरवापर करीत असते . अमेररकेने त्ां चे सैन्य 1965 झाली ड्ॉणमणनक
ररपस्िकमध्ये घुसणवले होते ,1983 साली गेनेड्ामध्ये आणण 1989 साली पणामामध्ये घुसणवले होते. जनमते अल्पजीवी
असते. णवपरीत जनमताची भीती अमेररकेला संयणमत करू शकले नाही.

Q 4) IBRD main purpose ? IBRD मुख्य उद्दे श ?

इं टरनॅशनल बँक ऑफ ररकन्स्ट्रक्शन अँड् ड्े व्हलपमेंट (IBRD) णकंवा जागणतक बँक ही आं तरराष्ट्रीय नाणेणनधीला
आवश्यक संलग्न आहे . बँकेचा प्रार्णमक उिे श सभासद दे शां च्या पुनबां धणी आणण णवकासाला मदत करणे हा आहे
आणण उत्पादक हे तूसाठी भांड्वलाची गुंतवणूक सुलभ करून हा उिे श साध्य करणे आहे . हे पैसे घेऊन जाते णकंवा
खाजगी नेत्ांनी णदलेल्या कजाथ ची हमी दे ते; सरकारी हमी अंतगथत खाजगी उद्योगां ना बाँड् सदस्य-सरकारी आणण
सरकारी एजन्सी णवकून भां ड्वली बाजारातून पैसे उधार घेतात. बँक लॉन्ससाठी अजथ तपासते आणण कधीकधी IMF ची
मदत घेते आणण वारं वार संयुक्त बैठका घेते. बँक णकंवा IBRD या शब्दाच्या दोन उपकंपन्या आहे त, IDA आणण IFC.
त्ां ची संघटनात्मक रचना बँकेसारखीच आहे .

Q 5) UNESCO organisation ? युनेस्को संघटना ?

1) युनायटे ड् नेशन्स एज्ुकेशनल सायंणटणफक अँड् कल्चरल ऑगथनायझेशन (UNESCO) म्हणजे शैक्षणणक, सामाणजक
आणण सां स्कृणतक क्षेिातील आं तरराष्ट्रीय सहकायाथ च्या जाणहरातीसाठी. युनायटे ड् णकंगड्म आणण फ्रान्सने युनेस्कोच्या
संणवधानाचा मसुदा तयार केला. नंतर ते संयुक्त राष्ट्रां च्या 43 सदस्यां नी स्वीकारले. ते 4 नोव्हें बर 1946 रोजी अस्ित्वात
आले आणण 14 णड्सेंबर 1946 रोजी संयुक्त राष्ट्रां ची एक णवशेर् संस्र्ा म्हणून मान्यता णमळाली.
2) संस्र्ा : युनेस्कोच्या संघटनेत 3 अवयव आहे त:
A) सामान्य पररर्द: सवथसाधारण पररर्द ही युनेस्कोची प्रशासकीय संस्र्ा आहे . ते प्रत्ेकाच्या प्रणतणनधींनी बनलेले
आहे . सदस्य राज्. ते संस्र्ां चे धोरण ठरवते आणण सदस्य राज्ाच्या अहवालावर णवचार करते ते कायथकारी
मंड्ळाच्या सदस्यां ची आणण कायथकारी मंड्ळाच्या संमतीने महासंचालकां ची णनवड् करते.
B) कायथकारी मंड्ळ: कायथकारी मंड्ळामध्ये 3 वर्ां च्या कालावधीसाठी 24 सदस्य असतात. हे सवथसाधारण पररर्दे च्या
धोरणां ची अंमलबजावणी करते. कायथकारी मंड्ळ सवथसाधारण पररर्दे कड्े पाठवण्यापूवी महासंचालकां च्या
अहवालां ची छाननी करते.
C) सणचवालय : सणचवालयामध्ये सरणचटणीस आणण आवश्यक असेल अशा इतर कायाथ लयां चा समावेश असतो.
जनरल 6 वर्े पदावर असतो. तो मतदानाणशवाय सवथसाधारण पररर्द आणण कायथकारी मंड्ळाच्या कामकाजात भाग
घेतो.
3) युनेस्कोची काये :
A) लोकां ची णनरक्षरता दू र करण्यासाठी युनेस्को प्रयत्नशील आहे . ते णशक्षक प्रणशक्षण, शाळे चे बां धकाम, अभ्यासक्रम
आणण पाठ्यपुिके तयार करणे इत्ादी बाबींवर तज्ां चे सहाय्य प्रदान करते.
B) UNESCO ने णर्एटरला प्रोत्साहन दे ण्यासाठी इं टरनॅशनल णर्एटर इस्न्स्ट्ट्यूटची स्र्ापना केली. हे साणहत् एका
भार्ेतून दु सऱ्या भार्ेत संक्रमणास प्रोत्साहन दे ते.

Q 6) impact of third world countries. णतसऱ्या जगातील दे शाचा प्रभाव.

1) णतसरे जग' हा शब्द फ्रेंच लोकसंख्याशास्त्रज् आल्फ्रेड् सुवी यांनी 1952 मध्ये तयार केला आणण वापरला.
अलाइनमेंट चळवळीचा भाग असलेले दे श आणण णतसऱ्या जगातील दे श. जे दे श त्ां च्या राजकीय स्वातंत्र्यासाठी आणण
आणर्थक णवकासासाठी उत्सुक आहे त त्ां ना णतसरा शब्द, असंलग्न, णवकसनशील दे श म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
2)वसाहतींमधील स्वातंत्र्यलढ्ां ना राजकीय आणण नैणतकदृष्ट्ट्या बळकट करून वसाहतीकरणाच्या प्रणक्रयेला गती
दे ण्यासाठी आणण युनो आणण इतर आं तरराष्ट्रीय मंचां द्वारे तसेच मत या शब्दाद्वारे वसाहतवादी शक्तींना णटकवून
ठे वण्यासाठी त्ां नी महत्त्वपूणथ भूणमका बजावली आहे . हे साम्राज्वाद णनओ वसाहतवाद आणण मोठ्या दे शां द्वारे लहान
दे शां च्या णवरोधात आणण णवकसनशील राज्ां च्या राष्ट्रीय आत्मणनभथरतेसाठी प्रचणलत असलेल्या वणथद्वेर्ाणवरूद्ध एक
शस्क्तशाली आं तरराष्ट्रीय शक्ती बनले आहे .
3) या क्षणाने प्रर्मच कमकुवत राज्ांना आं तरराष्ट्रीय संबंधांच्या विूंऐवजी णवर्यां ची भूणमका णदली आहे आणण अशा
प्रकारे वैणिक आं तरराष्ट्रीय प्रणालीच्या पायाला मदत केली आहे जी णसद्धां त आणण व्यवहारात समानतेचे तत्त्व समाणवष्ट्
करण्यास सक्षम असेल.

Q 7) main principle of UNO ? UNO चे मुख्य तत्व ?

1) सावथभौम समानतेचे तत्व: संयुक्त राष्ट्राचे पणहले तत्व हे आहे की संघटना णतच्या सवथ सदस्यां च्या या सावथभौम
समानतेच्या तत्त्वावर आधाररत आहे . णप्रस्न्सपलच्या मते, संयुक्त राष्ट्रां चे सवथ सदस्य त्ां चा आकार णकंवा ताकद
णवचारात न घेता कायद्याच्या दृष्ट्ीने समान आहे त. कायद्याच्या दृष्ट्ीने ते सवथ समान आहे त आणण कोणत्ाही आधारावर
भेदभाव केला जाऊ शकत नाही.
2)दाणयत्वाच्या पूतथतेचे तत्त्व : चाटथ रचा अनुच्छेद 2, पॅरा 2 असे नमूद करतो की संयुक्त राष्ट्रां च्या सवथ सदस्यांनी
सनदे नुसार स्वीकारलेले दाणयत्व सद्भावनेने पूणथ करावे. हे दे खील आं तरराष्ट्रीय कायद्याचे एक मूलभूत तत्त्व आहे,
ज्ाला पक्ता सुंत सवंड्ा ( pacta sunt servanda ) म्हणून ओळखले जाते.
3) आं तरराष्ट्रीय णववादां च्या शांततापूणथ णनराकरणाचे तत्त्व: सनदीच्या अनुच्छेद 2, पॅरा 2 मध्ये अशी तरतूद आहे की सवथ
सदस्यां नी त्ां चे आं तरराष्ट्रीय णववाद सोड्वले पाणहजेत की सवथ सदस्य त्ां चे आं तरराष्ट्रीय णववाद शां ततापूणथ मागाथ ने
आणण अशा प्रकारे सोड्वतील की आं तरराष्ट्रीय शां तता आणण सुरक्षा आणण न्याय. , धोक्यात नाहीत.
4) सदस्य नसलेल्या दे शां चे तत्त्व: संघटना हे सुणनणित करे ल की जे राष्ट्र संयुक्त राष्ट्राचे सदस्य नाहीत ते या तत्त्वानुसार,
आं तरराष्ट्रीय शां तता आणण सुरणक्षतता राखण्यासाठी आवश्यक असेल त्ाप्रमाणे कायदा करे ल.

Q 8) difference between arbitration and conciliation ? लवाद आणण सलोखा यातील फरक ?
A) लवाद : (arbitration)
1 ) लवादाच्या बाबतीत, उद्भवलेल्या णकंवा भणवष्यात उद्भवू शकणारे लवाद णववाद सादर करण्यासाठी पूवीचा 'णलस्खत
करार' आवश्यक आहे .
2 ) हे असे आहे की जर पक्षां मध्ये पूवीचा लवाद करार असेल तर ते दोघेही कराराने बां धील आहे त.
3 ) लवाद पक्षकारांना सहाय्य करत नाही तर तो सणक्रयपणे मध्यस्र्ी करतो आणण मध्यस्र् णनवाड्ा करून णववाद
सोड्वतो.
4) लवादाची कायथवाही संपुष्ट्ात येऊ शकत नाही

B) समेट : (conciliation)
1 )अशा पूवथ कराराच्या अस्ित्वाणशवाय सामंजस्याचा अवलंब केला जाऊ शकतो आणण तो सामान्यत: आधीच
उद्भवलेल्या णववादां शी संबंणधत असतो.
2 ) सलोख्याच्या बाबतीत, स्लाइस एक पक्ष लेखी आमंिण दे तो; इतर पक्ष ते स्वीकारू शकतात णकंवा करू शकत
नाहीत.
3 ) तर कौस्न्सणलएटरची भूणमका पक्षकारांना त्ां च्या णववादाचे सौहादथ पूणथ तोड्गा काढण्यासाठी मदत करणे आणण
मदत करणे आहे .
4 ) समेटाची कायथवाही एका पक्षाने दु सऱ्‍या पक्षाला आणण कौस्न्सणलएटरला णदलेल्या लेखी घोर्णेद्वारे एकतफी समाप्त
केली जाऊ शकते.

Q 9) discuss the role of OPEC . OPEC च्या भूणमकेवर चचाा करा ?

A) इराण, इराक, कुवेत, सौदी अरे णबया आणण व्हे नेझुएला या संघटनेचे संस्र्ापक सदस्य म्हणून 1960 मध्ये बगदाद
(इराक) येर्े स्र्ापना झाली. त्ानंतर अल्जेररया, इक्वेड्ोर, गॅबॉन, णलणबया, नायजेररया, कतार, यूएई हे दे खील त्ाचे
सदस्य झाले. क्रूड् पेटरोणलयमची णनव्वळ णनव्वळ णनयाथ त करणाऱ्‍या कोणत्ाही दे शासाठी संघटनेचे सदस्यत्व खुले आहे ,
ज्ाचे मूळतः सदस्य दे शां सारखेच स्वारस्य आहे .
B) OPEC चे मुख्य उणिष्ट्े आहेत :
1) कच्च्च्या तेलाच्या णकंमती 1958-60 च्या कपातीपूवीच्या पातळीवर आणण्यासाठी प्रयत्न करणे.
2)तेलाच्या णकमती स्स्र्र ठे वण्यासाठी आणण णकंमतींमध्ये अनावश्यक चढ-उतार टाळण्यासाठी,
3) तेलाच्या णकंमतींमध्ये बदल करण्यापूवी संबंणधत दे शां च्या कंपन्यां मध्ये सल्लामसलत करणे.
4)णकमतींची स्स्र्रता सुणनणित करण्यासाठी उत्पादनावर णनयंिण ठे वणे,
5)ग्राहकां ना पेटरोणलयमचा णनयणमत पुरवठा आणण गुंतवणूकदारां ना समान मोबदला आणण तेल उत्पादक राज्ां ना
णनयणमत महसूल सुणनणित करण्यासाठी.

Q 10)UN objective and purpose? उद्दे श?

युनायटे ड् नेशन्सच्या याचे उल्लान प्रिावनेच्या चौथ्या क्रमां कात आहे त. या5 प्रिावनेत नमूद केले आहे , की आम्ही
संयुक्त राष्ट्राचे लोक खालील गोष्ट्ी करण्याचे ठरवतात.
OBJECTIVE:
1. भावी णपढीला युद्धाच्या धोक्यापासून वाचवण्यासाठी.
2. मूलभूत मानवी हक्ां वर आणण मानवी व्यक्तीच्या प्रणतष्ठे वर आणण कायाथ वरील णविासाची पुष्ट्ी करणे.
3. स्त्री-पुरुर् आणण लहान-मोठ्या सवथ राष्ट्रां च्या समान हक्ां वर णविासाची पुष्ट्ी करणे.
4. आं तरराष्ट्रीय कायद्याचा आणण आं तरराष्ट्रीय दाणयत्वां चा न्याय आणण आदर राखता येईल अशा पररस्स्र्तीची
स्र्ापना करणे.
5. सामाणजक प्रगती आणण उत्तम जीवनमान आणण मोठ्या स्वातंत्र्याला प्रोत्साहन दे ण्यासाठी.
6. आं तरराष्ट्रीय शां तता आणण सुरणक्षतता राखण्यासाठी आपली शक्ती एकि करणे.
7. सशस्त्र दलां चा वापर होणार नाही याची खािी करणे आणण समान णहतासाठी बचत करणे
PURPOSES:
1. हा उिे श साध्य करण्यासाठी आं तरराष्ट्रीय शां तता राखण्यासाठी चाररत्र्य हाती घेणाऱ्‍यां नी काही सहायक
उिे शां साठी कायथ करणे, उदा.
2. शां ततेला धोका टाळण्यासाठी आणण काढू न टाकण्यासाठी प्रभावी सामूणहक प्रमुख घेणे.
3. शां ततेसाठी शाखां च्या आक्रमक कृत्ां च्या दड्पशाहीसाठी असे उपाय करणे.
4. आं तरराष्ट्रीय शां तता आणण सुरक्षा राखणे हा संयुक्त राष्ट्राचा मुख्य उिे श आहे .
5. समान हक् आणण लोकां च्या आत्मणनणथयाच्या तत्त्वाचा आदर करून राष्ट्रां मध्ये मैिीपूणथ संबंध णवकणसत
करणे हा संयुक्त राष्ट्राचा दु सरा उिे श आहे .
6. संयुक्त राष्ट्राचा णतसरा उिे श आणर्थक, सामाणजक, संस्कृती णकंवा मानवतावादी स्वभावाच्या आं तरराष्ट्रीय
समस्यां चे पालन करण्यासाठी आणण मानवी हक् आणण मूलभूत स्वातंत्र्यां चा उत्साहवधथक आदर
वाढवण्यासाठी आं तरराष्ट्रीय सहकायथ प्राप्त करणे आहे .

Q 11. UNSC ? United nation security council ? संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा पररषद?
 सुरक्षा पररर्दे चे वणथन संयुक्त राष्ट्रां ची अंमलबजावणी शाखा म्हणून केले जाते. हे प्रामुख्याने सुरक्षा
राखण्यासाठी आणण आं तरराष्ट्रीय शां ततेसाठी ही पररर्द आहे.
Composition रचना:- 1) सुरक्षा पररर्द 15 सदस्यां च्या मैणफली आहे . 5 स्र्ायी सदस्य आणण 10 अस्र्ायी सदस्य
आहे त.
2) अमेररका,णिटन, रणशया,फ्रान्स आणण चायना हे स्र्ायी सदस्य आहे त.
3) 10 कायम नसलेले सदस्य 2 वर्ां च्या कालावधीसाठी सवथसाधारण सभेद्वारे णनवड्ले जातात.
4) दरवर्ी ५ कायमस्वरूपी सदस्य णनवृत्त होतात.
Function काया :-
1. सुरक्षा पररर्द णववादाच्या पक्षांना अणहं सक पद्धतीने त्ां चे णववाद सोड्वण्यासाठी बोलावू शकते.
2. आं तरराष्ट्रीय शां तता आणण सुरणक्षतता धोक्यात येण्याची शक्यता असलेल्या कोणत्ाही वादाची णकंवा
पररस्स्र्तीची सुरक्षा पररर्द मुख्य चौकशी करते.
3. सुरक्षा पररर्दे ने शां ततेला धोका णनमाथ ण झाल्यास अंमलबजावणी करणाऱ्‍यां वर कारवाई केली.
4. सुरक्षा पररर्द गरज पड्ल्यास आक्रमणकत्ाथ णवरुद्ध हवाई, समुद्र णकंवा जणमनीद्वारे लष्करी कारवाई करू
शकते.
5. सुरक्षा पररर्द शस्त्रास्त्रां च्या णनयमनासाठी णवमाने तयार करू शकते.

Q.12. PIEO

Q. 13. ECOSOC चे NGO चे संबंध. चचाा करा.

1. यूएन सनद आणर्थक आणण सामाणजक पररर्दे ला त्ाच्या पाितेमध्ये येणाऱ्या बाबींशी संबंणधत गैर-सरकारी
संस्र्ां शी (एनजीओ) सल्लामसलत करण्यासाठी अणधकृत करते.
2. पररर्दे ला वाटते की या संस्र्ा त्ां च्या णवशेर् अनुभवाने आणण तां णिक ज्ानाने पररर्दे ला त्ां च्या कायाथ त
बहुमोल सेवा दे ऊ शकतात.
3. 600 हून अणधक एनजीओंना पररर्दे ने सल्लागार दजाथ णदला आहे . या एनजीओचे ढोबळमानाने तीन वगथ
पड्तात.
4. सवथप्रर्म, अशा संस्र्ा आहे त ज्ा पररर्दे च्या बहुतेक णक्रयाकलापां शी संबंणधत आहे त आणण ते प्रणतणनणधत्व
करत असलेल्या क्षेिाच्या आणर्थक आणण सामाणजक णक्रयाकलापां शी जवळू न संबंणधत आहेत. ते कौस्न्सलच्या
तात्पुरत्ा अजेंड्ामध्ये समाणवष्ट् करण्यासाठी आयटम सबणमट करू शकतात आणण पररर्दे च्या सवथ
सावथजणनक सभां ना णनरीक्षक दे खील पाठवू शकतात.
5. दु सरे म्हणजे, पररर्दे च्या णक्रयाकलापां च्या णवणशष्ट् क्षेिात णवशेर् सक्षम असलेल्या संस्र्ा आहेत. ते पररर्दे च्या
तात्पुरत्ा अजेंड्ासाठी आयटम सादर करू शकत नाहीत, जरी ते सावथजणनक सभां मध्ये णनरीक्षक म्हणून
सहभागी होऊ शकतात.
6. णतसरे म्हणजे, अशा संस्र्ा आहे त ज्ा पररर्द, णतच्या सहाय्यक संस्र्ा णकंवा इतर संयुक्त राष्ट्रां च्या संस्र्ां मध्ये
अधूनमधून योगदान दे ऊ शकतात.

Q 14. Importance of regional organization? प्रादे णशक संघटनांचे महत्त्व काय आहे ?
1. तीन कारणां साठी राज् प्रादे णशक संघटना बनवते; म्हणजे सुरक्षा, आणर्थक सहाय्य आणण राजकीय सहकायथ.
 2. या संघटना सदस्य राज्ां च्या सशस्त्र दलां चे स्वभाव णनणित करतात, ज्ां ना णवणशष्ट् पररस्स्र्तीत णवणशष्ट्
आचरणानुसार वागण्याची अपेक्षा असते.
3. सुरक्षेच्या उिे शाने स्र्ापन करण्यात आलेल्या प्रादे णशक संघटना सदस्य राष्ट्रां ना त्ांच्या सशस्त्र दलां चे
एकिीकरण करून संरक्षण प्रकरणां मध्ये कारवाईचे स्वातंत्र्य णहरावून घेतात.
4. लॅणटन अमेररकन फ्री टर े ड् असोणसएशन (एलएएफटीए) इ.ची स्र्ापना करण्यात आली आहे .
Q 15. What is international law?
1. आं तरराष्ट्रीय कायदा: आं तरराष्ट्रीय कायदा म्हणजे जगातील णवणवध राज्ां चे एकमेकांशी वतथन णनयंणित
करण्यासाठी.
2. दे शाची सुरक्षा, शां तता आणण सुव्यवस्र्ा राखण्यासाठी ज्ाप्रमाणे सामाणजक आणण राज् कायदे आवश्यक
असतात त्ाचप्रमाणे राज्ां च्या समाजात शां तता आणण सुव्यवस्र्ा राखणे आवश्यक आहे .
3. या दोघां मधील फरक हा बंधनकारक शक्ती आहे जो राज् कायद्यात मूलत: ठोस स्वरूपात असतो आणण
आं तरराष्ट्रीय कायद्यात अनुपस्स्र्त असतो. हे णनयमां चे शरीर म्हणून पररभाणर्त केले जाऊ शकते जे
आपापसातील राज्ां चे परस्पर संबंध णनयंणित करते.
4. हे णनयम कोणत्ाही सावथभौम कायदा बनवणाऱ्या जागणतक संस्र्ेचे नाहीत णकंवा त्ांची अंमलबजावणी
करण्यासाठी सावथभौम जागणतक प्राणधकरण अस्ित्वात नाही.
5. या आं तरराष्ट्रीय णनयमां मागील मंजुरी ही विुस्स्र्ती आहे की ते जागणतक समुदायाद्वारे ओळखले जातात
आणण त्ां नी स्वेच्छेने स्वीकारले आहे त.
6. आं तरराष्ट्रीय कायद्याचे पालन करण्यास राज्ांना बां धील णकंवा सक्ती केली जात नाही णकंवा कोणत्ाही
राज्ाने आं तरराष्ट्रीय कायद्याची अवज्ा दशथणवल्यास याला खाजगी आं तरराष्ट्रीय कायदा म्हटले जाऊ शकते.

Q 16. discuss Diplomatic method of Settlement of dispute? णववाद णमटवण्याच्या राजनैणतक पद्धतीवर
चचाा करा?
1. समझोत्ाची मुत्सिी प्रणक्रया: मुत्सिी पद्धतीचा सार असा आहे की णववादाचे पक्ष, णववादात सामील असलेल्या
मुद्द्यावर चचाथ केल्यानंतर, स्वतः र्ेट णकंवा मध्यस्र्ां च्या मदतीने, णववाद कसा सोड्वला जाऊ शकतो यावर
सहमत होतात.
2. पक्षां मधील करार हा वाद णमटवतो. आधुणनक काळात, राज्ां ना त्ां चे वाद पॅणसणफक पद्धतींद्वारे सोड्वणे इष्ट्
वाटले आहे .
3. युनायटे ड् नेशन्सची सनद स्पष्ट्पणे णववादां चे णनराकरण करण्याच्या खालील मैिीपूणथ पद्धती णनणदथ ष्ट् करते;
4. सवथ वाटाघाटी, चां गली कायाथलये, मध्यस्र्ी, सलोखा, लवाद णकंवा न्यायालयीन तोड्गा या वादाच्या शां ततापूणथ
णनराकरणाच्या मुख्य पद्धती.

Q 17. World Trade organization (WTO)?

जागणतक महामंदी च्या दरम्यान जगातील णवणवध अर्थव्यवस्र्ा कोलमड्ल्या होत्ा. या अर्थव्यवस्र्ांना सावरण्यासाठी
आणण णवस्कटलेल्या अर्थव्यवस्र्ेची घड्ी बसवण्यासाठी 1944 मध्ये िेटन वूड् पररर्द जाली. यात जागणतक बँक व
आं तरराष्ट्रीय नाणेणनधी या संस्र्ा बरोबरच आं तरराष्ट्रीय व्यापार संघटना(World Trade Organization) स्र्ापन
करण्याची णशफारस करण्‍यात आली होती. णवकणसत राष्ट्रां नी माि अशा संघटनेला णवरोध दशथवला. 1945 मध्ये
अमेररकेने जागणतक व्यापार आणण रोजगार वाढवण्याच्या दृष्ट्ीने काही प्रिाव मां ड्ले.
जागणतक व्यापार संघटना माणहती
जागणतक व्यापार संघटनेत सध्या 164 दे श आहे त. जागणतक व्यापार संघटनेचे प्रशासन सदस्य राष्ट्र माफथत चालवली
जाते. WTO चे सवोच्च प्राणधकरण मंिी िरीय पररर्द आहे . यामध्ये सभासद राष्ट्रां चे वाणणज्मंिी सहभागी असतात
आणण एक मताने णनणथय घेतला जातो. दर दोन वर्ांनी या पररर्दे ची सभा होत असते. दु सऱ्या िरावर साधारण पररर्द
असते. यामध्ये साधारण पररर्द तक्रार णनवारण यंिणा आणण व्यापार धोरण परीक्षण यंिणा असे णवभाग असतात.
तृतीय िरावर इतर पररर्दा असतात. यामध्ये 3 णवभाग णकंवा क्षेि णदसतात. विू व्यापार णवर्यक पररर्द, सेवा
व्यापार णवर्यक पररर्द आणण बौस्द्धक मालमत्ता णवर्यक पररर्द. चौथ्या पातळीवरती णवणवध सणमत्ा व कायथ गट
असतात. WTO चे महासंचालक सणचवालयाचे दै नंणदन कामकाज पाहत असतात. जागणतक व्यापार संघटना पुढील
प्रकाशने प्रकाणशत करत असते.

जागणतक व्यापार संघटना उणद्दष्ट्े / WTO ची उणद्दष्ट्े

1) बहुपक्षीय व्यापार पद्धतीचा णविार करणे.
2) आं तरराष्ट्रीय व्यापार वृस्द्धं गत करणे.
3) रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करणे.
4) णवकसनशील दे शां ना णवकासासाठी सहाय्य करणे.
5) अत्ल्प णवकणसत दे शांना णवकासाची संधी णमळावी यासाठी सकारात्मक उपाय योजना करणे.

जागणतक व्यापार संघटना / WTO ची काये

1) बहुपक्षीय करारां चे प्रशासन करणे.

2) करातील शुल्कातील व्यापार चचेतून संमत करण्यात आलेल्या सवलतींच्या अंमलबजावणीवर दे खरे ख ठे वणे.
3) आं तरराष्ट्रीय व्यापार संघटना म्हणून सदस्य राष्ट्रां च्या व्यापारी धोरणावर लक्ष ठे वणे.
4) सदस्य राष्ट्रां च्या व्यापारणवर्यक तक्रारींचे णनराकरण करणे.
5) सदस्य राष्ट्रातील दे शांना कठोर णनयमावलीच्या आधारे समान वागणूक दे णे.
6) WTO एक व्यवस्र्ापकीय सल्लागार म्हणून कायथरत असणे.

WTO च्या व्यापार व्यवस्र्ेची तत्त्वे –

जागणतक व्यापार सुलभ करणे हे जागणतक व्यापार संघटनेचे प्रमुख उणिष्ट् आहे . यासाठी काही तत्त्वे णनणित करणे
गरजेचे आहे त.

Q 18. FAO food and agriculture organization?

Q 19. WHO World Health Organization?

Q 20. Balance power?
Q 21. Main function of IGO's